Erfgoeddag 2007 - Erfgoedcel Antwerpen

Erfgoeddag 2007Antwerpenzondag 22 april 2007

Erfgoeddag 2007

Hoe moet je deze brochure gebruiken?De deelnemersOp de bladzijden 27 tot en met 85 stellen de 42 deelnemers vande Antwerpse Erfgoeddag 2007 zich voor. Ze staan in alfabetischevolgorde en hebben elk een deelnemersnummer. Dit nummervind je ook op de plattegrond en in de overzichtslijst achteraandeze brochure. Per deelnemer krijg je telkens een beschrijvingvan waar de deelnemer voor staat en van de speciale activiteitenvoor Erfgoeddag. Daar hoort ook de nodige praktische informatiebij, evenals de informatie over de afgebeelde illustraties. In elkeillustratie van deze brochure vind je het deelnemersnummer van deerfgoedbewaarder waar de afbeelding bij hoort.Alle deelnemers die een speciale activiteit voor kinderen aanbieden,worden aangeduid met :Als het gebouw (gedeeltelijk) toegankelijk is voor andersvaliden,wordt dit aangegeven met:ÈDe bereikbaarheid met het openbaar vervoer wordt aangeduid met:u tram | metrov bustreint

INHOUDVoorwoord 5Inleiding: Waarden in woorden. Tien gedachten over erfgoed. 7De Topstukkentrilogie 131. Het Topstuk. De topstukkenroute in de AntwerpseMonumentale Kerken. 152. Kunst naar het hart. Musea en bezoekers kiezen hunfavoriete voorwerp. 193. Ons en jouw topstuk. Erfgoed in de districten. 23Programma deelnemers 27Open Monumentendag 2007: focus op gebouwen om in te wonen. 87Alfabetisch overzicht van de deelnemers 88ColofonPlattegrondkaftkaft

422

VOORWOORDCultureel erfgoed is niet te schatten. Er is niet alleen zeer veel bewaardgebleven, de waarde ervan schommelt ook heel erg en verandert voortdurend:wat gisteren mooi gevonden werd of belangrijk voor onze gemeenschap(pen),wordt dat niet noodzakelijk vandaag of morgen nog. Vaak gaan we ervan uitdat ons waardeoordeel altijd en door iedereen gedeeld wordt, en dan nog omdezelfde redenen.Met het thema van dit jaar, ‘Niet te schatten’, reiken de organisatoren vanErfgoeddag dan ook een soort van reflectie aan. Niet alleen over het cultureelerfgoed op zichzelf maar ook – en misschien vooral – over onszelf en onzeomgang met dat cultureel erfgoed.In Antwerpen staan we stil bij wat specialisten uit de archief- en museumsectorals waardevol bestempelen en waarom. Maar er werd en wordt ookuitdrukkelijk gevraagd naar de mening van u en mij: de geïnteresseerdebezoeker, de jongere of oudere, de ambtenaar…Drie clusters vallen op in het weer bijzonder rijk gevulde programma: detopstukken in de monumentale kerken, de ‘alternatieve’ topstukken rechtuit het hart van de Antwerpenaar in onze musea, en de topstukken vande districtsmedewerkers en -bewoners in de negen Antwerpse districten.U kunt het allemaal ontdekken op zondag 22 april in meer dan 40 musea,documentatiecentra, kerken, heemkringen, archieven, bibliotheken en andereerfgoedinstellingen.Antwerpen is terecht trots op zijn erfgoed én op al degenen die er zich ombekommeren, de honderden vrijwilligers en alle mensen die er beroepshalvemee bezig zijn. Een evenement als Erfgoeddag is een mooie gelegenheid omdaarmee uit te pakken, zoals Open Monumentendag dat in het najaar doetvoor onze gebouwen en monumenten. De stad Antwerpen beschouwt de tweeevenementen als twee delen van een geheel. Ze zijn complementair. Alletwee laten ze zien hoe onze stad is geworden wat ze vandaag is. Ze frissen onsgeheugen op en dat maakt dat we anders naar de toekomst kunnen kijken endat ze ons mentaal bijstellen. Naar mijn overtuiging is dat de grote kracht vanerfgoed.Erfgoeddag is een uitnodiging om op ontdekkingstocht te gaan.Benieuwd wat u zult kiezen als Antwerps topstuk…Philip HeylenSchepen voor Cultuur en Toerisme5

626

INLEIDINGWaarden in woorden. Tien gedachten over erfgoed.Erfgoeddag 2007 focust op een fundamentele kwestie: de waarde(n) vancultureel erfgoed. Anders gezegd: wat is het belang van dat cultureel erfgoedin onze omgeving? Maar wat betekent dat eigenlijk, ‘waarden van cultureelerfgoed’? We geven hieronder enkele ideeën. Het Antwerpse programma maaktin elk geval duidelijk dat het over veel soorten waarden of ‘betekenissen’ gaat:emotionele, economische, historische, meerwaarden voor de gemeenschap, delevenskwaliteit van mensen enz.Een willekeurige greep uit dat programma: archieven leiden je rond in hundepots of kiezen hun mooiste stuk. Hoe kijken diverse culturen naar erfgoed?En met welke dilemma’s wordt een restaurator geconfronteerd? Wat is hetfavoriete erfgoed van diverse soorten mensen (de conservator, de suppoost,kinderen, jij)? En waarden, hoe ‘meet’ je dat? We bezoeken Topstukken, latenons erfgoedhart spreken en kiezen ons favoriete lokale erfgoedstuk: over dielaatste drie activiteiten verneem je alvast meer op de bladzijden 15-25.1. CULTUREEL ERFGOED?Erfgoed, wat is dat? Er valt zoveel onder dat begrip dat er geen eenduidigedefinitie is. Toch is er een constante: materiële en immateriële resten uit hetverleden zijn géén erfgoed van zichzelf, wíj maken er erfgoed van door erbetekenis aan te geven. Anders zouden we het vernietigen, verwaarlozen ofvergeten. Met andere woorden: erfgoed is er door onze hedendaagse omgangmet het verleden. Een extreem voorbeeld: vuilnisbelten en beerputten liggenvol met ‘waardeloos’ materiaal dat voor ons misschien een waardevolleinformatiedrager is over het dagelijks leven vroeger. Dat is een gegeven waarhet Stedelijk Informatiecentrum Archeologie en Monumentenzorg 39 tijdensopgravingen mee te maken heeft. Kapot aardewerk, ooit gedumpt, blijkt daneen waarvolle archeologische vondst te worden.2. CONTEXTEen voorwerp of een verschijnsel alleen vertelt niets. Zonder context zijn hetrariteiten. Een los document in een archief bijvoorbeeld is waardeloos. Hetkrijgt pas betekenis in samenhang met andere documenten. Maar zelfs eensamenhangend archief is zonder inventaris niet meer dan een pak oud papier.Antwerpse archieven zoals het ADVN 1 , het AMVC-Letterenhuis 2 , hetFelixArchief 7 en het Rijksarchief 31 zijn niet alleen experten in het bewarenvan ogenschijnlijke ‘droge’ documenten. Ze leggen de betekenis ervan ookbloot. Context – zeg maar: de verhalen achter het object, de kennis over hetobject – is alles in het erfgoed. In het Nationaal Museum en Archief van Douaneen Accijnzen 26 maak je bijvoorbeeld kennis met peilstokken, ebuliometers7

en dradentellers. Zonder tekst en uitleg zijn het louter objecten. Net zoals inde Sint-Fredeganduskerk 35 waar met gepaste trots monstransen, cibories enosculatoria getoond worden. Maar waarvoor dienen die kerkschatten? En wat isde context van het ‘werelderfgoed’ in het Etnografisch Museum 6 ?3. DOOR EEN BRILRelicten hebben een geschiedenis, wat men noemt ‘een culturele biografie’.Elke gebruiker, elke periode, voegt er een nieuwe betekenislaag aan toe.Wij ook. Wij ‘maken’ erfgoed vanuit onze opvattingen en achtergronden(leeftijd, expertise, nationaliteit, sociale afkomst…). En ‘wij’ is geen homogeencollectief: elke belangstellende en elke erfgoedwerker heeft zijn of haareigen belangstelling, voorkeur, achtergrond… Ook erfgoed wordt daarom inVlaanderen democratisch opgevat: alle groepen in de samenleving hebben eenverleden, een verhaal.Hoe is de collectie van het Deurnese Volksmuseum 40 gegroeid en wie ziter achter? En kijken dove mensen anders naar erfgoed 8 ? Wat gebeurt erals je mensen met een cultureel diverse achtergrond in het MuHKA 21 ophedendaagse kunst loslaat?4. SELECTIESelecteren, en dus bepalen wat er voor de toekomst bewaard blijft, is geenobjectieve bezigheid. Iedereen die voorwerpen of verschijnselen verzamelten er erfgoed van maakt, doet dit op grond van bewuste of onbewusteoverwegingen. Selectiecriteria kunnen duidelijk zijn: een stadsmuseumverzamelt artefacten die een link hebben met de stad – dat doet ook het 100-jarige Volkskundemuseum 17 waarvan de collectie nu geïntegreerd wordtin het nieuwe Museum aan de Stroom. Overheidsarchieven werken metselectiecriteria die de wet bepaalt, zoals het Rijksarchief 31 en het Stadsarchief,dat voor het eerst deelneemt aan Erfgoeddag met zijn nieuwe naam:‘FelixArchief’ 7 . Overigens moéten we selecteren: de ruimte in onze depotsis beperkt. Het FotoMuseum 9 stelt de vraag op Erfgoeddag expliciet: welkefoto’s bewaren we en welke niet? We moeten in elk geval het relatieve van onzeeigen opvattingen blijven inzien. Geen simpele klus. Het KBC Rockoxhuis 11stelt zelfs de vraag of we de schilderijen van Rubens mooi ‘moeten’ vinden.85. PRIJS EN EMOTIEBij erfgoed denken we niet in de eerste plaats aan een product dat te koop is.Toch is er een ‘erfgoedmarkt’; dat gaat van rommelmarkten tot veilinghuizen.En erfgoedwerkers moeten soms een prijs kleven op verzekerde stukken. Vraagen aanbod bepalen mede die prijs, maar ook de zeldzaamheid, de maker,ouderdom, de fysieke staat, de belangstelling, emoties, voorliefdes… Waarde ingeld uitdrukken, dat geeft houvast, daar kunnen we mee omgaan.Veel collecties bevatten zaken die in geld niet veel waard zijn, maar door ze opte nemen in een geheel, en ze een verhaal en context te geven creëren we ereen meerwaarde voor die niet in geld is uit te drukken.

Het Diamantmuseum 5 laat zien hoe je de waarde van… diamant bepaalt enhet Zilvermuseum 42 focust op de waarde van privécollecties. De Hogeschoolstelt de vraag hoe je als restaurator omgaat met al die verschillende waarden enhoe je keuzes moet maken, bijvoorbeeld in het geval van Madonna-beelden 41 .Meubels uit de 17de eeuw vind je nog nauwelijks op antiekbeurzen: hoe komtdat? Het KBC Rockoxhuis 11 geeft het antwoord.Over de waarde van jouw eigen erfgoed kan je – aan de hand van expertises- meer te weten komen in Museum Vleeshuis | Klank van de Stad 25(instrumenten en muziekboeken), het Rubenshuis 29 (schilderijen) enhet Stedelijk Informatiecentrum Archeologie en Monumentenzorg 39(archeologische voorwerpen).6. ERFGOED IS EEN BELEVENISErfgoed heeft een gevoelswaarde. Het zorgt voor een gevoel van contact metmensen uit het verleden. De Nederlandse historicus Johan Huizinga noemdedat de ‘historische sensatie’. Ook zonder die kick kunnen we plezier beleven aanerfgoed. Erfgoed kan je het gevoel geven in een andere wereld te stappen. Voorsommigen is het een aangenaam decor, anderen dromen even weg.Hoeveel Antwerpenaren hebben geen trouw- of communiefoto’s, genomenin ‘het Middelheim’. Het Middelheimmuseum 18 brengt met jouw hulpeen overzicht. Het Etnografisch Museum 6 registreerde welke bijzondereemotionele waarde nieuwkomers toekennen aan objecten. Het KoninklijkMuseum voor Schone Kunsten 13 en een aantal stedelijke musea gaanresoluut voor een emo-bezoek: wat zijn de favoriete stukken van bezoekers enwaarom (zie ook ‘Kunst naar het hart’ p. 19)? Ook in de districten 3 wordtdeze oefening gemaakt (zie ook topstukken in de districtshuizen p. 23). DeProtestantse Kerk Antwerpen-Oost 28 pakt uit met boekjes die generatiesgelovigen koesterden en bewaarden: zakbijbeltjes, psalmboekjes…. In dekelders van het AMVC-Letterenhuis 2 voel je misschien de schrijvende hand vanje lievelingsauteur en in de Nottebohmzaal van de Stadsbibliotheek 38 gaan deunieke ruimte en de unieke collectie een uiterst gelukkig huwelijk aan. In hetMAS | Volkskundemuseum 17 stelt het Comité ter Bescherming van BedreigdeGeneugten zijn keuze van ‘te redden geneugten’ voor. Geniet ervan!7. ERFGOED VOOR DE SAMENLEVINGErfgoed is collectief, het overstijgt persoonlijke verzamelingen enherinneringen. Erfgoed zou daarom bijdragen aan het collectieve geheugen vaneen samenleving. Maar een collectief geheugen veronderstelt homogeniteit,gedeelde herinneringen of ervaringen. Die zijn er wel, maar ze verschillenvan generatie tot generatie en zijn dan nog niet voor iedereen hetzelfde. Hetcollectieve geheugen is imaginair en bestaat uit een opeenhoping van veleherinneringen. Erfgoed kan die veelvormigheid tonen door de verhalen tevertellen van mensen die voordien geen stem hadden, voorwerpen te tonen diegeen belang leken te hebben. Zo kan omgaan met erfgoed een bijdrage leverenaan sociale cohesie. Maar dat is niet de eerste taak.9

De Roma 4 laat wijkbewoners vertellen over de impact van de film en decinema op hun leven en dankzij Voor Kruis en Beeld 41 kijken Antwerpenaren aleen tijdje weer op naar de vele Mariabeelden in de stad. De dorpsgemeenschapis het ‘werkveld’ van plaatselijke erfgoedbewaarders: het VolksmuseumDeurne 40 en de heemkundige kringen Merksem 12 en Wilrica 14documenteren en belichten het leven van en in deze kleinere gemeenschappenin de schaduw van de grootstad.8. HET RENDEMENT VAN ERFGOED?Onze omgeving zou er heel anders uitzien als elke generatie zou afbreken ofvernietigen wat de vorige gemaakt heeft. Het is de mix van oud en nieuwdie de sfeer bepaalt van onze leefomgeving. Dat geldt voor landschappenen gebouwen, voorwerpen en gebruiken. Niet alleen voor de bewoners isdat belangrijk, het trekt ook toeristen aan en is dus economisch interessant.Maar zorg dragen voor erfgoed mag niet in de eerste plaats gericht zijn ophet genereren van economische waarde, dan zou heel wat erfgoed uit de bootvallen wegens niet interessant genoeg.Antwerpen biedt als grote stad boeiende contrasten op dat vlak: toeristischetoppers en dus ‘topstukken’ zijn uiteraard de monumentale kerken in hetcentrum ( 27 , 32 , 34 , 36 en 37 ), het Rubenshuis 29 , het Koninklijk Museumvoor Schone Kunsten 13 en werelderfgoed Museum Plantin-Moretus 24 : ook zijdoen mee aan Erfgoeddag.9. BOTSENDE WAARDENJuist omdat erfgoed zoveel verschillende waarden kan hebben, botsen diewaarden wel eens of lijken ze te botsen: behalve zogeheten ‘toppers’ zijn demonumentale kerken uit het vorige punt ook bidhuizen. En relicten tot erfgoedbestempelen kan hun karakter veranderen of ze zelfs beschadigen. Denk aanerfgoed dat tot werelderfgoed wordt uitgeroepen en vervolgens kapot dreigt tegaan door te veel bezoekers.Mag je erfgoed bijvoorbeeld blijven gebruiken of zet je het beter op eenpiédestal? De vraag rijst onder andere met meubels van het befaamde enveel geroemde De Coene in de districtshuizen van Merksem en Deurne 3 . Enwat doe je als je een stuk van de 16de-eeuwse Antwerpse omwalling ontdektop de plek waar een parkeergarage komt (Stedelijk Informatiecentrum voorArcheologie en Monumentenzorg 39 )? Wat krijg je als een archief verrassendkiest voor z’n ‘mooiste’ stukken, en niet voor de meest interessante? Het ADVNarchief1 probeert het uit.1010. ECHT OF NIET?Authenticiteit is een veelkoppig monster. In de betekenis van oorspronkelijkheidkan het slaan op de maker, het materiaal, de functie, de omgeving, deverzameling, de ervaring of de stijl. Niet voor alle relicten is elke soortauthenticiteit even relevant. Voor een gebruiksvoorwerp is de maker minderbelangrijk dan voor een kunstvoorwerp, terwijl het gebruikte materiaal dan

weer wel relevant is. Het is belangrijk te weten welke authenticiteit we zoekenof willen bewaren. Elke rest uit het verleden heeft immers zijn eigen culturelebiografie, heeft vanaf zijn oorsprong telkens nieuwe betekenissen gekregen (zieook paragraaf 3: Door een bril).De normen veranderen wel eens ter zake: in Museum Plantin-Moretus 24ontdek je dat in de 17de eeuw de graveur belangrijker was – en dus beterwerd betaald – dan de kunstenaar. Wat is bij zilver uniek en wat is seriewerk(Zilvermuseum 42 )? En wat is kunst en wat is kitsch in oude meubels (KBCRockoxhuis 11 )?Waarom bewaren we deze voorwerpen, documenten of verhalen en andereniet? Welke resten zoeken we actief en waarom? Wat is onze ogen waardeloosen in welk opzicht: brengt het geen geld op, zijn er te veel exemplaren van,heeft het geen context, is het lelijk? Welke erfgoed heeft voor jou de meestewaarde, en welke waarde? Heb je een voorbeeld van een historische sensatie?Of vind je het gewoon leuk om met die oude dingen bezig te zijn? Stof totnadenken dus, op zo’n Erfgoeddag.De ideeën voor deze tekst zijn gehaald uit de visietekst die dr. Iris Steenschreef voor Erfgoeddag 2007: te vinden op www.erfgoeddag.be, rubriek‘Thema’.11

