Bisdomhaarlem Amsterdam

Oktober 20108Uitgavevan het Bisdom Haarlem - AmsterdamSamenKerkETHIOPIË:inspirerendmissielandpagina 4ONTMOETING:jongeren zettenzich in voor anderenpagina 10Missienaast devoordeur

Missie naast de voordeur5Priester Petros BergosSorballa draagt samenmet zijn collega KaleabShiferaw iedere tweeweken in Amsterdamde mis op voor zijnlandgenoten.Dit jaar staat Ethiopië centraal tijdens de Missiemaand. Het is een van de armstelanden van Afrika, maar wie wat verder kijkt, ontdekt een land met ongekendeculturele rijkdom. Een land bovendien, dat is doordesemd van een eeuwenoude,christelijke cultuur. Margot de Zeeuw ging voor Samen Kerk op bezoek bij de Ethiopischeen Eritrese gemeenschap in Amsterdam.Ethiopië:Inspirerend missielandHet is zondagmiddag, ongeveer kwart voor twee inde Onze Lieve Vrouwe kerk aan de AmsterdamseKeizersgracht. Het is druk: het is Open Monumentendagén er is een viering van de Syrisch OrthodoxeKerk in volle gang. We krijgen echter geen gelegenheidstilletjes achterin de kerk te gaan zitten, wanteen kordate gastvrouw vraagt ons wat we komendoen. We komen voor de Mis van de Ethiopische enEritrese gemeenschap, dus we worden onmiddellijkvia een zijdeur naar de kleine kapel begeleid.Gastvrije hulpDaar in de zijkapel verzamelen zich zo’n vijftig mensen,en ja: we vallen enorm op als blonde Hollanders.En inderdaad: de mis begint ook niet preciesom 14.00 uur en er lopen geregeld kinderen envolwassenen in en uit. Ik voel me opgelaten omdatik er niet aan heb gedacht een sjaal mee te nemen,maar gelukkig is er nog een andere vrouw zonderhoofdbedekking. Tijdens de Communie ontvangtiedereen de hostie op de tong. Ik voel me opnieuwongemakkelijk; als Nederlands kind van de jaren ’60en ’70 ben ik hiermee niet vertrouwd. De kinderenkrijgen een kruisje van de priester. En dat leidt totgrote verwarring bij de jongste van het Nederlandsebezoek en een pijnlijk moment tijdens Communieuitreiking.Ook wordt vandaag het Feest van devinding van het Heilige Kruis gevierd, een belangrijkfeest in Ethiopië en Eritrea. Aan het einde van demis komen alle mensen naar voren om het kruiste kussen dat pastoor Berga hen voorhoudt. Zelfsde allerkleinste kinderen én de stoere tieners doenmee. Schrik naast me: “Moeten wij dat ook doen?”Maar ik durf het ook niet aan en we blijven als enigenop onze plaats...Maar: we krijgen een speciaal welkom in hetNederlands van pastoor Petros Berga Sorballa. Deandere mensen in de kerk begroeten ons allemaalvoorafgaand aan de mis. En natuurlijk worden wenadrukkelijk uitgenodigd voor de koffie na afloopen worden we overladen met heerlijk zelfgebakkenbrood en zelfgebakken cake. Koster Jacob Tewoldekomt tijdens de Mis naast ons zitten en wijst regelmatigeven in het misboekje aan waar we zijn. Wanthet misboekje, dat is in het Ge’ez, de oud-liturgischekerktaal, het Amhaars, de taal die in Ethiopië wordtgesproken, en in het Tigrigna, de taal van Eritrea.Gelukkig staat er een Engelse vertaling naast, duswe kunnen toch volgen wat er wordt gebeden engezongen. Van pastoor Berga krijgen we bovendieneen Nederlands misboekje met de lezingenvan vandaag en er zijn ook nog losse stencils metliederen en gebeden in het voor ons zo vreemdeschrift. En zo zitten we dan, voorzien van een heleboelboekjes, papieren én een fototoestel in de Miswaarin zowel Nieuwjaar wordt gevierd als het feestvan de Kruisvinding.Twee uur staanPetros Berga, pastoor in Edam, kwam in 1993 naarNederland en hij was het die startte met de vieringenvoor zijn landgenoten. De officiële naam van degemeenschap is ’de Ge’ez Ritus Katholieke Ethiopischeen Eritrese Gemeenschap in Nederland’. DeGe’ez ritus is een liturgische ritus die is te vergelijkenmet die van de orthodoxe oosterse ritus. EritreaFeest van de Vinding van het Heilig KruisVolgens de overlevering vond keizerin Helena, de moeder vankeizer Constantijn, op 3 mei 320 (ongeveer) de resten terug vanhet kruis waaraan Jezus was gestorven. Ethiopië volgt een eigenkalender en viert het feest op 27 september. In de drie wekenvoorafgaand aan de feitelijke feestdag, wordt er tijdens de Misaandacht aan het feest van Kruisvinding geschonken. Vandaar dusdat het nu samen met het Ethiopische Nieuwjaar werd gevierd;dat valt op 11 september. Het feest van de Kruisvinding is eenbelangrijk feest in Ethiopië en Eritrea. Het is dan gebruikelijk hetH.Kruis te kussen. Dit gebeurt ook tijdens de Paasweek.Tijdens de Mis wordtook de Vinding van hetHeilig Kruis herdacht,een belangrijk feest inEthiopië en Eritrea. Alleaanwezigen komen naarvoren om het Kruis tekussen.SamenKerk oktober 2010

6Missie naast de voordeur7was een provincie van Ethiopië, maar is sinds 1993onafhankelijk. De relatie met Ethiopië is gespannen.De Ethiopisch-Eritrese gemeenschap in ons bisdomis klein, maar hecht: “Onze gemeenschap hier heeftde scheidingen in ons thuisland overleefd dankzijde vele gebedsbijeenkomsten voor vrede en verzoeningen dankzij de jaarlijkse bedevaarten naar onderandere Lourdes, Rome, Kevelaar en Heiloo. Het isnu een hechte gemeenschap, waarin de mensenelkaar dragen,” vertelt Petros Berga tijdens de koffiena afloop van de Mis. Er is iedere twee weken eenmis in de OLV kerk en Petros Berga wordt inmiddelsgeassisteerd door zijn landgenoot - en medebroederCapucijn - Kaleab Mashresha Shiferaw. De meestemensen wonen in de regio Amsterdam, maar misdienaarRobel Paulos bijvoorbeeld is met zijn moederuit Den Haag gekomen. Hij oogstte overigensgrote bewondering bij de Nederlandse bezoekers:de negenjarige Robel heeft vrijwel de hele mis, dietwee uur duurde, stil rechtop gestaan naast hetaltaar. “Ach,” zegt hij na afloop bescheiden, “als jehet vaker doet, dan leer je het vanzelf.”Ethiopië is een diepreligieus land met een eeuwenoude,christelijke traditie. Al in de derde eeuwkreeg het christendom er voet aan de grond en naarverluidt heeft een van de apostelen hier de BlijdeDe Ge’ez Ritus Katholieke Ethiopische enEritrese gemeenschap in NederlandDe katholieke gemeenschap uit Ethiopië en Eritrea in Nederlandtelt ongeveer 670 leden. De tweewekelijkse vieringvindt plaats in Amsterdam, maar daarnaast zijn er ook dienstenin onder andere Utrecht, Rotterdam en Eindhoven. Verderzijn er regelmatig doopvieringen en huwelijkssluitingenvolgens de Ge’ez ritus in de parochiekerken van de ledenvan de gemeenschap. Dit gebeurt altijd in nauwe samenwerkingmet de lokale parochie. Geïnteresseerden kunnen voormeer informatie contact opnemen met pastoor Petros BergaSorballa. Hij is bereikbaar via het parochiesecretariaat vanEdam, telefoon 0299 374321.Boodschap gebracht. Het merendeel van de Ethiopiërsis orthodox christelijk; de rooms-katholieken vormeneen kleine minderheid van ongeveer twee procentvan de bevolking. Die oeroude devotie is ookvandaag in de OLV kerk voelbaar. De mis duurt tweeuur, ellenlang voor Nederlandse begrippen, maarhet wonderlijke is dat we ondanks het taalprobleemgeen moeite hebben met de tijd. We kunnen invoelenhoe deze kleine gemeenschap de tijd neemtvoor bezinning en gebed, voor oprecht contact metGod, met Jezus. De lofzangen en smeekbedes zijnlang, langer dan wij ze gewend zijn, maar iedereendoet mee en ze voelen doorleefd, als een vanzelfsprekenddeel van de mensen die hier vandaag zijn.En hoewel we de woorden niet verstaan, kunnenwe de vreugde in de liederen voelen, het enthousiasmevan de trommel horen en de bezieling inhet geklap. “Wij zouden het niet anders willen,” zegtkoster Jacob Tewolde na afloop. “De Mis is voor onseen moment van devotie en gebed, dat willen weniet snel doen.”Oktober is missiemaand en Ethiopië staat dit jaarcentraal. “Maar in welke hoedanigheid eigenlijk,”vraag ik me af: “als missieland? Of ter inspiratie?” ■Margot de ZeeuwGeen orgel, maar eentrommel als begeleiding tijdens de gezangen.De katholieke kerk in EthiopiëEthiopië is een christelijk land: ongeveer tweederde van demensen is christen, waarvan de meerderheid bij de Ethiopischorthodoxe kerk hoort. Een derde van de bevolking isislamitisch. De laatste jaren nemen ook in Ethiopië de spanningentussen moslims en christenen toe. De katholieke kerkfungeert regelmatig als bemiddelaar tussen orthodoxe christenenen moslims, maar ook tussen protestante en orthodoxechristenen.Banden met het Midden-OostenEthiopië is weliswaar arm, maar het land beschikt over eengrote culturele rijkdom. Het was ooit het centrum van eenhoogstaande cultuur, maar jarenlange gewapende conflicteneisten hun tol. Na de val van het communistisch regime in1991 is er een relatieve rust gekomen. Hoewel Ethiopië inAfrika ligt, zijn er altijd nauwe banden geweest met het Midden-Oostenen met name het Jodendom. Zo hebben de orthodoxekerken en in mindere mate de r.-k. kerk veel religieuzeelementen overgenomen uit het Jodendom.De katholieke kerk in Ethiopië vertegenwoordigt een relatiefkleine groep gelovigen. Ze werkt vanuit het besef datde maatschappelijke verantwoordelijkheid nauw verbondenis met het pastorale werk. Op die manier draagt de kerkbelangrijk bij aan de ontwikkeling van het land. Als voorbeeld:in het bisdom Emdibir, waar nog geen een procentvan de bevolking katholiek is, financiert de katholieke kerk90% van de sociale projecten! Ook draagt de kerk bij aande ontwikkeling van allerlei vormen van onderwijs, vankleuteronderwijs tot universitair. Het katholieke onderwijsstaat goed aangeschreven in het hele land. Dit is van grootBroeder Christus roept de mensIemand die op de vlucht voor de leeuwde steppewolf tegenkomt, wordt door angst bevangen.Wie bij het binnengaan van het huisop een slang stoot, raakt verlamd van schrik.Zo iemand was Adam toen hij in de onderwereld was,totdat Gij hem tot U riep, Christus,die mens zijt geworden en op het kruisvoor de Vader tot een offergave werd.Van nu af aan wil ik U de bron van vreugde noemen,want de mens heeft geen broerdie met een zuiverder liefde van hem houdt dan U,of Gij hem nu rust schenkt of hem beproeft tot zijn heil.Gij zijt mij meer nabij dan ik mijzelf ben.(Ethiopisch-orthodoxe liturgie, oude hymne)gewicht in een land waar 46% van de bevolking jonger isdan 14 jaar: het gaat om de opleiding van de toekomstigegeneraties.Twee ritussenDe r.-k. kerk in Ethiopië kent twee liturgische tradities:de Ge’ez Ritus, die ook in de Ethiopisch orthodoxe kerkgebruikelijk is, en de Eucharistie in de volkstaal volgens deLatijnse ritus. Dat leidt tot de unieke situatie dat de bisschoppenvan de verschillende ritussen onder één kerkelijkejurisdictie vallen: die van de aartsbisschop van AddisAbbeba. Dat maakt het soms lastig een gezamenlijk beleid tevoeren.De kerk kent veel roepingen en daarom is vormingswerkbelangrijk. Dankzij de hulp van organisaties als Missio kande Ethiopische katholieke kerk haar evangelisatieopdrachtvervullen. Denk dan aan het bieden van geestelijke en materiëlesteun aan priesters en seminaristen, kloosterlingen encatechisten. Vorming, bouwhulp, transportmiddelen, kinderbijbelsen dergelijke, dragen allemaal bij aan de verspreidingen barmhartigheid van Christus en van een nieuwe beschavingvan liefde. Dankzij scholing en de moderne communicatiemiddelen,zijn leken - met name vrouwen en jongeren -tegenwoordig vaak in staat actief met de geestelijken mee tewerken met de verspreiding van het Evangelie. Ze zijn vaakde Stem van het Evangelie in gezinnen, families, ziekenhuizen,scholen enzovoorts.Dit is een samenvatting van de inleiding die Petros Berga op11 september hield voor Missio.SamenKerk oktober 2010

