Steeds ergens anders De organisatie en de operaties van de ...

Steeds ergens andersDe organisatie en de operaties van de Nederlandse militaire speciale eenheden

Steeds ergens andersDe organisatie en de operaties van de Nederlandse militaire speciale eenhedenDr. Michiel de WegerBreda, december 2011Publicatie van de Faculteit Militaire Wetenschappen van de Nederlandse Defensie AcademieNederlandse Defensie Academie (NLDA)Faculteit Militaire Wetenschappen (FMW)Postbus 900024800 PA Breda© 2011VormgevingEric Franken, bureau Multimedia NLDADrukBureau Repro, FBD BredaVoor het opnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16Auteurswet 1912) dient men zich tot de auteurs te wenden. De meningen en opvattingen die in deze publicatie wordenuitgesproken zijn en blijven voor de verantwoordelijkheid van de desbetreffende auteurs. Zij geven niet noodzakelijkde mening van de minister van Defensie weer.ISBN 978-90-889-2049-3

AfkortingenlijstANA - Afghan National ArmyAOR - Area of responsibilityAVP - Amfibisch verkenningspelotonBBE-M - Bijzondere Bijstandseenheid - MariniersBSB - Brigade Speciale BeveiligingsopdrachtenDA - Direct actionFAC - Forward air controlFLT - Field Liaison TeamFP - Force protectionGROM - Grupa Reagowania Operacyjino MobilnegoIED - Improvised explosive deviceIFOR - Implementation ForceISAF - International Security Assistance ForceJCO - Joint Commissioned ObserverKCT - Korps CommandotroepenKL - Koninklijke LandmachtKMar - Koninklijke MarechausseeMA - Military assistanceMarSOF - Maritieme Special Operations ForcesMIVD - Militaire Inlichtingen- en VeiligheidsdienstMLP - Mountain Leader PelotonMSE - Militaire speciale eenhedenNAVO - Noordatlantische VerdragsorganisatieNEO - Non-combattant evacuation operationsOEF - Operatie Enduring FreedomRPG - Rocket-propelled grenadeSAS - Special Air ServiceSEAL - Sea, Air and LandSFIR - Stabilisation Force IraqSFOR - Stabilisation ForceSFTG - Special Forces Task GroupSOF - Special operations forcesSR - Special reconnaissanceTF-55 - Task Force-55TFU - Task Force UruzganTIC - Troops in contactUAV - Unmanned aerial vehicleUIM - Unit Interventie MariniersVIP - Very important personVN - Verenigde NatiesInhoudsopgave1 Inleiding.........................................................................................................................................51.1 Achtergrond...............................................................................................................................51.2 Doelstelling.............................................................................................................................. 61.3 Afbakening............................................................................................................................... 61.4 Verantwoording.........................................................................................................................72 Hoe speciale eenheden te onderzoeken.........................................................................................112.1 Organisatie van speciale eenheden.............................................................................................112.2 Operaties van speciale eenheden.............................................................................................. 133 Nederlandse militaire speciale eenheden.....................................................................................273.1 Het Korps Commandotroepen................................................................................................... 273.2 De maritieme special operations forces..................................................................................... 313.3 De Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten..............................................................................364 Nederlandse militaire speciale operaties...................................................................................... 414.1 Operaties waar weinig over bekend is (1991-2010)........................................................................ 414.2 Speciale operaties op zee (1990-2010)........................................................................................ 514.3 Bewaking en beveiliging (1994-2010).......................................................................................... 574.4 Voormalig Joegoslavië (1994-2002)............................................................................................604.5 Albanië (1997-2002).................................................................................................................. 724.6 Irak (2003-2005)....................................................................................................................... 744.7 Evacuaties van burgers (2004 en 2006).......................................................................................805 Militaire speciale operaties in Afghanistan..................................................................................835.1 Bewaking en beveiliging (2002-2010).........................................................................................835.2 Kaboel (januari 2002 – augustus 2003).......................................................................................865.3 Baghlan en Balkh: Field Liaison Teams (2004-2006).................................................................. 1025.4 Kandahar (april 2005-april 2006)............................................................................................. 1045.5 Uruzgan: Viper (maart 2006 – november 2007)......................................................................... 1095.6 Uruzgan: Operational Mentor and Liaison Teams (2007-2008)....................................................1385.7 Uruzgan: Task Force 55 (maart 2009-september 2010).................................................................1396 Conclusies.................................................................................................................................. 149Literatuur......................................................................................................................................155Bijlage A – Bijkomende activiteiten................................................................................................171

voorbeeld hun operaties in Irak en Afghanistan. In tegenstelling tot de Verenigde Staten en het VerenigdKoninkrijk worden in Nederland ook geen boeken uitgegeven waarin (ex-)leden van MSE beschrijvendat zij in vele landen voor operaties zijn ingezet en wat zij daar hebben meegemaakt. Her en der wordenin Nederlandse media en vakbladen de activiteiten en ontwikkeling van buitenlandse MSE-organisatiesvermeld. Al deze buitenlandse publicaties, net als computer- en videogames, dragen waarschijnlijk welbij aan het beeld dat in Nederland over ‘onze commando’s’ bestaat. Over de Nederlandse MSE en hunoperaties wordt in deze bronnen echter weinig vermeld.1.2 DoelstellingHet doel van dit boek is om een groot deel van de onbekendheid van de Nederlandse MSE weg te nemen.Dit maakt het mogelijk om ook over dit deel van de krijgsmacht meer met feiten onderbouwd te kunnendiscussiëren, zowel binnen als buiten Defensie. Bovendien legt het een basis voor verder wetenschappelijkonderzoek.De beëindiging van de zeer intensieve operaties van de MSE in de Afghaanse provincie Uruzgan en het feitdat deze eenheden nu twee decennia lang zijn ingezet in de nieuwe soorten conflicten die de periode nahet einde van de Koude Oorlog kenmerken vormden de aanleiding om nu deze organisaties en hun werkdiepergaand te onderzoeken.In hoofdstuk twee wordt op basis van de beschikbare (wetenschappelijke) literatuur over MSE aangegevenhoe de organisatie en de operaties van dit soort eenheden kunnen worden beschreven en geanalyseerd.In hoofdstuk drie worden vervolgens de (huidige) organisatie van Nederlandse MSE behandeld, in dehoofdstukken vier en vijf wat er over hun operaties sinds het einde van de Koude Oorlog bekend is.1.3 AfbakeningBinnen het onderzoeksveld is een aantal beperkingen aangebracht. Ten eerste, er wordt niet (diep)ingegaan op niet-krijgswetenschappelijke aspecten, zoals medische, bedrijfskundige en psychologischevraagstukken. De nadruk van dit onderzoek ligt op militair-operationele aspecten. 10 De organisatie van Blehm (2010), Stanton (2009), Couch (2008), Neville (2008), Ryan (2007), Briscoe ea (2006-I en II), Micheletti (2006), Rothstein (2006),Bodansky (2004), Ryan (2004), Stewart (2004), Micheletti (2003). Bijvoorbeeld voor andere operaties: Ecuador/Peru – Homza (2004), ElSalvador – Terzian (2001), Somalië – Celeski (2002), Suez-kanaal – Eshel (2000).Blaber (008), (2008), Fury (008), (2008), Bravedy (007), (2007), Ely (007), (2007), Luttrell en Robinson (007), (2007), Attenori en Halberstadt (006), (2006), Naylor (00), (2005),Anonymous (2004), Haney (2002), Horsefall (2002), McNab (1993). Cohen (2008) (008) is een personal account uit een Israëlische speciale eenheid.In Denemarken publiceerde het dagblad Politiken in september 2009 de herinneringen van een Jaeger-commando, ThomasRathsack: Jaeger – i krig med eliten. Maylor (2010) is door een lid van de Australische SOF geschreven. Infanterie (2008-II), Van Wiggen (2005), Jellema (2004), Kroon (2003), De Vries (2003), Brantz (2002), Van Loon (2002), Boom (2001),Van Hoogstraten en Steketee (2001), Tabak (2001), Tabak (1998 I en II), Allen Holmes (1997), Tangney (1997), Tabak (1997), Tabak en Katz(1996), Katz (1994 I en II). Bijvoorbeeld (hoofdstukken uit) Spencer (2009), Baser c.s. (2007), Horn en Balasevicus (2007), Bar en Ben-Ari (2005), Last en Horn(2005), Britt, Stetz en Bliese (2004), Heffner en Gade (2003), Kreim (2001), Finlayson en Briscoe (2000), Kirby, Harrell en Sloan (2000).10 In twee artikelen over het optreden van de Nederlandse SOF zijn operationele evaluaties te vinden: Full spectrum …(2008) en Van Wiggen(2007). Hierin worden conclusies getrokken over het belang van mobiliteit, onvoorspelbaarheid, vakkundigheid, training en samenwerking.Tot dit zeer gedetailleerde niveau zullen de analyses in dit boek niet gaan; daarvoor is te weinig gedetailleerde informatie in openbronnen beschikbaar.de MSE wordt behandeld voor zo ver dit van belang is om hun operationele inzet en mogelijkheden tebegrijpen.Ten tweede, alleen de huidige organisatie van de Nederlandse MSE wordt beschreven. Aan de ontwikkelingvan hun organisaties in de afgelopen decennia wordt niet gestructureerd aandacht besteed. 11Ten derde, de nadruk ligt op na 2000 gepubliceerde wetenschappelijke literatuur. Slechts een paar boekenvan voor die tijd worden meegenomen. Als ook literatuur van voor 2000 had moeten worden gezocht enbestudeerd dan zou dit veel meer tijd hebben gekost. 12Ten vierde, juridische aspecten van het werk van MSE worden buiten beschouwing gelaten. 13 Dit vergtspecialistische kennis die ik niet bezit.Tot slot, er wordt geen uitgebreide vergelijking met buitenlandse MSE uitgevoerd. Hoewel dit interessanteinzichten zou kunnen bieden, bijvoorbeeld om te bezien of landen als de Verenigde Staten, het VerenigdKoninkrijk en Frankrijk hun MSE meer en voor meer speciale operaties gebruiken dan Nederland, zou diteen behoorlijke extra onderzoeksinspanning vergen. Wel worden zijn in de volgende hoofdstukken tervergelijking tekstkaders opgenomen met beschrijvingen van buitenlandse MSE en hun operaties. (Ookzijn een niet-uitgevoerde Nederlandse operatie en definities van manieren van optreden van MSE opgenomenin tekstkaders.)1.4 VerantwoordingOpenbare informatieDit boek is gebaseerd op openbare bronnen. Zo is uitvoerig gezocht in bibliotheken, databanken, media-archieven,vakbladen en op internet. Openbare informatie mag ik als wetenschapper in dienst vanDefensie naar eigen inzicht en onder eigen verantwoordelijkheid publiceren. Uit contacten met collega’sverkregen informatie is geclassificeerd en dus niet opgenomen.BetrouwbaarheidEen deel van de in dit boek weergegeven informatie is gebaseerd op slechts één bron. Sommige bronnen,zoals Commandant 103 … (2008 I en II), Full spectrum …(2008), Wohlgethan (2008), Better no bombs … (2007),Commandant 104 … (2007) en DTF-acties … (2007), vormen de basis van meerdere pagina’s in dit boek. Uiteraardmaakt het feit dat slechts één bron beschikbaar is de informatie minder betrouwbaar. Gezien hetgevoelige karakter van speciale operaties is het echter niet verwonderlijk dat niet veel openbare bronnenbeschikbaar zijn.11 Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie, afzonderlijk deel van de Nederlandse Defensieacademie, werkt aan een boek over hetKCT sinds het einde van de Koude Oorlog.12 Zo is bijvoorbeeld Kelly (1989) op de rol van de SOF in de Koude Oorlog gericht. Gray (1996), pp. 187-232, is een poging de rol van SOF inde post-Koude Oorlog-periode te formuleren, maar is nog op te weinig ervaringen daarin gebaseerd.13 Zie bijvoorbeeld Breau in Last en Horn (2005), pp. 85-103.

Wat de betrouwbaarheid wel verhoogt is het gebruik van een groot aantal door de MSE zelf en kort na debetreffende operatie geschreven artikelen. Een groot deel daarvan is afkomstig uit bladen van de specialeeenheden of de krijgsmacht zelf. Het is niet uit te sluiten dat auteurs hun eigen acties niet geheel naarwaarheid weergeven, maar omdat zij voor (directe) collega’s schreven zijn dit toch betrekkelijk betrouwbarepublicaties. Ook interviews van MSE-leidinggevenden aan journalisten zijn een belangrijke brongebleken. Ervan uitgaande dat geïnterviewden juist werden weergegeven is ook dit een betrekkelijkbetrouwbare bron.De betrouwbaarheid van de gevonden informatie had kunnen worden vergroot als ook in archievenonderzoek was verricht en interviews waren gehouden over de MSE en hun inzet (triangulatie). Geziende gevoeligheid van het werk van de MSE is daar niet voor gekozen. Bovendien zou het teveel inspanningvergen om zo alle operaties na het einde van de Koude Oorlog te onderzoeken. Ook was het de bedoelingeen eerste, grotere studie naar de MSE te verrichten; hierna kunnen specifieke operaties alsnog metgebruikmaking van andersoortige bronnen diepgaand worden onderzocht.Gezien het soort werk dat de MSE verrichten moet ervan worden uitgegaan dat door geheimhouding ditboek geen volledig beeld geeft van deze eenheden en hun operaties. Waarschijnlijk zullen ook niet alhun activiteiten binnen operaties in dit boek vermeld staan. Hoe precies werd opgetreden behoort zelfsgeheel geheim te blijven. Het is ook mogelijk dat juist over bepaalde soorten operaties of acties niets ofveel minder bekend is en dit boek dus een enigszins vertekend beeld van deze eenheden geeft. Verwachtkan worden dat het juist politiek gevoelige operaties zijn waarover minder gepubliceerd is, maar ook dit isonzeker. Omdat waarschijnlijk toch niet alle operaties, activiteiten en gedetailleerde informatie daaroverzijn achterhaald moet met de nodige voorzichtigheid met conclusies worden omgegaan.Hebben operaties plaatsgevonden?Het werk van de MSE, meer specifiek of zij bepaalde operaties hebben uitgevoerd, blijft met geheimzinnigheidomgeven. In de hoofdstukken vier en vijf is daarom voor het al dan niet aannemelijk maken vanhet bestaan van operaties een grens getrokken. Een operatie wordt geacht te hebben plaatsgevonden alsdit uit een militaire of overheidsbron blijkt, inclusief teksten die duidelijk gebaseerd zijn op een interviewmet een militair – dus niet alleen direct aangehaalde woorden. Een operatie wordt ook geacht plaats tehebben gevonden als meerdere andere bronnen deze vermelden en het plaatsvinden daarvan door hetNederlandse ministerie van Defensie niet wordt tegengesproken. Waar bronnen elkaar tegenspreken overhet bestaan van een operatie of details van een actie tijdens een uitzending staat alleen niet-betwisteinformatie in de hoofdtekst. In voetnoten wordt verwezen naar de verschillende, elkaar tegensprekendebronnen. Bij beschrijvingen van individuele acties staat in de hoofdtekst zoveel mogelijk elkaar nietuitsluitende detailinformatie.Gebruik van brontekstenBronteksten zijn direct overgenomen. Als daarin bijvoorbeeld gesproken wordt van ‘Taliban’ of ’opstandelingen’is niet onderzocht of dit correcte benamingen zijn. Voor dit boek is niet beoordeeld of in degevonden openbare bronnen geheime of gevoelige informatie staat.TegenlezersIn de latere fases van het onderzoek hebben twaalf personen voorlopige versies van dit boek gelezen envan commentaar voorzien. Met hun reacties heb ik de tekst aanzienlijk kunnen verbeteren. Ongeveer dehelft van hen heeft een achtergrond binnen of rondom de MSE. Niet alleen hebben zij mij op kleine foutenin de beschrijvingen van de organisatie en de operaties van de MSE kunnen wijzen. Van groot belangwas dat zij mij aanmoedigden verder te gaan met mijn onderzoek en aangaven zich te kunnen vinden inmijn inschatting van het karakter van specifieke operaties, het gebruik en de positie van de NederlandseMSE. Volgens hen ontbreekt in dit boek geen onverantwoord groot deel van de inzet van deze eenheden;de getrokken conclusies zijn op voldoende informatie gebaseerd.Afkortingen en benamingenIn dit boek worden niet altijd de door de MSE of binnen de hele krijgsmacht gebruikte afkortingengebruikt. Gekozen is voor afkortingen van ‘één-letter-combinaties’, geen afkortingen die bestaan uitmeerdere delen van meerdere letters. Zo wordt het Amfibisch Verkenningspeloton niet als AMFVERKPEL,maar als AVP afgekort. Alleen waar dit de duidelijkheid vergroot worden langere afkortingen gebruikt.Om verwarring te voorkomen wordt de Koninklijke Marechaussee wel afgekort tot KMar, maar het KorpsMariniers niet tot Kmarns, zoals dat binnen Defensie wel vaak wordt gedaan. De Maritieme special operationsforces worden afgekort tot MarSOF, zoals zij ook zichzelf aanduiden, en niet MSOF, omdat MarSOFduidelijker weergeeft dat het hier om maritieme eenheden gaat.In dit boek worden de namen van de eenheden gebruikt zoals deze indertijd waren. Zo wordt in operatiesop de Balkan in de jaren 1990 geschreven over inzet van de Bijzondere Bijstandseenheid - Mariniers (BBE-M), de laatste jaren in Afghanistan over de Unit Interventie Mariniers (UIM). Strikt genomen mogen beidenamen alleen worden gebruikt voor optreden binnen het Koninkrijk der Nederlanden. In veel bronnenworden echter ook voor operaties in het buitenland deze twee namen gebruikt. Ook omdat het dezelfdeeenheden zijn die in binnen- en buitenland worden ingezet is hier besloten toch deze namen te gebruiken.In sommige bronteksten staan soms volledige namen van leden van de Nederlandse MSE genoemd (vooralauteurs), maar in andere gevallen staan om hun persoonlijke veiligheid te beschermen alleen voornamen(militairen die bij een actie betrokken waren, bijvoorbeeld ‘Bart’ of ‘Maurice’) of functiebenamingenvermeld (bijvoorbeeld ‘compagniescommandant’). In dit boek zijn de benamingen uit de brontekstenovergenomen.Opname BSBIn deze studie wordt soms van MSE, soms van special operation forces (SOF) gesproken. Met SOF worden hetKCT en de MarSOF bedoeld, zoals dit ook in de literatuur (en binnen Defensie) gebruikelijk is. Tot de MSEhoort ook de BSB; de marechaussees in deze eenheid hebben een militaire status en hun brigade is binnende KMar (en Defensie als geheel) ook speciaal. De BSB voert net als de SOF in het buitenland operatiesuit, inclusief beveiligingstaken en training van buitenlandse eenheden dat (soms) ook door SOF wordtgedaan. In landen zoals Frankrijk maken aan de BSB vergelijkbare (gendarmerie)eenheden wel formeeldeel uit van de militaire SOF-organisatie. Nog een reden om de BSB in deze studie mee te nemen is dat

hun werk binnen Nederland, net als dat van de UIM overigens, veel lijkt op de verschillende hoofdtakenvan de SOF in het buitenland: kleinschalige offensieve acties (arrestaties) en inlichtingen verzamelen(observatie) – met als verschil uiteraard dat in Nederland het gevaar van de kant van de ‘ tegenstander’(veel) kleiner is.2 Hoe speciale eenheden te onderzoekenHoe kunnen de organisatie en inzet van de Nederlandse MSE worden onderzocht? In de twee paragrafenvan dit hoofdstuk worden, hoofdzakelijk op basis van literatuur over dit soort eenheden, perspectievenbeschreven die in de volgende hoofdstukken zullen worden gebruikt om het werk en de opbouw van despeciale eenheden te karakteriseren.2.1 Organisatie van speciale eenhedenAlgemene beschrijvingBetrekkelijk voor de hand liggend is te beschrijven hoe het KCT, de MarSOF en de BSB zelf zijn interngeorganiseerd, welke taken en welke soorten personeel zij hebben, hoe ze werven, selecteren, opleidenen trainen en over welk materieel deze eenheden beschikken. 14Special of specialised?Gebruikmakend van de literatuur over dit soort eenheden kunnen de MSE op verschillende manieren wordengekarakteriseerd. Zo spreken Lindley-French en Algieri (2004) van special forces, die in het geheim kunnenoptreden, en specialised forces, die dat niet kunnen. In de eerste categorie plaatsen zij voor Nederlandhet KCT en MarSOF. In de tweede groep staan het Korps Mariniers en de Luchtmobiele Brigade van de KL. 15RecruteringspercentageIn Last en Horn (2005), pp. 6-7, wordt een tabel gepresenteerd met daarin MSE en andere militaire eenheden,ingedeeld op basis van de slagingskans van rekruten bij deze eenheden. Op basis hiervan wordenvier soorten onderscheiden. De kans dat een ‘volwassen militair’ slaagt voor een infanterieopleidingwordt op 90% geschat. Bij parachutisten-commando’s is dit 75%. Bij eenheden als de Amerikaanse Rangers16 haalt 50% met succes het einde van de opleiding. Bij speciale eenheden zoals de Britse Special AirService (SAS) slaagt 25%. De grootste uitval vindt plaats bij (contraterrorisme) eenheden die bedoeld zijnom gijzelaars te bevrijden, zoals de Canadese Joint Task Force-2. 17 Hier slaag slechts 10-15%.14 Heesters (2010) onderzocht de opzet van geschiedkundige studies van militaire korpsen. Daarin wordt met name ingegaan op organisatiestructuur,taken, personeel, training, materieel en operaties (p. 16). Heesters voegt daar voor zijn studie naar de BSB zelf nog samenwerkingspartnersen aansturing aan toe.15 In een bijlage staat een overzicht van beide soorten eenheden in alle Europese landen. ‘Special forces’ is een term die niet binnen deNoordatlantische Verdragsorganisatie (NAVO) wordt gebruikt. Deze term is van Amerikaanse herkomst, waar ze wordt gebruikt voorSOF van de verschillende krijgsmachtdelen – NATO special forces (2010), p. 9. De Wijk (2005), p. 216, berekende dat binnen de NAVOslechts 3.000 tot 5.000 SOF-militairen zijn. Ook Gompert en Smith (2006), p. 3, bevat een overzicht van SOF in NAVO-landen. BijNederland wordt slechts ‘1 SF battalion’ vermeld.16 Bedoeld worden de US Army Rangers. Dit is een lichte infanterie eenheid met speciale operaties competenties. In de Amerikaansegeschiedenis speelden zij vooral een rol in verkenningen en overvallen. Nu behoren zij tot de Amerikaanse SOF.17 Deze eenheid bestaat uit militairen en is ook deel van de Canadese krijgsmacht. Deze eenheid is bedoeld voor zowel binnen- als buitenlandseoperaties.10 11

De Britse Special Air ServiceDeze eenheid, het best met het Nederlandse KCT en wat betreft binnenlandse terrorismebestrijdingmet de UIM te vergelijken, is volgens velen ten minste een van de beste SOF in de wereld. Ze bestaatuit ongeveer 700 militairen, waarvan eenderde operator is. Deze zijn georganiseerd in 4 squadrons diebestaan uit 4 groepen van 16 man. Meestal worden ze ingezet in teams van 4 militairen en patrouillesvan 8. De SAS heeft ook een eigen hoofdkwartier staf, een onderzoeksafdeling, een planning en inlichtingengroep,een trainingsgroep en verschillende toegevoegde ondersteunende specialisten (medici,chauffeurs, koks, explosieven experts en genisten).Na de Tweede Wereldoorlog werd de SAS aanvankelijk afgeschaft. In 1952 werd ze heropgericht om inde jungle van Maleisië tegen lokale opstandelingen en Indonesische infiltraties te vechten. Sindsdienzijn ze waarschijnlijk in meer oorlogen en conflicten ingezet dan elke andere SOF-eenheid inde wereld. Zo zijn de volgende operaties bekend: Oman (1958-59), Borneo (1963-66), Aden (1964-67),Noord-Ierland (1969-94), Oman (1970-1976), Londen (gijzeling in Iraanse ambassade, 1980), Gambia(1981), Falkland-eilanden (1982), gevangenisopstand in het Verenigd Koninkrijk (1987), Gibraltar (1988),Colombia (1989), Golfoorlog (1990-1991), Bosnië-Herzegovina (1994-1995), Peru (1997), Perzische Golf(1998), Albanië (1998), Kosovo (1999), Sierra Leone (2000), Afghanistan (2001), Irak (2003-04, Afghanistan(2005) en in het Verenigd Koninkrijk (bescherming van de G8-Top in Gleneagles en rond Londenna de bomaanslagen daar, 2005).Bron: Ryan (2008), pp. 177-180, Tabak en Katz (1996).TiersIn Horn en Balasevicus (2007), p. 30, wordt op basis van het percentage rekruten dat de selectie vooreenheden haalt ook gesproken van drie soorten SOF. Tier 1 eenheden, zoals de Duitse Grenzschutzgruppe-9 of de Canadese Joint Task Force-2, hebben een selectieratio van 10-15%. Tier 2, zoals de Sea, Air and Land(SEAL)-eenheid van de Amerikaanse marine en de Britse SAS, rekruteren 20-30%. Tier 3, zoals de AmerikaanseRangers, gaan met 40-45% het minst ver in het afwijzen van kandidaten.KleurIn Last en Horn (2005), p. 6, wordt nog een tweede typologie gebruikt. Speciale operaties ondersteunendeinfanterieeenheden worden door de auteurs ‘bruine’ eenheden genoemd. De Rangers en SAS zijn ‘groene’eenheden, Contraterrorisme eenheden als Joint Task Force-2 noemen zij ‘zwart’. Er zijn ook ‘blauwe’speciale eenheden: militaire eenheden die samenwerken met de politie voor de binnenlandse veiligheid,binnenlands contraterrorisme en in het buitenland handhaven van de rechtsorde.De Amerikaanse SEAL’sDeze eenheid met wereldwijd grote naamsbekendheid werd in 1962 opgericht en is de jongste SOFeenheidvan de Amerikaanse krijgsmacht. Ze vervult rollen zoals de Nederlandse MarSOF. Naast deSEAL’s heeft de Amerikaanse marine teams om hen te vervoeren en Special Boat Sections, vergelijkbaarmet MarSOF’s AVP. SEAL’s kunnen optreden in meren, rivieren, moerassen en zeeën, maar ook ophet land. De SOF van de Amerikaanse marine bestaan uit ongeveer 4.000 militairen, waarvan de helftSEAL’s. Een peloton bestaat uit 16 man, waaronder 2 officieren. Deze worden vaak in twee groepen van8 ingezet.Bekend is dat de SEAL’s zijn ingezet in de Vietnam-oorlog (1961-1973), Cambodja (1975), El Salvador enHonduras (1981-1986), Grenada (1983), in Libanon (1983-1984), de Perzische Golf (1987-1990), in Panama(1989), de Filipijnen (1990), de Golfoorlog (1990-1991), Colombia, Afghanistan en Irak.Bron: Ryan (2008), pp. 198-199, Nadel en Wright (1994), pp. 60-76, 128-148 en 201-216.2.2 Operaties van speciale eenhedenOm de operaties van de Nederlandse MSE te karakteriseren kunnen ook verschillende perspectievenworden gebruikt.Personele bijdrageOnderzocht kan worden hoe groot de personele bijdrage van de speciale eenheden aan verschillendeNederlandse militaire uitzendingen was. Dit kan worden vergeleken met de personele inzet van de heleNederlandse krijgsmacht. Gekozen is voor een vrij arbitraire classificatie. Als de MSE tot 10% van hetingezette Nederlandse militaire personeel leveren wordt gesproken van een ‘kleine’ bijdrage. Een groterebijdrage, tot ongeveer de helft, wordt ’aanzienlijk’ genoemd. Daarboven is ‘groot’.Kwalitatieve bijdrageOp basis van algemene beschrijvingen van militaire operaties kan worden ingeschat hoe groot de kwalitatievebijdrage van de MSE hieraan was. Dit zal in de volgende hoofdstukken worden uitgedrukt in decategorieën klein, aanzienlijk en groot, waarbij dezelfde gradaties zullen worden aangehouden als bijde personele inzet (tot 10% van het effect, tot 50% en daar substantieel boven). Om dit te bepalen zal metname worden gekeken of de MSE veel of belangrijke activiteiten ondernemen. Zo kunnen ze cruciale inlichtingenvergaren, contacten onderhouden met lokale machthebbers, eigen very important persons (VIP’s)beschermen tijdens aanslagen, beslissende gevechtsacties uitvoeren, leiders van de tegenstander uitschakelen,logistieke aanvoerlijnen verstoren of grote aantallen wapens of explosieven in handen krijgen. Ookkan het zo zijn dat de MSE vele, zware gevechten leveren of als enige Nederlandse eenheid in een deel vanhet operatiegebied komen. Een belangrijke bijdrage aan kan ook worden geleverd door het opleiden vangrote of speciale eenheden, die zelf weer een bovengemiddelde rol in een conflict kunnen spelen, zoalslokale MSE. Nadruk in de analyse ligt in het daadwerkelijk uitvoeren van acties. Zo wordt de aanwezig-12 13

heid van een MarSOF-team op een oorlogsschip tijdens een operatie alleen niet als een daadwerkelijkebijdrage gezien, maar de overmeestering van de bemanning van een vaartuig van de ‘tegenstander’ wel.ResultatenEen ander perspectief op de operaties is het verzamelen van gegevens over hun resultaten. Zo is Carneyen Schemmer (2003) een beschrijving van elf Amerikaanse SOF-operaties: de poging in 1980 gegijzeldenuit de ambassade in Teheran te bevrijden, de bijdrage aan de invasie van Grenada in 1983 (operatie UrgentFury), de deelname in de invasie van Panama in 1989 (Just Cause), hun inzet in Desert Storm: de bevrijding vanKoeweit in 1991, de operatie in Somalië (Task Force Ranger, 1993), in operatie Allied Force van de NoordatlantischeVerdragsorganisatie (NAVO) tegen Servië om Kosovo te bevrijden (1999), in Operatie EnduringFreedom (OEF) in Afghanistan in 2001-2002 en tot slot, een groep ‘andere’ 18 operaties in de periode 1980-2003. Wat deze studie relevant maakt is het overzicht (p. 284) van gesneuvelde Amerikaanse SOF-operatorsen gewone militairen in deze operaties. Wat opvalt is dat in sommige operaties het percentage SOF-dodelijkeslachtoffers heel hoog ligt: rond de 50%. In Operatie Desert One en in de ‘kleinere operaties’ warenalleen SOF actief, dus vielen alleen SOF-doden (8 en 36). Voor de bevrijding van Koeweit, de invasie vanIrak en de strijd om Kosovo werden tot een paar honderdduizend reguliere militairen ingezet. Van derespectievelijk 147, 191 en 2 Amerikaanse doden was achtereenvolgens ‘slechts’ 17% (25), 3% (6) en 0% vande SOF afkomstig. In de andere operaties en conflicten ligt het percentage SOF-doden erg hoog. In Grenadawaren dat er 9 van de 19 (47%), in Panama 11 van de 23 (48%), in Somalië 18 van de 29 (62%). Carneyen Schemmer berekenen dat het totaal aantal Amerikaanse militaire gesneuvelden in deze operaties (465)31% (146) SOF-operators betrof. 19Het mislukken van Operatie Eagle ClawEnkele dagen na de gijzeling van 67 personen in de Amerikaanse ambassade in Teheran kreeg de Amerikaanseanti-terreureenheid Delta Force de opdracht een plan te maken hen te bevrijden. De eenheidwas nog geen week geleden operationeel geworden. Terwijl Delta de eigen trainingen en recruteringopvoerde werd door een kleine groep in Washington, in nauw overleg met de politieke en militaireleiding, twee maanden aan een plan gewerkt. Dit hield in dat SOF per parachute zouden landen envoertuigen zouden kapen om naar het ambassadeterrein te komen. Met de bevrijde diplomaten zounaar het vliegveld worden gereden om te wachten op vliegtuigen die hen kwamen ophalen. Het planwerd verworpen, omdat het na de landing moeilijk, zo niet onmogelijk, werd geacht met de bevrijdegijzelaars het land weer te verlaten.Uiteindelijk werd ervoor gekozen om in Iran een verlaten vliegveld te bezetten, met vliegtuigen daarheente gaan en daarvandaan de SOF met helikopters naar Teheran te vliegen. In de vliegtuigen zou onderandere brandstof worden vervoerd om de helikopters bij te tanken voor het ongeveer 400 kilometerlange tweede vluchtdeel. De 92 Delta Force-commando´s zouden iets ten zuidoosten van Teheranworden afgezet, waar ze een nacht konden rusten en daarna met door de Central Intelligence Agencyaangeleverde vrachtwagens op weg gaan naar het ambassadeterrein. Boven de stad zouden twee Amerikaansevliegtuigen ervoor moeten zorgen dat de Iraniërs geen land- of luchtaanval op de ambassadeinzetten. De SOF zouden met explosieven een gat blazen in de omheining van het terrein en daarna indrie groepen door het complex trekken. Mocht het niet mogelijk blijken de palen te verwijderen die deIraniërs juist om een helikopterlanding te voorkomen hadden geplaatst, dan zouden de bevrijde gijzelaarsmet de trucks naar een dichtbij gelegen voetbalstadion worden vervoerd. Helikopters zouden deSOF en de gijzelaars ophalen en doorvliegen naar een tweede, in de tussentijd door Rangers ingenomenvliegveld, Manzariyah, ongeveer vijftig kilometer ten zuidoosten van de stad. Daarvandaan zounaar het eiland Masirah voor de kust van Oman worden gevlogen. Het plan werd door de Amerikaansepresident Carter persoonlijk goedgekeurd.18 Kleinere operaties in 17 andere landen.19 Micheletti (2006), pp. 198-199, noemt 26 namen van gesneuvelde Amerikaanse SOF-operators in Irak in 2003-2005. De uitzending vanhet Nederlandse radio-programma Argos van 14 mei 2004 ging over de vraag hoeveel Amerikaanse SOF om medische redenen uitvielentijdens operaties Irak en Afghanistan en schatte dit op een totaal van ongeveer 2.000. Maalderink c.s. (1982) bevat een lijst met 79sinds 1942 Nederlandse gesneuvelde commando’s. In Nederlands-Indië komen er tussen 1946 en 1949 de meeste om: 52. Op www.korpscommandotroepen.nl is een actueler overzicht te vinden. Daar wordt ook onderscheid gemaakt naar gevallenen in oorlogstijd endienstongevallen. Volgens de website (bezocht op 11 januari 2011), zijn na Nederlands-Indië tot 2009 geen doden gevallen. KorporaalVan de Rijdt sneuvelt in Uruzgan, Afghanistan, in 2009. Tussen 1980 en 2006 zijn geen dodelijke dienstongevallen te betreurengeweest, maar in 2006 en 2007 was er elk jaar één.Vier maanden nadat de gijzeling was begonnen werd op basis van satellietopnamen voor de heenvluchteen vliegveld ten zuiden van de stad Tabas gekozen. Een klein team voerde daar vanuit Egyptemet een verticaal landend en stijgend vliegtuig een korte verkenning uit en plaatste infrarood lichtenop de grond om de landingsbaan te markeren. De Central Intelligence Agency slaagde er in spionnenin Teheran te krijgen. Op verschillende plaatsen in Amerika oefende Delta in totaal 92 keer debevrijding van de gijzelaars. Uit verschillende bronnen kon worden opgemaakt in welke gebouwen ophet ambassadeterrein deze zich bevonden. Op een vliegveld in Arizona was het complex nagebouwd,waarop werd geoefend en verschillende aanvals- en extractietaktieken uitgeprobeerd. Inmiddelswaren ook Amerikaanse SOF Iran binnengekomen, om daar de landingsplaats dicht bij Teheran op tezetten en de omgeving van de ambassade te verkennen.14 15

In totaal namen zes verschillende eenheden, van vier krijgsmachtdelen, aan de operatie deel. De missiewerd zeven keer voorgeoefend, maar nooit met alle deelnemers samen. Tot op het laatst werden militairenaan de missie toegevoegd, was er discussie of bepaalde eenheden wel mee zouden gaan en wasniet iedereen ervan overtuigd dat ze door zou gaan. Het begin van de operatie, de vlucht vanuit Omanverliep goed, maar op het eerste vliegveld in Iran bleek bij aankomst een zandstorm te woeden. Bovendienwas er in de twee voorafgaande weken een centimeters dikke laag zacht zand op het vliegveldgekomen, waardoor de vliegtuigen en helikopters moeilijk konden taxiën en verschillende bandenkapot gingen. Doordat ze door twee andere zandstormen moesten vliegen kwamen de helikopters erglaat aan. Een Iraanse vrachtwagen vol met benzine, die toevallig over de weg naast het vliegveld kwamaanrijden, werd door de Amerikanen in brand geschoten.Drie uur nadat het eerste vliegtuig was geland arriveerden de helikopters. Eén daarvan bleek later eentechnisch mankement in een hydraulisch systeem te hebben, waardoor verder gebruik te gevaarlijkwerd gevonden. Tijdens de vlucht had een andere tijdens een zware zandstorm een noodlandingmoeten maken. De piloot van het toestel dat de gestrande bemanning kort hierna oppikte besloot,toen hij in nog een zandstorm terecht kwam, terug te keren. Hierdoor waren nog slechts vijf helikoptersbeschikbaar om slechts een deel van de Delta-teams verder te vliegen. Hun commandant vond hetonverantwoord om zijn opdracht met minder mannen uit te voeren. De hele missie werd afgeblazen.Tijdens het bijtanken van de helikopters voor de terugvlucht, terwijl rondvliegend zand het zicht heelbeperkt maakte, werd een helikopter door een zware windvlaag opgetild en raakte een transportvliegtuig.In de explosie en brand die volgden kwamen acht Amerikanen om.Carney en Schemmer (2003), pp. 66-95 en McKinney and Ryan (2001), pp. 44-83.Lamb en Cinnamond (2010) beschrijven andere resultaten van operaties van speciale eenheden. Het is eenartikel over SOF-operaties in Afghanistan. De auteurs deden onderzoek naar de betrokkenheid van specialeeenheden bij incidenten waarbij meer dan tien burgerslachtoffers vielen. Vermeld staan de datum,district en provincie, de schattingen van het aantal burgerslachtoffers (laagste en hoogste schatting),de soorten betrokken militaire eenheden en type incident (grondgevecht, konvooi of luchtaanval). Zoblijken Amerikaanse SOF in de periode 2006-2009 betrokken bij 8 van de 19 incidenten met meer dan 10civiele slachtoffers. Bij een actie vielen mogelijk 92 civiele doden (p. 44). Lamb en Cinnamond verzameldenook gegevens over gevallen waarbij SOF huizen binnenvielen en meer dan vijf burgerslachtoffers tebetreuren waren. Ook hier staan datum, lokatie, geschatte aantallen slachtoffers en het soort betrokkenmilitaire eenheden vermeld. Ze becijferden dat Amerikaanse SOF in die periode 6 van de 11 dodelijksteinvallen uitvoerden. Bij een actie vielen zelfs zestien burgerdoden (p. 45).Naast de eigen doden en burgerslachtoffers zullen in de komende hoofdstukken ook eigen gewonden,uitgeschakelde tegenstanders (gedood, gewond of gearresteerd) en van de tegenstander afgenomen goederen,zoals wapens, explosieven en geld, worden vermeld.20Amerikaanse SOF in Panama (1989)In 1989 vielen de Verenigde Staten Panama binnen om daar de militaire en politieke leider, ManuelNoriega, af te zetten. Zijn in toenemende mate onvoorspelbare en vijandige opstelling vormde deaanleiding om in dit voor de VS van strategisch belang zijnde land militair in te grijpen. SOF speeldeneen belangrijke rol in de invasie.Drie SEAL-pelotons landden in de vroege ochtend van 19 december vlak bij het vliegveld van Paitilla.Ze positioneerden zich bij de landingsbaan om te wachten op Norriega als hij, zoals te verwachtenviel, met zijn privé-vliegtuig zou proberen te ontsnappen. Een SEAL-team ging de hangar in waar hetvliegtuig moest staan. Ze werden door bewakers opgemerkt en er ontstond een vuurgevecht. Te hulpschietende teams wisten de Panamese militairen terug te drijven. Uiteindelijk werden ze door eenhedenvan de Rangers afgelost. In totaal vielen bij deze actie vier doden en acht gewonden.Een Delta-team had een andere opdracht: de bevrijding van een Amerikaanse zakenman en oppositieleiderin Panama, Muse, uit de zwaar bewaakte Modelo-gevangenis (Operatie Acid Gambit). De SOFbouwden een model van de gevangenis op de Amerikaanse luchtmachtbasis Eglin in Florida. Daaropoefenden zij hun plan. Op 19 december liepen in burger geklede commando’s onopgemerkt om degevangenis heen om te kijken waar de bewakers stonden en met deze informatie het aanvalsplan af temaken. De volgende dag namen deze scherpschutters posities in op de heuvels rondom het complex.Rond het middaguur ging een aanvalsteam per helikopter op weg naar de gevangenis. Andere Amerikaansegevechtshelikopters en ~vliegtuigen vlogen in de omgeving rond. Enkele helikopters beschotenhet hoofdgebouw, waarop de Panamezen gevechtsposities innamen en een helikopter wisten neerte schieten. De SOF-snipers 20 schoten een aantal bewakers dood. Het aanvalsteam wist in alle commotieop het dak van de gevangenis te landen, de gevangenis in te gaan en binnen een paar minuten dedeur naar de cel van Muse open te blazen. De Amerikaan kreeg een helm en kogelwerend vest en werdmeegevoerd naar de helikopter. Deze steeg snel op, maar werd door Panamese militairen zo ernstiggeraakt dat een noodlanding moest worden uitgevoerd. Ondanks enkele gewonden konden de Delta’smet Muse wegkomen en verderop een verdedigende positie innemen. Een gevechtshelikopter schootte hulp. Na enige tijd kwamen reguliere grondeenheden met pantserwagens aan en brachten de SOFen Muse in veiligheid.Bron: Stilwell (2007), pp. 29-31 en McKinney en Ryan (2001), pp. 117-118.WerkwijzeVan den As (2007), pp. 11-12, beschrijft dat SOF drie werkwijzen kennen: overt (openlijk), covert (verdekt)en discrete (terughoudend). In het kader hieronder staan zijn definities en de in dit boek gehanteerdeoperationalisering daarvan weergegeven.20 Binnen de reguliere krijgsmacht bestaan schutters lange afstand. Deze lijken in veel opzichten op de snipers van de SOF. Snipers kunnenechter geheel zelfstandig en in vijandig gebied opereren. Zie: De waarde van … (2005).16 17

Drie manieren van optredenOvert. ‘Zien en gezien mogen worden. Bijvoorbeeld het uitvoeren van gemotoriseerde patrouillesen het inwinnen van informatie bij de bevolking’. Onder openlijk optreden zullen in de analysesvan de operaties van de Nederlandse MSE in de hoofdstukken vier en vijf ook gevallen worden geschaardwaarbij de militairen wel (proberen) een doel ongezien (te) naderen, maar zij, als eenmaal(gevechts)contact met de tegenstander is, niet nadrukkelijk proberen ongezien weg te komen.Covert. ‘Optreden zonder gezien te worden. Het is in dit geval niet per se een geheim dat’ SOF ‘bij eenoperatie betrokken zijn, maar ze zijn niet waarneembaar’. Voor covert optreden moet gedurende dehele actie wel worden geprobeerd ongezien te blijven. ‘Niet gezien worden’ wordt in deze studie letterlijkopgevat: verscholen opstellingen. Wanneer een SOF-operator in burgerkleding of in het uniformvan een reguliere militaire eenheid, maar zichtbaar rondrijdt dan is dit overt optreden.Discrete. ‘Betrokkenheid van’ SOF ‘is niet bekend en niet aantoonbaar. Bijvoorbeeld het opsporen enaanhouden van een oorlogsmisdadiger door’ SOF, ‘terwijl het voor de buitenwereld lijkt alsof hij toevalligdoor de lokale politie is opgepakt’.Bron: Van den As (2007), pp. 11-12.Covert en discrete optreden zijn specialer dan overt-activiteiten. Reguliere eenheden treden immers ookzichtbaar op.HoofdactiviteitenIn de literatuur worden vaak drie hoofdactiviteiten van SOF genoemd: direct action (DA, directe actie), militaryassistance (MA, militaire assistentie) en special reconnaissance (SR, speciale verkenningen). In het kaderhieronder staan de in dit boek gehanteerde definities van de SOF-hoofdtaken.De drie hoofdtakenDirect action. Hiermee worden kleinschalige offensieve acties bedoeld. Te denken valt aans raids, hinderlagenof aanvallen in gebied dat onder controle staat van de tegenstander om specifieke en belangrijkedoelen, zoals hoogwaardige personen of materialen, uit te schakelen of in bezit te krijgen. In dezestudie wordt ook forward air control tot deze hoofdtaak gerekend.Military assistance, inclusief unconventional warfare en foreign internal defence. Dit is het opleiden, trainen,ondersteunen, adviseren of assisteren van bondgenoten, zowel reguliere eenheden als guerilla’s ofopstandelingen. Ook hulp aan andere veiligheidsorganisaties, zoals de politie, zal in het vervolg vandeze studie tot MA worden gerekend.Special reconnaissance. Doel hiervan is het verkrijgen van belangrijke, specifieke en tijdgebonden(time-sensitive) inlichtingen. Met tijdgebonden informatie worden inlichtingen bedoeld waarvan magworden verwacht dat deze niet lang bruikbaar zullen zijn, bijvoorbeeld de locatie van een persoon,voertuig of groep tegenstanders. In het vervolg van dit boek zal van special reconnaissance worden gesprokenals van ten minste twee van de drie hier genoemde criteria (‘belangrijke’ etc) sprake is.Bron: NATO special forces (2010), p. 11, Robertsen (2007), pp. 22-23, Volgens Van den As (2007), p. 11, Gompert en Smith(2006), p. 2, Jones (2006), p. 23, Modigs (2003/2004), p. 44-45, Fitzsimmons (2003), pp. 207-210, Ragetlie (2003), pp. 12-13en 17-18, Brantz (2002), p. 9.Om te bepalen of van een van de SOF-hoofdtaken sprake is, zoals in de hoofdstukken vier en vijf zal wordengedaan, is het niet voldoende alleen naar het aanvankelijke doel van een actie te kijken. Zo kan eeneenheid op pad gaan voor een SR- of MA-operatie, maar al voordat zij hieraan kan beginnen in regulieregevechten verzeild raken. Van belang is ook uit bronnen vast te kunnen stellen dat daadwerkelijk bepaaldetaken zijn uitgevoerd, niet dat de betreffende MSE slechts als opdracht had om dit indien nodig te doen.Bijkomende activiteitenVerder kan worden onderzocht of de MSE bijkomende activiteiten (collateral activities) hebben uitgevoerd. 21In de komende hoofdstukken zullen civil affairs, contraterrorisme, counterdrug, countermine, contraproliferatie,Field Liaison Team (FLT), force protection (FP), humanitaire hulp, Joint Commissioned Observers(JCO), non-combattant evacuation operations (NEO) en psychologische operaties nog vaker ter sprake komen.De in deze studie gehanteerde definities van deze werkzaamheden en andere in de literatuur genoemde ‘bijkomende activiteiten’ van SOF staan in bijlage B.Belangrijk om te beseffen is dat hoofd- en andere activiteiten elkaar niet uitsluiten. Zo is SR in het kadervan een contraproliferatie-operatie heel goed denkbaar, bijvoorbeeld als een MSE in een land een nucleairefabriek zou observeren. Tijdens een NEO kan FP worden uitgevoerd, bijvoorbeeld het beschermenvan de Nederlandse ambassade ter plaatse. Nog een voorbeeld: het trainen van een buitenlandse MSE omin eigen land beter terroristen te kunnen arresteren is aan te duiden als MA én contraterrorisme.21 Modigs (2003/2004), p. 44-45, Brantz (2002), p. 9, Dekker (1997), pp. 41-43.18 19

