orgaan van de vereniging ter bevordering van het onderwijs aan ...

J5 ?KMMEorgaan van de vereniging ter bevorderingvan het onderwijs aan doven in nederland en devereniging ter bevordering van het onderwijsaan slechthorende en spraakgebrekkige•kinderen in nederland

"HET GEHOORGESTOORDE KIND"15e jaargang, No. 3 - september 1974Redaktie:EindredactieBr. Marcus-van Veen- Dhr. G. J. GeilleitJ. H. M. Greefhorst, secretaris, Langstraat 103, Gendt.tel. 08812-2246.J. G. G. Spanhoff, penningmeester, Cymbaalstraat 60,Nijmegen, tel. 080-774279. Giro: Rabo Neerbosch-Hees, no. 966750, Bankrek. no. 135863392.Instituut St. MarieDon Boscostraat 3Eindhoven.tel.: 040-431087, toestel 005 of 002Voor de sektor dovenonderwijs:- Br. Josepho-Dassen, St. Michielsgestel- Mej. H. H. M. Boudens, Rotterdam- Mej. G. ter Haar, Voorburg- Mej. A. G. Kerkstra, Groningen- Dhr. S. J. Nieuwenweg, AmsterdamVoor de sektor slechthorendenonderwijs:- Br. 1 Vlarcus-van Veen, Eindhoven- Dhr. G J. Geilleit, Eindhoven- Dhr. J. Berman, Groningen- Dhr. J. Bruyne, Leiden- Dhr. J. Hagens, Nijmegen- Dhr. L. Huynen, DrachtenA dministrateur:H. A. Landman, Brandespad 2, Rotterdam 14, tel.010-200679.Dagelijks bestuur Vereniging ter Bevordering van hetOnderwijs aan DovenK. Breeman, voorzitter, llligaliteitslaan 23, Groningen.H. de Snoo, secretaris, Rotterdam.J. C. Cramer, penningmeester, Beatrixlaan 30, Weesp,Giro: 357425Dagelijks bestuur Vereniging ter Bevordering van hetOnderwijs aan Slechthorende en Spraakgebrekkigekinderen.J. v.d. Hoeven, wnd. voorzitter, Schildersgaarde 11,'s-Gravenhage, tel. 070-673279.Inhoud:Bladz. 41 Ten geleideBladz. 42 Audiometische methoden met betrekkingtot retro-cochlaire slechthorendheid,Drs. L. M. GrobbenBladz. 48 Taalonderwijs aan dove kinderen,Drs. A. van Uden pr.Bladz. 55 Promotie Dr. A. van UdenBladz. 56 Slechthorende mannen en hun werkleven,Dr. A. P. J. M. v. d. Horst, J. v. d. HoevenBladz. 59 Verslag alg. vergadering, J. GreefhorstBladz. 60 Schoolnieuws

Ten geleideTijdens een gecombineerde redaktie- en bestuursvergaderingin oktober '73 werd herinnerd aande negatieve geluiden, die bij de leden ten aanzienvan het tijdschrift te beluisteren waren - o.a.dat de gebezigde taal in de artikelen te moeilijk zouzijn, dat de artikelen te hoog grepen, te ingewikkeldwaren etc.Het volgende citaat uit het nawoord van detaaimethodiek voor dove kinderen (van H. vanMierlo, ±15 jaar gelden) moge bewijzen, dat ditgeen nieuw probleem is.'Wensen: Ik wil dit geschrift graag besluiten metenkele wensen. Hoewel we de laatste 10 jaar,ook door onderlinge samenwerking in Amsterdamheel wat ontdekt en verwerkt hebben, verkeertde taaldidaktiek van het dovenonderwijs nog in eenbeginstadium, leder, die het hoofdstuk 'inventaris'leest, zal tot de conclusie komen, dat we nogte weinig van onze taal weten om er een verantwoordonderwijs aan doven op te bouwen. Ditheeft tengevolge, dat nog steeds onze leerlingenniet voldoende geholpen kunnen worden omtaalvaardige mensen te worden. Het merendeel vande dove bevolking van Nederland kan niet lezendoor gebrek aan taalvaardigheid. Dit moet en kanveranderen. Ten eerste is het te wensen, datdit taalonderzoek krachtig wordt voortgezet. Tentweede is het te wensen, dat steeds meer leerkrachtende moed vinden zichzelf te ontwrichten ende werkelijkheid onder ogen zien. Die werkelijkheidis niet aanmoedigend. Er is mij vaak verweten,dat wat ik schrijf zo ingewikkeld is. Dat kan aanm 'j liggen; ik bedoel aan de manier van stellen.Maar afgezien daarvan is de zaak waar het om gaatnu eenmaal buitengewoon ingewikkeld. OnzeNederlandse taal is een afschuwelijk moeilijksysteem, of eigenlijk een on-systeem. Wie dat nietonder ogen durft te zien, kan beter verdwijnenuit het dovenonderwijs, want zo iemand verkooptde kinderen knollen voor citroenen. Zo kom iktot de formulering van mijn laatste wens: Laat mentoch moedig zijn en de opgave reëel onder ogenzien; niet als een geïsoleerd deel, maar binnenhet grote geheel van de menswording van het dovekind. Laat men dit los als leerkracht, dan zoumen wel eens in lange jaren van schijnarbeid deeigen menselijkheid tot karikatuur laten verworden.'Wensen van toen, aktueel of niet, zegt U het maar.Het beginstadium van de taaldidaktiek is éénvan de door Van Mierlo aangeroerde punten. Welnu:de heer Berkhout is momenteel bezig geschriftenvan 'oudjes' (maar reuzen in hun vak) na te pluizenop bruikbaar materiaal voor het heden. Hij zalals "historisch-redakteur" zich met deze materiebezig blijven houden. Momenteel bestudeert hijHill. Wat de inventarisatie betreft: de heer van derVliet heeft de lijn Scholz-Van Mierlo weeropgevat en is opnieuw met inventariseren begonnen.Dit is een zeer tijdrovende bezigheid. Van zijnhernieuwde inventaris zullen regelmatig fragmentenin het tijdschrift verschijnen.In de inleiding van het jubileumnummer van O en Awerd door Prof. W. ter Horst opgemerkt:'De dagelijkse opvoeders hebben voor de abstractiegeen tijd - ze hebben de handen veel te vol.Daarom hebben ze dit werk uitbesteed aan dewetenschap, om zelf het echte werk te kunnenblijven doen. De wetenschap heeft in dit vakgeen doel in zichzelf; ze is geen op de Olympus zichafspelend gebeuren, vanwaar soms even naarbeneden wordt afgedaald, om het gewone volkjeiets te leren of te laten 'toepassen', maar een van depraktijk uitgaand en tot de praktijk terugkerendnoodzakelijk hulpmiddel. Wie dat uit het oogverliest, raakt in onoplosbare problemen.'Laten we niets uit het oog verliezen, maar weten,dat onze artikelen een beetje vanaf de Olympus,maar vooral van de praktijk uitgaande, welkom zijn.Redaktie Dovenonderwijs41

Audiometrische methoden met betrekkingtot retro-cochlaire slechthorendheidDoor een ons onbekende oorzaak is de lezing vandrs. L. M. Grobben, gehouden op de dag derakoepedie 1973, niet geplaatst in het 4e nummer vande 74e jaargang van Het Gehoorgestoorde Kind.Met excuses aan drs. Grobben voor de 'late' plaatsing,laten wij zijn lezing hier integraal volgen.redaktieEvenals Spoor (1973) dat deed bij cochleairegehoorstoornissen wil ik hier een overzicht trachten tegeven van de audiometrische testmethoden, die onsinformatie kunnen verstrekken in het geval vanretrocochleaire gehoorstoornis (aandoeningen van degehoorbaan na de cochlea).Figuur I geeft schematisch naar Galambos (1954) deloop der prikkelgeleiding weer vanaf de cochlea totde gehoorschors (afferent) en ook de zogenaamdeT* C^A^Oc* >HTJ Kfv 3^ - i*q T - iq-S^Fig. I. Afferente en efferente prikkelgeleiding van hetauditieve systeem.42efferente banen in tegengestelde richting, die geachtworden voor bijsturende werking (terugkoppeling)verantwoordelijk te zijn. Het rangnummer der neuronenis telkens aangegeven.Deze toch al gesimplificeerde afbeelding illustreert degecompliceerdheid van het systeem van geleiding vande auditieve prikkel.Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel, quaapparatuur en procedure vaak zeer ingewikkelde,audiometrische tests, stellig geponeerd als differentiaaldiagnostica voor het onderscheid cochleairretrocholeair,bij nadere bestudering minder bruikbaaren/of betrouwbaar bleken.In onderstaande tabel, die verre van volledig is, is eenopsomming gegeven van veel genoemde en/of veeltoegepaste audiometrische tests.TABEL differentiaal-diagnostische audiometrische tests.A. Veel toegepast1. Tone decay (Carhart)2. Békèsy audiometrie (Jerger indeling)3. Impedantie-omslagmeting4. At Phonak, buis van Groen5. Feldmann dichotische woordentest6. Elektro cochleografieB. Minder toegepast/minder bruikbaarten aanzien van tijd, apparatuur, interpreteerbaarheid.7. Links-rechts wisselingen (Bocca-Calearo c.q.Cherry-Taylor)8. Bas-diskant spraakaudiometrie (Arnold-Matzker)9. Relatie monaurale-binaurale steilheid in spraakaudiometrie(Groen-Hellema)10. Evoked Response Audiometrie11. DubbelklikUiteraard zal veelal vooraf veel informatie verkregenkunnen worden door zorgvuldige anamnese - opname,otologische, vestibulair, standaardaudiometrische enneurologisch onderzoek.De opsomming en in het bijzonder de indeling A - Bvan de tabel is weliswaar betrekkelijk willekeurig enafhankelijk van ervaring en voorkeur van de ervaringen voorkeur van de auteur c.q. onderzoeker maar zegeeft een gemiddelde weer van de in diverseinstituten toegepaste testbatterijen.

