wandelroute - RDM Campus

Beleef de haven!Rondje Heijplaatmet de benenwagenBeleefde haven!Rondje Heijplaatmet de benenwagenHavenwandelroute 3,0 - 4,6 - 6,2 kilometerStadshavens RotterdamHet gebied van Stadshavens Rotterdam (1600 hectare) ondergaatde komende decennia een complete metamorfose.Samen met marktpartijen realiseren de gemeente Rotterdamen het Havenbedrijf Rotterdam de komende 20 tot 40jaar een bijzondere combinatie van innovatieve werk- enwoongebieden in het stadshavensgebied. Een paar feitenen cijfers: 5000 nieuwe woningen op en nabij het water (in2025), onderwijs voor tenminste 1000 studenten en 13.000nieuwe arbeidsplaatsen. ‘Nieuwe manieren’ is een begripdat bij Stadshavens Rotterdam centraal staat. Nieuwevormen van woningbouw (op of langs het water) waarbij hetmilieu centraal staat is zo’n voorbeeld. Schone bedrijvigheidis er ook een. En dat alles moet er aan bijdragen dat Rotterdamop termijn een sterkere economische positie krijgt (endat is dan weer goed voor de werkgelegenheid) en dat destad aantrekkelijker wordt om er te wonen en te leven.Havenbedrijf RotterdamDe Rotterdamse haven is een logistiek knooppunt én eenindustriecomplex van wereldniveau. Doel van het HavenbedrijfRotterdam (HbR) is versterking van de concurrentiepositievan de Rotterdamse haven. Kerntaken van het HbRzijn de ontwikkeling, het beheer en de exploitatie van dehaven en het zorgen voor de vlotte en veilige afhandelingvan de scheepvaart. Het havengebied heeft een lengte vanzo’n 40 km. Het oppervak van circa 10.500 hectare bestaatuit 5000 hectare bedrijfsterreinen, 3500 hectare water en2000 hectare (spoor)wegen, leidingstroken en groen.11In de stadshavens valt veel meer te beleven dan jezou verwachten. Zeker als je met ‘de benenwagen’gaat. Bijna overal in de haven kan en mag je wandelen.Daarom heeft het Havenbedrijf Rotterdambesloten wandelroutes samen te stellen. De routeshelpen wandelaars onbekende stukken van de havente ontdekken. Deze eerste wandelroute, ‘Rondje Heijplaat’,werd gemaakt in samenwerking met ProjectbureauStadshavens Rotterdam.‘Rondje Heijplaat’ kan ook per fiets worden afgelegd.Voor welk vervoermiddel je ook kiest, neem vooralde tijd om onderweg, ergens op een bankje, aan eenkade of het strandje te genieten van de omgeving!De cijfers op de kaart verwijzen naar de foto’s op deachterzijde.QuarantainewegWerkhavenBunschotenwegEemhavenweg1e EemhavenHeysehaven10RimonpadKarapadHeysekadeDuivendrechtstraatMoordrechtstraatKarimunstraatVestaplein Vesta- straatCourzandsewegCorydastraat47AmpenanstraatNieuwe Maas3LetostraatAmpenanstraatAlwinastraatMijdrechtstraat568Turbinastraat9CourzandsewegKarimunstraat7 Prov.Plein17Directeur de Gelderstraat12Dockyardpad2RondolaanRondoplein161HeijplaatstraatAlcorstraatSirrahstraatLinertonstraatBisonstraatBaandersstraat15RondolaanStreefkerkstraatVictorieuxstraatDroogdokwegZaandijkstraat13Aurorastraat14NeptunusstraatHeysedijkStart- en eindpunt van ‘Rondje Heijplaat’ isde aanlegsteiger van de Aqualiner achterhet RDM-gebouw.De wandelroute wordt niet met borden aangegeven.Volg de pijltjes op de kaart. Bij de kruising met de Eemhavenkunt u het uitstapje naar het Quarantaineterreinmaken. Bij de Baandersstraat kunt u via de Bisonstraatdoorlopen naar het eindpunt. U kunt vanaf dit punt ookde Heijplaatweg uitlopen om te genieten van het uitzichtover de Nieuwe Maas.HeijplaatwegWaalhaven183,0 kilometerhet rondje door tuindorp Heijplaatde routes4,6 kilometerhet rondje + het Quarantaineterreinhet rondje + het uitzicht aan de Heijplaatweg6,2 kilometerhet rondje + het