In tegenstelling tot de hoofdactiviteiten (DA, MA en SR) zijn veel van de bijkomende activiteiten niet hetexclusieve werkterrein van de MSE. Reguliere delen van de krijgsmacht richten zich bijvoorbeeld ook opcountermine, FP, humanitaire hulp en psychological operations.Niveau van optredenOnderzocht kan worden op welk niveau van militair optreden de MSE werden ingezet. In de literatuurstaat dat SOF het meest speciaal worden gebruikt als zij op strategisch niveau worden ingezet. 22 In onderstaandkader worden de verschillende niveaus van optreden genoemd en gedefinieerd.Niveaus van militair optreden• (Militair) strategisch optreden vindt plaats op het niveau van alle militaire middelen van een land ofbondgenootschap.• Het optreden op operationeel niveau heeft betrekking op een specifieke campagnedoelstelling envindt plaats in een specifiek operatiegebied.• Tactisch optreden omvat gevechten en andere vormen van militair optreden die bijdragen om eencampagnedoelstelling te halen.Bron: Nederlandse Defensie Doctrine (2005), pp. 17-20.GrondbeginselenIn de volgende hoofdstukken wordt onderzocht in hoeverre de Nederlandse speciale eenheden de grondbeginselenvan SOF-optreden zoals beschreven door McRaven (1995) toepasten. Deze auteur bestudeerdeacht krijgshistorische speciale operaties. De eerste is de Duitse aanval met een storm detachment vanFlieger-Jaeger parachutisten op het Belgische fort Eben Emael in mei 1940. De tweede casus is de Italiaanseaanval van december 1941 op de haven van Alexandrië in het huidige Egypte. Zes Italiaanse marineduikersbrachten met drie manned torpedoes twee Britse slagschepen en een kruiser tot zinken. In maart 1942overvielen en vernietigden Britse commando’s de marinereparatiewerven en onderzeebootbunkers in deFranse kustplaats Saint-Nazaire. De vierde casus is de bevrijding van de door de nieuwe Italiaanse regeringgevangen genomen Benito Mussolini, door Duitse elite militairen, inclusief SS, parachutisten en eenspeciaal luchtmacht squadron. De Italiaanse fascistenleider werd in september 1943 bevrijd uit een zwaarbewaakt hotel op de top van de berg Gran Sasso. In september 1943 brachten Britse mini-onderzeeërszoveel schade toe aan het in de haven van het Noorse Trondheim gelegen Duitse slagschip de Tirpitz datdit schip de rest van de oorlog niet meer werd gebruikt. De zesde casus die McRaven analyseert is de raidvan Amerikaanse Rangers op het Japanse militaire gevangenenkamp bij de Filipijnse stad Cabanuatuan.In totaal werden 510 gevangenen bevrijd. Hierop volgt een hoofdstuk over de bevrijding van Amerikaanseprisoners of war in november 1970 uit de ver in Noord-Vietnam gelegen Son Tay-citadel. Deze raid werd uitgevoerddoor Amerikaanse SOF. Tot slot behandelt McRaven de bevrijding van gijzelaars uit een gekaaptvliegtuig in Entebbe in juli 1976 door een Israëlische militaire contraterrorisme-eenheid, de SayeretMatkal, paratroopers en infanterie.Zoals in Nederlandse Defensie Doctrine (2005), p. 19, zelf al wordt aangegeven: SOF-optreden kan op verschillendeniveaus plaatsvinden of effect hebben. Als voorbeeld kan worden gekeken naar de uitschakelingvan bunkers of raketten. Zouden SOF een commandobunker voor aansturing van gevechten in een dorpuitschakelen, dan lijkt sprake van optreden op ‘slechts’ tactisch niveau. Een aanval op een nationale ofbondgenootschappelijke commandobunker van de tegenstander is bedoeld om een strategisch effect tehebben: mogelijk wordt bij succes de hele loop van het betreffende conflict beïnvloed. Hetzelfde geldtvoor de bescherming of juist uitschakeling van militaire commandanten: het niveau waarop deze leidinggeven bepaalt of sprake is van een strategisch, operationeel of tactisch niveau van SOF-optreden. OokMA kan op de drie niveaus worden uitgevoerd, bijvoorbeeld training van eenheden van respectievelijknationaal, regionaal of lokaal belang.In de hoofdstukken vier en vijf worden verschillende operaties van de Nederlandse MSE beschreven en geanalyseerd.Daarin zal bijvoorbeeld de inzet van MSE met effect op de situatie in heel of een groot deel vanAfghanistan of zelfs met internationale implicaties als ‘strategisch’ worden bestempeld. Activiteiten meteffect in slechts één provincie of een in omvang vergelijkbaar gebied zijn dan van operationeel niveau.Een lokaal gevecht, zonder gevolgen voor de tegenstanders in de regio of daarbuiten, is dan ‘tactisch’. DA,MA en SR kunnen op alle drie niveaus plaatsvinden. Bij de analyse van de inzet zal ervan worden uitgegaandat gebruik van de MSE op strategisch niveau specialer is dan operationeel, operationeel specialerdan tactisch.22 Bijvoorbeeld Tucker en Lamb (2007), p. 205.De bevrijding van Mussolini (1943)Duitse commando’s en para’s wachtten op 12 september 1943 op het het Italiaanse vliegveld Practicadi Mare op de start van hun operatie. De zweefvliegtuigen die daar vroeg in de ochtend zoudenkomen om hen naar Gran Sasso te vliegen arriveerden pas om 11.00 uur. De generaal van de ItaliaanseCarabinieri die in de operatie mee zou gaan was ook te laat en moest door de Duitsers in de stad Romeworden opgehaald. Uiteindelijk stegen de vliegtuigen pas om 13.00 uur op. De piloten van de zweefvliegtuigenhadden nadrukkelijk opdracht gekregen alleen te landen als er vlak terrein beschikbaarwas rondom het hotel. Vlak voor het vertrek bombardeerden Geallieerde vliegtuigen het vliegveld,waarbij de zweefvliegtuigen niet werden geraakt en de landingsbaan slechts beperkte schade opliep.Door de vieze vliegtuigramen konden de commando’s nauwelijks naar buiten kijken. Hun aanvoerder,Skorzeny, klom gedurende de vlucht van een uur regelmatig naar de cockpit om met de piloot hunpositie te bepalen. Al een paar minuten na vertrek zag hij dat de twee toestellen die voor hem warenopgestegen niet voor hem vlogen; pas later werd Skorzeny verteld dat deze op de landingsbaan toch inbomkraters waren gereden en verongelukt. Grote wolkenbanken bemoeilijkten ook het zicht vanuitde cockpit. Door een met zijn mes gemaakt gat in de canvas huid van het toestel zag de aanvoerder datzijn toestel boven een dorpje vlakbij het hotel vloog. Hij zag de lift naar het hotel waarmee de Duitseparachutisten die een uur geleden uit Rome over land waren vertrokken omhoog zouden moeten. Ookzag hij het gebied dat op basis van luchtverkenningen was gekozen om op te landen. Dit was lang nietzo vlak als het op de van drie kilometer hoogte genomen foto’s had geleken.20 21

Skorzeny gaf opdracht om toch een steile landing te maken. De piloot wist het toestel, gebruikmakendvan een rem-parachute, ongehavend op nog geen vijftig meter van het hotel op de grond te zetten. DeDuitse commando’s sprongen uit het toestel en renden naar het hotel. Skorzeny had opdracht gegevenalleen te schieten als op hen geschoten werd. De Italiaanse generaal Soleti voor hem uit duwendliep ook Skorzeny die kant op. Daarbij passeerde de groep een totaal verraste bewaker en drong eengebouwtje binnen waarin twee Italiaanse militairen communicatieapparatuur bedienden. Skorzenytrapte de stoelen onder hen vandaan en sloeg met zijn geweer de radio kapot. De groep ging verderin de richting van het hotel. Hiervoor moest een bijna vier meter hoge muur naar het terras wordenbeklommen. Terwijl Skorzeny omhoog werd geduwd en net met zijn hoofd over het terras kon kijken,zag hij Mussolini vanuit een raam op de tweede verdieping naar buiten kijken. Hij riep hem toe bij hetraam weg te gaan. Kort hierop begonnen vier andere zweefvliegtuigen hun afdaling, maar bleek ookdat toestel acht door een luchtzak tegen een berg was gevlogen.De eerste groep stormde de hal van het hotel binnen, waar zich meerdere zwaar bewapende Carabinieribevonden. Terwijl zij hun wapens omhoog brachten en richtten om te vuren stapte generaalSoleti naar voren en werd herkend door de officier die leiding had. De Italianen lieten hun wapens zakken.Zonder te aarzelen stormden de Duitsers door naar de tweede verdieping en Mussolini’s kamer.Skorzeny dwong de twee Italiaanse officieren die de leider bewaakten tegen de muur te gaan staan endaarna de kamer te verlaten. Hij liet weten dat Hitler hem had gestuurd om de leider te bevrijden. Terwijlhij dit deed verschenen enkele Duitse commando’s voor het raam van de kamer; gezien de druktein de hal van het hotel had het hen beter geleken via de gevel naar boven te gaan. Binnen drie of vierminuten na hun landing hadden de Duitse commando’s Mussolini bevrijd en het hotel onder controle.Enige minuten later arriveerden ook de parachutisten die over land naar Gran Sasso waren gekomen.Verschillende opties werden doorgenomen om Il Duce veilig naar Rome te krijgen. Plan A, het sturenvan een vliegtuig naar het nabijgelegen door Italianen gecontroleerde vliegveld, kon niet doorgaanomdat de radio-operator geen contact kon krijgen met Rome om het vliegtuig te sturen. Plan B, hetgebruik van een meegevlogen tweezitsverbindings- en verkenningstoestel, kon niet doorgaan omdatdit bij de landing op het nabijgelegen vliegveld zijn landingsgestel beschadigd had. Een andere rondcirkelendeStorch kreeg opdracht de commando’s aan boord te nemen en naast het hotel te landen.Binnen enkele minuten maakten Duitsers en Italianen samen een landingsbaan vrij van grotere stenenen andere obstakels. Hoewel in het toestel alleen voor de piloot en Mussolini zitplaatsen waren, klomook Skorzeny aan boord, omdat hij het zijn plicht vond Il Duce persoonlijk tot in Rome te brengen, watonlangs de overbelading lukte.Bron: McRaven (1995), pp. 182-188.De casus die McRaven behandelt zijn allemaal gevallen van DA. De auteur leidt uit de acties zes grondbeginselenaf die voor de uitvoering van SOF-operaties zouden moeten worden gehanteerd. 23 Vanwege hunkleine aantal militairen zullen zij op de plaats waar zij optreden altijd moeten zorgen ‘relatieve superioriteit’te krijgen ten opzichte van de daar aanwezige tegenstander. Dit kan met een simpel plan, dat geheimwordt gehouden en herhaaldelijk en realistisch wordt voorgeoefend, en uitgevoerd met verrassing,snelheid en doeltreffendheid (purpose) (p. 11). Met het herhaaldelijk en realistisch oefenen doelt McRavenop het voor een specifieke opdracht ten minste één, maar liefst twee keer de volledige operatie vooraf teoefenen, inclusief alle transport- en andere ondersteunende eenheden. Dit is nodig om zwakke punten inhet plan te ‘ontmaskeren’ en is wat anders dan het vaak trainen op basisvaardigheden, zoals het vechtenin huizen en gebouwen, wat tegenwoordig veel door MSE wordt gedaan. McRaven geeft aan dat de ‘echte’speciale operaties zoveel ‘van de standaardscenario’s afwijken dat nieuwe uitrusting en taktieken …moeten worden gebruikt’ (pp. 15-16). Zo konden de Duitse Flieger-Jaeger zich een half jaar voorbereiden (p.36-39), de Italiaanse marineduikers enkele maanden (pp. 85-87), de Britse commando’s bij Saint-Nazaireprecies één maand (p. 125), de Duitse bevrijders van Mussolini bijna twee maanden (pp. 169-181), de bemanningvan de Britse mini-onderzeeërs anderhalf jaar (p. 215), de Amerikaanse Rangers drie dagen (pp.256-263), de Amerikaanse SOF voor Son Tay twee maanden (pp. 303-307), de Israëli’s maar twee dagen (pp.339-353). In de komende hoofdstukken wordt bezien in hoeverre de principes van McRaven te herkennenzijn in het optreden van de Nederlandse MSE.De Italiaanse aanval in de haven van Alexandrië (1941)Vroeg in de avond van 18 december 1941 kwam de Italiaanse onderzeeër Scire bij de haven van Alexandrië,in Egypte, aan om met zes duikers die drie torpedo’s bemanden een aanval uit te voeren op in dehaven gelegen Britse schepen. Twee kilometer van het doel steeg de boot tot net onder het oppervlak,waarbij alleen de toren boven het water uitstak. Om negen uur vertrokken de mini-onderzeeërs éénvoor-éénnagenoeg geruisloos richting de haven. Een paar kilometer verderop besloten de duikerste pauseren; aan de oppervlakte aten ze wat en namen zelfs een paar slokken cognac. Na de tocht tehebben voortgezet bereikten ze het voor de havenmonding gespannen anti-duikboten net. De duikersstegen naar de oppervlakte en keken de haven in. Daar zagen en hoorden ze mannen op de pieren. Eenmotorboot voer vlak langs. Hoewel de duikers voorbereid waren om het net door te knippen, bleek datop het laatste moment niet nodig. Om drie destroyers binnen te laten openden de Britten het net. DeItalianen glipten mee, maar werden door de golven van de drie schepen uitelkaar gedreven. Elk gingdus apart op zijn doel af.Het eerste team bereikte iets na twee uur ’s nachts zijn doel: de Vailant. Vijftig meter ervoor was nog weleen anti-torpedo net gespannen. Omdat zijn pak al uren lekte en de bestuurder door het koude waterbegon te onderkoelen, stuurde hij zijn torpedo over het net heen. Hij stuurde tegen het schip aan envolgde de kiel naar beneden. Om onduidelijke reden begon de torpedo vol met water te lopen en zonk23 Grondbeginselen zijn een ‘advies over de beste wijze van inzet’ van militaire eenheden, gebaseerd op onderzoek en praktijkervaring(Nederlandse Defensie Doctrine (2005), p. 13). Van Wiggen (1999), pp. 8-9, noemt als grondbeginselen van speciale operaties: verrassing,snelheid, doelgerichtheid, geheimhouding, inlichtingenbronnen op de hoogste niveaus, gedetailleerde voorbereiding en eenvoud.22 23

snel. Op de bodem, zeventien meter onder de oppervlakte, realiseerden de twee duikers zich dat ze vanhet schip waren afgedreven. Met grote krachtsinspanning probeerden ze de torpedo richting de Vailantte duwen. Eén van hen voelde zich zo zwak worden dat hij naar de oppervlakte wilde. Hij verloor zijnbewustzijn. Toen hij bijkwam dreef hij bij het schip. Hij deed zijn uitrusting af en zwom naar een boei.Ondertussen was zijn partner naar boven gekomen om hem te zoeken. Toen deze hem niet zag dookhij weer naar de torpedo. Veertig minuten lang trok hij aan het gevaarte, totdat deze uiteindelijk tochonder de kiel van het schip lag. De uitputting nabij stelde hij de tijd voor de ontploffing in en zwomnaar de oppervlakte. Bijna onmiddellijk werd hij door de Britten opgemerkt en beschoten. Ze dwongenhem naar de boei te zwemmen waar hij en zijn partner door een motorboot werden opgepikt. Na meteen tolk aan de andere kant van de haven te zijn ondervraagd werden de twee naar de Vailant gebracht.Daar werden ze eerst opgesloten. Pas toen een van hen rum en sigaretten werden gebracht, tien minutenvoordat de torpedo zou ontploffen, zag hij op de hemden van zijn bewakers de naam van de Vailantstaan. Onmiddellijk vroeg hij de commandant te mogen spreken. Een paar minuten later zei hij hemdat het schip zou worden opgeblazen, maar omdat de Italiaan weigerde te vertelen waar de torpedolag, werd hij weer opgesloten. Een enorme explosie tilde het hele schip uit het water, waarna het zonk.Met grote moeite wist de Italiaan uit zijn hut en aan dek te komen. Een paar tellen later ontplofte hettweede Britse schip: de Queen Elizabeth.Het tweede team had minder problemen gekend. Na de haven in te zijn gegaan hadden ze wel flinkeschokken gevoeld door de dieptebommen die de Britten preventief en willekeurig in het water gooiden.Ook werden de duikers bijna door de drie destroyers overvaren. Zonder veel moeilijkheden zaten deexplosieven om kwart over drie ´s nachts onder het schip vast. De twee Italianen stegen naar de oppervlakteen begonnen aan hun ontsnappingsplan. Ze gingen verderop aan land, op zoek naar een bootom daarmee naar een klaarliggende Italiaanse onderzeeër te komen. Dit lukte niet, want ze werdendoor de Egyptische politie vanwege verdachte gedrag opgepakt. In de cel kwamen ze er achter dat zehet verkeerde schip hadden opgeblazen; niet het vliegdekschip Eagle dat hun doel was. Het derde teamkende een vergelijkbaar verloop van hun operatie. Het wist ondanks de schokken van de dieptebommende haven in te komen, maar had moeite het juiste schip te vinden. Bijna klaar om de explosievenscherp te stellen kwamen de Italianen er achter dat ze onder een onbekend, klein schip aan het werkwaren. Weer terug aan de oppervlakte, misselijk door de kou en de pure zuurstof die ze al urenlangmoesten inademen, vonden de duikers alsnog hun doelwit en plaatsten zonder veel moeite de explosievenen legden mijnen rondom de olietanker. De Italianen gingen aan land en de stad in, waar ze bijeen controlepost van de Egyptische politie werden gearresteerd.Bron: McRaven (1995), pp. 87-98.gijzelingen of kapingen in de jaren 1970/1980. In zijn boek zoekt hij naar theorieën die een verklaringkunnen bieden (pp. 16-34 en 58-82). 24 De auteur besteedt verder hoofdstukken aan de Britse luchtaanvalop de Duitse Möhne-, Edersee- en Sorpe-dammen in mei 1943 (pp. 35-57) en de campagne van de SAS inNormandië in 1944 (pp. 83-111). Volgens Kiras is de bijdrage van SOF in langere conflicten niet uit individuele,kleine acties te verklaren (pp. 11-15). Zelfs een actie op strategisch niveau zou niet voldoende zijnom conflicten beslissend te beïnvloeden. Kiras concludeert (p. 112) dat de bijdrage van SOF aan oorlogenen campagnes ligt in het moreel en materieel uitputten van de tegenstander. Individuele acties zijn nietdoorslaggevend (p. 115), maar door steeds en op onverwachte plaatsen, waar dit het meest pijn doet, toe teslaan worden de wilskracht en de voorzieningen van de tegenstander langzaam verzwakt, totdat strategischeverlamming optreedt en de tegenstander niet meer wil of kan optreden.Beëindiging van een vliegtuigkaping in Mogadishu (1977)In oktober 1977 kaapten terroristen van de Rote Armee Fraktion een Lufthansa-toestel tijdens een vluchtboven de Middellandse Zee. Ze dwongen het toestel terug te vliegen naar Rome om te tanken. Daarnavlogen ze naar Cyprus, Dubai en uiteindelijk Mogadishu. Vanaf Cyprus werd het toestel achtervolgddoor een vliegtuig met daarin een eenheid van de Duitse anti-terrorisme-eenheid Grenzschutz-‐gruppe-9.De kapers hadden een deadline gesteld om hun eisen in te willigen: een ruil van de gegijzelde passagiersvoor een groep gevangengenomen terroristen. De deadline was kwart voor drie. Veertig minutendaarvoor staken Somalische soldaten vuren aan op de landingsbaan voor het Lufthansa-toestel. Tweekapers snelden naar de cockpit om te zien wat er aan de hand was. Tegelijkertijd namen de Somalischeauthoriteiten via de radio contact op met de kapers om te praten over de ruil van gevangenenen gegijzelden. De Grenzschutzgruppe-9 maakte van het moment gebruik om over de landingsbaannaar het toestel te rennen. Gebruikmakend van speciale ladders met rubberen omhulsel en rubberenlaarzen klommen ze binnen seconden geruisloos op de vleugels. Met nog 38 minuten te gaan bliezende politiemannen de deuren naar de cabine open en gooiden ze speciale granaten naar binnen. Zerenden naar binnen, riepen tegen de passagiers te duiken, en schoten op de kapers. Eén daarvan werdwel dodelijk geraakt, maar wist nog twee granaten te gooien. Door de vliegtuigstoelen was het effectminimaal. In de actie werden alle passagiers ongedeerd bevrijd, bijna alle terroristen gedood en eengearresteerd.Bron: Stilwell (2007), pp. 18-19.Strategische verlammingAls laatste perspectief op de operaties van de Nederlandse MSE kan ook worden onderzocht in hoeverrezij bijdroegen aan wat Kiras (2006) de strategische verlamming van de tegenstander noemt. De auteurstelt de vraag hoe deze kleine eenheden op strategisch niveau effecten kunnen bereiken. De suggestie datzij dat doen is volgens hem gebaseerd op de commando raids in de Tweede Wereldoorlog en acties tegen24 Kiras maakt voor zijn theorievorming gebruik van Fuller’s eenheid van de grondbeginselen van oorlogsvoering (p. 18), Warden’s vijfringen model van de tegenstander (p. 25: leiders, organische levensbehoeften (organic essentials), infrastructuur, bevolking en ingezettestrijdkrachten) en Boyd’s OODA-loop (p. 29). Dit is de cyclus van observe, orient, decide, act. Deze OODA-loop van de tegenstander kan doorSOF worden verstoord.24 25

3 Nederlandse militaire speciale eenhedenHoe zijn de Nederlandse MSE georganiseerd? Aan de hand van de perspectieven die staan in paragraaf 2.1worden in de volgende paragrafen achtereenvolgens het KCT, de MarSOF en de BSB behandeld. Ingegaanwordt op de interne organisatie, taken, opleiding en training, en materieel. In een aparte paragraaf wordtgeanalyseerd of de eenheid special is, wat het recruteringspercentage is, tot welke tier zij behoord en welke‘kleur’ zij heeft. In de analyse wordt ook, op basis van paragraaf 2.2, aangegeven op welke soort hoofd- enbijkomende taken de MSE zich voorbereid.3.1 Het Korps CommandotroepenOrganisatieDeze MSE is gelegerd in Roosendaal, Noord-Brabant. In totaal bestaat het KCT uit 540 militairen. 25 Hetkorps bestaat uit twee delen: inzetbare eenheden, en staf en ondersteuning. Het KCT telt vier identiekecompagnieën met elk zeven ploegen van acht man. Als alle functies gevuld zijn, zijn er dus 224 commando’s.De bedoeling is aan elke compagnie een achtste ploeg, speciaal voor het observeren van de effectenvan optreden, toe te voegen. 26 In iedere ploeg zitten twee medisch opgeleiden, twee springstofexperts entwee scherpschutters. De ploegcommandant en zijn plaatsvervanger zijn doorgaans de verbindingsmensenvan de ploeg. De kleinste inzetbare eenheid is een sectie van vier man. 27 Naast de compagnieën beschikthet KCT over stafsecties (S1 tot en met S6) 28 en een verzorging- en instructiecompagnie. Deze laatstetwee verzorgen opleidingen, logistiek en verbindingen. Een kenniscentrum speciale operaties maakt ookdeel uit van de staf van het KCT. In dit centrum worden operationeel beleid, plannen en doctrine ontwikkeld.29Het KCT heeft een vaarschool in de gemeente Raamsdonk, Brabant, waarvan ook het Korps Mariniers enhet Korps Landelijke Politie Diensten gebruik maken. 30 In Breda bevindt zich een centrum voor parachuteopleidingen,inclusief een windtunnel. 31 Het KCT beschikt sinds 1994 over een beperkt aantal forwardair control (FAC)-ers die vanaf de grond piloten kunnen aansturen bij het leveren van luchtsteun aan eigengrondtroepen, het bestoken van andere doelwitten of high value targets. Het KCT heeft een bureau voor Airsupport-zaken. 32 Het korps werkt met name in het buitenland. 33 Het KCT heeft als ambitie en taak om altijd25 Power point presentatie van Cobelens: www.dtic.mil/ndia/2005solic/cobelens, benaderd 11-12-2009.26 Het Korps Commandotroepen anno 2009, www.dutchdefencepress.com, 4 juni 2009, bezocht 2 november 2009.27 Van Oosbree (2000), p. 7.28 Binnen militaire staven wordt een nummering gehanteerd voor de verschillende ‘afdelingen’. Zo staat 1 voor personeel, 2 voor inlichtingen,3 voor huidige operaties, 4 voor logistiek, 5 voor plannen, 6 voor communicatie (- en informatiesystemen), 7 voor evaluatie enoefeningen, 8 voor financiën en 9 voor Civil-Military Cooperation.29 Studie samenwerking KMarns-KCT-11AMB, Ministerie van Defensie, www.defensie.nl/_.../generaldownloadHandler.ashx?.../Studie_KMARNS...KCT..., benaderd 1 september 2009.30 Geneste (2004).31 Operationeel parachutespringen (2007), p. 21 en Twigt (2002), p. 632 KCT integration of … (2007).33 Van Wiggen (2002), p. 19, beschrijft dat het KCT ook in het binnenland werkte: ze droeg bij aan de militaire bijstand ten tijde van deMond- en Klauwzeer uitbraak (zie hiervoor ook Van Beek (2001)) en droeg bij aan de verhoogde beveiliging van militaire objecten. In1993 en 1995 werd in Limburg geholpen bij de overstromingen van de Maas (Krijger en Elands (1997), pp. 174-175), Maas buiten de oevers…(1994) en Watersnood treft Limburg … (1995). Het plaatsvervangend hoofd … (2005), p. 10, beschrijft dat medio 2001 KCT ploegen zijn opgeleidom de BBE-M/UIM voor contraterrorisme in Nederland te kunnen ondersteunen.26 27

twee operaties van minimaal vier ploegen met ondersteuning, voor een periode van drie jaar te kunnenuitvoeren. Daarbij gaat het om landoptreden en contraterrorisme-operaties in een vijandige omgeving. 34PersoneelHet KCT rekruteert zowel uit de krijgsmacht als direct uit de burgermaatschappij. 35 De profielschets vaneen commando omvat de persoonseigenschappen doorzettingsvermogen, discipline, teamgeest, incasseringsvermogen,gevechtsbereidheid, initiatief, zelfstandigheid, betrouwbaarheid, verantwoordelijkheidsbesefen agressiviteit. 36 Omdat het KCT moeite had genoeg personeel te vinden, is het selectieprocesaangepast, zonder de kwaliteitseisen te verlagen. Om een leegloop van ervaren mensen te voorkomenwerd een premie ingevoerd voor personeelsleden die hun contract verlengen. 37 In 2008 werd het salarisvan de laagste commando-rangen, sergeant en korporaal, met dertig procent verhoogd. Officieren gingentwintig procent meer verdienen. Dit alles om het aantrekkelijker te maken commando te worden. 38 Sindsenkele jaren start het selectieproces met zestien kennismakingsdagen per jaar. Hiervoor schrijven zichongeveer zeshonderd man in. De minimumleeftijd is negentien jaar. Voor de driedaagse kennismakingwordt ook geselecteerd op lengte, gewicht, schoolopleiding en het ontbreken van hoogte- en watervrees.Het is een driedaags programma dat bestaat uit lange dagen met militaire en fysieke activiteiten. Aan heteind wordt iedere deelnemer in een persoonlijk gesprek verteld of hij mag solliciteren voor een opleidingbij het KCT. Andere adviezen die kunnen worden gegeven zijn dat het beter is nog een jaar te wachten, opeen andere plek binnen de krijgsmacht zich aan te melden of geheel af te zien van een functie bij Defensie.De werving en selectie worden geleid door een bureau van vier KCT-ers. Het nieuwe recruteringsproceslevert zowel meer aanmeldingen als minder afvallers tijdens de opleiding op. Na het dieptepunt vanzes nieuwe KCT-ers en een lichting met zeven, begonnen in september 2007 61 cursisten, waarvan er indecember twintig de eindstreep haalden. 39 In 2008 had het korps nog honderd open staande vacatures.Het was beleid om personeel dat 35 wordt in de regel het korps te laten verlaten. 40 Midden 2008 haalden20 van de 50 man de eindstreep van de elementaire commando opleiding. 41 In december 2008 slaagden 14van de 51 deelnemers. 42 In juli 2010 slaagden 19 van de 56. 43Opleiding en trainingDe basisopleiding die elke commando moet volgen bestaat uit een algemene vooropleiding van achtweken, de elementaire commando opleiding van acht weken en de voortgezette commando opleidingvan twaalf maanden. In eerstgenoemde krijgen zowel militairen als uit de ‘burgermaatschappij’ afkomstigekandidaten militaire basiskennis en -vaardigheden. In de elementaire commando opleiding wordendeelnemers fysiek en mentaal op de proef gesteld. Ze leren omgaan met kaart en kompas. Velddienst ensnelmarsen zijn onderdeel van de opleiding. Af en toe worden lessen gegeven op de kazerne in Roosen-34 Studie samenwerking KMarns-KCT-11AMB, Ministerie van Defensie, www.defensie.nl/_.../generaldownloadHandler.ashx?.../Studie_KMARNS...KCT..., benaderd 1 september 2009.35 Voor een uitgebreid onderzoek naar rekrutering en opleiding van burgers: zie Meusen en Haspels (2007).36 Van Wiggen (2000-II), p. 12.37 Het Korps Commandotroepen anno 2009, www.dutchdefencepress.com, 4 juni 2009, bezocht 2 november 2009.38 Commando’s gaan meer verdienen, persbericht ministerie van Defensie, 4 augustus 2008.39 Infanterie (2008-I) en Commando’s klaar voor groei, BN/De Stem, 15 december 2007.40 Olof van Joolen, Te weinig actiehelden in patatgeneratie, Algemeen Dagblad, 14 mei 2008.41 ‘Ik ben doorgegaan … (2008), p. 15.42 Groene baretten uitgereikt, bericht van 12 december 2008 op www.defensie.nl, bezocht op 21 oktober 2010.43 Van der Klei (2010), p. 17 en Nieuwe commando’s doorstaan afmatting, bericht van 9 juli 2010 op www.defensie.nl, bezocht op 21 oktober2010.daal. De laatste twee weken bestaan uit een tactische eindoefening, inclusief infiltraties en verkenningen.In de laatste vijf dagen moeten de deelnemers, hoofdzakelijk te voet, tweehonderd kilometer afleggen.Hierna ontvangen de kandidaten de groene commandobaret. In het derde en langste deel van de opleidingwordt in cursussen een groot aantal onderwerpen behandeld, waaronder ‘optreden in bergachtigterrein’, DA (hinderlaag en overvallen) en twee weken ‘speciale operaties in verstedelijkt gebied’. 44Alle ploegen van het KCT krijgen een basisopleiding voor het optreden in binnenwateren. Getraind wordtop het oversteken van al dan niet stromende watervlaktes met de eigen uitrusting en waterdichte pakkenen zakken. In een vervolgopleiding wordt alle KCT-ers het gebruik van kajaks aangeleerd, het combat swimmingaan het wateroppervlak, en het verkennen en beklimmen van objecten vanuit het water. Geoefendwordt ook met alle gemotoriseerde vaartuigen. Een deel van de commando’s krijgt een gespecialiseerdeopleiding: het toegankelijk maken van een waterrijk gebied of object en het zelfstandig uitvoeren van allesoorten speciale operaties in een waterrijk gebied. De bedoeling is dat elke KCT-compagnie een ploegheeft met deze specialisatie. Eerst wordt een tien weken durende duikersopleiding gevolgd. Hierna wordthet militair en civiel klein vaarbewijs gehaald, gevolgd door tien weken tactische opleidingen. Er is eenspeciale module voor contraterrorisme-optreden in waterrijk gebied. De opleidingen worden ten dele gevolgdbij de Defensie Duikschool, de Defensie Vaarschool en het KCT Trainingscentrum Waterrijk Gebied.Laatstgenoemde heeft ook contact met de MarSOF. 45Sinds 1993 traint het KCT op parachutespringen vanaf grote hoogten: tot 35.000 voet. Als hoog uit eenvliegtuig wordt gesprongen en de parachute hoog wordt geopend (high altitude, high opening) kan afhankelijkvan de windsnelheid tot 75 kilometer verder worden geland. Tandemsprongen en het meenemen vanextra materieel (bundle operations) zijn ook mogelijk. 46Sinds 1997 kunnen KCT-ers een aanvullende opleiding en training krijgen in contraterrorisme. Daarbijgaat het met name om speciale kennis en vaardigheden in tactiek en schieten. Om de grote vraagnaar contraterrorisme-inzet aan te kunnen werd door het KCT een nieuw inzetsysteem ingevoerd. Elkecompagnie kent een opwerkfase en accentperiode voor te voorziene operaties, dus de reguliere taken.Hierna volgen twee dezelfde fasen voor niet te voorziene inzet: opwerken en beschikbaar voor acties.Bijzonder aan contraterrorisme-operaties is dat operators zich ongemerkt naar het doel en weer terugnaar ‘eigen’ gebied moeten kunnen verplaatsen. De hele tijd moet rekening worden gehouden met zwaretegenstand. Een contraterrorisme-taakeenheid bestaat uit een aanvalselement, snipers en een on scenecommander-groep. Zo’n taakeenheid moet onder andere personen gevangen kunnen nemen of anderen,gijzelaars, kunnen bevrijden. De eenheid kan optreden in gebouwen, vliegtuigen, voertuigen en treinen.Teams worden zo nodig door andere eenheden ondersteund met korte en/of lange afstand luchttransport,gevechtstoestellen, geneeskundige en logistieke capaciteit, extra verbindingen en gebiedsbeveiliging.De contraterrorisme-opleiding bestaat uit een module theorie, voortgezette schietopleiding enaanhoudings- en confrontatietechnieken. Hierna volgen het binnendringen van objecten en het vechtenin kleine ruimten (close quarter battle). Anderen volgen scherpschuttertraining voor stedelijke gebieden.In de derde module worden snipers en aanvallers getraind voor gijzelingssituaties in bussen, voertuigen,44 De commando-opleiding, www.mindef.nl, bezocht op 4 augustus 2010.45 OWG … (2007).46 Operationeel parachutespringen (2007), pp. 20-21. Zie ook Koenen (2009, Twigt (2002) en Swillens (2001). Zie Meeuwsen (2007) voor eenmedische beschrijving. Daarin staat overigens dat 50 en theoretisch gezien 120 kilometer verder kan worden geland.28 29

vliegtuigen, treinen en vaartuigen. Geleerd wordt ook om bij brand en in chemische, biologische, radiologischeen nucleaire situaties te kunnen werken. In de vierde module wordt de samenwerking met ondersteunendeeenheden geoefend. 47 Recentelijk is in de basisopleiding van het KCT ook een twee wekendurende module voor het SOF-optreden in bebouwd gebied toegevoegd. 48Sinds 1999 worden kikvorsmannen opgeleid. Dit is deel van een zes maanden durende opleiding van waterploegen,die ook bestaat uit het leren werken met 600 pk power-boten van zeven meter lang, werkbotenen de rubberen slaughboat, alsook kano- en duikmedische instructie. 49 Het KCT leidt ook op voor werkenin de bergen en bij lage temperaturen, om daar te kunnen overleven en vechten. 50 Het KCT kan boven de2000 meter activiteiten uitvoeren. Daaronder vallen het inrichten van observatieposten, gevecht, medischeverzorging, scherpschieten met hoogteverschil, reddingsacties uitvoeren, skiën en rots- en ijsklimmen.51 Het korps krijgt jungletraining in Suriname, Gabon en Belize, en skitraining in Noorwegen. Ookwordt geoefend in het binnendringen van gekaapte cruiseschepen of vliegtuigen. 52MaterieelHet KCT beschikt over telelenzen, thermische kledij, explosieven en radio’s. 53 Het korps beschikt over DAFviertons trucks en Mercedes-Benz-jeeps. 54 In 2010 werden vierwieler motoren (quads) aangeschaft en directin Afghanistan ingezet voor snipers, FAC’s, waarnemers, bevoorrading en eventueel gewondenvervoer. 55Het KCT beschikt over snelle boten. 56 Het korps gebruikt 5 tot 6 meter lange kano’s, waarop tot 320 kilogramkan worden meegevoerd. 57 Het KCT beschikt over de SIVA-24 duikuitrusting, waarbij adem chemischwordt gereinigd en opnieuw gebruikt, zodat geen bellenspoor ontstaat. 58 Verder beschikt het korps overmet global positioning system uitgeruste onbemande parachutesystemen, zogenaamde ‘autonome valschermen’.59In 2010 werd het oude persoonlijke wapen, de Diemaco C8A1 GD vervangen door de Heckler&Koch 416-pistoolmitrailleur.Het nieuwe wapen kan alle soorten 5.56 millimeter munitie verschieten, ook als die natis geworden. Op het wapen passen alle gangbare typen laser-, lichtmodules en geluidsdempers. Desgewenstkan een kortere loop worden aangebracht, bijvoorbeeld voor gevechten in stedelijk gebied. 60 Geschotenwordt ook met het Glock 17 pistool, het FN Herstal P90 pistoolmitrailleur kaliber 5.7 milimeter DeP90 is bedoeld voor het optreden binnen bebouwing en gebouwen, en inzet voor afstanden tot 100 meter.Op het wapen kunnen gelijktijdig een zaklamp, IR laseraanwijzer en een richtkijker worden geplaatst. Op47 Contra Terreur (CT) (2007).48 SF operator worden is een speciaal vak apart, www.dutchdefencepress.com, 6 juni 2009, bezocht 24 november 2009.49 Twigt (2001).50 Van der Wal (2002).51 Optreden bergachtig terrein … (2007).52 Traa (2007) en De Fretes (2001).53 Traa (2007). Zie voor een uitgebreide beschrijving van de uitrusting van een KCT-er in Afghanistan (Kandahar) Van Bruggen en Staarman(2006/2007).54 Hoed (2006). Voor een uitgebreide beschrijving voor de jeep en de veranderingen daarin in de loop der jaren: Staarman en Van Bruggen(2007/2008). Hierin staat ook dat iedere KCT-ploeg de wagen naar eigen wensen indeelt.55 Quad voor de kieren van Afghanistan, Defensiekrant, 24 juni 2010, p. 7. Technische gegevens staan in De groene baret (2010).56 Laverkcie (2007).57 Peppie spul (2000).58 Twigt (2001).59 Operationeel parachutespringen (2007), p. 21.60 Nieuw persoonlijk wapen KCT, Defensiekrant, 22 juli 2010.het wapen past tevens een geluidsdemper. Het KCT gebruikt ook de FN Minimi-para. Snipers beschikkenover de Accuracy International Arctic Warfare Magnum 8.6/70mm voorzien van een kijker, waarmee tot800 meter tegenstanders kunnen worden uitgeschakeld. Het korps beschikt verder over flash-bang granaten,61 die bedoeld zijn om opponenten, bijvoorbeeld gijzelnemers, tijdelijk te verdoven en verblinden.Het KCT (en de MarSOF) heeft binoculaire richtkijkers die compatibel zijn met de monoculaire, normalerichtkijkers op hun wapen. 62Het Barrett lange afstandsgeweer is bedoeld om materieel van de tegenstander uit te schakelen. Hetgeweer heeft een .50 inch kaliber en kan worden gebruikt om raketinstallaties, vliegtuigen en radarinstallatieste beschadigen of te vernietigen. Verder heeft het korps een semiautomatisch geweer metpantserdoorborende brandmunitie. Dit is tot 1800 meter afstand te gebruiken. Daarnaast wordt een langeafstand geweer gebruikt tegen personen, zoals commandanten van de tegenstander, personeel van radioenradarinstallaties en wachtposten. Dit geweer werkt tot 1000 meter, heeft 7.62 milimeter kogels en isvoorzien van een geluidsdemper. Het Mossberg shotgun 12 gauge 63 kan worden gebruikt voor het binnendringenvan gebouwen, maar ook tegen gepantserde ruiten en voertuigen. De Mossberg kan ook granatenmet traangas verschieten. Veel basaler is het ‘commando-mes’. Dit is bedoeld om mee te kappen, villenen snijden. Het kan niet als bajonet op een wapen worden geplaatst. Het mes heeft een lemmet van 19,5centimeter. Verder beschikt het KCT in ieder geval ook over oefengeweren met verschillende kleurenverfpatronen. 64AnalyseUit bovenstaande kan worden geconcludeerd dat het KCT behoort tot de special forces, omdat het covertkan optreden. De slagingskans van rekruten lijkt 30-35% te zijn. Dit is vergelijkbaar met tier 2-eenhedenals de Britse SAS en de Amerikaanse SEAL’s. Uit de genoemde taken, opleiding en trainingen kan wordengeconcludeerd dat het KCT een ‘groene’ MSE is, gericht op speciale operaties in het buitenland, inclusiefcontraterrorisme. Het korps kan in ieder geval overt en covert optreden en leidt op voor SR, DA en contraterrorisme.3.2 De maritieme special operations forcesBinnen het Korps Mariniers bestaat de MarSOF. Deze organisatie is in de afgelopen paar jaar ontstaan uithet samengaan van drie eenheden: de UIM (voorheen BBE-M), het AVP en het Mountain Leader Peloton(MLP). Met de vorming van MarSOF veranderde veel. In de opzet van MarSOF zijn de oude delen nog welenigszins te herkennen. In deze paragraaf wordt zowel het nieuwe MarSOF beschreven als aanvullendeinformatie gegeven over UIM, AVP en MLP zoals deze vroeger afzonderlijk bestonden. Dit laatste maakthet ook beter mogelijk hun inzet in minder recente operaties te begrijpen.OrganisatieIn 2008 zijn het AVP en het MLP samengegaan in de Maritieme Speciale Operaties Compagnie, met alsthuisbasis Den Helder. Samen met de UIM worden ze nu MarSOF genoemd. MarSOF kan op land, maar61 Van Oosbree (2000), p. 8, en Gielen (2000). Voor de P-90, zie: Materieel bekeken … (2001).62 Meer aandacht voor kwaliteit materiaal!, in: XRcise, te vinden op www.vbmnov.nl, benaderd 22 juli 2010.63 Dit is een zwaar kaliber, enkel schotsgeweer met een lange loop.64 Gielen (2000).30 31

uiteraard ook in maritieme situaties optreden, bijvoorbeeld het aan boord gaan van schepen en SR vanuitonderzeeërs door kikvorsmannen. 65 De commandant van de Maritieme Speciale Operaties Compagniestelt dat zijn mensen hetzelfde kunnen als het KCT, plus maritieme specialisaties. 66 Het is de bedoelingdat de UIM op termijn volledig uitwisselbaar worden met de andere MarSOF-eenheden. 67 De MaritiemeSpeciale Operaties Compagnie bestaat uit negen teams, verdeeld over drie pelotons, beschikbaar vooroperaties in het buitenland. Het eerste en tweede peloton heeft kikvors als specialisatie (voorheen hetAVP), het derde mountain leaders (voorheen het MLP). Elk team bestaat uit zes personen, in tegenstelling totde acht bij het KCT. Hiervoor is gekozen omdat vaak vanaf schepen zal worden gewerkt, inclusief onderzeeboten,waar beperkte ruimte is. De Maritieme Speciale Operaties Compagnie bestaat dus uit 54 militairen.Mariniers die bij de compagnie werken krijgen extra salaris/beloningen. 68 Voordat ze daar komen zijnze al gemiddeld drie jaar bij het Korps Mariniers. 69Opleiding en trainingVan januari tot december 2009 vond de eerste MarSOF-opleiding plaats. De 42 weken durende opleidingis een combinatie van de eerdere opleidingen voor de UIM, AVP, MLP en SOF-operator. Na de opleiding zijnde cursisten zowel verkenner, UIM-operator als specialist in maritieme en landgeoriënteerde speciale operaties.De opleiding bestaat uit verschillende modules, waarbij per persoon wordt bepaald welke modulesmoeten worden gevolgd. De eerste module is Marinier Verkenner (11 weken), waarna de klimopleiding (2weken), rubberbootbestuurder en demolitiespecialist (4 weken), Basis Maritieme Module (8 weken) en deUIM-opleiding (17 weken) volgen. 70MarSOF volgt vrijevaltraining in Tsjechië (Klatovy). 77 Met de Britten wordt getraind in Belize, met hetFranse Vreemdelingenlegioen in Frans-Guyana. 78MaterieelMarSOF beschikt over sneeuwscooters. 79 Verder heeft men het operationeel valscherm Multi Mission SystemBT-80. Hiermee kan met uitrusting of tandem-passagier worden gesprongen. 80 MarSOF heeft verder debeschikking over kleine gemotoriseerde rubberboten en tweepersoons onderwaterscooters. 81 Ook zijn ergrotere rubberboten (landing craft rubber motorised) en snelle boten (rigid inflatable boats), die vervangen zullenworden door de fast raiding, interception, and special forces craft. 82 MarSOF – en het KCT - beschikken over deAN/PRC-117F radio, waarmee een beveiligde verbinding via de satelliet mogelijk is. Deze kan ook wordengebruikt voor het aanvragen van luchtsteun. 83Unit Interventie MariniersDe UIM bestaat uit 15 teams, waarvan er in de regel altijd 10 ter beschikking staan aan Justitie voorbinnenlandse inzet (in overleg kunnen er meer ter beschikking worden gesteld voor operaties in het buitenland).84 In totaal bestaat de eenheid uit ongeveer 130 man. 30% van de mariniers die zich aanmeldenhalen na selectie en opleidingen de eindstreep. 85 De UIM kan gebouwen binnendringen door ramen, doorsponningen van toegangsdeuren uit het verband te drukken, deuren open te zagen of door met explosieveneen complete zijmuur uit een huis te blazen. 86 De UIM oefent ook op het binnendringen panden inchemische, biologsche, radiologische en nucleaire situaties. 87 Plaatsing bij de UIM is voor drie jaar. 88Het Korps Mariniers heeft een Kenniscentrum Militair Optreden onder Extreme Omstandigheden, waaropleidingen worden gegeven voor optreden in de jungle, in de bergen (werken op hoogte) en Arctischeomstandigheden. Hier worden aan de MarSOF, het KCT, de Lucht Mobiele Brigade en gewone mariniersopleidingen gegeven. 71 Zowel MarSOF als het KCT volgen duiktrainingen bij de Duik- en Demonteerschoolvan de Koninklijke Marine in Den Helder. 72 Beide krijgen opleidingen in het parachutespringen bij deDefensie Para School en na een succesvolle opleiding hetzelfde brevet uitgereikt. 73 MarSOF heeft FAC-ersen laser operators. Deze worden in Schaarsbergen, de Peel, de Marnewaard en de Ardennen opgeleid en getraind,onder andere met Nederlandse F-16’s, Duitse Tornado’s en Franse Mirages. 74 Kikvorsmannen, maarook andere MarSOF-militairen, kunnen onder water uit onderzeeërs wegzwemmen en weer terugkeren. 75MarSOF-leden worden opgeleid voor parachutesprongen vanaf grote hoogte en voor lange afstanden. 7665 MSO en UIM … (2008).66 C-MSO (2009-IV), p. 80. Overigens werden tussen 1976 en 2000 mariniers bij het KCT als commando opgeleid. Eind jaren 1990 werdenzo twee keer per jaar vijftig mariniers opgeleid. Zie: Geneste (2000), pp. 247-249.67 C-MSO (2009-I), p. 25.68 Compagniescommandant MSO-CIE (2008).69 Van Loon (1999-II), p. 14.70 PC 1 Pel M-squadron (2010).71 Springer (2009).72 Oosthoek (2009), Marineblad (2007).73 C-MSO (2009-II). Zie voor de Defensie Para School en de precieze opleidingseisen voor SOF: Defensie Para School, www.mindef.nl,bezocht op 4 augustus 2010.74 Van Velzen en Abma (2007). Een laser operator kan alleen een doel aanstralen, niet met de piloot communiceren. Een FAC-er kan dat laatstewel.75 Gelijns (2007) en Borgsteede (2006-II).76 Laverkcie (2007). Bluetrack-80, Multi mission system.77 Accelerated Freefall … (2009).78 Van Loon (1999-II), p. 14.79 12 sneeuwscooters voor de Special Forces van het Korps Mariniers, persbericht ministerie van Defensie, 2 maart 2007 en Laverkcie (2007).80 Accelerated Freefall … (2009).81 Laverkcie (2007). Medium inflatable boats en Diver propulsion device van het merk Stidd. Zie voor deze laatste: Strijbosch (2008).82 Brief van 10 februari 2009 van de staatssecretaris van Defensie aan de Tweede Kamer, op www.defensie.nl, bezocht op 11 januari 2011,Laverkcie (2007) en Zuur (2006).83 Van den As (2007), p. 13.84 Marineblad (2007).85 Marine geeft kijkje door bril van elitekorps, Dagblad van het Noorden, 8 mei 2009. Zie voor oudere cijfers over delen van de procedure:Selectieweek BBE-opleiding (2000), Trainingsofficier BBE (2005), p. 40 en Zuur (2005), p. 59.86 Hofman (2007), p. 13.87 NBC voor BBE (2006).88 Berts (2001), p. 26.32 33