8Missie naast de voordeurWoord van de bisschop9Voor mgr. Bomers wasEthiopië tweede vaderlandGeloof als gave van GodDe goede contactenvan ons bisdom metde Kerk in Ethiopiëen met de Ethiopiërsin Nederland daterenvan de periode datde vorige bisschop,mgr. H. Bomers C.M.,werkte in het vicariaatvan Jimma, eerst alspriester, later als bisschopvan het doorhem gestichte viocariaatNekemte. PaterHenny Bomers vertrokna een studie filosofiein Nijmegen naarEthiopië, in 1967. Zijnmissiewerk werd getekenddoor de communistische revolutie die in 1974 eeneinde maakte aan het bewind van keizer Haile Selassie.Hij werd in 1977 door paus Paulus VI benoemd tot bisschopvan Nekemte, maar moest driekwart jaar wachtenop zijn wijding, die niet in Ethiopië kon plaatsvinden om decommunistische machthebbers niet voor het hoofd te stoten.In de jaren van zijn episcopaat moest hij voortdurendlaveren om de Kerk buiten de greep van de marxisten tehouden. In 1983 werd mgr. Bomers benoemd tot bisschopvan Haarlem.In 1994 kwam hij voor het eerst - en voor het laatst - terugin het land waarvan hij naar eigen zeggen was gaan houdenals van zijn Achterhoek (mgr. Bomers was geboren inGroenlo). Ik mocht erbij zijn. Mgr. Bomers liet ons ”zijn”land zien, de hoofdstad, de toeristische highlights (die nabijna twintig jaar communisme in deplorabele toestandverkeerden) de vele missieprojecten; ook Eritrea bezochtenwe. Hoogtepunt van de reis was de wijding van zijn ordegenootmgr. Leo Dobbelaar tot bisschop van Nekemte. Hetwas voor mgr. Bomers naar hij verschillende keren verteldeeen bemoediging dat het kleine Nekemte, waar hijzelf ooitde missie begonnen was, als vicariaat zo sterk was gegroeiden zo bestendig gebleken. Graag was hij teruggegaan, maaramper vvier jaar na zijn beozek overleed mgr. Bomers, op12 september 1998. ■WPHet thema van dit nummer van Samen kerk isgeloof. Wat is geloof? Hoe komt het dat de enemens gelooft en de andere niet? Wat gelovenwe als christenen eigenlijk?Geloof is een gave van God, zegt de theologie. Je kunt hetniet alleen met overtuigende argumenten opwekken. Verkondigingkan de grond rijp maken. Gebed kan de genade aantrekken,maar uiteindelijk is het het Licht van de heilige Geestdat een mensenhart moet raken. Ik heb het zelf in m’n levenook zo ervaren. Er was een tijd dat ik niet geloofde, maarwel intensief zocht en nadacht. En toen ineens, door veellezen en een aantal ervaringen, was het er plotseling. Van hetene op het andere moment kon ik alles weer geloven: hetbestaan van een persoonlijke God en Vader, de menswordingvan Christus, Kerk en sacramenten, het was er allemaal alseen blij makende zekerheid.Een soortgelijke ervaring hoorde ik kortgeleden in een televisieprogramma.Een man die in de gevangenis zat, kreeg eenBijbel van een geestelijk verzorger. Hij slaat hem wat lusteloosopen. Zijn oog valt op een tekst uit de profeet Daniël,die beschrijft hoe hij in een nachtelijk visioen met de wolkendes hemels iemand aan zag komen die op een mens geleek.“ Toen werd Hem heerschappij gegeven, luister en koninklijkemacht. Alle volken, stammen en talen brachten Hemhun hulde. Zijn heerschappij is een eeuwige heerschappij dienooit vergaat. Zijn koninklijke macht gaat nooit te gronde”.De gevangene vertelde dat er ineens iets in hem openbrak.Het geloof in God en Christus stroomde als het ware metkracht naar binnen. Hij viel op zijn knieën en begon te bidden,voor de eerste keer in zijn leven.Open hartBij elk mens die eerlijk zoekt en probeert het goede tedoen, komt de Heer op Zijn tijd en Zijn manier. Bij de eenin de vroege jeugd. Bij de ander op zijn sterfbed. Het mooistevoorbeeld blijft voor mij altijd wel de goede moordenaaraan het kruis. Na een mislukt leven vol kwaad en zonde,wordt hij in z’n laatste moment geraakt door de man aanhet kruis naast hem. Door een straal van genade ziet hij inHem ineens het gelaat van God, de mensgeworden liefde.Eén zin van geloof en oprecht berouw is genoeg: “Heer,denk aan mij wanneer Gij in uw koninkrijk zijt gekomen”.En hij mag horen: “Vandaag nog zul je met Mij zijn inhet paradijs”. Het enige dat nodig is voor de gave van hetgeloof, is een eerlijk en open hart, de bereidheid je eigenzwakheid en zonde te zien en te erkennen, en het besefdat je jezelf niet kunt bevrijden uit de gebrokenheid vanhet bestaan.Veel mensen zoeken in onze tijd hun spirituele honger testillen langs andere wegen. Ze zijn op zoek naar verlichting,naar heling, naar troost via therapieën, meditaties en technieken.Maar wat daar ook voor goeds in kan zitten, hetmist de glans van de Blijde Boodschap.In veel oosterse religieuze en westerse esoterische traditiesis spiritualiteit vooral een proces van verlichting, van innerlijkebewustwording, van het verkrijgen van een hogere staatvan bewustzijn, het zogenoemde ’kosmisch bewustzijn’.Door deze innerlijke verlichting hoopt men los te komenvan het lijden in het leven en gelukzaligheid te vinden. Zelfben ik jarenlang deze weg gegaan. Een Verlosser is hierbijniet echt nodig. Het is een weg die iedereen uiteindelijkalleen moet gaan. Hooguit is er plaats voor een leraar ofgoeroe, die je de weg wijst.Christelijke spiritualiteit is iets heel anders dan zo’n individueelbewustwordingsproces, ook al heeft het wel dergelijkeelementen in zich. Het spreekt over een Verlósser, die onsredt uit de gebrokenheid van het bestaan. Christelijke verlossingis alomvattend. Ze betreft de héle mens. Ook hetlichaam, de natuur, de stof is door God gewild en goedgeschapen, maar door de zonde verwond. Daarom, zo gelovenwij, moest Christus doordringen tot in alle diepten vanhet menselijk bestaan, van z’n gebrokenheid en verlatenheid,om zo dit alles dwars door Kruis en Opstanding heen,mee te slepen naar een nieuwe god/ menselijke, geestelijk/lichamelijke werkelijkheid. “Hij zal ons armzalig lichaamherscheppen en het gelijkvormig maken aan Zijn verheerlijktlichaam, met dezelfde kracht die Hem in staat stelt hetheelal aan zich te onderwerpen”, zo staat er geschreven.Ja, zelfs de hele geschapen werkelijkheid heeft Hij in zijneigen wezen opgenomen en zal Hij nieuw maken. “Ook deschepping zal verlost worden van de slavernij der vergankelijkheiden delen in de glorierijke vrijheid van de kinderenGods”, schrijft Paulus aan de Romeinen. De Opstanding vanJezus uit de dood heeft deze magnifieke toekomst vooronszelf en voor het hele universum bewerkt.In Christus binnengaanHet hart van dit verlossingsproces is de vergeving, de verzoening,die Christus ons gebracht heeft. De ervaring metkwaad, zonde en schuld kennen we allemaal. We vindenhet in ons eigen hart en in de wereld om ons heen. Hetheeft z’n wortels in onze eigen vrijheid, maar ook in degeschiedenis van onze voorouders en van de wereld, lezenwe in de heilige Schrift. In elk mensenleven smelten beidedimensies samen. Hoe kunnen we ons daaraan ontworstelen?Helemaal op eigen kracht lukt het blijkbaar niet.Wie eerlijk kijkt naar zichzelf en naar de lotgevallen van demensheid, kan weinig anders concluderen. Maar er is eenuitweg. God zelf komt ons tegemoet. Daarin ligt onze hoop,onze toekomst.In het lijden en de dood van Christus is alle kwaad enschuld van mensen van alle tijden al vervat en verwerkt. Jekunt er een beroep op doen. Je hoeft je ’negatieve Karma’,om maar eens een moderne term te gebruiken, niet allemaalzelf te dragen en uit te boeten. Door Hem mag je nual opstaan uit alles wat je beklemt en bedrukt, uit verlammingen vertwijfeling. Je mag opnieuw beginnen. “Werpt aluw lasten op Mij”, zegt de Heer, “want Ik heb zorg voor u”.Maar, denken we dan als moderne kritische mensen, is datniet te gemakkelijk? Ik denk het niet. Want wat betekent dit?Het gaat er niet om een paar vrome woorden te spreken,maar om echt één te zijn met Christus, één lichaam te vormenmet Hem, deel te zijn van Hem.Je krijgt deel aan verlossing en vergeving, aan innerlijkeheling en goddelijk leven door je te binden aan Christus,met alles wat je hebt en wat je bent. Het is, in de woordenvan paus Johannes Paulus, “met je hele wezen als het warein Christus binnengaan... met je angst en onzekerheid, ookmet je zwakheid en zondigheid, met je leven en je dood...”Dat doe je niet alleen met je verstand, maar vooral met jehart, en met je hele leven. Je kunt het ten diepste alleenmaar als God het je geeft, en als je erom bidt. Maar als hetje gegeven is, word je geestelijk met Christus verbonden,als een “rank met de wijnstok”, zegt Hij zelf. Die eenwordingmet Christus wordt bevestigd en voltooid in de doop,en steeds opnieuw versterkt door de andere sacramenten.Dan stroomt Zijn Leven in jouw leven. Je wordt werkelijkeen ander mens, één met God, kind van God. Dan mag jeHem met Christus “Abba...Vader “ noemen. Dan wordt jeecht in staat om anderen lief te hebben. Dan kun je wonderendoen, naar de mate van je geloof. Dan is er vergeving,heling, eeuwig leven. Dan werkt de kracht van Zijn Kruis enOpstanding ook in jou. Dan wordt ook jouw kruis verlossendvoor jezelf en anderen, een doorgang naar nieuw leven engeluk. Dat is christelijke spiritualiteit, en die moeten we inonze tijd weer met nieuw élan brengen. ■Jozef M. Punt, Bisschop van Haarlem-AmsterdamSamenKerk oktober 2010

10Missie naast de voordeurSoms hoef je niet ver weg om anderen te ontmoeten. Oktoberis traditioneel de ‘missiemaand’, maar missiewerk is nietvoorbehouden aan paters in tropische landen. Jongeren vanHaarlemse middelbare scholen kwamen tijdens hun maatschappelijkestage bijvoorbeeld kennismaken met de kerk bijhun in de buurt.Ontmoeting: jongeren zetten zich in voor anderenMaatschappelijke stage:jongeren de kerk inVier jongens van 14 jaar van de Duin- en Kruidbergmavouit Haarlem, hebben in het kader van hunMaatschappelijke stage twee dagen meegelopenmet vrijwilligers van de Adelbertuskerk in Haarlem.Via Stichting Present Haarlem konden zij achter deschermen kijken én hun handen uit de mouwensteken. Het programma voor die twee dagen wasdoor een vrijwilligster van de parochie samen metStichting Present Haarlem opgesteld. Het varieerdevan het vouwen van de misboekjes tot het uitzettenvan een speurtocht voor de kindergroep vande kerk. Daarnaast werkten de jongens, samenmet de vrijwillige tuinman, in de tuin en haddenze een lunch met pastor Han. Ook kregen ze eenrondleiding door de kerk en mochten ze de toren“bestormen”. Tijdens de vaste koffieochtend voorde parochianen schonken ze koffie en serveerdenze cake met aardbeien. De parochianen vondenhet een geweldig initiatief en het leidde tot leukegesprekken.Eerlijk is eerlijk: de jongens zelf waren van tevorenwat afwachtend over stage lopen in een katholiekekerk, maar achteraf waren ze razend enthousiast.Bovendien realiseerden ze zich na die twee dagenhoeveel werk het is om een kerkgemeenschapdraaiende te houden.Inmiddels zijn er nog twee groepen tieners aan deslag gegaan. Zij liepen stage bij de Adelbertuskerk,de Mariakerk en Stem in de Stad. En ook zij warenonder de indruk van alles wat er komt kijken bij hetdraaiend houden van een parochie of kerkelijkeorganisatie. Een van de groepen vond de ’parochiestage’zelfs leuker dan de stage die bestond uitpaardrijden met gehandicapte jongeren! ■Anoor Boele,Stichting PresentMaatschappelijke stage: misboekjes vouwen, koffie schenken en werken in de parochietuin.Stichting PresentPresent is ervan overtuigd dat mensen bereid zijn een ander te helpen. De stichtingwil een brug slaan tussen hen die hulp willen geven en hen die hulp nodighebben. Kosteloos. Zowel individuen, groepen en maatschappelijke organisatieskunnen contact zoeken. Mensen die iets van hun tijd willen geven, kunnen zichbijvoorbeeld inzetten voor mensen die wel een steuntje in de rug kunnen gebruikenof voor projecten waarvoor normaal gesproken geen tijd voor is. Meer informatie:www.stichtingpresent.nlSamenKerk oktober 2010