34 3126

De Topstukkentrilogie

1437

I. HET TOPSTUKDe topstukkenroute in de Antwerpse Monumentale KerkenMet z’n 74 zijn ze voorlopig, de kunstwerken en verzamelingen uit de17de eeuw die op de Vlaamse Topstukkenlijst staan. Tweeëntwintigschilderijen daaruit bevinden zich in Antwerpen, op loopafstand van elkaar,in de Monumentale Kerken van de stad! En alle 22 kun je ze op Erfgoeddagbewonderen. Een topkans om een topdag mee te maken.De Topstukkenlijst?Begin 2003 werd in Vlaanderen een belangrijk nieuw decreet van kracht: hetzogeheten Topstukkendecreet. Daarin zegt de Vlaamse Gemeenschap: wijvinden dat er in Vlaanderen cultureel erfgoed is van uitzonderlijk belang.Dat kan zowel historisch, artistiek, wetenschappelijk als archeologisch zijn.We willen dat erfgoed extra goed verzorgen en, als het kan, het ook inVlaanderen houden. We willen daar ook moeite voor doen (lees: belastinggeldaan besteden), en wel door te betalen voor de restauratie en door een werk,mocht dat nodig zijn, eventueel aan te kopen. Het erfgoeddecreet is sindsdieneen belangrijke bouwsteen in het Vlaamse erfgoedbeleid. Het moet helpenvoorkomen dat er ‘ongelukken’ gebeuren met belangrijke werken… Bij zo’ndecreet hoort een officiële lijst, opgesteld door experts: wat is er eigenlijkzeldzaam, onmisbaar, uitzonderlijk belangrijk? Wat komt in aanmerking? Watverdient absoluut onze bescherming? Die denkoefening is momenteel bezig. Zeleidde voor de 17de eeuw al tot een lijst van 74 stukken.De Tweeëntwintig van AntwerpenTweeëntwintig van die Vlaamse topstukken uit de 17de eeuw kun je dus opErfgoeddag komen ontdekken in Antwerpen. Het zijn stuk voor stuk weergalozeschilderijen. Je vindt ze in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, de Sint-Jacobskerken de Sint-Pauluskerk. Speciaal opgeleide topstukgidsen geven er tekst enuitleg.In de Sint-Carolus Borromeuskerk en de Sint-Andrieskerk gaan zij in op ernstigekandidaat-topstukken – de huidige lijst is immers voorlopig en wordt bijgewerkt– en topstukken die het nét niet haalden. Je kunt uiteraard alle kerken bezoekenof je kunt een keuze maken.Wat is er te zien?De kathedraal pakt uit met haar vier Rubens-schilderijen, waaronder Dekruisafneming en de De kruisoprichting, twee top- en wereldstukken. In deSint-Pauluskerk, een parel op zichzelf, hangt een serie van 15 meesterwerkenuit 1617 door elf belangrijke Antwerpse schilders van toen, die hier een soortgrootschalig groepswerk realiseerden. De reeks hangt bovendien nog op de plekwaar ze voor was bestemd! De Sint-Jacobskerk, met onder meer een werk van15

Jordaens, was Rubens’ parochiekerk. Behalve een schilderij van hem bevindt ookzijn graf zich er. In de Sint-Carolus Borromeuskerk staat zowel de verzamelingtekeningen als de kantcollectie op de lijst van de kandidaat-topstukken. En inde Sint-Andrieskerk waren het beeld van Sint-Pieter door Artus I Quellin en hetmodello voor het schilderij van het hoogaltaar door Otto van Veen opgenomenop de voorlopige lijst.Onze-Lieve-Vrouwekathedraal [27] – Sint-Andrieskerk [32] – Sint-CarolusBorromeuskerk [34] – Sint-Jacobskerk [36] – Sint-Pauluskerk [37]1632

372727 3617

1823

II. KUNST NAAR HET HARTMusea en bezoekers kiezen hun favoriete voorwerpVerwondering, ontroering, verbazing, afkeer, passie en genot… Het is een heelscala aan emoties die je niet meteen linkt aan een museumbezoek. Toegegeven,op het eerste gezicht lijken musea geen plekken vol emoties. ‘Niet aanraken’is de al dan niet uitgesproken boodschap in de meeste bewaarcentra van hetverleden. Niet aanraken, terwijl je zo vaak de neiging hebt om objecten tevoelen, aan te voelen, te ondergaan. Je te laten raken…Musea verzamelen en tonen objecten van allerlei waarde: ze zijn zo echt ofzo mooi of zo uniek of zo exemplarisch, en daardoor wordt hun economischewaarde vaak ‘hoog geschat’. Maar wat zijn ze voor jou, de bezoeker, waard? Watis jouw waardering voor de getoonde werken? De waarde die wordt toegekendaan een object, zegt veel over hoe een samenleving ernaar kijkt. De waarderingvan de bezoeker legt een directe relatie met het object, legt de raakvlakkenbloot. Wat je kiest, ben je zelf, bij wijze van spreken. Bij die emotionele keuzespelen (vaak subtiel en onbewust) verschillende factoren mee, zoals ervaringenuit eigen kinderjaren, je afkomst, opvoeding, levenservaring...Laat je gaan…Op de emotionele band tussen mensen en objecten, gaan een aantal museadieper in. Ze vroegen aan publiek en museumpersoneel naar hun favorieteobject, en wat het hen doet. Het resultaat is een unieke toplijst van de meestgewaardeerde objecten in het museum. Niet door de keuze van de conservatorof wetenschappelijk onderzoeker, niet op voorschrift van de kunstgeschiedenis,maar ingegeven door de emotie van het publiek. Benieuwd of de keuzes ook joukunnen raken.LEO“We hebben tot in de jaren ‘50 in de haven gewerkt met het ‘schavot’, eenlosplatform voor graan. Het schavot uit de MAS-collectie hebben we eigenhandig vanhet stort gered en helemaal zelf gerestaureerd. Sommige stukken hebben we ‘uit hetgedacht’ opnieuw gemaakt. Het spreekt vanzelf dat ik heel fier ben over dit stuk.”Leo Janssens, gepensioneerd dokwerker en vrijwilliger MASAMVC-Letterenhuis [2] – Etnografisch Museum [6] – KBC Rockoxhuis [11]– MAS | Nationaal Scheepvaartmuseum [16] – MAS | Volkskundemuseum[17] – ModeMuseum Provincie Antwerpen [20] – Museum Maagdenhuis[22] – Museum Mayer van den Bergh [23] – Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet [24] – Museum Vleeshuis | Klank van de Stad [25] – Rubenshuis[29] – Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen [42]19

164222 22024 11

17202562129

3bOPROEP AAN ALLE INWONERS!Tot 6 april kun je een foto opsturen van het erfgoed bij jou thuis dat je graag wilttentoonstellen. Vermeld de titel, de vervaardiger (als je hem kent), de afmetingen, hetmateriaal, het jaartal en – als je dat weet – de verzekeringswaarde. Belangrijk zijn ookde naam van de eigenaar en de adresgegevens. Beschrijf tot slot beknopt waarom ditvoorwerp voor jou zo’n bijzondere waarde heeft.Stuur alles naar de cultuurantenne van je district. Vóór 16 april hoor je of jouw erfgoedtentoongesteld wordt en wanneer je kunt langskomen. Voor meer informatie over ditproject: www.erfgoedcelantwerpen.be/erfgoeddag2007 (zie ook p. 37).22De keuze van Shahid SheikhShahid Sheikh is een van de Antwerpenaars die voor de Erfgoeddag voorwerpen terbeschikking stelt. Hij koos voor twee elegante vrouwenbustes die hij in 1983 op deVogeltjesmarkt kocht. Het jaar voordien had Shahid zijn geboortestad Faisalabad inPakistan verlaten om zich in Antwerpen te vestigen. Vandaag werkt hij als autovaletvoor het restaurant Lux op het Eilandje."Het ene beeldje stelt een Afrikaanse vrouw voor, het andere een blanke vrouw. Zeweerspiegelen mijn multiculturele smaak. Ik zal ze nooit verkopen, want ik heb zegekocht toen ik net in Antwerpen arriveerde. Ik heb ze al bijna 25 jaar en ze hebben meblijkbaar geluk gebracht", vertelt de 54-jarige Shahid.

III. ONS EN JOUW TOPSTUKErfgoed in de districtenErfgoed in Antwerpen, dat zit in een ongelooflijk bonte waaier van instellingen,verenigingen, kringen, musea, archieven, bibliotheken enz.… Ook dedistrictshuizen bezitten veel erfgoed.Districten en erfgoedOnze leef- en werkomgeving zit vol erfgoed – tastbaar en niet tastbaar, roerenden onroerend, klein en groot – al beseffen we dat niet altijd even goed, netomdat het zo ‘gewoon’ is. Neem nu de districtshuizen. Ook daar vind jeinderdaad erfgoedcollecties, en vaak zitten er onverwachte schatten bij. Deverzamelingen zijn erg uiteenlopend: in het ene districtshuis is het meubilairbijzonder, een ander huis bezit schilderijen of beeldhouwwerken, weer eenander pronkt vooral met zijn archief en zijn collectie oude foto’s. Of ze hebbenhet allemaal. De districten willen het graag aan jou tonen.De Keuze van …Bijvoorbeeld op Erfgoeddag. Dan zetten we het erfgoed van de districten bijmanier van spreken ‘in de etalage’. We doen dat in twee fasen. Eerst hebbenwe de medewerkers van de districten aangesproken. Zij leven met het erfgoedvan ‘hun’ huis. Wat vinden ze ervan? Wat is voor hen de waarde ervan, enwaarom dan wel? De medewerkers van de negen districten – geen specialisten,of toch lang niet allemaal – maakten een selectie. Noem het de Topstukkenvan het District. Die keuze tonen we op Erfgoeddag. Een tentoonstelling met demedewerkers als curatoren, kun je zeggen.En jij?Maar daar stopt het niet mee. De districten riepen en roepen hun inwoners ende verenigingen op om ook uit te pakken met het erfgoed dat zíj koesteren,om welke reden dan ook: het is historisch belangrijk, het heeft een emotionelewaarde (bijvoorbeeld omdat het een link heeft met je thuisland), het iskostbaar, het is pas gerestaureerd of integendeel bedreigd… Kom het ons tonen,vertel er je verhaal bij en voor je het weet pronkt jouw stuk, dat nu nog opzolder ligt te verstoffen, ook in de tentoonstelling.Miss/Mister DistrictEn dan komt het ultieme moment. Op Erfgoeddag is al dat moois, wonderlijks,kostbaars, emotioneels te zien. Kom stemmen en mobiliseer familie envrienden: wat is jouw favoriete topstuk? Op dinsdag 24 april maken we HetTopstuk van elk district bekend.Zie www.erfgoedcelantwerpen.be/erfgoeddag2007.23

243h

3f3g3i3g3d253h3e + h3d

Programma overzichtdeelnemersErfgoeddag 2007

1 2732811 4

5692913 10 + 41

14151617301822

21 2324253126 27

302831323335

38402942333920

32 3637 3434

1. ADVN – archief, documentatie- en onderzoekscentrumLange Leemstraat 26, 2018 AntwerpenT - +32 3 225 18 37E - info@advn.beW - www.advn.becontact erfgoeddag: +32 3 225 18 37Het ADVN verzamelt, bewaart en ontsluit archieven omtrent de Vlaamsebeweging, de nationale bewegingen in Europa en de daarmee verbondenthema’s, zoals culturele identiteit, migratie enz.Het ADVN is een van de vier erkende maatschappelijk-filosofische archiefcentrain Vlaanderen. Naast zijn opdracht als archief en documentatiecentrum heefthet ADVN ook een functie als onderzoekscentrum. Talrijke projecten getuigendaarvan en resulteren in de publiekswerking van de instelling: publicaties,tentoonstellingen, colloquia enz.t trein Station Antwerpen Berchem + tram 8 (halte Bexstraat)u tram 7 (halte Van Bréestraat), 8 (haltes Bexstraat en Hemelstraat), 12, 24(halte Nationale Bank)v bus 1, 13, 23, 290, 292, 294, 500 (halte Nationale Bank)tentoonstelling: ‘Het oog wil ook wat’. 25 mooie stukken.De vorm en de esthetische ervaring c.q. waardering bepaalden de selectievan de stukken voor deze tentoonstelling. Alle ADVN-medewerkers kregende gelegenheid om hun ‘mooiste’ stuk uit de collectie te presenteren en tevertellen waarom zij dat stuk selecteerden. Het resultaat is een verrassendetentoonstelling van 25 ‘mooie’ stukken die objectief geduid en subjectiefgeapprecieerd worden.¿open tussen 10 en 18 uurÈ gedeeltelijk toegankelijkopendeur: Blik achter de schermenKom op Erfgoeddag een blik achter de ADVN-schermen werpen!¿open tussen 10 en 18 uurÈ gedeeltelijk toegankelijkIllustratie pagina 28Het verleden is een vreemd land of hoe ook toeristische brochures een tijdsgeest weerspiegelen.Links: Voorpagina van een reisgids uit 1898 voor Hamburg.Rechts: Voorpagina van een brochure waarin de afvaarten van de Nijl voor het seizoen 1913 – 1914 wordenaangeprezen.© ADVN Antwerpen35

2. AMVC-LetterenhuisMinderbroedersstraat 22, 2000 AntwerpenT - +32 3 222 93 20E - amvc.letterenhuis@stad.antwerpen.beW - www.letterenhuis.becontact erfgoeddag: +32 3 222 93 20Het AMVC-Letterenhuis verzamelt en bewaart archieven van schrijvers enkunstenaars, en documentatiemateriaal (knipsels, brochures, affiches...)en portretten i.v.m. het Vlaamse cultuurleven vanaf 1750. De collectie teltongeveer 1,5 miljoen brieven en handschriften, 120.000 foto’s, 35.000 affichesen voorts beelden, schilderijen en grafiek. Gedetailleerde beschrijvingenhiervan vind je in de internet-databank Agrippa, het materiaal zelf kan jeinkijken in de leeszaal.Als museum maakt het AMVC-Letterenhuis dit literaire erfgoed toegankelijkvoor een ruim publiek. De vaste opstelling biedt een hedendaagse kijk optwee eeuwen Vlaamse literatuur.u tram 4, 7 (halte Keizerstraat), 8 (halte Groenplaats), 10, 11 (halte Wolstraat)- metro 2, 3, 5, 15 (halte Meir)v bus 9 (halte Keizerstraat), 18, 25, 26 (halte Groenplaats)rondleiding: Schatten in de kelderTijdens een rondleiding in de depots van het Letterenhuis komen allerleivra gen over het bewaren van literair erfgoed aan bod: welke literaire, wetenschappelijke,financiële, historische en persoonlijke waarde hebben de archieven,brieven en handschriften die een plaats hebben gekregen in de reserves?¿rondleidingen om 10, 11.30, 13, 14.30 en 16 uurreservatie: max. 20 plaatsen per groep36opendeur: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenMedewerkers en bezoekers van het Letterenhuis presenteren hun favoriete,meest waardevolle object in de museumopstelling. De directeur, dearchiefmedewerker, de suppoost en de magazijnier werd gevraagd welk stukhen het nauwst aan het hart ligt en waarom. Ook de verhalen van een aantalmuseumbezoekers en leeszaalgebruikers worden bij de gekozen stukkenaangebracht.¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijk

Illustratie pagina 20Archiefdepot in het AMVC-LetterenhuisIllustratie pagina 28Eerste bladzijde van het handschrift van De Leeuw van Vlaenderen van Hendrik Conscience.3. De districten van AntwerpenErfgoed schatten is geen eenvoudige zaak. Vaak denk je er pas over na op hetogenblik dat je voor de keuze gesteld wordt iets al dan niet te bewaren.Om de rijkdom aan erfgoed in de Antwerpse districten te ontdekken,deden zij een oproep aan hun medewerkers en bewoners: welk erfgoedvan het districtshuis of thuis wilden zij graag in de kijker plaatsen? Met9 tentoonstellingen van grote en kleine, bekende of verborgen erfgoedschattenals resultaat. Op Erfgoeddag kunnen geïnteresseerden en toevallige passantenhieruit hun topstuk kiezen. Welke erfgoedschat in het district heeft de grootsteesthetische, (kunst)historische of emotionele waarde? Kijk op 24 april opwww.erfgoedcelantwerpen.be/erfgoeddag2007 en ontdek het topstuk!Alle informatie over de deelnemende districten op www.erfgoedcelantwerpen.be/erfgoeddag2007.contact erfgoeddag: +32 3 232 92 08tentoonstelling: Erfgoed schatten. Jouw topstukken in de Antwerpse districteni.s.m. de 9 Antwerpse districten en Erfgoedcel Antwerpen3a. District AntwerpenHogeschool Antwerpen, Departement B – Audio- en visuele KunstMutsaardstraat 31, 2000 AntwerpenE - cultuurantenne@stad.antwerpen.beu tram 7 , 4 (halte Minderbroedersrui)v bus 9 (halte Klapdorp)Het district Antwerpen nodigt de inwoners uit om hun verborgen schatten tetonen in de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. Gedurende één dagwordt deze plek, waar jonge kunstenaars hun artistiek talent ontwikkelen, eenverzamelplaats voor schilderijen, tekeningen, archieven, beeldhouwwerkenof foto’s die de bewoners in de kijker plaatsen. Het ene werk heeft een grotekunsthistorische waarde, het andere een emotionele, maar allemaal worden zegekoesterd door de eigenaars, die op Erfgoeddag iedereen laten meegenietenvan hun erfgoed.È geheel toegankelijk37