De Poolse Grupa Reagowania Operacyjino Mobilnego (GROM)De GROM is de Poolse MSE, met taken die in Nederland door zowel MarSOF als BSB worden uitgevoerd.Ze werd in 1991 opgericht. Leden van de eenheid worden, anders dan bij de UIM, zowel uit deSOF van de Poolse landmacht als uit de SOF van de Poolse marine gerekruteerd. De eenheid bestaatuit ongeveer 250 militairen, plus ondersteuning. Bij de GROM dienen ook vrouwen, die in binnen- enbuitenland inlichtingen verzamelen en observaties uitvoeren. De militairen moeten ten minste eenbuitenlandse taal spreken, terwijl 75% van hen ook een medische kwalificaties heeft. De GROM treedtveelal op met uit vier personen bestaande aanvalsteams, maar heeft ook gespecialiseerde ondersteuningsteams,bijvoorbeeld voor het gebruik van explosieven. In de ondersteunende eenheden, waarvoorde fysieke eisen lager zijn, dienen veel oudere of gewond geraakte GROM-leden.De afgelopen twintig jaar heeft de GROM een uitstekende internationale reputatie opgebouwd. Zonam zij in 1994 deel aan de door de Verenigde Staten geleide invasie van Haïti, waar ze voor VIP-bewakingen bevrijding van gijzelaars zorgde. In 1995 beschermde ze de Paus tijdens zijn bezoek aanPolen. In 1998 arresteerde ze een oorlogsmisdadiger in Bosnië-Herzegovina. Tijdens de invasie vanIrak in 2003 was de GROM met Amerikaanse, Britse en Australische maritieme SOF actief in de havenvan Umm Qasr. Daar doorzocht ze gebouwen en schepen, trad op tegen snipers en maakte explosievenonschadelijk, verzorgde FP, voerde op het water overt en covert patrouilles uit, verrichtte tactische verkenningenen leverde nabijgevechten in de stad.Bron: Ryan (2008), pp. 151-152.Amfibisch VerkenningspelotonHet AVP bestond uit ongeveer 30 man. Alle militairen in het AVP werden opgeleid als kikvorsman. 89 Zewerden gerekruteerd uit het Korps Mariniers en eerst zwaar medisch, psychologisch en op belastingvermogengetest. Twee keer per jaar begonnen ongeveer tien man aan de opleiding voor het AVP. In de regelwaren deze geselecteerden al parachutist, mountain leader of commando. Eerst kreeg men acht wekenduikopleiding, gevolgd door een achttien weken durende specialistische opleiding. Geoefend werd ophet benaderen van objecten vanuit zee, het aan boord komen van schepen of platforms met een op eenuitschuifbare stok bevestigde haak (hook-on pole) of door een anker omhoog te schieten. Gewerkt werd metultra high frequency en very high frequency radio’s, plus de onder water te gebruiken Cougar. Ook landoptredenwerd geoefend: obstacle crossing, close target recconnaissance, agent contact en de inrichting van observatieposten.Niet meer dan 60% slaagde voor de opleiding. 90 Ze konden worden ingezet voor antiterreur, verkenningenen sabotage. 91 De kikvorsmannen kregen ook koudweer- en hoogtetrainingen, en hadden debeschikking over kajaks, sneeuwscooters en mini-onderzeeërs. 92 Ze konden enkele kilometers uit de kustdoor een helikopter in het water worden gedropt, met een parachute aankomen of vanuit een onderzeebootvertrekken. Met wapens en uitrusting konden ze ongemerkt onder water naar het strand zwemmen89 Derksen en De Bruine (2003), p. 18.90 Margés (2002).91 Oosthoek (2009).92 Kikvorsmannen van het Korps Mariniers, www.defensie.nl, bezocht op 4 augustus 2010.of met een kajak of rubberboot daarheen peddelen. Ze werden getraind in het opblazen van hindernissenen het man-tegen-man gevecht. In geval van een grote amfibische landing zouden ze weken tevoren hetgebied ingaan om de omgeving waar te nemen, militaire bewegingen te noteren, installaties te fotograferen,grondmonsters te nemen en als het moest ‘schildwachten’ van de tegenstander uit te schakelen.Na de landing zouden ze verder landinwaarts in worden ingezet voor sabotage, bijvoorbeeld van brandstof-en munitiedepots, raketlocaties, radarstations en commandoposten. Kikvorsmannen moesten tenminste drie uur achter elkaar met zuurstofapparatuur kunnen duiken. 93 Het AVP gebruikte waarschijnlijkhet Heckler&Koch P11 7.62 millimeter onderwater pistool. Hiermee konden vijf pijltjes (darts) worden afgeschotenuit voor het water afgesloten buisjes. Onder water kon hiermee tussen de 10 en 15 meter gerichtworden geschoten, boven water zelfs 30 meter. 94Mountain Leaders PelotonHet MLP had als primaire taak de ondersteuning van maritieme en amfibische operaties. 95 De opleidingvoor het MLP bestond voor 70% uit lange afstandsverkenningen. De negen maanden durende basiscursuswerd gevolgd bij de Royal Marines in het Verenigd Koninkrijk. Nog enkele jaren geleden waren er teweinig aanmeldingen om de formatie te vullen. Ook was vergrijzing een probleem. 96 Het MLP kon vanuitzee, gebruikmakend van quad cams (metalen veren die in spleten en scheuren van de rots kunnen wordengezet) tegen rotsen opklimmen. Binnen teams waren ook snipers ingedeeld. Deze hadden zogenaamdeghilly suits. 97 Snipers konden dagenlang op een plek wachten op hun doel. In andere gevallen werd alleen gerapporteerdwat werd waargenomen. 98 Eind 2010 bestond het MLP uit een stafelement en vier SOF-teams.Elk team werd geleid door een mountain-leader en omvatte verder een medic, een verbindingsspecialist, eenexplosievenspecialist en een sniper. De MLP-teams specialiseerden zich in optreden in bergen, hooggebergteen winterse omstandigheden. 99AnalyseUit bovenstaande wordt duidelijk dat de MarSOF tot wat Lindley-French en Algieri (2004) special forces noemenmogen worden gerekend. Voor de opleiding bij het Korps Mariniers slaagt ongeveer 55%. 100 Wordt dit´opgeteld bij´ de slaagkans voor de UIM- (30%) en de AVP-opleiding zelf (60%) dan resulteert dit in 16,5%en 33%. De UIM kan zich wat dit betreft vergelijken met tier 1 MSE zoals de Canadese Joint Task Force-2. DeAVP zit dan ongeveer op de zelfde slagingskansen als tier 2-eenheden als de SAS en de SEAL’s. Wat betrefthun taken is de UIM een ‘zwarte’ speciale eenheid. Maritieme Speciale Operaties Compagnie is een‘groene’ MSE met een maritieme specialisatie, zoals de SEAL’s. Naast overt zijn alle MarSOF-eenheden ookin staat om covert op te treden. Het AVP en het MLP bereidden zich voor op de hoofdtaken SR en DA. Metde nieuwe, gezamenlijke basisopleiding moeten alle MarSOF-eenheden, niet zoals vroeger alleen de UIM,ook tot contraterrorisme in staat worden geacht.93 Van Loon (1999-II).94 Cutshaw (2003), p. 46.95 Het plaatsvervangend hoofd … (2005), p. 9.96 PC MLVERKPEL (2006).97 Dit zijn pakken met reepjes stof die zeer goed camoufleren.98 Van Loon (1999-II).99 PC 3-Pel (2010), pp. 88-89.100 In juli 2010 slaagden 92 van de 156 man voor de basisopleiding: Nieuwe mariniers klaar voor het echte werk, www.defensie.nl, bezocht 30 juli2010.34 35

3.3 De Brigade Speciale BeveiligingsopdrachtenOrganisatieDe derde Nederlandse militaire eenheid die tot de MSE kan worden gerekend is de BSB van de KMar. Dezein 1975 opgerichte eenheid heeft inmiddels vier taken. De BSB beveiligt personen, transporten en vluchtenvan civiele luchtvaartmaatschappijen (airmarshalls). Daarnaast verricht zij arrestaties, observaties 101 en‘bijzondere opdrachten’, bijvoorbeeld voor de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst. Ze verricht ditwerk als deel van de politietaken van de KMar, zoals beschreven in artikel 6 van de Politiewet, maar vooreen deel, in het buitenland, ook voor de minister van Defensie. 102 BSB-ers worden opgeleid onder verantwoordelijkheidvan het Landelijk Opleidings- en Kenniscentrum KMar in Apeldoorn, maar de opleidingvindt bij de brigade zelf plaats. De BSB wordt geleid door een commandant. Deze heeft een plaatsvervangeren de eenheid kent een ‘brigadeadjudant’. 103 De BSB is gelegerd op de voormalige vliegbasis Soesterberg,bij Utrecht. Daar zal ook nieuwbouw voor de brigade plaatsvinden. 104 In het voorjaar van 2010 wasde BSB uitgegroeid tot 405 man, van wie 330 operationeel, met een jaarbudget van 20 miljoen euro. Detechnische afdeling van de BSB, specialisten in het plaatsen van volgsystemen bij (terreur)verdachten, inopdracht van Justitie en inlichtingendiensten, groeide het snelst: een verzesvoudiging in vijf jaar. 105TakenPersoneel van de BSB moet binnen 48 uur klaar kunnen staan om in het buitenland te worden ingezet. 106BSB’ers worden in het buitenland, wereldwijd, voor kortere of langere tijd ingezet voor beveiligingstakenvan zowel civiele als militaire very important persons (VIP’s). Dat kan zijn in landen waar Nederland vredesoperatiesuitvoert, maar de BSB wordt ook regelmatig op verzoek van het ministerie van BuitenlandseZaken ingezet in andere landen. 107 De BSB brigade verzorgt met vier teams ook de beveiliging van eenbeperkt aantal Nederlandse diplomatieke posten waar een grotere behoefte aan beveiliging bestaat. 108De brigade oefende samen met pathfinders van de Lucht Mobiele Brigade en helikopters van de KoninklijkeLuchtmacht op de ondersteuning van NEO’s in het buitenland. 109 De BSB levert sinds 2005 ook dezogenaamde airmarshalls. Deze vliegen mee met civiele vliegtuigen om indien nodig tegen terroristen opte treden. Ze werden getraind in Israël, maar inmiddels heeft de BSB ook een eigen, interne opleiding.Daarvoor staat in Soesterberg ook een speciaal oefenvliegtuig. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijdingbepaalt welke vluchten moeten worden beveiligd. De gezagvoerder van het vliegtuig blijft altijdeindverantwoordelijk. 110 De airmarshalls worden ingezet op vooraf vastgestelde vluchten. Deze vluchtenworden gekozen op basis van een risicoanalyse, waarin onder andere wordt gekeken naar de bestemming,101 Van Nieuwenhuizen (2010) is misschien de enige publicatie over het observatieteam van de BSB. Onduidelijk is of dit ook buitenNederland wordt ingezet. In het artikel van Carola Houtekamer en Freek Schravesande, Zwetende bovenlip, friemelende handen: de jagers vanSchiphol, NRC-next, 22 juli 2010, staat het werk van observanten beschreven, maar er staat niet dat deze deel van de BSB zijn.102 De Weger (2006), p. 85. BSB bewaakt ook transporten van De Nederlansche Bank: BSB: waakzaam en daadkrachtig (2010), p. 19.103 De commandant is een luitenant-kolonel. Een brigadeadjudant is een soort adviseur en vertegenwoordiger van het personeel, metname de onderofficieren.104 Beleidsvoornemen BSB KMar, DIR P&O/2007/17194, 07 maart 2007, te vinden op www.vbmnov/website/images/stories/07.00309_bckmar_beleidsvoornemen_bsb_kmar.pdf,benaderd 28 augustus 2009.105 Snel, slim, onzichtbaar BSB, De Telegraaf, 6 maart 2010.106 Van Nieuwenhuizen (2010), p. 31.107 Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht, Jaarverslag 2008, p. 80.108 BSB beveiligt ambassades, bericht van 8 februari 2010 geplaatst op www.marechausseecontact.nl, bezocht op 16 november 2010.109 Monique van Rijen-Bos, BSB, Pathfinders en luchtmacht beoefenen evacuatie, Defensiekrant, 18 september 2008, p. 4.110 Airmarshal… (2008).passagiers en of hoogwaardigheidsbekleders aan boord zullen zijn. De airmarshalls zijn uitgerust met deGlock 26, net iets kleiner dan het gewone dienstpistool. Het heeft een in hoge mate vervormende kogel,die het lichaam van een getroffene niet verlaat en het vliegtuig niet beschadigt. 111De Franse Groupe d’Íntervention Gendarmerie NationaleDit is een speciale eenheid van de Franse Gendarmerie, vergelijkbaar met de BSB in Nederland, maarmet ook de functie van binnenlandse terrorismebestrijding zoals de UIM. De eenheid werd in 1974 opgerichten is een van de meest gebruikte politiële MSE in de wereld. Ze bestaat uit slechts 87 man, maarvoerde tussen 1974 en 1985 650 operaties uit, bevrijdde 500 gegijzelden, arresteerde 1.000 personen endoodde tientallen terroristen.Eén van de bekendste operaties van de groep is de bestorming van een gekaapt Air France toestel inMarseille in 1994. Algerijnse terroristen hadden het toestel in Algiers onder controle gekregen engaven opdracht met de 173 passagiers naar Marseille te vliegen. Daar werden de passagiers ongedeerdbevrijd. De vier terroristen werden tijdens de actie doodgeschoten, negen gendarmes raakten gewond.Later werd ontdekt dat de terroristen van plan waren het toestel door te laten vliegen naar Parijs, omhet daar in het centrum van de stad te laten neerstorten.Bekend is dat de groep ook werd ingezet in Djibouti, Libanon, Nieuw-Caledonië, Soedan en op deComorren. Ze trainen regelmatig in de Alpen, woestijnen en steden. De groep krijgt onder andereopleidingen voor parachutespringen, ongewapend gevecht, snel rijden, scherpschieten, duiken enbergbeklimmen.Bron: Ryan (2008), pp. 117-118.Personeel en opleidingNa een gewone functie als wachtmeester van de KMar van minimaal twee jaar is het mogelijk om te solliciterenbij de BSB. Kandidaten krijgen een zware psychische en lichamelijke keuring. 112 BSB werft sinds2005 naast uit de KMar en de rest van de krijgsmacht ook uit de burgermaatschappij. In de praktijk blijktechter dat heel weinig burgers de selecties doorstaan. Van de duizenden aanmeldingen zou er in 2005niet een burger door de keuring zijn gekomen. 113 Anders dan bij MarSOF en het KCT werken bij de BSB ookvrouwen in operationele functies. 114 Vanaf 2001 zijn enkele vrouwen bij de brigade in dienst, vanaf 2006bij de afdelingen ‘beveiliging’ en observatie. In 2002 werd de eerste vrouwelijke officier actief. 115 In 2010was zes procent van de medewerkers van de BSB vrouw, dus ongeveer 24 personen. 116 BSB-ers worden in111 Jan Salden, Airmarshalls: snel en met dodelijke precisie, BN/De Stem, 25 augustus 2006.112 Werken bij de Marechaussee, op www.defensie.nl, bezocht op 14 oktober 2010.113 Roy Klopper, Burgers massaal afgekeurd voor BSB, Telegraaf, 11 januari 2006.114 Roy Klopper, Veertig vrouwen op wervingsdag van ‘vechtbrigade’, Telegraaf, 14 maart 2006.115 Timmermans (2006), p. 28.116 Snel, slim, onzichtbaar BSB, De Telegraaf, 6 maart 2010.36 37

negen maanden opgeleid tot opsporingsambtenaar. 117 Daarnaast krijgen zij een eigen opleiding van 22 weken.Deze omvat onder meer autorijden, schieten, persoonsbeveiliging, duiken, het beklimmen en binnendringenvan gebouwen, omgaan met explosieven, zelfverdediging en observatie. 118 In de opleiding isook aandacht voor vormende aspecten als stresshantering, mentale weerbaarheid en doorzettingsvermogen.119 BSB had in ieder geval tot 2005 een personeelstekort doordat leden overstappen naar particulierebeveiligingsbedrijven en het Korps Landelijke Politiediensten. 120 Om personeel langer in dienst te kunnenhouden werden onbepaalde tijdcontracten aangeboden. 121 Werk bij de BSB kent binnen de politiewereldeen relatief zware belasting. Bij verkenningen moet langdurig in dezelfde houding worden gezeten.Voor beveiligingstaken moet lang met een kogelvrij vest worden gestaan of een bonk 122 of schild wordengedragen. 123 Pas na een periode als persoonsbeveiliger, waarvoor iedereen wordt getraind, kan wordenovergegaan naar de eenheden voor observatie of arrestatie. 124 Ook in het buitenland wordt standaard,tenzij de commandant anders beslist, met doorgeladen wapen gewerkt. 125 Sinds haar oprichting in 1975is nog geen enkele BSB’er in actie gedood. 126 In het voorjaar van 2008 waren er geen vacatures meer. 127 In2005 mochten van de honderd kandidaten na de keuring gemiddeld vijftien personen naar de opleiding,waarvan er tien de eindstreep halen. 128 Uit 2010 is bekend dat in de basisopleiding van de BSB tien procentvan de deelnemers af viel. 129speedboten om de duikers te vervoeren. 134 BSB-ers trainen ook op werken op grote hoogte, om bijvoorbeeldactievoerders in licht- en radiomasten te kunnen benaderen en arresteren. 135AnalyseDe BSB is een MSE, maar slechts ten dele vergelijkbaar met SOF. De brigade kan ongezien operaties uitvoeren,dus is, in termen van de internationale literatuur die werd verzameld voor hoofdstuk twee, een specialforce. Van alle rekruten doorstaat 65-90% de basisopleiding, waardoor de eenheid buiten de tier 1, 2, 3-indelinglijkt te vallen. Wat betreft taken is het duidelijk een ‘blauwe’, politiële MSE-organisatie. De brigadebereidt zich vooral voor om overt en covert contraterrorisme-, counterdrug- en FP-taken uit te voeren. Onderdit laatste kunnen de bewaking van personen, ambassades en vliegtuigen worden gerekend. De BSB voertin tegenstelling tot het KCT, maar net als de UIM, een aanzienlijk deel van haar werk in Nederland uit.Haar observatie- en arrestatietaken kunnen, hoewel zij een politieel karakter hebben, lijken op wat inSOF-terminologie SR en DA wordt genoemd.MaterieelDe brigade beschikt over camera’s, bakens en volgapparatuur voor observaties en achtervolgingen. 130 Debrigade beschikt ook over mobiele radarsets. 131 BSB beschikt over het Glock 17 pistool, de machinepistolenHeckler&Koch MP5 en MP9, de FN P90, de Diemaco C7 en C8, diverse scherpschuttersgeweren, onderandere de SR-25 om op middellange afstand sluipschutters uit te schakelen, en lichte machinegeweren,zoals de FN Minimi. De BSB beschikt over diverse types voertuigen, zoals Volvo’s, Skoda’s, BMW’s, Mercedessenen Toyota’s, zowel met als zonder bepantsering, zowel voertuigen voor op wegen als terreinwagens.132 De brigade heeft in totaal 140 voertuigen. 133 BSB heeft een sectie met duikers, een nevenfunctiedie ook bestaat bij de arrestatieteams van de Nederlandse politie. De duikers ondersteunen de rest vanhet arrestatieteam of andere delen van de BSB, bijvoorbeeld om de huid van een schip te onderzoeken opde aanwezigheid van drugs. Ze worden bij de Koninklijke Marine en de KL opgeleid. BSB heeft twee open117 Roy Klopper, Burgers massaal afgekeurd voor BSB, Telegraaf, 11 januari 2006.118 Oosthoek (2005).119 Persoonsbeveiliging, op www.defensie.nl, bezocht op 14 oktober 2010.120 Anti-terreurbrigade zit niet te wachten op macho’s, Dagblad van het Noorden, 18 maart 2005. Roy Klopper, Grote leegloop bij antiterreureenheid,De Telegraaf, 22 februari 2005.121 Oosthoek (2005).122 Dit is een ijzeren staaf met handvaten die vooral wordt gebruikt om deuren mee in te beuken.123 Arborisico’s in de branche – politie, TNO Arbeid, Hoofddorp, december 2001, p. 8.124 De Ridder (2002), p. 11.125 Persbericht ministerie van Defensie, Bewapening marechaussee in operatiegebieden, 13 maart 2006.126 Alleen in Antenori en Halberstadt (2006), pp. 245-249, staat een lijst met 46 namen van Amerikaanse commando’s die in operaties werdengedood – vooral in Afghanistan.127 Olof van Joolen, Te weinig actiehelden in patatgeneratie, Algemeen Dagblad, 14 mei 2008.128 Jack Oosthoek, Macho’s niet welkom: geweldbeheersing voorop bij BSB Marechaussee, Defensiekrant, 17 februari 2005.129 Heesters (2010), p. 56.130 Memorie van toelichting bij de wijziging van de Wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten, 10-11-2005, p. 48, www.bureaujansen.nl/documenten/nieuwewivmemorie.pdf,benaderd 28 augustus 2009.131 Oosthoek (2005).132 Wapedia.mobi/nl/brigade_speciale_beveiligingsopdrachten, benaderd 28 augustus 2009. Ook Heesters (2010), p. 58.133 Bart Olmer, Geheime missies van de BSB, Telegraaf, 9 oktober 2005.134 Marechaussee contact (2001) en BSB duikt onder, Markrant, 26 januari 2002, pp. 1 en 4.135 Marechaussee contact (2003).38 39

4 Nederlandse militaire speciale operatiesWelke speciale operaties hebben de Nederlandse MSE uitgevoerd? Hoe werden ze uitgevoerd? Dit hoofdstukbeschrijft de inzet van de MSE buiten Nederland, van 1990 tot eind 2010, met uitzondering van deoperaties in Afghanistan, die in het volgende hoofdstuk uitgebreid aan bod komen. Voor zover deze deeluitmaakten van een grotere Nederlandse of internationale (militaire) operatie wordt daar eerst kort opingegaan. Het werk van de BSB, MarSOF-operaties op zee en NEO’s worden in aparte paragrafen weergegeven,omdat deze duidelijk verschillen van de (omvangrijkere) landoperaties.Na de beschrijvingen volgt een analyse. Daarin worden de operaties of activiteiten geduid in termenvan de in paragraaf 2.2 gevonden typeringen: personele en kwalitatieve bijdrage, resultaat, manier vanoptreden, hoofd- en bijkomende taken, niveau van optreden, toepassing van grondbeginselen en hetrichten op strategische verlamming. Soms is niet genoeg informatie beschikbaar om alle vragen te beantwoordenen staat alleen vermeld wat wel kan worden geconcludeerd. Om de analyses niet te uitvoerig temaken en storende herhalingen te vermijden staan in de regel alleen de conclusies weergegeven. Alleenbij minder voor de hand liggende uitkomsten wordt uitleg gegeven.4.1 Operaties waar weinig over bekend is (1991-2010)In deze paragraaf worden operaties en activiteiten van de MSE besproken waarvan gezien de bronnenwaarin ze worden vermeld wel kan worden aangenomen dat zij hebben plaatsgevonden, maar waaroverweinig informatie bekend is. De verschillende gevallen worden hieronder in chronologische volgorde (opbeginjaar) beschreven.Commando’s in Noord-Irak (1991)Na de Golfoorlog van 1991 riep de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) op om de hulpverleningaan de Koerdische vluchtelingen in Noord-Irak actief te steunen. Operatie Provide Comfort diende terbescherming van hulporganisaties en vluchtelingen. In Noord-Irak werd door militairen uit verschillendelanden een veilig gebied gecreëerd. In april 1991 besloot de Nederlandse regering 400 mariniers en 600KL-militairen te sturen. De Koninklijke Luchtmacht en KMar leverden kleine bijdragen. Ook de ExplosievenOpruimingsdienst leverde eenheden. De KL-eenheid bestond met name uit genie. Omdat de veiligheidssituatiesterk verbeterde werd al eind juni 1991 het grootste deel van de mariniers teruggetrokken. 136Zes KCT-ers van de 104 Waarnemings- en Verkenningscompagnie verzorgden twee maanden lang met eenzogenaamde ‘chirps-sounder’ de lange afstand verbindingen met de legerleiding in Nederland. 137Uit deze beschrijvingen kan worden opgemaakt dat de bijdrage van het KCT aan de bredere Nederlandsemilitaire inzet zowel kwantitatief als kwalitatief klein was. Het korps werd overt ingezet. Daarbij ging hetom een ondersteunende taak, die volgens de in hoofdstuk twee weergegeven literatuur niet tot speciaaloptreden kan worden gerekend. De verbindingen met ‘Nederland’ waren van operationeel belang voorhet hele militaire contingent.136 Klep en Van Gils (2005), pp. 271-273.137 Krijger en Elands (997), (1997), p. 8, 138, The Iraqi six (99), (1991), The Iraqi Six back … (1991) en 2 e Golfoorlog … (2003), p. 31, (waarin op de foto overigenszeven personen te zien zijn). Korte vermelding in De Graaf (1991), p. 15.40 41

Britse Special Boat Service in de Eerste Golfoorlog (1991)Voor de start van de Eerste Golfoorlog had de Special Boat Section, een eenheid vergelijkbaar met deNederlandse MarSOF en vooral het AVP, als opdracht de Irakese elektronische communicatienetwerkendie werden gebruikt voor contact tussen de (militaire) leiding in Bagdad en de in het land geplaatsteen mobiele eenheden van het Irakese leger te vernietigen. Een groep van 36 SOF werd met helikopters95 kilometer ten zuiden van Bagdad gebracht. De helikopters wachtten op een landingsveld op hunterugkomst.De groep splitste zich in verschillende teams. Eén team ging op pad om de glasvezelkabels te zoeken,uit te graven en explosieven aan te brengen, terwijl een ander de helikopters en het andere team beveiligde.Binnen anderhalf uur zat iedereen weer in de helikopters op weg richting de grens met Saoedi-Arabië. Een enorme explosie achter hen maakte duidelijk dat hun missie was geslaagd.Bron: Stillwell (2007), pp. 43-44.Cambodja (1992-1993)In oktober 1991 besloot de Veiligheidsraad van de VN-mandaat te verlenen voor een militaire operatie omtoe te zien op de naleving van het staakt-het-vuren tussen de strijdende partijen en het mijnenvrij makenvan vitale gebieden in Cambodja. In maart 1992 startte een tweede internationale operatie. Deze had ookals taak toe te zien op de terugkeer van vluchtelingen en het vertrek van alle buitenlandse, niet tot de VNbehorende eenheden. Vanaf juni 1992 werd toezicht gehouden op de demobilisatie van de Cambodjaanseconflictpartijen. Vanaf oktober richtte de VN-macht zich op de organisatie van de eerste, vrije verkiezingenin mei 1993. De Nederlandse regering besloot in januari 1992 explosievenopruimers te sturen. Inmaart 1992 ging men akkoord met het sturen van een bataljon van het Korps Mariniers, transportvliegtuigenen helikopters. Ook werden ondersteunende eenheden gestuurd. Van de grootste eenheid, demariniers, werden drie verschillende rotaties uitgezonden. In oktober 1993 vertrok de laatste rotatie uithet land. Tot in 1998 waren Nederlandse mijnenbestrijders in Cambodja actief. 138De BBE-M werd in Cambodja gebruikt voor de bescherming van de reguliere Nederlandse militaire eenhedendie in het land voor de VN dienden. De eenheid ‘kon’ worden gebruikt voor het onschadelijk makenvan gijzelnemers, rebellen en terroristen. 139 In de eerste en derde rotatie van het detachement van hetKorps Mariniers in Cambodja in 1992 en 1993 was telkens een half peloton kikvorsmannen of eenhedenvan het AVP ingedeeld. 140138 Klep en Van Gils (2005), pp. 289-297.139 Gomperts (2005), pp. 181 en 188. De auteur schrijft over een ex-marinier die in oktober 2003 zijn ex-vrouw, haar broer en voormaligeschoonouders dood schoot, die als als deel van de ‘speciale antiterreurbrigade van het korps mariniers’ in Bosnië-Herzegovina enCambodja had gediend. De inzet in Cambodja wordt ook genoemd in Charles Sanders, Eric O. vocht in geheime missies, De Telegraaf, 15 juni2004 en Ferdi Schrooten, (geen titel), Amersfoortse courant, 16 juni 2004. Gomperts (2005), p. 188, meldt als enige dat de marinier inBosnië-Herzegovina en Cambodja participeerde in ‘extreem gewelddadige acties’.140 Werkgroep 50 jaar kikvorsmannen … (2009), p. 58 en 63.Uit deze toch beperkte informatie kan worden opgemaakt dat de BBE-M en/of het AVP indertijd inkwantitatief opzicht slechts een kleine bijdrage aan de hele operatie in Cambodja leverden. Er is sprakevan aanwezigheid voor DA, contraterrorisme en FP-taken, maar over het daadwerkelijk gebruik van deeenheden is niets bekend.Amerikaanse special forces in Haïti (1994-1995)In de jaren 1993-1995 droeg het Nederlandse Korps Mariniers bij aan de VN-operatie op het Caribischeeiland Haïti. Van inzet van MarSOF of andere Nederlandse MSE is niets bekend, maar van de Amerikaansewel. In juli 1994 gaf de VN Veiligheidsraad toestemming voor een door de Verenigde Staten geleideinvasie van het eiland om de gekozen president Aristide, die drie jaar daarvoor door een militairecoup was afgezet, weer aan de macht te brengen. De inval begon in september 1994. Volgens het planzouden de SOF eerst belangrijke overheidsgebouwen bezetten en daarna het platteland veiligstellen.In de nacht van 17 september verkenden SEALs landingsplaatsen voor de Amerikaanse mariniers. Ondertussengingen Rangers, SEALs en SOF-luchttransport aan boord van het vliegdekschip USS America.Vlak voor de aanval werd ingezet gaf de Haïtiaanse militaire leiding aan zich niet te zullen verzetten.Beveiligd en gestuurd door SEALs landden de Amerikaanse mariniers. Infanterie-eenheden volgden enbezetten de hoofdstad, Port-au-Prince. Hierop trokken SOF steeds verder het land in. In een psychologicaloperations-campagne met leaflets, radio-uitzendingen en luidspeakers onder helikopters werd de bevolkingduidelijk gemaakt dat het beter was dat ze zich niet zouden verzetten. Tot een VN-vredesmachtin maart 1995 begon te arriveren fungeerden de SOF tot in de kleinste dorpjes als het tijdelijke, feitelijkgezag door in een grote verscheidenheid van geschillen op te treden als politie en rechter.Bron: Bessette (2010), pp. 75-80.Voormalig Joegoslavië: commando-activiteiten (1995-2001)In de literatuur zijn enkele losse vermeldingen te vinden van KCT-activiteiten in Bosnië-Herzegovina (verderin dit hoofdstuk zal worden ingegaan op operaties in dit land in de periode 1994-2000, waarover veelmeer bekend is). Zo wordt vermeld dat het korps sluipschutters uitschakelde. 141 In september 1995 was tenminste één Nederlandse SOF-sniper actief. 142 Ten minste één KCT-er, dezelfde militair die als FAC-er actiefwas tijdens de val van de enclave Srebrenica, was in oktober 1995 gedetacheerd bij de Britse SAS en voerdemet hen ‘door heel voormalig Joegoslavië gevechtsacties’ uit. 143 Een militaire bron meldt dat het KCT van141 Van Wiggen (1999), p. 8.142 Stilwell (2007), p. 76. Hier is een foto te zien van een Nederlandse SOF-sniper die geheel gecamoufleerd vanuit een schuilplaats in eenbosachtige omgeving door de telelens op zijn geweer kijkt (‘keeps a watch’). In het onderschrift staat dat dit in Bosnië-Herzogovina enin september 1995 is, dus een paar maanden na de val van de Dutchbatt-enclave Srebrenica, maar voordat de ondersteuning van deImplementation Force (IFOR) eind december 1995 begon. De enige bekende Nederlandse gevechtsacties in deze periode, door hetKorps Mariniers, KL-mortieropsporingsradars en Koninklijke Luchtmacht vonden plaats rondom de hoofdstad Serajevo en de daargelegen berg Igman (Klep en Van Gils (2005), p. 320), maar het is niet duidelijk of de inzet van KCT hiermee te maken had.143 Reddende engel, De Telegraaf, 25 juni 2005. Hierin wordt letterlijk een oud-onderofficier van het KCT aangehaald. Zie voor IFOR Klep enVan Gils (2005), pp. 359-386.42 43

1999 of 2000 tot en met 2001 in Bosnië-Herzegovina ‘andere’ opdrachten uitvoerde voor het CombinedJoint Special Task Force-hoofdkwartier in Sarajevo, 144 maar geeft niet aan wat dit inhield. Uit deze summierebeschrijvingen kan niet meer worden geconcludeerd dan dat het hier indertijd om covert (de sniper)en DA-optreden (gevechtsacties met de SAS) lijkt te zijn gegaan.Honduras (1998)Eind oktober en begin november 1998 werden Honduras, Nicaragua, El Salvador en Guatemala zwaargetroffen door de orkaan Mitch. Deze veroorzaakte op grote schaal overstromingen, modderstromen enaardverschuivingen. In totaal verloren bijna 25.000 mensen het leven en raakten ongeveer twee miljoenmensen dakloos. Enkele dagen na de ramp kwam een internationale hulpverleningsactie op gang. OokAmerikaanse, Britse, Franse, Mexicaanse en Nederlandse militairen werden ingezet. Een Nederlandsfregat en een marinierseenheid, aangevuld met vier KCT-ers, die in de buurt op oefening waren, schotenals eerste te hulp. Daarna werden door Defensie ook drie vliegtuigen, een noodhulpverkenningsteam eneen extra marinierscompagnie naar Honduras gestuurd. 145 Binnen de totale hulpoperatie leverde het KCTkwantitatief en waarschijnlijk ook kwalitatief gezien een kleine bijdrage. Sprake is van een vrij toevalligeinzet van SOF voor overt humanitaire hulptaken.Ook in september 1999 hielpen 4 sergeanten van het KCT bij de wederopbouw van 2 dorpjes in Hondurasdie waren getroffen door een orkaan. Zij volgden een training in de jungle van Belize toen de orkaan passeerdeen werden naar het getroffen gebied gestuurd. 146 Duidelijk is dat ook dit kleinschalig overt humanitairehulp op tactisch niveau betrof.Suriname (1998 en 2007)In ieder geval vóór 1998 trainde het KCT Surinaamse veiligheidsorganisaties in dat land. 147 In oktober2007 waren instructeurs van de BSB en van arrestatieteams van de politie in Paramaribo om daar aanSurinaamse collega’s ‘de nieuwste technieken en procedures bij aanhouding van vuurwapengevaarlijkeverdachten’ te leren. 148Uit de gevonden informatie kan slechts worden opgemaakt dat KCT en BSB als enige Nederlandse militaireeenheden actief waren. Het ging om overt inzet van het type MA. Het doel van de trainingen van het KCTen de BSB is uit de bronnen niet te achterhalen, in het eerste geval is niet bekend wie werden getraind. Hettrainen van Surinaamse veiligheidsorganisaties kan worden gezien als gebruik van de MSE op strategischniveau: het ondersteunen van de Surinaamse overheid om met arrestaties en gevechtsacties waar nodighet overheidsgezag in het hele land te doen gelden.144 Van Wiggen (2002), p. 18.145 Beschrijving Operatie Mitch / Operatie Tellar op www.nimh.nl, bezocht op 26 juli 2010.146 Siwalette (1999).147 Dekker (1997), p. 43.148 John van den Heuvel, Nederland helpt Bouterse-jagers, De Telegraaf, 26 oktober 2007. Hierin bevestigt de Surinaamse minister van Justitiedeze Nederlandse steun.Plan om Bouterse af te zetten (1986)Op verzoek van enkele Surinaamse ministers liet de Nederlandse regering eind 1986 een plan uitwerkenom de Surinaamse legerleider Desi Bouterse te arresteren. Dit werd in 2010 door verschillende Nederlandseoud-ministers bevestigd. Het plan werd nooit uitgevoerd, omdat de risico’s op Nederlandse enSurinaamse slachtoffers te groot werd gevonden, maar vormt wel een goede illustratie van het soortoperaties dat de Nederlandse MSE kan uitvoeren.In het plan werd ervan uitgegaan dat in totaal 850 mariniers en 16 helikopters zouden worden ingezetin Suriname. Zij moetsen onder andere de luchthaven Zanderij bij Paramaribo innemen. Ook zoudener mariniers in de hoofdstad worden gedropt. Een speciale eenheid van het korps had als opdrachtBouterse te arresteren op een van de schuiladressen die een Amerikaanse inlichtingendienst had wetente achterhalen. Als dit alles gelukt was zouden de mariniers een maand in het land blijven tot de situatieweer stabiel was en de veiligheid van de in het land aanwezige Nederlandse staatsburgers weer wasgewaarborgd.In 2010 zei de Nederlandse oud-minister van Defensie Van Eekelen opgelucht te zijn geweest dat hetplan in 1987 van tafel ging. Hij zag indertijd ‘die aanval op Zanderij niet zitten’.Bron: Frank van Kolfschooten, Nederland wilde Bouterse afzetten met invasie, De Volkskrant, 20 november 2010.Kosovo-vredesmacht (1999)Na de Kosovo-oorlog kreeg de NAVO de leiding over een vredesmacht, Kosovo Force, die in juni 1999 hetgebied binnen trok. De vredesmacht was verantwoordelijk voor de handhaving van het staakt-het-vurenen het scheppen van de voorwaarden waaronder de vluchtelingen konden terugkeren naar hun land. DeNederlandse krijgsmacht leverde tot augustus verschillende bijdragen aan Kosovo Force: een deel van hethoofdkwartier, een staf voor het eigen contingent, marechaussees, een mortieropsporingsradarbatterij,rijdende en veldartillerie, een geniehulpbataljon, helikopters en ondersteunende eenheden. In totaalwerden 4.179 militairen ingezet. 149In 1999 voerden Nederlandse SOF FP en verkenningen uit in het inmiddels bevrijde Kosovo. 150 Uit dezesummiere informatie kan alleen worden opgemaakt dat een kwantitatief kleine bijdrage werd geleverdaan de grotere (Nederlandse) militaire operatie in Kosovo. In de gevonden bronnen wordt gesproken vanFP. Aangezien dat dit een betrekkelijk gangbaar militair begrip is mag worden aangenomen dat dit daadwerkelijkheeft plaatsgevonden. Of de verkenningen ‘speciaal’ waren en dus als SR moeten worden gezienis onduidelijk.149 Klep en Van Gils (2005), p. 412-422.150 Steven Ramdharie, Commando’s wensen harde actie, De Volkskrant, 3 november 2003, Het plaatsvervangend hoofd … (2005), p. 8, enBrocades Zaalberg (2006), p. 357. In de beschrijving van Kosovo Force op www.nimh.nl, bezocht op 26 juli 2010, staat dat vier FACerssamen met ‘een Duitse verkenningseenheid’ op 12 juni 1999 als eerste Nederlanders Kosovo introkken. Er staat niet bij of dit SOFwaren. In augustus 1999 wordt gesproken van een eenheid van twintig Nederlandse militairen die tijdelijk voor verkenningen en FPvoor een relocatie van de Nederlandse reguliere eenheden wordt ingezet. Ook hier staat niet letterlijk dat dit SOF waren.44 45

De Britse SAS in de Kosovo-oorlogAls reactie op de etnische zuiveringen door Serviërs in Kosovo dreigde de NAVO in 1999 met oorlogtegen Servië. Toen Servië niet stopte vielen geallieerde vliegtuigen doelen in Kosovo en Servië aan.Het weer maakte onverwacht veilige en precieze bombardementen moeilijk. Veel vluchten werdenafgelast of afgebroken omdat het risico van nevenschade te groot was. Bovendien werden de plannersvan luchtaanvallen overladen met informatie van vliegtuigen, onbemande vliegtuigen, satellietenen grondsensoren. Het duurde zo lang om deze te verwerken dat de doelen in die tijd vaak al warenverplaatst.Om deze problemen op te lossen werd door de NAVO gevraagd om hulp van de SAS. Een aantal teamswerd naar het gebied gebracht en onmiddellijk ingezet. Groepen van vier man zochten in Kosovo enServië naar waardevolle doelen voor luchtbombardementen. In Kosovo werden SAS-teams aan hetKosovo Bevrijdingsleger toegevoegd om hen te trainen en te ondersteunen in hun strijd tegen deServiërs. Deze samenwerking leverde de NAVO ook veel betrouwbare en belangrijke inlichtingen op.Zo vertelden de Kosovaren dat maar een kleine groep bruggen in het gebied sterk genoeg was ommoderne tanks te kunnen dragen. De NAVO gebruikte deze informatie om de routes voor een invasieover land te bepalen. Toen deze in juni 1999 begon lagen kleine SAS-teams op bergruggen rond dewegen waarover de NAVO binnentrok, om ervoor te zorgen dat de Serviërs de colonnes niet overvielen.Hierna bleef de SAS in Kosovo om Servische oorlogsmisdadigers op te sporen en op te pakken.Bron: Ryan (2008), pp. 36-37.Eritrea en Ethiopië (2001)Van 1998 tot 2000 voerden de Afrikaanse landen Ethiopië en Eritrea een grensoorlog. In juni van 2000werd een staakt-het-vuren overeengekomen. De Veiligheidsraad van de VN besloot in juli 2000 om 100militaire waarnemers naar het gebied te sturen. In september 2000 nam de VN de beslissing om eentroepenmacht van 4.200 militairen (United Nations Mission in Ethiopia and Eritrea) in het grensgebiedte stationeren om toezicht te houden op het staakt-het-vuren en toe te zien op de terugtrekking van hetEthiopische leger uit Eritrea. Ook werd een gedemilitairiseerde zone ingesteld. In oktober 2000 beslootde Nederlandse regering een bataljon mariniers, twee staven, transport- en gevechtshelikopters, marechaussees,explosievenopruimers en andere ondersteunende eenheden te sturen. In juni 2001 keerdende meeste Nederlandse eenheden terug. De explosievenopruimers bleven tot in 2003 om opleidingente verzorgen en leiding te geven aan lokale collega’s. 151 In 2001 waren SOF actief in Eritrea en Ethiopië. 152Onduidelijk is wat zij deden.(Hooggebergte van) Afghanistan (2003-2007)Andere bronnen suggereren dat MarSOF en/of het KCT naast de in hoofdstuk vijf beschreven operatiesin Afghanistan actief was, maar precieze plaats of periode worden niet genoemd, terwijl elke bron eenandere tijdsperiode noemt. 153 Nederlandse SOF waren in 2003 in het zuiden van het land actief. 154 De BBE-Mzou volgens een aangehaalde, anonieme militaire bron in een artikel uit 2004 toen al verschillende runs inhet Afghaanse hooggebergte hebben uitgevoerd. 155 Midden 2007 worden door een Nederlandse publicist,naast inzet in Uruzgan en Kandahar, ook nog operaties ‘along the Afghan-Pakistan border’ genoemd. 156Amerikaanse SOF in Afghanistan (2001)Al in de namiddag van 11 september 2001 vond binnen het Amerikaanse Special Operations Commandhet eerste overleg plaats over een aanval in Afghanistan op Al-Qaida en de Taliban. Omdat conventioneleopties voor de Amerikaanse krijgsmacht op dat moment niet uitvoerbaar waren werd gekozen omde SOF op verschillende plaatsen in Afghanistan te laten infiltreren, contact te leggen met leiders vande tegenstanders van de Taliban (de ‘Noordelijke Alliantie’), hun vertrouwen te winnen, uit te rustenen te trainen. In het plan hoopte men vanaf het voorjaar van 2002 met de nieuwe bondgenoten op tekunnen trekken. Ondanks dat generaals uit de reguliere krijgsmacht de uitvoerbaarheid van dit planernstig in twijfel trokken, besloot de commandant Central Command, die verantwoordelijk is voorde Amerikaanse strijdkrachten in het Midden-Oosten (in brede zin), generaal Franks, zijn akkoord tegeven.In Afghanistan zelf waren voor de Amerikaanse SOF geen bases beschikbaar. De Central IntelligenceAgency kreeg de opdracht alternatieven te zoeken. De keuze viel op een verlaten Sovjet-luchtmachtbasisin het naburige Oezbekistan, Karshi Kandabad of simpelweg ‘K2’ genoemd, slechts 150 kilometerten noorden van de Afghaanse grens. Ook kan vanaf plaatsen in Pakistan worden opgetreden. In deloop van september kwamen de eerste Amerikaanse kwartiermakers aan op K2, vanaf medio oktoberde eerste SOF-teams. Al in september stuurde de Central Intelligence Agency teams Noord-Afghanistanin om contact te maken met leiders van de Noordelijke Alliantie en de komst van de SOF voor tebereiden.De eerste gevechtsactie vond plaats in de nacht van 19 oktober 2001. Ongeveer 200 AmerikaanseRangers landden met een parachute op een vliegstrip ten zuidwesten van Kandahar. Meer dan veertigTaliban-strijders werden gedood, waarna de Amerikanen zich terugtrokken. Dezelfde nacht werdentwee SOF-teams vanaf K2 per helikopter naar Mazar-e-Sharif en Bagram gevlogen om contact te maken151 Klep en Van Gils (2005), p. 424-432.152 Redactie (2002), p. 20.153 Het Nederlandse ministerie van Defensie heeft in diverse brieven aan de Tweede Kamer ontkend een bijdrage te hebben geleverd aande strijd in het zuiden van Afghanistan in 2001 en 2002. Dit wordt wel genoemd in een serie van zes uitzendingen (17-10-2007, 19-10-2007, 23-11-2007, 9-5-2008, 16-5-2008, 20-5-2008) van Argos.154 Wohlgethan (2010), p. 215. Auteur noemt het KCT of MarSOF niet, maar spreekt van een Nederlandse bijdrage aan OEF, waaraan ookAmerikaanse, Britse en enkele Canadese eenheden zouden deelnemen.155 Colijn (2004).156 Joris Janssen Lok, Special forces spending feast, www.aviationweek.com, 24 juli 2007, benaderd 19 juli 2010.46 47