12Kerkengek13De bedoeling van deze serie artikelen is aandacht te bestedenaan de verbeelding van de Bijbel (met name van het OudeTestament) in de kerkelijke architectuur. We behandelden almenige kerk in binnen- en buitenland. Ook in ons eigen bisdomzijn interessante kerken: de uwe? Is er ooit een boekjeover verschenen? In het jaar waarin de restauratie van onzeeigen Bavokathedraal gaat beginnen een excursie naar Bredawaar de restauratie van de kathedraal onlangs is voltooid.Een gerestaureerde kathedraalDe grote Onze Lieve Vrouwekerk met haar rijzigetoren (ongeveer 90 meter hoog) domineert hetsilhouet van Breda. Binnen haar muren zijn de Nassausbegraven. Als een kostbare schrijn omgeven deranke Gotische muren de tombes en de kerkelijkegemeente die daar huisde. De meeste beeldenzijn verdwenen, de fresco’s overgekalkt. Tientallenwapenborden van belangrijke met de prinsbevriende families sierden na de roomse tijd dekerk. Tijdens de Franse revolutie werden al die houtenborden opgestookt. Een nog kalere kerk bleefover. Bij restauraties in de vorige eeuw kwamen hieren daar weer wat fresco’s naar boven, waarondereen aan het noordertransept van de Annunciatie.Een wonderlijk effect was er in de lente van 2010te zien toen bij de tentoonstelling Woord en Wapen(over militairen en dominees in dienst van de Nassaus)reproducties van al die wapenborden weer inde kerk hingen. Een zeer fleurig geheel, maar weleen demonstratie van een opdringerige nieuwe elitedie met vele wapenborden voor een patserige decoratievan de kerk had gezorgd. Dan toch maar lieverbeelden van apostelen en andere heiligen.In 992 wordt vanuit de abdij van Thorn gezorgd voorzielzorg in het Bredase gebied. De eerste vermeldingvan een parochiekerk dateert uit 1269, het betreftde voorloper van de huidige Grote Kerk. Eerder al(in 1184) hadden de tempelieren van Sint Jan zichal in de stad gevestigd vlak bij de plek waar de huidigeAntoniuskerk staat en een Begijnhof in 1240.Wat eeuwen overslaand, komen we Jan van Nassauen Maria van Loon tegen, die met toestemmingvan Maria’s broer, de bisschop van Luik, in 1449 dedevotie tot het Sacrament van Niervaert naar Bredaoverbrengen. Prachtige Middeleeuwse processieswerden gehouden met reuzenbeelden en beeldenvan de vier Heemskinderen. Tijdens de Tachtigjarigeoorlog was Breda afwisselend in handen vande Spanjaarden en de ’opstandige’ gewesten. Van1625-1637 was Breda weer katholiek. De O.L.V. Kerkwerd weer plechtig ingewijd, maar na de overwinningvan Frederik Hendrik in 1637 is dat afgelopen.En vanaf de vrede van Münster (1648) beheerst deNederlands Hervormde Kerk (toen nog gereformeerdgeheten) 150 jaar lang het geestelijk leven en wasde bouw van katholieke kerken verboden.Katholiek reveilVanuit het Begijnhof werd in de reformatietijd dezielzorg van Breda waargenomen door een bontteam van een Norbertijn, een wereldheer, eenJezuïet en een Franciscaan. Dat team bediende hetBegijnhof en nog wat minischuilkerkjes. Afwisselendwerd een van de geestelijken weggejaagd. Toen in1666 de bisschop van Muenster Oudenbosch hadaangevallen, was het stadsbestuur ’ not amused’.Maar het getij keerde en rond 1800 kon de grotemeerderheid van de Breda’se gelovigen (de katholieken)hun schuilkerken verlaten en er weer kerkenbouwen. In Europa was de tijd van de katholiekebarokstijl voorbij en vierde het neoclassicisme hoogtij.In Breda was dat nodig, want pogingen om deoude Lieve Vrouwekerk terug te krijgen liepen schipbreuk.Den Bosch kreeg zijn Sint Jan (in erbarmelijkestaat) terug, maar in Breda ging de verhoopteteruggave niet door: er lagen teveel Oranjes in. Alstroost gaf het ministerie van Eredienst subsidie opde bouw van nieuwe Godshuizen. Dat betekendewel grote staatsinvloed op de bouwprojecten. Nadatde subsidie was toegekend werd men doorverwezennaar het Ministerie van Waterstaat. Zo ontstondende ’Waterstaatskerken.’ Het waren meestalgoed gebouwde kerken in een wat saaie namaakklassieke stijl die toen mode was. In Haarlem zijnde Jozefkerk en de Antonius (de Groenmarkt)voorbeelden van die stijl. In Breda was ook eenAntoniuskerk: de Franciscaanse statie midden in destad. Deze statie was in die dagen de belangrijksteparochie van Breda geworden.De AntoniuskerkIn 1835 begon de bouw van de Antoniuskerk dienu (weer) de status van kathedraal heeft gekregen.Vanaf 1837 was aan de Sint Jansstraat de rijzigevoorgevel te bewonderen van kerk. Architect Huysers(1781-1848) tekende voor het ontwerp. Deindrukwekkende neoklassieke voorgevel met bovende ingang het beeld van ’de Godsdienst’ moet hetgesprek van de dag geweest zijn. Het gebouw wasvoor een waterstaatskerk erg groot uitgevallen. Eentoren van 50 meter hoog en een schip van 48 meterlang, 20 meter breed en 20 meter hoog. In 1839werden er mooie tegels gelegd in de kerk en in1849 een nieuw altaar geplaatst van P.J. Cuyper (nietCuypers!) uit Antwerpen. Toen in 1853 de bisschoppelijkehiërarchie werd hersteld, lag het voor de handdat men de Antoniuskerk als kathedraal zou kiezen.De Antoniuskerk bleef kathedraal tot 1875, toen debisschopzetel werd verplaatst naar de Barbarakerkaan de haven. Pierre Cuypers tekende voor hetontwerp. Torenloos heeft de reusachtige kerk hetuitgehouden tot 1968. De restauratie en renovatievan deze magistrale schepping van Cuypers bleek alras onbetaalbaar. Daarbij ontvolkte de binnenstad enwas men toe aan een kerk zonder pracht en praal.Vandaar dat bisschop Ernst koos voor de Michaelkerk,een parochiekerk in een nieuwbouwwijk, dievan 1968 tot 2001 als kathedraal fungeerde. Voorgrote vieringen week men uit naar de oude Gertrudiskerkin Bergen op Zoom die inmiddels niet meerdoor de Hervormden gebruikt werd. In 2001 keerdede kathedrale bisschopzetel weer terug naar de binnenstad.Na een restauratie en een herinrichting zotegen 2009 staat de kerk er nu zeer florissant bij.De inrichting van de kerkAandacht verdient het Maarschalkerweerdorgel uit1858, maar echt intrigerend is de geweldige preekstoeldie op 12 februari 1868 werd geplaatst. Hij isversierd met reusachtige beelden van de hand vanH.Peeters-Divoort uit Turnhout. De preekstoel is eenbeeldverhaal in hout van het leven van de heilige(kleine) Antonius (1195-1231). Heel opvallendis de verbeelding van de ezel en het AllerheiligstSacrament. Het verhaal gaat dat Bonillo, een kathaaruit Rimini waar Antonius voor de vissen preekte,niet in de Eucharistie geloofde. Hij stelde voor omeen ezel drie dagen niets te eten te geven en hetuitgehongerde dier dan te laten kiezen tussen eengeconsacreerde Hostie en een met haver gevuldevoerbak. Toen de ezel zijn honger mocht stillen,had hij geen enkel oog voor de voerbak, maar zaktehij door zijn knieën om het Sacrament te vereren.Het verhaal doet denken aan de ezel van Bileamuit Numeri 22 waarin ook een religieus gevormddier optreedt. De preekstoel is verder geweldig enreusachtig, een kathedraal waardig. Men zou denkendat toen Antonius kathedraal af was, de versieringsoberder werd. Het omgekeerde was het geval: in1887 werd de gouden Christus in de apsis aangebracht.Een nieuw Hoogaltaar volgde in 1888.In 1899 kwam er een nieuw Antoniusaltaar enin 1900 een daarbij passend Mariaaltaar. De kerkkreeg ook nog kleurige ramen en prachtige banken,waar er nog enkele van over zijn.Na een ingrijpende restauratie van buiten- en binnenkant(waarbij zelfs ook een crypte werd aangebrachtom de bisschoppen in te kunnen begraven)opende de kerk op 30 oktober 2004 weer haardeuren. Eloi Koreman tekende voor de herinrichting.De banken zijn (op enkele na) vervangen door stoelen.De ruimte kan weer ademen. Opvallend is hetnieuwe altaar opgetrokken uit eikenhout van zo’n2000 jaar oud (!). Het glas van het altaarblad en debisschopstroon en de andere zetels en de ambo dat(uiteraard) doorzichtig is, belemmert zo het zichtniet op de mensen die in de eredienst voorgaan.Want ’niet met hout en steen alleen wordt het grotewerk gedaan, ’t zal om ons zelve gaan.’ ■Hein Jan van Ogtrop, HaarlemGebruik is gemaaktvan het boek ’Omgeloof gebouwd’,geschiedenis van deAntoniuskathedraal inBreda waaraan ook deillustraties ontleendzijn.SamenKerk oktober 2010