3b. District BerchemDienstencentrum Huize BerchemDriekoningenstraat 1 (hoek met Grotesteenweg), 2600 BerchemT - +32 495 918803E - bram.bernolet@stad.antwerpen.beu tram 7 (halte Van Hombeekstraat) - metro 15 (halte Van Hombeekstraat)v bus 6, 21, 32, 34, 501, 502 (halte Grotesteenweg), 190, 192, 193, 195, 196,297 (halte Driekoningenstraat)Het districtshuis Berchem bezit een indrukwekkende schat aan erfgoed,waaronder schilderijen, tekeningen en een archief. Wist je bijvoorbeelddat er een De Braekeleer aan de muur prijkt en dat je op een oude kaart degeschiedenis van het district kunt herbeleven? Op Erfgoeddag kun je een keuzeuit deze rijke verzameling bewonderen, aangevuld met erfgoed van bij deBerchemnaren thuis. De (kunst)historische, unieke of emotionele waarde van destukken is even verrassend als de geschiedenis van het district zelf.Illustratie pagina 22 en 28De Braekeleer, Ferdinand, Dood van Frederik de Merode, collectie districtshuis Berchem© Foto: Bart Huysmans3c. District Berendrecht/Zandvliet/LilloDistrictshuis BerendrechtAntwerpsebaan 140, 2040 BerendrechtT - +32 3 568 38 10F - +32 3 568 38 11E - bart.verdeyen@stad.antwerpen.bev bus 770, 771, 780 (halte Zandvliet Antwerpsebaan)Het district Berendrecht-Zandvliet-Lillo is onlosmakelijk met hetpolderlandschap en de haven verbonden. Aan de hand van unieke stukken diezich ‘normaal’ op een mooi plekje bij de polderbewoners thuis bevinden ofsoms van stoffige zolders of uit donkere laden afkomstig zijn, brengen we derijke poldergeschiedenis in beeld. Een tentoonstelling vol verhalen en emoties,waarin we op zoek gaan naar ‘polderwaarde(n)’.È geheel toegankelijk38

3d. District BorgerhoutDistrictshuis BorgerhoutMoorkensplein 1, 2140 BorgerhoutT - +32 3 270 17 11F - +32 3 236 04 42E - stijn.vanbouwel@stad.antwerpen.beu tram 10, 24 (halte Eliaertstraat)v bus 6, 21, 34, 242, 410, 420 (halte Eliaertstraat)Borgerhout heeft een rijk verleden. Zo maken oude en nieuwe bewonersjaarlijks kennis met de Borgerhoutse Reuskens. Op Erfgoeddag kun je hetprachtige districtshuis bezoeken. Het verbergt veel meer rijkdom dan de meestebezoekers vermoeden. Het districtspersoneel maakte een originele selectie uithet roerend erfgoed. Die wordt aangevuld met kunstwerken, voorwerpen enverhalen van de bewoners zelf.È gedeeltelijk toegankelijkIllustratie pagina 25Affiche en Reuzin, collectie districtshuis Borgerhout© Erfgoedcel AntwerpenIllustratie pagina 1219de eeuws glasraam, collectie districtshuis Borgerhout© Erfgoedcel Antwerpen3e. District DeurneDistrictshuis DeurneM. Dequeeckerplein 1, 2100 DeurneT - +32 3 360 45 11F - +32 3 360 46 90E - jan.pandelaers@stad.antwerpen.beu tram 10 (halte Gallifortlei)v bus 33 (halte Districtshuis), 41 (halte Gallifortlei)Wie rondloopt in het districtshuis van Deurne, wordt getroffen door delichtinval in het gebouw. Architect Eduard Van Steenbergen zette met detoren midden in de gemeente een modernistisch baken neer. Voor hetinterieur werkte hij samen met de Kortrijkse Kunstwerkstede De Coene. Dezetopstukken van designmeubilair maken deel uit van de werkomgeving van dedistrictsmedewerkers. Ze worden op Erfgoeddag aangevuld door bijzonderemodernistische meubelstukken die komen van bij bewoners thuis.È geheel toegankelijk39

Illustratie pagina 25Interieur, districtshuis Deurne© Foto: Gert MostmansIllustratie pagina 25Prullenbak Knoll, collectie districtshuis Merksem en Deurne© Erfgoedcel Antwerpen3f. District Ekereni.s.m. Documentatiecentrum Antwerpse NoorderpoldersKasteel VeltwijckVeltwijcklaan 27, 2180 EkerenT - +32 499 54 98 15E - paulette.vermeersch@stad.antwerpen.bet trein Station Ekerenv bus 660 (halte Tulpenlaan), 730 (halte Station Ekeren)Het district Ekeren koestert het daar gevestigde Documentatiecentrum van deAntwerpse Noorderpolders, een ware schatkamer vol materiaal over dorpendie hebben moeten wijken voor de havenuitbreiding en over het verleden enheden van Ekeren. Ook in het districtshuis bevinden zich tientallen schilderijendie behoren tot het Ekerse erfgoed. Op de tentoonstelling, in een authentiekeschuur in de wijk Mariaburg, ontdek je een twintigtal stukken uit de collectie,aangevuld met waardevol erfgoedstukken van de Ekerenaren zelf.¿Afspraak aan het districtshuis om 11u, 13u en 15u, waar we gezamenlijkvertrekken naar de tentoonstelling.È geheel toegankelijkIllustratie pagina 25Het Moretushof, collectie Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders, Ekeren© F. Hoelen, Kapellen3g. District HobokenHet Spaans HuisKioskplaats (ingang via schoolpoort basisschool St.-Agnes), 2660 HobokenT - +32 473 707992E - dirk.wyns@stad.antwerpen.be40u tram 2, 4 (halte Kioskplaats - Onze-Lieve-Vrouwenkerk)Het Spaanse huis, het oudste huis van Hoboken, is de ideale plek voor eententoonstelling op Erfgoeddag. Het heeft een grote historische waarde en ligtpal in het centrum van Hoboken, maar lang niet iedereen kent het. Je kunter de tentoonstelling bezoeken met een waaier aan erfgoedstukken uit het

districtshuis en van bij de Hobokenaren thuis. Ontdek de verborgen schattenvan het district en stem voor jouw topstuk.È niet toegankelijkIllustratie pagina 25Foto Boekhandel, collectie districtshuis Hoboken, fotograaf onbekendIllustratie pagina 25Foto boekhandel en trofee van de liggende wip-maatschappij Klein maar Daper sportmaatschappij, collectiedistrictshuis Hoboken© Erfgoedcel Antwerpen3h. District MerksemDistrictshuis MerksemBurgemeester Jozef Nolfplein 1, 2170 MerksemT - +32 3 641 72 11F - +32 3 641 73 45E - liliane.pauwels@stad.antwerpen.beu metro 3 (halte Burgemeester Nolfplein)v bus 28, 600, 601, 605, 610, 620, 621, 640, 642, 643, 650, 661, 670 (halteBurgemeester Nolfplein)Op Erfgoeddag zet het districtshuis Merksem zijn deuren open en kun jegenieten van de bijzondere sfeer en de sobere inrichting van dit modernistischegebouw uit 1968. Hier werken districtsmedewerkers tussen, op en metontwerpen en producties van het befaamde De Coene. Hun prullenbak,brievenbakje, bureau, vergadertafel, bank of stoel maken deel uit van eenbijzondere collectie. Met trots hebben zij voor deze tentoonstelling een selectiegemaakt uit deze designstukken, die wordt aangevuld met De Coene-meubilairvan Merksemnaars.¿Op 11, 14 en 16 uur een rondleiding door de architect Jan Van Puyvelde.De tentoonstelling blijft nog te bezichtigen tot en met 29/4.È geheel toegankelijkIllustratie pagina 24Interieur, districtshuis Merksem© Foto: Gert MostmansIllustratie pagina 25Prullenbak Knoll, collectie districtshuis Merksem en Deurne© Erfgoedcel Antwerpen41

3i. District WilrijkKasteel SteytelinckSint-Bavostraat 20, 2610 WilrijkE - an.roels@stad.antwerpen.bev bus 22, 27, 33 (halte Sint-Bavostraat)Het district Wilrijk heeft zijn geschiedenis zorgvuldig bewaard. Je ontdekt zeop schilderijen, tekeningen, etsen en gravures. De geboorteplaats van LangeWapper was voor diverse kunstenaars een bron van inspiratie… Aan de hand vanWilrijks erfgoed kunnen de bewoners een blik werpen op de vroegere Bist, dewindmolens, de Brialmontforten en de Sint-Bavokerk en kennismaken met hettoenmalige dorpsleven. En met welke schilderijen, tekeningen, beelden, foto’sen archief van thuis zetten de bewoners Wilrijk nu in de kijker?¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 5 mei 2007È gedeeltelijk toegankelijkIllustratie pagina 25Document, collectie districtshuis Wilrijk© Erfgoedcel Antwerpen4. De RomaTurnhoutsebaan 286, 2140 Antwerpen - BorgerhoutT - +32 3 235 04 90E - info@deroma.beW - www.roma.beDe Romaeen paleis voor sterrenschitterend op het witte doeken swingend op het podiumeen parel uit 1928vol nostalgie42in 2003na 20 jaar leegstandverkommerd, dichtgeslibd met puinen op enkele maanden tijddankzij honderden helpende handenweer omgetoverdtot een nieuwe droom van een zaalom te genietenvan mooie films, muziek, theater...

De Romaeen monument van mensen.t trein Station Antwerpen Centraal: loopafstand 20 minu tram 10, 24 (halte Bothastraat)v bus 21, 34/6 (halte Bothastraat) en bussen uit de richting Turnhout en Lierfilmvoorstelling en rondleiding: Hollywood aan de ScheldeJe kunt in ‘Cinema Roma’ de documentaire over de Vlaamse film van RobbeDe Hert bekijken. Daarin vertellen de vaste waarden van de Vlaamse cinemaover de passie voor hun vak en de emotionele waarde die dat voor hen heeft.Wijkbewoners halen herinneringen op aan bezoekjes aan de film. En vertellenover de impact van de film op hun dagelijks leven. Toen film nog een sociaalgebeuren was...¿doorlopend tussen 11 en 17 uurÈ gedeeltelijk toegankelijkpublicatie: Het paleis om de hoekIn zijn boek ‘Het paleis om de hoek’ beschrijft Frank Heirman een eeuwcinemabeleving in de Scheldestad. Op Erfgoeddag wordt het aan het publiekvoorgesteld, met de vele verhalen en anekdotes van Antwerpse cinemauitbatersen bezoekers. Samen met de voorstelling van ‘Hollywood aan deSchelde’ krijg je een idee van de waarde die de film vroeger had.¿voorstelling om 11 en 14 uurIllustratie pagina 28Politieagenten leidden de première van Red Skeltons ‘De Clown’ (1952) in goede banen. Red Skelton was eenvan Amerika’s grootste komieken in de jaren vijftig.© Cor Blancke5. Diamantmuseum Provincie AntwerpenKoningin Astridplein 19-23, 2018 AntwerpenT - +32 3 202 48 90E - info@diamant.provant.beW - www.diamantmuseum.becontact erfgoeddag: +32 3 202 48 90In het Diamantmuseum wordt de diamant met interactieve beeld-, klank- enlichteffecten in al zijn facetten belicht. Er is het diamantverhaal waarin demens centraal staat: de vindplaatsen, de exploitatie, de verwerking en dediamanthandel. En er zijn de unieke diamantcreaties: zowel historische alseigentijdse diamantjuwelen, de befaamde ECC-tennisracket en een tweedeversie van de diamanten A-broche die in 2003 aan oud-president Clinton43

is geschonken. Deze prachtige diamantjuwelen kun je bewonderen in deschatkamers van het museum.t trein Station Antwerpen Centraal: 50m loopafstandu metro 3 (halte Astrid), 2 (halte Diamant)zoektocht en publicatie: Diamant, van onschatbare waarde!Op je tocht door het museum ontdek je met een unieke wandelbrochure watde waarde is van de juwelen in de schatkamers van het museum, en hoeje de waarde van een diamant kunt bepalen. Zijn de woorden ‘cut, clarity,carat en colour’ nog Chinees voor je? Na 22 april weet je er alles van. Elkebezoeker ontvangt een edelsteen waarvan je zelf de waarde kunt bepalen in hetmuseum! Is het een diamant?¿open tussen 10 en 18 uurGa aan de slag met echte diamanttesters, en onderzoek of de edelsteendie je in het museum krijgt een diamant is. Je krijgt je steentje mee naarhuis, en wie weet is het wel een echte diamant!È geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 29Certificaat© Diamantmuseum Provincie Antwerpen6. Etnografisch Museum AntwerpenSuikerrui 19, 2000 AntwerpenT - +32 3 220 86 00E - etnografisch.museum@stad.antwerpen.beW - http://museum.antwerpen.be/etnografisch_museumcontact erfgoeddag: +32 3 220 86 0044Het Etnografisch Museum bezit een rijke verzameling van ruim 35.000voorwerpen, waarvan er zowat 2500 permanent opgesteld staan. Je maakter kennis met de leef- en denkwereld van volken uit Afrika, Amerika, Azië enOceanië. Vedertooien uit het Amazonegebied, maskers en voorouderbeeldenuit Kongo, boeddha’s uit Tibet of Japan, textiel uit Indonesië, prauwen uitPapoea...: het is maar een kleine greep uit het grote aanbod. Het museumstaat ook bekend om zijn vele tijdelijke tentoonstellingen.t trein Station Antwerpen Centraalu metro/tram 2,3,4,8,15 ( halte Groenplaats), 10, 11 (halte Melkmarkt)

v bus 6, 34 (halte Van Dijckkaai), 290 (halte Tunnelplaats), 22,25,26 (halteGroenplaats)rondleiding: Door een westerse brilOnze kijk op voorwerpen uit andere culturen verschilt vaak van die in het landvan herkomst. De objecten lijken soms uit weinig waardevolle materialengemaakt maar vervulden in hun oorspronkelijke cultuur een belangrijke rituelefunctie. Welke rol spelen ze nog in de hedendaagse maatschappij? Je maakt eengratis wereldreis door Afrika, Oceanië, Amerika en Azië!¿om 10.30, 12.30, 14.30 en 16.30 uurreservatie: tammy.wille@stad.antwerpen.beT: +32 3 220 86 93max. 20 plaatsenÈ gedeeltelijk toegankelijkvideomontage: Autochtonen vertellenHet museumpubliek is meer verscheiden en multicultureel geworden. Voormensen uit de landen van herkomst hebben de objecten vaak een bijzondereemotionele waarde. Op video legden we enkele getuigenissen van nieuwkomersvast.¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijkgezinsactiviteit: De waardeschaalWaarom zouden mensen uit verschillende culturen materialen als leder, pels,veren, schelpen of kraaltjes gebruiken? Kinderen gaan met de hulp van hunouders en een gids op zoek naar zulke materialen en leggen ze nadien ineen ‘waardeschaal’. Ze maken tekeningen van objecten die hen het meesteaanspreken. Door ze op te hangen in het museum krijgen die een extra waarde.¿open tussen 10 en 18 uurDe kinderen maken met de hulp van een gids en hun ouders een‘waardenschaal’ van verschillende materialen. Hieruit blijkt dat ‘waarde’heel relatief is.voorstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenWie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, kunstmarkt,suppoost of bezoeker? Op deze Erfgoeddag laat het museum zich leiden doorde emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkerskiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. De45

toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.¿open tussen 10 en 18 uurIllustratie pagina 29Hamatsa-dubbelmasker, Kwakiutl, British Columbia, 1999.Een recent gemaakt en traditioneel gebruikt masker heeft een andere waarde voor de Kwakiutl indianen zelf,voor het museum en voor de kunsthandel.© Etnografisch Museum AntwerpenIllustratie pagina 12 en 21Mallagan masker, Kepong, Nieuw Ierland, eind 19de eeuw .In Oceanië worden maskers na een ritueel gewoonlijk vernietigd. Musea kopen ze liever op.© Foto: Hugo Maertens7. FelixArchief AntwerpenOudeleeuwenrui 29, 2000 AntwerpenT - +32 3 292 94 11E - stadsarchief@stad.antwerpen.beW - www.felixarchief.beOp zoek naar de geschiedenis van een Antwerps huis? Wil je weten wanneerje overgrootmoeder in Antwerpen kwam wonen of waar de naam van eenAntwerpse straat vandaan komt? Kom naar het FelixArchief en ontdek hetAntwerpse verleden!Het Antwerpse stadsarchief is in 2006 verhuisd naar het Sint-Felixpakhuis. Hetbewaart alle documenten van de stedelijke administratie vanaf de 13de eeuwtot op vandaag. Ook van een aantal instellingen, bedrijven, verenigingenen families vind je hier de archieven. Het resultaat is een indrukwekkendarchief van meer dan 16 kilometer of 112009 archiefdozen! Van dinsdag totvrijdag kun je in onze leeszaal terecht om de documenten in te kijken en tebestuderen. Kijk op www.felixarchief.be voor alle informatie om je zoektochtoptimaal voor te bereiden!t trein Station Antwerpen Centraal: op 1700 meteru tram 4 en 7 (halte Sint–Pietersvliet): op 500 meterv bus 6, 9, 34, 501 en 502 (halte Brouwersvliet)46filmvoorstelling: Van Venus naar Sint-FelixNieuwsgierig naar de geschiedenis van het Antwerpse stadsarchief? In dezomer van 2006 verhuisde het archief van de Venusstraat naar het prachtigeSint-Felixpakhuis. De informatiefilm vertelt in twintig minuten alles over hetSint-Felixpakhuis, de verhuisoperatie, de nieuwe leeszaal, en nog veel veelmeer! Hoe herbestem je zo’n monument? En hoe verhuis je 16 kilometerarchief?¿open tussen 10 en 18 uur