met respectievelijk de krijgsheren Dostum en Fahim. Na enige dagen wisten de SOF Dostum te overtuigenhen een verkenning van de vijandelijke opstellingen te laten uitvoeren. Deze bleken te bestaan uitloopgravenstelsels, tanks en luchtdoelgeschut. De SOF dirigeerden vanaf 22 oktober vanaf hogergelegenpunten aanvallen van Amerikaanse luchtstrijdkrachten, waarna de 2.000 man sterke militie vanDostum met cavalerie-charges te paard de Taliban-stellingen onder de voet liep. In drie weken tijdwerden zo een groot gebied veroverd, meer dan 2.500 tegenstanders gedood, 50 pantservoertuigenuitgeschakeld en 3,500 strijders gevangen genomen. De stad Mazar-e-Sharif kon zonder noemenswaardigegevechten worden ingenomen, nadat de SOF op 9 november bij een nabijgelegen pas zwareluchtbombardementen op Taliban-posities lieten uitvoeren.Het tweede team, dat bestond uit elf operators en enkele FAC-ers, maakte contact met een van degeneraals van krijgsheer Fahim. Deze vroeg hen waartoe zij instaat waren. De dag erna gingen zij naarhet 50 kilometer ten noorden van de hoofdstad Kaboel gelegen vliegveld Bagram, dat bezaaid lag metRussische vliegtuigwrakken en de grens vormde tussen de Noordelijke Alliantie en de Taliban. De SOFkeken met verbazing door hun verrekijkers naar de Taliban. Deze bleken zich ook daar defensief tehebben opgesteld, met meer dan 50 tanks, pantserwagens, luchtdoelgeschut, loopgraven, bunkersen honderden strijders. Het team begon onmiddellijk met het aanvragen en dirigeren van luchtsteun.Drie weken lang voerden Amerikaanse vliegtuigen aanvallen uit. De stellingen van de Taliban werdencompleet vernietigd. Hierna zette Fahim op 11 november met zijn strijdmacht de opmars naar Kaboelin. De SOF-teams splitsten zich op en trokken met de voorhoedes richting de stad, waar paniek uitbrak.Taliban- en Al-Qaida-strijders vluchtten weg. Op 13 november trokken de Amerikanen samen metde milities van Fahim zonder te hoeven vechten de stad binnen.Ondertussen waren vanaf 19 oktober meer Amerikaanse SOF-teams in Afghanistan geïnfiltreerd. Eenteam landde op 25 oktober in de buurt van Taloqan en wist met de troepen van krijgsheer Baryoli op 27november de stad Kunduz in te nemen. Op 31 oktober startte een team met als opdracht met krijgsheerKhalili de stad Bamian in te nemen, wat op 11 november gebeurde en waarbij de Taliban enorme verliezenleed. De dag daarop werd een team naar Ismael Khan bij Herat gestuurd. Door alle verliezen wasde Taliban slecht gemotiveerd en kon deze stad al de volgende dag en zonder veel problemen wordeningenomen.Na deze successen in het noorden besloot de commandant van de Amerikaanse SOF in Afghanistan,kolonel Mulholland, het momentum te gebruiken om de strijd naar het zuiden te verleggen. Daarwaren echter minder milities bereid tegen de Taliban te vechten. Bovendien gold Kandahar als Talibanbolwerken werd daar op een veel hardnekkigere en fanatiekere tegenstand gerekend. De CentralIntelligence Agency had wel contact met één leider die had aangegeven tegen de Taiban te willenvechten: Hamid Karzai. Deze beschikte over een kleine strijdmacht, aanvankelijk niet meer dan 35man, in Uruzgan. Omdat het onduidelijk was of hij meer mannen kon vinden om zich aan te sluitenwas Mulholland terughoudend en wachtten de Amerikanen aanvankelijk af.Uiteindelijk werd op 12 november vanuit Pakistan een team naar Uruzgan gevlogen. In de nachtendaarop leverden de Amerikanen met diverse droppings materieel aan Karzai’s groep. Op 17 novemberbesloot de leider te proberen de stad Tarin Kowt in te nemen. Dit lukte, maar Karzai kreeg van verschillendekanten te horen dat hij met een snelle tegenaanval van de Taliban uit Kandahar rekening moesthouden. Inderdaad vertrok nog die dag een konvooi met 80 vrachtwagens, enkele pantservoertuigenen ongeveer 500 strijders om Karzai en de bevolking van Tarin Kowt ‘een les te leren die ze niet meerzouden vergeten’. Veel van Karzai’s militieleden vluchtten. De Amerikaanse SOF trokken zo snel mogelijkde bergen in om daarvandaan te proberen met luchtsteun de aanval af te slaan. Op 18 november2001, om 7 uur ’s ochtends, bezetten de SOF hun posten op enkele bergruggen, waarvandaan zij uitstekendzicht hadden op de route van Kandahar naar Tarin Kowt. Tegen elf uur die ochtend was de strijdbeslist. Met diverse luchtaanvallen werden alle voertuigen uitgeschakeld. Onder de Taliban warenbijna geen overlevenden.De dagen daarop zette Karzai de opmars naar het zuiden in, in de richting van Kandahar. Zijn aanhangwas gegroeid tot 800 man. Op 2 december openden zij de aanval op de brug bij Sayd Alim Kalay, ie zemoesten oversteken om Kandahar te bereiken. De Taliban bleken ondanks aanhoudende, door de SOFgeleide luchtaanvallen in staat om twee dagen lang Karzai en de Amerikanen tegen te houden, zelfsmeerdere tegenaanvallen te doen. Op 5 december landde een Amerikaanse bom per ongeluk tussende SOF, wat resulteerde in 3 Amerikaanse doden en tientallen gewonden; met dezelfde helikopters omAmerikanen te evacueren werd een nieuw team aangevoerd om te strijd voort te zetten. Karzai wistechter door onderhandelingen te bereiken dat de Taliban zich overgaven; zowel bij de brug als in dehele stad Kandahar. Op 9 december 2001 trok de militie van Karzai de stad in. Op 22 december werdKarzai benoemd tot voorlopige leider van Afghanistan. Op dat moment jaagden Amerikaanse SOF (enSOF uit diverse andere landen) met veel minder succes in het onherbergzame berggebied in het oostenvan het land op Al-Qaida-leider Osama bin Laden.Bron: Krijgsgeschiedenis en de grondbeginselen van het gevecht… (2008), pp. 25-28 en Stewart (2004), pp. 3-23.West-Afrika (2005-2010)Sinds 2005 nam de MarSOF met een aantal staffunctionarissen deel aan de jaarlijkse door de AmerikaanseSOF geleide Flintlock-trainingen van West-Afrikaanse militaire eenheden. 157 Midden 2008 nam voor heteerst een heel MarSOF-team samen met de SOF van de Amerikaanse mariniers deel aan een andere oefeningen training in Mauretanië: Silent Warrior. Doel daarvan was om de geoefendheid en getraindheid vanmilitaire eenheden van Mauretanië op een hoger niveau te brengen. Deze zouden dan beter in staat zijnhet land veilig en stabiel te houden; met name ook om te zorgen dat moslim fundamentalisten daar ‘geenvoet aan de grond kunnen krijgen zoals in de jaren negentig in Afghanistan is gebeurd’. Bedoeling was omnog hetzelfde jaar deel te nemen aan nog een oefening in Mauretanië, maar na de militaire staatsgreep inhet land werd besloten de oefening te verplaatsen naar het naburige Mali. Eind 2008 waren militairen vanMarSOF daar al aanwezig. 158 Een MarSOF-team nam in 2009 samen met Amerikaanse en Duitse collega’sin Mali deel aan een oefening in het kader van het Trans Sahara Counterterrorism Partnership. Dit is deel vaneen meerjarig Amerikaans interdepartementaal regeringsprogramma om in West-Afrika terroristischeorganisaties te bestrijden (zie het kader hieronder). Tijdens de oefening werd door de Nederlanders ook157 N-Specops (2010).158 C-MSO (2008).48 49

een Malinees contraterrorisme-peloton getraind. De training richtte zich op het plannen en uitvoerenvan DA, inclusief lange afstandspatrouilles, surveillance en verkenningen. 159Van april tot juni 2010 namen Nederlandse SOF-teams deel aan de oefening Flintlock 2010. Een MarSOFteamwas actief in de Senegalese stad Thies, een KCT-team in Goa in Mali en een aantal officieren in eencoördinatiecentrum in de hoofdstad van Burkina Faso; Ouagadougou. In Senegal trainden tien man vande MarSOF samen met een bataljon Amerikaanse mariniers en een Spaanse maritieme SOF-eenheid en120 man van SOF-eenheden uit Senegal en Mali. De Nederlanders verzorgden de trainingen in nabijgevecht,patrouilles, voortbewegen in stedelijk gebied, afdaling uit helikopters en parachutespringen. HetKCT werkte met negen man in Mali samen met SOF van het Amerikaanse leger en de Duitse SOF: het KommandoSpezialkräfte. Ze trainden 140 Malinese en Nigeriaanse militairen, vooral in contact drills: gevechtsacties.De veertig Nigerianen bleken al eerder door de Amerikaanse SEAL’s getraind te zijn. Omdat deMalinese militaire basis vrij toegankelijk en het land zelf als minder stabiel werd ingeschat, moesten decommando’s ’s avonds wachtlopen. Het KCT had drie eigen voertuigen laten invliegen en gaf trainingenin mobiliteit. Aan Flintlock 2010 droegen ook nog militaire eenheden uit Marokko, Mauretanië, Nigeria enTsjaad bij. De Nederlandse SOF konden naast het vier of vijf weken durende trainingsprogramma, inclusiefeen 48 uur durende eindoefening, ook zelf nog met hun Europese en de 600 aanwezige AmerikaanseSOF-collega’s trainen. 160Uit deze beschrijvingen blijkt dat de MSE als enige Nederlandse militairen in deze activiteiten deelnamen,dus een grote bijdrage leverden. Daarbij ging het om overt MA. Deze assistentie van de diverse Afrikaanse,nationale MSE kan worden gezien als een strategisch gebruik van de Nederlandse eenheden.AnalyseUit de hierboven beschreven operaties kunnen, ondanks dat hierover weinig bekend is, enkele conclusiesworden getrokken. In de helft van de gevallen werd een kwantitatief kleine bijdrage aan de omvangrijkereNederlandse militaire aanwezigheid geleverd (Noord-Irak, Cambodja, Kosovo, Honduras). Van een kwalitatiefkleine bijdrage was sprake in Noord-Irak en Honduras. Als enige werd bijgedragen in Suriname,West-Afrika en (het hooggebergte van) Afghanistan – en dus een kwalitatief grote bijdrage geleverd. Indeze onbekendere gevallen van inzet van de MSE speelden deze eenheden dus in de helft van de gevalleneen grote rol – wat in de operaties die in de rest van dit hoofdstuk zullen worden besproken niet het gevalzal blijken te zijn. In beperkte mate is sprake van speciale inzet: veelal wordt overt opgetreden (Suriname,Noord-Irak, Honduras, West-Afrika), van DA is weinig (commando-activiteiten in voormalig Joegoslavië)en van SR geen sprake, terwijl in twee operaties andere dan de MSE-hoofdtaken worden uitgevoerd (FPin Kosovo en humanitaire hulp in Honduras). Wel worden de MSE veel op strategisch (Suriname, West-Afrika) en operationeel niveau (Noord-Irak) ingezet. Alleen de inzet in Honduras vond op tactisch niveauplaats.159 PC 2 Pel Marsof (2009), p. 102.160 Mariniers oefenen gijzeling Al Qaida, Het Parool, 15 september 2010, N-Specops (2010), C-MSO (2010-I) en Thuis in Afrika, Defensiekrant, 8juli 2010. In mei 2010 namen Nederlandse SOF mogelijk deel aan zes medical civil affairs patrols (MEDCAP’s), een tocht om medische hulpte verlenen in afgelegen gebieden en daarmee de lokale bevolking aan de overheid te binden, in het noorden van Senegal. Zie: www.africom.mil, benaderd 30 juni 2010. Er staat niet letterlijk dat het hier SOF betrof, maar gesproken wordt van ‘Dutch doctors and communicationspecialists’. Wel vond de patrouille plaats onder het commando van het Amerikaanse Africa Command Joint Special OperationsTask Force. In Thuis in Afrika, Defensiekrant, 8 juli 2010, wordt de MEDCAP ook genoemd, inclusief deelname van een Nederlandsemajoor-arts. Ook hier staat niet bij dat dit een SOF-militair was.Het Amerikaanse interdepartementale Trans-Sahara-programma (2005-2015/2020)De Flintlock-trainingen in West-Afrika zijn deel van een lange termijn programma van de Amerikaanseoverheid. Het programma Trans-Sahara Counter Terrorist Initiative omvat civiele en militaire elementen.Het werd in 2005 gestart, als opvolger van het in 2002 ingezette Pan Sahel Initiatief om MSE uit Mali,Mauretanië, Niger en Chad te trainen. Het nieuwe programma loopt tot 2015 of zelfs 2020. Per jaar mag100 miljoen dollar worden besteed. Doelstelling is om de capaciteiten van de landen van Noord-Afrika(nu: Algerije, Burkina Faso, Libië, Marokko, Tunesië, Tsjaad, Mauretanië, Niger, Nigeria en Senegal)om op hun hele grondgebied effectief gezag uit te oefenen te versterken en het daarmee voor aan Al-Qaida-gelieerde organisaties onmogelijk te maken er een ideologische of fysieke basis te vinden.Het civiele deel van het programma richt zich onder andere op versterking van democratisch bestuur.Er wordt ontwikkelingshulp gegeven om het lokale onderwijs te verbeteren. Het Amerikaanse ministerievan Buitenlandse Zaken ondersteunt bij de verbetering van de beveiliging van vliegvelden. Hetministerie van Financiën richt zich op het toezicht op financiële transacties.Het militaire aandeel in het programma heet OEF-Trans-Sahara. In 2005 begonnen alle AmerikaanseSOF-eenheden trainingen met bestaande Noord-Afrikaanse partners. In 2006 werd door de AmerikaanseSOF een analyse uitgevoerd welke antiterrorisme-eenheden de landen in het gebied nodigzouden hebben. Ook begonnen de Amerikanen advies te geven over civil affairs, informatie-operaties,trainingen en infrastructuur.Bron: Bessette (2010), pp. 166-167, en www.globalsecurity.org.4.2 Speciale operaties op zee (1990-2010)Ook op zee werd de afgelopen twee decennia een groot aantal kleinschalige operaties uitgevoerd. Zo lijkthet gezien het aantal bronnen en/of de militaire herkomst van de informatie vrij zeker dat de volgendeinzet heeft plaatsgevonden. Over de wijze van optreden staat in slechts enkele bronnen iets vermeld.Perzische Golf (1990-1998)Na de Iraakse invasie van Koeweit in augustus 1990 stelde de Veiligheidsraad van de VN een embargotegen Irak in. Een groot aantal landen, waaronder Nederland, stuurde schepen om dit af te dwingen.Nederland stuurde fregatten, mijnenjagers en patrouillevliegtuigen. 161 De BBE-M trainde vanaf november1990 met twee militairen het marinepersoneel dat aan boord van koopvaardijschepen zou moeten gaanom inspecties uit te voeren. 162 In februari 1991 leverde ze boardingteams voor Nederlandese fregatten in dePerzische Golf. 163 Het embargo tegen Irak werd een decennium lang gehandhaafd. De Verenigde Staten,het Verenigd Koninkrijk en een wisselend aantal andere landen leverden schepen voor de Multinational161 Klep en Van Gils (2005), pp. 263-268.162 Verver (1991), pp. 9, 20 en 21.163 Geneste (2000), p. 14.50 51

Interception Force. Nederland leverde ook in de periode 1996-2000 jaarlijks een fregat. In 1997 namenook een Nederlands bevoorradingsschip en een Orion-maritiem patrouillevliegtuig deel. In 1999 en 2000werden weer Nederlandse Orions in het gebied ingezet. De fregatten hadden als taak om vrachtschepen teondervragen over hun lading en bestemming. Indien nodig werd een boardingteam aan boord gebracht omde gegeven informatie met eigen ogen te controleren. 164 De BBE-M beschermde in 1998 inspectieteamsvan de Koninklijke Marine die schepen doorzochten in de Perzische Golf. 165AnalyseUit deze vermeldingen kan enkel worden opgemaakt dat de SOF een kwantitatief kleine bijdrage aan degrotere militaire operaties leverden – op een Nederlands fregat varen ongeveer 150-200 militairen. 166De SOF werden overt en in ieder geval voor FP ingezet. De bescherming van eigen inspectieteams moetworden gerekend tot optreden op strategisch niveau: een beschieting van deze teams zou snel als eendiplomatiek incident zijn geïnterpreteerd.Adriatische Zee (1992-1996)Na de start van het conflict in Joegoslavië stelde de Veiligheidsraad van de VN in september 1991 eenwapenembargo voor heel Joegoslavië en in mei 1992 een handelsembargo tegen Servië en Montenegro in.Schepen en vliegtuigen van de NAVO en de West-Europese Unie begonnen in juli 1991 met het observerenvan het scheepvaartverkeer op de Adriatische Zee richting Joegoslavië. In verschillende operaties werd hetembargo tot juni 1996 gehandhaafd. Nederland stelde in deze periode fregatten, patrouillevliegtuigen entwee keer een onderzeeboot ter beschikking. 167De BBE-M leverde van 1992 tot en met 1996 in het kader van de zeeblokkade op de Adriatische Zee voorhet voormalig Joegoslavië beschermingseenheden (guardteams) voor militairen die vanaf Nederlandseoorlogsschepen inspecties uitvoerden op verdachte schepen. Later werden deze vervangen door BBE-Mboardingteams,die zelf bij de andere schepen aan boord gingen. 168 Op 1 mei 1994 ging de BBE-M aan boordvan een Maltese olietanker, die, begeleid door Servische patrouilleboten, ineens van de opgegeven koersafweek en zich op volle kracht richting de territoriale wateren van Servië-Montenegro bewoog. 169AnalyseDe BBE-M vormde slechts een klein deel van de grotere Nederlandse militaire aanwezigheid. De beschikbareinformatie geeft geen aanleiding te moeten concluderen dat hun kwalitatieve bijdrage groter was.Wel werd ten minste één boot onder controle gebracht. Ook hier is sprake van overt optreden en FP. Hetdaadwerkelijk aan boord gaan van een Servische olietanker kan, gezien het politieke karakter van degrote en de in het land waarschijnlijk hoognodige lading, als DA op strategisch niveau worden bestem-164 Beschrijving van de Multinational Interception Force op de website www.nimh.nl, bezocht op 26 juli 2010.165 Dertig jaar… (2003), p. 8 en Berts (2001), p. 25.166 Volgens het Jaarboek van de Koninklijke marine (2008) heeft een Luchtverdedigings- en commando-fregat 202 bemanningsleden, eenMultipurpose-fregat 154 (pp. 211 en 213).167 Klep en Van Gils (2005), pp. 322-326. In Vogels (2001), p. 14, wordt gesteld dat de boardingteams vanaf het begin grotendeels uit ledenvan de BBE-M bestonden.168 Dertig jaar… (2003), p. 7, Jaarboek van de Koninklijke marine 1995, p. 252, Jaarboek van de Koninklijke marine 1996, p. 276. Voor ARBOaspectenvan boarding-operaties: zie Mercx (2003). Klep en Van Gils (2005), p. 324, laat een foto zien van de BBE-M die in september1994 oefent voor de boarding van een schip. Er staat niet bij of dit op de Adriatische Zee is of niet.169 Http://www.werkenbijdemarine.nl/vervolg.php?pageID=220, bezocht 13 januari 2010. Zie ook: Colijn (2004).peld. Omdat slechts één daadwerkelijke actie bekend is kan niet worden geconcludeerd dat sprake wasvan ‘strategische verlamming’ van de tegenstander.Arabisch schiereiland (2002-2006)Een dag na de terroristische aanslagen van ‘9/11’ riep de Veiligheidsraad van de VN op om het terrorismete bestrijden. De NAVO nam begin oktober 2001 de beslissing rond het Arabisch schiereiland te gaan patrouillerenom daar opererende terroristische groeperingen en wapentransporten te signaleren. Ook zoudenescorte- en beveiligingstaken worden uigevoerd. Dit deel van OEF startte voor Nederland in december2001 met het vertrek van een fregat. Later werden naast een nieuw fregat ook onderzeeboten gestuurd. Injuni 2003 werd deze operatie beëindigd. 170In 2002 werd door de BBE-M in het kader van OEF ook als guardteam vanaf schepen gewerkt. 171 In 2002 werdde BBE-M weer ingezet als guardteam voor inspecties in de Perzische Golf. 172 Van april tot en met juni 2002waren BBE-teams aan boord van de fregatten Van Amstel en Philips van Almonde om ingezet te wordenals terroristen zich tegen een boarding zouden verzetten. 173 Tussen oktober 2002 en april 2003 was de UIMmet twee guardteams van zes man aan boord van het fregat Van Nes, dat in het kader van OEF rondom hetArabisch schiereiland voer. 174Nederlandse SOF namen in 2003-2004 in de Perzische Golf deel aan de Combined Task Force Horn ofAfrica. 175 In 2004 leverde de BBE-M een boardingteam voor OEF. 176 In het najaar van 2004 was de BBE-Maanwezig op de Hr.Ms. Tjerk Hiddes tijdens patrouilles rondom het Arabisch schiereiland. In ieder gevalin de eerste drie maanden werden de mariniers niet daadwerkelijk ingezet. 177 In 2005 leverde MarSOF tweeguardteams. 178 Van december 2005 tot mei 2006 werden twee guardteams geleverd door het AVP. 179 In 2006waren MarSOF guardteams gestationeerd aan boord van Nederlandse schepen die deel uitmaakten vanCombined Task Force-150, in de wateren rond het Arabisch schiereiland. 180Zo voer de Hr. Ms. De Zeven Provinciën in het kader van OEF het eerste half jaar met aan boord eenguard- en een boardingteam. Beide bestonden uit zes mariniers, maar alleen het eerste uit MarSOF-leden.De taakverdeling tussen de twee teams was dat het guardteam als eerste de verdachte boot benaderd, aanboord gaat en veiligstelt. Dit terwijl vanaf het fregat het geheel met boordwapens van dichtbij in de gatenwerd gehouden om het guardteam te beveiligen. Het boardingteam ging na veiligstelling aan boord om tehelpen de boot te doorzoeken en de bemanning te fouilleren. Als ‘alles en iedereen’ was gecontroleerdwerd de bemanning op een centraal punt bij elkaar gezet om hen goed in de gaten te kunnen houden.De kapitein werd ondervraagd, alle scheepspapieren bestudeerd, de bemanningsleden met behulp van170 Klep en Van Gils (2005), pp. 443-447.171 Jaarboek van de Koninklijke marine 2002, p. 276.172 Dertig jaar… (2003), p. 8 en Afdeling Operaties (2002), p. 6.173 Klep en Van Gils (2005), p. 445. De BBE-M wordt niet genoemd, maar er staat ‘een beveiligingsteam van het Korps Mariniers’. Omdatexpliciet van een opposed boarding wordt gesproken kan worden aangenomen dat dit de BBE-M betrof.174 Hoefsmit, Pranger en Hartman (2003), p. 99.175 Presentatie kolonel Ruud Hardenbol, , bezocht 5 juni 2009.176 Jaarboek van de Koninklijke marine 2004, p. 259.177 Het echte werk blijft uit op ‘de Hiddes’, De Volkskrant, 24 december 2004.178 Jaarboek van de Koninklijke marine 2005, p. 208.179 Jaarboek van de Koninklijke marine 2006, p. 191. Ook: Werkgroep 50 jaar kikvorsmannen … (2009), p. 86.180 Hoofd Sectie 3… (2006), p. 61.52 53

paspoort of monsterboekje geïdentificeerd en door de Nederlanders gefotografeerd. De zo verzameldeinformatie werd zo snel mogelijk doorgegeven aan de betreffende hoofdkwartieren. Na terugkeer op hetfregat volgde een debriefing met alle betrokkenen. In een half jaar tijd werden 38 boten benaderd, waarvanbij een onbekend aantal daadwerkelijk aan boord werd gegaan. 181Uit deze periode zijn een zestal boardings door MarSOF-leden bekend. Op 19 december 2005 ging het guardteammet een tolk en de commandant van het fregat aan boord van een dhow. Op 6 april 2006 werden eenvissersboot en drie skiffs doorzocht. 182 Begin maart 2006 werd een actie uitgevoerd op een vissersbootje,dat niet reageerde op een oproep van de Hr. Ms. De Zeven Provinciën. Op de dhow werden geen verdachtezaken aangetroffen. 183AnalyseDe MarSOF leverde in ieder geval kwantitatief gezien een kleine bijdrage aan een grotere Nederlandseoperatie. Bronnen maken niet duidelijk of haar kwalitatieve bijdrage groter was. Eén boot van de ‘tegenstander’werd onder controle gebracht. Uit de beschikbare informatie kan verder worden geconcludeerddan dat het hier ging om overt optreden, DA (boarding van de dhow), FP (bescherming van inspectieteams)en contraterrorisme. Omdat geen belangrijke leiders werden tegengehouden en geen politiek gevoeligepersonen of objecten werden beschermd, moet in dit geval worden gesproken van een inzet op tactischniveau. Van strategische verlamming van de tegenstander lijkt geen sprake te zijn geweest.Anti-piraterij bij Somalië (2008-2010)In het kader van OEF vonden voor het eerst operaties plaats tegen de piraterij voor de kust van Somalië,die daar in de loop der jaren was ontstaan door een combinatie van een ontbrekend overheidsgezag, deoorlogen die het land teisterden, de armoede, overbevissing en criminele organisaties. Jaren later, in2008, ontving de Nederlandse regering het verzoek om voedselhulptransportschepen van het VN WorldFood Program door de wateren bij Somalië te escorteren. Eind 2008 gaf de Europese Unie gehoor aaneen VN-oproep om de piraterij in internationaal verband te gaan bestrijden. Dit resulteerde in december2008 in de start van Operatie Atalanta. Deze zou schepen van het World Food Program, schepen voor debevoorrading van de VN-missie in Somalië en de commerciële scheepvaart in het gebied gaan beschermen.Ook zou worden geprobeerd piraterij te voorkomen. Nederland stelde een fregat ter beschikkingaan Atalanta. In februari 2009 zette ook de NAVO haar Middellandse Zee- eskader van vijf schepen, dat eenreis naar Azië op het programma had staan, in om voor Somalië piraterij te ‘verstoren en te bestrijden’(Operatie Allied Protector). Van het eskader maakte ook een Nederlands fregat deel uit: de Hr. Ms. DeZeven Provinciën. 184Een MarSOF-operatie waar meer over bekend is, is de beveiliging van schepen voor het VN World FoodProgram. De UIM beschermde van maart tot en met juni 2008 13 voedseltransportschepen bij Somalië,waarvoor een team van zes man naar het fregat Evertsen werd gevlogen, toen dat schip al in Heraklion,181 Schelkers e.a. (2006), pp. 98-99.182 Schelkers e.a. (2006), pp. 18 en 67. Een dhow is een traditionele Arabische, houten zeilboot met een of twee zeilen en in staat om enkeletientallen personen aan boord te hebben. Een skiff is een duidelijk kleinere platbodem, al dan niet uitgerust met een zeil.183 Task Force 150 laat zich zien, bericht van 7 maart 2006 op www.defensie.nl, bezocht op 21 oktober 2010.184 Beschrijving ‘maritieme antipiraterij operaties Somalië’, www.nimh.nl, bijgewerkt tot 12 april 2010, bezocht op 26 juli 2010.Griekenland was. 185 Ook werden een schip van het United Nations Development Program en een Nederlandscruiseschip (de Prinsendam, van Mombassa naar Salah, Oman) tegen mogelijke overvallenbeveiligd. De Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) had vooraf de dreiging van piraten alslaag ingeschat. De UIM nam met enkele leden van het guardteam van het Nederlandse fregat, de Evertsen,vuurposities in aan de voor-, achter- en zijkanten van het te beveiligen schip. Op het dak van de brug werdeen bivak ingericht. Drie keer per dag werd door de Evertsen een bootje gestuurd om te bevoorraden. Omindruk te maken op de bemanning werd de UIM altijd per helikopter naar het te beschermen schip gevlogenen daalde ze af langs een touw. Aan boord van de Evertsen leidde de UIM schutters van het schip op innabijgevecht. Het guardteam van het fregat werd getraind in wapenvaardigheid, procedures en awareness. 186Ook tussen 13 oktober en 14 december 2008 was de UIM, aan boord gegaan in Djibouti, met een teamvan zes man actief voor de kust van Somalië. Samen met twee leden van de bemanning van het fregat DeRuyter vormden ze een FP-team. Dit ging aan boord van snelle boten, zogenaamde rigid hull inflatable boats,wanneer het te beschermen schip van het World Food Program een haven naderde. Ze bleven bij het schiptot dat de lokale beveiliging hun taak overnam. In totaal werden 8 World Food Program- en 3 andere escortesuitgevoerd. Eerstgenoemde verliep zonder incidenten. Ook voor deze operatie had de MIVD voorafde dreiging op het Nederlandse fregat en de te begeleiden schepen als laag ingeschat. 187Uit 2009 en 2010 is ook relatief veel bekend over maritieme MarSOF-activiteiten. Midden 2009 was zijaanwezig op Nederlandse oorlogsschepen in de Golf van Aden en voor de kust van Somalië. 188 In april 2009arresteerde MarSOF negen piraten in de Golf van Aden. 189 Nederlandse SOF redden in 2009 20 Jemenitischegijzelaars van piraten in de Golf van Aden. Zeven piraten werden korte tijd vastgehouden. 190Midden maart 2010 hielp ‘de speciale eenheid van het Korps Mariniers’ bij het aanhouden van piratenvoor de kust van Somalië. Met twee snelle motorboten voeren zij vanaf de Hr. Ms. Tromp naar twee botenmet daarop zeven mannen. De boten werden geënterd, waarna de uitrusting van de piraten in beslag werdgenomen. Zo werden een grote hoeveelheid wapens, waaronder 6 AK-47-machinegeweren, munitie, eenraketwerper met 4 raketten, diverse ladders en satelliettelefoons aangetroffen. De verdachten zijn na eenverhoor op korte afstand van de kust in een van de boten weer vrijgelaten. Met het Goalkeeper-antiraketkanonvan de Tromp werd het andere schip vernietigd. 191 De volgende dag werden met twee snelle botendrie skiffs gedwongen te stoppen. Hierbij werden vanuit een helikopter en de snelle boten van de MarSOFwaarschuwingsschoten afgevuurd. Eénmaal aan boord werden ladders en wapens aangetroffen. Dezewerden in beslag genomen, twee boten werden door de Tromp vernietigd. 192185 Nooitrust en Rijkers (2009), p. 15. Op 19 juni 2008 vertrok het team weer (p. 55).186 Houben (2004) en Ministerie van Defensie, Eindevaluatie inzet Hr. Ms. Evertsen voor escorte van World Food Program zeetransporten nabij Somalië,17 maart – 30 juni 2008, 23 september 2008.187 Ministerie van Defensie, Eindevaluatie inzet Hr. Ms. De Ruyter voor escorte van World Food Program zeetransporten nabij Somalië, 22 oktober – 22december 2008. Ook: Koninklijke Marine (2009).188 Verkerk (2009).189 Marine geeft kijkje door bril van elitekorps, Dagblad van het Noorden, 8 mei 2009.190 Rustenburg Herout-Herald, 24 april 2009, p. 5. Piraterijtop in New York, De Volkskrant, 20 april 2009.191 Defensiekrant, 18 maart 2010 en Hr. Ms. Tromp ontwapent piraten, bericht van 16 maart 2010 op www.defensie.nl, bezocht op 21 oktober2010. Ook vermeld in Voorwoord Commandant Korps Mariniers (2010), pp. 4-5.192 Fregat pakt opnieuw Somalische piraten, bericht van 17 maart 2010 op www.defensie.nl, bezocht op 21 oktober 2010.54 55

Op 5 april 2010 bevrijdde een UIM-team de 15-koppige bemanning van het Duitse containerschip Taipan500 zeemijlen uit de kust van Somalië. Deze waren door piraten overvallen, maar wisten zichzelf in eenveilige ruimte op te sluiten. Het UIM-team daalde via de fast rope methode, dus snel en langs een touw uiteen Lynx-helikopter af op het schip. De boordschutters van de Hr. Ms. Tromp en de Lynx namen de brug,waar de piraten zich hadden verschanst, onder vuur. Het UIM-team drong daarna de brug binnen en hieldde tien piraten aan. Eén van de mariniers liep – niet door de piraten – lichte verwondingen op. 193Begin juli 2010 ging de UIM aan boord van een vissersboot. Tijdens een verkenning van een Lynx-helikoptervan de Hr. Ms. De Zeven Provinciën was de boot gesignaleerd en als verdacht aangemerkt. Vanuit delucht werden de vissers geobserveerd en werd vastgesteld dat het geen piraten betrof. Hierna werden tweekleine snelle boten naar de vissers gestuurd. Op een daarvan was een UIM-team aanwezig. Na toestemmingvan de bemanning werd aan boord gegaan en een aantal gesprekken gevoerd. Na afloop daarvanwerden de vissers voorzien van eten en drinken en zetten deze hun reis voort.194In augustus 2010 vertrok de Hr. Ms. Amsterdam naar de wateren bij Somalië met wederom een UIMguardteamaan boord. 195 In september 2010 onderschepten twee snelle boten met MarSOF-leden vanaf deAmsterdam een van piraterij verdachte boot. Daar werden vier Somalische piraten met voor piraterij bestemdmaterieel aangetroffen, waaronder een grote hoeveelheid brandstof. De verdachten werden nabijeen Somalisch strand afgezet. Hun boot werd vernietigd. 196 Begin november 2010 werd een MarSOF-teamin een Lynx-helikopter richting enkele boten met piraten gevlogen; na het afvuren van waarschuwingsschotenzetten deze koers naar het strand waar zij hun voertuigen achterlieten. 197 Eind november 2010dwongen MarSOF-leden met twee snelle boten een bootje met 7 piraten, ladders en vaten brandstof, metwaarschuwingsschoten en gericht vuur op de motoren tot overgave. 198AnalyseUit deze beschrijvingen kan worden geconcludeerd dat de MarSOF in kwantitatief opzicht een kleine bijdrageaan de Nederlandse militaire inzet leverde. Kwalitatief was haar bijdrage aanzienlijk; zij trad ondersteunddoor en vanaf de fregatten vaak en daadwerkelijk tegen piraten op. In totaal werden 35 gijzelaarsbevrijd, 44 piraten gestopt, 4 piratenboten vernietigd en grote hoeveelheden wapens en ander materiaalin beslag genomen, terwijl bij MarSOF slechts één militair zichzelf blesseerde. De uitgevoerde activiteitenzijn als overt, DA tegen piraten, dus criminelen, en FP (bescherming schepen) te bestempelen. Aangezien‘gewone’ piraten werden overmeesterd was sprake van tactisch optreden. De bescherming van WorldFood Program-schepen kan echter worden gezien als een inzet op strategisch niveau: een groot deel vande lokale bevolking was van deze voedselvoorziening afhankelijk, maar ook had een kaping van dit specifiekeschip internationale politieke gevolgen gehad. Ook de bevrijding van de bemanning van de Taipankan, gezien de relatie met Duitsland, als inzet op strategisch niveau worden gezien. In deze actie kunnende grondbeginselen van het verkrijgen van relatieve superioriteit worden herkend: een simpel plan, waarvanin ieder geval de timing voor de piraten onbekend, dus geheim was, dat werd uitgevoerd met verras-193 Hr. Ms. Tromp ontzet bemanning gekaapt schip. www.mindef.nl, bericht geplaatst 5 april 2010, bezocht 7 april 2010.194 Weekoverzicht Defensie-operaties, 15 juli 2010.195 Verkerk (2010), p. 5.196 Hr. Ms. Amsterdam ontwapent piraten, bericht van 23 september 2010 op www.defensie.nl, bezocht op 21 oktober 2010.197 Weekoverzicht Defensie-operaties, 11 november 2010.198 Hr. Ms. Amsterdam stopt wederom piraten, persbericht ministerie van Defensie, 24 november 2010.sing, snelheid en doeltreffendheid. Van herhaaldelijk en realistisch vooroefenen van deze specifieke actieblijkt echter niets uit de teksten. In deze operatie(s) van de MarSOF is de ‘strategische verlamming’ vande tegenstander uit Kiras (2006) enigszins te herkennen. Er werd in ieder geval vaak en op onverwachteplaatsen opgetreden. Of dit ook was waar dit ‘het meeste pijn’ zou doen is niet duidelijk; de thuisbases eninfrastructuur van de piraten in Somalië – voor zo ver aanwezig, werden niet aangepakt.4.3 Bewaking en beveiliging (1994-2010)Deze paragraaf behandelt wat naast de hieronder nog beschreven inzet in Libanon en Syrië bekend is vanhet werk in het buitenland van de BSB. Van de drie Nederlandse MSE wordt in de literatuur over deze brigadenog het minst geschreven. In de gevonden bronnen staat weinig over haar activiteiten, maar met eenenkele uitzondering alleen waar en wanneer ze plaatsvonden. De van de BSB bekende activiteiten staanhier per taakveld weergegeven. De activiteiten worden ook per veld geanalyseerd.Beveiliging ambassades (1994-2009)Tussen 1994 en 1999, onduidelijk is wanneer precies, was de BSB ook actief in Jemen. 199 Vanaf 1996 beveiligdede brigade de Nederlandse ambassade in Paramaribo, Suriname. 200 BSB beveiligde in 1997 vier maandende Nederlandse ambassadeur in Kigali, Rwanda. Ook werd een evacuatieplan opgesteld. 201 De BSBbeschermde in 1997 vier maanden lang de Nederlandse ambassadeur in Kinshasa, Congo. Ook werd eenevacuatieplan opgesteld. 202 Van eind 1996 tot begin 2000 werden zeven BSB’ers ingezet om de opnieuwgeopende Nederlandse ambassade in Algiers te bewaken. Niet alleen werd het ambassadeterrein bewaakt,maar ook ging BSB steeds mee met personeel dat de compound verliet. Alle verplaatsingen dienden tevorente worden doorgegeven, zodat routes en locaties verkend konden worden. BSB’ers werden twee maandenuitgezonden en mochten gedurende die periode een keer vier dagen naar Nederland terug. De extrabeveiliging van de ambassade kostte één miljoen gulden per jaar. 203 Ook tussen 2001 en 2007 werd dezeambassade tijdelijk of permanent door de BSB beveiligd. 204 Tussen 16 oktober en 15 december 2006 warentwee BSB’ers met civiele 4WD’s in Kinshasa om de Nederlandse ambassade daar te beveiligen. 205 Ook hetKCT was in 2006 in Kinshasa: als forward element van een NEO-taakgroep. Uiteindelijk werd geen NEOuitgevoerd. 206 In 2007 werden drie Nederlandse ambassades door BSB beveiligd. 207 In juni 2008 vluchtte deZimbabwaanse oppositieleider en presidentskandidaat Tsvangirai na bedreigingen de Nederlandse ambassadein Harare in. Binnen vierentwintig uur was een team van BSB-beveiligers ter plaatse om hem voor199 Heesters (2010), p. 46.200 Timmermans (2006), p. 29. Timmermans is een oud-commandant van de BSB.201 Van Loon (1998) en Jaarverslag van de Koninklijke Marechaussee 1997, p. 18.202 Marechaussee verdubbelt elite-team BSB, Trouw, 7 juli 1997. BSB van Koninklijke Marechaussee komt om in werk, Eindhovens Dagblad, 21 juli 1997,Van Loon (1998), Jaarverslag van de Koninklijke Marechaussee 1997.203 Steven Ramdharie, Bewaking Milosevic typisch klus voor elite-eenheid BSB, De Volkskrant, 3 juli 2001, Marechaussee verdubbelt elite-team BSB,Trouw, 7 juli 1997, kort nieuws binnen- en buitenland, Eindhovens Dagblad, 5 november 1996 en Marechaussee voor vierde jaar belast met diplomatiebeveiligingin Algiers, Markrant, nr. 628, 4 februari 2000, Van Loon (1998). Ramdharie beschrijft dat ‘bevestigd nog ontkend’ wordt ofde BSB in 2001 Milosevic vanuit Bosnië (Tuzla) naar Nederland (vliegbasis Eindhoven) heeft begeleid.204 Op www.linkedin.com staat het curriculum vitae van oud-BSB’er Remco Heijnen, waarin hij schrijft dat hij in zijn periode bij de BSB,tussen september 2001 en december 2007, onder andere beveiligingsmanagement op de Nederlandse ambassade in Algiers uitvoerde.Site bezocht op 8 januari 2010.205 Tweede Kamer, vergaderjaar 2006-2007, 31 031 X, nr. 1, p. 118.206 Het Korps Commandotroepen anno 2009, www.dutchdefencepress.com, 4 juni 2009, bezocht 2 november 2009, Van Westerhoven en VanOosbree (2008).207 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, Aanhangsel, nr. 529, p. 1138.56 57

acht weken te beveiligen. 208 Op dinsdag 13 oktober 2009 werden twee BSB’ers met hun auto in Islamabad,Pakistan, door de politie staande gehouden en na een controle na een half uur doorgelaten. In hun wagenlagen twee pistolen, vier magazijnen, vier granaten en zes kogelvrije vesten. De twee maakten deel uit vande beveiliging van de Nederlandse ambassade in de stad. 209AnalyseDe bewaking van Nederlandse ambassades werd los van militaire operaties en alleen door de BSB verricht.Uit deze groep korte vermeldingen kan in ieder geval worden geconcludeerd dat de BSB in ieder geval overtNederlandse diplomaten beveiligde (FP). Omdat een aanslag op deze VIP’s politieke gevolgen zou hebbengehad is sprake van strategische inzet.Franse speciale eenheden in Rwanda (1994)Na het uitbreken van de genocide door Hutu’s in Rwanda in 1994 besloot de Franse regering specialeeenheden te sturen om in dat land voor Tutsi’s en vluchtelingen een veilig gebied te creeëren. Op 17juni werd het Commandement des Opérations Spéciales en de Franse Gendarmerie opdracht gegevenzich gereed te maken voor Operatie Turquoise. In totaal werden 150 militairen ingezet, waaronderpara’s, lange afstand verkenners en eenheden van de GIGN. Ze werden vervoerd met vliegtuigen enhelikopters.De Franse eenheden werden ingevlogen naar Goma, in Zaïre. Daarvandaan staken veertig commando’smet hun voertuigen de grens over naar de Rwandese plaats Cuangugu. In kleine teams werd de omgevingvan de steden in het zuidwesten van het land verkend. Vanuit hun voertuigen openden de Fransenverschillende keren het vuur op Tutsi- en Rwandese legereenheden. Andere teams konden ongestoorddoorrijden tot vlak voor de hoofdstad Kigali. Op 28 juni waren alle teams in Goma aangekomen enkon in Rwanda een groot gebied worden gecontroleerd. De teams vormden een front tegenover deTutsi-eenheden om hun opmars definitief tot staan te brengen. Bevoorraad door vliegtuigen en ondersteunddoor helikopters wisten de MSE deze lijn te houden tot ze op 20 juli door Franse marinierswerden afgelost. Begin augustus vertrokken de laatste speciale eenheden uit het gebied.Bron: Micheletti (1999-II), 17-19.VIP-bescherming (1994-2007)In november 1994 haalde de BSB met acht man de hoofdverdachte van een overval op de Albert Heijn inOosterbeek, Appie A., op uit Chili. Zij vlogen mee met een reguliere, commerciële vliegmaatschappij. 210Ten tijde van de tweede NAVO-vredesmacht in Bosnië-Herzegovina, de Stabilisation Force (SFOR), diestartte in 1996, trad de BSB op als bodyguard van autoriteiten die de Nederlandse troepen bezochten. 211208 Heesters (2010), p. 59.209 Caspar Naber, Rel Pakistan na arrestatie marechaussee, Algemeen Dagblad, 15 november 2009.210 Acht man naar Chili voor halen verdachte, het Parool, 1 november 1994 en Steven Ramdharie, Bewaking Milosevic typisch klus voor elite-eenheidBSB, De Volkskrant, 3 juli 2001.211 Van Loon (1998).Tijdens de Kosovo-crisis van 1999 bewaakte de BSB ministers die de Balkan bezochten. 212 De BSB begeleidde(waarschijnlijk in 2001) een van de Lockerbie-verdachten van Kamp Zeist terug naar Libië. 213 In 2003verzorgde de BSB persoonsbeveiliging voor verschillende autoriteiten in onder andere Bosnië-Herzegovinaen Irak. Voor het werk in laatstgenoemd land werden speciale gepantserde voertuigen ingevlogen. 214In januari 2004 was de BSB na het schietincident van Eric O. bij de Nederlandse mariniers in Irak; eerstom de daar aanwezige marechaussees tegen de mariniers te beschermen en daarna met een persoon diedeel uitmaakte van een KMar-team van tien tot twaalf personen dat uit Nederland werd ingevlogen omhet incident te onderzoeken. 215 In april 2004 leverde de BSB een persoonlijk beveiliger, een wachtmeester,voor de nieuw aangestelde politiementor van het tijdelijke, geallieerde gezag, de Coalition ProvisionalAuthorities: een kolonel van de KMar. Half mei van dat jaar waren 8 BSB-ers met 2 gepantserde voertuigenbeschikbaar om de kolonel en de politiek adviseur van de Nederlandse militaire missie in Zuid-Irak te beschermentijdens hun vele tochten buiten de Nederlandse kampen. Begin juni waren nog twee auto’s endrie VIP-beveiligers van BSB ter plaatse. In september haalde Defensie het BSB-team weg voor inzet elders.Buitenlandse Zaken ging niet akkoord met bewaking door reguliere militairen, wat er in resulteerde datde politiek adviseur hierna niet meer buiten het Nederlandse kamp kwam. 216 De BSB verzorgde in ieder gevalin 2005 de persoonsbeveiliging van hooggeplaatste militairen in Irak. 217 Zij beveiligde in 2005 of 2006in Soedan political advisors van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. 218 Bekend is ook dat debrigade in Ethiopië persoonsbewaking uitvoerde, zoals in 2007 werd gemeld, maar onbekend is wanneerdit gebeurde. 219AnalyseHet grootste deel van het werk maakte deel uit van grotere Nederlandse militaire operaties (Bosnië-Herzegovina, Kosovo, Irak, Ethiopië en Soedan). Alleen de vluchten vanuit Chili en naar Libië stondendaar los van. Alleen in die uitzonderlijke gevallen kan worden gesteld dat de BSB als enige, dus een grotebijdrage leverde aan een Nederlandse militaire operatie. De persoonsbeveiliging door de brigade moet alsovert en FP-optreden worden bestempeld. In de meeste gevallen ging het om bescherming van politiekeof ambtelijke VIP’s en kan dus worden gesproken van inzet op strategisch niveau. In een geval betrof debescherming een crimineel (Appie A.), in het andere de bewaking van een terrorist (Lockerbie-verdachte),dus contraterrorisme.Airmarshalls (2005-2010)Sinds 2005 levert de BSB airmarshalls: gewapende toezichthouders tijdens terreurrisicovluchten in de burgerluchtvaart.220 In 2006 kwamen drie airmarshalls in actie toen twaalf islamitisch uitziende personen aan212 Allard Besse en Peter de Knegt, ‘Criminelen en VIPs bepalen onze werktijden’, Algemeen Dagblad, 26 juli 1999.213 Bart Olmer, Geheime missies van de BSB, Telegraaf, 9 oktober 2005.214 Persoonsbeveiliging, Markrant, nr. 792, 31 januari 2004.215 Jan Hoedeman en Theo Koelé, Het zwijgpatroon, De Volkskrant, 21 mei 2007 en Geheime delegatie vertrekt naar Irak, De Telegraaf, 15 januari2004. Eric O. werd voor schending van dienstvoorschriften en dood door schuld aangeklaagd, maar vrijgesproken.216 Brocades Zaalberg en Ten Cate (2010), pp. 199-200 en 258.217 Anti-terreurbrigade zit niet te wachten op macho’s, Dagblad van het Noorden, 18 maart 2005.218 Timmermans (2006), p. 30.219 Morsink (2007), p. 101.220 Timmermans (2006), p. 30.58 59