Quarantaineterrein + hetuitzicht aan de HeijplaatwegEr werken 70.000 mensen in de haven. De goederenoverslagbedraagt ruim 400 miljoen ton per jaar. Zo’n 34.000zeeschepen en 133.000 binnenvaartschepen doen per jaarde Rotterdamse haven aan. Het Havenbedrijf Rotterdamheeft 1.200 medewerkers. De jaaromzet is circa € 450miljoen.www.portofrotterdam.comOktober 2009uitgaveHavenbedrijf RotterdamProjectbureau Stadshavens Rotterdamvoor meer informatiewww.portofrotterdam.com, info@portofrotterdam.com, 010 252 10 10www.stadshavensrotterdam.nl, info@stadshavensrotterdam.nl, 010 283 38 00concept en tekst Overbosch Communicatie, met dank aan Cor van Asch,Havenbedrijf Rotterdamfotografie Jacco Huijssen Fotografie vormgeving uw ontwerper

Elke stap een historische sensatie...Toen Heijplaat, het ‘dorp aan de rivier’, begin 1900 werd gebouwd,was er geen enkele aanleiding om te verwachten dathet moeilijk te bereiken gebied nog geen honderd jaar latertot de ‘stadshavens’ van Rotterdam gerekend zou worden.Maar Rotterdam groeide harder dan verwacht en ook alleoverige ontwikkelingen gingen sneller dan iemand in 1900ooit kon denken. Wat toen nog een enorme reis was, doen wetegenwoordig in pakweg twintig minuten met de catamaran.Er zou nu dan ook geen reden zijn om speciaal voor de werknemerseen compleet dorp te bouwen, zoals directeur Mariusde Gelder van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij inhet begin van de vorige eeuw deed. Heijplaat verdient hetbeschermd stadsgezicht te zijn. Het dorp is met zoveel architectonischinzicht, deskundigheid en liefde gebouwd, dat hetop vele fronten de tand des tijds heeft doorstaan. In de stillestraten van Heijplaat waan je je terug in de tijd. De auto’s diehier rijden vallen volledig uit de toon want kan de bakkerskarniet elk moment ratelend om de hoek verschijnen? Kom meewandelen! Geniet van de sierlijk uitspringende bakstenenop de gevels, de houten sierpanelen, de mooie erkertjes, demet beleid gebouwde stenen tuinmuurtjes en nog veel meer.Alleen lopend zie je al die details die Heijplaat zo bijzondermaken.De Rotterdamsche Droogdok MaatschappijIn 1899 besloot een aantal Rotterdamse zakenliedendat het tijd was om de scheepsbouw in Rotterdam nieuwleven in te blazen. Op een terrein aan de Boven-Heyplaatzou een nieuwe werf worden gebouwd en de dertigjarigeMarius Gerard de Gelder was favoriet voor de functie vandirecteur. De Gelder wilde wel, mits hij de volledige leidingkreeg over het bedrijf en de technische installatie zelf konsamenstellen. Samen met zijn vader, die als hoofdingenieurvan de Indische Waterstaat had gewerkt aan de havenwerkenvan Batavia, ontwierp hij in 1901 de plannen voor hetdokbassin en de werkplaatsen. Op 28 januari 1902 was deRotterdamsche Droogdok Maatschappij NV een feit en in1903 werd de werf in gebruik genomen.Een sociaal mensAan die eerste directeur van de RDM dankt het dorpHeijplaat zijn bestaan. De werf was lastig te bereikenwaardoor het niet eenvoudig was voldoende arbeiders tevinden. Als middel om werknemers aan de RDM te binden,besloot De Gelder dat er dichtbij de werf huizen moestenkomen. Dat moesten dan wel goede huizen worden in eenaantrekkelijke omgeving, want De Gelder was niet alleengoed zakenman, maar ook een sociaal voelend mens. Degemeente Rotterdam was niet direct enthousiast, maar ginghelemaal om nadat architect H.A.J. Baanders de ideeënvan De Gelder op papier had gepresenteerd. Voor de bouwvan het tuindorp mocht De Gelder vier hectare gemeentelijkegrond kopen en kreeg hij 1,23 hectare in erfpacht.De RDM zorgde voor het