È geheel toegankelijkopendeur: Fris je geheugen op in het FelixArchief!Het FelixArchief, dat voor het eerst aan Erfgoeddag deelneemt, bewaart16 kilometer stedelijke archieven en is een mooie illustratie van hoe je kuntomgaan met waardevol erfgoed. Kom een kijkje nemen in de leeszaal en ontdekhoe je daar terecht kunt om het geheugen van de stad te raadplegen. Kijk vrijrond en vuur al je (archief)vragen op ons af!¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijkIllustratie pagina 28De unieke binnenstraat van het Sint-Felixpakhuis.© Stadsarchief Antwerpen8. Fevlado-Diversus vzwHaantjeslei 213 , 2018 Antwerpencontact erfgoeddag: +32 9 228 59 79Fevlado-Diversus vzw is een sociaal-culturele organisatie die streeft naareen inclusieve samenleving met volwaardig burgerschap voor doven enslechthorenden. Ze benadert doofheid vanuit een sociaal-cultureel perspectiefmet respect voor ieders eigenheid, ongeacht de communicatiewijze en degroep waarmee de dove en/ of slechthorende persoon zich identificeert.Tot de activiteiten behoren de aanmaak van educatieve producten, hetorganiseren van diverse sensibilisatieactiviteiten en cursussen (o.a.Werelddovendag, cursus Vlaamse Gebarentaal), begeleiding en advisering,en de uitbating van een archief- en documentatiecentrum.Met projecten wordt gewerkt aan de uitbouw van een erfgoedwerking. Erloopt een historisch onderzoeksproject en er is het project ‘Uit de Doofpot’,dat met steun van de Vlaamse Gemeenschap getuigenissen in de VlaamseGebarentaal registreert en ontsluit.t tram: 2 (halte Markgravelei): 10 min. loopafstandv bus 6 (halte Van Schoonbekestraat): 5 min. loopafstandtentoonstelling en debat: ‘Kent gij de doven?’ De betekenis(sen) van heterfgoed van de Vlaamse Dovengemeenschapi.s.m. Madosa vzw - Koninklijke Maatschappij voor Doven en Slechthorenden,AntwerpenEen van Vlaanderens oudste dovenclubs, Madosa, stelt zijn erfgoedcollectievoor, én ter discussie. Zowel de leden van de Vlaamse Dovengemeenschap alshet brede publiek zijn uitgenodigd. In de vertelhoek kunnen bezoekers hun47

eacties voor de camera laten registreren. Het debat handelt over de concreteinvulling van het concept ‘erfgoed van de Vlaamse Dovengemeenschap’.¿doorlopend open van 10 tot 18 uur, debat om 15 uurÈ geheel toegankelijk9. FotoMuseum Provincie AntwerpenWaalse Kaai 47, 2000 AntwerpenT - +32 3 242 93 00E - info@fotografie.provant.beW - www.fotomuseum.beSinds 21 maart 2004 is het FotoMuseum Provincie Antwerpen opnieuw openvoor het publiek. Achter het bestaande pakhuis waarin het museum sinds1986 is ondergebracht, werd een prestigieuze maar sobere nieuwbouwopgetrokken, ontworpen door architect Georges Baines. In de nieuwemuseumopstelling, die om de vier maanden wisselt, vindt de bezoeker alleaspecten van de fotografie. Naast artistieke fotografie is er ook plaats voorjournalistieke, documentaire en modefotografie, collecties van verenigingen,familiefoto’s, prentbriefkaarten en reclamefoto’s.Een eigentijdse fotogalerie, een uitgebreide vakbibliotheek, een museumcafé,een bookshop en twee filmzalen maken het bezoek compleet. Voor kinderen,jongeren en volwassenen, voor leken en specialisten zijn er aangepasteactiviteiten, zoals rondleidingen, ateliers, workshops, masterclasses, lezingenen filmprojecties.t trein Station Antwerpen Centraal + tram 8 (halte Lambermontplaats),Station Antwerpen Berchem + tram 8 (halte Lambermontplaats)u tram 8 (halte Lambermontplaats), 12 (halte Montignystraat)v bus 6, 23 en 34 (halte Vlaamse Kaai)tentoonstelling: The State of the World - ReutersNieuwsfotografie krijgt hier een tweede leven. Je ziet ontroerende, schokkende,verrassende en onvergetelijke beelden over grote vraagstukken: terrorisme,natuurrampen, religie, macht en politiek, oorlog en conflicten... Overal terwereld leggen Reutersfotografen de momenten vast die de wereld veranderen.¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 13 mei 200748Fotospeurtocht. Met een tas vol leuke opdrachten en fotofragmentengaan de kinderen op zoek in de tentoonstelling. Zo leren ze al spelendbeter kijken en de foto’s analyseren en vergelijken.È geheel toegankelijk

tentoonstelling: Jean-Paul Deridder - CinemaJean-Paul Deridder fotografeert oude en nieuwe filmzalen in België enportretteert de ‘projectionisten’ die hij er ontmoet. De tentoonstelling toontde bevreemdend lege zalen die wachten op de magie en het spektakel van de‘cinéma’, naast portretten van mensen die het hele filmgebeuren mogelijkmaken maar zelf nooit in de schijnwerpers staan.¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 13 mei 2007È geheel toegankelijkrondleiding: Deleten of opslaan? Wat is een foto (nog) waard?Zijn het de schokkende nieuwsbeelden van de Reutersfotografen die in onsgeheugen gegrift staan of de foto’s van oma en opa uit ons familiealbum?Welke waarde hechten wij aan foto’s en hoe bewaren we ze? Zoek het samenmet onze gidsen uit in de Reuters-tentoonstelling en de collectieopstelling metfoto’s van vroeger en nu.¿om 11 en 14 uurreservatie: Ann Van Dyck, anna.vandyck@fotografie.provant.beT. +32 3 242 93 11 , max. 20 per groep plaatsenVoor kinderen van 6 tot 12 is er een aparte kinderrondleiding.È geheel toegankelijktentoonstelling: Collectiepresentatie 02 – 2007In de nieuwe collectiepresentatie focussen we op het belangrijke aandeeldat Agfa-Gevaert in de loop der jaren had in de uitbouw van de collecties.Behalve het beeldarchief van de vroegere firma Gevaert dat er al was, verwierfhet museum in 2006 ook de unieke historische cameracollectie Agfa Photo-Historama.¿open tussen 10 en 18 uurFotospeurtocht met opdrachten en foto-fragmenten voor gezinnen metkinderen.È geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoeken49

Illustratie pagina 29Damir Sagoly, Joodse kolonistenjongen in Neve Dekalim, Gaza© Reuters10. Hogeschool AntwerpenHogeschool Antwerpen, Dep. B - Opleiding Conservatie en RestauratieBlindestraat 9-13, 2000 AntwerpenT - +32 3 213 71 34E - conservatie.restauratie@ha.beW - www.academieantwerpen.ha.be/conservatie.htmlStudenten van de opleiding Conservatie en Restauratie (departement B,Hogeschool Antwerpen) worden binnen hun drie jaar durende Bacheloropleidingdie wordt gevolgd door een eenjarige Master, dagelijks geconfronteerdmet Waarde(n) in Erfgoed. De studio’s Glaskunst, Hout/polychromie, Keramiek,Metaal, Muurschilderkunst, Papier, Schilderkunst/polychromie, Steen/polychromie, Textiel en Visuele media bieden studenten een geschikte leerenpraktijkomgeving. Ze worden, onder deskundige begeleiding stapsgewijsgeïntroduceerd in de praktijk en theorie van de restauratie van erfgoed. Zowelhet (ambachtelijke) vakmanschap als natuurwetenschappelijke principesworden aangeleerd. Het beroep van restaurator vereist interdisciplinariteit:kennis uit aanverwante beroepen en studies wordt gebruikt om tot juistebeslissingen te komen die invloed hebben op het bewaren en herstellen vanons erfgoed.u tram 4 en 7 (halte Minderbroedersrui)demonstratie: Waarde(n) van erfgoed IZoals het erfgoed zelf is ook de restauratie ervan voortdurend aanveranderingen en ontwikkelingen onderhevig: de wetenschap biedt steeds meerinzichten in bepaalde verouderingsprocessen maar ook in de ingrepen (en debijbehorende gevolgen) die een restaurator kan uitvoeren. Tijdens hun studieleren studenten om te gaan met de waarde(n) van erfgoed.¿doorlopend tussen 10 en 17 uur50diavoorstelling en voorstelling: Waarde(n) van erfgoed IIEen restaurator houdt rekening met het object en zijn waarde, en met dewaarde die aan het object gehecht wordt door eigenaars, het publiek en demaatschappij. Deze ethische vraagstellingen vormen slechts één onderdeel vande opleiding. Wat die opleiding, gegeven in een schitterend ‘monument’, nogmeer te bieden heeft, wordt uitgelegd d.m.v. Powerpoints.¿doorlopend tussen 10 en 17 uur

demonstratie: Madonna-gevelbeelden conserveren/restaurereni.s.m. Voor Kruis en Beeld vzwTijdens hun studies leren studenten omgaan met de waarde(n) van erfgoed.Met de madonna’s worden ze geconfronteerd met een complexe materie:de beelden hebben zowel historische als kunsthistorische waarde. Ook demateriaaltechnische studie wordt steeds interessanter. De beelden vinden naonderzoek hun weg terug naar een gevel in het Antwerpse straatbeeld en zijndaar als herboren te bewonderen.¿doorlopend tussen 10 en 17 uurZie ook 41 Voor Kruis en BeeldIllustratie pagina 29Antwerpse Madonna's in behandeling in het Atelier Steen van de afdeling Conservatie en Restauratie van deAntwerpse Hogeschool.© Foto: Wim Strecker11. KBC RockoxhuisKeizerstraat 12, 2000 AntwerpenT - +32 3 201 92 50E - hildegard.vandevelde@kbc.beW - www.rockoxhuis.beKBC kocht het Rockoxhuis in 1970 aan en liet het restaureren in Vlaamserenaissancestijl.Rockox’ woning, waarvan de gelijkvloerse verdieping alsmuseum is opengesteld, fungeert vandaag als een voorbeeld van 17deeeuwseVlaamse wooncultuur. Je kunt er een uitgelezen selectie zien vanmeubelen, schilderijen (Rubens, Jordaens, Van Dyck, Pieter II Brueghel...),beeldhouwwerk, porselein, aardewerk...: voorwerpen uit Rockox’ tijd die hethuis opnieuw zijn oude luister geven.Recent is ook de tuin gerestaureerd, met o.m. een keuze van planten,heesters en boompjes die ook Rockox ooit had: de boksdoorn, de steenlinde,de fluweelboom en niet te vergeten de appelsienbomen. Deze oase vangroen is een evocatie van een vroeg-17de-eeuwse stadstuin. De vernieuwdeaudiovisuele presentatie werpt een verfrissende blik op de periode waarinRockox en zijn tijdgenoten leefden.u tram 4, 7 (halte Keizerstraat), 8 (halte Groenplaats), 10, 11 (halteKatelijnevest) - metro 2, 3, 15 (halte Meir)v bus 9 ( halte Keizerstraat), 18, 25, 26 ( halte Groenplaats)tentoonstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenWie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt,de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het museum Rockoxhuis51

zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/ofmuseummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aanhet hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken opErfgoeddag.¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijkrondleiding: Verlegen om een mening over kunst?Moeten we de schilderijen van Rubens mooi vinden? Is een aantrekkelijkkunstwerk vanzelfsprekend een waardevol goed? Ben je nog niet zeker vanje mening over de waarde van onze kunstcollectie? Laat je informeren enrondleiden door de beste gidsen.¿om 11, 12, 14 en 15 uurreservatie: +32 3 201 92 50 , max. 4 x 20 plaatsenÈ geheel toegankelijklezing: Kunst en kitsch in de meubelkunsti.s.m. het Rubenshuis17de-eeuwse kasten zijn voorbeelden van vakmanschap: een ribbank, eenkunstkabinet, een cassone... Pareltjes in de patriciërswoning, statussymbolenin hun tijd. Maar wat is de waarde van het 17de-eeuwse meubel vandaag?Waarom vind je ze nog nauwelijks op de antiekbeurzen? Dat en andereweetjes verneem je op de boeiende lezing van Dr. Ria Fabri in de kelder van hetRockoxhuis.¿om 11 uurreservatie: +32 3 201 92 50 , max. 80 plaatsenLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 20 en 28Kunstkabinet met schilderijen van Michiel Coignet, 1 ste helft 17 de eeuw© KBC Bank NV, Erwin Donvil5212. Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem vzwHofke van RoosendaelTerlindenhofstraat 265, 2170 Antwerpen - MerksemT - +32 3 646 76 20E - kkvhm_vzw@hotmail.comW - www.heemkring-merksem.becontact erfgoeddag: +32 3 645 16 77

De Merksemse heemkundige kring werd opgericht in 1939. Doel van dewerking is het Merksemse verleden te verzamelen, bewaren, bestuderenen toegankelijk te maken. De kring beschikt over een eigen archief enstelt tentoon in een bescheiden museum. Hij stelt een grote verzamelingdoodsbrieven, doodsprentjes, kieslijsten, foto’s enz. ter beschikking van defamilieonderzoeker.In het museum wordt een rijke collectie glasramen, devotievoorwerpen enz.aangevuld met een klaslokaal, een keukentje en een kapelletje.u metro 3 (halte Sint-Eduardus)v bus 33 (halte Kroonplein), 28 (halte Nieuwdreef Muziekacademie)tentoonstelling: Wat is Merksem waard?Waarden op papier, ‘postume waarden’, status... Het museum focust opwaarden in zijn collectie. En we vragen je om zelf ook museale waardente bepalen. In de tentoonstelling zal een ‘tijdmachine’ aanwezig zijn voorimmaterieel erfgoed... Nieuwsgierig? Komt dat zien!¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoeken13. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten AntwerpenLeopold De Waelplaats, 2000 AntwerpenT - +32 3 238 78 09E - postmaster@kmska.beW - www.antwerpen.be/cultuur/kmskaSedert 1810 bewaart het KMSKA een uitgelezen verzameling schilderijen,beelden en tekeningen van de 14de tot de 20ste eeuw. De verzameling isrepresentatief voor de artistieke productie en de smaak van liefhebbers inAntwerpen, België en de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden vanaf de 15deeeuw.Het KMSKA staat voor Rubens, de barok en de Vlaamse primitieven, maarbewaart ook een van de belangrijkste verzamelingen moderne kunst in België.De ensembles met werken van James Ensor en Rik Wouters zijn ongeëvenaard.Henri Evenepoel, maar ook Georg Breitner, Léon Spilliaert, Jakob Smits enJules Schmalzigaug zijn uitstekend vertegenwoordigd.t trein Station Antwerpen Centraal + tram 12, 24 of bus 1, 23 op de Leienu tram 4 (halte Geuzenstraat) en 8 (halte Museum)v bus 6, 23, 34 en 290 (halte Museum)53

wandeling: Mijn favoriete kunstwerkHet KMSKA nodigt je uit voor een emo-bezoek aan de rijke verzameling. Datbezoek is het resultaat van een bezoekersenquête: in februari en maart vroegenwe bezoekers wat hun favoriete kunstwerk in het museum is, en waarom. Uitalle antwoorden en commentaren is een selectie gemaakt, die wordt getoond.¿open tussen 10 en 18 uurOok kinderen hebben hun favoriete kunstwerk gekozen. Hun keuze wordtde leidraad voor een museumwandeling op kindermaat.È geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 29Jan Frans Eliaerts, Bloemen in een vaas‘Ik heb dit schilderij gekozen omdat het kleurrijk is, bloemen in huis maakt alles vrolijker. Maar ik ben vooralblij dat zulke oude schilderijen bijgehouden worden...’Caroline Dumoulin, 8 jaar14. Kring voor Heemkunde Wilrica vzwKasteel SteytelinckSint-Bavostraat 20, 2610 Antwerpen - WilrijkT - +32 3 827 03 91E - wilrica@scarlet.becontact erfgoeddag: +32 497 64 24 20Het werkterrein van heemkunde is de alzijdige studie van de kleine wereld vansteden, dorpen en gehuchten: volkse gewoonten, volksdevotie, ambachten,verhalen, spreekwoorden, wooninrichting, ontspanning, gebruiken. Dat allesopsporen, verzamelen, verspreiden, tonen en bewaren dient om traditiesen identiteit in hun juiste draagwijdte te kennen, met een streven naarhistorische werkelijkheid. Dit zijn ook de doelstellingen van de Kring voorHeemkunde Wilrica. Het driemaandelijks tijdschrift ‘Wilrica’, 28ste jaargangin 2006, staat in voor verspreiding van info. Bewaren en tentoonstellengebeurt in het heemmuseum, in het mooie kader van het kasteel Steytelinck,waar zich ook het archief bevindt. Beiden zijn toegankelijk de tweede zondagvan de maand van 14 tot 18 uur en elke woensdag van 13 tot 17 uur (niet invakantieperiodes). Ook bezoek op afspraak.v bus 22 en 33 in de Sint-Bavotstraat (halte Kerkhofstraat)54tentoonstelling en rondleiding: Bedreigd en ander Wilrijks erfgoedEen tentoonstelling vol verhalen! Zo werden het schilderij ‘Het Laatste