(Carhart, 1973 - Coldes, 1972 - Feldmann, 1970- Johnson, 1973 - König, 1968 - Lehnhardt, 1973- Liden, 1973).Hieronder worden de in de tabel genoemde tests kortbeschreven.1. Tone decay test volgens Carhart (Groen 1965).Men biedt de patiënt een toon aan 5 dB. boven zijndrempel. Als na 1 minuut de toonsensatie nietverdwenen is dan is de gehoorfunctie in dit opzichtalthans normaal. Verdwijnt de toonsensatie wel,bijvoorbeeld na 1 5 seconden dan is er eenpathologische gehoorfunctie. Men verhoogt dan detoonsterkte met 5 dB. en zet deze belastingsproefvoort; naar alle waarschijnlijkheid zal ook nu weer naenige tijd (bijvoorbeeld 1 5 sec.) de toonsensatieverdwijnen.Het aantal keren c.q. het aantal dB dat de intensiteitvan de toon verhoogd moet worden totdat deze bijéén intensiteit een minuut lang hoorbaar blijft is eenmaat voor de uitputting van het gehoororgaan. Eengrote uitputting (meer dan 3 stappen) wijst op een laagcentrale aandoening.2. Bij een tweede methode tot bepaling van de matevan uitputting wordt gebruik gemaakt van de Békèsyaudiometer(Groen 1965). Jerger onderscheidt 4vormen van toondrempelkurven, waarbij steeds hetcontinue met het toononderbroken audiogramvergeleken wordt (figuur II).Verder kan men de Carhart-tone decay-test volgensJerger uitvoeren met de Békèsy-audiometer door bij

FIXEDIMPEDANCE METERFig. III. Schematische weergave van terugkaatsing bijimpedantie-omslagmeting.Afwezigheid van de reflex bij voldoende intensiteit bijeen perceptief slechthorende wijst op eenretro-cochleaire laesie.4. At meting (Groen 1965).Het vermogen tot richting bepaling van klikgeluidenberust op het waarnemen van tijdverschillen inaankomst van het geluid in linker- en rechtergehoororgaan. Tijdverschillen tot 30 (is.(mikroseconden!) zijn juist waarneembaar; het grootstmogelijke tijdverschil is ongeveer 650 us.,overeenkomende met een zijdelingse geluidsrichtingvolgens de verbindingslijn van de gehoororganen. Bijhet tijdsverschil van 30 us. hoort een richting die 3°uit het mediane vlak ligt. Voor een lateralisatie van degeluidswaarneming op grond van tijdverschillen alléénis een intacte prikkelgeleiding langs de zenuwnoodzakelijk, vooral ten aanzien van de geleidingssnelheid.44Als men in gedachte houdt dat de looptijd vancochlea naar oliva superior (waar het vergelijkingsproceszich moet afspelen) normaliter 2.5milliseconden bedraagt, behoeft het geenverwondering te wekken, dat een geringe storing inhet prikkelgeleidingsvermogen langs 1ste en 2deneuron al een aanzienlijke onnauwkeurigheid inAt-waarneming veroorzaakt.De PHONAK-fabriek (Stuttgart) heeft een instrumentgeconstrueerd, dat in aansluiting op een normaleaudiometer, tijdverschillen van instelbare grootte'36,72 648 s.) kan doseren tussen L- enR-gehoororgaan, waarbij de mogelijkheid bestaatcompensatie te geven voor luidheidsverschillen.. Menkan dan bij gelijke luidheid in L- en R-orgaan dekleinst waarneembare At meten. Deze methode heeftklinisch zijn waarde zeer goed bewezen. Bij acusticustumoren, die slechts een gering gehoorverliesveroorzaken, blijkt de At-waarneming zwaar gestoordte zijn.Het belang van deze meetmethode, die eendifferentiaal diagnose over retrocochleaire stoornissenmogelijk maakt, is aanleiding geweest tot hetconstrueren van een veel eenvoudiger instrument, datklinisch zeer goed bruikbaar is. Het bestaat uit eenrubberslang (zie figuur IV), die linker- en rechteroor vande waarnemer (patiënt) verbindt met behulp van eenstethoscoop montuur. (Groen 1969), waarbij hetsignaal via een akoestisch dempende kap in degehoorgang komt.Als men op het midden van de 130 cm langerubberslang tikt (zachtjes!), hoort men de tik middenin het hoofd. Tikt men 5 cm naar links, dan hoort mende tik in het linkeroor. Er is dan een weglengteverschilvan 2x5= 10 cm, overeenkomende met280 us. Zeer goede waarnemers halen 1 cmweglengteverschil; normaal 2 cm. Indien er drempelverschillentussen L- en R-orgaan bestaan, verplaatstde middenlocalisatie zich naar de zijde van hetslechtere oor. Dit is geen bezwaar; het lateraliserenspeelt zich dan in het 'nieuwe midden' af. Deonzekerheidsmarge moet dan echter niet groter dan2 cm zijn. Is de onzekerheidsmarge groter dan 4 cm,dan heeft men al met een pathologischeAt-waarneembaarheid te doen, duidend op een laag

Fig. IV. Buis van Groen.centrale laesie (als de signalen niet goed kunnenworden vergeleken in aankomsttijd, is het lokaliserengestoord). Op hogere leeftijd neemt de At-waardeook toe.Men moet derhalve bij de keuze; normaal ofpathologisch, met de leeftijd van patiënt rekeninghouden.5. De dichotische woordentest naar Feldmann.Hiervoor zij verwezen naar de voordracht vanP. van der Pot (1973).6. Elektrocochleografie.Hiervoor zij verwezen naar de voordracht vanJ - Eggermont (1973).7. Links-rechts wisselingen (Bocca-Calearo c.q.Sherry-Taylor) (Groen 1965)Spraak (monosyllaben of volzinnen) wordt afwisselendaan linker- en rechter gehoororgaan aangeboden,waarbij de wisselingsfrequentie langzaam opgevoerdwordt; ieder gehoororgaan is dus voor de helft van detijd werkzaam, voor de andere helft krijgt het geengeluid te horen. Men meet de verstaanvaardigheid.De gedachte die hieraan ten grondslag ligt, is dat demens een zekere tijd nodig heeft om zijn aandacht vaneen linkswaarneming om te schakelen op eenrechtswaarneming (en omgeeerd). Dit vermogen totomschakelen zou een crebrale functie zijn. Voor hetopsporen van cerebrale stoornissen in akoestischewaarneming zou de methode van commutatie vangeluidsaanbieding dus zinvolle antwoorden kunnengeven. Hierbij zijn enkele bijzonderheden aan hetlicht gekomen.Indien men eerst de spraak slechts aan één gehoororgaanaanbiedt, dan functioneert dit, ingevolge hetschakelmechanisme, maar voor de helft van de tijd.Zolang het schakelen langzaam gaat (één per sec.)verstaat men gemiddeld bijna de helft (hetgeengemakkelijk te begrijpen is). Bij 3 x per sec. treedt ereen aanzienlijke val op, die bij ieder normaal horendevoorkomt. Dit blijkt samen te hangen met degemiddelde klankduur van de fonemen; bij dezeexpositieduur (0.33 sec.) ondergaan zij verminkingendoor de schakelklik (onvermijdelijk).Verhoogt men de schakelsnelheid, dan gaat men ookmonauraal langzamerhand bijna alles verstaan.Binauraal is er bij 3 x per sec. ook een daling te zien,die echter bij hogere schakelfrequenties weer verdwijnt.Spoedig (tussen 30 en 100x/sec.) hoort menbinauraal bijna 100%.In pathologische gevallen zou de kuil bij 3 x per sec.extra diep zijn. Ook hier konden wij bij een geval vanhemisfeerektomie geen afwijkingen vinden.Vermoedelijk is het omschakelvermogen toch lager dancorticaal gelocaliseerd (misschien in de thalamus endaar onder).Wegens onvoldoende bewijs van de waardevolheid enbetrekkelijk ingewikkelde apparatuur wordt deze testniet veel toegepast.8. Bas-diskant-band-spraakaudiometrie naar Arnolden Matzker (Groen 1965).Arnold (1930) heeft in een persoonlijke mededelingaan Fletcher het voorstel gedaan, om spraak op eenzeer speciale en voor beide gehoororganenverschillende, manier te verminken en dan hetdiscriminatievermogen te meten.De verminking bestaat hierin, dat aan het ene oor eenfrequentieband van bijvoorbeeld 500-800 Hz wordtaangeboden en aan het andere oor een band van1500-2400 Hz. Het merkwaardige is dan, dat, terwijliedere band op zich zelf een sterk verminderde45