oord van een vliegtuig van Northwest Airlines voor onrust zorgden onder de bemanning en passagiers. 221Over de werkzaamheden van de airmarshalls in de jaren 2007-2010 is niets bekend.AnalyseDe BSB deed als enige militaire eenheid dit werk en leverde hieraan dus een grote bijdrage. Deze activiteitenkunnen worden getypeerd als overt gebruik van MSE voor FP. De enige bekende actie, in 2006, kan wordengekwalificeerd als contraterrorisme, waaraan de BSB als enige bijdroeg. Van covert activiteiten is geensprake, omdat de airmarshalls eenmaal in actie duidelijk voor hun medepassagiers te onderkennen zijn.Gezien de politieke lading van aanslagen op of kapingen van vliegtuigen mag ook van inzet op strategischniveau worden gesproken.GriekenlandEén inzet van de BSB in het buitenland maakt geen deel uit van een grotere groep activiteiten. Van 1september tot en met 20 oktober 2010 namen twee BSB-ers met een snelle boot samen met andere marechausseesdeel aan operatie Poseidon van de Europese grensbewakingsorganisatie FRONTEX. Vanaf heteiland Samos werd geprobeerd vaartuigen en jetski’s te onderscheppen waarmee illegalen vanuit Turkijeprobeerden naar Griekenland over te steken. 2224.4 Voormalig Joegoslavië (1994-2002)Uitgebreidere beschrijvingen zijn beschikbaar van Nederlandse speciale operaties in voormalig Joegoslavië.223 Deze staan hieronder samengevat. Ze geven een beter, meer gedetailleerd beeld van het werk van deNederlandse MSE, al is er minder over bekend dan over de operaties in Afghanistan, zoals in het volgendehoofdstuk duidelijk zal worden. Desalniettemin zal geprobeerd worden uit wat wel bekend is conclusies tetrekken over het soort werkzaamheden dat de MSE verrichtten en hoe de zij optraden op de Balkan.4.4.1 Dutchbat (1994-1995)Veilige gebiedenNa het uiteenvallen van Joegoslavië in 1991 brak in april 1992 in Bosnië-Herzegovina een burgeroorlog uit.In de maand daarvoor besloot de Veiligheidsraad van de VN een vredesmacht naar voormalig Joegoslaviëte sturen. Deze had naast een civiele en een politiecomponent ook een militair deel. In juni 1992 werdbesloten VN-militaire eenheden naar Bosnië-Herzegovina te sturen. Ondanks dit vond een hevige strijdplaats, waarin vooral de Bosnische Kroaten terrein verloren en de Bosnische Moslims door de BosnischeServiërs werden teruggedrongen. In april en mei 1993 riep de VN-Veiligheidsraad zes Moslim-enclavestot ‘veilig gebied’ uit. Vanaf het voorjaar van 1992 leverde Nederland al diverse militaire bijdragen aan deVN-vredesmacht, waaronder militairen voor staven, een verbindings-, een transport- en een logistiekbataljon.In september 1993 bood de Nederlandse minister van Defensie een luchtmobiel infanteriebataljonaan. In november 1993 ging de Nederlandse regering akkoord om het bataljon (Dutchbat) naar de safe havenSrebrenica te sturen. Uiteindelijk waren drie rotaties van ongeveer 800 Nederlandse militairen in hetgebied werkzaam. Dutchbat moest ervoor zorgen dat de door Bosnisch Servische eenheden omsingeldeenclave een veilige en gedemilitairiseerde zone bleef. 224Commando’s in SrebrenicaHet KCT had indertijd vier ploegen van zes man in Srebrenica. 225 Waarschijnlijk bereidde het KCT de komstvan de eerste Dutchbat-eenheid voor met het uitvoeren van verkenningen. 226 Van alle drie de Dutchbat-rotatiesmaakte een peloton van het KCT deel uit. Deze hadden verkenningen als taak. Daarnaastwaren er nog ‘enkele’ andere commando’s in Srebrenica actief. Hun belangrijkste taak bestond uit hetonderhouden van contacten met strijdende partijen en de hulpverleningsorganisaties. De KCT-pelotonszelf brachten de enclave in kaart, verkenden nieuwe routes en vergaarden informatie over de bevolkingen strijdende partijen. Ze lokaliseerden munitiedepots en smokkelroutes en waren bezig met de ‘voorbereidingdie moest leiden tot het aanhouden en ontwapenen van gewapende strijders die zich in deenclave ophielden’. Soms werden tijdelijke observatieposten ingericht. De commando’s legden BosnischeServiërs die de enclave in kwamen op video vast. Deze beelden konden worden gebruikt in onderhandelingen.De commando’s bewaakten explosievenopruimers. Bij patrouilles in onbekend terrein kwamen ze‘regelmatig’ onder vuur te liggen of werden ze door moslimstrijders geïntimideerd. 227Commando’s leverden ook een deel van de staf van Dutchbat. 228 Van Op 18 februari 1995 liep een luitenantvan het KCT op een antipersoneelsmijn: hij verloor zijn linker onderbeen. Naast dit alles zorgden de commando’svoor de begeleiding en bescherming van de vele civiele en militaire autoriteiten die in de enclaveop bezoek kwamen. 229 KCT-ers kregen een cursus persoonsbeveiliging bij de Britse SAS en traden daarnaop als bodyguard voor (militaire) VIP’s. 230 Voor het bezoek van kroonprins Willem-Alexander in maart 1995volgden de commando’s een spoedopleiding VIP-beveiliging bij de BSB. Ze beveiligden verder de besprekingentussen Bosnische moslims en Serviërs op de compound in Potocari. Ze deden dienst als quick reactionforce, een groep militairen die klaar staat om waar nodig snel te hulp te schieten, die werd ingezet voorde beveiliging van konvooien of om belaagde burgers of VN-militairen te ontzetten. 231 Het KCT speelde‘een centrale rol’ in het verzamelen van informatie voor Dutchbat. De meest gebruikelijke methode washet uitvoeren van patrouilles in gebieden waarop observatieposten van het bataljon geen zicht hadden.Doordat de Bosnische-Serven de toevoer van benzine beperkten werden de commando’s tijdens DutchbatIII gedwongen steeds vaker te voet, in plaats van met jeeps te patrouilleren. 232 Commando’s betrokkenlangere tijd, ook ’s nachts, observatieposten om smokkelroutes in en rond de enclave van Srebrenica221 Jan Salden, Airmarshalls: snel en met dodelijke precisie, BN/De Stem, 25 augustus 2006.222 Deelname Koninklijke Marechaussee … (2010), KMar ondersteunt … (2010), p. 4, Marechaussee pakt mensensmokkelaars op Samos, bericht van 29september 2010 op www.nu.nl, bezocht op 16 november 2010. Onduidelijk is hoeveel andere KMar-medewerkers in die maanden voorPoseidon werden ingezet, maar in november en december waren dat er 14. In totaal zette Frontex 175 mensen in – zie: Patrouilleren aande achterdeur… (2010).223 In deze periode nemen individuele MSE-militairen deel aan andere, kleinere operaties. In 1991, 1992 of 1993 fungeerden officieren enonder-officieren van het KCT als monitor in de European Community Monitor Mission en de Donau-blokkade van de West-EuropeseUnie – in: Haat, bloed en wraak … (1993). Zie voor beschrijvingen van deze en Europese missies Klep en Van Gils (2005), pp. 283-286 en 322-326.224 Klep en Van Gils (2005), pp. 298-311.225 Dekker en Krijger (1997), p. 158. Zie voor een algemene beschrijving ook Jansen c.s. (1995), p. 69.226 Nederlands bataljon voor VN-macht Bosnië, Trouw, 8 september 1993.227 Krijger en Elands (1997), pp. 164-170.228 Dutchbat brengt rust … (1994). Sectie 5 is voor het maken van plannen. In Tabak (1996) staat communicatie.229 Krijger en Elands (1997), p. 168. In Dijkema (1996), p. 63, staat dat tijdens Dutchbat III zeven bezoeken werden beveiligd.230 Van Loon (II), 1995, p. 15.231 Krijger en Elands (1997), pp. 168-169.232 Dijkema (1996), pp. 62-63.60 61

in kaart te brengen. 233 Volgens sommige KCT-ers hadden zij tijdens hun verblijf in Srebrenica bijna geencontact met de lokale bevolking. Dit was voor hun werk zelf niet nodig, maar men hield ook voor de eigenveiligheid afstand. 234Patrouille in de heuvelsIn de literatuur is een beschrijving van een patrouille van de commando’s terug te vinden. Deze beschrijvingbegint met de vermelding dat vijftien KCT-ers, na twee dagen voorbereiding en een uitgebreidebriefing over het doel, op een zondag in zes jeeps vanuit hun kamp in Potocari richting Bukovica reden. Datdeel van de enclave Srebrenica werd door de posten van de reguliere Nederlandse eenheden niet geobserveerd.Om duidelijk te maken dat Dutchbat ook daar de controle had was besloten daar een patrouille uitte voeren. De groep splitste zich bij een kruising op. Een team bleef achter als back-up voor de teams dieverder gingen. Vijf man gingen via de zuidzijde een heuvel op; niet over de paden, maar uiterst behoedzaamdwars door de bossen en akkers. Hun speciale bergschoenen kwamen op de gladde en steile heuvelrandengoed van pas. Waakzaamheid was geboden in dit grensgebied tussen Serviërs en moslims. Detwee mitrailleuse à gaz-schutters, 235 twee sergeanten, moesten scherp blijven waarnemen. Na een uur klimmenen dalen werd de rand van het dorpje Bukovica bereikt. Meteen klonk van alle kanten geschreeuw.Op de heuveltop begonnen mannen te rennen. De Nederlanders klommen door, aan alle kanten doorschreeuwende dorpsbewoners omgeven. De patrouille mocht zelf geen huiszoekingen doen, maar moestdaarvoor de VN-politie en VN-waarnemers laten komen. Ook verdachten moesten aan de politie wordenopgeleverd. Na enige rusttijd klommen de commando’s verder, naar de bunker op de heuveltop waaruit degewapende moslimmannen vluchtten. In het dal werden vuurtjes aangestoken; met rookwolken probeerdende moslims het zicht van de op de tegenover gelegen heuvel geplaatste waarnemers van het KCT tebelemmeren. Plotseling vielen er schoten. De patrouille ging in dekking en de commandant gaf opdrachtde wapens door te laden. De moslims die ongewapend de bunker verlieten riepen dat vanuit de Servischestellingen verderop werd geschoten. De Nederlanders wisten niet of ze hen moesten geloven. Ondertussenwerd ook de tweede patrouillegroep, die via een omweg aangekomen dezelfde heuvel beklom, ondervuur genomen. De commando’s zochten dekking bij een grote boom en probeerden te zien wat er gebeurde.Door de invallende duisternis werd dit snel moeilijker. Omdat de commando’s niet over nachtkijkersbeschikten werd de actie afgeblazen. Desalniettemin concludeerden ze dat een succes was behaald: menhad immers de Serviërs laten zien dat het Dutchbat ernst was om de moslims te ontwapenen. 236Majoor in de stafIn de staf van Dutchbat was een majoor van het KCT geplaatst. Een verslag geeft een impressie van zijnwerk, dat van de andere commando’s en de omstandigheden waarin zij moesten werken. Zo is een foto tezien waarop de majoor naast de ‘president’ van de enclave Srebrenica staat terwijl hij een massale demonstratietoespreekt. De Nederlander ‘houdt een oogje in het zeil’. Vermeld wordt dat hij ook onderhandelingenmet de moslimstrijders in en de Bosnische Serven buiten de enclave voerde, zoals over het doorlatenvan Nederlandse konvooien met brandstof en militairen, plaatsing van observatieposten en roadblocks,beschietingen en de mogelijkheid met strijders door de enclave te trekken. De majoor wordt in het verslag‘een onderhandelaar van formaat’ genoemt. Aan zijn contacten liet hij weten altijd eerlijk te zullen zijn,ook als hij slecht nieuws zou moeten brengen. Voor zijn functie had hij ‘links en rechts’ wat opleidingengevolgd, maar zelf vond hij dat het aangaan van de confrontatie met de lokale leiders niet te leren viel.Van groot belang was om precies te weten waar alle plaatsen in het gebied lagen. Eén van zijn contactenvertelde hij als het gesprek stil viel over de tijd dat hij met eskimo’s in Alaska leefde. Een andere lokaleleider bleek ‘helemaal bezeten’ van special forces en het optreden van het KCT in de enclave ‘geweldig’ tevinden. ‘De moslims weten af en toe niet meer hoe ze het hebben, want ze zien overal patrouilles.’Demajoor genoot naar eigen zeggen het vertrouwen van de lokale leiders, vanwege zijn mensenkennis en debereidheid te allen tijde waar dan ook met hen te praten. Zo kwam hij ver achter de Servische linies, waarze nog nooit een VN-militair hadden gezien. De majoor ging dan zonder helm en scherfvest, want ‘anderswordt je niet geaccepteerd. Als je je in handen van de Serviërs geeft, moet je ook op hun bescherming vertrouwen.’Andere keren werd het te gevaarlijk gevonden om Servisch gebied in te gaan, vanwege de kansgegijzeld te worden. De majoor was te gast op nagenoeg alle bruiloften van moslims in de enclave. 237Britse SAS in Gorazde (1994)Niet ver van Srebrenica werd de Britse SAS ingezet om de door de Bosnische Serviërs omsingelde moslim-stadGorazde te helpen beschermen. Toen de commando’s daar in het voorjaar van 1994 aankwamenschrokken ze van de situatie. De stad was zwaar beschadigd door de constante artilleriebeschietingenvan de belegeraars. De moslim-bevolking werd ook continu door Bosnisch-Servische snipersbeschoten. Op weg naar de stad, bij het passeren van controleposten, voelde de SAS-ers de vijandigheidvan de Serviërs. Ze wisten overigens niet wie ze de enclave binnenlieten. Het SAS-team van zevenman was geheel gekleed en uitgerust als gewone Britse militairen.In de stad aangekomen richtten ze een observatiepost in bovenop het zwaar beschadigde Hotel Gradina,vanwaar ze goed overzicht over de stad en de omliggende heuvels hadden. Hun hoofdkwartierplaatsten ze in wat zij dachten dat het veiligste gebouw van de stad moest zijn: een bank. Als deel vanhun standaardaanpak startten ze patrouilles langs de Servische posities, om te zien of deze werdenuitgebreid en grote veranderingen door te geven aan het VN-hoofdkwartier. De Serviërs waren hierniet van gediend en openden meermalen vuur op de commando’s. Als antwoord riepen de SAS-erssteeds luchtaanvallen in. De situatie werd steed vijandiger. Op 15 april 1994 werd een SAS-patrouillebeschoten en raakten twee militairen zwaar gewond. De SAS onderhandelde met de Serviërs om degewonden met helikopters te laten evacueren. Hierna, een commando weigerde te worden weggehaald,vroegen de Britten nog meer luchtaanvallen op Servische tanks en artillerie aan. Door een mankementkon een Britse piloot twee keer niet daadwerkelijk bombarderen. Toen hij voor de derde keerover vloog werd hij door een Servische luchtdoelraket geraakt. Hij gebruikte zijn schietstoel en kwamin Gorazde zelf terecht.233 Jellema (1996), p. 159.234 Veranderd? Nee!... (1994).235 De mitrailleuse à gaz van de Belgische firma FN Herstal, beter bekend als de MAG. Dit is een middelzware, volautomatische mitrailleur.Vaak wordt deze op een voertuig gemonteerd. In de praktijk gebruiken militairen vaak alleen de afkorting als naam.236 108 Cotrcie … (1994) en Tabak (1996), pp. 94-103.237 Tabak (1996), pp. 46-51.62 63

Ondertussen werden de commando’s door een menigte moslims belaagd. De lokale bevolking wasboos; ze vonden dat de commando’s hen niet genoeg beschermden. De situatie was dermate bedreigenddat een SAS-officier toestemming vroeg aan zijn superieur om het gebied te verlaten. Hij wildeniet vechten met de mensen die hij eigenlijk moest beschermen. Het verzoek werd afgewezen. DeSAS-officier belde hierop rechtstreeks met de Britse generaal die alle VN-troepen in Bosnië-Herzegovinaleidde en kreeg van hem wel akkoord. Omdat het onmogelijk was met een helikopter in Gorazdete landen moesten de commando’s naar een van tevoren bepaalde evacuatielocatie in een verderopgelegen vallei zien te komen. Ze besloten ’s nachts te proberen, met de piloot, een gewonde én hunBosnische tolk, ongezien voor moslims én Serviërs, de enclave uit te komen.Dwars door de bossen ging de groep op weg. Goed op tijdschema bereikten ze de heuvels, waarvansommige hellingen bijna recht omhoog liepen. Voor de in bergklimmen getrainde SAS-ers was ditgeen probleem, maar wel voor hun gewonde collega, de piloot en de tolk. Met grote moeite en veeltijdsverlies kwamen ze boven. Ondertussen waren de Serviërs weer begonnen de stad te beschietenen zagen ze ook in het terrein voor hen veel lichten en vuurtjes van Servische militaire posten enpatrouilles. De Britten moesten zich lange tijd schuil houden; een Servische patrouille passeerde palvoor hen. De SAS-ers beseften dat ze zoveel tijd hadden verloren dat ze niet voor zonsopgang op de afgesprokenplaats zouden komen. Ze begonnen zich te realiseren dat piloten waarschijnlijk bij daglichtniet over Servisch gebied zouden durven vliegen. Mogelijk zou zelfs geen helikopter worden gestuurd,omdat niemand geloofde dat ze onopgemerkt door de Serviërs de evacuatieplaats zouden halen.Wederom belden ze de Britse generaal, die er persoonlijk voor zorgde dat een Franse Puma-helikopterop weg werd gestuurd. Deze kwam een paar minuten voor zonsopgang aan. Niet lang daarna warende Britten veilig terug. Terwijl ze Franse piloten bedankten werden ze op de kogelgaten in de Pumagewezen: in hun vreugde uit vijandig gebied te zijn gered hadden ze van de Servische beschieting vande helikopter niets gemerkt.Bron: Ryan (2008), pp. 32-35.De val van SrebrenicaOok de derde rotatie in Srebrenica, Dutchbat 3, onder leiding van luitenant-kolonel Karremans, had debeschikking over een KCT-peloton. Vanaf februari waren daarbij drie Britse SOF-operators als JCO in deenclave aanwezig. Zij werkten voor de commandant UNPROFOR, dus niet voor Karremans. Dutchbatwist niet wat hun opdracht in Srebrenica was. 238 Terwijl de Nederlandse SOF door Dutchbat 1 en 2 werdengebruikt om buiten de enclave te patrouilleren en te rapporteren over de situatie daar, gaf Karremanshen opdracht alleen daarbinnen te werken. 239 Tijdens de inname van Srebrenica, op 11 juli 1995, stuurdenKCT-FAC-ers twee Nederlandse F-16’s bij hun aanvallen op Servische tanks. Dit was de eerste keer dat decommando’s dit in een echte operatie deden. De Nederlanders lagen 12 uur lang onder vuur van ServischeT-55-tanks. Granaten sloegen vlakbij in. Zonder dat zij dit wisten werkten ze samen met een FAC-er van deLucht Mobiele Brigade. De commando’s deden tijdens de overrompeling van de enclave verder hetzelfdeals de andere Nederlandse militairen: ‘het zo goed en zo kwaad als het ging assisteren bij de opvang vande vluchtelingenstroom en het begeleiden van konvooien.’ 240AnalyseWat kan uit de tijd in Srebrenica worden geconcludeerd over de inzet en het optreden van de NederlandseMSE? Aan de Dutchbat-operatie leverde het KCT een kleine personele bijdrage. In kwalitatief opzicht washun bijdrage ook beperkt. Hoewel zij veel verkenningen uitvoerden, ook aan de randen van en buiten deenclave, hebben zij geen daadwerkelijke acties direct tegen tegenstanders uitgevoerd. De uiteindelijkeinzet van FAC-ers bij een van de weinige luchtbombardementen was niet van beslissende invloed, omdatdeze de val van de enclave niet konden voorkomen. Het enige bekende directe resultaat van de inzet is datéén KCT-er een onderbeen verloor. Er werd in ieder geval overt gewerkt; van covert en discrete optreden zijngeen duidelijke beschrijvingen gevonden. Van de drie hoofdtaken van de MSE werden vooral betrekkelijkspeciale verkenningen (SR) uitgevoerd; ten minste een deel van de verrichte verkenningen kan wel alsbelangrijk en specifiek (nieuwe routes, vidoebeelden van strijders), maar niet als tijdgebonden wordenbestempeld. Daarnaast lijkt sprake te zijn geweest van inzet als JCO of FLT: het contacten onderhoudenmet lokale partijen en het verzamelen van inlichtingen over hen. Het FAC-werk tijdens de val van Srebrenicakan onder DA worden geschaard. De bescherming van VIP’s, maar ook van konvooien en explosievenopruimers,mag als FP worden bestempeld. Het korps werd vooral op operationeel niveau ingezet.De verkenningen, contacten met lokale partijen en het optreden als FAC beïnvloedden de situatie in deenclave en omstreken, maar niet die in heel Bosnië-Herzegovina en vonden dus op operationeel niveauplaats. Van lokaal, dus tactisch effect lijkt in ieder geval tijdens de beschreven patrouille sprake te zijngeweest, waar een vaste bunker met een beperkt bereik werd bezocht.4.4.2 Implementation en Stabilization Force (1995-1998)Na het Dayton-akkoordIn december 1995 ondertekenden de strijdende partijen in de burgeroorlog in Bosnië-Herzegovina eenvredesakkoord (Dayton-akkoord). De dag daarna, op 15 december 1995, besloot de Veiligheidsraad vande VN tot de oprichting van een nieuwe vredesmacht: de Implementation Force (IFOR). Deze bestond uit60.000 militairen uit verschillende NAVO-landen. Een jaar later werd IFOR opgevolgd door de kleinereNAVO SFOR-operatie, die bestond uit 32.000 militairen. IFOR en SFOR hadden als taak toe te zien op dehandhaving van het staakt-het-vuren, de afbakening van een grens en de instelling van een gedemilitariseerdezone tussen de strijdende partijen, en op de kantonnering van de lokale militairen en hun wapens.IFOR en SFOR moesten ook orde en rust in het gebied brengen en zo de uitvoering van het civiele deel vande VN-operatie in het gebied mogelijk maken. Vanaf februari 1996 leverde Nederland militairen voor dehoofdkwartieren van de NAVO-vredesmacht, van eind december 1995 tot en met april 2004 een gemechaniseerdinfanteriebataljon met ondersteunende eenheden. Aanvankelijk bestond dit uit 866 militairen.238 Wiebes (2003), p. 209, schrijft dat de Britse SAS als JCO’s in Srebrenica waren gestationeerd met als ‘primair’ doel in de gaten te houdenof er niets ‘illegaals’ gebeurde tussen Dutchbat en het leger van Bosnië-Herzegovina. De SAS zette volgens Wiebes de Nederlandsecommando’s aan om hotspots te onderzoeken en met de lokale bevolking te praten, wat ze tot dat moment niet deden. Ryan (2003), p.166, schrijft dat SAS FAC-ers tijdens de val van de enclave Srebrenica ook luchtaanvallen stuurden.239 De Vin (2008), p. 12.240 KCT integration of … (2007), p. 44, ‘Bom onder ons allemaal gelegd’, De Telegraaf, 16 juni 2004, Derix (2002), p. 21, Krijger en Elands (1997), pp.164-170 en Van Wiggen (1998). Aanvankelijk werd vaak gemeld dat alle FAC-ers van de Luchtmobiele Brigade onder de psychische drukwaren bezweken. Later kreeg één van hen eerherstel. Zie voor een uitgebreide beschrijving Karskens (2005-I). Bij de drie NederlandseFAC-ers zat ook een SAS’er in dezelfde ‘bunker’, die zwaar werden beschoten door de Serviërs en ook een voltreffer te verduren kreeg.Zie: Vervolging Britse commando wegens prijzen Dutchbat, Amersfoortse Courant, 1 augustus 2002.64 65

Het werd tot eind 1997 uitgebreid tot 1.035 en daarna geleidelijk ingekrompen tot 550 militairen in deperiode 2001-2004. Hiernaast werden logistieke en transportbataljons, mortiercompagnieën, mortieropsporingsbatterijen,fregatten, explosievenopruimers, helikopters, elektronische oorlogsvoeringscompagnieën241 , verbindingseenheden en medische voorzieningen ter beschikking gesteld aan de NAVO. 242Implemenation ForceIn december 1995 waren al vijf KCT-ers met de overige Nederlandse kwartiermakers naar Bosnië vertrokkenom de komst van de hoofdmacht voor te bereiden. 243 Het KCT verzorgde vooraf verkenningen in hetgebied en onderhandelde met plaatselijke groeperingen over de naleving van de bepalingen van hetDayton-vredesakkoord. 244 Tot april 1996 was het KCT aanwezig met vijf ploegen (veertig man), terwijl zeventienandere commando’s een staf- en verbindingselement vormden. De veertig voerden verkenningenuit, fungeerden als quick reaction force, beveiligden de Explosieven Opruimingsdienst en werden sporadischook weer als VIP-beveiligers ingezet. 245 In het kader van IFOR spoorde het KCT in 1996 verdachte kampenen andere objecten op. 246 Het tweede KCT-detachement voor IFOR spoorde militaire complexen op enbracht deze in kaart. Ook werden controles gehouden op zware wapens. Met de Genie en de ExplosievenOpruimingsdienst werden tal van verkenningen in het gebied uitgevoerd. Het KCT beveiligde bezoekendeVIP’s. Tot eind augustus 1996 was het detachement gelegerd in Santici, daarna in Busovaca. 247 Vanaf detweede helft van april 1996 werd de aanwezigheid gereduceerd tot twee ploegen en 25 man. Ook dezenieuwe ploegen spoorden militaire complexen op en brachten deze in kaart. Ze beveiligden de ExplosievenOpruimingsdienst en hielden toezicht op de door de voormalige strijdende partijen ingeleverdewapens. Daarnaast begeleidde men weer regelmatig bezoekende hoge militaire en politieke gasten.Routes werden verkend en in kaart gebracht. De wegen werden van een classificatie voorzien om aan tegeven welke soorten voertuigen erop konden rijden. Ook werd gekeken waar mijnen lagen. In de eersteplaats werden alleen de wegen gebruikt die de lokale bevolking durfde te gebruiken. Als de wegen nietwerden vertrouwd of een nieuwe route moest worden verkend dan vroegen de KCT-ers een militair van deplaatselijke militie om met hen mee te gaan als gids. 248 Geleidelijk nam het ‘gewone’ militaire bataljon deverkennings- en bewakingstaken over. Eind april 1996 werd de KCT-aanwezigheid teruggebracht tot tweecommandoteams. In juni vertrokken ook zij. 249Patrouille van de Bravo-groepDe Bravo-groep van de KCT-eenheid in Bosnië-Herzegovina vertrok eind 1995 of begin 1996 ’s ochtendsvroeg voor een patrouille door het gebied dat door het Nederlandse bataljon onder controle moestworden gehouden. Twee open jeeps met elk vier commando’s gingen op pad. In elke jeep stond een manrechtop achter de mitrailleur. De militairen achterin droegen onder hun helm een bivak-muts tegen destrenge kou. De patrouille had als ruime opdracht te verkennen wat er gebeurde in de zone die de strij-241 In deze vorm van oorlogsvoering gaat het om het gebruiken van elektronische middelen om de tegenstander aan te vallen, te beperkenof juist te verdedigen tegen een dergelijke aanpak door de tegenstander van de eigen eenheid.242 Klep en Van Gils (2005), pp. 359-386.243 Op weg naar vrede? (1996).244 Krijger en Elands (1997), p. 173, Dekker en Krijger (1997), p. 158.245 Op weg naar vrede? (1996) en Krijger en Elands (1997), pp. 173-174.246 Van der Hoeven (1996).247 IFOR (1996).248 IFOR-missie tot nu toe … (1996), Op weg naar vrede? (1996) en Krijger en Elands (1997), pp. 173-174.249 Klep en Van Gils (2005), p. 364. korte vermelding in Van Twigt (1997), p. 31.dende partijen binnenkort zouden moeten verlaten en in het gebied wijd rondom die zone. De patrouillekeek naar de bedrijvigheid van de bevolking om te zien of deze vertrouwen had in een bestendige vrede.De commando’s keken naar de uitrusting van de militairen die over straat liepen om daaruit hun paraatheidin te schatten. Ze hadden echter vooral aandacht voor bussen en halfopen vrachtwagens. Daaruitprobeerde men op te maken of troepenverplaatsingen plaatsvonden en of door de strijdende partijen materieelwerd verplaatst. Tijdens de patrouille concentreerden de KCT-ers zich vooral op moslim-gebieden.Er waren aanwijzingen dat de Kroaten en de Serviërs zich vrij goed aan de afspraken over terugtrekkinghielden. De moslims zouden minder haast maken. Zo bleek tijdens de patrouille dat de schietbaan aande rand van de zone nog volop in gebruik was door moslim-strijders. In het kamp even verderop blekenook meer strijders naar binnen dan naar buiten te gaan. Ook op de top van een berg, een strategischeplek waar de partijen gescheiden door een mijnenveld tegenover elkaar stonden, maakten de Bosnischeregeringstroepen (‘de moslims’) nog geen aanstalten om te vertrekken. De commando’s zagen dat het ernog ‘barstte’ van de mortierinstellingen, die zorgvuldig met verrekijkers geobserveerd werden. Achter defrontlinie namen de Nederlanders ‘een kijkje’ bij een voormalig klooster, waar volgens eerdere waarnemingennog fundamentalistische Mudjahedin-strijders zouden rondhangen. Ook zij zouden rond dezetijd vertrokken moeten zijn. Tijdens de patrouille groetten veel burgers en militairen de commando’svriendelijk. Ze reageerden er nauwelijks op, zo geconcentreerd was men aan het werk. Men had ook nietde gewoonte ‘handje-schuddend voorwaarts’ te gaan. 250Verkenning naar VitezIn dezelfde periode (eind 1995 tot midden 1996) verkenden acht commando’s de omgeving van de plaatsVitez. Het verslag van deze verkenning vermeldt dat het doel was om een fabriekscomplex te bezoeken,waarvan werd vermoed dat er munitie werd gemaakt. De plaatselijke autoriteiten hadden geen informatieover de activiteiten daar willen geven, waarop werd besloten het KCT bij het complex te laten gaan kijken.Omdat bekend was dat in het gebied mijnen lagen, werden commando’s te voet vooruit gestuurd om deweg te verkennen. ‘Ieder blaadje of takje’ op de weg werd ‘minutieus’ onderzocht voordat de volgendestap werd gezet. De met een mitrailleur uitgeruste jeeps die de twee verkenners volgden kwamen eenpaar keer vast te zitten in de modder. De moeilijk begaanbare weg naar de fabriek bleek dood te lopen.Een bord met daarop de tekst ‘mines’ belette de groep de heuveltop te beklimen die zicht bood op hetfabrieksterrein. Zoals ‘meestal’ het geval was bleken de kaarten die de commando’s hadden gekregenverouderd. De groep maakte rechtsomkeert en reed door diepe plassen en onder overhangende takkenterug. Een uitgestorven dorpje, dat vooral aan de randen zwaar was beschadigd door mortiervuur, bleekwel goed uitzicht op de fabriek te bieden. Op het terrein liepen opvallend veel militairen. Een van de commando’sherkende van een afstand een aantal hulzen van tankmunitie. Vrachtwagens reden af en aan.De commando’s ontdekten roosters waar rook uit kwam, wat hen deed vermoeden dat het complex ookondergrondse werkplaatsen had. Nadat de fabriek nog vanuit een andere positie in kaart was gebracht redende commando’s naar een groep bunkers die men eerder was gepasseerd. Toen zij hun voertuigen hetpad naar de bunkers opreden werden ze door Kroatische militairen gewenkt en duidelijk gemaakt dat zijgeen bezwaar hadden dat de Nederlanders een kijkje kwamen nemen. De meeste bunkers bleken leeg tezijn. Een magazijn was geraakt door een voltreffer. Overal lagen handgranaten, sommige verroest. Achterhet hek van het complex stond een aanhanger met daarop in grote letters de woorden ‘explozive’ en ‘TNT’.De commando’s concludeerden dat de Kroaten zelf het terrein niet durfden op te gaan. Zelf vonden zij dat250 Gerard van Gils, Commando’s in Bosnië: geen macho maar voelspriet, De Stem, 16 januari 1996.66 67

ook te gevaarlijk. Besloten werd de lokatie te melden, zodat later specialisten van IFOR langs konden gaanwaarvoor al de ‘buizen, gebouwen en opslagtanks’ op het terrein dienden. Met een rondrit door Vitezbesloten de commando’s hun patrouille. 251Stabilisation ForceIn december 1996 werd IFOR vervangen door een nieuwe NAVO-vredesmacht: SFOR. Nederland leverdehiervoor een bataljon, dat werd ondersteund door 18 commando’s. Twee daarvan waren werkzaam op hetSFOR-hoofdkwartier in Sarajevo. De anderen verrichtten dezelfde werkzaamheden als hun voorgangers. 252In 1997 is het KCT voor SFOR actief in Busovaca. Het zijn voor hen betrekkelijk rustige tijden. Om scherp teblijven worden regelmatig patrouilles te voet en per voertuig uitgevoerd. Hiermee zorgt men goed bekendte zijn met het terrein en contact te houden met de bevolking. Regelmatig worden beveiligingsopdrachtenuitgevoerd als er VIP’s op bezoek komen. Ook zijn er nog steeds twee KCT-ers bij de internationale stafin Sarajevo werkzaam. 253 In de derde SFOR-rotatie zat een eenheid van het KCT. In mei 1998 kreeg SFOR 4ook een KCT-peloton mee. Deze rotatie verbleef tot november 1998 in Bosnië-Herzegovina. 254AnalyseWat kan uit deze beschrijving van de werkzaamheden van het KCT tijdens SFOR en IFOR worden geconcludeerd?De bijdrage van het KCT aan de hele Nederlandse operatie lijkt kwantitatief en kwalitatief klein tezijn geweest. Uit de beschrijvingen kan alleen overt optreden worden geconstateerd. Mogelijk werd eendeel van de verkenningen wel covert gedaan, maar uit de teksten blijkt dit niet. Van de drie hoofdtaken vanspeciale operaties lijkt alleen sprake te zijn geweest van SR, waarbij ook hier moet worden opgemerkt datwel belangrijke en specifieke informatie werd gezocht (‘verdachte kampen en objecten’, fundamentalisten,fabriekscomplex), maar dat deze informatie weinig tijdgebonden was. Daarnaast kunnen wat betreftandere werkzaamheden ook in deze periode alleen FP-taken worden herkend (bescherming van VIP’s).Dit kan worden gezien als inzet op strategisch niveau, vanwege de politieke lading als de VIP’s iets zouoverkomen, terwijl de vele verkenningen met name in het Nederlandse operatiegebied, dus op operationeelniveau plaatsvonden.4.4.3 Arrestatie van oorlogsmisdadigers (1997)De operatieNederlandse SOF werden in Bosnië-Herzegovina ook ingezet om twee verdachten van oorlogsmisdadenop te sporen en te arresteren. De BBE-M verrichtte de daadwerkelijke aanhouding. 255 De SOF werkten ookin burger. 256 De actie werd in de omgeving van Bosnië-Herzegovina voorbereid, mogelijk met oefeningenop een Grieks eiland. Voor de actie zelf werden de eenheden het land ingevlogen en direct daarnaweer uit het land weggehaald. De Nederlanders werkten samen met Amerikaanse en Britse SOF. 257 Ookde Koninklijke Luchtmacht leverde een bijdrage. In totaal zouden zo´n honderd Nederlandse militairen251 Bouwmeester e.a. (1996), pp. 38-40.252 Krijger en Elands (1997), pp. 173-174. Korte vermelding in Van Twigt (1997), p. 31.253 Bosnië (1997).254 Klep en Van Gils (2005), pp. 369-370, Brouwer e.a. (1998) en Bergsma e.a. (1999), p. i.255 Dertig jaar… (2003), p. 8 en Van Oosbree (2000), p. 9, Klep en Van Gils (2005), p. 369.256 Van Wiggen (2002), p. 18.257 Teun Lagas, Geheimzinnig commando trainde voor Bosnië, Trouw, 19 december 1997.aan de voorbereiding en aanhouding hebben gewerkt, onder leiding van de toenmalige luitenant-kolonelder mariniers Cammaert. De militairen gingen na wat de twee Bosnische Kroaten elke dag deden, waarze sliepen en met wie ze praatten. Minister van Defensie Voorhoeve werd hierover en detail geïnformeerd.Begin december 1997 lichtte hij minister van Buitenlandse Zaken Van Mierlo in over de plannen. Ook metminister-president Kok werd de kwestie besproken: allen stemden in met de aanstaande arrestatie. Britse,Franse en Amerikaanse diplomaten werden van de plannen op de hoogte gesteld. NAVO-bevelhebbergeneraal Clark had al eerder zijn akkoord gegeven. De eerste arrestatiepoging werd afgeblazen, omdat eenvan de verdachten niet zoals gebruikelijk ’s avonds naar het café ging, waar hij door de SOF werd verwacht.De tweede poging slaagde wel. Midden december werd een verdachte dronken bij zijn huis opgepakt.De arrestatie van de ander vergde aanzienlijk meer inspanning. Een Nederlandse SOF-operator stond eenavond lang onopgemerkt in de tuin van de verdachte. Na middernacht werd met explosieven een balkondeuropen geblazen en op de eerste verdieping een slaapkamer binnengedrongen. Vlatko Kupreskic, deverdachte, kon naar de kalashnikov naast zijn bed grijpen en schoot op de Nederlanders. Bij een operatorketste een kogel af op het wapen dat hij op zijn buik droeg. 258 De Nederlanders schoten terug: Kupreskicwerd in arm, been en borst geraakt. Met een klaarstaande wagen werd de verdachte weggevoerd. 259AnalyseDe SOF leverden zowel kwantitatief als kwalitatief een grote bijdrage aan deze actie. Twee verdachtenwerden door de speciale eenheden gearresteerd. Er is duidelijk sprake van covert optreden. Vooraf werdenspeciale verkenningen (SR) uitgevoerd, de actie zelf kan als DA worden bestempeld. Deze werd tot op dehoogste politieke en militaire niveaus voorbesproken en lokte ook direct politieke reacties uit. Dit geeftaan dat inzet op strategisch niveau plaatsvond. Bijna alle grondbeginselen van speciale operaties omrelatieve superioriteit te verkrijgen zijn in deze operatie te herkennen, mogelijk ook het vooroefenen voordeze specifieke situatie.4.4.4 Joint commissioned observers (1997-2000)In het Dayton-vredesakkoord stond dat in Bosnië-Herzegovina JCO’s zouden worden ingezet en wat hunstatus en taak zou zijn. Al in 1997 waren JCO’s met Nederlandse SOF in Bosnië actief. 260 Toen IFOR in 1998Bosnië binnentrok werd deze taak door de SAS en het KCT uitgevoerd. Toen de reguliere militaire eenhedenvan IFOR zich gevestigd hadden trokken de JCO’s naar de hot spots in het gebied. Na IFOR 1 namen Australische,Amerikaanse en Nieuw-Zeelandse SOF de JCO-taken over. Toen de reguliere militaire eenhedenlater in omvang waren gereduceerd, werd, om de militaire commandant te kunnen blijven voorzien van258 Dit was marinier Eric O., zoals werd vermeld in de uitzending van Netwerk op 11 april 2006. Eerder wijdde Argos een uitzending aan dezeoperatie: 31 maart 2006.259 Banning en De Koning (2005), pp. 154-155. Volgens sommige berichten was de operatie, Amber Star, een gezamenlijke Amerikaanse,Britse, Duitse, Franse en Nederlandse onderneming om meer oorlogsmisdadigers in Bosnië te arresteren. Bij de arrestatie van de tweezouden Amerikaanse militairen bij de planning hebben geholpen en gidsen en chauffeurs voor de Nederlandse SOF hebben geleverd.Zie: Richard J. Newman, Hunting war criminals: the first account of secret U.S. missions in Bosnia, World Report, 7-6-1998. Zie ook: Smith (2006), (006),pp. 195-196.260 Het plaatsvervangend hoofd… (2005), p. 8. Zie voor de voorbereidingen van een KCT JCO-team: Buser (1998). In Van Twigt (1997), p. 31,staat kort vermeld dat zowel tijdens IFOR als SFOR Nederlandse SOF als JCO actief waren.68 69

genoeg lokale informatie, de JCO-groep juist uitgebreid. 261 Vanaf 1998 leverde het KCT een JCO-team. In1999 waren negen commando’s actief: met terreinwagens, zonder namen en rangonderscheidingstekensop hun uniform en zonder groene baret. Vanaf 2000 leverde Nederland twee teams: 1 door het KCT en 1afwisselend gevuld door het KCT en (het AVP van) het Korps Mariniers. 262 MarSOF leverde vanaf september2000 twee teams en enkele kaderleden voor de staf in Banja Luka. 263MarSOFDe JCO’s van het Korps Mariniers verplaatsten zich in ‘luchtig’ militair tenue, zonder rang- en onderscheidingstekensen slechts bewapend met een pistool en een dolk, met een vierwiel aangedreven burgervoertuigdoor hun verantwoordelijkheidsgebied (area of responsibility (AOR)). Ze onderzochten of het Dayton-akkoordwerd nageleefd, maar ook of er criminele activiteiten plaatsvonden, wat de invloed was van lokalepolitieke partijen en ‘hoe het zat met de drie C’s’: corruptie, chantage en connecties. Contacten werdenmet of zonder tolk met alle lagen van de bevolking gelegd. Er werden interviews gehouden met plaatselijkebestuurders, politici en militaire leiders. Er werd ‘gekletst’ met lokale boeren en gerepatrieerdevluchtelingen. Met VN-hulpverleners trokken de MarSOF het gebied in en markeerden en passant niet-ontploftegranaten. 264 Het werk als JCO in Bosnië-Herzegovina hield ook het vergaren van inlichtingen in. 265AnalyseUit deze informatie blijkt dat de inzet van enkele teams kwantitatief een kleine bijdrage leverde aan deveel omvangrijkere Nederlandse reguliere militaire operatie in Bosnië-Herzegovina. Uit de beschrijvingenblijkt niet dat de SOF daar van (veel) grotere invloed waren dan op basis van hun getalsmatige aanwezigheidmag worden verwacht. Er werd in ieder geval ook overt werd opgetreden: weliswaar waren de SOFin hun burgervoertuigen niet als dusdanig en niet van afstand of direct als militairen herkenbaar, maarvan onzichtbaar optreden was geen sprake. De JCO’s verzamelden informatie, maar uit de gevonden bronnenblijkt dat deze weliswaar belangrijk, maar niet vaak specifiek en tijdgebonden was, zodat niet van SRkan worden gesproken uit. De teams leverden een bescheiden bijdrage aan countermine en criminaliteitsbestrijding.Met hun optreden door heel het conflictgebied, inclusief de hotspots, leverden zij effecten opstrategisch niveau.4.4.5 Macedonië (2001-2002)Etnische spanningenNa het uiteenvallen van Joegoslavië werd ook Macedonië in 1991 een onafhankelijk land. De burgeroorlogin en rond Bosnië-Herzegovina (1991-1995), ten noorden van Macedonië, en de crisis in het ten oosten gelegenKosovo (1998-1999) sloegen niet naar het land over. Wel waren er spanningen tussen etnisch Albane-261 Joint commissioned observers (2000). In 1999 of 2000 moet ook Marco Kroon als JCO vanuit het KCT naar Bosnië-Herzegovina zijngestuurd. Zie Staarman en Van Bruggen (2009), p. 264. Vermeld staat ook (p. 265) dat Kroon, ndat hij commando was geworden, alspelotonscommandant van een reguliere eenheid in 2003 in Bosnië-Herzegovina met zijn peloton blocking positions innam bij de arrestatievan een oorlogsmisdadiger. Gezien het feit dat hij een reguliere eenheid leidde is deze activiteit hier niet als speciale operatiebeschouwd.262 Van de korpscommandant (2000) en Contco 08 boek … (1999), p. 13. Korte vermelding in Janssen (2000), pp. 37-38, Jaarboek van deKoninklijke marine 2001, p. 277.263 Jaarboek van de Koninklijke marine 2000, p. 268.264 Kikvorsmannen Korps mariniers… (2004), p. 162.265 Janssen (2000), pp. 37-38.zen en etnisch Slavische bevolkingsgroepen. In de tweede helft van 2000 barstte een golf van geweld los.Etnische Albanezen vielen vooral politiekantoren aan, georganiseerd door een paramilitaire organisatie,de Macedonische tak van het Kosovo Bevrijdingsleger, dat met manschappen, wapens en andere middelenwerd gesteund vanuit Kosovo en Albanië. De Macedonische autoriteiten besloten na een periode vanterughoudendheid de eigen paramilitaire politie en het leger in te zetten om het verzet in de gebiedenmet een Albanese meerderheid te breken. In juli 2001 werd een staakt-het-vuren overeengekomen. DeNAVO werd gevraagd de wapens van het Kosovo Bevrijdingsleger in te zamelen. Ook de Veiligheidsraadvan de VN sprak zich in september 2001 voor een beperkte NAVO-troepenmacht uit. Vier bataljons vormdende kern van de operatie Essential Harvest met als doel het inzamelen, opslaan en vernietigen vanniet-toegestane wapens. De Nederlandse regering besloot in augustus een versterkte compagnie van deLucht Mobiele Brigade van 148 militairen en enkele stafofficieren te sturen. De compagnie vertrok eindaugustus en keerde begin oktober 2001 al terug. De NAVO besloot in het verlengde van deze Task ForceHarvest een tweede eenheid in Macedonië te stationeren. Deze Task Force Fox voerde operatie Amber Foxuit, met als doel de Macedonische autoriteiten te ondersteunen bij de beveiliging van waarnemers van deEuropese Unie en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. Met uitzondering van deverkiezingsperiode was deze alleen werkzaam in de voormalige crisisgebieden in het noordwesten vanhet land. Task Force Fox moest ook inlichtingen verzamelen. Nederland leverde tussen juni en december2002 ongeveer 300 militairen aan deze operatie. Naast een staf bestond deze vooral uit verbindings- ondersteunendeeenheden. 266Twee operatiesOp 26 augustus 2001 vertrok een KCT-compagnie met een deel van het commandoverbindingspelotonnaar Macedonië voor operatie Essential Harvest. De commando’s droegen bij aan de inzamelingsacties vanwapens. Men was paraat als quick reaction force en leverde FP. Tussen de eigenlijke werkzaamheden doorwerd veel zelf getraind, geoefend met de Lucht Mobiele Brigade, voorlichting over het korps gegeven enwerden voor de brigade sportactiviteiten georganiseerd. Op 27 september 2001 werd de operatie afgesloten.267Van eind juni tot eind september 2002 leverde het KCT drie FLT’s van drie of vier man voor Task Force Fox.Zij hadden als taak het indien nodig ondersteunen van of leiden van een NEO van de Europese Unie-waarnemers.Bovendien was men verantwoordelijk voor het inwinnen van informatie voor de NAVO. De teamswaren werkzaam in de Radusa-vallei (in Kumanovo), in de hoofdstad (Skopje) en later in de in het zuidengelegen plaats Bitula. De groep in Skopje stuurde zeven andere teams aan. 268 De FLT’s hadden ook als taakom inlichtingen te verzamelen ten noorden en ten westen van Skopje, waar eerder gevechten waren tussenhet Macedonische leger en groepen van etnische Albanezen. 269Nederland leverde vier militairen voor de zeven man sterke J3-FLT-staf die de FLT’s van de verschillendelanden in het veld aan te sturen. Onduidelijk is echter of dit ook KCT-ers waren. Wel is bekend dat Neder-266 Klep en Van Gils (2005), pp. 433-440.267 Task force harvest (2001). Korte vermelding in Colijn (2004).268 Royakkers (2002), ‘We moeten klaarstaan’… (2002) en Verhoog en Jacobs (2002), p. 85. Het Korps Mariniers had in 2002 ook twee FLT’s inAmber Fox, zoals vermeld staat in het Jaarboek van de Koninklijke Marine (2002), p. 264, maar hier staat niet bij dat deze werden geleverddoor de MarSOF.269 Derix (2002), p. 21.70 71