Avondmaal’ van H. Coeck met Wilrijkse figuren, en het 19de-eeuwse zegel‘gered’. We gaan ook kijken hoe Wilrijk was: (buurt)spoorweg en tram, de lokalemuziek (vaandel uit 1850), verdwenen zichten (litho’s), de oorkonde van hetWilrijkse gemeentewapen (1819, Willem I).¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijkrondleiding: Kunst met een religieus verledenRondleiding in de Sint-Bavokerk met aandacht voor de religieuze enkunsthistorische waarde van de ‘Calvarie met Maria Magdalena’ (1701) vanJ.P. Ykens boven het hoofdaltaar (eind 17de eeuw), de preekstoel (1701) diewerd omgebouwd tot altaar, klein meubilair en glasramen (met niet enkel hetverhaal van hun plaatsing eind 19de eeuw maar ook van hun vrijwaring náW.O.II).¿om 13, 14.15, 15.30, 16.45 uurLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 30‘Calvarie met Maria Magdalena’ (1701) van J.P. Ykens, hangt boven het hoofdaltaar in de Sint-Bavokerk vanWilrijk© Sint-Bavokerk Wilrijk15. Maritiem & Logistiek Erfgoed vzwMaritiem & Logistiek Erfgoed vzw | Magazijn Katoen NatieDe Pretstraat ZN, 2060 AntwerpenT - +32 3 221 69 69E - johan.eeckelaert@katoennatie.comcontact erfgoeddag: +32 3 221 69 69Eind 2003 startte de Antwerpse goederenbehandelaar Katoen Natie een projectom het historisch patrimonium van de havenbedrijven te redden. Al snel kreegzij hierbij hulp van sympathiserende naties en enthousiaste vrijwilligers. Zowerden de voorbije jaren unieke museumstukken verzameld, geïnventariseerden gerestaureerd. In 2005 kreeg deze herwaardering van maritiem en logistiekerfgoed een wettelijk statuut door de oprichting van een gelijknamige vzw,een gevolg van het groeiend besef van de historische en emotionele waardevan dit erfgoed, dat de identiteit van de havenbedrijven mee bepaalt, alsookvan de vele generaties arbeiders die er dagelijks mee werkten.Op Erfgoeddag 2007 stelt de vzw Maritiem & Logistiek Erfgoed voor het eersthaar depot open voor het publiek.55

v bus 19, 23, 61, 62, 65, 72 en 78 (halte Sint-Jansplein)tentoonstelling en demonstratie: Het verhaal van de naties en de stouwerijenJe komt te weten, aan de hand van oude foto’s, wat het verschil is tussennaties en stouwerijen, wanneer ze ontstaan zijn en hoe ze de voorbije decenniauitgroeiden tot logistieke wereldspelers. Dokwerkers vertellen over hun‘avonturen’ en demonstreren hoe ze werkten met de oude werktuigen.¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijkrondleiding en demonstratie: Van ‘oud ijzer’ tot maritiem en logistiek erfgoedOp je bezoek ontdek je de waarde(n) die de tentoongestelde werktuigen in deloop der jaren kregen. Van dure ‘high tech’ bij de aankoop evolueerden ze tot‘oud ijzer’, door de technologische evolutie. En ze worden maritiem en logistiekerfgoed dankzij het groeiende besef van hun historische en emotionele waarde.¿open tussen 10 en 18 uurWe bieden kinderen de mogelijkheid om diverse werktuigen aan te rakenen zelf te hanteren. Verder kunnen ze meerijden op de platte wagen,getrokken door natiepaarden.È geheel toegankelijkIllustratie pagina 30Het lossen van zakgoed op stek© Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen16. MAS | Nationaal ScheepvaartmuseumHet Steen, Steenplein 1, 2000 AntwerpenT - +32 3 201 93 40E - scheepmuseum@stad.antwerpen.beW - http://museum.antwerpen.be/scheepvaartmuseumcontact erfgoeddag: +32 3 201 93 40Het MAS | Nationaal Scheepvaartmuseum is het enige algemeen maritiemmuseum in België. Het is gehuisvest in het Steen, de oude burcht aan deSchelde, en illustreert de scheepvaartgeschiedenis van onze gewestenaan de hand van o.m. scheepsmodellen, instrumenten en iconografischedocumenten.56In het ‘maritiem park’ staan echte schepen en bevindt zich havengebondenindustrieel-archeologisch materiaal. De nog volledig ingerichte West-Hinder

in het Bonapartedok was het laatste nog werkende lichtschip op de Noordzee(tot 1994), en is gratis te bezoeken.De collectie van het Scheepvaartmuseum verhuist binnen afzienbare tijd naarhet MAS [Museum aan de Stroom]. In de kern van het Steen brengen we detopstukken samen tot aan de definitieve verhuizing. Erfgoeddag is een idealegelegenheid om het publiek te bevragen over ‘hun’ belangrijkste stuk in deouwe getrouwe burcht.t trein Station Antwerpen Centraalu tram 4, 7 (halte Sint-Pietersvliet), 8 (halte Groenplaats), 10, 11 (halteMelkmarkt) - metro 2, 3 en 15 (halte Groenplaats)v bus 6, 34 (halte Suikerrui-Steenplein), 18, 25, 26 (halte Groenplaats)tentoonstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenWie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt,de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het Scheepvaartmuseumzich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/ofmuseummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aanhet hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken opErfgoeddag.¿open tussen 10 en 18 uurLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 20 en 30Diorama van een Antwerpse scheepswerf© Foto: Michel Wuyts17. MAS | VolkskundemuseumGildekamersstraat 2-6, 2000 AntwerpenT - +32 3 220 86 66E - volkskunde.museum@stad.antwerpen.beW - www.volkskundemuseum.becontact erfgoeddag: +32 3 220 86 66In het Volkskundemuseum maak je kennis met het Vlaamse, en vooral hetAntwerpse, dagelijks leven in de 19de en de vroege 20ste eeuw. De diversiteitvan de collectie is zeer groot: van een complete antieke apotheek-drogisterijtot een indrukwekkend Mortierorgel, van volksprenten tot het hoofd vanDruon Antigoon.In 2007 bestaat het museum honderd jaar. Binnenkort zal de verzameling deel57

uitmaken van het MAS [Museum aan de Stroom]. Een uitgelezen momentvoor een overzicht van een eeuw volkskundig verzamelen.u tram 10 en 11 (halte Melkmarkt) – metro 2, 3, 15 (halte Groenplaats)v bus 6, 34 (halte Jordaenskaai), 25, 26 (halte Groenplaats)tentoonstelling: Het Interessante Volk. Van Max Elskamp tot Museum aan deStroom. 100 jaar het dagelijks leven verzameldRond 1900 schonk dichter en kunstenaar Max Elskamp zijn volkskundigecollectie aan de stad Antwerpen. In honderd jaar kwam vervolgens een grote enzeer verscheiden verzameling tot stand met voorwerpen uit het dagelijks leven.Wat stelt dat dagelijks leven voor als specialisten het verzamelen en bewaren?Dertien hedendaagse auteurs lieten zich verleiden en inspireren door stukkenuit het museum.¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 19 augustus 2007È geheel toegankelijktentoonstelling: Verbeeld Verleden. Foto’s van Karin BorghoutsKunstenares/fotografe Karin Borghouts bezocht tal van streek- envolkskundemusea in binnen- en buitenland. Met grote bezieling werd in dezemusea de verleden tijd verzameld en ondergebracht. Karin Borghouts keek metverwondering naar de museale constructies en fotografeerde ze met respect.¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 19 augustus 2007È geheel toegankelijktentoonstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenWie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt,de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het jarige Volkskundemuseumzich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/ofmuseummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aanhet hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken opErfgoeddag.¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijk58tentoonstelling: Het Comité ter Bescherming van de Bedreigde Geneugteni.s.m. Memo (Radio 2), Vlaams Centrum voor VolkscultuurWelke geneugten zijn volgens de Memo-luisteraars (Radio 2) zeker het

edden waard? Na weken vol ernstige en ludieke overwegingen bij dehonderden voorstellen presenteert het Comité ter Bescherming van deBedreigde Geneugten op Erfgoeddag dé selectie in een tijdelijke galerij inhet Volkskundemuseum. Het Vlaams Centrum voor Volkscultuur zorgt vooreen begeleidende tekst over het creëren van erfgoedwaarde via media enmusealisering.¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 20 mei 2007È geheel toegankelijkIllustratie pagina 21 en 30Poldermuseum Lillo© Foto: Karin Borghouts18. MiddelheimmuseumMiddelheimlaan 61, 2020 AntwerpenT - +32 3 827 15 34 of +32 3 828 13 50E - middelheimopenluchtmuseum@stad.antwerpen.beW - www.middelheimmuseum.beHet beeldenpark bezit zowel moderne als hedendaagse beeldhouwkunst.De collectie wordt elk jaar uitgebreid en omvat nu 400 beelden. Een 200-talstaan in het park opgesteld o.a. van Auguste Rodin, Emile-Antoine Bourdelle,Artistide Maillol, Pablo Gargallo, Ossip Zadkine, Giacomo Manzu, HenryMoore, Rik Wouters, Carl Andre, Tony Cragg, Luciano Fabro, Per Kirkeby, MattMullican, Juan Muñoz, Panamarenko, Franz West, Pedro Cabrita Reis, LucDeleu, Joep Van Lieshout en Ann Veronica Janssens. In 2006 kocht het museumde installatie ‘NOG MEIKEVERS? Shouting is breathing in circumstances’ vanHonoré d’O. Na de tentoonstelling ‘Lang Leve Beeldhouwkunst!’ in 2006 werdwerk van Choi Jeonghwa , Patricia Piccinini, Peter Rogiers, Thomas Schütte enRicky Swallow eigendom van het museum. De Nederlandse kunstenaar JohnKörmeling bouwt een inkompaviljoen.t trein Station Antwerpen Centraal en Station Antwerpen Berchemu tram 7 en 15 (halte Koninklijkelaan)v bus 17, 22 (halte Eglantierlaan), 21, 33, 501, 502 (halte Lindendreef), 32(halte Floraliënlaan)tentoonstelling: Trouw- en communiefoto’s gemaakt in hetMiddelheimmuseumBen je zelf als communicant of bruid(egom) gefotografeerd bij een beeld uit hetMiddelheimmuseum? Heb je speciale herinneringen aan sommige van onzebeelden? Met foto’s van Antwerpenaren tonen we een overzicht van trouw- encommuniefoto’s die door de jaren heen in het museum zijn genomen.59

¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 29 april 2007È geheel toegankelijkrondleiding: De kunsthistorische waarde van de museumcollectieWat is onze collectie kunsthistorisch ‘waard’? Daar focust de rondleiding opErfgoeddag op.¿om 11 en 14 uur (duur: 2 uur)reservatie: (vanaf 2 april): publiekswerking,T. +32 3 827 15 34 , max. 25 plaatsenÈ geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 30Het vastleggen van een belangrijk levensmoment in het Middelheimmuseum19. Mineralogisch MuseumFrans de l’Arbrelaan 12, 2170 Antwerpen - MerksemT - +32 3 658 62 83E - info@acam.beW - www.acam.beHet Mineralogisch Museum brengt ‘kostbare’ verhalen van zoeken, ontdekken,verloren gaan, overblijven. Deze verhalen, met hun bijzondere historischeen emotionele waarde, brengen ons naar ‘de ontdekkingskoorts’ van eind19de-begin 20ste eeuw: het vervaardigen van edelstenen, de groei van eenkristal, de ontdekking van Antarctica... Het zijn historische momenten uit degeschiedenis van het mineralogie.Ook de mineralen zelf kunnen verschillende waarden vertegenwoordigen.Soms zijn ze stille getuigen van een economische activiteit. Veel sites waarzij ooit gedolven werden, bestaan niet meer. Mineralen kunnen het verdrietbelichamen om de vernietiging van grotten waar de natuur eeuwen voor nodighad om iets op te bouwen. Soms hebben ze een zuiver esthetische waarde alskwarts, of zijn ze waardevol en uniek door hun prachtige kleuren.t trein Station Antwerpen Centraal + metro 3 richting Merksemu metro 3 (halte Burgemeester Jozef Nolfplein)60tentoonstelling: Oude boeken, verdwenen sites, kostbare informatieDe tentoonstelling is een tweeluik: - we stellen oude boeken met waardevolle

historische informatie (beschrijvingen, aanwijzingen...) tentoon; - we tonenwaardevolle stukken uit de collectie waarvan de site waar ze ooit gedolvenwerden volledig is verdwenen. We tonen daar oud beeldmateriaal van.¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 14 mei 2007È gedeeltelijk toegankelijk20. ModeMuseum Provincie AntwerpenNationalestraat 28, 2000 AntwerpenT - +32 3 470 27 70E - info@momu.beW - www.momu.becontact erfgoeddag: +32 3 470 27 70Sinds de opening in 2002 is het MoMu uitgegroeid tot veel meer dan eenmuseum dat baanbrekende tentoonstellingen organiseert. Het is eenontmoetingsplaats voor iedereen die geboeid is door mode, kunst en cultuur.Al meer dan 450.000 mensen bezochten het MoMu.Het museum beschikt over een waardevolle collectie van ruim 25.000historische en hedendaagse kledingstukken en objecten. Je kunt ook terechtin de bibliotheek, waar je meer dan 20.000 boeken en tijdschriften vindt overmode, textiel, modeontwerpers enz.t trein Station Antwerpen Centraalu tram 4, 8 (halte Van Rijswijckplaats) – metro 2, 3, 15 (halte Groenplaats)v bus 22, 25, 26 (halte Groenplaats)tentoonstelling: De keuze van Linda Loppa. Topstukken uit de hedendaagseMoMu-collectieMoMu stelt in de gelijkvloerse galerij een selectie uit haar hedendaagsecollectie tentoon. Linda Loppa - tot december 2006 MoMu-directeur- selecteerde haar topstukken op basis van verschillende waardecriteria.Een kledingstuk gedragen door een bijzonder persoon, voor een specialegelegenheid, vanwege het textielgebruik of de historische uniciteit. Een andereinvulling van het begrip ‘topstuk’.¿doorlopend open van 10 tot 18 uur, toegang tot 17.15 uurloopt nog tot 26 augustus 2007È geheel toegankelijktentoonstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenWie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt,61

de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het ModeMuseumzich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/ofmuseummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aanhet hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken opErfgoeddag.¿doorlopend open van 10 tot 18 uur, toegang tot 17.15 uurÈ geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 21 en 33Maison Martin Margiela, lente-zomer 1997(MoMu-collectie T99/73)© ModeMuseum Provincie Antwerpen21. MuHKA - Museum van Hedendaagse Kunst AntwerpenLeuvenstraat 32, 2000 AntwerpenT - +32 3 260 99 99E - info@muhka.beW - www.muhka.beHeel het voorjaar wordt het MuHKA ondergedompeld in ZONDER TITELMoussemfestival lente 2007 (www.moussem.be). ZONDER TITEL is eenevenement dat wil ontsnappen aan de klassieke invulling van zowel tentoonstellingals festival: een podiumfestival en een beeldende kunstpresentatievloeien hier ineen. Op het programma staan een tentoonstelling rondMarokkaanse kunstenaars, een collectiepresentatie en een aantal podiumactiviteiten.De MuHKA-ruimtes worden ontmoetingsplekken waar muziek,film, woord en beeldende kunst beleefd kunnen worden.t trein Station Antwerpen Centraal + bus 23, Station Antwerpen Berchem +tram 8u tram 8 (halte Museum), 4 (halte De Vrièrestraat), 12 (halte Amerikalei)v bus 23 (halte Zuid)62tentoonstelling: Collectiepresentatie XVIIIi.s.m. Moussem vzwIn de collectiepresentatie brengen vrijwilligers van de Moussem Club hun kijk opde MuHKA-collectie. Een jaar lang engageerden zij zich om daar samen over nate denken. Uit meer dan 700 werken maakten zij een selectie en presentatie. Invideogetuigenissen vertellen ze over hun favoriete kunstwerk en de persoonlijkeen emotionele waarden die ze eraan hechten.

¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 6 mei 2007È geheel toegankelijkfilmvoorstelling: videogetuigenissen in ZONDER TITEL Moussemfestival lente2007i.s.m. Moussem vzw, MAS [Museum aan de Stroom], Erfgoedcel AntwerpenVoor Erfgoeddag registreren Moussem, MAS en de Erfgoedcel Antwerpenvijf videogetuigenissen van mensen met cultureel diverse achtergronden.Zij vertellen over een aspect uit hun cultuur waar ze emotionele waardeaan hechten. Je krijgt geen representatief beeld van culturele tradities, wellevendige verhalen van hedendaagse stadsbewoners.¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 20 mei 2007È geheel toegankelijkrondleiding: ZONDER TITEL Moussemfestival lente 2007 + CollectiepresentatieXVIIIJe bezoekt samen met een gids het museum en ZONDER TITEL, ongetwijfeld eenaanleiding voor ‘een goed gesprek’.¿doorlopend tussen 11 en 17 uurreservatie: ter plaatse (max. twee kaarten per persoon)È geheel toegankelijkIllustratie pagina 31Wandelgesprek in het MuHKA, voorjaar 2006© MuHKA Antwerpen22. Museum Maagdenhuis (OCMW)Lange Gasthuisstraat 33, 2000 AntwerpenT - + 32 3 223 56 10; +32 223 56 19E - daniel.christiaens@ocmw.antwerpen.becontact erfgoeddag: +32 3 223 56 20In 1353 stichtte Hendrik Suderman een ‘Vrouwenhuis’ voor behoeftige enrondtrekkende vrouwen. Precies twee eeuwen later opende in de achterbouwvan het pand een school voor ‘jonge schamele maegdekens’. In de loopder eeuwen deden weldoeners schenkingen aan het weeshuis, niet zeldenschilderijen of andere kunstvoorwerpen. Die verlieten het Maagdenhuis niet,ook niet toen de meisjes in 1882 naar een nieuw weeshuis verhuisden. Het huiswerd aangepast als museum waarin het huidige OCMW zijn kunstpatrimoniumbewaart en tentoonstelt.63

u tram 7, 8 (halte Mechelseplein), 24 (halte Nationale Bank)v bus 23 (halte Nationale Bank)voorstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenWie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt,de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat Museum Maagdenhuiszich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/ofmuseummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aanhet hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken opErfgoeddag.¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 4Transformatiekaart, ca. 1830Transformatiekaarten zijn speelkaarten met een aanvullende illustratie waarin de gedruktespeelkaartensymbolen zijn ‘verstopt’.© Gejus van Diggele NederlandIllustratie pagina 20Vogelminiatuur, ca. 1700© Gejus van Diggele NederlandIllustratie pagina 30Speelkaart© Gejus van Diggele NederlandIllustratie pagina 86Museum Maagdenhuis© K.I.K. Brussel23. Museum Mayer van den BerghLange Gasthuisstraat 19, 2000 AntwerpenT - +32 3 232 42 37E - museum.mayervandenbergh@stad.antwerpen.beW - http://museum.antwerpen.be/mayervandenbergh64Heel weinig musea zijn het werk geweest van één man, maar dikwijls zijnhet de mooiste. Zo verzamelde Fritz Mayer van den Bergh een heel museumbij elkaar. Een stroom van topwerken uit de middeleeuwen en de renaissanceverhuisde door zijn toedoen naar Antwerpen. Fritz Mayer van den Bergh zelfheeft het museum nooit gekend. Zijn plannen om een onderkomen voor zijn

verzameling te bouwen bleven voor hem een droom. Als eerbetoon aan haaroverleden zoon stichtte zijn moeder, Henriëtte Mayer van den Bergh, ditmuseum in 1904. Zo vonden de kunstschatten voorgoed hun plaats in eenhuiselijke omgeving met een aangepaste historische stijl. De verzamelaarverleidt je er met zijn smaak, kennis en oog voor kwaliteit.u tram 7, 8 (halte Lange Gasthuisstraat) – metro 2, 3, 15 (halte Meir)v bus 9 (halte Huidevettersstraat)tentoonstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenWie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt,de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het Museum Mayer van denBergh zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/ofmuseummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aanhet hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken opErfgoeddag.¿open tussen 10 en 18 uurÈ gedeeltelijk toegankelijkIllustratie pagina 18 en 31Meester Heinrich von Konstanz, Christus-Johannesgroep, Duitsland, ca. 1280-1290 (?)© Foto: Bart Huysmans24. Museum Plantin-Moretus/PrentenkabinetVrijdagmarkt 22, 2000 AntwerpenT - +32 3 221 14 50E - museum.plantin.moretus@stad.antwerpen.beW - http://museum.antwerpen.be/plantin_moretusHet Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet is uniek! Het is het enigemuseum ter wereld dat erkend is als Unesco-Werelderfgoed. Dit bijzonderestukje geschiedenis in het hart van de stad is veel meer dan een museum: hetis ook een monument met een uitgebreid archief, industrieel erfgoed met eengoedgevulde bibliotheek, een ontmoetingsplaats voor wetenschappers meteen prachtig prentenkabinet en een kenniscentrum voor druktechnieken.Het museum bevat unieke werkplaatsen uit de 16de en 17de eeuw. De originelegieterij, drukkerij, lettervoorraadkamer, correctorenkamer, boekwinkel enkantoor doen je het digitale tijdperk vergeten. Het bedrijfsarchief is vanonschatbare waarde. De stijlkamers weerspiegelen het leven van een van derijkste Antwerpse ondernemersfamilies uit de 16de tot 19de eeuw.Kortom, het museum is een bezoek meer dan waard!t trein Station Antwerpen Centraal en Station Antwerpen Berchem(overstappen tram/metro)65

u tram 2, 4, 8 (halte Groenplaats) – metro 3, 15 (halte Groenplaats)v bus 18, 25, 26 (halte Augustijnenstraat)tentoonstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenBezoekers hechten persoonlijke en emotionele waarde aan museumstukken.Het museum verzamelde hun getuigenissen. Op Erfgoeddag kun je dezeverhalen lezen. Ze worden tentoongesteld naast de objecten zelf.¿open tussen 10 en 18 uurÈ gedeeltelijk toegankelijktentoonstelling: Hoe waarden verschuiveni.s.m. Toerisme AntwerpenIn 2007 wordt veel waarde gehecht aan originaliteit en authenticiteit. Maarin de 17de eeuw werd de graveur beter betaald dan de kunstenaar die hetontwerp leverde! We tonen verschillende ontwerpen naast de uiteindelijkegravures.¿open tussen 10 en 18 uurÈ gedeeltelijk toegankelijkIllustratie pagina 20Detail drukpers© Foto: Guy HutsebautIllustratie pagina 31Pieter Paul Rubens, Drukkersmerk van de Officina Plantiniana, ontwerptekening ca. 1630,tekeningenverzameling, TK 391© Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet Antwerpen25. Museum Vleeshuis | Klank van de StadVleeshouwersstraat 38, 2000 AntwerpenT - +32 3 233 64 04E - vleeshuis@stad.antwerpen.beW - http://museum.antwerpen.be/vleeshuiscontact erfgoeddag: +32 3 233 64 0466Klank van de Stad: 600 jaar muziek en dans in de stad.Een stad maakt geluid. Soms stijgt een mooie, broze klank boven het kabaaluit. Al een tijdje koestert het Vleeshuis deze klanken van de stad.Fanfares, kermisorgels, klokken: geluiden die allemaal samenkomen in de stad.Maar ook muziek achter de gevels van opera- of concertgebouwen, balzalenof kerken, muziek van speellieden of van burgers. Achter deze klanken gaantalloze verhalen schuil.

Het Vleeshuis laat met ‘Klank van de Stad’ de bezoeker kennismaken met destadsmuziek in al haar facetten. Imposante instrumenten, maar ook prenten,schilderijen en maquettes komen er aan bod.Klank van de Stad opende in september 2006. Verwacht geen klassiekinstrumentenmuseum, wel een levendige reis naar de wereld achter demuziek!u tram 4, 7 (halte Klapdorp), 8 (halte Groenplaats), 10,11 ( halte Wolstraat)- metro 2, 3, 5, 15 (halte Groenplaats)v bus 6, 34, 291 (halte Sint-Pietersvliet), 9, 501, 502 (halte Van Meterenkaai),22, 25, 26 (halte Groenplaats)rondleiding en expertenbeurs: Meer weten over je muziekinstrument ofmuziekboek?Je krijgt een korte rondleiding over de meest waardevolle objecten in detentoonstelling. Maar vooral: bezoekers kunnen muziekinstrumenten en/ofmuziekboeken meebrengen om er meer over te vernemen: de maker, deherkomst, datering, zeldzaamheid, adviezen voor goede bewaring... (Let wel:we doen geen financiële waardebepaling. Er worden ook geen namen vanrestaurateurs of handelaars gegeven.)¿open tussen 10 en 18 uurÈ gedeeltelijk toegankelijktentoonstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenWie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt,de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het Museum Vleeshuis | Klankvan de Stad zich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekersen/of museummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwstaan het hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is tebekijken op Erfgoeddag.¿open tussen 10 en 18 uurÈ gedeeltelijk toegankelijkIllustratie pagina 21Doksaalcontrabas van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Peter Borlon, Antwerpen, 1647Contrabassen werden vanaf de late 16de eeuw, net als serpenten, aanvankelijk gebruikt in kerken omgregoriaans te begeleiden. Pas begin 18de eeuw wordt de contrabas ook een orkestinstrument. Dit zeldzameinstrument werd gebouwd door Peter Borlon, lid van een bekend speelliedengeslacht en toenmalig dekenvan de speelliedengilde.© Museum Vleeshuis | Klank van de Stad AntwerpenIllustratie pagina 31Het vernieuwde Museum Vleeshuis | Klank van de Stad© Museum Vleeshuis | Klank van de Stad Antwerpen67

26. Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen vzwDouane en AccijnzencentrumKattendijkdok-Oostkaai 22, 2000 AntwerpenT - +32 3 229 22 42E - douanemuseum@scarlet.beW - http://home.scarlet.be/douanemuseumOns museum belicht het grensgebeuren en de werking van douane en accijnzendoor de tijd heen. De administratie en haar ambtenaren werden ingezet invaak moeilijke en ondankbare omstandigheden. Achter ieder voorwerp, iederdocument of iedere foto schuilt een verhaal: over inventieve geesten enspeurneuzen, over fraude en fraudebestrijding. Vaak zijn het anekdotes overkat-en-muisspelletjes tussen gelegenheidsmokkelaars en douaniers, maar erzijn ook relazen van harde confrontaties met beroepsmisdadigers. Vooral hetgedeelte waarin allerlei smokkeltechnieken aan het licht worden gebracht,krijgt steevast bijval, maar er zijn nog tal van andere aspecten die de moeitewaard zijn. Ook in ons archief, onze bibliotheek en onze publicaties maak jekennis met diverse facetten van ons rijke verleden.v bus 35, 37, 501, 502 (halte Cadixstraat), 1, 13 (halte Londenstraat)rondleiding en demonstratie: Schatten voor de schatkistHoe moeten we de waarde van iets inschatten? Een vraag die generatiesambtenaren van Douane en Accijnzen steeds weer moeten beantwoorden, methet oog op een billijke belastingheffing. Hoe werden en worden waarden bepaald,welke meettoestellen zijn er (geweest)? Kom mee voor een tocht door dewondere wereld van peilstokken, ebuliometers, dradentellers en micrometers!¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijkIllustratie pagina 31Verschillende meettoestellen van het korps Douane en Accijnzen© Nationaal Museum en Archief van Douane en AccijnzenIllustratie pagina 6Meetrichtlijnen© Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen6827. Onze-Lieve-VrouwekathedraalHandschoenmarkt, 2000 AntwerpenT - +32 3 213 99 51E - info@dekathedraal.beW - www.dekathedraal.beTussen 1350 en 1520 verrees hier de grootste gotische kerk van de Nederlanden,aanvankelijk met vijf beuken en later uitgebreid tot zeven. Bij de oprichting van

het bisdom Antwerpen in 1559 werd de Onze-Lieve-Vrouwekerk tot kathedraalof bisschopskerk verheven. Ze werd geteisterd door een brand in 1533,geplunderd en beschadigd tijdens de beeldenstormen van 1566 en 1581, enleed onder de inbeslagname door de Franse revolutionairen in 1794. Telkenskwam ze de rampspoed te boven. Na de val van Antwerpen in 1585 werd zeheraangekleed in barokstijl. Na de Franse tijd werd de kathedraal heringerichtin neostijlen. Recent werd een begin gemaakt met een wetenschappelijkerestauratie.u tram 4, 8 (halte Groenplaats), 7 (halte Meirbrug), 10, 11 (halte Melkmarkt)– metro 2, 3, 15 (halte Groenplaats)v bus 18, 25, 26 (halte Groenplaats)rondleiding: Topstukken van kerkelijk erfgoedi.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzwWe bekijken de kunstwerken die kandidaat zijn om opgenomen te worden op delijst van het Topstukkendecreet van de Vlaamse Gemeenschap. Tot hiertoe werdreeds een lijst opgesteld van 74 kunstwerken en verzamelingen uit de 17deeeuw, met onder meer de vier topwerken van P.P. Rubens in de kathedraal.¿om 13, 13.30, 14, 14.30, 15 en 15.30 uur (duur: 30 min.)È geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 17 en 31Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, P.P. Rubens, De Kruisafneming, detail© Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Antwerpen28. Protestantse Kerk Antwerpen-OostBexstraat 13, 2018 AntwerpenT - +32 3 216 26 68E - d.wursten@vpkb.beW - www.vpkb.be/antwerpen-oost/In de Bexstraat stonden van 1892 tot 1978 twee protestantse kerken naastelkaar: een grote Duitse en een kleine Vlaamse kerk, beide getekend door delater zeer succesvolle architect Joseph Hertogs. In 1978 werd de bouwvalligeDuitse Christuskirche gesloopt. Enkel een klein deel van een glas-inloodraamwerd gered en is nog te zien in de belendende kerk. De ‘Vlaamscheevangelische Kerk’ is nog steeds in gebruik en sinds 2004 beschermd vanwegehaar historische waarde.u tram 8 (halte Hemelstraat/Bexstraat)69

tentoonstelling: Oude psalmboekjes, bijbeltjes en prentjesWij tonen een collectie zakbijbeltjes, psalm- en gezangboekjes van de gelovigenén de oude Statenbijbel. Nog steeds krijgt iedere protestant rond zijn 12deeen eigen bijbel. Deze boekjes worden gekoesterd en soms van generatie opgeneratie bewaard, mét persoonlijke aantekeningen en herinneringsteksten. Zehebben een grote emotionele waarde en behoren tot het cultureel erfgoed vanhet protestantisme.¿doorlopend open van 13 tot 18 uurÈ geheel toegankelijkconcert en opendeur: orgelconcertjesProtestantse gelovigen hechten veel waarde aan eenvoud en hebben eenafkeer van opsmuk. Getuige de inrichting van het kerkgebouw, dat ze langetijd zelf onderhielden. Om de sfeer in de kerk te versterken hoort u korteorgelconcertjes, gespeeld op het recent verworven ambachtelijke pijporgel.¿doorlopend open van 13 tot 18 uur, concertjes om 13, 14, 15, 16 en 17 uurÈ geheel toegankelijkIllustratie pagina 32Interieur van de Protestantse Kerk Antwerpen Oost© Foto: Jetty Janssen29. RubenshuisWapper 9-11, 2000 AntwerpenT - +32 3 201 15 55E - info.rubenshuis@stad.antwerpen.beW - www.rubenshuis.beAntwerpen en Rubens: het hoogtepunt van dit rijke verleden spreekt tot jeverbeelding in het Rubenshuis, een kunstenaarswoning met paleisallures zoalser nog weinig bewaard gebleven zijn. Het leven van de grote barokschilderrolt hier langzaam aan je voorbij en hij laat je zijn veelzijdige talentenontdekken: de schilder, architect en diplomaat, de verzamelaar en geleerde,de echtgenoot en vader. Maar bovenal ontdek je er Rubens als de prins vande barok in Europa.u tram 7, 8 (halte Mechelseplein), 11, 12 (halte Sint-Jacobsmarkt) - metro 2, 3,15 (halte Meir)v bus 9 (halte Komedieplaats)70tentoonstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen

Wie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt,de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het Rubenshuis zich leiden doorde emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/of museummedewerkerskiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aan het hart liggen. Detoplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken op Erfgoeddag.¿open tussen 10 en 18 uurÈ gedeeltelijk toegankelijkexpertenbeurs: Kunst of kitsch in de schilderkunsti.s.m. KBC RockoxhuisVraag jij je ooit af wat de marktwaarde is van de kunstwerken die bij jou thuisaan de muur hangen? Misschien ligt er een verborgen schat op zolder en is hetschilderij dat je van groottante erfde een fortuin waard! Op Erfgoeddag kun jeje schilderijen laten bekijken door experts. Niet de emotionele waarde komt aanbod, wel het vakmanschap van de schilder.¿van 10 tot 12 uur en van 14 tot 16 uurÈ gedeeltelijk toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 33Atelier van Rubens, Portret van Michael Ophovius© Collectiebeleid Musea stad AntwerpenIllustratie pagina 21Willem Van Haecht, Detail uit de kunstkamer van Cornelis van der Geest (1628)© Michel Wuyts en Lowie De Peuter30. Rudolf Steineracademie vzwNachtegaalstraat 8, 2060 AntwerpenT - +32 3 237 87 10E - info@rudolfsteineracademie.beW - www.rudolfsteineracademie.becontact erfgoeddag: +32 3 237 87 10In onze bibliotheek worden tijdschriften bewaard uit de eerste helft van de20ste eeuw (‘Vrije Opvoedkunst’ en ‘Das Goetheanum’), naast een heel aantalboeken uit de 19de eeuw. Behalve dit ‘echte’ antiquariaat bewaart de RudolfSteineracademie een omvangrijke collectie antroposofische werken die eldersin Vlaanderen nauwelijks nog te vinden zijn (en al helemaal niet meer in deboekhandel). De Antwerpse antroposofische bibliotheek beschikt zo over meerdan 3000 titels!71