kapitaal. In 1917 stonden er 311huizen van architect Baanders, compleet met onder meereen vergadergebouw, ‘bad- en waschinrichting’, brandspuit,feestgebouw, winkelgebouw en fontein.De Gelder was op sociaal gebied sowieso zijn tijd vooruit:vanaf 1909 mochten mensen onder de zestien jaar bij deRDM maar een beperkt aantal uren werken. Hij voerde devrije zaterdagmiddag in, zodat de arbeiders zich kondenherstellen van het werk en tijd hadden om te genieten vanhun woonomgeving. Ook was de RDM een van de eersteNederlandse bedrijven met een eigen pensioenregeling.UitbreidingenIn 1911 werd het RDM-terrein uitgebreid met twee ijzerwerkersloodsen.Tegelijk werd de Dokhaven uitgegraven.En terwijl de eerste huizen verrezen, werden op de grensvan het tuindorp en het fabrieksterrein een nieuw kantoor,een entreegebouw (later werd dit onderdeel van het oudehoofdkantoor) en een schaftlokaal met bibliotheek gebouwd.Dat moest ook wel, want inmiddels telde de RDM1200 medewerkers. In 1914 werd Dirk Christiaan Enderthoofdingenieur bij de RDM. Toen De Gelder in mei 1918overleed aan een ernstige ziekte volgde Endert hem op. Hijbleek even bezielend en bekwaam als De Gelder. Tot zijndood in 1951 bleef hij directeur.In 1918 kreeg het terrein weer een uitbreiding. De Dokhavenwerd verder vergroot en tussen de Dokhaven ende monding van de Waalhaven kwam plek vrij voor ondermeer een smederij en een gieterij. Omdat de toegang totde Heysehaven werd verlegd, kwam ook aan de westkantmeer ruimte. Hier werd de scheepsbouwloods gebouwd.Nog later werd ook het zuidelijke deel van de Heysehavenlangs de Courzandseweg gedempt. In de jaren twintigwerden aan de zuidrand van het dorp nog eens 180 huizenvan architect De Clerq gebouwd. Rond 1940 had het RDMbedrijfsterreineen omvang bereikt van veertig ha.Eind jaren veertig werd de Heysehaven vergroot om plaatste bieden aan Dok 8, dat werd gebruikt voor de reparatievan zeer grote schepen. Het riviertje de Koedood was inmiddelsgedempt en het dorp werd nog verder uitgebouwdop het driehoekige terrein ten zuiden van de Heysehaven.Aan de kant van de Waalhaven werd begin jaren vijftig debestaande haven uitgegraven tot Sleepboothaven voor deeigen vloot van de RDM.Wapenfeiten en vervalIn de twintiger en dertiger jaren van de vorige eeuw groeidede RDM uit tot een van de grootste werven van Europa. In1938 werd het nieuwste vlaggenschip van de Holland-AmerikaLijn gebouwd op de werf aan de Heijplaat: de Nieuw-Amsterdam, het grootste en mooiste passagiersschip datooit in Nederland van stapel was gelopen! Ruim twintigjaar later werd het ss Rotterdam bij de RDM gebouwd. Metzijn moderne uiterlijk (géén centrale schoorsteen), het doorinterieurarchitect Van Tienhoeven ontworpen interieur, eencomplete ‘Lijnbaan’ en een door Hugh Maaskant ontworpenzwembad, bevestigde het schip dat een ‘nieuwe tijd’ wasaangebroken. Enkele jaren na het succes van De Rotterdambleek dat de Europese scheepsbouw moeilijke tijdentegemoet ging. Lijnvliegtuigen namen vervoerstaken overvan schepen en daar kwam bij dat steeds meer scheepsbouwwerd uitbesteed aan lagelonenlanden. De RDMprobeerde het hoofd boven water te houden door andersoortigeopdrachten aan te nemen. Zo produceerde de werfonder meer kernreactorvaten voor Dodewaard. Uiteindelijkmocht het niet baten: RDM ging onder in het RSV-concern,dat echter ook niet levensvatbaar bleek. In 1983 gingRSV failliet. RDM maakte een doorstart waarbij een deelvan het bedrijf zich richtte op reparatie en offshore en hetandere deel op de marinebouw. Tot midden jaren negentigvan de vorige eeuw