• • • • * •1discriminatie ten gevolge heeft (wat geen wonder is),het gezamenlijk beluisteren een praktisch normaleverstaanvaardigheid oplevert. Een en ander staatweergegeven in figuur V.De verwachting van Matzker was, dat patiënten methoog centrale stoornissen dit optellen niet zoudenverrichten. Dit is niet waar gebleken. Het moet thanswel aangenomen worden, dat het vermogen totbinaurale additie op centraal-lage niveaux bepaaldwordt.Is er een ernstige storing in de akoestische banen inde hersenstam, dan is er kans, dat de bas-diskantadditie faalt. Overigens is de additie positiefvastgesteld bij gevallen van hemisfeer-ektomie(hoogcentrale stoornis) en kernicterus (laag-en hoogcentrale stoornis). Er is nog een interessantekonsequentie aan deze additie-vorm. Door depresentatie van een basband aan het ene orgaan eneen diskantband aan het andere, verkrijgt menkunstmatig een perifere perceptiestoornis, die dusaanleiding moet zijn tot het ontstaan van een steilerebinaurale kurve; hetgeen inderdaad het geval is en welvolgens de formule van de samengestelde kans.(zie vorig punt). Ook deze test wordt weinig toegepast.9. Relatie monaurale-binaurale steilheid in spraakaudiometrienaar Groen - Hellema (1962).De mens is in de samenleving aangewezen op hetgelijktijdig gebruik van zijn twee gehoororganen. Bijieder volledig gehooronderzoek zal deze samenwerkingder gehoororganen ook nagegaan dienen te worden.Met behulp van de binaurale spraakaudiometriekunnen enkele facetten dezer samenwerkingbestudeerd worden.De binaurale spraakaudiometer beschikt over twee--oor16ASR-oor90r 'Af60DIS­40KANT20B*ND•1500 2400 "20 MO 800 -10 0 10 20 X 40 30Fig. V. Bas-diskant-band46spraakaudiometrie.gescheiden kanalen, voor ieder gehoororgaan één,ieder met een eigen verzwakker.Men begint op de gebruikelijke manier de monauralespraakaudiogrammen te bepalen. Indien dezeeenzelfde verloop en ligging hebben, wordt bijidentieke presentatie het binaurale spraakaudiogramgemaakt; het niveau is dus in L- en R- gehoororgaangelijk.In principe kan men twee verschillende typenbinaurale spraakaudiogrammen (discriminatiekurven)verwachten.a. De discriminatiekurve (binauraal) heeft dezelfdevorm als de monaurale, maar is 0-6 dB. verschovennaar links (gevoeliger). Als belangrijkste bijkomstigheidkan gemeld worden dat bij vele patiënten dediscriminatie binauraal gunstiger is; hetdiscriminatieverlies is dan kleiner geworden.b. De discriminatiekurve is binauraal steiler dan demonaurale, maar begint in het zelfde punt(intensiteitsniveau van de spraak). Voor het overigekunnen dezelfde verbeteringen verwacht worden alsonder 1).De hypothese is, dat type 1) (verschoven) wijst op eencentrale perceptiestoornis en type 2) (steiler) op eenperifere, (cochlea of 1ste of 2de neuron).Eén en ander staat schematisch weergegeven infiguur VI Deze test kost op zich enige tijd, maar gezienhet feit dat thans vrijwel routinematig bij slechthorendennaast een toon- ook een spraakaudiogramwordt gemaakt kan de test in de batterij wordenopgenomen. De hypothese van de test wordtbevestigd door de uitkomsten (bij normaal-horenden)van de onder 8 genoemde test. Met bas- en diskantfilters is de proefpersoon als het ware een perifeer(niet retro-cochleair) slechthorende; de steilheidsvergrotingkomt dan ook met de cochleaire stoornisovereen.10. 'Evoked - Response' Audiometrie (E.RA).Deze test, die achteraf minder waardevol,betrouwbaar en interpreteerbaar is gebleken dan zeaanvankelijk leek en werd geponeerd maakt gebruik

_20 O 20 40 60 80 100 dBFig. VI. Monauraal-Binauraalspraakaudiogram.van de schedel (meestal vertex) afgeleide E.E.G.signalen die worden beïnvloed door zorgvuldiggedimensioneerde toegediende toon- of ruisstoten. Degenoemde beïnvloeding is zo weinig direct zichtbaarop de schrijver die de E.E.G. uitschrijft (verdrinkt in ruis)dat slechts met behulp van een computer interessantegegevens betreffende het gehoor kunnen wordenopgespoord.Gebruik van een computer en andere kostbareapparatuur en minder of meer onder narcosebrengen van de te onderzoeken persoon, zoals vaaknodig, lijkt waardervoller en meer verantwoord bijelectro cochleografie (Eggermont 1973).11. De dubbelklik.In ons laboratorium is een apparaat ontwikkeldwaarmee één of twee kortdurende signalen (kliks)kunnen worden aangeboden aan één oor, goedgedoseerd voor wat betreft het tijdsinterval en hetintensiteitsverschil van de twee kliks, om te kunnennagaan hoe goed het tijdpatroon van een signaalbehouden wordt.Deze test kan informatie verstrekken over de'monaurale At'. De test is ook toepasbaar bijéén-origen.Helaas is het niet mogelijk aan de hand van één test bijperceptief slechthorenden zekere uitspraken over deplaats van de laesie te doen.Combinatie van uitslagen echter van in het bijzonderde onder A. genoemde tests kan, dat is aangetoond, welleiden tot een betrouwbaarder lokalisatie van degehoorstoornis.Drs. L. M. GrobbenLiteratuurCarhart, R. (1973): Updatig Special HearingTest in Otological Diagnosis. Arch. Otolaryngol. 97-88.Coles, R. R. A. (1972): Can present day Audiologyreally help in diagnosis? An otologist's question.J. of Laryng. and Otol. 86-191.Eggermont, J. J. (1973): Electrocochleografie.Dit tijdschrift.*Feldmann, H. (1970): Methoden der objektivenHörprüfungen. Entwicklung, gegenwartiger Stand undAusblick.Z. Laryng. Rhinol. 49-122-136.Ga/ambos, R. (1954): Neural Mechanisms of Audition.Physiological Revieuws, Vol. 34. no 3 497-1954.Groen, J. J. (1965): Audiologie voor Akoepedisten II.Dictaat.Groen, J. J. (1969): Diagnostic value of lateralizationability for dichotic time differences. Acta - oto -laryngol. 67-326.Groen, J. J. en Hellema, A. C. M. (1962): BinauralSpeech Audiometry. Acta Oto-laryngol. 52-397.Johnson, E. W. (1970): Auditory test result in 268cases of confirmed retrocohcleair lesions. Int.Audiology 9-15.Johnson, E. W. (1973): Clinical application of specialhearing tests. Arch. Otolaryngol. 97-92.Kónig, E. (1968): Probleme der zentral bedingtenhochgradigen Hörverluste. Folia Phoniat. 20: 297-326.Lehnhardt, E. (1973): Audiometrische Topodiagnostikim Hirnstamm. Z. Laryng. Rhinol. 52-11.Liden, G. en Korsan-Bengtsen, M. (1973): AudiometricManifestations of retrocochleair lesions. Scand.Audiology 2-29.Matzker, J. (1958): Ein Binauraler Hörsynthese-Testzum Nachweis Zerebraler Hörstörungen. Georg ThiemeVerlag, Stuttgart 1958.Pot, P. J. A. v. der (1973): De dichotischediscriminatietest volgens Feldmann. Dit tijdschrift.*Spoor, A. (1973): Audiometrische methoden metbetrekking tot cochleaire slechthorendheid. Dittijdschrift.** 14e jaargang - no. 4. Het Gehoorgestoorde Kind.47

Taalonderwijs aan dove kinderenEen paar aantekeningen voordat we beginnen:a. Ik zal alleen spreken over prelinguaal dove kinderen,dat is met een hoorverlies van meer dan 90 dB(ISO, Fletcher-index), dat ontstaan is voor de 2everjaardag.b. Wat ik zal zeggen, is in principe ook toe te passen opmeervoudig gehandicapte dove kinderen.I. Taal, spraak en horen?In tegenstelling tot mijn opvatting zouden veletheoretici het onnatuurlijk vinden dat een congresover spraak en horen, een lezing bevat over taal.Taal' kan gedefinieerd worden als: een systeem vancommunicatie-symbolen. Enkele psycholinguisten (bijv.Moores 1968, Noam Chomsky 1965 schijnen erg vóórdeze ideeën te zijn) denken dat ze 'taal' kunnenabstraheren van de codes of de perceptieve vormwaarin het wordt gebruikt. Zo spreken ze van'gesproken of oraal engels', 'graphisch engels','gevingerspeld engels' en zelfs van 'manual English'(in 1776 al sprak de l'Epée van 'Ie francais manuel',van Beek in 1828 van 'Nederlands in gebaren', enzo ook Stokoe 1972). Ik ben het niet eens met dezetheorie, omdat de code een diepe invloed heeft op destructuur van het systeem. Zoals ik heb uitgelegdin mijn boek (A world of language, derde druk 1973) ishet ritme van de spraak een echte vorm van de taal.Ik zou mijn kritiek op deze theorie willen beperkentot 2 punten:a. De structuur van de taal en Short Term Memoryfunctie.'Hij mijn arm sloeg, hij sloeg mij ... mijnarm': dit was een zin van een normaal horend kind metzogenaamde ontwikkelingsdysphasie. De oorsprongvan dit dysgrammatisme is m.i., dat het kind aanhet einde van de zin is vergeten hoe het die zinbegonnen is. Inderdaad, als we geen overzicht hebben48over de hele zin, is het onmogelijk voor onze geestdie zin te structureren, zowel in het produceren ervanals in het begrijpen ervan. Als de leden van eencommunicatieve groep van personen allen gebrekhebben in voldoende Short Term Memory-functie, kanmen voorspellen, dat hun uitingen erg korte zinnetjeszullen zijn en dat de structuur erg arm zal zijn.Dit is een feit in de gebarentaal. Wij vonden in onsonderzoek (1968) dat dove volwassenen, opgevoed ingebarentaal ('manual Dutch' of 'hogere gebarentaal')en die deze de hele dag gebruikten (echter 'laag' instructuur, zoals Stokoe (1972) het heeft uitgelegd)geen serie gebaren die langer was dan 5 of 6konden reproduceren. Hun uitingen konden echterlanger zijn; in mijn onderzoek tot ongeveer 12,maar dikwijls kunnen ze hele verhalen vertellen van5 en zelfs 10 minuten lang. Dit betekent niet, datze een overzicht hebben over zulke lange series zodatze ze kunnen structureren overeenkomstig een zinsmodel.Tervoort en Verberk (1967, herdruk in voorbereiding1974) vonden dat dove kinderen dieopgevoed waren in gebaren in staat waren de Key vanFitzgerald te volgen (maar ze deden dit niet altijd) alsde serie gebaren niet langer was dan 5. Als de serieslanger werden, bijv. 6 of 7, volgden ze nooit de Key.Brill (1953) vond dat het Short Term Memory van dovekinderen voor geschreven zinnen begrensd was totongeveer 5 woorden. Het Short Term Memory voorvingerspelling zal niet langer zijn.Deze bevindingen lijken in overeenstemming te zijnmet het oude gegeven der psychologie dat degrens van onze perceptie en onmiddellijk geheugenbeperkt is tot 5 uni-dimensionale eenheden. Dezefunctie kan getraind worden en zo kwam GeorgeMiller (1962) tot zijn 'magische nummer 7 ± 2'.Maar gelukkig genoeg zijn de eenheden in spraak nietuni-dimensionaal: omdat we de woorden groeperen inritmische sub-eenheden. D.m.v. die ritmischegroepering kunnen we veel langere series dan van 5 of6 woorden onthouden. Sommige horenden kunnendit geweldig goed, anderen echter niet zo goed, vangematigd tot slecht, zie het vb. boven.