Op Erfgoeddag zetten wij dit eigen en internationale erfgoed in de kijker.Oude(re) boeken hebben voor ons een grote waarde, niet zozeer om hunschattig geel papier, maar voornamelijk voor hun inhoud.u tram 12 (halte Sint-Gummarusstraat) - metro 3 (halte Elisabeth)tentoonstelling: Rudolf Steiner, pionier in milieuzorg en biologische landbouwi.s.m. VELT Schoten, LandwijzerRudolf Steiner was een pionier inzake milieuzorg en biologische landbouw. Onzetentoonstelling focust op het belang van de ‘oude waarden’ terzake. Waardenen inzichten die tot voor kort bijna vanzelfsprekend waren maar door deindustrialisering van de landbouw in de verdrukking zijn gekomen: het belangvan teeltwisseling, gemengde bedrijven. In de publicaties van begin 20ste eeuwworden ze op een aandoenlijke, vaak humoristische manier uitgebeeld.¿open tussen 10 en 18 uurÈ gedeeltelijk toegankelijklezing: De oorsprong van de biologisch-dynamische landbouwi.s.m. LandwijzerGeert Iserbyt (vzw Landwijzer) brengt een lezing over de oorsprong van debiologisch-dynamische landbouw. Hij focust op de oude waarden en brengthistorisch materiaal mee, o.a. foto’s. Er wordt ook ingegaan op de methodevan de stijgbeelden om de kwaliteit van BD-groenten te onderzoeken. EdithMoereels focust op onderzoeksgegevens i.v.m. biologisch-dynamischelandbouw.¿om 14 uur (Geert Iserbyt) en 15.30 uur (Edith Moereels)reservatie: Chris Parijs, bib.antroposofie@pandora.be, +32 3 237 87 10 ,max. 2 x 15 plaatsenÈ gedeeltelijk toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 32Mischkultur. Monocultuur hindert planten in hun ontwikkeling; gemengde teelt (indien juist gekozen) remtschadelijke gewassen en bevordert het welzijn van de planten.© Uit: A.G. Wirth; ‘Höchsterträge durch Mischkultur wahlverwandtre Gemüsearten’; Eugen Ulmer;Stuttgart; 1951.72

31. Rijksarchief AntwerpenDoor Verstraeteplein 5, 2018 AntwerpenT - +32 3 236 73 00E - Rijksarchief.Antwerpen@arch.beW - http://arch.arch.be/frame_nl_d2.htmcontact erfgoeddag: +32 3 236 73 00Het Rijksarchief Antwerpen maakt deel uit van een grotere instelling waarvande officiële benaming luidt: ‘Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in deProvinciën’, een federale wetenschappelijke instelling belast met de zorg vooren het beheer van het archivalisch erfgoed in heel België. In het RijksarchiefAntwerpen worden miljoenen archiefstukken bewaard van schepenbanken,heerlijkheden, abdijen, kloosters, kerkfabrieken, polders, notarissen, hetprovinciebestuur enz. Het oudste stuk dateert van 1124. Wegens plaatsgebrekwordt het grootste deel van het archief uit de 19de en 20ste eeuw (vooralrechtbanken en ministeries) bewaard in het Rijksarchief Beveren. Daarnaastbezit het Rijksarchief Antwerpen een gespecialiseerde historische bibliotheek,ca. 2600 kaarten en plattegronden, 12 tot 15.000 kadasterkaarten en ca.14.000 microfilms, vooral van parochieregisters en burgerlijke stand.t trein Station Antwerpen Berchem: op 15 min. loopafstandu tram 11 (halte Dageraadplaats)v bus 9, 34 (halte Draakplaats)tentoonstelling en rondleiding: Van wieg tot graf. Recht en bewijs zoeken inhet archiefWie zijn familiegeschiedenis wil reconstrueren, kan bij ons terecht. Van elkeingrijpende stap in ons leven worden officiële bewijsstukken bewaard. Geborenworden, trouwen en sterven zijn voor de hand liggende gebeurtenissen.Maar ook een leercontract afsluiten, een huis kopen, een zaak opstarten, eenhandelspatent of een uitvindersbrevet aanvragen... Het laat onuitwisbaresporen na. Wie zijn recht of bewijsstukken zoekt, vindt hier wat hij zoekt.¿open tussen 10 en 18 uuropendeur: Achter de schermen. Een bezoek aan een archiefdepotIn 2006 vierde het Rijksarchief te Antwerpen zijn 100ste verjaardag op zijnhuidige locatie. Een eeuw geleden waren de archiefdepots een model enwerden ze bezocht door binnen- en buitenlandse archivarissen. Ook de bezoekervan Erfgoeddag krijgt nu de kans om een kijkje achter de schermen te nemen.¿open tussen 10 en 18 uurdemonstratie: Mijn familiegeschiedenis schrijven, wat en hoe?Een medewerker legt uit hoe je je voorouders opspoort en laat zien welkebronnen je kunt gebruiken om een kale stamboom aan te kleden tot een73

familiegeschiedenis met aandacht voor de grote evenementen in het leven vanonze voorouders.¿open tussen 10 en 18 uurIllustratie pagina 32Kaart van een hoeve in Lint, eigendom van het Antwerpse klooster van de Falkontinnen, 1694© Rijksarchief Antwerpen32. Sint-AndrieskerkSint-Andriesstraat 5, 2000 AntwerpenT - +32 3 233 42 63W - www.topa.becontact erfgoeddag: +32 3 232 03 84Ofschoon de oorspronkelijke bouwheren, de met Luther sympathiserendeaugustijnen, verdreven werden, werd deze monumentale kerk met het oogop de aangroei van de bevolking toch voltooid en in 1529 als parochiekerkin gebruik genomen. Na de Franse Revolutie kreeg ze er twee monumentalekunstwerken bij: het barokke hoofdaltaar uit de Sint-Bernardusabdij inHemiksem en – de blikvanger bij uitstek – de wondermooie neobarokkepreekstoel met de roeping van de apostel Andreas en diens broer Petrus alslevend toneel. ‘Onbekend maakt onbemind’: dat geldt zeker voor de verborgenschatten van Sint-Andries.u tram 4, 8 (halte Van Rijswijckplaats) – metro 2, 3, 15 (halte Groenplaats)v bus 6, 34 (halte Sint-Jansvliet), 18, 25, 26 (halte Van Rijswijckplaats)rondleiding: Topstukken van kerkelijk erfgoedi.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzwWe bekijken de kunstwerken die kandidaat zijn om opgenomen te worden opde lijst van het Topstukkendecreet van de Vlaamse Gemeenschap: het prachtigebeeld van de heilige Petrus door Artus I Quellin en het modello voor hetschilderij van het hoogaltaar door Otto van Veen.¿om 13, 13.30, 14, 14.30, 15, 15.30, 16, 16.30 en 17 uur (duur: 30 min.)È geheel toegankelijkIllustratie pagina 16 en 34Sint-Andrieskerk, Epitaaf van Mary Stuart© Sint-Andrieskerk Antwerpen74

33. Sint-BenediktuskerkHavenmarkt 5, 2040 Antwerpen - LilloT - +32 3 227 11 73E - stevenosce@skynet.beVan het polderdorp Lillo blijft na de havenuitbreiding enkel nog het gehuchtLillo-Fort over. Deze vroegere vesting aan de Schelde speelde in de politieke enmilitaire geschiedenis van de streek een belangrijke rol.De huidige neogotische Sint-Benediktuskerk in Lillo is gebouwd in 1883, nadatde vorige kerk afgebrand was. Ze werd in 1995 volledig gerestaureerd.In de omgeving:- het gemeentehuis (1877) verloor in 1958 zijn functie en werd in 1993 doorde vzw Fort Lillo gerestaureerd en omgedoopt tot Landshuis;- het Poldermuseum werd gesticht in Wilmarsdonk en in 1963 overgebrachtnaar de voormalige beschuitbakkerij. Het geeft een beeld van de geschiedenisen het leven van de polderbevolking;- van het fort bleven het kruitmagazijn, de officierswoningen, desoldatenverblijven en een deel van de omwalling bewaard. Het werd in1981 als stadsgezicht beschermd.Via Scheldelaan of A12 -> Thijsmanstunnel, afrit Lillo, of per boot via Schelde,haven Lillo, overzet Doel - Lillo (gratis)diavoorstelling en tentoonstelling: Onbetaalbaar. De kerk en haar emotioneleen symbolische waardenEmoties hebben niets te maken met de kostprijs van objecten: dat is hetuitgangspunt van dit tweeluik. En toch zijn ze zo waardevol en onbetaalbaar.We laten dat in de kerk zien.¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijkIllustratie pagina 32George Blommaert, Sint-Benediktuskerk Lillo-Fort, aquarel© Sint-Benediktuskerk Lillo34. Sint-Carolus BorromeuskerkHendrik Conscienceplain, 2000 AntwerpenT - +32 3 231 37 51E - s.carolus@skynet.beW - www.topa.be/sint-carolus-borromeuskerk‘De marmeren tempel’, ‘een hemel op aarde’... Men kwam in de 17de eeuwwoorden te kort voor deze kerk die op een Italiaanse piazza lijkt te staan.75

Ze werd gebouwd (1615-1621) in volle Contrareformatie voor en door dejezuïeten. Rubens had als schilder-decorateur-architect een hand in de toren,de voorgevel, het hoogaltaar, het plafondstucwerk en de Houtappel- ofMariakapel. Dit is dé barok- en Rubenskerk in de Nederlanden, ook al vernieldeeen brand in 1718 zijn 39 plafondschilderingen. Je vindt er ook een bijzonderrijk kantmuseum.u tram 4, 7 (halte Minderbroedersrui), 10, 11 (halte Wolstraat)v bus 9 (halte Minderbroedersrui)rondleiding: Verdwenen topstukken van kerkelijk erfgoedi.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzwWe evoceren de verdwenen topstukken uit deze voormalige jezuïetenkerk. De39 plafondschilderijen van P.P. Rubens gingen in 1718 in de vlammen op en zijnenkel nog bekend dankzij tekeningen. Ook de twee schilderijen die Rubens voorhet hoofdaltaar schilderde zijn sinds de 18de eeuw uit de kerk verwijderd enhangen nu in Wenen.¿om 13, 13.30, 14, 14.30, 15, 15.30, 16, 16.30 en 17 uurÈ geheel toegankelijkrondleiding: Topstukken van kerkelijk erfgoedi.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzwWe bekijken twee zeer waardevolle verzamelingen die kandidaat zijn omopgenomen te worden op de lijst van het Topstukkendecreet van de VlaamseGemeenschap: de kantcollectie en de collectie 17de- en 18de-eeuwsetekeningen die uitzonderlijk wordt getoond.¿doorlopend van 13 tot 18 uur (duur: 30 min.)Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 34Sint-Carolus Borromeuskerk, Rubensgewaad, detail© Sint-Carolus Borromeuskerk AntwerpenIllustratie pagina 12Sint-Carolus Borromeuskerk, Hoofdaltaar ontworpen door P.P. Rubens© Foto: Wim Strecker76

35. Sint-Fredeganduskerk DeurneLakborslei, 2100 Antwerpen - DeurneT - +32 3 324 35 96E - jan.oversteyns@antwerpen.beW - www.sintfredegandusgezellen.becontact erfgoeddag: +32 479 73 50 03De huidige laatgotische driebeukige kerk in regionale baksteen met banden vanwitte zandsteen dateert uit 1644. Het is een vrijstaande, georiënteerde kruiskerkmet een uitgebouwd zuidelijk zijportaal. De kerk heeft een vieringtorentje metopengewerkte klokkenstoel. Tegen de buitenmuren zijn veel grafmonumentenaangebracht en rondom de kerk bevindt zich een kerkhof. De kerk zelf is sinds1976 beschermd als monument en werd in 1997-1998 gerestaureerd. Hetbarokke interieur bevat een aantal kunstwerken uit de voormalige AntwerpseSint-Michielsabdij, o.a. de biechtstoelen in de kruisbeuken en de beide groteschilderijen in het hoogkoor (respectievelijk gemaakt door A. Van Diepenbeecken W. Herreyns). Het orgel is van P. Stevens. Verder kun je nog schilderijenzien van o. m. E. Dujardin, P. en J.P. Ykens, en beeldhouwwerken van dekunstenaars J.B. De Vré, J.B. De Boeck en J.B Van Wint.u tram 10 (halte Cogelsplein)v bus 410, 411, 412 (halte Cogelsplein)tentoonstelling en rondleiding: Sint-Fredegandus opent zijn schatkamerTijdens erediensten wordt nog steeds gebruik gemaakt van liturgisch vaatwerk.Dit edelsmeedwerk is voornamelijk gemaakt in zilver, al dan niet verguld. Jeziet stralenmonstransen, kelken, cibories, wierookvaten, pixus, osculatoriaen ampullen. Er zijn werken bij van zeer befaamde edelsmeden: Jan Baptist IVerberckt en zijn zoon Jan Baptist II, Joseph Lecocq...¿open tussen 13 en 18 uur, rondleidingen om 14, 15 en 17 uurÈ gedeeltelijk toegankelijkIllustratie pagina 32Detail van het religieuze vaatwerk© Foto: Jan Oversteyns36. Sint-JacobskerkLange Nieuwstraat 73, 2000 AntwerpenT - +32 3 225 04 14E - sint-jacobskerk@topa.beW - www.topa.beDe Sint-Jacobskerk is een Brabants-laatgotische kruisbasiliek met eenprachtig barok meubilair, een uniek koorensemble, de grafkapel van77

Rubens en 24 altaren. Als de barok zich in Antwerpen in superlatieven heeftkunnen uitdrukken, dan is het wel hier. De kerk is ook de vertrekplaats voorbedevaarders naar Santiago de Compostela vanuit het Antwerpse: een tochtdie niet zonder gevaar was.u tram 10, 11 (halte Sint-Jacobsstraat) – metro 2, 3, 15 (halte Meir)v bus 1, 19 (halte F. Rooseveltplaats), 9 (halte Meirbrug)rondleiding: Topstukken van kerkelijk erfgoedi.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzwWe bekijken de kunstwerken die kandidaat zijn om opgenomen te worden opde lijst van het Topstukkendecreet van de Vlaamse Gemeenschap, met o.m. ‘DeMadonna met Kind omringd door heiligen’ van P.P. Rubens, en ‘De Roeping vande Heilige Petrus’ door J. Jordaens.¿om 13, 13.30, 14, 14.30, 15, 15.30, 16, 16.30 en 17 uur (duur: 30 min.)È geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 17 en 34Sint-Jacobskerk, P.P. Rubens, Madonna omringd door heiligen, detail© Sint-Jacobskerk Antwerpen37. Sint-PauluskerkVeemarkt 14, 2000 AntwerpenT - + 32 3 232 32 67E - sint-pauluskerk@topa.beW - www.sintpaulus.orgcontact erfgoeddag: +32 3 232 32 67Wie de Sint-Pauluskerk betreedt, wordt getroffen door het virtuoze samenspelvan licht en ruimte. Speelse barok en strakke gotiek bereiken hier eenzeldzame harmonie in het kerkmeubilair en de architectuur, het verfijndedelsmeedwerk en de uitbundige schilderkunst. Van het grootste hoogaltaarin kostbare marmersoorten tot het indrukwekkende orgel heeft ieder elementzijn plaats binnen een groot evenwichtig geheel. Schilderijen van de grootsteAntwerpse meesters - Rubens, van Dyck, Teniers, Jordaens, Francken - hangenbroederlijk naast elkaar in hun natuurlijke biotoop. Wie hier ooit een orkestmismee beleeft, ervaart een diepte die geen enkel museum kan bieden.78u tram 4, 7 (halte Sint-Pietersvliet)

ondleiding: Topstukken van kerkelijk erfgoedi.s.m. Monumentale Kerken Antwerpen vzw, Toerismepastoraal Antwerpen vzwWe bekijken de kunstwerken die kandidaat zijn om opgenomen te worden opde lijst van het Topstukkendecreet van de Vlaamse Gemeenschap. In de Sint-Pauluskerk zijn dat ‘De 15 mysteries van de Rozenkrans’ geschilderd door elfvan de beste schilders uit het toenmalige Antwerpen en ‘Het Dispuut rond hetHeilige Sacrament’ van P.P. Rubens.¿om 13, 13.30, 14, 14.30, 15, 15.30, 16, 16.30 en 17 uurÈ geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 17 en 34Sint-Pauluskerk, P.P. Rubens, Het dispuut over het Heilig Sacrament© Sint-Pauluskerk AntwerpenIllustratie pagina 14P.P. Rubens, De geseling van Christus© Sint-Pauluskerk Antwerpen38. Stadsbibliotheek AntwerpenKorte Nieuwstraat, 2000 AntwerpenT - +32 3 206 87 10E - stadsbibliotheek@stad.antwerpen.beW - http://stadsbibliotheek.antwerpen.becontact erfgoeddag: +32 3 206 87 10De Stadsbibliotheek Antwerpen - niet te verwarren met de Openbare BibliotheekAntwerpen - profileert zich als wetenschappelijke bewaarbibliotheekvoor de humane wetenschappen en het Vlaams cultureel erfgoed. Systematischworden verzameld: oude drukken, Antverpiensia, Nederlandse letterkunde,literatuur- en cultuurgeschiedenis van Vlaanderen en Nederland, en degeschiedenis van de Vlaamse beweging.De collectie, waarvan de oorsprong teruggaat tot 1481, telt ca. één miljoenvolumes, met daarbij handschriften, duizenden oude drukken (waaronder 109incunabelen) en een indrukwekkende verzameling tijdschriften en dagbladen.De collectie is enkel ter plaatse raadpleegbaar en wordt dus niet uitgeleend.Het merendeel ervan bevindt zich in de magazijnen; aangevraagde werkenworden dadelijk overgebracht naar de leeszaal.u tram 10 ,11 (halte Sint-Katelijnevest)79