bleef RDM als overheids-NV actief inde defensie-industrie en de apparatenbouw. Van de ruimvijfduizend mensen die ooit werkten in de RDM-gebouwen,waren er toen nog vijfhonderd over. In 1994 werd het groteRDM-terrein verkocht aan een particulier, die het grootstedeel verhuurde als bedrijventerrein. In 2002 kocht het - toennog - Gemeentelijk Havenbedrijf het RDM-terrein aan namensde Gemeente Rotterdam. In 2004 werden de laatsteRDM-onderdelen - technology en submarines - opgeheven,waarmee een einde kwam aan een roemrijke historie!Plek voor de ‘maakindustrie’Onder het motto Research, Design & Manufacturing (RDM)zorgt het Havenbedrijf Rotterdam voor de ontwikkeling vanhet RDM-terrein. Deze unieke plek is helemaal geschiktals vestigingsplaats voor creatieve en innovatieve ondernemersuit de ‘maakindustrie’. Het middelpunt van RDMCampus is de 23.000 m2 grote voormalige machinehal:RDM Innovation Dock. Hier werken de technische opleidingenvan de Hogeschool Rotterdam en het Albeda Collegeaan de toekomst van de techniek. 12.000m² van de hal isbeschikbaar als tijdelijke projectruimte voor innovatieve,duurzame bedrijvigheid, in samenwerking met het onderwijs.Hiervan is nog ruimte beschikbaar.Cultuurhistorie aan het waterDe RDM-terreinen en gebouwen vormen samen met hetQuarantaineterrein en het tuindorp Heijplaat een havengebiedmet een hoge cultuurhistorische waarde. De verschillendegebouwen waaruit de ‘RDM-muur’ bestaat, werdenvoornamelijk gebouwd tussen 1912 en 1916. Het belangrijkstedeel bestaat uit de hoofdingang voor de werknemersen de monumentale directievloer met de speciale ingang enaangrenzende directievertrekken. In 1916 werden de tekenkamersop de eerste verdieping gebouwd. Op de tweedeverdieping kwamen ruimten voor de technische afdelingen.De directieruimten zijn stuk voor stuk prachtige voorbeeldenvan de Nederlandse Art Deco Stijl. De directievloer(ca. 400 m2) bestaat uit de entreehal, ontvangstkamers,directiekamer en de commissarissenkamer. In de centralehal zijn in glas in lood de vier elementen vuur, water aardeen lucht te zien.1Onderscheid moest er zijn.Er was dus een aparteingang voor de directie,een ingang voor de ‘witteboorden’ en een ingangvoor de ‘blauwe boorden’.In de directiehal zijn de vierelementen afgebeeld opgebrandschilderde ramen.3Neem op de Willemskade ofde Jobskade in Rotterdamde Aqualiner en binnen pakweg20 minuten zet je voetaan wal op het RDM-terrein.De Aqualiner vaart op werkdagenom het uur.Kijk voor de exacte tijden opwww.aqualiner.nl.2Achter de ‘blauweboordeningang’,de blauwe poort(op de foto staat de poortopen), was de loodjeshal.De arbeiders haalden daar’s morgens hun ‘loodje’ vande haak waardoor duidelijkwas wie te laat was. Aan heteind van de werktijd werdende loodjes in een bus bij depoort gegooid.Voordat er kerken werdengebouwd op Heijplaat, werdhet torengebouw neergezet.Alle gezindten waren hierwelkom om hun dienstenof feesten te houden. Laterwerden de feesten in Courzandgevierd en de dienstenin de kerken.5In ‘De Rank’, de School metden Bijbel, huist nu een advocatenkantoor.De schoolwerd gebouwd door deRDM omdat de gemeentealleen voor een openbareschool zorgde. De speelpleinenvan beide scholengrensden aan elkaar.7Elke eengezinswoning hadvijf kamers: een woonkamer,een mooie kamer, eenslaapkamer voor de jongens,een voor de meisjesen een voor de ouders. Wieergens anders ging werken,moest wel binnen zesweken verhuizen...9Twee gigantische droogdokkenmaakten de Heysehavenin de vijftiger jarengeschikt voor de reparatievan grote schepen als hetss Rotterdam. Aan