Wij vonden in onze dove kinderen (niet de meervoudiggehandicapten), dat hun Short Term Memory voorritmische spraak op 13-jarige leeftijd was 17-18syllaben, dat is 12-13 woorden. Het kan voorspeldworden dat kinderen die zulk een sterk geheugenhebben in staat zullen zijn gesproken taal te structureren,in tegenstelling tot die dove kinderen, wierspraak niet ritmisch genoeg is, of, nog erger, dievoornamelijk grafisch zijn opgevoed, in vingerspellingof in gebaren. Daarom zal m.i. oralisme 'ritmischoralisme' moeten zijn, anders is het helemaal geenecht oralisme. Als een doof kind wegens meervoudigegebrekkigheid dit niet kan leren, is dit inderdaadeen zeer ernstige handicap.NB. Er is nog een ander middel om die uni-dimensionaliteitvan de spraak te overwinnen, nl. de logica ende voorkennis van de structuur. Speciaal zeer intelligentedoven zullen het hierin ver kunnen brengen,denk aan Helen Keiler, Ir. Nanninga e.a.We laten nu de vele semantische moeilijkheden vaneen gebarentaal, die een 'picture-language' is,terzijde liggen, hoewel dit veel te maken heeft met devolgorde van die gebaren. Het moge echter duidelijkzijn, dat een uitdrukking als 'manual English' nietjuist is, het is een kunstmatige constructie, enigszinseen contradictie in de termen.b. Het tempo van de uitingen heeft weer veel te makenmet de structuur door de Short Term Memoryfunctie,maar ook met de interpretatie van de eenheden,de opschortings-functie bij die interpretatie. Ik zal eenvoorbeeld geven. Ik was eens in discussie met eenstudent in de Nederlandse literatuur over ditprobleem van tempo. Als een voorbeeld gaf ik hemdeze zin: 'De bomen ... waren dicht'. Hij zei: 'Dat isklare nonsensI', totdat ik hem uitlegde dat met'bomen' iets anders bedoeld kan zijn dan planten, infeite slagbomen bij het spoor. Wat was er gebeurd?Omdat ik stopte na 'De bomen ...' interpreteerdehij dat woord als groeiende bomen en hij schakeldeniet over naar een andere interpretatie bij de komendecontekst. Hier zien we hoe belangrijk het kan zijn omde hele contekst vlug in één blik voor ons te hebben.Dus als een doof kind leest: 'Mijn .... moeder ....komt.... morgen', zal het erg moeilijk voor hem zijn diezin als één geheel te begrijpen. Hoe vlugger we eenhele uiting doorhebben, hoe meer de contekst ons kanhelpen bij een goede interpretatie. - Het tempoechter van gebaren is ongeveer 1 of 2 gebaren perseconde. Hetzelfde moet gezegd worden van vingerspelling:ervaren vingerspellers kunnen niet meerdan één of twee woorden per seconde uitdrukken.Maar het tempo van spraak en liplezen kan opgevoerdworden tot 3 of 4 woorden per seconde. Om dezetweede reden moge het duidelijk genoeg zijn dat 'taal'niet geabstraheerd kan worden van zijn code.Daarom moeten we concluderen, dat 'taal' een plaatsverdient op een congres over spraak en horen.II. Een overzicht van onze reflecterende methodeRuw gesproken, kunnen we de verschillende methodenvoor het leren van taal in 3 verdelen:De constructieve methoden, waarin de kinderenmodellen van zinnen krijgen, geprogrammeerd vanzeer eenvoudige tot meer complexe; er wordt dekinderen gevraagd ervaringen, gebeurtenissen en feitente verbaliseren volgens deze modellen; de nadrukligt vooral op de produktie van zinnen.De imitatieve methoden, waarin geen geprogrammeerdetaal wordt gebruikt, alleen de normaledagelijkse moedertaal, maar met weinig training in destructuur van de taal; van de kinderen wordt verwachtdat ze spontaan imiteren; de nadruk ligt meer op lezen.Onze reflecterende methode, die kan worden samengevatin deze 3 fasen:a. De basis is het orale ritmische gesprek, dat is taalals een echte uitwisseling van gedachten. Demoeder en de leerkracht kijken allereerst naar wat hetkind wil zeggen en geven het kind op hetzelfdemoment de juiste taal die het nodig heeft. Zo spelen demoeder en de leerkracht een dubbelrol: ze zeggende zinnen die het kind wil zeggen, en ze zeggenhun eigen zinnen, doen zich begrijpen door de situatie.b. Na de gesprekken wordt een neerslag gemaakt,waarin de ideeën en de zinnen in normale dagelijksetaalvormen worden vastgelegd: deze neerslagkrijgt de vorm van een leesles in normale taal, als een49

voorbereiding op het normale leesboek op 9-10jarige leeftijd (zie voorbeelden blz. 8-9).c. De leerkracht laat het kind meer en meer hetsysteem, de regels van de taal zelf vinden binnen deleeslesjes, en daarna meer en meer in de conversatietaal.Aldus leert hij de kinderen enkele termenvolgens een opgesteld program, welke termen als'kapstokken' functioneren voor de taalregels, nahun ontdekking. Bijv. 'aanwijswoorden', 'werkwoorden','bijvoegelijke naamwoorden', 'onderwerp en gezegde','verleden tijd', 'tang-bouw' etc. etc.De reflecterende methode probeert de normaledagelijkse taal van de vroege jeugd af met het lerenvan de regels te combineren. De taalregels moetenbegrepen worden, vooral door ze te ontdekken zoalshorende kinderen dat doen, voordat het kind in staat isze toe te passen. Om een voorbeeld te geven: alseen 6-jarig horend kind zegt: 'We hebben ijs gekoopt',toont het dat het een taalregel zelf heeft ontdekt(hoewel de toepassing in dit speciale geval fout is).Deze methode laat dus dove kinderen de taalregelsontdekken en begrijpen om ze in staat te stellenze toe te passen. Veel nadruk ligt op lezen, maardaarna ook op composities maken. We denken dat weop deze manier het gevaar kunnen vermijden vanhet vastschroeven van ideeën en structuren van deconstructieve methoden, en tegelijk het gebrek aancontrole van de imitatieve methoden.III. De toetssteen van echte taalvaardigheid:lezena. Het is een bekend feit dat het leesniveau van veledove kinderen en volwassenen veel te laag is. Wenoemen het onderzoek van Wrightstone (1962)en van Gentile (1969), van Hamp (1970), van Wilkens(1971), verder het onderzoek over woordenschatdoor Silverman-Dresner en Guilfoyle (1972). Zij vondenallen dat het leesniveau van prelinguaal dove kinderenvan 16 jaar niet hoger was dan dat van normaalhorende kinderen van ongeveer 9 jaar. Er zijn echterbizondere scholen, die hun kinderen tot hogereleesniveaus brengen. We zijn het dus helemaal nieteens met Furth (1972) dat deze achterstand een soortnoodlot is; evenmin zijn wij het eens met zijn 'troost'50voor dit noodlot ('laat de doven onder elkaar gelukkigzijn'), wat slechts puur een doekje voor het bloeden is.b. Deze achterstand in lezen is een zeer ernstigesituatie. Men moet toegeven, dat de leesvaardigheidvan het grootste deel der dove volwassenen niethoger ligt dan die van 8-9 jarige normaal horendekinderen, uitgezonderd de oudleerlingen van dehoger genoemde bizondere scholen. Dit betekentallereerst dat de voornaamste bron van taalgroei indeze mensen ontbreekt: hun hele taalvaardigheidblijft op een zeer laag primitief niveau hangen en daardoorhun denken ook. Vele onderzoeken, zelfs vanFurth, tonen dit aan, hoewel hij probeert het teontkennen (1972). Dit betekent in de tweede plaatsdat die dove mensen meer en meer worden losgemaaktvan de groeiende cultuur van de omgeving.Men kan niet verwachten dat dove volwassenenbetrokken zullen zijn bij de normale cultuur van degemeenschap als hun leesniveau zo laag ligt.De enige redenen voor deze betreurenswaardigesituatie lijken me enerzijds moeilijkheden in de organisatievan de scholen en anderzijds slechte onderwijsmethoden.IV. Misvattingen in de onderwijsmethodenIk zal mij hier beperken tot 10 methodische fouten:1. Een eerste fundamentele fout is erg vaak een gebrekaan het goed zetten van de woorden. Een woordmoet allereerst een naam zijn van vele verschillendeobjecten, plaatjes, acties, situaties, vormen etc. etc,om ze abstract te maken. Bovendien is van belang: degoede integratie van de grafische en de gesprokenvorm van woorden. Hier moeten we het feit noemendat zeker 20% van de dove kinderen (hetzelfde alsin normaal horende kinderen) een speciale moeilijkheidheeft in de integratie van de visuele vormen metde gesproken en/of auditieve vormen. In deze gevallenis er ook een gevaar dat de woordsoorten los blijvenstaan van de hele zin, dat is van de situatie. Allevormen van een woord moeten goed geïntegreerdzijn: bijv. een bloem moet herkend worden via liplezen,via de geschreven vorm, moet de gesproken woordenen de geschreven woorden oproepen etc. De vijfvormen van een woord, dat is zijn gesproken, liplees-,