14 15Van OnderopDe natuur is in de nazomer heel uitnodigend. Een aangenamenajaarszon en fietsen door de roodgekleurde bossen.De maand oktober is in de Rooms-Katholieke traditie derozenkransmaand. Met het bidden van de rozenkranseren we Maria als de moeder van Jezus envragen om haar voorspraak bij God. Velen onder deouderen herinneren zich nog de bijna dagelijkseknielzit op de kokosmat. De rozenkrans weerstondhet ongemak en is voor velen een bron van genadegeweest.In oktober, tijdens Wereldmissiemaand 2010, halenparochies wereldwijd geld op voor parochies elders inde wereld, die het minder breed hebben. Dit jaar richtMissio Nederland, dat vroeger bekend stond als pauselijkemissiewerken, de aandacht op de kerk in Ethiopië.Dit land is een van de armste landen van Afrika. Missiostaat voor solidariteit met parochies wereldwijd. Ditstaat te lezen in het vernieuwde parochieblad AugustinusNieuwsvan de St. Augustinusparochie te Vijfhuizen.Een artikel wordt gewijd aan het nieuwe logo. Daarinmoesten verwerkt worden : schip, Haarlemmermeer en vissersin een zwart/wit tekeningOp de eerste zaterdag van november doen alle Zaanseparochies mee aan de jaarlijkse Sam’s kledinginzameling,voorheen Mensen in Nood.De parochie van HH. Martelarenvan Gorcum teKoog aan de Zaan meldtin haar parochieblad dattwee leden van de MOV-groep klaar staan om de geslotenplastic zakken, schoeisel en huishoudtextiel in ontvangstte nemen. Zij hebben zich geïnstalleerdbij de zij-ingang. Op de tafel staat dekoffie met koek weer klaaEen week eerder is de kledinginzamelingsactie inAlmere. In het kerkblad Goede Reden staan deadressen van de kerkcentra genoemd waar de plasticzakken afgegeven kunnen worden. Deopbrengst van de ingezamelde kledingkomt ten goede aan de noodhulpprojecten van Cordaid Mensenin Nood.In de Agathaparochie te Zandvoort en in deAntonius&Paulusparochie te Aerdenhout komt de charitatievekledinginzamelaar ook in dezelfde periode langs. De werkgroepvraagt om de kasten na te kijken op bruikbare kleding,schoeisel, dekens, lakens en gordijnen en alles in goed geslotenen stevige zakken aan te bieden. Dit verzoek staat in Triangel.door Eleonora Hoekstra-RosDe Gerarduskalender, een scheurkalender met elkedag op de voorkant een spreuk dieaanzet tot nadenken, is een uitgavevan het klooster van Wittem,een leefgemeenschap voor patersen broeders van de Redemptoristen.De voorkant van het blokje is ongewijzigd.Op de achterkant is eenaantal nieuwe rubrieken opgenomen,met name “Verhalen uit hetOosten” met traditionele moppen uit de Oosterse cultuur,limericks en grappige grafschriften en informatieover verschillende onderwerpen. In Het LopendVuurtje, het parochieblad van de parochie St. JansGeboorte - De Kwakel meldt dat de scheurkalenderdikwijls een welkom cadeau is voor de feestdagen, bijverjaardagen of speciale gelegenheden.Ook in het gezamenlijkkerkblad voor deparochies St. JoannesEvangelist, Kaag- 4b.Abbenes en O.L.Vrouw OnbevlektOntvangen, Nieuw -Vennep staat vermeld dat deSt. Gerarduskalender weer te koop is bij de bekendeadressen in de parochie. De prijs van het kalenderblokjeis E 5,25. Het schild is gratis.Enkele parochies zijn reeds overgegaanvan een papieren versie van hunparochieblad naar een per e-mail teontvangen parochieblad. De parochieSterre der Zee te Zeewolde is methaar parochieblad overgestapt in septemberop pdf -opmaak. Het is simpel.Met een ’ja ik wil’ aan de administratievan de parochiecentrum kan het parochiebladper e-mail worden ontvangen.Op blz. 2 van de Info, het parochiebladvan H. Johannes de Doper teHoofddorp staat dat er bij het parochiesecretariaaten bij boekwinkel HetKruispunt een map ligt met vacaturesvoor denkers en doeners. De parochieblijft zoeken naar actieve vrijwilligers en vraagt ofer parochianen zijn die tijd en zin hebben om eenactieve rol in de parochie te spelen.De R.-K. Parochie van de HeiligeMaria te Bussum legt in eenartikeltje in haar parochieblad uitdat vrijwilligers tegenwoordig ookflex-vrijwilliger kunnen zijn. Er zijnbinnen de parochie verschillendewerkgroepen die met een vaste kernwerken en een flex-vrijwilliger doetzo nu en dan mee wanneer de agenda dat toelaat. Opdie manier ben je ook betrokken.Het nieuwe jaarlogo laat een zoektocht zien van acht Zaanseparochies. Zij willen elkaar vinden in de kracht van intensievesamenwerking. Het logo stelt voor een cirkel die door openschakels bij elkaar gehouden wordt. De puzzelstukjes verbeeldende diversiteit van mensen waaruit degeloofsgemeenschappen zijn opgebouwd.Vanuit het hart ontspringen acht grote enkleine zwarte punten: de acht parochieverbanden.De parochies hopen met nieuwe elan elkaarte ontmoeten in de Eenheid van Verscheidenheid.Een parochiaan van de Engelmunduskerk Hart van Driehuisvertelt in de maandbrief welke angstige momenten zijbeleefde toen zij bemerkte dat zij opgesloten was in haareigen parochiekerk. Zij kon maar aan een ding denken:Heer help mij hier uit!.Toen zij na de gelukkige bevrijdingrondvertelde over haar eenzameopsluiting kreeg zij ongewildsteeds hetzelfde goede advies: netzo lang de Angelusklok luiden totdatmensen van Driehuis zoudendenken ’wat is er toch in de kerkaan de hand?’Het Parochiecafé in de parochiegemeenschapSchoten gaat onderde nieuwe naam van Themacafé inhet nieuwe seizoen 2010 verder. Ditstaat in het parochieblad Noorderlicht.Het concept is enigszinsveranderd en met de nieuwe naamhoopt de werkgroep met boeiendelezingen en speelfilms ook buitenkerkelijkemensen te bereiken.Het parochieblad Heet van de Naald van de kerkenvan Santpoort/Velserbroek meldt dat haar regio Delta,de R.-K. parochies van IJmuiden, Driehuis, Santpoort/Velserbroek, Spaarndam, Haarlemmerliedeen Haarlem-Noord,een startmanifestatie organiseertvan het Millenniumdoelenproject.De Verenigde Natieshebben in 2000 verschillendedoelen geformuleerd. Een aantalzijn: armoede en hongerhalveren, alle meisjes en jongensnaar school, gelijke kansenvoor mannen en vrouwenenzovoorts. Deze doelen moeten in het jaar 2015 zijnbereikt. Tijdens de startmanifestatie vertellen de parochiesin hoeverre de doelen al gerealiseerd zijn en watnog is te doen. Ook hopen de parochies draagvlak tevinden bij maatschappelijke organisaties en bij buitenkerkelijken.SamenKerk oktober 2010

16Bijbelrubriek17Met Allerzielen gedenken wij onze doden. Dan spreken weover de dood, maar dat is om de dooie dood niet eenvoudig.Gesprekken met mensen die gingen sterven en hunnabestaanden gonzen door mijn hoofd.Over de dood gesprokenJe man, je vrouw, je vader of moeder, broer ofzusje, je kind sterft. Totale ontreddering is vaakje deel en een diepe leegte, een enorm gemisomringt je. “Het leven gaat door” – zeggen ze. “Jezult wel veel steun hebben aan je geloof”- zeggenze. “Je bent jong, je vindt nog wel een ander” – zeggenze. “Het was haar tijd” – zeggen ze. Zeggenze – zeggen ze – ze zeggen zoveel. Maar ik? Ikben niks meer. Troostend is de belangstelling bijhet afscheid. Maar dan. Het leven gaat inderdaadverder, maar je bent wel alleen. Niemand zegt ’smorgens meer tegen je goeie morgen, heb je goedgeslapen? En als je thuiskomt, vraagt niemand meeren? hoe was het? Niemand kust je ’s avonds voorhet slapen gaan welterusten. Je voelt je eenzaamin gezelschap. Soms een derde wiel aan de wagen.Je verliest contacten. Het geluk van anderen werktweliswaar niet kwetsend, maar je kunt zo intensverlangen naar dat geluk van die ander. Je huilt detranen uit je kop. Je probeert overeind te krabbelen.Door een diep dal van verdriet gegaan, leer jesoms intenser van het leven genieten. Op zoek naareen nieuwe zin in je bestaan, op zoek naar jezelf.Verdriet van anderen, groter verdriet soms om eenscheiding of ziekte doet je je eigen leed relativeren.Hun dagen zijn als het grasGeluk en verdriet, die twee verre uitersten, blijkenbroertje en zusje te zijn en vechten om de voorrang.Je bent alleen of toch niet? Gaat de gestorvene metje mee? Dat is soms beklemmend, soms bevrijdend.Soms een rem om een nieuwe weg te gaan, somseen stimulans om een nieuwe weg in te slaan. Degestorven dichter Willem Wilmink schrijft herkenbaarin zijn gedicht Mijn Man:Ik ben nooit meer naar zijn graf gegaan.Is dat schande? Nee. Ik voel het anders aan.Ik weet zeker, dat ik hem niet vindop dat kerkhof daar, in de koude wind.Maar wel voel ik zijn aanwezigheidwaar we samen waren in die oude tijd.Dikwijls is het of hij naast me gaat.Of ’k hem spreken kan, vragen om raad.’k Vind dat hij het dichtste bij me is,als ik troost behoef in mijn droefenis.Maar is een dag eens mooi en goed geweest,juist dán mis ik hem het meest.Verbeelding? Dwaasheid? Dood is toch dood? Allesvoorbij en zand erover? Soms leef je nog lang ofkort voort in de herinnering van mensen, in degedragingen van je kinderen. Lang als je beroemd ofbelangrijk was. Kort als je naar de onmaat van dezewereld niet veel voorstelde of hoegenaamd alleendoor het leven ging.Mensen – hun dagen zijn als het gras, zij bloeienals bloemen in het open veld, dan waait de winden zijn zij verdwenen en niemand weet waar zehebben gestaan, zingt psalm 103. Maar dan komende vragen. Niet als je lang en gelukkig geleefd hebt,dan ben je een mens van alle dag, zijn je dagengeteld, zegt ons de Bijbel. Wel als je jong sterft, vande honger in Afrika, als je met je fiets onder eenauto komt of zomaar op straat wordt doodgeslagen.Of als je schoot amper is gesloten na het barenvan kinderen en je de dodelijke kanker krijgt. Danroepen wij waar is dat in godsnaam goed voor? Ofmeer berustend maar wel heel fout de Heer heeftgegeven, de Heer heeft genomen, de Naam vande Heer zij geprezen! Het zijn de ervaringen vanalle tijden van alle mensen, ook onze ervaringen.Duren zal de liefde van GodIn het Oude Testament lees je een ontwikkeling van’dood is dood en verder niks’ naar maar God, datkan toch niet? Jij bent toch een God van levenden?De dood is onvermijdelijk en maakt ons allemaalgelijk. Er is geen verschil meer. Maar is het grasdat verwaait uit psalm 103 de uiterste limiet waaralles mee ophoudt? Deze psalm zingt verder: maarduren zal de liefde en goedheid van God voor wiehem hoogachten en leven naar zijn leefregels. Wieof wat is de liefde van God?Daar is Jezus. In hem komt God aan het licht. Hijmaakt ons deelgenoot aan de liefde van God. Wiein mij gelooft zal niet sterven maar leven vooreeuwig, zegt hij tot de zusjes Martha en Maria diepverdrietigvanwege de dood van hun broer Lazarus(Johannes 11,1-44). Onzin? Goedkope troost?Een paar jaar maar trekt Jezus rond en spreektzijn gloeiende woorddaden, doet hij goed, doet hijGod. Hij zet de wereld op zijn kop en dus wordthij vermoord. Maar God laat het er niet bij zitten.Hij neemt het niet, dat zijn liefste kind die opkwamvoor goedheid en recht, die liefde in Zijn Naam handenen voeten geeft, wordt omgebracht. Dus doethij Jezus opstaan uit de dood. De leerlingen ontmoetenhun verrezen meester en na van de schrikte zijn bekomen, trekken zij de wereld in om tegetuigen met woord en daad van Jezus, van Godsliefde voor de mensen. Het werkt aanstekelijk tot opde dag van vandaag.Uit ons midden vallen mensen weg, je verliest jeliefste lief. Is het dan zand erover, want dood isdood? Nee, wie met vallen en opstaan Jezus achternaleeft – zo mogen wij hopen en verwachten –houdt het leven met de dood niet op. Onze dodenleven met Jezus bij God voort als zij hebben geprobeerdZijn weg te gaan in hun leven. Zij staan vooreeuwig geschreven in de palm van zijn hand. Wijook, want Hij weet wie wij zijn. Hij kent ons verdrieten troost ons. Luister maar naar wat het boek Openbaring(21,1-5) ons toeroept:Toen zag ik een nieuwe hemel en een nieuweaarde.... ■Ko SchuurmansAlbert van Ouwater (rond 1450):De opwekking van Lazarus.Let op de bescheiden plek vanJezus en de reacties van degezagsdragers!SamenKerk oktober 2010

