Cessie - Vereniging voor burgerlijk recht

7 Onoverdraagbaarheid van vorderingen
op grond van een beding van niet-overdraagbaarheid
7.1 Beding van niet-overdraagbaarheid: algemeen
Hoofdregel is dat de overdraagbaarheid van goederen niet met goederenrechtelijk
effect door een partijafspraak kan worden uitgesloten of beperkt.
Bedingen van niet-overdraagbaarheid hebben in beginsel slechts obligatoire
werking'. Met betrekking tot eigendom en beperkte rechten op zaken is
deze regel zo goed als absoluut. Dit houdt verband met het gesloten systeem
van het goederenrecht. Bij zakelijke rechten is het niet geoorloofd om door
beding verder van het algemene type af te wijken dan de wet toelaat.' Een
wezenskenmerk van het algemene type is dat het zakelijke recht overdraagbaar
is (art. 3:83 lid 1 BW). Bovendien dienen volgens de minister eigendom
en beperkte rechten 'in de handel' te blijven en behoren zij derhalve in
beginsel zowel voor overdracht als voor uitwinning vatbaar te zijn. 3
Overigens bevat de wet uitzonderingen 01' de regel dat een beding van niet-overdraagbaarheid
ten aanzien van zakelijke reehten geen goederenreehtelijke werking
heeft. Zo kan bij de vestiging van een erfpaehtsreeht in de alcte van vestiging worden
bepaald dat het erfpaehtsreeht niet zander toestemming van de eigenaar kan worden
overgedragen of toebedeeld (art. 5:91 lid 1 BW). Aan het verlenen van de toestemming
kunnen voorwaarden worden verbonden.' Voor het zelfstandig opstalreeht geldt 01'
grand van de sehakelbepaling van art. 5:104 lid 2 BW hetzelfde. Uit art. 3:175 leden 1
en 2 BW voigt dat in geval van een gemeensehap van een goed (hetgeen een zakelijk
reeht kan zijn) de bevoegdheid van de deelgenoten om over hun aandeel in de gemeensehap
te besehikken bij overeenkomst met goederenreehtelijk effect kan worden
beperkt of uitgesloten.' Hier gaat het niet om een beperking van de overdraagbaarheid,
maar om een beperking van de besehikkingsbevoegdheid.
Zie evenwel Asser-Beekhuis I (Zakenreeht), Zwolle 1985, nr. 282, in verband met de mogelijkheid
dat het beding van niet-overdraagbaarheid in strijd komt met de openbare orde en
derhalve nietig is.
2 Zie ParI. Geseh. Boek 3, p. 314.
3 ParI. Geseh. Boek 3, p. 315.
4 Zie Zakelijke reehten (Pleysier), aant. 4 bij art. 5:91 en ParI. Geseh. Boek 5, 1'.314.
5 Zie ook art. 3:191 BW voor een soortgelijke regeling. Vgl. WH van Hemel, Besehikken over
een aandeel in een gemeensehap, Deventer 1998, p. 309 e.v.
96
7 ONOVERDRAAGnAARHE!D VAN VORDERINGEN
In geval van vorderingsrechten geldt blijkens art. 3:83 lid 2 BW een belangrijke
uitzondering op het voorgaande. Deze bepaling stip:J!eert immel's dat
de overdraagbaarheid van vorderingsrechten door een bedl11g tussen schuldeiser
en schuldenaar kan worden uitgesloten. Bij vorderingsrechten kan een
beding van niet-overdraagbaarheid derhalve goederenrechtelijk effect toekomen.
Het beding van niet-overdraagbaarheid kan reeds bij de totstandkoming van de overeenkomst
waaruit de vordering voortvloeit, zijn overeengekomen, is niet aan enigc
vorm gebonden en kan zowel uitdrukkelijk als stilzwijgend totstandkomen.' Sehuldenaar
en sehuldeiser kunnen ook nog na het ontstaan van de verbintenis een beding van
niet-overdraagbaarheid overeenkomen. Na eessie kan het beding van niet-overdraagbaarheid
niet meer door de cedent met de sehuldenaar worden overeengekomen. De
cedent kan immel's geen wijziging meer brengen in de reehten van de eessionaris.' Het
beding van niet-overdraagbaarheid kan wei worden overeengekomen tussen eessionaris
en sehuldenaar." Een eenmaal overeengekomen beding van niet-overdraagbaarheid
kan later bij overeenkomst weer worden opgeheven. Een na het ontstaan van de verbintenis
overeengekomen beding van niet-overdraagbaarheid en de opheffing daarvan
leveren naar onze mening geen novatie 01'. Het gevolg is sleehts dat de inhoud van de
verbintenis wordt gewijzigd zander dat de verbintenis daardoor haar oorspronkelijke
identiteit verliest:'
Aangenomen moet worden dat ook met betrekking tot vorderingen die voortvloeien
uit de wet een beding van niet-overdraagbaarheid kan worden overecngekomen. De
tekst van art. 3:83 lid 2 BW ziet 01' aile vorderingen ongeaeht hun ontstaansbron. 1O
Een beding van niet-overdraagbaarheid staat in beginsel aileen aan overdracht
van de vordering in de weg. Andere wijzen van overgang onder bijzondere
of algemene titel worden door het beding van niet-overdraagbaarheid
niet verhinderd". 20 belet een beding van niet-overdraagbaarheicl
bijvoorbeeld niet dat een derde geheel of gedeeltelijk subl'Ogeert in het vor-
6 Zie ParI. Geseh. Bock 3, p. 314 en Wiarda, diss., p. 371.
7 Zie Wiard a, diss., p. 370.
8 Anders J.E. FesevUl', Goederenrechtelijke colleges, 2e druk, Nijmegen 1997, p. 97-98.
9 Anders Wiarda, diss., 1'.370 en A.M.e. Makkee, Bedingen tot uitsluiting van cessie, in: E.H.
Hondius, e.e. van Dam, Het nieuw BW in perspeetief, Uitgaven van het Molengraaff lnstitutlt
voor Privaatrecht, deel14, Zwolle 1990 (hierna: :Makkee, Bedingen tot uitsluiting van
cessie'), p. 10.
10 Aldus Pirlo/Reehuis, Heisterkamp, Goederenrecht, nr. 110.
11 Anders Makkee, Bedingen tot uitsluiting van cessie, p. 10.
97