gehoorde, geschreven en gelezen vormen moetengoed geïntegreerd zijn in elkaar. Anders krijgen we degekste dingen in hogere klassen, bijv. cirkel gelezen alscircus, schijf als schrijf, wereld als woord, etc, metnatuurlijk totaal verkeerd begrijpen.2. Gebrek aan echt gesprekGesprek betekent: uitwisseling van gedachten. Veeldovenonderwijzers houden vast aan verbalisatie vanervaringen, van feiten, van gebeurtenissen, engeven niet genoeg aandacht aan spontane uitingen,hoe stuntelig ze ook zijn, van hun kinderen. Er is geendiscussie; gedachten worden aan de kinderengepresenteerd, niet van hen gevangen; de kinderenmoeten volgen en luisteren; hun spontane gedachten,wensen en ideeën worden nauwelijks gebruikt. Eenslecht gevolg van dit gebrek aan gesprek is, datde kinderen onvoldoende getraind worden in intuïtiefbegrip, in 'lezen tussen de regels'. Bijv. de combinatietussen deze 2 zinnen werd niet begrepen: 'Waaromluisterde je niet? We moeten op tijd zijn!' Het moesttussen de regels door gelezen worden dat menhen verteld had, dat ze op tijd moesten zijn.Een ander dieper gevolg van gebrek aan gesprek, is eengebrek aan empathie in de kinderen. We hebben veelempathie nodig, en intuïtief gevoel van iemandsgedachten en verborgen houdingen, om goed tekunnen lezen. Deze empathie kan alleen getraindworden door telkens gesprekken te voeren in de taaldie we de kinderen willen onderwijzen.3. Te veel geprogrammeerde actieve taalVeel dovenonderwijzers zijn min of meer bang omnormaal dagelijks Nederlands te gebruiken. Zo is bijv.hun opzet van leeslesjes veel te simpel. We zullen3 verschillende versies geven van leeslesjes overhetzelfde onderwerp:(1) De vlinderJan heeft een vlinder gevangen.Maria is erg bang.Peter plaagt de vlinder.Jan laat hem wegvliegen.De vlinder is weg.(2) De vlinder'Kijk! Ik heb een vlinder gevangen!' riep Jan.Maria was erg bang.'Peter, niet plagen, hoor!'Jan liet hem wegvliegen .... Oh!'Waar is hij nu?' Weg!(3) De vlinderJan heeft zijn vlinder laten wegvliegen.Maria was erg bang en Peter probeerde hem teplagen!Jan was erg blij met zijn vlinder: 'Kijk! Ik heb eenvlinder gevangen' riep hij.De juffrouw was een beetje kwaad op Peter. Ze zei:'Peter, niet plagen hoor!'Weg was de vlinder .... Oh!'Waar is hij nu?' Foetsie!Het eerste voorbeeld van een leeslesje wordt erg vaakgezien in dovenscholen. Elke zin suggereert eenplaatje, en het leeslesje loopt verder van plaatje naarplaatje. De tijdsvolgorde wordt precies gevolgd. Opdeze manier worden de kinderen getraind in 'beelddenken',helemaal in de lijn van het gebruik vangebaren. Het tweede lesje is veel beter. DagelijksNederlands wordt gebruikt, hetzelfde als in normaleleesboeken. Het gesprek speelt een centrale rol. -De derde versie is meer gecompliceerd, vooral omdatde tijds-volgorde is omgekeerd. Inderdaad, deleerkracht moet dit niet verwaarlozen. In een gesprekwordt de tijds-volgorde ook niet gevolgd, en hetzelfdebij normale leesboeken. Dit omkeren van de tijdsvolgordemaakt leeslesjes veel levendiger. Maarhet vraagt meer van de kinderen, omdat ze zelf dejuiste tijds-volgorde moeten reorganiseren. Juist ditpunt nu moet worden getraind.4. De 'show-klas'Sommige leerkrachten trainen hun kinderen in het lerenvan zinnen uit het hoofd voor dagelijks gebruik. Alsdeze zinnen opkomen in het normale gesprek,accoord! Maar veel leerkrachten trainen hun kinderendoor alleen maar te dramatiseren. Bijv.: 'Het is mijnbeurt om het bord uit te vegen' 'Mag ik het raamopen doen?' 'Ik ben mijn balpen kwijt, mag ik een51

'nieuwe?' etc. etc. Dit kan een serie zijn van ongeveer100 zinnen, misschien ook 200. Als er bezoekersin de klas komen, wordt er een show gegeven. Dekinderen uiten een hoop zinnen, correct binnende situatie, en de bezoekers zijn verbaasd. Ze denkendat deze kinderen bijna normale taal hebben! Zij zijnzich het feit niet bewust dat deze kinderen alleen maarweten wat ze tonen; ze kennen dat erg goed, maarniets anders. Als er in zo'n klas een leestest wordt afgenomen,valt de leerkracht door de mand. Het denkenvan de kinderen blijkt dan vastgeschroefd te zijnin zeer kleine kringen van concrete ideeën. Er blijkt eengebrek aan intuïtief begrip zelfs in kinderen met eenzeer hoge intelligentie.Het moet gezegd worden, dat dezelfde weg somsgevolgd wordt in de opvoeding van horende imbcillekinderen. Daar is deze methode misschien tegebruiken, maar niet voor normaal intelligente dovekinderen.5. Te weinig uitbreiden van de woordenschatVeel leerkrachten, vooral jonge, blijven in de opzet vanhun leeslesjes hangen aan de vaak simpele woordenschat,gebruikt in het gesprek. Reeds in het gesprekzou de leerkracht meer en meer woorden, idioom,uitdrukkingen etc. etc. moeten introduceren. Maarvooral in de leeslesjes moet de leerkracht niet bang zijnnieuw idioom, dat niet in het gesprek gebruikt is, teintroduceren. De leerkracht moet altijd de woordenschatvan zijn kinderen uitbreiden. Als de kinderenovergaan naar normale leesboeken is de eerstemoeilijkheid niet zo zeer de structuur van de taal, maareen gebrek aan woordenschat: te veel woorden zijnonbekend. Dit is erg frustrerend voor de kinderen. Bijhorende kinderen is gebleken, dat ze een leesboekwegleggen als meer dan 5% van de woorden hunonbekend zijn.Kinderen van ongeveer 7-12 jaar hebben vaak eenverzamel-hobby, zoals postzegels, speldjes, prentbriefkaartenverzamelen etc. etc. Deze tendens moetgebruikt worden voor de woordenschat! De leerkrachtmoet zijn kinderen een alfabetische klapper geven,losbladig, waarin de kinderen de nieuwe woorden en52uitdrukkingen die ze hebben verzameld kunnenopschrijven. Ze zien dan, hoe hun woordenschat groeit,met ook een groeiende voldoening: ze kunnen lerenplezier te krijgen in het verzamelen van woordenen uitdrukkingen.6. Onvoldoende training van lezenAls we dove kinderen een leeslesje geven en wevertellen ze dat ze dat moeten lezen, zijn we er echtniet zeker van dat ze dat ook doen, ook al volgende ogen de regels of zelfs ook al lezen ze hardop. Wemoeten controleren of ze begrijpen wat ze lezen.In hogere klassen discussiëren we dan over de inhouden zoeken uit of ze het opgenomen hebben. In devoorschool en in de eerste en tweede klas zal ditgewoonlijk te moeilijk zijn. Op deze leeftijd kunnen wede kinderen vragen ons een plaatje te tonen dathoort bij een speciale zin, evt. een serie plaatjes die bijbepaalde zinnen horen. We kunnen de gebeurtenissendramatiseren en de kinderen vragen de zinnen tezoeken die bij deze dramatisaties horen, en omgekeerdkunnen we de kinderen vragen de inhoud vande zinnen te dramatiseren, enz. We hebben echter eenander soort lees-oefeningen voorgesteld, die nietzo visualiserend zijn, en minder in de lijn van beelddenken.We onderscheiden de volgende 5 stappen:(1) We zoeken naar de sprekers in het leeslesjeen tekenen de hoofden van deze sprekers met lege'praat-ballonnen'. Bijv.:

De 'zeg-zinnen' van de leeslesjes worden gezocht,geschreven op stukjes papier, en dan wordt er van dekinderen gevraagd de juiste 'zeg-zin' in de bijbehorende'praat-ballon' te leggen. Als ze dit goed doen,moeten ze de zin tot op zekere hoogte hebben gelezen.Wij noemen dit het 'Wie zegt dat'-spelletje.(2) We knippen de zinnen van een leeslesje uit, doenze door elkaar en vragen de kinderen om ze in dejuiste volgorde te leggen.(3) We gaan over naar het gebruik van vraag-woorden.Dit vooronderstelt dat de vraagwoorden de kinderenbekend zijn. We hebben in ons boek Taalverwervingdoor taalarme kinderen' Rotterdam 1973, uitgelegdhoe vraagwoorden geleerd moeten worden aandove kinderen, nl. door de 'vang-methode'. Deleerkracht luistert goed naar de spontane vragen vande kinderen, hoe stuntelig ze ook geuit zijn. Hij haalt zeeruit, zet ze in de goede linguistische vorm, spreektze het kind voor en schrijft ze op een speciale kaart; pasdaarna geeft hij het antwoord. Als hij het zo doet,zal hij binnen een paar maanden honderden vragen vande kinderen verzameld hebben: vragen met vraagwoordenen ja/nee vragen. Dan kan hij de vragenonderverdelen overeenkomstig de vraagwoorden bijv.wie-vragen, wat-vragen, hoe-vragen, wanneer-vragen,waar-vragen enz., ja/nee vragen ook. Zo gauw dekinderen dit begrepen hebben, kan hij het gebruikenvoor de leeslesjes. Hij onderstreept speciale woordenen/of uitdrukkingen in de zinnen en vraagt de kinderenwelk vraagwoord bij dat woord of uitdrukking hoort,bijv.:'Kijk! Ik heb een vlinder gevangen\'riep Jan.Hij vraagt de kinderen: 'Welk vraagwoord hoort bij ik?'(Wie?) 'Welk vraagwoord hoort bij een vlinder?'(Wat?) 'Welke vraagzin hoort bij gevangen?' (Watheeft Jan gedaan?) Etc. 'Wie kan een vraag maken van:"Maria was erg bang"?' (Was Maria erg bang? Ja.)Etc.(4) De kinderen leren hele vragen te formuleren, bijv.'Wie heeft een vlinder gevangen?' 'Wat heeft Jangevangen?' Etc. Als de kinderen ongeveer 9 of 10 jaarzijn, kan men ze vragen vragen over zinnen te maken,waarvoor ze eerst enkele woorden en/of uitdrukkingenzelf moeten onderstrepen.(5) De kinderen leren vragen op te stellen over eenheel hoofdstuk in hun leesboeken, bijv.: welk probleemwordt er uitgelegd? Wat is het centrale idee vandat hoofdstuk? Bijv. 'Welke redenen worden hiergegeven voor de lange reis?" Etc. Op deze manierkunnen ze kritisch leren lezen.7. Scheiding van het spraakkunst leren en het lerenlezenErg vaak wordt de spraakkunst alleen aan de kinderengeleerd bij het leren bouwen van zinnen, dat is in deactieve taal, hoe ze zichzelf juist moeten uitdrukken.Wij zeggen echter, dat de taalregels allereerst begrepenmoeten worden, voordat ze toegepast kunnenworden. Bijv. moeten de kinderen zich eerst de werkwoordenbewust worden als erg veranderende woordenZe worden ertoe gebracht deze typische woordenin de begrepen leeslesjes te ontdekken. Pas daarna kanmen de term 'werkwoord' gebruiken bij opstellen,bijv. als een kind een brief naar huis schrijft: 'Je vergeeteen werkwoord in deze zin!' 'De vorm van dat werkwoordis fout!' Etc. We hebben een heel programmavan reflecterende spraakkunst-oefeningen opgezet,om de kinderen de taalregels te laten ontdekken.Bijv. 'Zoek de aanwijswoorden en wat ze betekenen!''Zoek de passieve voorwerpen!' 'Zoek de tangbouwsels!'Etc. etc.Op deze manier worden de ideeën van de kinderenniet vastgeschroefd, ze blijven flexibel; het begripblijft intuïtief; het lezen vordert beter en beter, entoch leren ze de spraakkunst.8. Training van het tempo bij lezen wordt vergetenWe hebben al uitgelegd, hoe belangrijk tempo is inverband met de interpretatie van woorden overeenkomstigde contekst. Het tempo van de spraak isook al erg belangrijk voor de verstaanbaarheid, ziebijv. het onderzoek van John en Howarth (1965).53