Ik ben zo blij dat ik, ondanks mijn gebroken heup,kerkelijk kan meeleven!Parochianen de gelegenheid bieden overal vieringen te kunnen volgen van goedegeluidskwaliteit? sIKN kent een flexibel kerktelefoonsysteem, gebruiksvriendelijkvoor zowel zender als ontvanger. Een greep uit de aansluitmogelijkheden:bij ouderen die niet meer naar de kerk kunnen, in het verzorgingstehuis, thuis bijziekte of bij (langdurig) verblijf in het buitenland.Puzzel‘n beetje crypto198 9712 13Meer informatie of een offerte? Bel (0182) 75 05 20 of mail verkoop@sikn.nl.www.sikn.nlGespecialiseerd in begraafplaats werkzaamhedenGrafdelven I Ruimen van graven I Individuele op- en herbegravingen I GrafkeldersVerzamelgraf kelders I Urn muren en kelders I Uitbreiding en herinrichtingGroenvoorziening I Padverharding I Restauratie en onderhoud grafmonumenteninfo@monumentenwachtnoordholland.nlwww.monumentenwachtnoordholland.nlDe Hout 47, 1607 HB Hem | tel. 0228-544 484mob. 06-539 691 11 | info@begraafplaatsservice.nlWWW.BEGRAAFPLAATSSERVICE.NLMonumentenwacht Noord-HollandBouwkundige inspecties en adviezen aan particulieren, ondernemingen, stichtingen enoverheden over monumentale gebouwen in Noord-Holland • Beoordeling van offertes enprijsopgaven • Bereikbaarheids- en veiligheidsplannenT: 075 6474588F: 075 6474593Postbus 79, 1520 AB WormerveerMonumentenwacht Noord-HollandK E R K E L I J K M E E L E V E N , O V E R A LVeerdijk 32, 1531 MS WormerBouwkundige inspecties enadviezen aan particulieren,ondernemingen, stichtingen enoverheden over monumentalegebouwen in Noord-Holland• Beoordeling van offertes enprijsopgaven • Bereikbaarheids- enveiligheidsplanneninfo@monumentenwachtnoordholland.nlwww.monumentenwachtnoordholland.nlT: 075 6474588F: 075 6474593Veerdijk 32, 1531 MS WormerPostbus 79, 1520 AB WormerveerHorizontaal1 mootje vis, waaraan je voor drie maanden genoeghebt 7 stalling voor een flacon sterke drank 8door Son loopt een klinkerweg 10 gezinsblad vooroud(e) katholieken 11 de koffie 12 heeft signerenals beroep? 15 Hoorn heeft er niet om gevraagdgrievend bejegend te worden 16 met de natte vinger17 ene Frans.... 18 hij dus! 20 jij en ik 21 uit defamilie der antilopen 23 soort baan dat wat ritmegeeft aan het levenVerticaal1 restaurant? 2 verbaasd zijn over de supermarkt 3om de pijn te verlichten ligt hij in dure tenten opeen mooi schaaltje 4 plek voor een omleiding 5Mokum’s niveau 6 bezigheid van een schoenmakeren een scholier 9 verlichting op de buis 11 zo tehoren een drukkend weersverschijnsel 13 laatste tikvoor deze jongen 14 van oudsher een Protestantsglijmiddel 19 lagere school-verdriet staat in Engelandniet hoog aangeschreven 21 zeg de geestelijkadviseur dat hij ophoepelt 22 riviertje vol klinkersPrijswinnaars juli-augustus 2010M. van Diepen, UrsemW.M.A. Habets, HaarlemL.P. Kok, ’t Veld161 2 3 4 5 67188 9 10 1112 13 1415172321181923Oplossing opsturen naar het redactiesecretariaat Samen Kerk,Postbus 1053, 2001 BB Haarlem16222021Bouwkundige inspecties en adviezen aan particulieren, ondernemingen, stichtingen enoverheden over monumentale gebouwen in Noord-Holland • Beoordeling van offertes enprijsopgaven • Bereikbaarheids- en veiligheidsplanneninfo@monumentenwachtnoordholland.nlwww.monumentenwachtnoordholland.nlT: 075 6474588F: 075 6474593Veerdijk 32, 1531 MS WormerPostbus 79, 1520 AB WormerveerBouwadvies Groot HollandZelfstandig onderdeel van deMonumentenwacht Noord-Holland.Wij zijn gespecialiseerd in:• Aan- en verkoopkeuringen• Meerjaren onderhoudsplannen• Adviezen over vergunningen ensubsidies• Kostenramingen en begrotingen• Begeleiding, toezicht enopleveringskeuringen• Bestekken en werkomschrijvingenT: 075 6474586 F: 075 6474593info@bouwadviesgrootholland.nlVeerdijk 32, 1531 MS WormerPostbus 379, 1520 AJ WormerveerOplossing juli-augustus 2010• We zouden zo graag vele inzenders een prijsje gunnen, maardat kan de diocesane bruin niet trekken. Mooi verzorgde inzendingen,vaak bont ingekleurd, ze zijn een lust voor onze ogen.Gaat u daar vooral mee door. Op den duur zal de jury er welgevoelig voor zijn!• De prijswinnaars van deze oktober-crypto komen in het decembernummer.Wat ons betreft mag u de oplossing op een kerstkaartplakken! De mooiste drukken we af en de afzender ervanis dan natuurlijk meteen een van de drie winnaars, mits deoplossing goed is!Zelfstandig onderdeel van de Monumentenwacht Noord-Holland. Wij zijn gespecialiseerd in:SamenKerk oktober 2010SK_08_10_2010_adv.indd 1 13-09-10 10:58• Aan- en verkoopkeuringen• Kostenramingen en begrotingen

20VermeldenswaardMissie naast de voordeur21❚❚❚❚❚❚❚❚Uitslag zomerpuzzelNamens de redactie en de jury willen wij alle lezers hartelijkdanken voor de enorme stapel inzendingen met oplossingenvan de vakantiepuzzel in het zomernummer van Samen Kerk.De diversiteit aan inzendingen is prachtig: briefkaarten,ansichtkaarten, mooie foto’s, vakantieprinten of vakantiekaartenen niet te vergeten de eigen gemaakte kaarten. Wij hebbenervan genoten!Petra Vermeer, Pers en publiciteit, Bisdom Haarlem-AmsterdamDe oplossing van de vakantiepuzzel is: IN VRIJHEID GELOVEN.De jury heeft de volgende prijswinnaars getrokken:• C.J. Vissers, Haarlem• L.A. Jonker-Dekker, Obdam• C.M. Weijers-Philippi, Vogelenzang• H. Veld, Hippolytushoef• M.J. Schousen, Enkhuizen• J. de Lang, Almere• G.A.P.H. Boerrigter-Smit, Uithoorn• M.H. Uijtendaal, Haarlem• M. Stamkot, Monnickendam• Zr. Augustinessen, Augustineshof, SomerenVan harte gefeliciteerd! U hebt uw prijs inmiddels ontvangen.❚❚❚❚❚❚❚❚Nieuw cursusaanbod vanBenedictushof in EgmondMet cursussen en bijeenkomsten rond thema’s als Jezus inhet Lucas-evangelie’, De poëzie van Rutger Kopland, SpiritueelLeiderschap vanuit Benedictijnse Spiritualiteit en Mystiekdichterbij, heeft de Sint-Adelbertabdij is Egmond-Binnen ditnajaar en voorjaar 2011 weer een uitgebreid en inspirerendaanbod samengesteld voor wie graag iets verder en dieper wilkijken dan de waan van de dag. Een volledig overzicht van hetprogramma is te vinden op www.abdijvanegmond.nl of kunt uaanvragen bij de Benedictushof p/a Sint-Adelbertabdij, Abdijlaan26, 1935 BH Egmond-Binnen, telefoon 072 5061415,e-mail benedictushof@abdijvanegmond.nl❚❚❚❚❚❚❚❚Studiedag 22 oktober 2010Arbeid en menselijke waardigheid in eentijd van globaliseringDe arbeid gaat vele mensen aan en op de beoefening ervanbestaan vele visies. Alle reden om weer opnieuw vanuit dekatholieke sociale leer een blik te werpen op de positie vande arbeid.Tijdens deze studiemiddag zal aan de hand van vier inleidingenop de hedendaagse positie van de arbeid wordeningegaan en op de wijze waarop de arbeid ingebed kan wordenin het geheel van de Sociale Leer van de Kerk. Centraalstaat immers de menselijke waardigheid. Weinig terreinen inhet leven zijn zo beslissend voor die waardigheid als juist dearbeid en de omstandigheden waaronder deze wordt verricht.Het Centrum is van mening dat het katholieke geluid rondomde arbeid vernieuwend is en een belangrijke bijdrage levert.Sprekers zijn prof.dr. Van Wissen, drs.H. Crijns, drs.J. Hasselaarba en mr.drs.H.Klamer.Deze middag wordt ook het boek ’De menselijke arbeid in deKatholieke Sociale Leer, ontwikkeling en actualiteit’ van diakenPh. Weijers gepresenteerd. Het is dan te koop voor E 9,95.Wie, wat, waar, wanneer en hoeDe studiemiddag wordt georganiseerd door het Centrum voorSociale Leer van de Kerk. Iedereen die zich door de thematiekaangesproken voelt, is van harte welkom. Wanneer: 22 oktober2010; tijd: 13.00-17.15 uur; toegang: E 7,50; locatie: DeTiltenberg, Zilkerduinweg 375, 2114 AM, Vogelenzang. Aanmelden(verplicht) vóór 15 oktober bij: mkarsten@tiltenberg.orgof telefonisch op 0252-345 345 (Tiltenberg). Meer informatieen het programma bij bestuurslid, secretaris: Marieke Karsten,mkarsten@tiltenberg.org, telefoon 0252-345345 en op de sitevan het Centrum (www.cslk.nl).❚❚❚❚❚❚❚❚Diaconaal weekend:Iedere mens heeft een naam“Kwetsbare mensen in armoede” is het thema van het vierdediaconale weekend, dat valt in het weekend van 20 en 21november aanstaande. Armoede in een rijke samenleving iseen onderwerp dat ook bij de kerken om aandacht vraagt.De mensen die weinig of geen reserves hebben worden hetharst getroffen door bezuinigingen en uitsluiting. Parochiesen met name PCI’s en diaconale werkgroepen, zullen daar intoenemende mate mee worden geconfronteerd. De werkgroep’Dekenaal diaconaal weekend’ zal dan ook volgend jaar aandachtwillen besteden aan kwetsbare mensen in armoede ende rol van de kerk. Want alle kwetsbare mensen in armoedehebben een naam. En vooral PCI’s, pastores en diaconalewerkgroepen willen weten wie zij zijn.Een levend voorbeeld:missie en evangelisatiedoor middel van het gezinAls we aan de missie denken, dangaan onze gedachten vaak uit naarmissionarissen in het buitenlanddie het Evangelie in woord en daadnaar de mensen brengen. Nederlandwas pakweg 60 jaar geledenland nummer één als het ging ombuitenlandse missionaire activiteiten.Ondertussen is ons eigen land eenmissionair gebied geworden en doorprominenten verklaard tot missielandnummer één. Het kan verkeren...Hoewel er inmiddels aardig watgeestelijken vanuit het buitenlandnaar ons toe komen, is het natuurlijkeen taak van ons allemaal omals Christenen door woord en daadte laten zien wat (of vooral Wie) erin ons leeft. Ik denk dat een goedbegrip van kerk-zijn ons kan helpenanderen uit te nodigen er deel vanuit te maken. Op de eerste plaats iskerk-zijn een gemeenschap van gelovigen.In het verleden is de nadrukveel gelegd op de persoonlijke - lees:individuele - geloofsbeleving. In dehuidige individualistische cultuur pastzo’n geloofsbeleving ook goed, maarhet is nog geen kerk-zijn.Gemeenschap vangemeenschappenDe kerk is een gemeenschap vangemeenschappen. Daarbij denkenwe als vanzelf aan de gemeenschappendie we in de parochies vormen.Ik wil echter een stap verder gaan:wat is de kleinste geloofsgemeenschapdie we in de kerk kennen?Precies: het gezin. Dat betekent dusdat als het niet goed gaat met degeloofsgemeenschap zoals we die inhet gezin kennen, het ook niet goedzal gaan met de grotere gemeenschapdie de kerk is; het zijn immersde bouwsteentjes van het groteregeheel. Als daarentegen het geloofslevenbinnen het gezin groeit, heeftdat ook positieve weerslag op deparochie en op de kerk wereldwijd.U begrijpt waar ik naar toe wil. Alswe Nederland zien als een missieland,dan is het eerste gebied dat’gemissioneerd’ moet worden hetgezin. Op de eerste plaats geldt datvoor ons eigen gezin door de belevingvan het geloof door middel vangebed en sacramenten. Maar alsgelovigen binnen een parochie kuntu ook een getuige zijn van God’sliefde voor gezinnen die u kent. Alsvriend, kennis, pastoraal verantwoordelijke,opa of oma wordt u door hetEvangelie geroepen om door woorden daad een levend voorbeeld te zijnvan Degene die in u leeft. Daardoorkan het gezin gevoed worden envoedt het gezin op haar beurt weerde kerk. ■Stefan van AkenAfdeling Huwelijk & GezinSamenKerk oktober 2010