het eindvan de kade werden nieuweschepen afgemeerd achtereen ronde golfbreker, waarze rustig afgebouwd kondenworden.114Dit ‘jonggezellenhuis’ heettein eerste instantie ‘hetjongenshuis’: een logeerplekvoor jongens die deopleiding volgden. Maarook vrijgezellen, of zoalsDe Gelder ze noemde‘verstokte celibatairs’, enmensen die tijdelijk bij deRDM werkten, konden ineen van de 24 kamertjeslogeren. De bewoners vanHeijplaat mochten geenkostgangers in huis nemen,want dan zou er overbevolkingontstaan.6Alles moest er netjesuitzien. Vandaar dat tuinarchitectTersteeg zelfsde tuinmuurtjes ontwierp.De tuintjes werden netjesbeplant opgeleverd. Niet tegroot, want het was niet debedoeling dat er groente inwerd verbouwd. Toen dat inde crisisjaren toch gebeurde,werden braakliggendestukjes grond als volkstuintjesingericht.8Ooit stond hier de groteboerderij ‘Courzant’, genoemdnaar een zandplaatdie voorkomt op kaarten uitde zeventiende eeuw. Courzandwerd gebouwd alsfeestgebouw van de RDM,compleet met kegelbanen.Achter het gebouw was eenopenluchtpodium. Tegenwoordigis Courzand eenpopulair café-restaurant.10Op het Quarantaineterreinwonen en werken nu kunstenaars.Het stukje landaan de Maas werd aan hetbegin van de vorige eeuwingericht als quarantaineinrichtingvoor zeelui enlandverhuizers met besmettelijkeziekten. Loop het padaf en kom uit bij het enigenatuurlijke Rotterdamsezandstrandje aan de Maas.Het terrein en de gebouwenzijn voorgedragen voor aanwijzingals rijksmonument.Het Zeven Provincienpleinis genoemd naar de doorde RDM gebouwde kruiser.Vlak voor de TweedeWereldoorlog was het schipzo goed als klaar maar hetis de Duitsers nooit gelukthet afgebouwd te krijgen.Na de oorlog was het schipsnel klaar. Op het plein dewelhaast vergane glorie vaneen winkelcentrum uit devijftiger jaren.13Oud en nieuw ontmoetenelkaar op de hoek van deRondolaan. Eind 2008werden de eerste nieuwbouwwoningenopgeleverd.De huizen worden bewoonddoor Heijplaters uit stratendie op de schop gaan.15Het muziekpaviljoen PrinsesBeatrix houdt nog steedsstand aan het Rondoplein.Incidenteel wordt hetgebruikt voor optredens vanmuziekvereniging Dockyard,maar ook andere Rotterdamsemuziekcorpsentreden er op. Eens per jaaris er een dorpsdansfeest enregelmatig is het muziekpaviljoenhet startpunt vanfestiviteiten.17Aan de Heijplaatweg 7heeft de Koninklijke RoeiersVereeniging Eendracht eeneigen haventje plus kantoor.In weer en wind zorgende stoere roeiers met hunkleine, wendbare bootjesvoor het vastmaken of losgooienvan de trossen vanzeeschepen. Ook zorgende roeiers - gediplomeerdeschippers - voor het naaren van de wal brengen vanpassagiers, leveranciersen bemanningsleden. Opde foto de roeiershavenmet op de achtergrond deAqualiner.12De ‘tweede’ directiewoningvan de RDM. De eerstestond vlakbij de fabriekmaar werd gesloopt omplaats te maken voornieuwe kantoorruimte.Een deel van het dorp wasbedoeld voor de ‘blauweboorden’, een ander deel,het gouden randje, voor de‘witte boorden’.14De gereformeerde kerk ende pastorie zijn omgebouwdtot een fraai woonhuis enook de beide andere kerkenhebben niet meer hun oorspronkelijkefunctie. In hetverlengde de rooms-katholiekeen de hervorme kerk,want hoe klein Heijplaat ookwas, alle gezindten vondener hun eigen plek.16Hoewel alle woningeneven groot moesten zijnen de strook voor woningbouwlang en smal was, isBaanders er wonderwel ingeslaagd een gevarieerdgeheel te bouwen. Visueleeffecten als verschillendekapconstructies en inspringendepleintjes zorgen voorvariatie en karakter.18Beleef de haven!Rondje Heijplaatmet de benenwagen