landse FLT’s op 9 juli 2002 konvooien begeleidden, op 23 augustus bij Zerovjane een roadblock monitoorden,op 31 augustus vrijgelaten Macedonische gijzelaars naar Skopje brachten, op 15 september ingreeptoen een woedende menigte in Palatica een verkiezingsbureau binnendrong, op 17 september weer eenkonvooi begeleidde, vanaf een onbekende startdatum tot 18 september 2 uur ’s-nachts patrouilleerdein het door de verkiezingen onrustige gebied en nog op 26 september naar een explosie in Skopje werdgestuurd – dit bleek ‘slechts’ een auto-ongeluk te betreffen. 270AnalyseHoe kunnen de operaties in Macedonië, op basis van de in hoofdstuk twee van dit boek uit de literatuurverzamelde typologieën, worden aangeduid? In beide leverde het KCT een kwantitatief en kwalitatiefkleine bijdrage aan de hele Nederlandse inzet. Aangenomen mag worden dat het KCT veelal overt optrad(inzamelingsacties, konvooien begeleiden, ‘woedende menigte’, monitoren, patrouilleren, FP), al magniet uitgesloten worden dat een deel van het verzamelen van inlichtingen ook onopgemerkt plaatsvond.Uit de teksten kan niet worden opgemaakt dat het hier om belangrijke, specifieke en tijdgebondeninformatie, dus SR-taken, ging. Wel was sprake van FLT, FP en de voorbereiding, maar geen daadwerkelijkeuitvoering van een NEO. Omdat inzet over een groot deel van het land plaatsvond, inclusief etnischespanningsgebieden, en gezien het politieke karakter van een eventuele NEO van internationale waarnemers,mag worden gesproken van inzet op strategisch niveau.4.5 Albanië (1997-2002)De Nederlandse SOF waren ook actief in Albanie, dat grenst aan het voormalige Joegoslavië. Een deel vande veiligheidsproblemen in het land vond haar oorzaak in het uiteenvallen van haar buurland, een anderdeel stond daar los van.Evacuatie (1997)Na de ineenstorting van een financieel ‘piramidespel’ in januari 1997 braken in Albanië tegen de overheidgerichte protesten, demonstraties en onlusten uit. Meer dan de helft van de Albanese families raaktehun in het spel ingelegde ‘toch al karige vermogens’ kwijt. Uiteindelijk leidde de onvrede tot een massalevolksopstand en totale anarchie, waarin legereenheden werden verdreven, winkels, banken en wapendepotswerden geplunderd, criminelen uit gevangenissen vrijgelaten en milities en bendes lokaal demacht grepen. Duizenden buitenlanders sloegen op de vlucht. In maart vonden in ieder geval ook Duitseen Amerikaanse militaire operaties plaats om burgers te evacueren (operaties Libelle en Silver Wake).De Veiligheidsraad van de VN gaf eind maart toestemming voor een door de Italianen geleide militaireinterventie om de rust in het land te herstellen: operatie Alba. Op verzoek van de Turkse marine gaf deNederlandse regering in maart 1997 de Hr. Ms. Karel Doorman opdracht te assisteren bij de evacuatievan Turkse burgers. Ook werden ‘veertien mariniers’ ingezet. De evacués werden vanaf het strand bij dehavenstad Dürres naar het Turkse fregat Ada Tepe gebracht. 271 Uit twee andere bronnen is bekend dat de270 Annink e.a. (00). (2002). Hoewel het niet expliciet staat vermeld is, omdat het boek de Nederlandse missie beschrijft, aangenomen dat alleenhet werk van de Nederlandse FLT’s staat beschreven.271 http://en.wikipedia.org/wiki/1997_rebellion_in_Albania, bezocht 26 juli 2010 en de beschrijving van de Albanese Piramidespelcrisis opwww.nimh.nl, bezocht op 26 juli 2010.BBE-M in 1997 een bijdrage aan deze NEO leverde. 272 Aangenomen mag worden dat dit alle of een deel vande veertien mariniers waren.Ondersteuning waarnemers (2002)Albanië kreeg (hierna) hulp uit het buitenland. Vanaf maart 1997 tot maart 2002 was de Organisatie voorVeiligheid en Samenwerking in Europa in het land om de inspanningen van de vele daar actieve internationaleorganisaties te coördineren. Zo werd geholpen bij de democratisering van het politiek bestel,het opzetten van een onafhankelijke pers, het respecteren van mensenrechten, toezicht gehouden bijparlementsverkiezingen en werden waarnemers geplaatst aan de grens met Joegoslavië. De Nederlandsekrijgsmacht leverde enkele officieren. 273 In Albanië werden in 2002 drie teams van elk drie man NederlandseSOF als FLT ingezet om de internationale waarnemers in het land te ondersteunen, informatie tevergaren over de situatie in spanningsgebieden en bij te dragen aan de zichtbaarheid van de internationalegemeenschap. 274Allied Harbour (1999)Om een einde te maken aan de militaire acties en etnische zuiveringen door Joegoslavische militaireen politie-eenheden en ongeregelde milities in het naastgelegen Kosovo startte de NAVO in maart 1994luchtaanvallen op doelen in Kosovo en Joegoslavië. NAVO-schepen blokkeerden Joegoslavische havens.Nederland leverde gevechtsvliegtuigen, een patrouillevliegtuig, fregatten, een onderzeeboot en mijnenjagers.De oorlog eindigde in juni nadat het Joegoslavisch leger zich had teruggetrokken. Tijdens en voorde oorlog ontvluchtten veel Kosovaren hun land. De NAVO startte in april 1999 Operatie Allied Harbourom in Albanië bescherming en hulp aan vluchtelingen te bieden. De operatie eindigde in juli van hetzelfdejaar. Nederland leverde een bataljonshoofdkwartier en een beveiligingscompagnie van het KorpsMariniers, een transportcompagnie van de KL, een amfibisch transportschip, Chinook-helikopters, eenmedische eenheid en marechaussees. 275 Van april tot juli 1999 was een onbekend aantal kikvorsteams vanMarSOF in Albanië om daar het Nederlandse contingentscommando 276 van de NAVO-operatie Allied Harbourte ondersteunen en te beschermen. De thuisbasis was de havenstad Durres. Ze voerden in de omgevingenkele dagen durende verkenningen uit. Daarnaast werd nauw samengewerkt met de MIVD. 277AnalyseIn Albanië waren de Nederlandse SOF dus meermalen actief. In alle gevallen leverden ze in kwantitatiefopzicht een kleine bijdrage. Alleen met de eerste actie, de NEO, was sprake van een kwalitatief aanzienlijkeinzet. In de andere twee gevallen geeft de gevonden informatie geen aanleiding aan te nemen dathun rol (veel) groter was. Het enige bekende resultaat is de redding van een onbekend aantal Turkseburgers. Inzet voor een NEO vindt normaal gesproken overt plaats, omdat de te evacueren burgers zichniet ‘onzichtbaar’ kunnen maken of worden gemaakt. De FLT-inzet was in ieder geval overt - onduidelijk272 Dertig jaar… (2003), p. 7 en Geneste (2000), p.15.273 Klep en Van Gils (2005), pp. 396-397.274 Afdeling Operaties (2002), p. 26.275 Klep en Van Gils (2005), pp. 403-411.276 Een contingentscommando is een kleine, nationale staf die afstemt tussen het ministerie van Defensie in Den Haag en de staf van demilitaire eenheid in het inzetsgebied.277 Kikvorsmannen Korps mariniers… (2004), p. 160. In die tijd heette de MIVD nog de Militaire Inlichtingendienst. Voor deze studie is hetbelangrijk om te beseffen dat de Nederlandse inlichtingendiensten geen gewapende eenheden hebben om in te zetten. Dit in tegenstellingtot bijvoorbeeld de Amerikaanse Central Intelligence Agency – zie: Koch (2003). De MSE vervullen in zekere zin die functie.72 73

is of inlichtingen heimelijk werden verzameld. Omdat niet beschrijven staat welke soort informatie werdverzameld – was het ‘belangrijk, specifiek en tijdgebonden’?, mag niet worden geconcludeerd dat sprakewas van SR. Gezien het politieke karakter van het eventueel omkomen van buitenlandse burgers, kan ookalleen de NEO als inzet op strategisch niveau worden gezien. De inzet als FLT en de verkenningen rondomDurres kunnen in het betreffend gebied, dus op operationeel niveau, effect hebben gehad.4.6 Irak (2003-2005)StabilisatiemachtOp 20 maart 2003 viel een Amerikaans-Britse troepenmacht Irak aan met als doel een einde te makenaan de dreiging van het gebruik van massavernietigingswapens die ook volgens de Veiligheidsraad vande VN (resolutie 1441 van 8 november 2002) van het land uitging. Binnen een maand was Irak verslagenen geheel ingenomen. Midden oktober 2003 gaf de Veiligheidsraad het mandaat aan een internationaletroepenmacht, Stabilization Force Iraq (SFIR) met als doel de openbare orde te handhaven, het opleidenen uitrusten van Irakese veiligheidsorganisaties en het herstel van openbare nutsvoorzieningen en deinfrastructuur. De Nederlandse regering besloot al op 6 mei 2003 om een bataljon van het Korps Mariniersnaar de zuidelijke provincie Al Muthanna te sturen. Dit werd ondersteund door eenheden van deGenie, helikopters, een National Support Element en een veldhospitaal. Op 1 augustus werd daar het bevelovergenomen van de Amerikanen. Tot april 2005 verbleven vijf rotaties in het gebied, waarvan de eerstetwee door het Korps Mariniers en de laatste drie door de KL werden geleverd. De Nederlandse krijgsmachtwas ook in andere delen van het land actief: voor trainingen en transport. 278Australische SAS in de Irak-oorlog (2003)De Australische SAS, het best vergelijkbaar met de Britse naamgenoot en in Nederland het KCT, was alvoor de invasie in Irak begon in de regio aanwezig. In de eerste fase had zij als taak om lanceerinstallatiesvan Irakese Scud’s (tactische, ballistische raketten) te zoeken en deze zelf aan te vallen of metluchtaanvallen te laten vernietigen. Diep in de woestijn moesten ze kou (tot -5 graden Celsius), sterkewind, zand, regen en modder trotseren.De Australiërs wisten de Irakese grenswachten te passeren, maar kwamen al snel Irakese troepen tegen,gingen een vuurgevecht aan en namen de groep gevangen. Omdat SOF-eenheden geen gevangenenkunnen meenemen, gaven ze de gewonde Irakezen medische hulp en lieten ze de groep gaan. Metde helikopters werden andere teams diep in het land afgezet. De Irakezen hadden hun les uit de EersteGolfoorlog geleerd en zetten direct eenheden in om op de SOF te jagen. Ook dit resulteerde in verschillendegevechten, waarvan de meeste door de Australiërs werden gewonnen.militairen buiten en vochten in het complex tot er geen tegenstand meer was. Pas hierna riepen ze eenluchtaanval in om de instalatie te vernietigen.De groep van tachtig Ausralische SAS-ers die actief was in de woestijn in het westen van Irak vonduiteindelijk geen Scud’s, maar liet wel in de eerste week al 46 ton aan explosieven op doelen gooien. Zewaren in totaal 42 dagen in het land en vochten met meer dan 2.000 Irakese militairen – zonder eigenslachtoffers.Terwijl conventionele landeenheden van de coalitie tegen Irak nog niet aan hun aanval waren begonnenwas de Australische SAS dichter bij Bagdad dan welke andere SOF-eenheid dan ook. Met helikopterswerden ze de 600 kilometer Irak in gevlogen. De volgende dag werden verschillende Irakeseeenheden op pad gestuurd om hen te vinden. Dit resulteerde in een lang vuurgevecht. De Australiërswerden met ten minste zes voeruigen aangevallen, die ze beschoten met antitank raketten, zwaremachinegeweren en granaatwerpers. Uiteindelijk maakte een luchtaanval een einde aan de strijd.Een ander doel was een belangrijk verkeersplein, waar de Irakese snelweg nummer 10 en autoroute 1aansluiten op de snelweg naar het zuiden. De kruising was ook van belang vanwege twee nabij gelegenvliegvelden: Qasir Amij en Qasir Amij-Zuid. De Australiërs beschoten de Irakese troepen bij het verkeerspleineerst van een afstand en lieten luchtaanvallen uitvoeren. Hierna vielen ze zelf direct aan.De meeste Irakezen bleken echter al gevlucht. Met de snelwegen tussen Ramadi en Ar Rutba in handenkonden de SOF voorkomen dat Bagdad werd bevoorraad en Irakese leiders zouden ontsnappen.Het volgende doel van de Australiërs was de luchtmachtbasis Al-Asad, de op een na grootste van hetland. Deze lag 180 kilometer ten westen van Bagdad. Op de basis waren drie Irakese luchtmacht squadronsgelegerd en vlakbij lag een grote wapenopslagplaats. Op 16 april 2003 viel de SAS aan. Terwijlze naderbij kwamen werden ze door Irakese eenheden in met machinegeweren uitgeruste sport utilityvehicles aangevallen. Ondanks een duidelijke overmacht wisten de Australiërs de Iraki’s te verslaan. Zenamen de vliegbasis in en zuiverden daar alle gebouwen. Na de nodige reparaties aan het gebombardeerdeterrein konden ze een eigen, Australisch Hercules-transportvliegtuig ontvangen.Bron: Ryan (2008), pp. 68-69 en Stilwell (2007), pp. 157-161.Eén van de doelen van de SAS was een militair radiodoorgeefstation. Dit bleek zwaar te wordenverdedigd, wat ook het belang van het object aangaf. De Australiërs vielen aan, versloegen de Irakese278 Klep en Van Gils (2005), pp. 468-480.74 75

Provincie Al MuthannaZowel het MLP als het AVP was actief in de operatie van het Korps Mariniers, dat de eerste twee rotatiesleverde voor de Nederlandse militaire operatie in het zuiden van Irak, als onderdeel van SFIR. 279 Middennovember 2003 kwam het AVP van het Korps Mariniers aan in de Irakese provincie Al Muthanna.Tot begin januari 2004 werden veel verkenningen uitgevoerd in het zuiden van de provincie, omdat ervermoedens waren dat smokkelaars en terroristen daar de grens met Saoedi-Arabië overstaken. In dewoestijn werden meerdere operaties uitgevoerd, onder andere Sandstorm en Deep Purple. Het verkenningspelotonwas de eerste eenheid die langere tijd in het zuiden verbleef. Tijdens de operaties werd informatieverzameld over lokaties waar criminele activiteiten werden vermoed (named areas of interest), maar ook overde leefwijzen van bedoeïenen, terreingesteldheid en mogelijke smokkelroutes. Er werd veel met bedoeïenengesproken. Geconcludeerd werd dat criminelen moeilijk te vinden waren en dat er waarschijnlijkminder aanwezig waren dan gedacht. Van half december 2003 tot begin januari 2004 werd Operation DesertEagle uitgevoerd. Hiervoor voerde het peloton nog meer verkenningen uit. Uiteindelijk werd samen metspeciaal voor dit doel uit Nederland ingevlogen versterkingen van het KCT, in totaal 70-75 commando’s, 280en observatie door Britse vliegtuigen in het gebied dagen lang naar afwijkende activiteiten gezocht. Ditbleek onmogelijk. Meer informatie werd verkregen uit de contacten met bedoeïenen. Het peloton voerdeper helikopter en over land verkenningen uit, net als knock, talk & search operaties. 281 In de tweede helft vande uitzending werd bijgedragen aan de officiersopleiding van het Iraqi Civil Defence Corps. De andere sectievan het AVP monitorde de Irakese grenspolitie en verzamelde informatie voor de Nederlandse militaireinlichtingendienst. 282WoestijnoperatieDe hierboven genoemde tijdelijke versterking door het KCT werd in korte tijd georganiseerd. Nadat hetkorps werd benaderd en de benodigde planningsactiviteiten was binnen een week een verkenningsgroepin het gebied om te overleggen over de inzet. Uitrusting, voertuigen, munitie en overige logistieke middelenwerden na het vertrek van de eerste commando’s naar Irak gevlogen. De hoofdmacht arriveerdeenkele dagen later en trok via de weg verder naar het Nederlandse kamp in As Samawah. Het merendeelvan de SF-ploegen werd door Chinook-helikopters van de Koninklijke Luchtmacht met voertuigen en al’s nachts in het operatiegebied neergezet en later weer opgepikt. Begin 2004 keerden de meeste KCT-ersterug naar Nederland. De rest bleef enkele weken langer om de trainingen van het Iraqi Civil Defence Corps teverzorgen totdat adequate aflossing arriveerde. Uiteindelijk werd door de Nederlandse commando’s in deverschillende woestijnacties geen enkele terrorismeverdachte aangehouden. 283 Wel vonden zij aanwijzin-279 Jaarboek van de Koninklijke marine 2004, pp. 259-260. Frans Peeters, Stofhappen in de woestijn en hondsdolle vossen afschieten, Parool, 1oktober 2003, interviewt een adjudant van het Korps Mariniers, die in Irak de functie van Hoofd Interne Veiligheid vervult. Ook zou hij‘lid’ zijn van de BBE-M. Eerder was de man met het korps in Haïti geweest. De functie van Hoofd Interne Veiligheid is waarschijnlijk echterdeel van het gewone detachement van de mariniers. Uit de tekst kan ook niet duidelijk worden opgemaakt dat de man als deel vande BBE-M in Haïti was. Niet uitgesloten kan worden dat de man na deel te hebben uitgemaakt van de BBE-M als regulier militair naarHaïti en Irak is uitgezonden. In Charles Sanders, Eric O. vocht in geheieme missies, De Telegraaf, 15 juni 2004, staat dat deze marinier met deBBE-M in Noord-Irak, Cambodja en Haïti zou zijn ingezet om in het geheim de reguliere Nederlandse troepen te beschermen. Dit is deenige bron die Nederlandse SOF-inzet in Noord-Irak en Haïti meldt.280 Riekelt Pasterkamp, Stuurman en boegbeeld tegelijk, Reformatorisch Dagblad, 13 december 2003. Ook Brocades Zaalberg en Ten Cate(2010), p. 139.281 Hierbij wordt een huis doorzocht nadat is aangeklopt en met de bewoner is gesproken. Dit in tegenstelling tot het direkt binnendringen.282 Van Dijk (2004).283 Commando’s weer terug uit Irak, Trouw, 21 januari 2004.gen voor intensieve smokkelactiviteiten, voornamelijk van drugs. De commando’s vonden zelf de wijzewaarop zij waren ingezet weinig effectief. Ze klaagden omdat ze geen lijst van gezochte Iraki’s haddengekregen. Ze hadden vooraf te weinig informatie gekregen over het zuidelijk deel van de provincie. Omdatniet efficiënt was gezocht kon niet met zekerheid worden gezegd dat er geen terroristische activiteitenin het gebied plaatsvonden. 284 Een deel van de versterking door het KCT werd hiernaast ingezet als quickreaction force: tien commando’s en tien mariniers werden achter de hand gehouden om bij calamiteitensnel met een Chinook-helikopter te kunnen worden ingezet. 285AnalyseUit bovenstaande beschrijvingen kan worden opgemaakt dat de Nederlandse SOF een in kwantitatief enkwalitatief opzicht betrekkelijk kleine bijdrage aan de hele Nederlandse missie in Al Muthana leverden. Zetraden niet vaak daadwerkelijk en tegen belangrijke doelen op. Uitzondering was de verkenningsoperatiein de woestijn in het zuiden, inclusief de versterking door het KCT. Dit was bijna exclusief een SOF-operatie,maar uit de beschrijvingen blijkt dat de verkenningen geen directe resultaten opleverden. De SOFtraden vooral overt op: in principe zichtbaar. Uitzondering daarop is wellicht de nachtelijke tocht naar dewoestijn in het zuiden van de provincie, wat waarschijnlijk bedoeld was om eventuele tegenstanders teverrassen. De verkenningen kunnen niet als SR worden gekwalificeerd. Er werd wel naar voor de veiligheidssituatiebelangrijke informatie (smokkel, terroristen) gezocht, maar niet specifiek en tijdgebonden.Van de hoofdtaken van MSE lijkt alleen van MA (opleiden en monitoren Irakese veiligheidsorganisaties)sprake te zijn geweest. Daarnaast zijn contraterrorisme en criminaliteitsbestrijdingstaken te herkennen.De verkenningen in het zuiden en de monitoring van grenspolitie kunnen als SOF-inzet op strategischniveau worden bestempeld, want een effectieve controle op smokkel en in- en uitreizende tegenstanders(‘terroristen’) zou de veiligheidssituatie in een groter deel van Irak dan alleen Al Muthana positief beïnvloeden.Field Liaison TeamsTijdens de SFIR-missie werden door MarSOF en KCT ook FLT’s ingezet. Gezien de uitgebreidere beschrijvingendie hiervan beschikbaar zijn en het aparte karakter van deze werkzaamheden wordt dit deel van deoperaties in Irak hier apart behandeld.MarSOF leverde als eerste FLT’s voor SFIR. 286 De BBE-M was voor deze taak tijdens SFIR 1 en/of 2 met zestienman in Irak. Zij waren gevestigd in het gebouw van de Coalition Provisional Authority in de plaats As Samawahen hadden als taak het verzamelen van inlichtingen voor het Nederlandse detachement. Het FLT werdaangestuurd door een Amerikaanse kapitein van de inlichtingendienst. Het team verrichtte aanhoudingen,als uit inlichtingen bleek dat deze personen een bedreiging vormden voor de Nederlandse of anderebuitenlandse troepen. Het kwam ook voor dat de Irakese politie zulke personen aan het team overdroeg.Het FLT verzorgde en bewaakte gevangenen en verrichtte de eerste ondervragingen. Gewone criminelenwerden door het FLT zo snel mogelijk aan de Irakese autoriteiten overgedragen. Personen die buiten-284 Brocades Zaalberg en Ten Cate (2010), p. 140.285 Martijn Delaere, Nederland in Irak: zand, alleen zand, en af en toe kamelen; Nederlandse militairen opereren in de Iraakse woestijn, EindhovensDagblad, 18 december 2003.286 Van together separate … (2008), p. 29. Het plaatsvervangend hoofd … (2005), p. 8, schrijft dat Nederlandse SOF in 2003-2004 in Irak FLTtakenuitvoerden.76 77

landse troepen bedreigden moesten binnen 14 uur aan de Britse militairen in Um Qasr, bij Basra, wordenovergedragen. Dit gebeurde 52 keer. 287SFIR 1Twee teams van kikvorsmannen en het MLP waren tussen mei en november 2003 actief als FLT’s voor SFIR1. Ze vormden extra verkenningscapaciteit en verzamelden informatie over activiteiten tegen de coalitieen het aanwezige bataljon van het Korps Mariniers. Deze informatie werd dagelijks in een rapport aande sectie Inlichtingen van het bataljon gestuurd. De teams hadden ook als taak om bezoekende VIP’s, debataljonscommandant en de politiek adviseur van het bataljon als deze naar Bagdad ging te beveiligen.Twee kikvorsmannen werkten binnen de sectie Inlichtingen van de infanteriecompagnieën van het KorpsMariniers. Ze maakten patrouillerapportages en stuurden deze naar de sectie Inlichtingen van het bataljon.Overigens werden ook als sniper getrainde kikvorsmannen gebruikt om vanaf daken demonstratiesen betogingen in de gaten te houden en ‘eventueel vroegtijdig te kunnen reageren’ op bedreigingen. 288Op 10 september 2003 vielen Nederlandse militairen bij dageraad vier huizen binnen van een voormaligechef staf van het Irakese leger, zijn zoon en een broer (operatie Pocket Search). Twee huizen lagen in de stad,twee op het platteland. Pas de avond tevoren werd aan de voorbereidende training begonnen. De FLT’sgingen als eerste naar binnen. Er gingen tolken mee en vrouwelijke militairen voor het doorzoeken vanruimten waar zich vrouwen en kinderen bevonden. De oud-generaal werd niet aangetroffen, maar vijfpersonen werden aangehouden op verdenking hem onderdak te bieden. Deze werden na een ondervragingen een maaltijd op het Nederlandse kamp vrijgelaten. De schade door de invallen werd vergoed. 289SFIR 2Tijdens SFIR 2, in operatie White River, grendelde een Nederlandse infanteriecompagnie ten westen vanAs Samawah op 26 december 2003 een gebied aan de rivier de Eufraat af. Samen met een verkenningspelotonviel het FLT een aantal huizen binnen en doorzocht deze. Volgens inlichtingenbronnen zou zich inde huizen een verzamelpunt van opstandelingen bevinden. De mariniers namen veertien wapens en eenaanzienlijke hoeveelheid munitie in beslag. Eén van de huizen bleek een bordeel te zijn. Op 19 januari2004 doorzocht het FLT met een infanterie-eenheid een huis ten oosten van het Nederlandse Camp Smitty.Hier werden vier Irakezen gearresteerd op verdenking van het smokkelen van wapens en drugs uit Saoedi-Arabië. Drie van hen zouden het verzet tegen de Coalition Provisional Authorities faciliteren. Op 31 januari2004 voerde de Nederlandse battlegroup na vier dagen intensieve voorbereiding operatie Thunderstruckuit. In de buurt van As Samawah werden tegelijkertijd vijf locaties binnengevallen, met als doel de top vande Al Zuwaid-stam te neutraliseren en wapens, springstoffen en munitie in beslag te nemen. Later werdennog twee objecten doorzocht. Ook aan deze operatie namen tolken en vrouwelijke militairen deel. HetFLT en het verkenningspeloton deden de ‘instap’ bij de hoofdverdachte: sjeik Klaybich al Zuwaid. 290SFIR 3Het KCT leverde voor SFIR 3, de eerste KL-rotatie in Irak (maart tot juli 2004), een FLT. In de tweede helftvan april zou een Irakese bron aan het FLT hebben gemeld dat een plaatselijke criminele clan uit As Samawahbij een brug over de rivier in die stad Nederlandse militairen zou willen ontvoeren. Tien mei vond287 Tweede Kamer, vergaderjaar 2006-2007, 23 432, nr. 236, pp. 10 en 12. Ook: Brocades Zaalberg en Ten Cate (2010), pp. 70 en 96.288 Kikvorsmannen Korps mariniers… (2004), pp. 164-165.289 Brocades Zaalberg en Ten Cate (2010), pp. 91-92.290 Brocades Zaalberg en Ten Cate (2010), pp. 176-179.op die plek een aanslag plaats op een Nederlandse patrouille, waarbij sergeant Dave Steensma omkwam.Het KCT was verder ‘nauw betrokken’ bij de beveiliging van het Nederlandse detachement. Het FLT wasgehuisvest in As Samawah. 291 Laat in de avond van 8 april 2004 werd het Coalition Provisional Authoritieshuisdoor onbekenden met automatische wapens en rocket-propelled grenades (RPG’s) beschoten. Eerder diedag werden dit soort wapens door de Irakese politie in de omgeving gevonden en kwamen tips binnendat het huis ‘in het vizier’ werd gehouden. Bewakers van het particuliere Amerikaanse beveiligingsbedrijfBlackwater en de daar aanwezige KCT-ers schoten terug, waarop de aanvallers er in twee auto’s vandoorgingen. Op 30 april 2004 viel het FLT na een betrouwbare tip het huis binnen van een smokkelaar metbanden met het verzet. De verdachte werd opgepakt en overgedragen aan Britse militairen. 292 Op 14 meibeveiligde het FLT het Coalition Provisional Authorities-huis. De volgende dag trok de Irakese politie naarhet lokale hoofdkwartie van de Sadr-militie. 293 Nederlandse militairen ondersteunden hen. Toen militieledendreigden hun wapens tegen de Nederlanders te gebruiken schoten precisieschutters van het FLT‘initimiderend dicht langs de onruststokers’.294Het KCT nam met zestien man deel aan SFIR 3. 295SFIR 4Ook SFIR 4, dat van juli tot en met november 2004 in Irak was, had een FLT, waarschijnlijk gevuld doorhet KCT. Het team was, na het sluiten van het Coalition Provisional Authorities-huis, geplaatst op CampSmitty. 296 In deze periode hield het KCT meerdere daders en medeplichtigen van aanslagen op Nederlandsemilitairen aan. Dit gebeurde meestal door ’s nachts hun huis binnen te gaan. 297 Door ‘met alle lagen vande bevolking’ te praten verzamelde het team inlichtingen. Gesproken werd met ‘directeuren, leraren,sjeiks, politiecommandanten, politici, winkeleigenaren en de gewone man op de straat’. Ze deden ook‘zaken’ met ‘de meest louche figuren’ in de AOR. Door met vermeende wapenhandelaren en criminelente praten werd informatie verzameld over tegen SFIR gerichte activiteiten. Zo werden ook gesprekken gevoerdmet de commandant van Muktadr al-Sadr in de stad As Samawah: sjeik Ghazi. Het FLT-detachementbestond uit negentien man, waaronder de staf van een kapitein en een adjudant, en een sergeant voor deverbindingen. Zij stuurden vier veldteams aan. Deze bestonden uit vier man met een tolk en verplaatstenzich in burgervoertuigen. Tijdens gesprekken zorgden twee man voor de veiligheid van het team. Via radioen televisie had men telefoonnummers verspreid waarop de lokale bevolking haar ‘verhaal kon doen’.De tolken hadden de opdracht de telefoon aan te nemen als er werd gebeld. Als bellers niet telefonischhun informatie wilden geven werd een afspraak in de stad of op het Nederlandse kamp gemaakt. Daarwerden ze aan de poort opgehaald door een FLT dat altijd op het kamp aanwezig was, waarna ze in eenspeciale ruimte een gesprek voerden. De SOF gingen met opzet de stad in om met de bevolking te pratenals het daar druk was. Het was vaak ‘een enorme drukte rond de teams’. 298291 As Samawah, april – mei 2004, rapportage door Luitenant-generaal (buiten dienst) C.J.M. de Veer, juni 2006, als bijlage bij Tweede Kamer,vergaderjaar 2005-2006, 23 432, nr. 203. Ook vermelding FLT in de power point presentatie van Cobelens: www.dtic.mil/ndia/2005solic/cobelens, benaderd 11-12-2009.292 Brocades Zaalberg en Ten Cate (2010), pp. 196, 205-206.293 Militie van een belangrijke sjitische religieuze, politieke en militieleider in Irak: Muktadr al-Sadr.294 Brocades Zaalberg en Ten Cate (2010), p. 212.295 Ooms (2006), pp. 59-60.296 Brocades Zaalberg en Ten Cate (2010), p. 221.297 Staarman en Van Bruggen (2009), p. 266. Ook Marco Kroon maakte uit van de KCT-eenheid in SFIR 4.298 SFIR 4 juli – november 2004 (2004), pp. 98-99.78 79

In augustus 2004 liep de spanning in de stad op. Op 11 augustus werd Camp Smitty met twee granatenbeschoten. Hoewel deze naast het kamp vielen ging het grootste deel van de Nederlandse militairende bunkers in. Eén compagnie infanterie en het FLT rukten uit om in het schijnsel van lichtgranaten deafvuurlocatie en daders op te sporen. Ze vonden niemand. 299 Op 19 augustus 2004 trok het FLT met eenverkenningspeloton de stad in om inlichtingen in te winnen. Op 22 augustus brachten de twee eenhedende activiteiten rondom het Sadr-huis in kaart. 300 Eén keer, op 11 september 2004, werd een handgranaatin de auto van een FLT-team van vier militairen en een tolk gegooid. Deze ontplofte niet omdat de pinafbrak. De Explosieven Opruimingsdienst kon het explosief verwijderen en de volgende dag trok het teamweer de stad in. 301AnalyseUit bovenstaande mag als eerste worden geconcludeerd dat MarSOF en later het KCT met de FLT’s inkwantitatief opzicht een kleine bijdrage aan de omvangrijkere Nederlandse militaire operaties leverden.De SOF hebben in ieder geval 52 verdachten aan Britse militairen overgedragen. Mogelijk is een deel vande andere genoemde resultaten hierbij al inbegrepen, maar vermeld wordt dat in ieder geval 7 huizenwerden doorzocht, 12 personen aangehouden, een aanval op het Coalition Provisional Authorities-huisafgeslagen en een keer met precisieschutters tegen militieleden opgetreden. Bij meerdere van dezeactiviteiten waren ook grote aantallen reguliere militaire eenheden betrokken. De SOF zelf leverden dusslechts een kleine bijdrage aan de hele Nederlandse militaire operatie in de provincie. Hiernaast kanworden geconcludeerd dat in ieder geval sprake was van overt optreden (gesprekken voeren). Het werk vande FLT’s leverde ongetwijfeld ook belangrijke informatie op (politieke inlichtingen), maar kan niet alsSR worden bestempeld, want vaak lijkt het er niet op dat specifieke en tijdgebonden inlichtingen wordengezocht. De aanhoudingen kunnen als DA, dus deel van de hoofdtaken van de MSE, worden gezien. Watbetreft de ‘bijkomende activiteiten’ kunnen psychological operations-werkzaamheden (gebruik van radio entelevisie) worden geconstateerd. Hiernaast wordt meermalen gesproken over contacten met of juist hettegengaan van de activiteiten van criminelen. Waarschijnlijk is het werk van de FLT’s in Al-Muthanna nietvan invloed geweest op de situatie in heel Irak, maar voor de veiligheid in deze provincie wel. Sprake isdus van inzet op operationeel niveau. Met enige voorzichtigheid mag ook worden gesteld dat de SOF methun vele arrestaties, inclusief van leiders van de tegenstander, in ieder geval probeerden bij te dragen aanhun strategische verlamming.4.7 Evacuaties van burgers (2004 en 2006)Ivoorkust (2004)In november 2004 verzorgde het KCT in Ivoorkust de NEO van 85 Nederlanders, het personeel van deNederlandse ambassade, 24 Belgen en enkele andere buitenlanders. De Koninklijke Luchtmacht leverdeeen KDC-10 voor het luchttransport naar het gebied, de MIVD gaf voor de daadwerkelijke inzet briefingsover het land. Eenmaal ter plaatse beveiligden de commando’s de ambassade, zetten verbindingen op,voerden verkenningen uit in de stad, overlegden met de Nederlandse ambassadeur, andere buitenlandseeenheden en de Franse inlichtingendienst en maakten verschillende evacuatieplannen. Op dag vier na299 Brocades Zaalberg en Ten Cate (2010), p. 224.300 SFIR 4 juli – november 2004 (2004), pp. 192-193.301 Brocades Zaalberg en Ten Cate (2010), pp. 234-235 en SFIR 4 juli – november 2004 (2004), p. 99.hun aankomst werd een spoedige verslechtering van de veiligheidssituatie in de stad voorzien. Beslotenwerd om de Nederlanders na het invallen van de duisternis naar de luchthaven te verplaatsen. Daarvandaanwerd het geheel door de Koninklijke Luchtmacht per C-130 naar een Dakar, Senegal gevlogen. Devolgende dag werd koers gezet naar Eindhoven. Voor de NEO werden 20 KCT-ers ingezet. De commando’sbleven na de NEO zelf met een kernstaf van de ambassade achter. Ze verschansten zich in het gebouw omde 30 Nederlanders die hadden geweigerd te vertrekken later alsnog te kunnen helpen. 302Libanon (2006)Al voordat daadwerkelijk een NEO werd uitgevoerd, van 7 tot en met 9 juni 2006, waren bij elkaar 10BSB’ers en KCT-ers ingezet in Libanon. 303 Na escalatie van het conflict in dat land werd midden juli 2006door het ministerie van Buitenlandse Zaken gevraagd om extra beveiliging van de ambassade in Beiroeten eventuele uitvoering van een NEO. KCT-ers verbleven met een extra beveiligingsdetachement van deBSB zes dagen op de ambassade. Met bussen werden de Nederlanders uit Libanon vervoerd naar Aleppo, inSyrië, en daarvandaan per vliegtuig naar Nederland. Het ministerie van Defensie verzorgde twee vluchten.Toen bleek dat Beiroet niet onder vuur zou komen te liggen werd de KCT-bijdrage afgebouwd. Voor debescherming van de Nederlandse ambassade in Damascus, werd een BSB-team ingevlogen. ‘Een anderemilitaire eenheid’ verkende tegelijkertijd een route voor een evacuatie via de weg en stelde hiervoor eenplan op. Door de Israëlische bombardementen werd het te gevaarlijk gevonden om zo te vertrekken. 304AnalyseNaast ondersteunende eenheden van de Koninklijke Luchtmacht en de MIVD waren de MSE als enige indeze operaties actief. In die zin leverden zij kwantitatief en kwalitatief een grote bijdrage aan deze betrekkelijkkleine Nederlandse militaire operaties. Resultaat was dat in ieder geval 113 burgers in veiligheid werdengebracht. Bij deze twee evacuaties is uiteraard sprake van NEO-inzet van het KCT en de BSB. Ook magdit worden bestempeld als FP, overt en voor een deel (de verkenningen) covert optreden. De verkenningenkunnen als SR worden gezien. Of de informatie over de evacuatieroute ook tijdgebonden was mag wordenbetwijfeld. In de beschrijving van de evacuatie in Ivoorkust kan de toepassing van vijf grondbeginselenvan SOF-optreden worden herkend: het verkrijgen van relatieve superioriteit door een simpel en geheimplan, dat werd uitgevoerd met verrassing, snelheid en doeltreffendheid. Uit de beschikbare bronnenblijkt niet dat vooroefening heeft plaatsgevonden. Gezien de politieke lading van het werk was sprake vanstrategisch gebruik van de eenheden.302 Van Westerhoven en Van Oosbree (2008), Carré (2007), Het plaatsvervangend hoofd… (2005), p. 7 en Nederlanders in Ivoorkust ontzet,Telegraaf, 12 november 2004. Zie ook: Pauline Bax, Kritiek op haastig vertrek Nederlandse ambassadeur in Ivoorkust, NRC Handelsblad, 15 april2005. Bax schrijft dat bij de NEO zestien KCT-ers werden ingezet. In het voorjaar van 2005 keerde de Nederlandse ambassadeur weerterug naar Ivoorkust, vergezeld van ‘persoonsbeveiliging en twee gepantserde auto’s.’ In het artikel staat niet welke organisatie dezeleverde, maar aangenomen mag worden dat dit de BSB was.303 Tweede Kamer, vergaderjaar 2006-2007, 31 031 X, nr. 1, p. 119.304 Van Westerhoven en Van Oosbree (2008), Operatie in het Midden-Oosten (2007), Tweede Kamer, vergaderjaar 2006-2007, 23 432, nr. 215, p.2.80 81

5 Militaire speciale operaties in AfghanistanUit het vorige hoofdstuk werd al duidelijk dat de Nederlandse MSE de afgelopen twee decennia voor veelverschillende soorten activiteiten en in veel landen werden ingezet. De meest grootschalige, diverseen langdurige inzet van Nederlandse MSE vond echter plaats in Afghanistan. Deze operaties zijn hetonderwerp van dit hoofdstuk. Het werk van de Nederlandse MSE in het land wordt uitgebreid en vrijgedetailleerd in de openbare literatuur beschreven. 305 Meer dan in het voorgaande hoofdstuk kan hierworden geanalyseerd welke werkzaamheden de speciale eenheden uitvoeren en hoe zij dat doen. Net alsin het voorgaande hoofdstuk wordt ingegaan op personele en kwalitatieve bijdrage, resultaat, maniervan optreden, hoofd- en bijkomende taken, niveau van optreden, toepassing van grondbeginselen en hetrichten op strategische verlamming.De MSE-operaties in Afghanistan worden hieronder in chronologische volgorde (op begindatum) inverschillende paragrafen beschreven: per operatie een paragraaf en een aparte paragraaf over het nietaltijd aan deze operaties verbonden werk van de BSB. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen algemene impressiesvan de operatie, uitgebreide beschrijvingen van concrete activiteiten en korte vermeldingen vanwerkzaamheden. Elke soort informatie over de betreffende operatie is in een aparte paragraaf verzameld.Terwijl de eerste paragrafen overzichten van hele operaties of rotaties bieden, geven de tweede paragrafengedetailleerde informatie over activiteiten daarbinnen, zoals tot welke soort taken van de MSE dezemoeten worden gerekend en waarom en hoe deze werden uitgevoerd. In de derde paragrafen staan vaakveel acties vermeld, inclusief hun resultaten. Deze korte vermeldingen vullen het beeld over de operatie‘in breedte en diepte’ aan.Na de beschrijvingen van operaties of acties van de MSE staat steeds een analyse. Omdat soms niet genoeginformatie beschikbaar is staat ook in dit hoofdstuk alleen vermeld wat wel kan worden geconcludeerd.Alleen bij minder voor de hand liggende uitkomsten wordt uitleg gegeven.5.1 Bewaking en beveiliging (2002-2010)Gedurende de hele periode van Nederlandse militaire aanwezigheid in Afghanistan was ook de BSB in hetland actief. Op basis van verschillende bronnen kan worden geschetst hoe vaak, waar en wie de brigadebeveiliging bood.Regelmatige beveiligingIn 2002 beveiligde en begeleidde de BSB (met het KCT) een aantal bezoeken van hoogwaardigheidsbekledersaan Kaboel. 306 In 2003 verzorgde de BSB de persoonsbeveiliging van verschillende autoriteitenin Afghanistan. 307 Bekend is verder dat in de periode van februari tot april 2003 de BSB drie weken inKaboel was ter gelegenheid van de commando-overdracht van het hoofdkwartier van de InternationalSecurity Assistance Force (ISAF) van de Turken aan een Duits-Nederlandse staf, waarbij veel buitenlandseministers aanwezig waren. BSB werd ingevlogen en verkende de omgeving. De dagen dat de ministers305 Het gaat hier vooral om De groene baret van het KCT en de Qua patet orbis van het Korps Mariniers. Deze bladen staan in publiek toegankelijkebibliotheken en worden ook op internet gepubliceerd.306 Swillens (2002), p. 26.307 Persoonsbeveiliging, Markrant, nr. 792, 31 januari 2004.82 83

aanwezig waren leverde zij persoonsbeveiliging. 308 De BSB verzorgde vóór 2005 de persoonsbeveiligingvan hooggeplaatste militairen. 309 In november 2005 bewaakte zij de Nederlandse minister van Defensie,Kamp, tijdens zijn bezoek aan de Nederlandse SOF in de provincie Kandahar. Het KCT legde een cordon. 310Tijdens de periode van de Deployment Task Force, die in 2006 de komst van de grotere Nederlandse TaskForce Uruzgan (TFU) moest voorbereiden, beveiligde de BSB de Nederlandse militaire commandant en depolitiek adviseur die vanuit het ministerie van Buitenlandse Zaken aan de missie bijdroeg. Ook werden bezoekendeVIP’s beveiligd: de minister van Buitenlandse Zaken, de minister van Defensie, de Commandantder Strijdkrachten, de Directeur Operaties, de Commandant van de KL en de plaatsvervangend commandantvan de KL. De BSB werkte in Uruzgan samen met Canadese collega’s, voerden met hen verkenningenuit voor toekomstige opdrachten en leverden hen steun in verband met een personeelstekort. Voor haarwerkzaamheden was de BSB gestationeerd in Uruzgan (Tarin Kowt) en op het vliegveld in Kandahar. 311 Debrigade droeg in 2006 bij aan TFU-1 312 en bewaakte in dat jaar ook de Nederlandse generaal Ton van Loon,die binnen ISAF het Regional Command South leidde. 313 Vanaf 2006 beveiligde ze ‘regelmatig’ ministers,staatssecretarissen, meestal van Defensie, en militaire commandanten die Nederlandse troepen inUruzgan bezochten. 314 Heel 2007 bewaakten BSB-persoonsbeveiligers in Kaboel hoge Nederlandse NAVOfunctionarissen.315 Ook was BSB in 2007 actief in Uruzgan. 316 Heel 2008 en heel 2009 ondersteunde de BSBhet ISAF-hoofdkwartier in Kaboel. 317 Midden maart 2010 beveiligde de BSB kroonprins Willem-Alexandertijdens zijn bezoek aan de Nederlandse militairen in Uruzgan. 318 Eind juli 2010 beveiligden twee BSB-erseen bezoekende groep van het Commando Diensten Centra van het ministerie van Defensie aan Uruzgan.319 Begin september 2010 werd de minister van Defensie in Kaboel, Kandahar en Tarin Kowt door BSBbeveiligd. ‘Over land wordt er gereden in konvooi en de verplaatsingen zijn snel. De auto’s zijn gepantserden de mensen … dragen een kogelvrij vest en een helm.’ 320 In november 2010 waren twee BSB-ers op hetmilitaire vliegveld van Kandahar gestationeerd voor de ‘dichtbijbescherming’ van de Nederlandse contingentscommandantin Afghanistan. 321Een aanval in KaboelDe enige activiteit van de BSB in Afghanistan waarover meer gedetailleerde informatie bekend is betrefteen aanval van Talibanstrijders in Kaboel in 2008, tijdens de zestiende viering van de val het communistischeregime in het land in 1992. De BSB was bij een parade aanwezig om vier VIP’s te beveiligen:308 Peerlings (2003), p. 83.309 Anti-terreurbrigade zit niet te wachten op macho’s, Dagblad van het Noorden, 18 maart 2005.310 Eric Vrijsen, Defensie: Kamp in Kandahar, Elsevier, 12 november 2005.311 Morsink (2007), p. 101.312 Saiboo (2006), p. 54.313 Leo van Westerhoven, Fennek solution in Afghanistan, 12-04-2006, www.militaryphotos.net/forums/archive/index.php/t-98989.html,benaderd 28 augustus 2009.314 George Marlet, Hoe een helikopter een minister redt, Trouw, 25 juni 2008.315 Kamerbrief inzake de periodieke stand van zaken over Afghanistan van 24 september 2007 en Tweede kamer, vergaderjaar 2007-2008, 31 444X, nr. 1, p. 116.316 Wapenadjudant op werkbezoek in Afghanistan, Markrant, nummer 870, 7 april 2007, p. 3.317 Tweede Kamer, vergaderjaar 2009-2010, 32 360 X, nr. 1, p. 160 en Tweede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, 31 924 X, nr. 1, p. 131.318 Op een foto in De Volkskrant van zaterdag 20 maart is het BSB-embleem te zien op de arm van een persoon die in militair tenu achter deprins aan fietst. Waarschijnlijk geeft deze foto geen zicht op alle aanwezige beveiligers.319 Gout-van Sinderen (2010), p. 4, bevat een foto waarop twee BSB-ers te herkennen zijn.320 Van Middelkoop in Afghanistan, Reformatorisch Dagblad, 11 september 2010.321 KMar nog steeds … (2010), p. 9. Hier staat niet letterlijk dat dit BSB-ers zijn, maar dit mag gezien het soort werk en de vele jaren van ditsoort werk van de BSB in Afghanistan wel worden aangenomen.de Afghaanse president Karzai, twee Nederlandse generaals en een hoge VN-medewerker. Deze zoudende parade vanaf een tribune bekijken. Door de Afghaanse autoriteiten was erop aangedrongen dat debeveiligers geen wapens zouden dragen en geen gepantserde wagens in de buurt zouden houden. DeBSB-ers smokkelden in hun rugtassen hun wapens in onderdelen toch mee. Ze vertelden de organisatievan de feestviering dat één van de VIP’s een hartkwaal had en dat daarvoor een medische evacuatiewagennoodzakelijk was. Onder dit mom werd toch een gepantserde wagen onder de tribune geparkeerd. Op hetmoment dat het muziekkorps het Afghaanse volkslied inzette openden zes Talibanstrijders met AK-47’sen raketten het vuur op de militaire parade. De Afghaanse president Karzai en honderden Afghaanse enbuitenlandse genodigden, onder wie de Britse en Amerikaanse ambassadeurs en de commandant van deNAVO-trepen in Afghanistan, generaal McNeill, waren net op de tribune gaan zitten toen het spervuurlosbarstte. Er vielen meerdere doden, onder wie twee parlementsleden, en een tiental gewonden. DeTalibanstrijders konden tien minuten lang schieten. De BSB-ers konden ‘hun’ VIP’s in ijltempo met degereedstaande ‘ambulance’ uit het gebied rijden. 322AnalyseOnbekend is hoeveel man of vrouw de BSB voor haar werk in Afghanistan precies heeft ingezet, maarin vergelijking met de hele Nederlandse militaire inzet, zoals die in de volgende paragrafen zal wordenbeschreven en die opliep tot 1500-2000 militairen, is het kwantitatief waarschijnlijk een kleine bijdragegeweest. Uit de gevonden bronnen lijkt persoonsbeveiliging immers steeds door slechts enkele BSB-ers teworden uitgevoerd. De brigade lijkt wel in bijna alle gevallen als enige beveiligers te leveren. In één gevalwerd ook het KCT voor dit doel ingezet. De bijdrage van de BSB aan de Nederlandse militaire operatiesin Afghanistan was ook kwalitatief klein. De invloed die zij op het succes van de Nederlandse militaireinspanningen hadden was niet (veel) groter dan hun aandeel in de personeelsinzet. In bronnen is slechtseenmaal sprake van het beschermen van VIP’s tijdens een daadwerkelijke aanval. Hoewel de dood vandeze personen, vooral president Karzai, zeker politieke gevolgen had gehad, is het onwaarschijnlijk datdaarmee de loop van het conflict in Afghanistan significant en langdurig was veranderd. Vraag is ookwat hem was gebeurd zonder het ingrijpen van de BSB, wat de waarde van de actie van de Nederlandersmoeilijk te duiden maakt.Het werk van de brigade in Afghanistan was maar in een paar opzichten speciaal. Dat geldt niet voor hetfeit dat blijkbaar alleen overt werd opgetreden – dit in tegenstelling tot een deel van het werk dat de BSBin Nederland uitvoert (zie hoofdstuk drie). Wat betreft soorten werkzaamheden is enkel sprake van FP. Debrigade lijkt niet te zijn gebruikt voor MA, bijvoorbeeld het trainen van Afghaanse politie, counterdrug encontraterrorisme – wat gezien de capaciteiten van de BSB tot de mogelijkheden behoorde. Van DA en SRlijkt ook geen sprake te zijn geweest. Uit de personen die werden beveiligd kan worden geconcludeerd datBSB op alle drie de militaire niveaus werd ingezet. Uit bovenstaande fragmenten blijkt dat het hierbij gingom Nederlandse bewindslieden en de kroonprins (strategisch), TFU- en andere commandanten van ISAFregio’s(operationeel), maar ook bezoekende commandanten van delen van de krijgsmacht (tactisch).Alleen deze inzet op strategisch (en operationeel) niveau maakt dat het werk van de BSB in Afghanistanals speciaal, anders dan de reguliere eenheden van de krijgsmacht mag worden bestempeld.322 Snel, slim, onzichtbaar BSB, De Telegraaf, 6 maart 2010. Aangenomen is dat Heesters (2010), pp. 58-59, over hetzelfde incident schrijft.Hierin wordt gesproken van de beveiliging van de Afghaanse president Karzai door drie BSB-ers toen zes Taliban-strijders het vuuropenden tijdens een parade in Kaboel.84 85