22Parels uit de schattengrotMissie naast de voordeur23Oriëntatie op het OostenTienerkamp op bezoek inwoonvoorziening ReigersdaalJohan te Velde is niet alleen vicarusvan het bisdom Groningen, maar ookeen jaargenoot van me. Aangezienwe dus al meer dan dertig jaar theologischmet elkaar in gesprek zijn,was ik benieuwd naar zijn studie overBidden naar het oosten. Gebedsrichtingin spiritualiteit en liturgie (Valkhofpers Nijmegen 2010). Het onderwerpis wat riskant, want al gauw kan zoietstot een klaagzang vervallen: waaromstaat de priester na Vaticanum 2niet meer naar het Oosten gekeerd?Ook loop je het risico om alleende gebedsrichting naar het Oostenals legitiem te zien, terwijl anderereligies hun identiteit juist ontlenenaan andere keuzes: de islam kent deqibla, naar Mekka, het jodendom deMizrach (oosting) naar Jeruzalem, en,last but not least, het protestantismeverwerpt het heilig verklaren vanwelke richting dan ook als een vormvan afgoderij! Te Velde laat goed ziendat het Oosten als gebedsrichtingdiep geworteld is in de Schrift: hetparadijs in het Oosten, de komst vande Messias, als de dageraad, vanuithet Oosten. Hij is echter objectiefgenoeg om óók te laten zien dat debijbel zelf de verering van het Oostenhier en daar verwerpt als afgoderij,omdat minstens de schijn wordtgewekt dat de zon wordt aanbeden(vgl Ezechiel 8:16)!Ook in de tijd van de kerkgeschiedenisvinden we meerdere praktijkendoor elkaar, hetgeen al blijkt uit hetfeit dat de Sint Pieter nu juist nietnaar het Oosten gericht staat, maarnaar het Westen. Paus Leo de Grote(440-461) houdt in dit verband eentirade tegen de gelovigen die zondermeer verrassend is. Er zijn gelovigendie alvorens de (oude) Sint Pieterbinnen te gaan zich keren tot deochtendzon.“Deze dwazen keren zichom naar de stralende zon en metgebogen hoofd buigen ze ter ere vande stralende schijf. Hun manier vandoen is gedeeltelijk toe te schrijvenaan onwetendheid, gedeeltelijk aanhun heidense geest en wij zijn er pijnlijkdoor getroffen!” Geen twijfel aan:het buigen naar het Oosten wordthier als afgoderij gezien. Menig protestantzou instemmend knikken bijdeze uitspraak van de grote Leo. Hetmaakt dit boekje van Johan te Velde,dat tientallen citaten bevat uit kerkvadersmet in de noten de grondtekst,nu juist zo boeiend.Middeleeuwse mystiekToch kan men ook gemakkelijkinstemmen met de auteur dat degebedsrichting naar het Oosten zijnbetekenis behoudt, omdat bidden nueenmaal om een lichamelijke oriëntatievraagt en het Oosten ondanksde polemiek ertegen, diepe Bijbelsewortels heeft. Ik heb vroeger al eensgeschreven over het bekende boekvan Alberdingk Thijm, De heilige linie,waarin hij vertelt hoe zijn zwager, dearchitect Pierre Cuypers, in de 19eeeuw bezield was van het streven omNederland vol te bouwen met neogotischekerken gericht naar het Oosten.Daarvoor moest echter een keer deboomgaard van een pastoor wijkenen de eerwaarde ging niet akkoord.Dan ga ik naar de bisschop, dacht devan middeleeuwse mystiek vervuldebouwheer, maar ook de bisschop gafniet toe, hetgeen de bezieling vanCuypers een geduchte knauw gaf...Terwijl Te Velde zich verre houdt vanrestauratieve tendensen in de liturgiedie de verworvenheden van Vaticanum2 ongedaan zouden willen maken(zoals de broederschap Pius X dat wil),merkt hij terecht op dat bijvoorbeeldbij de schuldbelijdenis de priester éénis met het kerkvolk. Op zo’n moment(dus niet permanent) zou een gezamenlijkzich wenden tot het Oosten,tot God, een zinnige symboliek uitdrukken:de priester als representantvan het volk. Ironisch genoeg beklemtoontjuist het voortdurend naar hetkerkvolk gericht staan de exclusieve rolvan de priester soms teveel! Te Veldehoudt zich verre van de onvruchtbarepolarisatie die zoveel geschrijf overde liturgie tegenwoordig kenmerkt. Zociteert hij onbevangen Huub Oosterhuis,die met zijn: Licht dat ons aanstootin de morgen, eveneens – opverborgen wijze - verwijst naar hetOosten. Graag sluit ik me dan ookaan bij de aanbeveling van bisschopGerard de Korte, die dit boek velelezers toewenst, omdat ons gebedslevenvoortdurend gevoed dient te wordenvanuit de grote spirituele tradities.De lichamelijke oriëntatie op hetOosten en daarmee op de kosmischetijd en ruimte waarin we ons tot onzeSchepper wenden, hoort daar zekerbij. ■Marcel PoorthuisFaculteit Katholieke TheologieHet jongerenpastoraat organiseerdeeen inspirerendemiddag tijdens het jaarlijksetienerkamp. De jongerenbezochten woonvoorzieningReigersdaal en konden zoaan den lijve ervaren dat jevoor een zinvolle ontmoetingook dicht bij huis kan blijven.Op 21 augustus kwamen 32 tienersnaar de cliënten van woonvoorzieningReigersdaal. De tieners warendie week op kamp in Heiloo en deleiding had voor deze zaterdagmiddagStichting Present Heerhugowaardingeschakeld om een diaconale actievoor hen te organiseren. In samenwerkingmet de coördinator vrijwilligerswerkvan Reigersdaal werd hetmogelijk dat de tieners de middagdoorbrachten met de bewoners diein meer of mindere mate een lichamelijkeen/of verstandelijke beperkinghadden. Die middag is van allesondernomen, van koekjes bakkenen wandelen naar de kinderboerderijtot samen zingen. Voorop stond deontmoeting, een middag geven aanelkaar en ontvangen van elkaar.De middag vloog voorbij, het wasal snel tijd om te gaan. Ieder namafscheid, ze hadden het allemaal heelmooi en indrukwekkend gevonden.De cliënten zwaaiden, met van eenenkele de reactie: “Kom nog weereens terug!”. Janet Schipper,JongerenpastoraatDIACONACTIONAangespoord door de oproep die aan iedere gelovige gedaan wordt, worden in hetweekend van 19 t/m 21 november allerlei activiteiten georganiseerd waarbij jongerenzichzelf inzetten voor de naaste medemens. Met DiaconAction gaan jongerengroependoor het hele land aan de slag met een activiteit waarmee ze van betekenis kunnenzijn voor hun omgeving, vaak in het bijzonder voor mensen die het minder makkelijkhebben in het leven. Meer informatie over DiaconAction - en het digitale handboekvoor geïnteresseerde begeleiders - zijn te vinden op www.diaconaction.nl.■SamenKerk oktober 2010

PriesterDenk je eroverpriester te worden?Kijk eens op www.tiltenberg.orgof kom langs op De Tiltenberg!Het Grootseminarievraagt uw steun!Als u ons wilt steunen met uw gebed,stuur ons dan bericht dat u lid wordtvan de gebedskring (gratis). Wilt uons ook financieel steunen? Dat iszeer welkom. Voor de opleiding en destudiebeurzen van de seminaristen isveel geld nodig. U kunt uw bijdrageovermaken op gironummer 54 64 t.n.v.het Grootseminarie te Vogelenzang.Grootseminarie St. WillibrordZilkerduinweg 3752114 AM Vogelenzangtelefoon 0252 345 345www.tiltenberg.orgB E S T E L B O NMARIAKALENDER 2011De traditionele dagscheurkalenderEen heel jaar lang dagelijksinformatie: dag, datum kerkelijkeen wereldlijke feest- en gedenkdagen.Verder een spreuk voorelke dag met op de achterzijdeeen bont geheel van citaten,grappen, gedichtjes, wetenswaardigheden,weerspreuken,recepten, raadsels en puzzels.Prijs slechts(exclusief 1,95 verzendkosten)Ook verkrijgbaar in de boekhandel.Mariakalender is een uitgave vanUitgeverij Gooi & Sticht,Postbus 5018, 8260 GA Kampen.www.kok.nl. Bestellingen van meerdan vijf exemplaren: verkoop@kok.nlNaam:Adres:Code/Plaats:7,50Bestelt hierbij ex. van de ‘Mariakalender 2011’ à € 7,50Portobijdrage € 1,95 per zending. Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar:Uitgeverij Gooi & Sticht, Antwoordnummer 18, 8260 VB Kampen ovv Mariakalender.BisdomhistorieOnbekendegeschiedenis (45)In een sigarendoos met oude foto’s van pastoor A.J. Hogema troffen we een foto aanvan een tot nog toe onbekende priester. Het is mogelijk een goede kennis geweestvan deze op 15 juni 2006 overleden pastoor. Wie herkent deze priester? Graag uwreactie naar Redactie Samen Kerk, t.a.v. dhr. Floor Twisk (archivaris), Postbus 1053,2001 BB Haarlem. Per e-mail kan ook via: ftwisk@bisdomhaarlem-amsterdam.nlOnbekende geschiedenis (44)De door mevrouw Truus Bank-Merks uit Haarlem aangeleverde familiefoto met alscentrale figuur Pater Salvator Booms o.f.m. heeft tot nu toe een tweetal reactiesopgeleverd.De eerste kwam van mw. T. Smit uit Bergen (N.H.), die in de persoon midden bovenPater Emanuel Louwe o.f.m. herkende. Albertus Petrus Louwe was geboren in ’t Zand(Zijpe) op 14 december 1899. In de periode van 11 augustus 1955 tot 10 augustus1964 was hij pastoor van de parochie van het Allerheiligst Hart van Jezus, het kerkgebouwstond aan de Kleverparkweg, in Haarlem. Hij overleed te ’s-Gravenhage op6 januari 1971.De tweede reactie kwam van mw. Marieke Lambermont-van Gerven en haar moedermw. A.J. van Gerven-van der Kemp uit Amsterdam. Zij herkenden de pater tweedevan links onder op de voorgrond. Het is WilhelmusHendrikus Joseph Gasman o.f.m., geborente Amsterdam op 10 oktober 1914. Hij werd op7 september 1934 ingekleed in de orde van deFranciscanen. Nadat hij enige jaren kapelaan wasgeweest in Leiden, werd hij in 1947 aalmoezenierbij de Landmacht. Eerst te Leiden en Harderwijken vanaf 1949 in Utrecht. Vanuit hier werkte hijjarenlang in Austerlitz en bij de gedetineerde militairenin Nieuwersluis. Hij overleed te Utrecht op10 april 1975.Hiermee zijn nog niet alle geestelijken op de fotoherkend, maar we hebben goede hoop dat ditbinnenkort wel het geval zal zijn.Oorlogsherinneringen (2)Het verzoek van mevrouw Riet Kabel-Face uit Smilde, om in contact te komen met mensen die in hun jeugd aan het eindvan de Tweede Wereldoorlog 1940-1945 met een kindertransport naar het oosten van Nederland werden gebracht, heeftook een tweetal reacties opgeleverd. De door mw. J.M. van Meurs-Niesten uit Heiloo en van mw. Riet Post-van der Stoopuit ‘t Veld toegestuurde informatie is doorgezonden.P.S. Heeft ook u een onbekende foto van een kerkelijke gebeurtenis of een priester, pater of zuster en wilt u er meer vante weten zien te komen, dan kunt u deze opsturen naar de redactie van Samen Kerk, Postbus 1053, 2001 BB Haarlem.De foto ontvangt u zo spoedig mogelijk weer retour.25SamenKerk oktober 2010SK_08_10_2010_adv.indd 2 13-09-10 10:58