Maar het tempo van geschreven zinnen opnemen moetook getraind worden. Dit kan als volgt gedaanworden. Het leeslesje is bijv. geschreven op het bord:we laten de kinderen een regel zien, een paar secondenlang, verbergen die dan, en vragen de kinderen dezin van buiten te zeggen of op te schrijven. Ik heb ergvaak in klassen een soort (wat ik genoemd heb)'kip-schrijven' gezien! De kinderen kijken naar het bordop dezelfde manier als een kip water drinkt: somskijken ze voor elke letter naar het bord, schrijven die op,kijken weer naar het bord, schrijven weer op etc,zodat voor een woord als 'stoel' 5 keer of meer naar hetbord gekeken wordt! De kinderen moeten daaromgetraind worden om 2 woorden, 3 woorden etc.tegelijk op te nemen, en het van buiten op teschrijven.9. De leerkracht vergeet de flexibiliteit van de woordenen van de fantasie te trainenHet is nodig dat de fantasie van dove kinderen wordtuitgestrekt tot buiten de dagelijkse ervaringen.Films en televisie kunnen een belangrijke hulp op ditgebied zijn. Maar we moeten niet vergeten dat fantasieallereerst iets is van onze eigen fantasie, dat is onzeeigen creativiteit, niet groeit door alleen maar anderelanden, andere omgevingen, andere culturen etc.te zien. Een eerste stap in de richting van dezecreativiteit is het vertellen van sprookjes. Deze moeteninderdaad worden verteld, niet getoond op film ofin prenteboeken. Films en prenteboeken beperken defantasie. Als een sprookje echter verteld wordt aande kinderen, moeten ze zich de situaties zelf voorstellen.Plaatjes en films kan men achteraf tonen. Eenandere hulp in deze richting is het vertellen vandromen: sommige kinderen hebben soms erg leukedromen waarover ze ons kunnen vertellen, hoestuntelig ze dit dan ook nog doen.Een ander zeer belangrijk punt is het leren vanhomoniemen. Sommige leerkrachten verdoen eenheleboel tijd met de kinderen series synoniemen teleren, zich niet bewust van het feit dat ze daarmee degedachten van de kinderen beperken. Het zichbewust zijn van homoniemen echter staat in onmiddellijkverband met de flexibiliteit van het denken.54Bijv. de vele betekenissen van maken, van zijn, vanhebben etc. etc. Verder de figuurlijke betekenissen vanwoorden als bijv. 'Heldere ogen' 'Stoute spijker'(die een kous kapot trok) 'Arme tekening' etc. Bovendiende verandering in betekenissen (analogie):'Het lichaam is gezond', 'De sinaasappel is gezond'(= voedzaam), 'Je hebt gezonde wangen' (= een tekendat het lichaam gezond is) etc.; 'Ik ben lid van dieclub', 'Ik ga naar de club' (= het huis waar de clubvergadert) etc.Bovendien moeten de 'algemene woorden' (gebruikdie term!) als fruit, verkeer, dieren, leven, doen,dingen, kleren, meubels enz. gebruikt en gevraagdworden van de kinderen, altijd, om de abstractie,begrijpend denken te trainen.Het moge duidelijk zijn, dat die homoniemen,figuurlijke betekenissen, veranderingen in betekenissen,algemene woorden en ook synoniemen, meer enmeer door de kinderen ontdekt moeten worden.10. Vele dovenscholen beperken de leertijd tot een tejeugdige leeftijdVele dovenscholen houden op bij de leeftijden 16-17jaar. Na deze leeftijd gaan vele dove kinderen deindustrie in of naar kantoren voor werk, anderen gaannaar scholen voor normaal horenden etc. Het moetechter gezegd worden, dat vele dove kinderen juist nade leeftijd van 16 jaar bizondere hulp nodig hebben,dat vele dove kinderen beginnen uit de bloeien juist inde leeftijd van 1 6-20 jaar. Waarom zouden we zedie hulp niet geven?Conclusie:Ik zou deze lezing willen afsluiten met te wijzen openkele fundamentele aspecten van ons werk: dehouding van de leerkracht en zijn plaats in deorganisatie.Ik geloof dat er 3 graden zijn van gevaarlijke didaktischehoudingen van dovenleerkrachten:a. De gevaarlijkste houding is: 'Zo zijn dove kinderen nueenmaal! .... Ze kunnen onze taal niet leren' .... Alseen leerkracht zo denkt, kan men voorspellen dat zijnkinderen zeker onze taal niet zullen leren.

. Een andere houding: 'Het is wel mogelijk dat dovekinderen onze taal leren, maar .... het kost me teveel van mijn tijd .... Ik heb mijn gezin .... Ik heb mijnhobbies ....'.c. 'Ja, het is mogelijk .... Ik geloof echt in de mogelijkhedenvan dove kinderen .... maar in déze organisatievan onze school en door de houdingen van mijncollega's ben ik gefrustreerd .... Ik kan gewoonwegmijn plannen, mijn ideeën niet uitvoeren ....' Het moetgezegd worden, dat vele jonge leerkrachten met veelenthousiasme van hun trainings-centrum komen,maar dit enthousiasme wordt spoedig neergehaalddoor de organisatie, de situatie waarin ze moetenwerken.Ik ben ervan overtuigd, dat in vele scholen enkele vandeze houdingen de verborgen achtergrond zijn vanveel te veel mislukkingen van dove kinderen ....Hierover moeten we onze gedachten eens laten gaan!Dublin 1973drs. A. van Uden pr.Promotie Dr. A. van UdenOp vrijdag 20 september j.l. is Dr. A. van Udengepromoveerd op het proefschrift 'Dove KinderenLeren Spreken'. De redactie feliciteert Dr. A. van Udenvan harte met het behalen van deze graad.Dr. A. van Uden werd geboren te Budel op17 november 1912. Na zijn theologie-studie werdhij aangesteld als priester en leraar op het Instituutvoor Doven te St. Michielsgestel, waar hij de vak-'diploma's A en B voor het onderwijs aan dovekinderen behaalt en de akte A.M.V. Pedagogiek teTilburg.Zijn meest bekende publikaties zijn: 'De Gebruiksmethode'en 'De Reflecterende Taalmethode'.Sinds 1955 is Dr. van Uden als docent verbondenaan de cursussen Gehoorgestoordenonderwijs A en B.De laatste jaren is hij hoofd van de researchafdelingvan het Instituut voor Doven te St. Michielsgestel.De waarde die het werk van Dr. van Udenheeft gehad en hopelijk nog zal hebben voor hetonderwijs aan gehoorgestoorde kinderen is onpeilbaar.redaktieLiteratureBrill R. G. and Orman J. N. 'An experiment in thetraining of deaf children in memory for sentences',American Annals of the Deaf 1953, p. 270-279.Chomsky N. 'Aspects of the theory of syntax',Cambridge Massachusetts 1965.Furth H. G. 'Deafness and learning. A psychologicalapproach', Belmont, California 1973.Gentile A. and Di-Francesca S. 'Academic AchievementTest performance of hearing impaired students',Office of demographic studies, Gallaudet College 1969.Hamp N. W. 'Reading attainment and some associatedfactors in deaf and partially hearing children',Teacher of the Deaf 1972, p. 203-215.John J. E. J. and Howarth J. N. The effect of timedistortions on the intelligibility of deaf children'sspeech', Language and Speech 1965, p. 127-134.Miller G. A. 'The magical number 7, plus or minus two:some limits on our capacity for processing information',Psychological Review 1956, p. 81-97.Moores D. 'Psycholinguistics and deafness', AmericanAnnals of the Deaf 1970, p. 37-48.Redgate G. W. a.o. 'The teaching of reading to deafchildren. An experimental study', ManchesterUniversity, Dept. of Audiology and Education of theDeaf 1972.Silverman-Dresner T. and Guilfoyle G. R. 'Vocabularynorms for deaf children', Book VII, Lexington Series,A. G. Bell Association for the Deaf, Washington D.C.1972.Stokoe W. C. 'Semiotics and human sign language',Mouton, The Hague 1972.Tervoort B. and Verberk A. J. A. 'Final report onproject number RD-467-64-65 of the vocationalrehabilitation administration of the Department ofHealth, Education and Welfare, Washington D.C,U.S.A. titled: 'Analysis of communicative structurepatterns in deaf children', 1967; Mouton The Hague1974.Uden A. van 'Taalverwerving door taalarme kinderen',Rotterdam University Press, 1973.Wrightstone J. W., Aronow M. S. and Moskowitz M.'Developing reading test norms for deaf children', TestService Bulletin n. 98, Harcourt, Brace and World1962.55