5.2 Kaboel (januari 2002 – augustus 2003)Op 11 september 2001 voerde de terreurorganisatie Al-Qaida-aanslagen uit in New York en Washington.Afghanistan was een van de belangrijkste thuisbases van de organisatie, waar zij door het bewind van deTaliban werden beschermd. De Verenigde Staten oefenden na de aanslagen grote druk uit op de Talibanom de aanstichters van de aanslagen uit te leveren. Dit werd echter geweigerd, waarop de VerenigdeStaten, het Verenigd Koninkrijk en Australië op 7 oktober 2001 de aanval op de Taliban openden. Samenmet een alliantie van strijdgroepen uit het noorden van het land wisten zij de Taliban te verslaan, waarbij,zoals in de inleiding van dit boek al werd beschreven, SOF een hele belangrijke rol speelden. In december2001 werd door vertegenwoordigers van de belangrijkste groeperingen in Afghanistan, uitgezonderd deTaliban, in Bonn een akkoord gesloten om een interim-regering te vormen. De lidstaten van de VN werdgevraagd zich in te zetten voor de opbouw van een Afghaans politieapparaat en een Afghaanse krijgsmacht.Voordat deze zelf de vrede en de openbare orde konden handhaven zou een door de Veiligheidsraadvan de VN gemandateerde ISAF hen in Kaboel en omgeving daarbij helpen. De vredestroepen zoudenzich ook inzetten voor het herstel van de infrastructuur in Afghanistan. Het Akkoord van Bonn liet demogelijkheid open om het ISAF-mandaat naar de rest van het land uit te breiden. In oktober 2003 gaf deVeiligheidsraad hiertoe een expliciet mandaat. Eind december 2001 besloot de Nederlandse regering eenversterkte compagnie van ongeveer 200 militairen van de Lucht Mobiele Brigade naar Kaboel te sturen.Midden februari 2002 waren alle Nederlandse militairen aanwezig. In augustus 2003 stopte de zesde enlaatste Nederlandse rotatie haar werk in Kaboel. Nederland leverde in deze periode ook militairen voorhet ISAF-hoofdkwartier in de hoofdstad. Vanaf maart 2004 was een detachement Apache-helikoptersgestationeerd op het vliegveld van Kaboel. Voor de ondersteuning van de ISAF-troepen waren vanafseptember 2004 ook Nederlandse F-16 gevechtsvliegtuigen actief vanaf een vliegbasis in het naburigeKirgizië, later vanaf het vliegveld Bagram bij de Afghaanse hoofdstad. 3235.2.1 Beschrijving van de hele operatieAlgemene beschrijvingAls deel van de Nederlandse ISAF-operatie in en om Kaboel vertrok op 8 januari 2002 ook een voordetachementvan 10 man van het KCT vanaf vliegveld Eindhoven naar Afghanistan. Na te zijn aangekomen ophet vliegveld van Bagram was men de eerste dagen bezig met het begeleiden van konvooien van Bagramnaar Kaboel. Aansluitend werden hoofd- en nevenroutes verkend. Na twee-en-een-halve week kwam hetoverige personeel aan en was het detachement van 32 man compleet. De eerste dagen werden de nieuwemensen ingewerkt, maar toen alle voertuigen ook waren aangekomen gingen de ploegen zelfstandigaan het werk. 324 Hoofdtaken waren FP, het verzamelen van inlichtingen en (lange afstands)verkenningen.In de dreigingsanalyse was geconcludeerd dat naast criminelen ook krijgsheren een probleem kondenvormen. Verder was onduidelijk hoe de bevolking op buitenlandse troepen zou reageren. Er was dreigingvan terreuraanslagen met autobommen en beschietingen met Stingers en Grail-raketten. 325 De KCT-ersbegeleidden konvooien (tussen Bagram en Kaboel), voerden in ieder geval in Kaboel verkenningen uit(hoofdroutes, ambassades en politieposten), waren quick reaction force, beschermden de Nederlandse323 Klep en Van Gils (2005), pp. 442-443 en 452-463. De officiële benaming van de Apache attack helicopter is AH 64.324 ‘Dusty Dutch’ (2001), p. 39.325 Stinger is de vanaf de schouder af te vuren, hitte zoekende, tegen vliegtuigen af te vuren raket van Amerikaanse makelij. Grail is deRussische evenknie.basis, beveiligden tegen terreuraanslagen, begeleidden VIP’s, leidden een verkenningspeloton van deAfghaanse Nationale Garde op en verleenden humanitaire hulp. Konvooibegeleiding werd na verloop vantijd aan reguliere eenheden overgelaten. Na maart 2002 gebeurde hetzelfde voor quick reaction force-werk.Bij VIP-beveiliging werd samengewerkt met BSB. 326 Het KCT voerde ‘specifieke opdrachten’ uit voor deKabul Multinational Brigade. Die duurden soms één, soms meerdere dagen, de langste duurde 18 dagen. 327In januari 2003 werd het inmiddels naar 30 man teruggebrachte aantal KCT-ers in Kaboel weer uitgebreid:tot 45. 328Tweede rotatieVan een aantal KCT-detachementen uit deze operatie zijn verslagen beschikbaar. Zo wordt in het operatiebevelvoor alle Nederlandse militairen van de tweede rotatie als taken voor het KCT genoemd: fungerenals quick reaction force, voorbereiding van een extractieplan voor de Nederlandse infanterie en de Nederlandsediplomatieke vertegenwoordiging in Kaboel, beveiliging van ‘Nederlandse bezoekersdelegaties’,oefenen en trainen, en ondersteuning van de infanterie in haar werkzaamheden, opleiding en training.De commando’s kregen lessen in het in noodgevallen oproepen van luchtsteun. Het KCT leverde 32man voor de operatie: een commandant, diens plaatsvervanger, een compagnies-sergeant-majoor, eenverbindingsofficier, een verbindingsspecialist, drie onderofficieren en drie commandoploegen. Dezelaatste bestonden elk uit een commandant, een plaatsvervanger en zes sergeanten of korporaals. Binnende ploegen waren steeds vier soorten specialisten ingedeeld: twee militairen voor verbindingen, tweescherpschutters, twee voor springstoffen en twee medisch specialisten. Het KCT voerde drie maandenlang ongeveer één operatie per week uit, naast gedurende de hele periode, 24 uur per dag, een ploegbeschikbaar te houden om binnen 12 minuten als quick reaction force te kunnen vertrekken. Met de BSB, diein de stad het personeel van de Nederlandse ambassade beveiligde, werd tot in detail een evacuatieplanopgesteld. Overigens werkte in de Nationale Inlichtingen Cel van ISAF in deze periode ook een sergeantvan het KCT. 329 In de periode mei en juni 2002 voerde het korps in Kaboel zeven FP-, contraterrorisme- encountercrime-operaties, en vijf verkenningsvluchten, waarschijnlijk met een Duitse militaire helikopter. 330Derde rotatieTijdens de derde ISAF-rotatie (juli tot en met november 2002) voerde het KCT SR, DA, JCO, FLT en contraterrorisme-opdrachtenuit. Er werden 23 commando’s ingezet. Deze waren onderverdeeld in een commandogroep(in jargon ook wel de ‘OPS’ genoemd) en drie commandoploegen. Eerstgenoemde bestonduit een commandant, een plaatsvervangend commandant, een onderofficier voor operaties en eensergeant en een korporaal voor verbindingen. De commandoploegen bestonden uit een commandant,een plaatsvervanger en vier sergeanten of korporaals. Binnen elke ploeg had iedereen een specialisatie:communicatie, sniper, demolitie of medic. Operationeel werden de commando’s aangestuurd door de stafvan de Kabul Multinational Brigade. De KCT-ers waren binnen 15 minuten inzetbaar. Naast de normale326 Swillens (2002), pp. 25-26, Afghanistan (2002), p. 15, Korpscommandant in Afghanistan (2002), p. 15.327 Afghanistan (2003).328 Theo Koelé en Philippe Remarque, Nederlandse troepen in Afghanistan worden versterkt, De Volkskrant, 16 januari 2003.329 Weemering (2002), pp. 19, 22, 36, 37 en 70.330 Sünkler (2008), p. 143. Genoemd worden een bewakingsopdracht (operatie ‘Argus’), stand-by voor het eventueel bevrijden van gegijzelden(‘Loya Jirga’), contraterrorisme-inzet tegen een IED-maker (‘Galaxy’), een beschermingsopdracht (‘Shinha’), een contraterrorismeinzet(‘Drakar’) en inzet tegen smokkelaars (‘Kieffer’).86 87

patrouillegang en het verzamelen van inlichtingen werd een aantal specifieke opdrachten uitgevoerd.Met andere ISAF-eenheden en SOF van andere landen werd samengewerkt en getraind. 331Vierde rotatieVoor ISAF-4 leverde het KCT éénentwintig commando’s uit de 108 Commandotroepencompagnie en tweeverbindingsmilitairen. Sommigen waren net teruggekomen van de operatie in Macedonië. In Kaboel wasde hoofdopdracht ‘FP door inlichtingenvergaring’. Het detachement werd verdeeld in drie ploegen vanzes man en een commandogroep van vijf militairen. Aan sommige ploegen was ook een Duitse verkennertoegevoegd. De ploegen verplaatsten zich in jeeps met daarop een lichte mitrailleur. Het KCT-deel vanhet grotere Nederlandse kamp bestond de eerste tijd uit vijf tenten, later kreeg men de beschikking over12 tenten. Zowel overdag als ’s nachts werden veel patrouilles gereden, tot in de verste uithoeken van deAOR, om de bevolking te laten zien dat ISAF aanwezig was. Door middel van tolken werd aan bewoners dereden voor de aanwezigheid van internationale troepen uitgelegd en werd ‘interesse getoond voor hunproblemen’. De commando’s rapporteerden bijzonderheden aan de Kabul Multinational Brigade. Tennoorden van het vliegveld trok men de bergen in, waar ze langs de route veel bunkertjes, oude stellingen,kapotte pantservoertuigen, verroest luchtafweergeschut, mijnenvelden en bomkraters aantrof. Deploegen patrouilleerde ook in Kaboel zelf. Van elke tocht werd rapport opgemaakt, inclusief eventuelebijzonderheden. Wanneer de verwachting was dat de criminaliteit zou oplopen of aanslagen zoudenworden gepleegd werd de patrouillegang geïntensiveerd. De situatie bleef echter rustig. ‘Zo nu en dan’ontvingen de ploegen opdrachten die soms één en soms meerdere dagen en nachten in beslag namen- in één geval zelfs achtien. Vaak was dit een reactie op demonstraties, dreigementen van bomaanslagenof raketaanvallen tegen ISAF. Tijdens patrouilles werden regelmatig niet-ontplofte mijnen, granaten,vliegtuigbommen en raketten gevonden. De commando’s markeerden deze met fluoriserende spray of eenlint en waarschuwden de Explosieven Opruimingsdienst. Vanwege ‘belangrijke werkzaamheden’ van deploegen konden slechts een paar commando’s deelnemen aan de kerstviering van de Kabul MultinationalBrigade. 332Zesde rotatieTijdens ISAF 6 bestond het KCT-detachement uit drie operationele ploegen, een verbindingsdienst, FACen logistieke component, en een commandogroep waar onder andere een inlichtingenfunctionaris, eenfoto-, audio- en videospecialist, en een militaire geograaf waren ondergebracht. In de beginperiode hieldhet detachement zich hoofdzakelijk bezig met het maken van een analyse van drie verdachte lokatiesbuiten de AOR van de Kabul Multinational Brigade. Daar werden infrastructuur en terrein bekeken. Metgeavanceerde foto- en videoapparatuur werd het gebied in beeld gebracht. ’s Nachts werden met helikoptersverkenningen uitgevoerd. Met lokale leiders (malik’s) werd over de economische, politieke en financiëlesituatie gesproken. Ook informeerden de commando’s naar criminaliteit, de medische situatie enproblemen met infrastructuur of watervoorziening. Dagelijks werd aan het hoofdkwartier gerapporteerd.Toen de dreiging van aanvallen (met raketten) op het vliegveld van Kaboel toenam werden meerdere dagenpatrouilles uitgevoerd op de vlakte tussen Kaboel en Bagram, en werd het gebied ten zuid-oosten vande hoofdstad verkend (south-east extension). Later ontving men de opdracht een analyse te maken van ‘zone5’, ten zuiden van het Pagman-district, waar een Canadese battlegroup actief was geworden. 333AnalyseIn personeelsaantal leverde het KCT een aanzienlijke bijdrage aan de hele Nederlandse inzet in Kaboel(meer dan 10%). Uit deze meer algemene beschrijvingen kan echter niet goed worden afgeleid hoe belangrijkde commando’s in kwalitatief opzicht voor de hele Nederlandse operatie waren. Onduidelijk is wat deconcrete resultaten van de inzet waren. Wel kan worden opgemaakt dat het KCT (in één geval werd samengewerktmet de BSB) hoofdzakelijk overt optrad. Van covert of discrete acties lijkt geen sprake te zijn geweest.De gevonden bronnen melden veel SR-taken, maar of inderdaad aan de definitie hiervan werd voldaan kanniet aan de hand van meer gedetaileerde informatie worden gecontroleerd. Het opleiden van Afghaanseverkenners is uiteraard een geval van MA. In de bronnen wordt ook van JCO en FLT-taken gesproken.Duidelijk is dat veel contraterrorisme- en FP-, en in mindere mate countercrime- en humanitaire hulpwerkzaamhedenwerden uitgevoerd. Een deel van deze activiteiten zal effect in het hele operatiegebied(Kaboel en omgeving) hebben gehad. Sommige patrouilles en het optreden als quick reaction force moetenworden geacht ‘slechts’ op tactisch niveau te hebben plaatsgevonden. Gezien de politieke lading van hetbeschermen en eventueel bevrijden van VIP’s mag dit inzet op strategisch niveau worden genoemd.5.2.2 Uitgebreidere beschrijvingen van activiteitenHulp na een aardbevingOp 25 maart 2002 en daarna waren er twee aardbevingen en zware naschokken in de circa 280 kilometerten noorden van Kaboel gelegen plaats Nahrin. Op 27 maart vertrokken 18 KCT-ers, Duitse artsen enchirurgen, Explosieven Opruimingsdienst, militaire politie en een ziekenauto om hulp te bieden. Deroute tot Bagram was bekend, maar daarna trok de groep door onbekend gebied tot de 3400 meter hooggelegen Salang-tunnel. De drie kilometer lange tunnel bleek vol opstoppingen van vrachtauto’s te staan;de kolonne had elf uur nodig om door de tunnel te komen. In totaal duurde de reis naar Nahrin 36 uur.Drie kilometer ten westen van de plaats werd een kamp opgezet. Nahrin bleek voor 90% verwoest. Delokale bevolking was ondergebracht in tenten van al aanwezige niet-gouvernementele organisaties. Dezebehandelden ook de zwaargewonden. Er bleken 800 doden te zijn, veel minder dan aanvankelijk geschat,die bij aankomst ook al bleken te zijn ‘geborgen’. De KCT-ers reden tussen 29 en 31 maart diverse patrouilles.Er werden verkenningen uitgevoerd en naar twee locaties reserve-onderdelen voor defecte Duitsevoertuigen gebracht. Op 1 april begon men aan de terugreis. De eerste 40 kilometer ging over onverhardewegen en door een mijnenveld. De wegen veranderden al snel in modderpoelen en beekjes. Hier en daarkwamen voertuigen vast te zitten. Deze werden snel weer losgetrokken. Eén van jeeps van het KCT kreegeen lekke brandstoftank en moest 15 kilometer gesleept worden tot het eerste rustpunt. Daar werd eennoodreparatie uitgevoerd. De Salang-tunnel bleek weer een forse hindernis, mede omdat de regen wasovergegaan in sneeuw. Op 2 april was de groep weer terug op de basis in Kaboel. 334331 Verhoog en Jacobs (2002), pp. 85-90.332 Houwerjoe!!... (2003), pp. 57-61.333 Wessels en Bolier (2003), pp. 80-81.334 ‘Dusty Dutch’ (2001), pp. 57-60. Kortere vermelding in Klep en Van Gils (2005), p. 456.88 89

AnalyseOnduidelijk is hoe groot, kwantitatief gezien, de bijdrage van het KCT aan deze actie was. Uit de beschrijvinglijkt het alsof de commando’s met hun verkenningen als enige een bijdrage aan het resultaat vandeze tocht leverden. Deze inzet van het KCT is te typeren als overt humanitaire hulp. De grondbeginselenvan speciale operaties kunnen niet worden herkend. Gezien de goodwill die een dergelijke hulpoperatieopleverd, bij de plaatselijke bevolking, maar ook in de rest van het hele land, in de Afghaanse politiek ende (internationale) media, mag deze inzet als strategisch van aard worden bestempeld.Doorzoeking wapendepotNa hun eerste week in Kaboel ontving de nieuwe rotatie commando’s eind juli of begin augustus 2002 deopdracht in het district Shina een wapendepot te doorzoeken. Van inlichtingendiensten werden satellietopnamenontvangen. ‘s Nachts werd het betreffende huis geobserveerd om te kijken wie er in en uitgingen en om de omgeving gedetailleerd in kaart te brengen. Met ongeveer zestig man werd uiteindelijkhet depot benaderd: teams die naar binnen zouden gaan, back-up, forensisch specialisten (Spurensicherung),explosievenexperts en een groep voor eventuele arrestaties. Duitse Feldjäger 335 zetten de wegen rondomhet pand af. Bij de inval werden onder de vloer twaalf raketten gevonden van het type waarmee het militairekamp al meermalen was beschoten. 336AnalyseAls wordt aangenomen dat ten minste drie KCT-teams deelnamen – twee voor de instap en een als back-up- dan leverde het korps een aanzienlijke kwantitatieve bijdrage aan deze actie. Met de observaties enhet binnentreden van het depot leverden de commando’s in kwalitatief opzicht een grote bijdrage. Hetresultaat was dat de tegenstander twaalf raketten werden ontnomen. Bij deze actie lijkt sprake te zijngeweest van covert optreden: het wapendepot werd een tijd heimelijk geobserveerd, al is onduidelijk hoelang. Dit deel van de operatie kan als SR worden gekenmerkt. Uiteindelijk werd met behulp van andereeenheden, misschien wel verrassend, maar duidelijk overt begonnen het te doorzoeken. De inval zelf lijkteen duidelijk geval van DA. Verder is de actie te typeren als contraterrorisme en lijkt in ieder geval FP alseffect te zijn bereikt (einde beschietingen van het eigen kamp). Interessant is ook dat veel van de grondbeginselenvan McRaven (1995) worden gehanteerd: het behalen van relatieve superioriteit met een simpelen geheim plan, uitgevoerd met verrassing, snelheid en doeltreffendheid. Van vooroefening blijkt uit degevonden bron echter niets. Gezien de informatie dat de raketten mogelijk zouden worden gebruikt omISAF in Kaboel te beschieten moet worden geconcludeerd dat het effect van deze actie op operationeelniveau lag, namelijk in de AOR-Kaboel.Benadering villacomplexIn de nacht van 9 augustus 2002 trokken de KCT-ers naar het berggebied in het district Paghman 337 met hetgedurfde plan om het villacomplex van een lokale leider ongemerkt binnen te dringen en ongemerkt weerte vertrekken. Na een flinke partij rotsklimmen werd in het complex een aantal ISAF-tijdschriften achtergelaten.Een andere commando plakte ISAF-stickers op een gebouwtje. Na ongeveer drie uur was de groepweer terug onder aan de berg. De volgende dag reed een KCT-patrouille naar Paghman om de reacties tepolsen en te proberen met de leider te spreken. De wachtposten aan de rand van het gebied waren al op dehoogte en kregen via de portofoon te horen dat de Nederlanders voor de thee welkom waren. Na tot hetvillacomplex te zijn gereden sprak de commandant van de commando’s drie kwartier met de leider, diebedankte voor de tijdschriften en respect toonde voor de indringactie. Ook zei hij met een hoge ISAF-vertegenwoordigerte willen praten. 338AnalyseInteressant is ook dat het KCT deze activiteiten alleen ondernam, dus zowel kwantitatief als kwalitatiefeen grote bijdrage leverde. De benadering van de lokale leider is een interessante actie, die duidelijk eencovert deel heeft. Pas de volgende dag wordt overt opgetreden. De actie kan als DA (‘het in handen krijgenvan een high value target’) worden bestempeld, zij het zonder geweldgebruik. Daarbij is van FLT, JCO en/ofpsychological operations sprake. De bezochte leider had meer dan regionale invloed. In die zin was sprakevan een actie op strategisch niveau. Ook in deze actie kunnen veel van de grondbeginselen van specialeoperaties worden herkend; alleen het vooroefenen lijkt wederom te ontbreken.ConferentiebeveiligingBegin augustus 2002 kreeg het KCT de opdracht een conferentie van Afghaanse ministers in het hotelIntercontinental in Kaboel te beveiligen. Ook een Chileense minister zou aanwezig zijn. Na kaarten vande omgeving te hebben bestudeerd werd in een verlaten wachttoren op een nabijgelegen heuveltje eenobservatiepost ingericht. Daar zouden de commando´s eventuele naderende auto´s van ver kunnen zienaankomen. De omgeving werd te voet in meer detail verkend. Ten noorden van het hotel richtten deKCT-ers een post in met radio-apparatuur. Ze kregen een Duits pantservoertuig, inclusief Duitse verzorgingstroepen,ter beschikking. Omdat de Nederlanders geen nachtzichtkijkers op hun geweren haddenwerden twee Duitse scherpschutters aan de eenheid toegevoegd. Toen deze in het donker, met koplichtende Nederlanders verblindend, kwam aanrijden steeg de spanning. Eén van de mannen uit de KCT-eenheidging, onder vuurdekking van de anderen, de auto tegemoet en kon al snel melden dat geen gevaardreigde. Die nacht vond nog een dergelijk incident plaats. De Nederlanders zagen twee bewapende mannenbij het hotel en konden niet vaststellen of dat andere ISAF-troepen waren. Volgens de richtlijnen zoudat voldoende zijn geweest om de twee door de scherpschutters neer te laten schieten. De Nederlandersbesloten echter met enkele mensen te gaan kijken. De twee onbekenden bleken al snel niet-Engelssprekendemilitairen te zijn van de Turkse eenheid die het commando van de beveiligingsoperatie voerde. Zehadden geen infrarood licht afgevende staven bij zich om voor andere eenheden met infraroodkijkers opafstand herkenbaar te zijn, zoals was afgesproken. De Turken haalden hun schouders op en liepen terugnaar het hotel, waar ook hun officieren zich bevonden. De conferentie zelf verliep de volgende dag zonderproblemen. 339335 Dit is de Duitse militaire politie.336 Wohlgethan (2008), pp. 151-153. Wohlgethan is een Duitse para die per 1 juli 2002 in Kaboel werd toegevoegd aan de eenheden van hetKCT. Volgens het Nederlandse ministerie van Defensie vervulden tussen juni 2002 en februari 2003 3 tot 5 Duitse militairen een functiebij het KCT-peloton. Zij voerden dezelfde taken uit als de Nederlanders - Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, Aanhangsel, nr. 1375,p. 2948.337 In de brief van de minister van Defensie aan de Tweede Kamer, 9 november 2007, wordt aangegeven dat de de commando’s ‘bergtrainingen’uitvoerden in het district Paghman.338 Wohlgethan (2008), pp. 155-159. Wohlgethan schrijft dat de leider Khaddafy Janjalani heette en een van de leiders van de hoofdzakelijkin de Filippijnen opererende terroristische groepering Abu Sayyaf was. Het ministerie van Defensie gaf aan dat in Paghman hetAfghaanse parlementslid Abdul Rasul Sayyaf woonde en dat het ministerie geen informatie had dat Janjalani ooit in Afghanistan was.Zie: Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, Aanhangsel, nr. 1375, p. 2948.339 Wohlgethan (2008), pp. 160-164.90 91

AnalyseWat kan uit deze beschrijving van de beveiliging van het hotel worden geconcludeerd? De KCT-ers leverdenals waarschijnlijk de enige ingezette Nederlandse eenheid een grote bijdrage. Deze operatie wasduidelijk ook covert (onzichtbare observatie, ‘s nachts), maar behoorde tot geen van de drie hoofdtakenvan speciale eenheden. In dit geval was sprake van FP, al betrof de bescherming geen militairen. De VIP’sdie werden beveiligd waren van strategische waarde voor de tegenstanders.SchietincidentVolgens enkele bronnen werd op 7 augustus 2002, terwijl de commando’s weer in Paghman patrouillesreden, op de radio een bericht gehoord dat een groep van twaalf gewapende mannen, na criminele engewelddadige activiteiten te hebben uitgevoerd in het Bagrami-district ten zuidwesten van Kaboel, inde richting van de commando’s trok. Bij een politiepost waren twee agenten vermoord. Eerst met hogesnelheid, maar toen ze dichterbij kwamen stapvoets, werd door de Nederlandse commando’s richting debende gereden. Na een spoor van weggeworpen kleren, uitrusting en bloed te hebben gevolgd hoorden zeiets verderop schoten. Een deel van de groep ging te voet verder. Op de top van een heuvel zagen ze enkelemannen, die kort daarop weer wegdoken. Via de radio werd gemeld dat ook een ander KCT-team dicht inde buurt was. Plotseling kwamen met hoge snelheid twee jeeps met daarin ook een Amerikaanse inlichtingenofficieraangereden. Terwijl de Nederlanders werden ondervraagd zagen ze dat de Amerikaan eenjournalist en een cameraman, die op een heuveltje nabij stonden te filmen, benaderde en hun filmbandenin beslag namen (later bleken het dummies te zijn). Nadat de Nederlanders hadden verzekerd zelf ook geenopnamen te hebben gemaakt mochten ze verder trekken. 340 Een andere bron meldt dat een groep KCTmilitairenaan het begin van de middag in opdracht van de ISAF-leiding op de plek van het schietincidentwas. Toen waren de lichamen van de gedode personen al weggehaald door de Afghaanse autoriteiten. 341Nog een andere tekst meldt dat na berichten over het incident het hoofdkwartier van de Kabul MultinationalBrigade het KCT alarmeerde. Drie commandoploegen waren toen bezig met geplande patrouilleselders in Kaboel. Zij zijn eerst teruggegaan naar de ISAF-basis. Daar ontvingen zij de opdracht in de omgevingvan het schietincident te zoeken naar mogelijke andere ontsnapte gevangenen. Om ongeveer twaalfuur werd vertrokken voor deze opdracht. Eén van de drie groepen is op de plaats van het incident geweest.Door geen van de groepen zijn ontsnapte gevangenen aangetroffen. 342 Verder staat te lezen dat eerder diedag een andere KCT-eenheid een opdracht had uitgevoerd, die niet aan het schietincident gerelateerd was,waarvoor rond half tien ’s ochtends de basis was verlaten. 343 Ook een groep van de Lucht Mobiele Brigadewas - ruim een uur na het schietincident - ter plekke en zag daar enkele tientallen Afghaanse militairen enpolitieagenten en een generaal van de Afghaanse inlichtingendienst, in het Engels bekend als de NationalDirectorate for Security. 344340 Wohlgethan (2008), pp. 175-179 en de Argos-radioprogramma’s van 10 maart 2010 en 3 oktober 2009.341 Tweede Kamer, vergaderjaar 2009-2010, Aanhangsel, nr. 1845, p. 3955. Hier staat ook dat het Nederlandse Openbaar Ministerie constateerdedat de passages uit Wohlgethan over deze dag grotendeels overeenkomen met de rapportages van KCT-eenheid 4.11.342 Tweede Kamer, vergaderjaar 2009-2010, Aanhangsel, nr. 1844, p. 3951.343 Beantwoording Kamervragen over de rol van Nederlande militairen bij een actie op 7 augustus 2002, brief van de minister van Justitie aan deTweede Kamer van 14 juni 2010.344 Tweede Kamer, vergaderjaar 2009-2010, Aanhangsel, nr. 118, p. 2518.AnalyseHoe moet de betrokkenheid van de commando’s bij dit schietincident, waar in de Nederlandse media enpolitiek veel over te doen is geweest, militair-operationeel worden beoordeeld? De KCT-ers lijken nietmeer te hebben gedaan dan het uitvoeren van een achtervolging. De commando’s speelden in kwantitatiefen kwalitatief opzicht een aanzienlijke rol, net als de militairen van de Lucht Mobiele Brigade. Er lijktalleen van overt optreden sprake te zijn geweest. Het betrof geen van de drie hoofdtaken. Uit de aanwezigheidvan de Afghaanse inlichtingendienst mag worden afgeleid dat de dode criminelen van politiekbelang waren, wat duidt op een inzet van het KCT op strategisch niveau.Massoud-herdenkingOperatie Sabre betrof beveiliging tijdens de herdenking van de moord op de Afghaanse generaal Massoud.345 Daarvoor werd door de KCT-ers een plan gemaakt. Er werden door de commando’s locatiesverkend en ingericht bij de vier belangrijkste moskeeën van de stad. 346 Wat er gebeurde op een daarvanis uitgebreid beschreven. Op 3 september 2003 werd door de commando’s in het centrum van Kaboel, ineen vervallen kantoorgebouw naast een moskee en een plein, een observatiepost ingericht. Eerst werdhet complex doorzocht op mijnen en de directe omgeving verkend. Voor het gebouw liep nog een weg,waarover de groep in noodgevallen snel zou kunnen vertrekken. Terug op het kamp werd een gedetailleerdeplanning gemaakt en werden alle benodigde middelen bij elkaar gebracht om dagenlang vanuit hetgebouw te observeren en daar te eten, drinken en slapen. 347Na een paar uur slaap, in de nacht van 5 september, trok men in het vervallen gebouw. De volgende ochtendwerd met de observatie begonnen. Twee man keken steeds naar de moskee, de andere twee rusttenuit. Elke drie uur werd gewisseld. Van iets achter de gevellijn werd door de ramen de omgeving waargenomen.De groep had steeds radiocontact met de basis. In een kamer in het gebouw kon men rusten,een ander diende als toilet. De groep had voor een week genoeg voedsel en water bij zich. In de omgevingwas een quick reaction force gestationeerd. Deze kon, mocht dit nodig zijn, binnen tien minuten alleobservatiepunten bereiken. Ook met de quick reaction force had de groep radiocontact. Laat op de middagvan de eerste dag kwam eerst een kleine, daarna op ongeveer 250 meter van de groep een grote bom totontploffing. Door hun telelenzen zagen de KCT-ers vele bebloede lichamen liggen. De teamleider beslootdat twee man de straat op zouden gaan. De anderen bleven binnen om contact met de basis te houden. Detwee liepen tussen de slachtoffers rond en keken welke op de grond liggende mensen nog in leven waren.Via de radio kreeg men te horen dat ze, om hun opdracht niet in gevaar te brengen, terug moesten naarhun observatiepost. 348Terug in het gebouw wasten en ontsmetten zij zich. Via de radio werd de opdracht ontvangen niet meerhet gebouw te verlaten en extra veiligheidsmaatregelen te nemen. Om tegen eventuele binnensluipersgewaarschuwd te worden spande de groep draden over de trappen. Aan de draden werden rookgranatengehangen. Op de reeds eerder aangelegde barricaden bij de ingang van het gebouw werden handgranatengelegd. Hierna werd de observatie hervat. Later kreeg men te horen dat er op de markt 26 doden en 150345 Massoud vocht in de oorlog om de Sovjet-Unie uit Afghanistan te verdrijven en later als commandant van de Noordelijke Alliantie tegende Taliban. Twee dagen voor ‘9/11’ werd hij door vermoedelijk Al-Qaida-leden vermoord.346 Verhoog en Jacobs (2002), p. 86.347 Wohlgethan (2008), pp. 193-195.348 Wohlgethan (2008), pp. 196-199.92 93

waren unaniem van mening dat het hem inderdaad was. Dit werd aan de J2 (‘afdeling inlichtingen’) van deISAF-staf doorgegeven. 352AnalyseDit is een betrekkelijk korte beschrijving van een bijzondere gebeurtenis. Het KCT was blijkbaar als enigeNederlandse militaire eenheid actief, dus het leverde zowel kwantitatief als kwalitatief een grote bijdrage.Ze hadden daarbij de leider van een van de grootste tegenstanders van ISAF in het vizier. Deze toevallige‘ontmoeting’ kan worden getypeerd als een covert SR-activiteit. Ondanks dat Hekmatyar alleen werdgezien kan worden gesproken van een activiteit van strategische waarde.Analyse van de uitgebreidere beschrijvingenIn de bovenstaande fragmenten worden met een enkele uitzondering (‘schietincident’) acties beschrevenwaaraan het KCT een kwantitatief en/of kwalitatief grote bijdrage leverde. Het grote aantal operaties wijstop een aanzienlijke bijdrage van het KCT aan het hele Nederlandse militaire effect. Als enige directe resultaatstaan twaalf in beslag genomen raketten vermeld. Naast een aantal gevallen van overt optreden zijnopvallend veel covert acties gevonden (‘doorzoeking wapendepot’, ‘benadering villacomplex’, ‘conferentiebeveiliging’,‘Massoud-herdenking’, ‘verrassende waarneming’). Van twee van de drie MSE-hoofdtakenis meermalen sprake: SR (‘doorzoeking wapendepot’, ‘Massoud-herdenking’, ‘vluchtend terug’, ‘verrassendewaarneming’) en DA (‘doorzoeking wapendepot’, ‘benadering villacomplex’, ‘dreigende politiemannen’).Hiernaast kan drie keer FP (‘doorzoeking wapendepot’, ‘conferentiebeveiliging’, ‘dreigendepolitiemannen’), twee keer contraterrorisme en elk één keer humanitaire hulp, FLT/JCO en psychologicaloperations worden herkend. In de meeste gevallen is sprake van een inzet van KCT-teams op militair strategischniveau (‘hulp na een aardbeving’, ‘benadering villacomplex’, ‘conferentiebeveiliging’, ‘schietincident’,‘verrassende waarneming’). Daarnaast zijn drie acties van operationeel niveau waar te nemen:‘doorzoeking wapendepot’, ‘dreigende politiemannen’ en ‘vluchtend terug’. Met acties op operationeelen zelfs strategisch niveau leverde het KCT een kwalitatief grotere bijdrage dan op basis van personeelsaantallenmag worden verwacht. Ook wat betreft de toepassing van de SOF-grondbeginselen van McRaven(1995) lijkt de inzet in Kaboel in deze bronnen een hoog ‘speciale operaties gehalte’ te hebben gehad. Indrie gevallen (‘doorzoeking wapendepot’, ‘benadering villacomplex’, ‘dreigende politiemannen’) kunnenalle principes worden herkend, met uitzondering van een vooroefening.5.2.3 Korte vermeldingen van activiteitenOver de inzet van het KCT in en om Kaboel zijn veel korte fragmenten te vinden. Deze staan hierondersamengebracht per soort werkzaamheid. Aan het eind van deze paragraaf volgt een analyse van alle kortevermeldingen.352 Wohlgethan (2008), pp. 237-240, Tweede Kamer, vergaderjaar 2009-2010, Aanhangsel, nr. 1187, p. 2515 en Tweede Kamer, vergaderjaar2007-2008, 27 925, nr. 292, p. 6.BeveiligingOp 4 maart 2002 beveiligde het KCT het bezoek van de Nederlandse minister van Defensie. 353 Op 14 maart2002 beveiligde het KCT het bezoek van de Vaste Kamercommissie van Defensie. 354 Op 12 april beveiligdehet KCT de bevelhebber van de KL en de commandant van het KCT tijdens hun bezoek aan Kaboel. 355 Op 26juli 2002 kreeg het KCT-team opdracht een groep Duitse commando-officieren van Bagram op te halen.Op de weg terug passeerden ze een Afghaans check point dat in een vuurgevecht verwikkeld was met eenonzichtbare tegenstander in de nabijgelegen bergen. Toen de Nederlanders voorbij reden stopte het vurenvan beide zijden tijdelijk. 356 In mei 2002 begeleidden commando’s Afghaanse generaals die werkten aande beveiliging voor de Loya Jirga in Kaboel. Eind mei beveiligde commando’s de plaatsvervangend ChefDefensie Staf tijdens zijn bezoek met persoons beveiliging (close protection) en tijdens zijn transport in hetgebied. 357 Het KCT verzorgde op 26 juli de buitenringbeveiliging bij het bezoek van de Duitse minister vanDefensie. Vanaf een plateau op een verlichtingsmast van het vliegveld hielden de commando’s tijdens deaankomst van de minister de omgeving in de gaten. 358 Voor het bezoek van een hoge Nederlandse generaaltrad het KCT eind augustus 2002 op als persoonbewaker. Voor deze nieuwe rol werden eerst een dageen aantal trainingen doorlopen: technieken wat te doen als de VIP werd aangevallen, alsook het werpenvan explosieven (Sprengen) en schieten vanuit een vliegtuig. De generaal had ook een ontmoeting met decommando’s. 359 Eind september 2002 beveiligden teams van de commando’s een internationale handelsconferentiein Kaboel, waarbij ook de Afghaanse president Karzai aanwezig was. Eerst werd de omgevingverkend. Eén team zette hun voertuigen voor de hoofdingang; als hindernis, maar ook om voorbijkomendeauto’s te dwingen snelheid te verminderen. Men nam wel achter de barricade plaats, maar die daggebeurde er niet veel. Eind september 2002 beveiligde het KCT het konvooi van de Duitse bondskanselierGerhard Schröder tijdens de rit van het vliegveld naar het kamp, waar hij de Duitse militairen bezocht. 360In de tweede helft van 2002 werd in Kaboel met een anti-sniper-operatie (‘Crusader’) de bezoekendeIndiase minister van Buitenlandse Zaken beveiligd. 361 Najaar 2002 beveiligden commando’s drie keerbezoekende VIP’s, hoge militairen en de minister van Defensie (Operatie Raven). 362 Op 10 november 2002startte de KCT-ploegen de veiliging van een groep gebouwen in Kaboel. Deze werden eerst door NederlandseGenie en Explosieven Opruimingsdienst verkend. In en op de gebouwen werden observatiepostengeplaatst. Tijdens Oud- en Nieuw 2002-2003 beveiligde het KCT ‘samen met personeel van de Koninklijkemarechaussee’ de Bevelhebber der Landstrijdkrachten die op bezoek kwam. 363ObservatiesTijdens een vriendschappelijke voetbalwedstrijd tussen de FC Kaboel en ISAF werd het KCT als quick reactionforce en verkenningseenheid ingezet rond het stadion. Ook werd een observatiepost ingericht boven op353 ‘Dusty Dutch’ (2001), p. 41.354 ‘Dusty Dutch’ (2001), p. 42. Auteur schrijft niet om welke Vaste Kamercommissie het ging. Omdat wordt gesproken van ‘de’ VasteKamercommissie is aangenomen dat dit om de groep voor Defensiezaken ging.355 ‘Dusty Dutch’ (2001), p. 42.356 Wohlgethan (2008), pp. 143-144.357 Weemering (2002), pp. 36-37.358 Wohlgethan (2008), pp. 144-146.359 Wohlgethan (2008), pp. 186-187, Argos-reportage van 17 oktober 2007 en Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 27 925, nr. 278, p. 10.360 Wohlgethan (2008), pp. 245-247.361 Verhoog en Jacobs (2002), p. 86.362 Verhoog en Jacobs (2002), p. 87. Mogelijk betreft een hiervan het eerder genoemde bezoek van de Nederlandse generaal in augustus2002.363 Houwerjoe!!... (2003), pp. 34 en 61.96 97

het stadion. 364 Als laatste opdracht van hun verblijf in Kaboel bemande een KCT-eenheid observatiepuntenin de stad, in de omgeving van het hotel Intercontinental, om overdag te kijken of daar demonstratiesvoor of juist tegen de Afghaanse regering niet uit de hand liepen. 365 Commando’s monitorden het zwarematerieel van het Afghaanse leger, dat op 30 april 2002 deelnam aan de militaire parade ter nagedachtenisaan de overwinning van de mujaheddin op de Sovjet-Unie in 1992. 366 In ‘Operatie Galaxy’ (27 tot 28 mei2002) werd door het KCT ten zuiden van het ISAF-verantwoordelijkheidsgebied een waarnemingspostbemand. Doel was een auto te onderscheppen waarmee vermoedelijk een aanslag zou worden gepleegd.Voor de operatie werd aan de Chef Defensie Staf toestemming gevraagd en werd de minister van Defensieingelicht. 367 Tijdens ‘Operatie Kieffer’ werden eind juni 2002 door het KCT in de Franse AOR verkenningengedaan naar mogelijke smokkelaars. KCT-ploegen werden in- en uitgevlogen. 368 In de nacht van 1 op 2 oktober2002 observeerden de commando’s criminele activiteiten in het 2500 tot 3000 meter hoge gebergteop slechts enkele kilometers van het kamp. Daar bleek volop karavaan-activiteit te zijn. De observatieswerden verschillende nachten herhaald. De commando’s documenteerden alle bewegingen. Terug inhet kamp werd steeds verslag uitgebracht. 369 In de tweede helft van 2002 werden in Operatie Excalliburanti-Amerikaanse/ISAF-demonstraties in Kaboel gemonitord. In dezelfde periode werd in Operatie Mantade viering van de Afghaanse nationale dag in het stadion van Kaboel in de gaten gehouden. In OperatieStiletto werden waarnemingsposten ingericht met zicht op vermeende Al-Qaida- of Taliban-verblijfplaatsenin Kaboel. 370PatrouillesMidden juli 2002 voerden de KCT-ers enkele dagen in Kaboel rustig verlopende patrouilles uit. In dezelfdeperiode voerden ze patrouilles uit op de evacuatieroute van ISAF van Kaboel naar het vliegveld vanBagram en in de stad Kaboel zelf. Bij het eerste werden checkpoints van de Afghaanse veiligheidsdienstengeïnspecteerd, bekeken of er troepenbewegingen waren en of nieuw geïnstalleerd militair materieel,bijvoorbeeld luchtafweergeschut, functioneerde. 371 Van 15 tot en met 18 juli 2002 werden meerdaagse patrouillesuitgevoerd in de bergen van Paghman. In deze operatie (Skylark) in de Turkse AOR werden commandoploegenmet behulp van Duitse CH 53-helikopters in- en uitgevlogen. 372 Op of kort na 9 augustus2002 hoorden de commando’s tijdens een patrouille een radiobericht over een bijna in een hotelzwembadverdronken Afghaan. Ze reden erheen en brachten de man naar het ziekenhuis, waar hij overleed.Tijdens een nachtelijke patrouille tegen midden augustus 2002 ontdekten KCT-ers een gangenstelselonder een enorme begraafplaats. Toen de commando’s deze binnen gingen kwamen ze al snel bij eenmunitieopslag. Midden augustus 2002 werden tijdens een nachtelijke patrouille Afghaanse politiepostengecontroleerd, onder andere om te kijken of de agenten geen drugs gebruikten en of de door ISAF en deDuitse krijgsmacht geschonken uitrusting daadwerkelijk bij de posten terecht was gekomen. Het nieuwaangekomen KCT-team reed een week lang patrouilles, was quick reaction force en inspecteerde de routenaar Bagram. 373 Tegen eind augustus 2002 werden de patrouilles ter voorbereiding op de Massoud-dagenhervat, ditmaal in Kaboel zelf. In verschillende delen van de stad werd gecontroleerd of er geen veranderingenaan gebouwen waren aangebracht of dat er vreemde wagens geparkeerd stonden. Ten westenvan de stad werd een observatiepunt ingericht om toezicht te houden op de vele militaire voertuigen diede stad in trokken. Tijdens de Massoud-dagen zelf, vanaf 9 september 2002, waren de KCT-ers 48 uur oppatrouille in en om Kaboel, vooral om aanwezigheid te laten zien, want de afgelopen tijd was het aantalcriminele inbraken en overvallen toegenomen. 374 In het najaar van 2002 of het begin van 2003 werdsamen met de Lucht Mobiele Brigade tien dagen lang intensiever gepatrouilleerd, omdat op basis van eenevaluatie de conclusie was getrokken dat bij volle maan de dreiging van raketaanvallen (op ISAF) groterzou zijn. 375Twee gewondenOp 4 juli 2003 reden KCT-FAC-ers met hun jeep 30 kilometer ten noorden van Kaboel, in de Franse zone, inde vroege avond op een onverhard pad op een antitankmijn. Er waren twee Nederlandse SOF-gewonden:één was zwaar gewond aan zijn onderbenen, de bijrijder raakte licht gewond aan zijn hoofd (gehoorbeschadiging).De gewonden werden door Duitse militairen ‘medisch geëvacueerd’. Het voertuig was zobeschadigd dat het moest worden opgeblazen. 376VerkenningenOp 17 mei 2002 voerden KCT-ers met een Afghaanse tolk en een Duitse explosievenexpert in de ochtendeen onderzoek uit naar explosies ten noordoosten van Kaboel. In de middag startten zij een verkenningrichting de Surobi-dam, ongeveer 60 kilometer naar het oosten. De dam was belangrijk voor de elektriciteitsvoorzieningvan de hoofdstad en het KCT moest de kwetsbaarheid van de dam onderzoeken. De tochtwerd vanwege verkeersopstoppingen afgebroken. 377 In juli 2002 verkenden de KCT-ers twee dagen achterelkaar het district Paghman ten noordwesten van Kaboel. Op 17 juli 2002 begon een nieuwe KCT-operatiein Paghman. Ditmaal gingen teams over de weg en anderen per helikopter, het gebied binnengegaan.Na een nacht in de bergen te hebben doorgebracht keerden de teams terug naar hun kamp in Kaboel. Alde volgende dag vertrokken zij weer naar het plateau, om inmiddels vriendelijk te worden begroet doorde bewoners van het daar ook gelegen dorp. Vervolgens werd een 4189 meter hoge bergtop beklommen.Begin augustus 2002 werden door het KCT buiten Kaboel de spanningen tussen verschillende etnische enpolitieke groeperingen onderzocht. Zo werd ook het stadje Chahar Asiab ten zuidwesten van de hoofdstadbezocht. De infrastructuur werd in kaart gebracht, bijvoorbeeld waar zich ziekenhuizen bevonden en ofdeze genoeg medicijnen hadden. Op de terugweg ‘ontdekten’ de commando’s een wooncomplex voorverstoten vrouwen. 378364 ‘Dusty Dutch’ (2001), p. 41.365 Wohlgethan (2008), pp. 149-150.366 Weemering (2002), p. 36.367 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 27 925, nr. 292, p. 6, Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 27 925, nr. 278, p. 3, Weemering(2002), p. 36 en Argos van 19 oktober 2007.368 Weemering (2002), p. 37.369 Wohlgethan (2008), pp. 253-255. Mogelijk is dit de eerder genoemde operatie Kieffer.370 Verhoog en Jacobs (2002), p. 86.371 Wohlgethan (2008), p. 127.372 Weemering (2002), p. 37. Hierna, op 18 juli 2002, werd volgens deze bron Operatie Tandem opgestart. Doel was de observatie van eenbelangrijk Afghaans konvooi. Tijdens de voorbereiding werd de operatie geannuleerd.373 Wohlgethan (2008), pp. 151, 179-183.374 Wohlgethan (2008), pp. 184 en 213-214.375 Houwerjoe!!... (2003), p. 12.376 Van Eijndhoven (2004), pp. 35-36, Klep en Van Gils (2005), p. 460, KMar-post Afghanistan sluit zijn deuren, Markrant, nr. 774, 30 augustus2003, p. 3 en Wessels en Bolier (2003).377 Brief van de minister van Defensie aan de Tweede Kamer, 9 november 2007, met als onderwerp: Argos-uitzendingen. Ook: TweedeKamer, vergaderjaar 2007-2008, 27 925, nr. 278, p. 9 en Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 27 925, nr. 292, p. 6.378 Wohlgethan (2008), pp. 121-123, 131-143, 165-174.98 99