26Spotlights27Uit de kroniek en de agenda• 1 oktober: bezoek van zusters Benedictinessen diezich komen oriënteren i.v.m. een mogelijke vestigingin ons bisdom• 2 en 3 oktober: bisschop en hulpbisschop ontvangenhet kapittel van Gent bij gelegenheid van het feest vande H. Bavo• 4 oktober: bisschop en hulpbisschop zijn aanwezig bijWillibrorddag in Vogelenzang, waarbij enkele aanstellingento acoliet plaatsvinden.• 5 oktober: bisschop en hulpbisschop nemen deel aande vergadering van de Vlaamse en Nederlandse bisschoppenin Hasselt.• 6 oktober: Bisschop bezoekt Landelijke Corpsdag vande aalmoezeniers.• 8 oktober: bisschop voert overleg over missie-beleid.• 10 oktober: bisschop en hulpbisschop nemen deel aanouderdag in de Tiltenberg.• 11 oktober: Bisschop vergadert met BisschoppelijkeCommissie voor Missie en Ontwikkeling (BCMO); ’s Middagsbespreekt hij een oecumenisch symposium inAmsterdam dat voor december gepland staat. ’s Avondszijn bisschop en hulpbisschop in Utrecht voor vooroverlegi.v.m. bisschoppenconferentie van 12 oktober.• 13 oktober: Indonesische bisschop bezoekt Haarlem.• 14 oktober: bisschop en hulpbisschop ontvangen dedekensvergadering.• 16 oktober: Bisschop en hulpbisschop bij manifestatierond Koptische paus Shenouda III in Sint Bavo.• 19 oktober: bisschop aanwezig bij regio-overleg Haarlem• 21 oktober: bisschop vergadert met Kathedraal Kapittel• 22 oktober: bisschop neemt deel aan studiedag overSociale Leer van de Kerk in Vogelenzang (Tiltenberg)• 26 oktober: bisschop vergadert met staf Militair Ordinariaat• 28 oktober: bisschop vergadert met delegatie VGVZ(Vereniging van Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen)• 29 oktober: bisschop voert overleg met bestuur KonferentieNederlandse Religieuzen (KNR)• 30 oktober: bisschop aanwezig bij investituur Riddersvan het H. Graf (met kardinaal John Foley) in oudeBavo in Haarlem.• 6 november: bisschop viert Nationaal Requiem in Best• 7 november: bisschop en hulpbisschop nemen deel aan33ste Katholieke Jongerendag.TaizéVan 10 t/m 18 juli zijn we vanuit Dekenaat Alkmaar voor detweede keer met 35 jongeren naar Taizé geweest. Opnieuwwas het een prachtige, inspirerende week. Het is moeilijk tevertellen aan mensen die niet zelf naar Taizé geweest zijn, hoehet daar is. Toch heeft Khenny geprobeerd zijn zeer persoonlijkeervaring op te schrijven en op die manier te delen metde andere jongeren en de begeleiders van onze groep. Wehebben samen met hem een bewogen week beleefd. Leest uvooral zijn eigen verhaal...Karin Blaauw (dekenale jongerenwerkster Alkmaar)Hoop, Geloof en LiefdeAl zie ik er misschien niet uit als iemand die gelovig is. En misschienwel meer als een anti-kerkganger; ik was erbij.Het leven heeft nooit naar me gelachen. In mijn leven waser vooral veel onweer. Het leven heeft me getekend en veranderd.Ik ben niet meer dat lieve,onschuldige jongetje datnieuwsgierig was en dingen wilde ontdekken. Niet die jongendie geen zorgen had. Mijn leven bestond uit overleven; vechtenvoor mezelf.De tekening, die mijn leven voorstelt, kende alleen maar zwarten wit. Ik zat vast in de schaduwen van wat anderen mij aangedaanhebben. Vaak vroeg ik me af: “God, waaraan verdienik dit?” Ik was gestopt te geloven. Als er een God zou zijn,waarom heb ik dan zoveel pijn geleden?Jarenlang heb ik niet geloofd en toen ging ik naar Taizé. Naeen avontuurlijke busreis heb ik sommige jongeren beter lerenkennen. Door mijn levensloop zal ik contact maken moeilijkvinden, net zoals het onderhouden van contact. De meestecontacten die ik gemaakt heb hier, zullen gaan verwateren.Maar dat maakt mij niets uit.Lieve mensen, ik wil jullie zo bedanken. Jullie zorgden ervoordat ik me voor het eerst sinds jaren weer veilig kon voelen. Jullie konden mesteunen, een schouder aanbieden; de tekening die mijn leven voorstelde weerkleur geven.Als ik thuis ben zal ik nog steeds niet weten: wat ik wil doen met mijn leven;wat ik wil worden later; of waar ik heen wil met mijn leven, maar dat maaktniets uit. Jullie hebben zoiets waardevols gedaan. Door jullie staan woorden alsHoop, Geloof & Liefde weer in mijn woordenboek. Ik heb weer hoop dat hetgoed zal komen in het leven. Ik kan weer geloven dat ik de moeite waard benom hier te zijn. Ik kan weer enigszins liefde voelen richting mezelf of anderen.Ik kan nu wel namen gaan noemen, maar iedereen heeft er aan bijgedragen.Allemaal op jullie eigen unieke manier.Ik weet nu dat ik niet voor iedereen bang hoef te zijn. Ik hoef niet langer inangst te leven.Een lied dat ik vaak gehoord heb, heeft als tekst:”Kijk mij hier staan; dit is wie ik ben.Help me, om verder in het leven te komen,maar zeg me niet hoe ik dat moet doen.”Dat hebben jullie gedaan. Jullie hebben mij geholpen om verder te gaan.Dus lieve mensen; kijk mij nu eens staan.KhennyTaizegebedin AmsterdamOp zondag 10 oktober 2010vindt in de Keizersgrachtkerk(Amsterdam, Keizersgracht 566)een Taizé-ontmoeting plaats tervoorbereiding op de EuropeseJongerenontmoeting van Taizélater dit jaar in Rotterdam. Erkunnen workshops wordengevolgd, er wordt samen gegeten,gebeden en gesproken metbroeders uit Taizé. Aanmelden wordt zeer op prijs gesteld door de organisatie:www.amsterdampact.nl/taize Het programma: 15:00 uur » Welkom l 15:30uur » Start workshops l 18:00 uur » Maaltijd l 19:00 uur » Gebed l 19:45 uur »Gesprek met broeder(s) l 20:30 uur » EindeKatholieke JongerendagBen je jong en katholiek (of wil je wel meer weten over het katholieke geloof)en hou je wel van een feestje? Kom op zondag 7 november 2010 naar DenBosch!Het programma is een mix van ontspanning, ontmoeting en geloofsverdieping.De dag start gezamenlijk in een grote zaal met muziek en sprekers. Maar zoveeljongeren van verschillende leeftijden en met zoveel interesses... daarom zijner vervolgens in kleinere zalen diverse keuzeprogramma’s waarmee jongerenhun eigen programma samen kunnen stellen. Daarnaast is er een uitgebreideagenda10 oktoberTaizé gebed in Amsterdam(www.taizeinnederland.nl)7 novemberKatholieke Jongerendag(www.jongkatholiek.nl/kjd)19-21 novemberDiaconAction (www.diaconaction.nl)28 december t/m 1 januariEuropese Taizé-ontmoeting in Rotterdam(www.taizeinnederland.nl)ContactgegevensJongerenpastoraat bisdomHaarlem-AmsterdamKruisweg 632011 LB Haarlem[t] 023 511 26 35[e] info@jongbisdomhaarlem.nlinformatiemarkt met zo’n 80 organisaties.De dag wordt afgesloten metde grootste jongeren Eucharistievieringin Nederland. Meer informatie: www.jongkatholiek.nl/kjdSamenKerk oktober 2010

Diocesaan opleidingscentrum29Seminaristen op bezoek in RomeGrootseminarie de Tiltenberg opende het nieuwestudiejaar met een bedevaart naar Rome, van 12tot 18 september. Het was precies zes jaar geledendat de seminaristen in de Eeuwige Stad waren; bijdie gelegenheid zegende paus Johannes PaulusII zogenoemde de eerste steen van het nieuweonderkomen aan de Zilkerduinweg. Hoogtepuntenvan de jongste reis waren de audiëntie bij de Paus,de ontmoeting met kardinaal Grocholewski en debezoeken (met telkens de Eucharistie) aan de vieraartsbasilieken. De eerste dagen trokken de Tiltenbergersop met de seminaristen van RedemptorisMater, die in de tweede helft van die week hun jaarlijkseconviventie (bijeenkomst) van de neocatechumenaleWeg in Porto San Giorgio hadden.Logica van het Kruis’s Ochtends na aankomst, op 14 september vierdeaartsbisschop Dominique Mamberti, secretaris voorde betrekkingen met de staten (minister van buitenlandsezaken) de heilige Mis voor het seminarie bijhet graf van de apostel Petrus. Hij riep de seminaristenop de “logica van het kruis in je eigen leven”aan te nemen en te leren God aan het werk te zienin de moeilijkheden en beproevingen van het levenvan iedere dag, ook in wat op het eerste gezichteen mislukking schijnt te zijn. De Aartsbisschop vertroklater die week met de paus naar Groot-Brittannië.Diezelfde dag bracht het seminarie een bezoekaan de Congregatie voor de katholieke Opvoeding,na een korte begroeting van aartsbisschop M. Piacenza,secretaris van de Congregatie voor de clerus,die bij gelegenheid van het jaar van de priester hetseminarie had bezocht. Ook stond een ontmoetingmet kardinaal Paul Josef Cordes, president vande pauselijke raad Cor Unum, op het programma,die naar aanleiding van zijn boek “Waarom priester?”inging op de betekenis van het priesterschap.’s-Middags bezocht men delen van de binnenstadmet beroemde kerken als de Chiesa Nuova en deSanta Maria Sopra Minerva.LatijnDe woensdagochtend begon met een feestelijke heiligeMis aan de overzijde van de Via Conciliazione,in de kerk van de H.Geest, waar de icoon van deBarmhartige Jezus van de H. zuster Faustina wordtvereerd. Kardinaal Zenon Grocholewski, prefect vande Congregatie voor de katholieke opvoeding, washoofdcelebrant. Rector dr. Jan Hendriks begroettede kardinaal in het Latijn en uiteraard antwoorddede Poolse prelaat, een groot liefhebber, spontaan indezelfde taal. Gelukkig hadden de meeste aanwezigeseminaristen hun tentamen latijn IIB op zak, zodathun niets van de conversatie ontging! De pauselijkeaudiëntie daaropvolgend vond tot ieders verrassingin de audiëntiezaal plaats in plaats van op het in dezon badende Sint Pietersplein..De rest van de week werd de heilige mis steedsgevierd in een van de grote basilieken van Romeen werden de belangrijkste bezienswaardigheden:het antieke Rome, het vroegchristelijke Rome metde opgravingen onder de Sint Pieter en natuurlijkde catacomben met een bezoek vereerd. Ook dePauselijke Lateraanse Universiteit, waarmee zowelhet grootseminarie als het Sint Bonifatiusinstituutzijn verbonden, kreeg de Vogelenzangers op bezoek.Ontmoetingen vonden voorts plaats met pater dr.Marc Lindeijer die de groep rondleidde door deGesù en de kamers van de heilige Ignatius, en metprof. dr. Antoine Bodar, die het seminarie in deSanta Maria dell’Anima ontving. Mgr. dr. Jozef Puntwas een gedeelte van de week aanwezig en debeide hulpbisschoppen van het aartsbisdom Utrecht,mgr. H. Woorts en mgr. T. Hoogenboom brachtenhet seminarie een bezoek in het Domus RomanaSacerdotalis waar de groep was ondergebracht. ■W.P.Tiltenberg telt dit jaar 111 studentenvoor diaken-, catechisten- en priesteropleidingDe priesteropleiding en het Sint Bonifatiusinstituut zijn het nieuwe studiejaar met 26 nieuwestudenten begonnen. Het diocesaan opleidingscentrum De Tiltenberg in Vogelenzang telt dit studiejaar111 studenten, van wie 78 aan het Sint Bonifatiusinstituut en 33 aan het St. Willibrordinstituutvoor de priesteropleiding. De priesteropleiding telt zeven, de diaken- en catechistenopleidingnegentien nieuwe kandidaten. Naast de 33 priesterstudenten die aan het Grootseminariehun opleiding volgen, wonen in de Tiltenberg twee Utrechtse priesterstudenten die aan de FKTstuderen. Dan zijn er drie “nieuwe” kandidaten voor het propedeutisch jaar; zij komen wekelijkseen of meer dagen naar het seminarie en doen al enige studie.In de Tiltenberg wonen in totaal nu 21 priesterstudenten, dat is een record; twee studentenkomen dagelijks vanuit de abdij van Egmond, en twaalf pendelen vanuit het Seminarie RedemptorisMater van de Neocatechumenale Weg in Nieuwe Niedorp. Daar zijn ook tien studenten dieNederlands en andere vaardigheden en kennis verwerven ter voorbereiding op een priesterstudie.SamenKerk oktober 2010