Slechthorende mannen en hunwerklevenInleidingOnderstaand verslag heeft betrekking op een eersteverkennend onderzoek, dat gericht was op de vraag ofslechthorenden bij de uitoefening van hun beroepfrekwenter met integratie-moeilijkheden te kampenhebben dan normaalhorenden en, zo dit het gevalmocht zijn, of die integratie-moeilijkheden dan primairop de slechthorendheid 'vastzitten'.Wij hebben geaarzeld om tot publikatie van ditoriënterend onderzoek over te gaan, vooral vanwegehet kleine aantal onderzochte personen. Op aandringenvan enkele slechthorenden die aan het onderzoek meededen, hebben wij toch tot publikatie van het verslagbesloten. Van de bevindingen moet echter met denodige reserves kennis worden genomen.Opzet van het onderzoekKeuze van de proefpersonenVoor genoemde eerste verkenning werd uitgegaan vaneen groep oud-leerlingen van twee scholen voorslechthorenden, t.w. van de Cor Emousschool in DenHaag en van het Instituut St. Marie te Eindhoven. Wijbeperkten ons bij dit onderzoek tot mannen, omdatwij bij vrouwen de kans zouden lopen te vaak dekategorie 'werkt in de huishouding' tegen te zullenkomen.In totaal werden twintig slechthorende (s.h.) mannenvoor het onderzoek uitgekozen. De keuze gebeurdeop aselekte wijze. Toen de gekozenen benaderd werdenom aan het onderzoek mee te willen doen, bleekeen proefpersoon wegens ziekte te moeten afvallen.Bij de resterende groep van 19 s.h. werd een groepvan 19 normaalhorenden (n.h.) gezocht, die zo goedmogelijk met de s.h. overeen moesten komen naar:a. leeftijd. Omdat het oudere personen betrof(spreiding 20-35 jaar), mocht de afwijking in leeftijdtwee jaar bedragen; een willekeurige keuze overigens.b. opleidingsniveau. Hierbij werd uitgegaan van deklassifikatie zoals die gebruikt wordt door de56Psychologische Afdeling van de G.G. en G.D. teAmsterdam.c. intelligentie. Deze werd bepaald met de ProgressiveMatrices van Raven. Bij de matching, die paarsgewijzeplaats vond, werd uitgegaan van de ruwe scores. Hetverschil mocht niet meer dan drie punten bedragen.Bij beide groepen werd een spraakaudiogramafgenomen. Het bleek dat zowel de groepen als geheelals elk van de individuen duidelijk van elkaaronderscheiden waren. De gemiddelde verstaansvaardigheidsscorevan de groep n.h. bedroeg: 99%; vande groep s.h.: 75%. Volledigheidshalve zij nog vermeld,dat ook bij de slechthorenden van het dagelijksgehoor werd uitgegaan, d.w.z. zij gebruikten bij deafname van de spraaklijst hun hoortoestel(len) (1).Resultaat van de matchingHet bleek binnen de beschikbare tijd niet mogelijk bijde 19 s.h. een gelijk aantal vergelijkbare n.h. te vinden.Besloten werd de vergelijking te beperken tot 14 s.h.waarbij wel een n.h. partner kon worden gevonden.Na deze procedure was het resultaat van de matchingals volgt:a. leeftijd. Aan deze faktor was moeilijk te voldoen.Gemiddeld zijn de n.h. 3 jaar ouder.b. opleidingsniveau. Deze faktor kon kwa matchingsopzetgoed tot zijn recht komen. Wellicht is het nogvan belang te vermelden dat de opleidingsniveaus alsgeheel hoofdzakelijk in het gebied van het lager enmiddelbaar technisch onderwijs of daarmee'vergelijkbaar' niveau liggen.c. intelligentie. Bij toetsing van de ruwe scores metbehulp van de twee-steekproeven toets van Wilcoxonbleek het verschil tussen beide groepen niet signifikantte zijn (P = 0.48).Het onderzoekHet eigenlijke onderzoek vond plaats met enerzijds deDolderse Schaal-B van Groen en Houwink (2) enanderzijds een uitvoerige enquête. Beide werdenafgenomen door v.d. Hoeven.De Dolderse Schaal-B, die ook wel 'sociale informatieschaal'wordt genoemd, bestaat uit een lijst van 60vragen. Deze vragen zijn tamelijk heterogeen van aard,

maar hebben alle betrekking op sociaal nuttige kennisd.w.z. op zaken die te maken hebben met deongeschreven of geschreven 'spelregels' van demaatschappij (2).De Dolderse Schaal-B kan niet beschouwd worden alseen strikte evaluatie van integratie-moeilijkheden in hetwerkleven. Ze werd echter in het onderzoekopgenomen omdat ze een beeld geeft van dealgemene maatschappelijke aanpassing en integratie,die een achtergrond vormt van het werkleven, waar deenquête zich meer direkt op richt.De enquête omvat 80 vragen die in getypte vormwerden voorgelegd en schriftelijk beantwoord moestenworden. Ze bestaat uit twee gedeelten. Het ene deelheeft het karakter van multiple choice, het anderedeel bestaat uit open vragen. De enquêteur(v.d. Hoeven) was bij de beantwoording in de buurt. Bijmoeilijkheden mocht de onderzochte eenverduidelijking vragen. Er werd evenwel nauwkeurig opgelet deze toelichting op non-suggestieve wijze tegeven.De vragen hebben op de volgende hoofdrubriekenbetrekking:a. voldoening in het werk (ja, nee, waarom niet; hoetot beroep gekomen, hoe aan baan gekomen, wel ofniet van baan verwisseld, bij-studeren, zelfstandig inhet werk, enz.).b. wenspatronen m.b.t. beroep (b.v. wat kiezen alsbetrokkene alle beroepen zou kunnen uitoefenen,ongeacht vooropleiding, hoormogelijkheden enz.).Idem m.b.t. funktie.c. gevoeligheid voor de werksfeer (verhoudingen inhet werk, kommunikatie, enz.)d. sociale gedragswijzen na het werk (club, hobby,uitgaansleven, enz.)e. 'anamnestische' vragen (personalia, genotenonderwijs, gezinsleven, e.d.)BevindingenDorderse Schaal-B. Bij toetsing van de ruwe scoreswerd geen signifikant verschil tussen de beide groepengevonden (P = 0.26). Het gemiddelde S.I.Q. van den.h.-groep bedroeg 89, dat van de s.h.-groep 85. Ookhet verschil van de S.I.Q.s tussen beide groepen bleekniet signifikant te zijn (P = 0.26).Enquête. Slechts enkele punten zullen naar vorengebracht worden en met name die punten dierelevant kunnen zijn voor het voort te zetten onderzoek.1. Over het geheel genomen waren zowel de n.h.(70%) als de s.h. (80%) tevreden met hun huidigewerk (3). Als er onvrede was dan betrof dit bij beidegroepen hoofdzakelijk moeilijkheden met hun chef.Bij de s.h.-groep kwamen daarbij ook moeilijkhedenmet hun medewerkers naar voren (gevoel niet voor volgeaccepteerd te worden; kommunikatie problemen).Dit laatste werd door de n.h.-groep niet geuit; bij henkwamen echter klachten als 'eentonigheid van het vak','te veel mensen te woord moeten staan', 'stemmingenn.a.v. gezinsproblemen, die het werk ongunstigbeïnvloeden'. Uitdieping van een en ander lijkt onsgewenst. Daarbij is b.v. tevens van belang ook demeningen van de chefs te peilen.2. Wat de frekwentie van het wisselen van baanbetreft, bleek er geen signifikant verschil tussen beidegroepen te zijn (P = 0.14). Er is wellicht een tendensdat de slechthorenden wat minder gauw van baanveranderen. De meeste personen van beide groepenwaren echter één keer van baan gewisseld. In deredenen van de baanwisselingen was geen lijn teontdekken; ze lopen zeer uiteen. Er waren ookobjektieve redenen als bijvoorbeeld verhuizing,opheffing van bedrijf. De antwoorden op de vraagwaarop betrokkene zou letten bij het solliciteren naareen andere baan, gaven vrij grote overeenkomstentussen beide groepen te zien.Enkele voorbeelden:letten opde verdienstenpromotiekansensociale zekerheidzelfstandig werkafwisselend werkveel kontakt met kollega'sprettige werksfeern.h.1 00%93%100%100%100%78%100%s.h.100%84%93%99%93%73%100%Een duidelijk verschil in percentage kwam naar vorenop de vraag of men beslist geen muziek bij het werkwilde. Hierop reageerden van de n.h.-groep 36%57