opendeur: De oudste en de mooisteWij openen de deuren van de Nottebohmzaal, de unieke bewaarplek van eenklein deel van de oudste boekencollectie en de mooiste boekbanden. Dit literairerfgoed is veelal bibliofiel ingebonden, wat het karakter van de zaal bepaalt.Dit is ook de bewaarplaats van merkwaardige collectiestukken, met o.a. ‘deEgyptische kast’ met de boeken van Lepsius’ expeditie naar Egypte.NottebohmzaalH. Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen¿open tussen 10 en 18 uurÈ geheel toegankelijktentoonstelling: Metamorphosis Naturalisi.s.m. Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde AntwerpenDe Stadsbibliotheek krijgt een reeks bijzonder waardevolle fauna- enfloraboeken (17de-20ste eeuw) in permanente bruikleen van de Antwerpse Zoo,een ideale gelegenheid om het grote publiek ermee kennis te laten maken.Kunstenaars Koen Broucke, Antonio Domènech en Marce Jacobs associëren erhun beelden van de (imaginaire) natuur mee.NottebohmzaalH. Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 5 augustus 2007È geheel toegankelijkLos van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 33Metamorphosis Naturalis© Koen Broucke8039. Stedelijk Informatiecentrum Archeologie en Monumenten zorgMercator-OrteliushuisKloosterstraat 15, 2000 AntwerpenT - +32 3 232 92 08E - archeologie@stad.antwerpen.beW - http://archeologie.antwerpen.becontact erfgoeddag: +32 3 232 92 08Het Stedelijk Informatiecentrum Archeologie en Monumentenzorg fungeert alsaanspreekpunt voor burgers met vragen over archeologie en monumentenzorg

in de stad Antwerpen. Het is gevestigd in het Mercator-Orteliushuis, een16de-eeuwse patriciërswoning met prachtige binnenplaats en tuin. In dekleine tentoonstellingsruimte worden op tijdelijke basis aspecten van hetarcheologisch en monumentaal erfgoed belicht. Geïnteresseerden kunnende vakbibliotheek raadplegen. In het pand bevinden zich het atelier en dekantoren van de afdeling archeologie van de Stad Antwerpen. Deze stedelijkedienst is op het grondgebied van de stad Antwerpen verantwoordelijk voor hetbeheer, het onderzoek en de ontsluiting van het archeologisch patrimonium.De afdeling Monumenten- en Welstandszorg (in de Spanjepandsteeg) vervultdezelfde taken voor het stedelijk monumentaal patrimonium.u tram 4, 8 (halte Kammenstraat)v bus 22, 25, 26 (halte Augustijnenstraat)tentoonstelling en expertenbeurs: Waarde(n) van WetenArcheologische vondsten hebben naast een wetenschappelijke ook eengeldelijke waarde. Vaak verschilt de ene waarde van de andere. In dezetentoonstelling gaat de Stedelijke Afdeling Archeologie met haar eigenvondsten in op de vraag naar beide waarden. En je kunt op Erfgoeddag ook zelfarcheologische voorwerpen laten taxeren door experts.¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 30 augustus 2007È geheel toegankelijkEen stukje Spaanse omwalling onder de LeienWat is de waarde van de 16de-eeuwse Antwerpse omwalling? Bij de aanlegvan de parkeergarage onder de Leien werd het Sint-Jorisbastion van afbraakgered. De monumentale muur werd in blokken verzaagd, drie jaar langgestockeerd en is nu heropgebouwd in de ondergrondse parking. De historischewaarde is evident. Maar welke waarde heeft zo’n omwalling wanneer nieuweinfrastructuurwerken hun plaats opeisen?Blauwtorenplein (wegwijzers volgen), 2000 Antwerpen¿open tussen 10 en 18 uurIllustratie pagina 33Atelier van de Dienst Archeologie stad Antwerpen© Dienst Archeologie stad Antwerpen81

40. Volksmuseum Deurne vzwTurninumKoraalplaats 2, 2100 Antwerpen - DeurneT - +32 3 326 75 98E - peetersludo@skynet.beW - www.turninum.ch.vuIn een zevental oude arbeiderswoningen en een wagensmidse biedt hetmuseum een getrouwe reconstructie van het leven en werk van de gewonewerkman begin 20ste eeuw.Het museum ligt midden in Deurne-Dorp met zijn pittoreske stegen, het Sint-Fredegandusbegraafpark en de kerk. Het maakt onverbrekelijk deel uit van dehistorische woonkern. Het bijbehorende schilders- en decoratiemuseum geefteen inzicht in de interieurversiering in de eerste helft van de 20ste eeuw. Defilm ‘Kaas’ naar het werk van W. Elsschot werd deels opgenomen in de 19deeeuwsewoonvertrekken.Het museum stelt zich centraal op in de woongemeenschap Deurne-Dorp entracht mee het culturele leven te stimuleren i.s.m. Culturele Raad Deurnesu tram 10 (halte Cogelsplein)v bus 33 (halte Atheneum), 410, 411, 412 (halte Cogelsplein)rondleiding en wandeling: Deurne-Dorp en zijn museumi.s.m. de bewoners, kunstenaarsIn elke museumzaal plaatsen we een antiek gebruiksvoorwerp of toestel, samenmet de moderne versie, en plasticverpakkingen naast hun voorgangers. Eengroot paneel met een kopie van een Rubensschilderij komt naast een ‘antiek’mannekesblad: wat is het meest waardevol en voor wie? Je kunt ook een geleidbezoek afleggen aan gerenoveerde arbeiderswoningen in het dorp en aan hetmuseum.¿open tussen 10 en 18 uurreservatie: +32 3 326 75 98 (wandelingen) , max. 25 plaatsenÈ gedeeltelijk toegankelijk82tentoonstelling: Wonen in oud-Deurne vroeger en nuDe fototentoonstelling toont oude foto’s uit ons eigen archief en foto’s vande huidige toestand van vooral Deurne-Dorp en andere oude woonkernenvan Deurne: Kerkeveld-Ruggeveld-Manebrugge enz. Turninum heeft decenniageijverd voor het historische centrum, met succes!¿open tussen 10 en 18 uurloopt nog tot 30 april 2007È gedeeltelijk toegankelijk

Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopendte bezoekenIllustratie pagina 33Gereedschappen van landarbeiders© Volksmuseum Deurne41. Voor Kruis en Beeld vzwT - +32 3 647 28 10E - vkb@strecker.beW - www.verbeelding.becontact erfgoeddag: +32 473 61 06 83De Antwerpse gevelbeelden, veelal madonna’s, gegroeid uit volkse emotieen devotie, zijn sedert historische tijden in het straatbeeld geïntegreerd.Voor Kruis en Beeld vzw nam in 1934 de fakkel over van de ouderebuurtgenootschappen die intussen verdwenen waren. Het respect enonderhoud dat onze voorouders steeds aan de sculpturen hebben besteed,wordt vandaag de dag voortgezet, ook met uw hulp.Sinds kort komt u alles over de Antwerpse madonna’s te weten op devernieuwde site: www.verbeelding.be. U kunt de inventaris van de gevelbeeldenraadplegen of een virtuele wandeling langs de beelden van de stadmaken.I.s.m. de opleiding Conservatie en Restauratie van de AntwerpseHogeschool wordt gewerkt aan het behoud van dit erfgoed.u tram 4, 7 (halte Minderbroedersrui)demonstratie: Madonna-gevelbeelden conserveren/restaurereni.s.m. Studio STEEN C/R Dep.B. Hogeschool AntwerpenZie Hogeschool Antwerpen 10 , opleiding Conservatie en Restauratie, p. 50.Hogeschool Antwerpen, Dep B, Opleiding Conservatie en RestauratieBlindestraat 9, 2000 Antwerpen¿open tussen 10 en 18 uurKinderen kunnen ter plaatse kleuren kiezen en hun keuze uitwerken.Illustratie pagina 29Antwerpse Madonna’s in behandeling in het Atelier Steen van de afdeling Conservatie en Restauratie van deAntwerpse Hogeschool© Foto: Wim Strecker83

42. Zilvermuseum Sterckshof Provincie AntwerpenKasteel SterckshofCornelissenlaan, 2100 Antwerpen - DeurneT - +32 3 360 52 52E - info@zilvermuseum.beW - www.zilvermuseum.becontact erfgoeddag: +32 3 360 52 52Al vijfhonderd jaar is Antwerpen een belangrijk productiecentrum vooredelsmeedkunst. In het Zilvermuseum Sterckshof vertrekt men van degrondstof zilver om via de bewerkingstechniek te komen tot het afgewerktproduct: het zilveren voorwerp in al zijn verscheidenheid. Minstens 1400zilveren kunstvoorwerpen bieden bezoekers een globaal overzicht van deBelgische edelsmeedkunst in de jongste vijf eeuwen. Het Antwerps zilver ishet best vertegenwoordigd, vooral uit het ancien régime. Alle stijlen, typesen formaten worden getoond in themakamers. Het museum is bijzonderrijk aan tafelzilver. Er zijn ook themakamers met toiletzilver, kerkelijk zilver,gildenzilver en een pronkkamer met rariteitenkabinet. In een deels formele,deels speelse tuin met buxushaagjes, bloemperken en waterpartijen kan debezoeker verpozen in de cafetaria.u tram 10 (halte Cogelsplein), 24 (halte Waterbaan)v bus 21 (halte Collegelaan), 410, 411, 412 (halte Cogelsplein), 420, 421, 422,423, 429 (halte Waterbaan)demonstratie en filmvoorstelling: Het atelierarchief van Magasin WolfersFrères. Welke waarde(n) en voor wie?Het museum kocht in 2004 het archief van Magasin Wolfers Frères aan, inde 19de en 20ste eeuw de belangrijkste zilver- en juwelenproducenten vanEuropa. De studie ervan leidt tot nieuwe inzichten over de ‘zilvernijverheid’. Eeninleidende film toont o.a. de ontwerptekeningen.¿doorlopend open van 10 tot 18 uur,demonstratie van 10 tot 12 en van 13.30 tot 18 uurÈ geheel toegankelijkZou jij graag een zilveren juwelendoosje maken voor je mama of jezelf?Ga eens kijken in het museum, je doet er ideetjes op om zelf aan de slagte gaan in het atelier. Van 5 tot 9 jaar.84rondleiding: Spreken is ZilverWe brengen een verhaal over waarden van privécollecties in het museum. Watis uniek en wat is seriewerk? En wat is de waarde van een archief? Een boeiendezilverwandeling door de museumcollectie.

¿om 11, 13.30 en 15.30 uurÈ geheel toegankelijktentoonstelling: Kunst naar het hart!i.s.m. Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad AntwerpenWie bepaalt de waarde van een museumstuk? De onderzoeker, de kunstmarkt,de suppoost of de bezoeker? Op Erfgoeddag laat het Zilvermuseum Sterckshofzich leiden door de emotionele keuzes van het publiek. Bezoekers en/ofmuseummedewerkers kiezen dit voorjaar de werken die hen het nauwst aanhet hart liggen. De toplijst van de meest ‘waardevolle’ stukken is te bekijken opErfgoeddag.Illustratie pagina 33Bronzen modellen uit het atelier Wolfers in originele lade© Zilvermuseum Sterckshof Provincie AntwerpenIllustratie pagina 20Theepot, Brussel, 1880 (?), Louis Wolfers père et fils© Foto: Hugo Maertens85

Open Monumentendag 2007Focus op gebouwen om in te wonenErfgoeddag en Open Monumentendag zijn uitgelezenmomenten om het roerend en onroerend erfgoedte ontdekken. Beide evenementen vormen dan ookeen uniek erfgoedtweeluik. De negentiende OpenMonumentendag waar u naar jaarlijkse traditie kankennis maken met het bouwkundig, landschappelijk en archeologisch erfgoedstaat dit jaar in het teken van “wonen”. Waar gaan we wonen, wie woont waaren waarom en hoe evolueert dat doorheen de tijd zijn enkele van de vragenwaarop u tijdens de Open Monumentendag een antwoord krijgt.Waardevolle gebouwen zetten hun deuren open en daarnaast wordenactiviteiten, tentoonstellingen en wandelingen in het kader van het themageorganiseerd. Is uw interesse gewekt? Reserveer 9 september 2007 dan alvastin uw agenda.Open Monumentendag: op zondag 9 september 2007Voor meer info: monumentenzorg@stad.antwerpen.beAntwerpse programmabrochure: verkrijgbaar vanaf augustus 2007Het Maagdenhuis in de Lange Gasthuisstraat: vroeger het weeshuis voormeisjes, vandaag een museum.© K.I.K. Brussel87

ALFABETISCH OVERZICHT VAN DE DEELNEMERS881 ADVN – archief, documentatie- en onderzoekscentrum2 AMVC-Letterenhuis3(a-i) De districten van Antwerpen4 De Roma5 Diamantmuseum Provincie Antwerpen6 Etnografisch Museum Antwerpen7 FelixArchief Antwerpen8 Fevlado-Diversus vzw9 FotoMuseum Provincie Antwerpen10 Hogeschool Antwerpen – afdeling Restauratie & Conservatie11 KBC Rockoxhuis12 Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem13 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen14 Kring voor Heemkunde Wilrica vzw15 Maritiem en Logistiek Erfgoed vzw16 MAS | Nationaal Scheepvaartmuseum17 MAS | Volkskundemuseum18 Middelheimmuseum19 Mineralogisch Museum20 ModeMuseum Provincie Antwerpen21 MuHKA - Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen22 Museum Maagdenhuis23 Museum Mayer van den Bergh24 Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet25 Museum Vleeshuis | Klank van de Stad26 Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen vzw27 Onze-Lieve-Vrouwekathedraal28 Protestantse kerk Antwerpen Oost29 Rubenshuis30 Rudolf Steineracademie vzw31 Rijksarchief Antwerpen32 Sint-Andrieskerk33 Sint-Benediktuskerk34 Sint-Carolus Borromeuskerk35 Sint-Fredeganduskerk Deurne36 Sint-Jacobskerk37 Sint-Pauluskerk38 Stadsbibliotheek Antwerpen39 Stedelijk Informatiecentrum Archeologie en Monumentenzorg40 Volksmuseum Deurne vzw41 Voor Kruis en Beeld vzw42 Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen

Erfgoeddag is een organisatie van de gezamenlijke stuurgroep Erfgoeddag/ OpenMonumentendagAntwerpen Averechts (Annemie Cortvriendt), Cultuurbeleidscel stad Antwerpen (Astrid Thoné),Kabinet van de schepen voor Cultuur en Toerisme (Jan Rombouts), stadsarchief AntwerpenFelixArchief (Inge Schoups), Koninklijke Gidsenvereniging van Antwerpen (Roeland DeMeester), Monumentale Kerken Antwerpen (Rudi Mannaerts), Monumenten en LandschappenAntwerpen (Greet Plomteux), OCMW Antwerpen, Dienst Monumentenzorg (Luc Vermoesen),Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen (Iris Kockelbergh),Stedelijke Dienst Monumenten- en Welstandszorg (Eline Daelman), Toerisme Antwerpen(Vera Verschooren), Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon (Rutger Steenmeijer)en de Erfgoedcel Antwerpen (Vera De Boeck)RedactiePatrick De RynckVormgevingGrafisch Centrum stad AntwerpenSamenstelling en coördinatieSandy Van Handenhove, Vera De Boeck, Erfgoedcel AntwerpenOndersteuningVincent Cardinaal, stagiair, Reinwardt Academie AmsterdamEllen Storms, stagiair, Hogeschool GentErfgoedcel Antwerpen, Brouwershuis, Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 Antwerpeninfo@erfgoedcelantwerpen.bewww.erfgoedcelantwerpen.beMet dank aan alle deelnemers en alle stedelijke diensten voor hun gewaardeerdemedewerkingVerantwoordelijke uitgeverErfgoedcel Antwerpen, Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 AntwerpenWettelijk depotnummerD/2007/0306/61

MEER INFO OVER ERFGOEDDAGVóór Erfgoeddag¢ Antwerps programma:Toerisme Antwerpen T. 03 232 01 03www.erfgoedcelantwerpen.be¢ Vlaams programma:Vlaamse infolijn 1700www.erfgoeddag.beTijdens ErfgoeddagCentraal Infopunt: Mercator-OrteliushuisHet centrale Antwerpse infopunt op Erfgoeddag is zelf een prachtig stukje erfgoed inhartje Antwerpen: het Mercator-Orteliushuis in de Kloosterstraat is een patriciërswoninguit de 16/17 e eeuw met een rustige binnentuin. Op de benedenverdieping huist hetStedelijk Informatiecentrum voor Archeologie en Monumentenzorg (39). Je kan er aan deinformatiebalie terecht voor alle informatie over Erfgoeddag in Antwerpen.Mercator-OrteliushuisKloosterstraat 152000 AntwerpenDoorlopend open van 10 tot 18 uurT. 03 232 92 08ConsulANTenDe consulANTen van de stad Antwerpen staan op Erfgoeddag klaar om tekst en uitleg te gevenbij het Antwerpse programma en je, indien nodig, de weg te wijzen. Je vindt de consulANTenop het Astridplein, nabij de ingang van het Centraal Station.Dagpas De Lijn: 2,50 euro (te koop op de bus | tram)Erfgoeddag en Open MonumentendagErfgoeddag is een deel van een tweeluik. Erfgoeddag spitst zich in het voorjaar toe op onsroerend erfgoed en op alles wat immaterieel is (verhalen, tradities, gebruiken,…). In septemberis de Open Monumentendag gewijd aan ons onroerend patrimonium. In 2007 is het thema‘Wonen’. In Antwerpen werken de twee evenementen nauw samen.www.erfgoedcelantwerpen.be