30OVERLIJDEN• H.G. (Harrie) Kanters sdb., wonenden werkend in Amsterdam, is op 26 juli2010 overleden te Kampala, Oegandawaar hij met een jongerenreis was voorhet project ’Samen’ van de Salesianenvan Don Bosco. Hij is op 6 augustus2010 begraven te Amsterdam, begraafplaatsSt. Barbara.• H. (Henk) Loogman msc. missionarisin Indonesië en geboren te Lijnden, isop 9 maart 2010 overleden te Yogjakarta,Indonesië en op 11 maart 2010aldaar begraven.• G.J. (Gijs) Okhuijsen omi., emeritus,is op 3 augustus 2010 overleden teSantpoort. Hij is op 7 augustus 2010begraven op de R.-K. BegraafplaatsAdelbert aan de Dennenweg te Bloemendaal.• P.J.N.M. Riep, emeritus priester vanhet bisdom Rotterdam, is op 14 september2010 overleden. (geboren 16februari 1914 te ’s Gravenhage en priestergewijd op 3 juni 1939) Hij is op 20september 2010 begraven op de R.-K.Begraafplaats aan de Graaf Florisweg126 te Gouda. In het bisdom Haarlemis hij werkzaam geweest als kapelaanin de H.Bavo parochie te Heemstede(1945-1953).• Mgr. J.G. van Veen, emeritus priestervan het bisdom Haarlem-Amsterdam,is op 9 juli 2010 overleden in het VerzorgingshuisHeerewegen te Zeist. Hijis op 16 juli 2010 begraven op de R.-K.Begraafplaats Sint Barbara aan de Nieuwelandsewegte Hilversum.• F.A.A. (Frits) van der Ven sj. pastorte Amsterdam, is op 21 augustus 2010overleden te Amsterdam. Hij is op 28augustus 2010 begraven te Nijmegen,Jonkerbos. Frits van der Ven sj. was inons bisdom werkzaam als pastor in debinnenstad van Amsterdam, als oprichteren directeur (1985-1990) van hetIgnatiushuis te Amsterdam en als studentenpastorvan de Katholieke TheologischeUniversiteit te Amsterdam.Benoemingen, ontslagenadreswijzigingenaugustus/september 2010ONTSLAG• J.A. Broersen is per 11 augustus 2010eervol ontslagen als pastoor van deparochie O.L.Vrouw van Goede Raad teZaandam en per 1 september 2010 ishij eervol ontslagen als pastoor van deH.Jozef/Pax Christi parochie te Zaandam.Tevens is hij eervol ontslagen als dienstdoendpriester van het bisdom Haarlem-Amsterdam wegens emeritaat. Zijn adresis Veldbloemenweg 4, 1508 WV Zaandam,telefoon 075 616 00 53.• A.M. Cassee is per 1 augustus 2010eervol ontslagen als administrator van deparochie H. Jozef te Velsen-Noord. Zijnadres is Spoellaan 1, 1964 TA Heemskerk.• Jong-Hyun Hwang is per 31 augustus2010 eervol ontslagen als kapelaan voorde Koreaanse Katholieke Gemeenschap.Nieuwe adres niet bekend.• drs. G.H.A. Kruis, adjunct-secretarisvan de Nederlandse Bisschoppenconferentieis per 1 augustus 2010 metvervroegd pensioen gegaan. Hij heeft op25 juni jl. afscheid genomen.• M.N. Noordermeer omi. is per 1augustus 2010 vertrokken als priesterassistent in de H.Jozef parochiete Velsen-Noord. Hij is verhuisd vanVelsen-Noord naar het Bisschopshuis inParamaribo, Gravenstraat 14, Paramaribotel. 00 42 5762. E-mailadres: martinnoordermeer@yahoo.frBENOEMING• A.M. Cassee is per 1 september 2010tevens benoemd tot administrator vande parochie H.Jozef/Pax Christi te Zaandam.Zijn adres is Spoellaan 1, 1964 TAHeemskerk tel. 0251 232 788.• C.G.M.B. Hulsebosch is per 9 juli2010 tevens benoemd tot lid van deREA van het Grootseminarie van hetbisdom Haarlem-Amsterdam. Zijn adresis Dorpsstraat 179, 1749 AC Warmenhuizen.• C.G.M.B. Hulsebosch is per 1 september2010 tevens benoemd tot econoomvan het Grootseminarie van het bisdomHaarlem-Amsterdam. Zijn adres is Dorpsstraat179, 1749 AC Warmenhuizen.• Dhr. R.J.W.J. Kuijten is per 9 juli 2010benoemd tot lid van de REA van hetGrootseminarie van het bisdom Haarlem-Amsterdam.Zijn adres is Wederikhof6, 2215 GJ Voorhout.• E. Moltzer is per 1 juli 2010 tevensbenoemd tot administrator van de parochieH.Michaël te Zuid-Schermer. Zijnadres is Beatrixlaan 23, 1791 GA DenBurg, Texel, telefoon 0222 31 20 93.• D.R. Pildain (Congregatie MensgewordenWoord) is per 1 september2010 benoemd tot parochievicaris vande H.H.Matthias-Laurentius parochiete Alkmaar. Zijn adres is Nassaulaan 4,1815 GK Alkmaar, telefoon 072 511 8997.• R. Putman ofm. is per 1 augustus2010 tevens benoemd tot administratorvan de parochie H.Jozef te Velsen-Noord.Zijn adres is Jodenbreestraat 164,1011 NS Amsterdam, zijn werkadres isBreestraat 101, 1941 EG Beverwijk, telefoon0251 22 36 10.• B. Sestito is per 1 juli 2010 benoemdtot parochievicaris van de H.Laurentiusen H.Maria parochie te Heemskerk entot priester voor de regio Heemskerk.Zijn adres is Langebuurt 37, 1911 ASUitgeest, telefoon 0251 31 23 31.E-mailadres: sestito.olanda@gmail.com• Chang Ho Yun, priester van het bisdomCheongju, Korea is per 1 september2010 benoemd tot kapelaan voorde Koreaanse Katholieke Gemeenschap.Zijn adres is Korenbloem 54, 1422 KSUithoorn.AANGESTELD• Mw. A. Smink-van Straaten is per1 september 2010 aangesteld totparochiecoördinator in de parochieH.Joannes Geboorte te Hoogwoud.Haar werkadres is Herenweg 7, 1718AB Hoogwoud, telefoon 0226 35 1272. Haar e-mailadres: anne-marievanstraaten@planet.nlONDERSCHEIDING• G. Tol, emeritus priester van het bisdomHaarlem heeft op 5 september 2010de Koninklijke Onderscheiding Lid in deOrde van Oranje Nassau ontvangen uithanden van burgemeester Van Leeuwenvan Beverwijk. Zijn adres is Plantage 57,1944 LT Beverwijk.ADRESWIJZIGING• br. Th.A.F.M. van Adrichem ofm.werkzaam bij de Open Deur te Amsterdamverhuist per 1 oktober 2010 van deJodenbreestraat naar Derkinderenstraat82, 1062 BJ Amsterdam, telefoon 020346 75 05, e-mailadres: adrichemofm@hotmail.com• H.J. Bak, parochiecoördinator H.H.Nicolaas en Antonius parochie te Monnickendam,is verhuisd van de Havenstraatnaar Noordeinde 17, 1141 AEMonnickendam, telefoon 0299 65 2697, e-mailadres: henkbak@hetnet.nl• A.H. Beemer, emeritus priester van hetbisdom Haarlem-Amsterdam, is per 2augustus 2010 verhuisd van Rijnsburgerweg4, app. 107 naar Rijnsburgerweg 4,Afdeling Rozenpad nr. 2, 2215 RA Voorhout,telefoon 0252 34 33 15.• Beverwijk H.Agatha juiste telefoon0251 21 50 94.• Beverwijk St. Eloy parochie, postcode1944 EG, telefoon 0251 21 5094.• G.A. Brenninkmeijer s.j. verhuist per7 september van Amsterdam naar ManresaHouse, 10 Albert Road, Harborne,UK-Birmingham B 17 OAN, England,telefoon 00 44 121 426 2871 (privé)en telefoon 00 44 121 427 2628(communiteit).• F.E. Brigitha, administrator van deparochie H. Maria Sterre der Zee te DenHelder, woont Keinsmerweg 1, 1756 AE’t Zand, telefoon 0224 – 22 76 26.• drs. G.H.B. Bruggink, nieuw telefoonnummer072 505 11 54 en nieuwe-mailadres: ghbbpr@gmail.com• J. van Brussel, parochiecoördinatorH. Nicolaas parochie te Amsterdam, isverhuisd van Oudemanshof 20 h. teAmsterdam naar Buiten Wieringerstraat8 D, 1013 GH Amsterdam, telefoon 020772 19 10, e-mailadres: jaapvbrussel@hotmail.com• F.H. Deen, diaken in de H.Victor parochiete Obdam en diaken voor de regioDe Kaag is per 10 juli 2010 verhuisdvan Hoogwoud naar Mercuriusstraat 7,1710 WL Opmeer, telefoon 0226 3516 37.• V. Demianczuk Het correcte e-mailadresis: victordemianczuk@ive.org• Doopregisters van de H. Agneskerken de Christus Geboorte kerk te Amsterdamzijn onder-gebracht bij de parochieO.L.Vrouw Rozenkrans (Obrecht), JacobObrechtstraat 30, 1071 KM Amsterdam,telefoon 020 662 37 79.• I.L. Draaibas, diaken van het bisdomUtrecht en werkzaam in het pastoraatonder de Surinamers in Amsterdam isper 2 september 2010 verhuisd van Wilnisnaar Pieter Calandlaan 740, 1060 TXAmsterdam, telefoon 020 667 19 86.• B.H.M. Dijkman, priester van het bisdomHaarlem-Amsterdam heeft eenander telefoonnummer: 023 538 22 25.• drs. J.G.J. van der Eijnden ofm. isper 1 september 2010 verhuisd van deJodenbreestraat te Amsterdam naar deDeken Roesstraat 13, 3581 RX Utrecht,telefoon 030 232 40 94.• Franciscanen: Communiteit MinderbroedersFranciscanen, Jodenbreestraat164, 1011 NS Amsterdam, telefoon 020520 07 60/ 020 520 07 61 wordt per1 oktober 2010 opgeheven.• L. Frendel ofm., priester in de ABGparochie en H.H. Martelaren van Gorcumparochie te Amsterdam en H.PetrusBanden te Diemen, verhuist per 1oktober 2010 van de Jodenbreestraatnaar Derkinderenstraat 82, 1062 BJAmsterdam, telefoon 020 346 75 75,e-mailadres: lars.ofm@hetnet.nl• F.H. Gerritsma ofm. verhuist van deJodenbreestraat te Amsterdam naarRaamstraat 78, 2613 SE Delft, telefoon015 215 10 60, e-mailadres: gerritsma.ofm@hetnet.nl• A.A.A. Grimberg sj. is verhuisd vanAmsterdam naar het Berchmanianum,Houtlaan 4, 6525 XZ Nijmegen,telefoon383 84 85. Hij had jurisdictie voor derectorale kerk van de H.Franciscus Xaverius(De Krijtberg) te Amsterdam.• N.F. Halsema s.j., superior communiteitJezuïeten te Amsterdam, Singel 448,1017 AV Amsterdam, telefoon 344 6657, e-mailadres: halsemasj@gmail.com• J.J.I. Hogenboom, gepensioneerdpastoraal werker bisdom Haarlem, isverhuisd van Voorburg naar Spaarndamseweg524a, 2022 EC Haarlem.• E.J.A.H. Kaak, priester van het bisdomHaarlem-Amsterdam; zijn adres is SintOdulfstraat 4, 1949 BE Wijk aan Zee,telefoon 0251 82 49 59.• N.C.J. Kerssens, parochievicaris in deSt. Eloyparochie te Beverwijk; zijn juistetelefoonnummer is 0251 21 50 94.• H.H. Martelaren van Gorcum, Linnaeushof94 te Amsterdam, e-mailadresmoet zijn: hmvg.goedespoor@hotmail.nl• H.Paulus parochie, Pieter Calandlaan196 te Amsterdam, wijziging e-mailadres:paulusparochie@kerkrk.nl• P.G. Picavet, priester van het bisdomHaarlem-Amsterdam en werkend inOeganda, Oost-Afrika; zijn juiste e-mailadresis: pgpicavet@utlonline.co.ug• R-J. Putman ofm. administrator vande St. Eloy parochie en H.Twaalf Apostelente Beverwijk en H.Jozef parochiete Velsen-Noord, verhuist per 1 oktober2010 van de Jodenbreestraat naar Derkinderenstraat82, 1062 BJ Amsterdam,telefoon 020 346 75 70, e-mail: paterputman@gmail.com• M. Salao Rocha, priester voor de regioDen Helder-Texel, woont Keinsmerweg1, 1756 AE ’t Zand, telefoon 0224 2276 26.• L.H. Stuifbergen, gepensioneerd pastoraalwerker, heeft een nieuw e-mailadres: b.stuifbergen@orange.nl• J.A.M. van Tellingen, gepensioneerdpastoraal werker, is per 30 juli 2010 verhuisdvan de Westerweg in Heiloo naarBellevuelaan 205, 2012 BX Haarlem.• F.M. Tijdink ofm. is per 3 september2010 verhuist van de Derkinderenstraatin Amsterdam naar Deken Roesstraat13, 3561 RX Utrecht, telefoon 030 23240 99, mobiel 06 492 560 97, e-mail:felixtijdink@gmail.com• B. Wehlin ofm.verhuist per 1 oktober2010 van de Jodenbreestraat naar Derkinderenstraat82, 1062 BJ Amsterdam,telefoon. 020 346 75 85.• Mw. M.B.S. Voss is per 27 augustus2010 verhuisd van Wervershoof naarMolukkenstraat 3E, 6524 NA Nijmegen,telefoon 024 848 71 74, e-mailadres:m.voss78@upcmail.nlRECTIFICATIE• G.J. Okhuijsen omi. In de brief die bijhet overlijden van pater G.J. Okhuijsenomi. Is rondgestuurd is een storendefout gemaakt. Gijs Okhuijsen omi. gingop 1 maart 2009 met emeritaat en nietzoals vermeld werd op 1 maart 2008.SamenKerk oktober 2010