evestigend en van de s.h.-groep 7%.Interessant is wellicht nog te vermelden dat debaanwisselingen bij 6 personen tevens'n beroepsverandering inhield, te weten bij 1 s.h. en5 n.h. De slechthorende veranderde van beroep opgrond van kleurenblindheid. Van de 5 normaalhorendenveranderden twee personen van beroepdoordat hun eerste keuze verkeerd was ten gevolgevan onvoldoende beroepenvoorlichting; twee personenomdat in het nieuwe beroep meer te verdienen viel ende werkomstandigheden prettiger waren; één persoondoordat de eerste beroepskeuze een door de oudersafgedwongen keuze was.3. In de enquête kwamen drie vragen voor die verbandhielden met zelfstandigheid, zoals b.v. het nemen vaninitiatief. Bij beide groepen lag het aantal 'weinig'-zelfstandigen laag (n.h.: 21%; s.h.: 28%). Hoewel aandeze percentages door het zeer beperkte aantal vragenen het klein aantal proefpersonen geen 'bewijskracht'ontleend kan worden, menen wij er toch in dit verslagop te moeten ingaan. En dit dan met name inverband met een eventueel voort te zetten onderzoek.Men hoort immers nog al eens de klacht van oudersvan jonge slechthorende kinderen, dat zij hunslechthorend kind te afhankelijk vinden.De vraag is of dit door de slechthorendheid komt.Voorlopig zouden wij het volgende willen opmerken.Niet alleen uit de enquête, maar ook uit de dagelijkseervaring blijkt dat er naast onzelfstandige slechthorendenook zelfstandige slechthorenden zijn.Ook met betrekking tot normaalhorenden kan ditgezegd worden. Slechthorendheid op zich behoeft dusniet de hoofdoorzaak van onzelfstandigheid te zijn. Ditneemt niet weg, dat bepaalde vormen van slechthorendheidbij bepaalde karaktertypen en/of inbepaalde gezinssituaties onzelfstandigheid in de handkunnen werken. Maar afgezien daarvan, meer in hetalgemeen zou wellicht gesteld kunnen worden datbijzondere of 'verkeerde' aandacht i.v.m. ziekten e.d. inde vroege jeugd één van de oorzaken is. Naderonderzoek is zeker gewenst, want een goed inzicht indeze kwestie is n.l. van belang voor de parentguidanceen home-training. Dr. A. P. J. M. v.d. Horst, psych.J. v.d. Hoeven, maatsch. werker58Literatuur7. van den Horst, A. P. J. M. Horen en Taal;Wolters-Noordhoff, Groningen, 1968.2. Groen, K. en R. H. Houwink De Dolderse Schaal;J. B. Wolters, Groningen 1966.3. Muschter, G. J. M. Verslag over een enquête,gehouden onder de oudleerlingen van de Mgr. Hermusschoolte Amsterdam. Het Gehoorgestoorde Kind,1973.Het InstituutSt. Marie te EindhovenHet Instituut St. Marie is in 1951 gesticht vanuithet Instituut voor Doven te St. Michielsgestel.Op 1 september van dat jaar werden de eersteleerlingen ingeschreven; op 27 september begon hetinternaat en op 1 oktober 1951 startte de school.Reeds op 5 oktober 1954 werd de school gesplitstin een jongens- en meisjesschool.In 1966 werd begonnen met de afdeling voor zeerjeugdige, slechthorende kinderen.In 1969 werd de coïnstrucite en de coëducatieop de scholen en binnen het internaat doorgevoerd.In dat jaar werd tevens de afdeling voor VoortgezetBuitengewoon Onderwijs (V.B.O.) opgericht en kreeghet Instituut St. Marie een eigen MaatschappelijkWerkster.Eveneens in 1 969 startte de Bijzondere Afdeling(voor meervoudiggehandicapte, slechthorendekinderen).In 1975 hoopt het Bestuur te komen tot een afdelingvoor ernstig spraakgebrekkige kinderen.Reeds in 1956 werden er plannen gemaakt voor eentotale nieuwbouw. Deze plannen gingen in 1962de 'ijskast in. Het Bestuur begon weer over nieuwbouwte denken en te praten in 1969.Op 8 juli 1974 ontving het Bestuur de urgentieverklaringvoor de bouw van twee scholen voorslechthorende kinderen. Bij schrijven van 20 augustus1974 ontving het Bestuur de principiële goedkeuringvoor de renovatie van het internaat verbonden aanhet Instituut St. Marie.Een felicitatie aan het Bestuur, de collega's en dekinderen.redaktie

Verslag alg. vergaderingVerslag van de Algemene Vergadering van de Verenigingtot Bevordering van het Onderwijs aan Slechthorendeen Spraakgebrekkige kinderen in Nederland,tijdens de conferentie in 'De Blije Werelt' te Lunteren,op 28 februari 1974.De Voorzitter opent de vergadering en heet allegenodigden, leden, buitengewone leden en ere-ledenwelkom.Agenda:De notulen van de Algemene Vergadering, gehoudenop 1 maart 1973 en gepubliceerd in het tijdschrift vandecember '73, worden zonder op- of aanmerkingen,onder dankzegging aan de samensteller, goedgekeurd.De Heer K. W. Kortschot, secretaris, geeft eenoverzicht van de werkzaamheden van het afgelopenjaar.De Heer J. G. G. Spanhoff, penningmeester, geeft eentoelichting op het financieel overzicht. Men isovergegaan op een jaaroverzicht per kalenderjaar.De Rijkssubsidie over 1973 is nog niet uitbetaald, weltoegezegd.De inning van de kontributie loopt redelijk, hoewel nogveel leden rechtstreeks aan de penningmeester en nietvia een kontaktpersoon betalen.De Heer A. J. C. v. d. Lijcke brengt verslag uit namensde kaskommissie. De boeken zijn in orde bevonden.De vergadering wordt gevraagd om de penningmeesterdecharge te verlenen onder dankzegging voorde verrichte werkzaamheden.Ingekomen stukken:- Een brief van de Heer Leeraar uit Groningen.Hij kan zelf niet zorgen voor de kontakten i.v.m.buitenlandse kongressen.- Een brief van de Heer Geilleit uit Eindhoven.a) Een rapport dat besproken moet worden met deHeer Grendel.b) Een rapport over de struktuur van de Vereniging.Daarna volgen enkele mededelingen i.v.m. zaalwijzigingen.Het tijdschrift 'Het Gehoorgestoorde Kind'.De Heer Geilleit krijgt het woord:Er zijn oriënterende besprekingen geweest met deredaktie-leden van de sektor dovenonderwijs. Ditleverde zowel positieve als negatieve reakties op.Op 13 maart 1974 zal er een voltallige redaktievergaderingzijn en dan zal o.a. het volgende ter sprakekomen om uit de impasse te geraken:- Br. Marcus - van Veen en dhr. G. J. Geilleit (beidenSt. Marie Eindhoven), zullen samen de eindredaktievan het tijdschrift op zich nemen en wel voor vijf jaar.- Uit de sektor van het onderwijs aan slechthorendeen spraakgebrekkige kinderen zal de eindredaktiebijgestaan worden door: De Heren J. Berman -Groningen; J. Bruyne - Leiden; J. Hagens - Nijmegen;L Huynen - Drachten.- Er zal tweemaal per jaar een vergadering zijn van devoltallige redaktie. Tijdens deze vergaderingen zal deinhoud van twee tijdschriften besproken worden.Het vierde nummer van de 14e jaargang ligt nogsteeds bij de vorige eindredakteur. Het kan - naarverluid - twee weken na dit congres verschijnen.Er is kopie genoeg voor één jaar. De leden van deVereniging worden nogmaals aangespoord tot hetschrijven van artikelen.Dhr. Geilleit wordt bedankt voor het vele werk en dewens wordt uitgesproken, dat het tijdschrift eennieuwe periode van bloei tegemoet zal gaan.Benoeming kaskommissie. Aan de Mgr. Hanssenschoolte Heerlen wordt gevraagd om het komendejaar een kaskommissie te leveren.Hiertegen is geen enkel bezwaar.Voorstel conferentie 1975.Deze zal gehouden worden op 13 en 14 februari 1975in het Congrescentrum 'De Blije Werelt' te Lunteren.Bestuursmutaties.Tussentijds zijn afgetreden - om persoonlijke redenen -de Heren G. J. Geilleit en J. Verschoor en de DamesL. Korver en J. Metsch.59

De dames en heren worden bedankt voor het werk datze verricht hebben.Aftredend en herkiesbaar zijn de Heren J. Hesse,K. Kortschot en J. Spanhoff. Zij blijven aan.De Heer J. Verschoor heeft erg veel tijd aan deVereniging besteed en dat steeds geheel belangeloos.Hij is reeds lang ziek.Het Bestuur stelt voor hem een telegram te sturen:a) Om hem beterschap te wensen.b) Om hem te benoemen tot erelid van de Vereniging.De vergadering gaat hiermee van harte akkoord.Voor een bestuursfunktie hebben zich aangemeld:1. De Heer Kunst uit Rotterdam.2. Mevr. F. Reynders uit Amsterdam.Er zijn dus nog twee vacatures.De Heer Hakkenes stelt, staande de vergadering, deHeer Klaver voor als bestuurslid.De Heer P. Evertse breekt enthousiast een lans voorhet werk van de Vereniging.Rondvraag:1. Mevr. Duinkerken: Kan er een tijd afgesprokenworden om de rechtspositie van de logopedisten tebespreken?2. Dhr. Geilleit: De Vereniging van Audiologie viertfeest. Zij geeft een boekje uit met monografieën.Uitnodigingen gaan naar centra voor audiologie. Dezegaan niet naar de scholen, hoewel de scholen óókcentra voor audiologie zijn. Hier moet aan gedachtworden.3. Mevr. v. Zaligen: De begroting 1974 geeft geenhoop op een batig saldo. Wordt dit de laatste conferentie? De penningmeester antwoordt, dat er ƒ 6000.-subsidie komt en dat eventueel de contributie verhoogdkan worden.4. Dhr. Leeraar: Het vorig jaar is er voorgesteld om decontributie te verhogen. Is dit niet nodig, gezien devorige vraag?Antwoord: Er hoeft geen geld over te blijven. Er hoeftgeen winst gemaakt te worden. Als het nodig is wordtde contributie aangepast.60Onder dankzegging voor de medewerking en deaandacht van allen, sluit de voorzitter de vergadering.SchoolnieuwsJ. Greefhorst,secretaris.'Huize Martinus van Beek', internaat voor slechthorendekinderen te Nijmegen viert haar EERSTELUSTRUM.Leiding en kinderen nodigen belangstellenden gaarneuit het internaat te bezichtigen op woensdag16 oktober a.s. tussen 2 en 4 uur.Akkerlaan 44, Nijmegen, tel. 080-551217.Mej. F. M. SmitsKoninklijk Instituut voor Doven 'H. D. Guyot'GroningenOp 1 september j.l. was het 25 jaar geleden, datcollega Helder aan het Instituut werd benoemd.Door de Hoofddirektie werd hem op 5 septembereen receptie aangeboden.Vele collega's en oudleerlingen kwamen dhr. Heldergelukwensen. Mevr. Harkema bood hem namensde Hoofddirektie een elektrische boormachine aan.De Direkteur, dhr. Breeman, memoreerde de tijddie dhr. Helder aan het Instituut heeft doorgebracht,terwijl dhr. van Beers, Hoofd van de School voorV.B.O., namens het gezamenlijke personeel eengeschenkenbon aanbood.Tijdens deze ongedwongen, staande receptie werdener drankjes en lekkere hapjes aangeboden, zodathet geheel een gezellige bijeenkomst was.De dames Labberté-Mulder en van der Woude-Visser hebben ontslag gevraagd wegens uitbreidingvan hun gezin.Drs. M. Karel, psycholoog, heeft een benoemingaanvaard bij het gevangeniswezen. Hij zal hetInstituut per 1 oktober a.s. gaan verlaten.Mej. A. G. Kerkstra

Druk: Ja