Eind augustus 2002 gingen de KCT-ers naar Paghman. Eerst werd een plan gemaakt om daar een parachutelandinguit te voeren. Dit werd niet uitgevoerd, omdat de piloten van de helikopters waar ze uitzouden moeten springen het te gevaarlijk vonden om zelfs maar korte tijd de automatische lanceringvan afleidingsvuurpijlen (flares) af te zetten. Dit zou wel moeten om niet de parachutisten te beschieten.De dreiging van luchtafweerraketten werd door de piloten te hoog gevonden. 379 Op 2 september 2002waren de commando’s weer in de bergen van Paghman. Daar werden ze plotseling benaderd door achtzwaarbewapende Afghanen. Deze maakten hen duidelijk dat in een dorp veel Taliban aanwezig moestenzijn. Terug in hun kamp werd deze informatie gemeld. 380 In de tweede helft van 2002 werd door het KCTOperatie Cyprus uitgevoerd. Deze bestond uit het op een niet nader genoemde plaats verkennen en inrichtenvan een helikopterlandingsplaats. Daar landden vervolgens commandoploegen. Later vertrokkenzij daarvandaan ook weer. Najaar 2002, in Operatie Foil, werd de infrastructuur van het Afghaanse leger inde omgeving van Kaboel in kaart gebracht. 381 Tegen eind september 2002 patrouilleerde het KCT in Kaboelom het aantal in de stad aanwezige pantserwagens te controleren. Dit werd wel vaker gedaan. Bij zo’nrondgang werd een aantal lokaties van de Afghaanse politie, leger en private veiligheidsbedrijven bezochten werd gekeken of er sinds de laatste controle iets veranderd was. 382Opleiden van verkennersVan midden maart 2002 tot 3 april werd door het KCT drie weken lang een 29 man sterk verkenningspelotonvan de Afghaanse Nationale Garde opgeleid. Al snel bleek de opleiding te moeilijk, omdat de cursisten‘niet uitblonken door een hoog IQ’ en het werken met twee tolken veel tijd in beslag nam. 383Andere werkzaamhedenIn juni 2002 moest het KCT optreden tegen vermoedelijke terroristen die de Loya Jirga (een traditioneleAfghaanse grote bijeenkomst van leiders) wilden verstoren (‘Operatie Drakar’). 384 Op 2 september 2002 enop 23 september 2002 werden door het KCT ééndaagse bergtrainingen gehouden in het district Paghman.Ook in juli oefenden de commando’s daar. 385 In dezelfde maand boden de KCT-ers aan om als back-up tedienen als Duitse para’s, na een tip van de Duitse inlichtingendienst, een huis binnengingen waar eenillegale partij Stinger-raketten zou worden verhandeld. Daadwerkelijk optreden bleek niet nodig. Op 11september 2002 bracht een KCT-team de vader van hun Afghaanse tolk naar het ziekenhuis op het ISAFkamp.Eind september 2002 ruilden de commando´s tien AK-47-machinegeweren en tienduizend stuksbijpassende munitie uit hun eigen wapenverzameling met Amerikaanse militairen voor bij hen niet beschikbareplastic borden, bekertjes en bestek. Op 1 oktober 2002 lieten de KCT-ers met twee voertuigen deDuitse commandant van de Kabul Multinational Brigade de rand van de AOR in de richting van Paghmanzien. Hij wilde daar de omgeving enigszins leren kennen, maar niet verder de bergen in om met de lokaleleiders te spreken. Begin oktober 2002 bezochten de KCT-ers de Duitse Kommando Spezialkräfte op debasis in Bagram. Onderweg werden de Nederlanders uit de bergen beschoten en vuurden ze zonder echte379 Wohlgethan (2008), pp. 185-186.380 Wohlgethan (008), (2008), pp. 87-9. 187-193. Volgens de auteur zou het gaan om een plaats met de naam Mayda. Volgens het ministerie vanDefensie werd mogelijk het oord Maydan Shahr bedoeld, dat ongeveer twintig kilometer ten zuidwesten van Kaboel ligt – TweedeKamer, vergaderjaar 2007-2008, Aanhangsel, nr. 1375, p. 2948.381 Verhoog en Jacobs (2002), pp. 86-87.382 Wohlgethan (2008), pp. 242-243.383 ‘Dusty Dutch’ (2001), p. 41.384 Weemering (2002), p. 37.385 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 27 925, nr. 278, p. 7.doelwitten te zien terug. 386 De commando´s hielpen ten zuiden van Kaboel bij een explosie en een brandin een tent van het Afghaanse leger. 387AnalyseDe vele weergegeven activiteiten tonen aan dat het KCT in Kaboel en daarbuiten zeer actief was. Inkwalitatief opzicht moet het korps een ‘aanzienlijke’ bijdrage hebben geleverd aan het slagen van de heleNederlandse militaire missie in en om de stad. Deze lag wellicht niet in de direct bereikte resultaten: in dehierboven weergegeven bronnen is sprake van opleiding van 29 Afghanen van een betrekkelijk regulieremilitaire eenheid en een gevonden munitieopslagplaats. Dit ten koste van drie dode en twee gewondecommando’s. De vele verkenningen en observaties moeten wel een aanzienlijke bijdrage aan het succesvan de hele Nederlandse bijdrage aan de Kabul Multinational Brigade hebben geleverd. Uit deze kortevermeldingen kan ook worden geconcludeerd dat het KCT tijdens deze uitzending zowel overt als covertte werk ging. Van de drie MSE-hoofdtaken lijken alleen MA en veel SR te zijn uitgevoerd. Wat dit laatstebetreft; de verkenningen en observaties lijken veelal gericht op ‘belangrijke, specifieke en tijdgebonden’informatie. Van DA is in deze korte vermeldingen geen sprake. Wel werden duidelijk contraterrorisme,countercrime en FP-activiteiten verricht. Tot slot, terwijl de beveiliging van VIP’s gerekend mag worden totstrategische inzet, lijken de vele observaties en verkenningen vooral te hebben bijgedragen op operationeelniveau. Ze zullen weinig invloed hebben gehad op het hele conflict in Afghanistan, maar vooral op desituatie in en om Kaboel.5.2.4 Analyse van de hele operatieWelke conclusies mogen uit deze beschrijving van de operatie van het KCT in Kaboel worden getrokken?Wat kan worden gezegd over haar bijdrage aan de hele Nederlandse militaire inspanning in het gebied,haar resultaten en haar manier van optreden?Ten eerste, het KCT leverde een aanzienlijke bijdrage aan de operatie; zowel kwantitatief als kwalitatief.Uit de hierboven weergeven activiteiten blijkt dat het KCT in Kaboel zeer actief was. De vele verkenningen,observaties, invallen en bewakingsacties, waaronder een aantal van grotere waarde voor de veiligheidssituatiein de hele AOR, moeten een aanzienlijke bijdrage aan het succes van de hele Nederlandse bijdrageaan de Kabul Multinational Brigade hebben geleverd.Ten tweede, uit de gevonden bronnen kan slechts een beperkt directe resultaat van het werk van het korpsin Kaboel worden opgemaakt: twee gewonde commando’s, 29 opgeleide Afghanen en twaalf in beslaggenomen raketten. Nog los van de waarde van verkenningen, observaties en bewaking is het aannemelijkdat meer concrete resultaten werden bereikt.Ten derde, de operatie in Kaboel kan in een aantal opzichten als een speciale operatie, als een juiste inzetvan speciale eenheden, worden gezien. Zo zijn naast veel gevallen van overt optreden ook opvallend veelcovert-acties bekend. Er was vaak sprake van SR en in mindere mate van DA. MA werd heel beperkt uitgevoerd.Betrekkelijk vaak werden de bijkomende taken van FP en contraterrorisme uitgevoerd. Daarbij386 Wohlgethan (2008), pp. 124-127, -7, 217-218, 7-8, -, 244-245, 8- 248-253 en 60-6. 260-261.387 Afghanistan (2003).100 101

werd het KCT vaak voor patrouilles en als quick reaction force ingezet; taken die volgens de in hoofdstuk tweeweergegeven literatuur in het geheel niet door speciale eenheden zouden moeten worden uitgevoerd.Wat de inzet in Kaboel weer wel een meer tot speciale operatie maakt is dat een aanzienlijk deel vandeze activiteiten plaatsvond op strategisch niveau, waaronder veel observatie- en bewakingstaken. Ookhad een groot deel effect in de hele AOR, dus op operationeel niveau. Wel was wellicht een deel slechtstactisch van aard (patrouilles, quick reaction force). In een drietal gevallen kan het toepassen van grondbeginselenvan SOF-optreden, zoals geformuleerd door McRaven (1995) en besproken in hoofdstuk twee,worden geconstateerd. Van vooroefening van specifieke operaties is echter niets gebleken. Vanwege hetbetrekkelijk weinig offensieve karakter van de acties van het KCT (bewaking, observatie, verkenning) kanniet worden geconcludeerd dat het korps veel bijdroeg aan een strategische verlamming van de tegenstander.5.3 Baghlan en Balkh: Field Liaison Teams (2004-2006)AchtergrondIn 2002 namen de Verenigde Staten het initiatief voor het naar Afghanistan zenden van Provincial ReconstructionTeams, als onderdeel van OEF. Deze militaire eenheden hielden toezicht op lokale en regionaleontwikkelingen, steunden de centrale overheid bij de uitbreiding en bestendiging van haar gezag,adviseerden plaatselijke leiders en faciliteerden de samenwerking tussen verschillende internationaleorganisaties en niet-gouvernementele organisaties. De Provincial Reconstruction Teams ondersteundenook wederopbouwprojecten die de niet-gouvernementele organisaties niet voor hun rekening kondenof wilden nemen. Na de uitbreiding van het ISAF-mandaat naar de rest van Afghanistan in oktober 2003informeerde de Nederlandse regering in maart 2004 de Tweede Kamer dat zij voor één jaar een ProvincialReconstruction Team wilde sturen naar de provincie Baghlan. Uiteindelijk werd deze inzet tweemaal verlengden duurde zij tot 1 oktober 2006. Vanaf oktober 2004 was een groep van ongeveer 130 Nederlandsemilitairen actief, inclusief beveiliging en ondersteunende eenheden, met name afkomstig uit de KL. Methet aantreden van de vierde rotatie in september 2005 nam de Koninklijke Marine de leidende rol over.Tijdens de operatie van het Provincial Reconstruction Team in Baglan vond nog een Nederlandse missieplaats, in een andere provincie in Noord-Afghanistan: Balkh. Op 3 juni 2005 besloot de Nederlandseregering een mariniersbataljon (750 mariniers) te sturen om daar toe te zien dat voorafgaand, tijdens enna de parlements- en provinciale verkiezingen geen ongeregeldheden zouden plaatsvinden. Het bataljonmaakte net als een Roemeens en een Spaans bataljon deel uit van NAVO’s Strategic Reserve Force en werdgelegerd op het vliegveld van de hoofdstad van de provincie Balkh: Mazar-e Sharif. Op 9 november 2005keerden de laatste mariniers terug in Nederland. 388Nederlandse SOF verzorgde in 2004 een FLT (en FP) voor het Nederlandse Provincial Reconstruction Teamin Baghlan. 389 In 2005 leverde MarSOF FLT’s voor Provincial Reconstruction Team 5. 390 In deze operatiewaren tien FLT-ers actief: één sergeant-majoor, twee sergeanten, drie korporaals en vier mariniers. 391 Tus-sen december 2005 en maart 2006 werd het Provincial Reconstruction Team vergezeld door een MarSOFFLT en een klein stafelement. 392 MarSOF leverde ook FLT’s voor de Strategic Reserve Force in de provinieBalkh. 393 Alleen over het FLT van de Strategic Reserve Force zijn gedetaileerde beschrijvingen beschikbaar.Strategic Reserve ForceIn de Strategic Reserve Force werd het FLT aangestuurd door de inlichtingensectie. Ter plaatse werdbesloten de activiteiten te richten op het opbouwen of uitbreiden van contacten om een ‘stevige’ informatie-en inlichtingenpositie in het noorden van Afghanistan te krijgen. In het begin was een deel vanhet FLT geplaatst bij het Britse Provincial Reconstruction Team in Mazar-e Sharif, een ander deel in hetNederlandse basiskamp ‘Oostplein’. In de stad kon intensiever contact met de lokale bevolking wordenonderhouden dan in het kamp. Door met de Britten, maar ook met de aanwezige Zweedse militairensamen te werken kon in korte tijd een ‘aanzienlijk netwerk’ worden opgebouwd. Met deze landen werdenafspraken gemaakt over het operatiegebied van het Nederlandse FLT, om elkaar niet voor de voeten telopen, de manier om informatie uit te wisselen en over de overgave van inlichtingen na het vertrek van deNederlanders. Meermalen bleek het FLT snel accurate inlichtingen te kunnen geven. 394Het FLT leverde ook informatie voor FP. Op 27 september 2005 werd in Mazar-e Sharif de Hazarra politicusAshref Ramazan vermoord. Dit bericht werd door de sectie Inlichtingen op de radio opgevangen en vlakdaarna door het Britse Provincial Reconstruction Team en het Nederlandse FLT bevestigd. Vervolgenswerd een analyse gestart. Vanuit infanteriepatrouilles kwam informatie binnen dat gouverneur Atta doorhet merendeel van de bevolking als dader gezien werd. Bekend werd ook dat Ramazan op 28 septemberbegraven zou worden. Die dag zouden teams van buitenlandse militairen tegen de lokale, Afghaansepolitie voetballen. De begrafenisstoet zou vlak langs het stadion passeren. Uit de database bleek dat begrafenissenin het verleden vaak op demonstraties uitliepen. Bronnen van het FLT bevestigden dit. De sectieInlichtingen adviseerde daarom de wedstrijden af te zeggen. Door de militaire leiding werd hiertoe besloten.Op de dag van de begrafenis en de dagen erna vonden inderdaad verschillende demonstraties plaats.Verder is bekend dat het FLT de Inspecteur-Generaal van de Krijgsmacht tijdens zijn bezoek begeleiddevan Pol-e Khomri naar het Nederlandse kamp. Het FLT haalde met de quick reaction force van de NederlandseStrategic Reserve Force ook een aantal VN-medewerkers weg bij een roadblock waar ze werden bedreigddoor de lokale bevolking. 395AnalyseIn deze operatie lijkt met name sprake van overt optreden. Geen van de hoofdtaken van MSE kan wordenherkend, wel de ‘bijkomende activiteiten’ FLT en FP (bescherming militairen, Inspecteur-Generaal,VN-medewerkers). Het FLT lijkt vooral op operationeel niveau werk te hebben verricht en leverde een inpersoneelsinzet en effect kleine bijdrage aan de grotere Nederlandse militaire operaties. De gevondeninformatie geeft geen aanleiding te concluderen dat in kwalitatief opzicht een (veel) grotere bijdrage werdgeleverd.388 International Security Assistance Force (ISAF), tekst op www.nimh.nl, geactualiseerd op 7 juni 2010, bezocht op 15 augustus 2010.389 Presentatie kolonel Ruud Hardenbol, , bezocht 5 juni 2009.390 Jaarboek van de Koninklijke marine 2005, p. 208. In Werkgroep 50 jaar kikvorsmannen… (2009), p. 86, staat dat het AVP in de eerstehelft van 2006 voor PRT 5 field human intelligence leverde, maar de naam FLT wordt niet gebruikt. Beschreven wordt dat informatie werdgezocht over IED-dreigingen. Het team had in die tijd een kort vuurgevecht met criminelen.391 Wagemaker en Verdegaal (2008), pp. 128-133.392 Jaarboek van de Koninklijke marine 2006, p. 191.393 Van together separate … (2008), p. 29.394 Pranger en Hagedoorn (2006), p. 48395 Pranger en Hagedoorn (2006), pp. 48, 51 en 122.102 103

5.4 Kandahar (april 2005-april 2006)In 2004 vroegen de Verenigde Staten aan Nederland met de inzet van SOF in Afghanistan een actievebijdrage te leveren aan OEF. Na uitvoerig politiek overleg tussen de ministers van Buitenlandse Zaken envan Defensie werd uiteindelijk de knoop doorgehakt en besloten tot deelname. Vanwege de gevoeligheidvan de missie werd een aantal nationale beperkingen afgesproken, onder andere dat de NederlandseSpecial Forces Task Group (SFTG) een eigen gebied kreeg toegewezen, waar zij dus in principe niet buitenmochten optreden. Op 25 januari 2005 werd het besluit van de Ministerraad bekendgemaakt. De operatiezou in april startten en tot april 2006 duren. De Nederlanders werden onder bevel van een hoofdzakelijkAmerikaanse SOF-staf in Bagram geplaatst. Grenzend aan het Nederlandse operatiegebied, dat Windmillwerd genoemd, lag een AOR waar Franse SOF actief waren. Het Nederlandse gebied lag tegen de grensmet Pakistan, westelijk van de Pakistaanse stad Quetta, en was ongeveer 100 bij 170 kilometer groot. Hetomvatte twee districten van de provincie Kandahar: Shorawak en Registan. 3965.4.1 Beschrijving van de hele operatieOpzetVoor de uitzending werd in januari 2005 een verkenningsmissie uitgevoerd. De daarna vertrokken SOFtaakgroepbestond uit ongeveer 250 militairen, inclusief een luchtcomponent van 85 man met 4 Chinookhelikopters.397 Het grootste deel van de SOF-militairen werd door het KCT geleverd (6 ploegen), de restdoor de MarSOF (2 ploegen). 398 Ook de KMar, de MIVD en het Intelligence, Surveillance, Target Acquisitionand Reconnaissance (ISTAR)- bataljon leverden personeel. Vier liaison-officieren waren permanentgeplaatst bij de staf van de Amerikaanse SOF in Bagram (Combined Joint Special Operations Task ForceAfghanistan, CJSOTF-A). 399 Al eerder was een liaisonteam geplaatst bij het Amerikaanse Central Commandin Tampa, Florida. 400 Voorafgaand en tijdens de missie werden vertrouwelijke briefings gegeven aan ledenvan de Tweede Kamer. 401 De Nederlandse SOF hadden een eigen kamp, Achnacarry genaamd, op de vliegbasisvan Kandahar. In de directe omgeving van het vliegveld kon met coalitiepartijen worden geoefend,inclusief in een voormalig Al-Qaida-trainingskamp. 402 Het Nederlandse kamp werd in ieder geval eenkeer met raketten beschoten. 403 Rekening werd gehouden met verkenningstaken (‘niveau nul operaties’),doelbewuste offensieve operaties om tegenstanders te doden of gevangen te nemen (‘niveau één’) enoperaties met een kans op nevenschade (collateral damage), ongewenste media-aandacht of ongewenste po-396 Van Wiggen (2007), pp. 36-37. Zie voor een beschrijving van de uitrusting die het KCT meenam: Ik ga naar … (2005).397 De eenheid wordt ook Task Group Orange genoemd. Van together separate … (2008), p. 30. Eén Chinook gaat eind juli 2005 verloren: dezevloog in brand na een landing. Er vielen geen slachtoffers. Chinook brandt uit in Afghanistan, Trouw, 29 juli 2005. Operatie ook genoemd inMaloney (2009), pp. 105 en 132. Deze geeft als strategische rationale van de missie aan: het onderscheppen van vijandelijke elementendie zouden proberen het door de Franse SOF gecontroleerde gebied met de codenaam ‘ARES’ te ontwijken (p. 105). Marco Kroon leiddede eerste KCT-eenheid voor deze missie. Zie: Staarman en Van Bruggen (2009), pp. 266-267. De operatie staat ook kort in Klep en VanGils (2005), p. 451.398 Initieel zouden dit de mountainleaders moeten zijn geweest. Meer dan katjes uit de boom halen. Reformatorisch Dagblad, 7 maart 2005.399 Van Wiggen (2007). De vier Marechaussees moeten eventuele incidenten onderzoeken - Nederland begint aan Afghaanse missie van oorlogen vrede, De Volkskrant, 18 april 2005.400 Evaluatie Nederlandse special forces taakgroep in operatie Enduring Freedom: april 2005/april 2006, bijgesloten bij de brief van de minister vanDefensie van 4 oktober 2006, p. 10.401 Op 10 maart 2005, 26 januari 2006 en 15 maart 2006: brief van de minister van Defensie aan de Tweede Kamer van 11 april 2006, nr.D2006012436.402 Hoofd Sectie 3… (2006), p. 62.403 Nog geen geweld op missie in Afghanistan, Trouw, 1 september 2005.litieke danwel strategische gevolgen (‘niveau twee’). 404 De Nederlandse SOF mochten geen arrestaties verrichten;dit werd door Amerikaanse militairen of Afghanen gedaan. Op missies waarbij arrestaties werdenverwacht ging een Amerikaanse officier mee. De Nederlanders mochten zich ook niet buiten Afghanistanbegeven en zich niet ‘actief’ bemoeien met de opiumteelt in het land. 405Beperkte resultatenIn deze missie werden de politieke, sociaal-economische en criminele situatie in kaart gebracht, deveiligheid verbeterd, gezorgd dat de parlementsverkiezingen veilig en ordelijk verliepen, de randvoorwaardengecreëerd voor niet-gouvernementele organisaties om activiteiten te starten en eigen wederopbouwactiviteitenuitgevoerd. Er werden een lokaal inlichtingennetwerk opgebouwd, ‘acties met eenoffensief karakter’ en veel verkenningen uitgevoerd. 406 De meeste patrouilles vonden plaats per jeep.In het gebied waren woestijnen, drassige gebieden en rotsen. De temperatuur kwam boven de vijftiggraden. 407 Toen bleek dat zich in het noordwestelijke deel van Windmill veel aanvoerlijnen en sluiproutesbevonden werd vanaf januari 2006 in een strook van 30 kilometer breed ten westen van het gebied, in deprovincie Helmand gepatrouilleerd. Na maart 2006 werd het werk in Windmill aan Canada overgedragenen werden de Nederlandse SOF-eenheden ingezet voor beveiligingstaken op het vliegveld van Kandahar.De SOF-taakgroep ondersteunde een aantal Nederlandse verkenningsmissies voor de voorgenomen ISAFmissiein Uruzgan. 408 Tot oktober 2005 losten de SOF geen schot en werden geen gevangenen gemaakt. 409Gedurende de hele missie moesten de SOF ‘een enkele keer’ in actie komen tegen ‘vijandige of crimineleelementen’. 410Verstoren van aanvoerlijnenIn het gebied lagen belangrijke routes voor de Taliban om zich van en naar Pakistan (Quetta) te verplaatsen.In eerste instantie werd alleen het via de weg bereikbare district Shorawak verkend. Gedurende dehele missie werden de Nederlanders niet door tegenstanders aangevallen. De Taliban gebruikte het gebiedalleen om met een grote verscheidenheid aan voertuigen naar of vanuit Uruzgan of Noord-Helmand tereizen. Controles door de Nederlanders van deze voertuigen leidden slechts in enkele gevallen tot bescheidenwapenvondsten. Aangehouden personen konden ‘zo goed als onmogelijk’ met de tegenstanderin verband worden gebracht. De grens met Pakistan was te lang om permanent te bewaken. Snel werd ookduidelijk dat de tegenstander goed op de hoogte was van de Nederlandse activiteiten, zodat deze kondenworden ontweken. Met kleinschalige projecten, zoals het bouwen van scholen en het slaan van waterputten,werd geprobeerd de ‘leefbaarheid voor de plaatselijke bevolking te verhogen’. De laatste maandenvan de missie werd vooral in het westelijk deel van het gebied gewerkt. Daar bleken veel tegenstanderszich naar het noorden te verplaatsen en werd veel opium naar het zuiden, naar Pakistan, gesmokkeld.404 Deze classificatie stond op een door KCT-ers in een huurauto achtergelaten USB-stick. Zie: Steven Derix, Onmogelijk om altijd schone handente houden, NRC Handelsblad, 18 maart 2006. Niet alles uit de verloren powerpoint presentatie is gepubliceerd. Op dringend verzoekvan Defensie zijn operationele informatie, privé-gegevens en staatsgeheimen door de krant niet gepubliceerd.405 Nederland begint aan Afghaanse missie van oorlog en vrede, De Volkskrant, 18 april 2005.406 Evaluatie Nederlandse special forces taakgroep in operatie Enduring Freedom: april 2005/april 2006, bijgesloten bij de brief van de minister vanDefensie van 4 oktober 2006 aan de Tweede Kamer. Korte beschrijvingen in Nederland begint aan Afghaanse missie van oorlog en vrede, DeVolkskrant, 18 april 2005 en Inzet special forces in Afghanistan (2005).407 Theo Koelé, Het is stil in het hoogste geweldsspectrum, De Volkskrant, 21 december 2005.408 Evaluatie Nederlandse special forces taakgroep in operatie Enduring Freedom: april 2005-april 2006, bijgesloten bij de brief van de minister vanDefensie van 4 oktober 2006. Korte beschrijvingen in Inzet special forces in Afghanistan (2005).409 George Marlet, Zwaarbewapend en geen schot gelost, Trouw, 5 oktober 2005.410 Special Forces taakgroep weg uit Afghanistan, persbericht ministerie van Defensie, 28 april 2006.104 105

Gewapende strijders reden in ribuuste terreinwagens. De Nederlandse SOF hadden langs deze routes deeerste vuurcontacten met de tegenstanders, die daarop concludeerden dat zij deze wegen beter niet meerkonden gebruiken. Ze verlegden hun vervoerslijnen naar het westen, buiten het gebied waar de NederlandseSOF volgens de opdracht van de Nederlandse regering mocht werken. 411Derde rotatieMogelijk heeft de inzet in Kandahar meer spanning gekend en resultaat gehad dan hierboven staatvermeld. In het enige herinneringsboek van de SOF, de derde rotatie, staan daarvoor meerdere aanwijzingen.Zo beschrijft het team met de naam Nassau 11: ‘tijdens de volgende operaties waren er nog excursiesnaar de “Apenrots” en de “Spaped” post. Ook was er nog gelegenheid om met de steun van een B52 watvuurwerk af te steken en voor de medics was er ook aan “life tissue” training gedacht, zodat ook hier devaardigheden bijgehouden konden worden.’ Nassau 13: ‘het zou mooi zijn als we wat van die resultatenkonden vertellen, maar helaas kunnen we dat niet doen.’ Nassau 14: ‘we hebben routes verkend en inkaart gebracht, geholpen high value targets te pakken te krijgen en de tegenstander bijna 30 dagen in eengroot gebied verstoord en de doorgang ontzegd. Ook al hebben we niet van die grote vangsten gedaan diewereldwijd de krant halen, we hebben wel met volledige inzet een paar steentjes (of misschien wel stenen)bijgedragen aan de wederopbouw en veiligheid van Afghanistan.’ Nassau 23: ‘De opdrachten waren geslaagden als extra beloning hadden we een paar keer een paar flinke ‘vissen’ in ons net.’ Deze eenheid zateen keer 24 dagen onafgebroken ‘in het veld’. 412AnalyseDe SOF waren, met uitzondering van ondersteunende groepen, als enige Nederlandse militaire landeenheidin het gebied actief, dus leverden kwantitatief en kwalitatief een grote bijdrage. De missie lijktbetrekkelijk weinig concreet resultaat te hebben gehad. In de tekst is slechts sprake van een beperktehoeveelheid aangevallen of aangehouden tegenstanders en kleine wapenvondsten. Uit bovenstaandekan verder worden opgemaakt dat KCT en MarSOF in deze operatie veel covert, maar bij contacten met delokale bevolking en hun leiders ook overt optraden. Er is sprake van verkenningen, maar onduidelijk isof deze aan de kwalificaties voor SR voldoen (belangrijk, specifiek en tijdgebonden). Ondanks de indrukdie veel bronnen geven dat dit een vrij ‘tamme’ operatie was, lijken meerdere DA-activiteiten te hebbenplaatsgevonden. Onduidelijk is hoeveel. Van MA lijkt geen sprake te zijn geweest. Wel kunnen civil affairs,counterdrug-, FP- en humanitaire hulp worden herkend. Omdat in het gebied belangrijke doorvoerlijnenlagen was de operatie van de Nederlandse SOF voor de hele strijd tegen de Taliban in heel Afghanistanvan belang. Gesproken mag dus worden van strategische inzet, al zullen verschillende activiteiten alleeninvloed op het directe operatiegebied hebben gehad. De verschillende verstorende activiteiten tegen dedoorvoerroutes en de verschillende DA-activiteiten zullen hun bijdrage hebben geleverd om de tegenstanderlangzaam strategisch te verlammen.5.4.2 Uitgebreidere beschrijvingVerkiezingenUit de operatie in Kandahar is slechts één uitgebreidere beschrijving beschikbaar. In september 2005 warende Nederlandse SOF gedurende de verkiezingen paraat om de locale autoriteiten bij te staan. Dorpenwerden bezocht om aan de bevolking uit te leggen hoe men moest stemmen. Een van de militairen legdeuit waarom dit nodig was: ‘dat is voor velen de eerste keer in hun leven en het systeem van inschrijven,legitimeren, je stem uitbrengen en deze in een bus stoppen is allemaal abracadabra.’ Met zichtbare en onzichtbarebeveiligingstaken zagen de SOF toe op de veiligheid van de verkiezingen. Er werd voor gezorgddat alle stembiljetten veilig in de telcentra kwamen. Via-via werd de politie van uniformen voorzien, omhen voor de bevolking herkenbaar te maken, en hen werd een dag training gegeven. Tijdens de verkiezingenkwamen 40.000 Afghanen opdagen, terwijl in het gebied waar de Nederlanders actief waren innormale omstandigheden slechts 12.000 mensen woonden. Aan het eind van de dag werd met de lokaleleiders feestgevierd. Het was nergens nodig geweest om in te grijpen. 413AnalyseDe SOF namen als enige Nederlandse militairen aan deze operatie deel. De activiteiten om de verkiezingente ondersteunen vonden zowel overt als covert plaats. De training van en andere ondersteuning vande lokale politie kan als MA worden bestempeld, maar vond slechts korte tijd plaats. Verder is sprakevan gesprekken over civil affairs. Als de verkiezingen in Windmill slecht waren verlopen had dat een smetgeworpen op de verkiezingen in Afghanistan in het algemeen en daaarmee de pogingen om het landte stabiliseren en (weder) op te bouwen. In die zin was de ondersteuning door de Nederlandse SOF vanstrategisch belang.5.4.3 Korte vermeldingen van activiteitenWederopbouwDe Nederlandse SOF zorgden in het plaatsje Badi Karez, enkele kilometers van de Pakistaanse grens, waarduizend gezinnen woonden, voor een nieuw schoolgebouw. Dit met als doel de lokale bevolking voor zichte winnen. In het dorp was nog nooit een Afghaanse regeringsfunctionaris geweest. 414Begin 2006 werd geholpen bij de aanleg van narwar’s, spaarbekkens voor regenwater, die de bevolkingin drogere periodes konden gebruiken, en pompen die werkten op windenergie. In gesprekken metdorpsoudsten werden veel suggesties gedaan voor projecten om directe noden op te lossen. Niet-gouvernementeleorganisaties werden begeleid in de uitvoering hiervan. SOF-medics verleenden basale gezondheidszorgaan de plaatselijke bevolking. 415Operatie ShorawakIn oktober 2005 werd operatie Shorawak uitgevoerd. Hiervan werd in een Nederlandse krant verslaggedaan. Twee zwaarbewapende SOF-ploegen gingen in terreinwagens vooruit om de route en een te411 Van Wiggen (2007). Deze beperking tot het Windmill-gebied was een door de Nederlandse regering opgelegde beperking. In militairjargon heet dit een national caveat.412 Keltjens en Kurstjens (2006), pp. 51-59.413 Kapitein Frank (2006). Ook: Afghaanse verkiezingen rustig verlopen voor Nederlandse militairen, Trouw, 18 september 2005, Opkomst bijAfghaanse verkiezingen circa 50 procent, De Volkskrant, 19 september 2005.414 Eric Vrijsen, Defensie: Kamp in Kandahar, Elsevier, 12 november 2005.415 Kapitein Frank (2006).106 107

ezoeken dorp te verkennen. Toen het grotere konvooi (van Nederlandse en Amerikaanse) militairen inhet dorp Seyyed Bus aankwam, bleef een wachtpost achter en gingen de ploegleider, een militaire arts enAmerikaanse militairen op pad. Een vergadering met dorpsoudsten over wederopbouwprojecten liep uitde hand toen twee rivaliserende Afghaanse partijen met elkaar op de vuist gingen. De aanwezige lokalepolitieagent kneep er tussen uit. Een paar SOF-operators gingen het zaaltje binnen en haalden de vechtendeAfghanen uit elkaar. 416ArrestatiesRond Kerst 2005 droegen Nederlandse SOF een groep drugssmokkelaars over aan de Amerikanen. 417 Injanuari en februari 2006 zouden Nederlandse SOF betrokken zijn geweest bij de arrestatie van in totaalachttien Afghanen. De arrestaties zelf werden door Amerikaanse militairen uitgevoerd, omdat de Nederlandersdit niet mochten. 418 Over deze arrestaties zijn meer details bekend. Op 7 januari 2006 liet eenNederlandse SOF-patrouille een voertuig met drie inzittenden stoppen. Deze werden door Amerikaansemilitairen gearresteerd en later overgedragen aan de Afghaanse autoriteiten. Op 9 januari 2006 warende Nederlandse SOF betrokken bij de arrestatie, door de Afghaanse politie, van drie personen. Zij werdenlater weer vrijgelaten. Op 18 januari 2006 liet een Nederlandse SOF-patrouille een auto met vijf inzittendenstoppen. Deze werden door Amerikaanse militairen gearresteerd en naar een gevangenis in Bagramovergebracht. 419 In de buurt van Kandahar vond op 21 januari 2006 een vuurgevecht plaats tussen eenNederlandse SOF-patrouille en de inzittenden van een ‘verdacht voertuig’. De bestuurder van het voertuigreageerde niet op waarschuwingen en vanuit de auto werd op de SOF geschoten. De Nederlanders schotengericht terug, wat twee inzittenden verwondde en één doodde. In het voertuig werden drugs, wapensen munitie aangetroffen. Deze werden aan de Afghaanse autoriteiten overgedragen. De twee gewondenwerden opgenomen in het ziekenhuis in Kandahar. Amerikaanse militairen namen de twee gewonden envier andere personen gevangen. 420 Op 8 februari 2006 trof een Nederlandse SOF-patrouille een vastgelopenvoertuig met vier inzittenden aan. Zij werden door Amerikaanse troepen gearresteerd. Drie van henwerden na enige tijd vrijgelaten. De vierde werd overgebracht naar de gevangenis van Bagram. 421 In januari2006 werden na een schietincident vier Afghanen aan de Amerikanen uitgeleverd. In februari 2006 volgdeeen groep Taliban- of Al-Qaida-strijders. 422416 George Marlet, Zwaarbewapend en geen schot gelost, Trouw, 5 oktober 2005.417 Politiek bezorgd over overdragen ‘terroristen’, Trouw, 20 maart 2006.418 Beantwoording vragen Karimi…, op www.defensie.nl/actueel/kamerstukken/kamerbrieven/ 2006/02/4690442…, bezocht op 4 augustus2010.419 Evaluatie Nederlandse special forces taakgroep in operatie Enduring Freedom: april 2005/april 2006, bijgesloten bij de brief van de minister vanDefensie van 4 oktober 2006, p. 7.420 Nederlandse patrouille betrokken bij vuurgevecht, Trouw, 24 januari 2006, Feitenoverzicht Nederlandse missie in Afghanistan, De Volkskrant, 6 september2006 gepubliceerd op internetsite, Nederlandse militairen schieten Afghaan dood, De Volkskrant, 24 januari 2006, ‘Commando’s nietbetrokken bij arrestaties’, Trouw, 8 maart 2006, Nederlandse special forces doden Afghaan, Trouw, 25 januari 2006, Evaluatie Nederlandse specialforces taakgroep in operatie Enduring Freedom: april 2005-april 2006, bijgesloten bij de brief van de minister van Defensie van 4 oktober 2006,p. 7. Over het incident op 21 februari 2006 en vier andere incidenten in die tijd werd op 26 januari 2006 een vertrouwelijke briefinggegeven aan leden van de Tweede Kamer. Tijdens een vertrouwelijke briefing op 15 maart 2006 werd een vijfde incident gemeld, zoalsook staat in de brief van de minister van Defensie aan de Tweede Kamer van 11 april 2006, nr D2006012436.421 Evaluatie Nederlandse special forces taakgroep in operatie Enduring Freedom: april 2005/april 2006, bijgesloten bij de brief van de minister vanDefensie van 4 oktober 2006, p. 8.422 Politiek bezorgd over overdragen ‘terroristen’, Trouw, 20 maart 2006.AnalyseOnduidelijk is ook hoeveel Amerikaanse militairen bij de acties en arrestaties aanwezig waren, maar deSOF waren de enige Nederlandse militairen ter plaatse, leverden dus een kwantitatief en kwalitatief eengrote bijdrage. Ze waren betrokken bij acties die in ieder geval in twee doden en twintig arrestanten resulteerden.Uit deze korte vermeldingen kan verder worden geconcludeerd dat de SOF gedurende Windmillin ieder geval ook overt werkten (beëindigen vechtpartij). Onduidelijk is hoeveel van de vele arrestatiesmin of meer toevallig plaatsvond, maar aangenomen mag worden dat een deel daarvan gerichte actiesbetrof, dus als DA te bestempelen zijn. Onder de vermelde activiteiten zijn civil affairs- (schoolgebouw) encounterdrug-werkzaamheden te herkennen. Omdat uit deze gevonden beschrijvingen onduidelijk is wiewerden tegengehouden kan niet precies worden geconcludeerd op welk niveau in de strijd tegen Al-Qaidaen de Taliban effect werd gesorteerd. Aangenomen mag echter worden dat ten minste een deel van deacties een verstorend effect op de strategische doorvoerroutes van de tegenstanders zal hebben gehad,dus sprake is van inzet op strategisch niveau. Gezien de vele acties lijkt ook een bijdrage te zijn geleverdaan de strategische verlamming van de tegenstander.5.4.4 Analyse van de hele operatieWelke conclusies kunnen over de operatie in Kandahar worden getrokken? De SOF waren, met uitzonderingvan ondersteunende eenheden, als enige in het gebied actief en leverden dus in kwantitatief enkwalitatief opzicht de belangrijkste Nederlandse militaire bijdrage aan deze operatie. De enige concreteresultaten van de operatie in Kandahar die in openbare bronnen zijn gevonden zijn de twintig gearresteerdeen twee gedode tegenstanders. Mogelijk is meer bereikt. De inzet in Kandahar was in veel opzichteneen operatie waarvoor SOF - in ieder geval volgens de internationale literatuur - bedoeld zijn. Er werdzowel vaak covert als vaak overt opgetreden. De nadruk lag op SR, er vonden ook met regelmaat DA-actiesplaats, terwijl op zeer beperkte schaal de Afghaanse politie MA werd geboden. Verder kunnen enkele civilaffairs-, counterdrug-, FP- en humanitaire hulp worden herkend. Opvallend is dat FP in deze operatie veelminder nadrukkelijk als taak naar voren komt dan in eerder beschreven missies. De SOF werden veelalstrategisch en ook op operationeel niveau ingezet. Met DA en meer in algmene zin het verstoren van dedoorvoerroutes van de tegenstander zal de operatie een (kleine) bijdrage hebben geleverd aan wat Kiras(2006) de strategische verlamming van de tegenstander noemt.5.5 Uruzgan: Viper (maart 2006 – november 2007)Sinds medio 2005 voerde Nederland overleg met NAVO-bondgenoten en de Afghaanse regering over eenmogelijke deelname aan de ISAF-missie in Zuid-Afghanistan. Daar was de veiligheidssituatie veel slechterdan in het noorden van het land. In januari 2006 besloot de Nederlandse regering troepen te sturen naarde provincie Uruzgan, als deel van de derde fase van ISAF: de uitbreiding naar het zuiden door Britse,Canadese en Nederlandse eenheden. Voorlopig werd besloten om twee jaar lang het zuiden van Uruzganveiliger te maken en zo wederopbouw mogelijk te maken. Nederland stelde ruim 1.200 militairenbeschikbaar. Vanaf april 2006 bereidde een Deployment Task Force van 850 militairen de komst voor vande de grote Nederlandse, reguliere troepenmacht, de TFU, door kampen te bouwen bij Tarin Kowt enDeh Rawod. Op 31 juli 2006 nam TFU het commando over. Van deze missie maakte ook een ProvincialReconstruction Team deel uit. In november 2007 besloot de Nederlandse regering tot een verlenging met108 109

nog eens twee jaar. 423 Uiteindelijk werd de TFU-missie in Uruzgan in de zomer van 2010 beëindigd. De heleperiode, met een onderbreking van een jaar (2008), waren verschillende rotaties van Nederlandse SOF inhet gebied actief: eerst onder de naam Viper, later Task Force 55 (TF-55). Overigens leverde MarSOF ook eenFLT voor TFU, maar daar is verder geen informatie over bekend. 4245.5.1 Beschrijving van de hele operatieHet KCT verkende het Amerikaanse tentenkamp op forward operating base Ripley, later omgedoopt totKamp Holland, en maakte het gereed voor de kwartiermakers van de Deployment Task Force. 425 Tijdensde Deployment Task Force en daarna leverde het KCT verschilende rotaties. Vanaf december 2006 leverdeook MarSOF teams voor Viper. 426 Het AVP leverde met overlappende rotaties van vijf maanden de helftvan SFTG 3, 4 en 5. Elke groep had meer dan vijftien vuurgevechten met de Taliban. De ene keer op ruimeafstand, maar ‘vaak’ ook van zeer nabij, ‘waarbij men heeft ervaren wat de impact is om mensen te dodenen te verwonden’. Er vielen geen doden en gewonden aan eigen zijde. 427 In de Viper-periode hadden de SOFde beschikking over een lijst met Talibanleiders. Als ze deze opspoorden, inclusief het herkennen van hunstem in radioverkeer, mochten ze deze na toestemming van het hoofdkwartier ook zonder concrete bedreiginguitschakelen. Volgens juristen van Defensie stonden de rules of engagement dit toe. 428 Viper was tot30 november 2007 operationeel. Hierna stond in Nederland een commando-eenheid standby om eventueelsteunverlening naar Uruzgan te worden gestuurd. 429Viper 1De eerste uitzending bestond uit enkel KCT-militairen. Tijdens de Deployment Task Force bestond Viperuit de 108 commandotroepencompagnie met vier ploegen van elk 9 SOF-operators. Elke ploeg bestonduit minimaal twee snipers, twee medics, twee demolitie- en twee communicatie-specialisten. Ook hadViper een staf, aangevuld met een logistiek en een verbindingsdetachement, een inlichtingencel en tweeliaison teams. In totaal was de eerste rotatie van Viper 51 man sterk. Twee man waren als liaison geplaatstop het vliegveld van Kandahar, de rest werkte vanuit de nieuwe Nederlandse militaire basis in TarinKowt, Uruzgan. Later werd een groep geplaatst in Deh Rawod. Viper bestond uit ‘ervaren operators en stafdie meerdere uitzendingen achter de rug’ hadden, zowel in Afghanistan als ‘in andere gebieden’. Viperstond onder directe leiding van de commandant van de Deployment Task Force en had als taak hem vaninformatie over de omgeving te voorzien (situational awareness). Ze waren daarom ook vaak ‘de poort uit’om patrouilles te rijden in het zuidelijk deel van de provincie Uruzgan. Viper voerde zowel overdag als ‘snachts patrouilles uit. Een deel daarvan was ‘open en bloot van karakter’, een ander deel ‘heimelijk’. Metbehulp van tolken werd veelvuldig contact gelegd met de lokale bevolking om zo aan ‘informatie vanaf degrond’ te komen. In sommige gevallen werd Viper 1 ondersteund door eenheden voor gesprekken met debevolking (human intelligence), elektronische oorlogsvoering, Explosieven Opruimingsdienst of Civil-MilitaryCooperation. Op de basis in Tarin Kowt had het KCT een klein, afgesloten eigen kamp met de naam423 International Security Assistance Force (ISAF), tekst op www.nimh.nl, geactualiseerd op 7 juni 2010, bezocht op 15 augustus 2010.424 Van together separate … (2008), p. 29.425 Dirven (2008), p. 29.426 CC Laverkcie (2007), p. 65.427 Werkgroep 50 jaar kikvorsmannen … (2009), p. 87.428 Peter Wierenga, Militairen gebruiken dodenlijst, Dagblad De Pers, 11 juni 2007. Rules of engagement zijn de regels die een eenheid moet hanterenom met de tegenstander of de omgeving om te gaan, inclusief de regels voor geweldsgebruik.429 Prins en Prinssen (2008), p. 153.‘Visdonk’. Hier kon ook worden ontspannen en geëvalueerd, zonder dat de geheimhouding van operatiesin gevaar kwam. 430 Viper 1 voerde in totaal 36 operaties uit, ‘onder extreem moeilijke en vijandigeomstandigheden.’ Ze hadden daarbij tenminste negentien keer vuurcontact met de in die tijd in Uruzgan‘sterk aanwezige’ Taliban en ‘overige’ tegenstanders. De gevechten varieerden van een half uur tot achtienuur achterelkaar. Met de operaties werden het gebied en de activiteiten van de tegenstander daar in kaartgebracht. Ook werden wapen- en munitieopslagplaatsen ontdekt en vernietigd. Viper 1 werkte vrijwelaltijd volledig zelfstandig: ze kon niet terugvallen op andere buitenlandse eenheden en ondersteuning. 431Bij verkenningen rondom Tarin Kowt werden waarschijnlijk enkele tientallen Taliban-strijders gedood,inclusief een belangrijke leider. 432 De op het Nederlandse kamp in Kandahar aanwezige KMar werd vanacties ‘direct’ en ‘elke keer’ op de hoogte gesteld om eventueel te onderzoeken of het optreden volgensde regels plaatsvond. Vanwege de onveilige situatie kon de KMar echter geen onderzoek doen op de plaatsvan de acties. 433Viper 2 en 3Volgens een artikel van de commandant van de Nederlandse SFTG 2, de officiële militaire naam van Viper-2, die tussen augustus en december 2006 in Uruzgan was, waren in deze periode de operaties met namegericht tegen de leiding van de tegenstanders. 434 In deze periode verkenden de Nederlandse SOF dorpenwaar het Nederlandse Provincial Reconstruction Team aan de slag wilde. Onderzocht werd of de plaatsdoor de Taliban geïnfiltreerd was en dus gevaarlijk om te bezoeken. 435 Van de activiteiten van Viper 3 ishelaas geen uitgebreide beschrijving gevonden. Bekend is slechts dat niet vaak in de greenzones 436 werdgeopereerd. 437Viper 4SFTG Viper 4 verbleef in Uruzgan tussen april en augustus 2007. De eenheid bestond weer uit het KCT enMarSOF. Men beschikte over de Mercedes-Benz-softtop jeep, diverse boord- en ondersteuningswapens,FAC-ers en ondersteuning door electronic warfare specialisten. Viper voerde SR, DA en MA uit. 438 De SOFfungeerden als quick reaction force voor de TFU, maar voerden ook buiten het normale werkgebied van dereguliere eenheden verkenningen uit en verstoorde daar de activiteiten van de opposing militant forces, zoalsin deze bron de tegenstanders van ISAF en de Afghaanse overheid worden genoemd. DA werd uitgevoerdals er snel tegen een doel moest worden opgetreden, bijvoorbeeld omdat het doel anders weer van de plekwaar deze was waargenomen vertrokken zou zijn (time sensitive information). Naar inschatting van de betrokkenmariniers bestond 70% van hun werk uit activiteiten die elke marinier zou moeten kunnen uitvoerenen 30% uit echte SOF-opdrachten. In de eerste maand werd met name gewerkt aan het opdoen van kennisover het gebied. Uit human intelligence werd slechts af en toe goede informatie verkregen. Meermalen430 Morsink (2007), pp. 78-79.431 Hoogste groepsonderscheiding voor commando’s, persbericht ministerie van Defensie, 16 december 2009, en ‘Ga uit van je eigen karakter’ …(2009).432 ‘Nederland doodde tientallen taliban’, Algemeen Dagblad, 10 juni 2006.433 Commando’s mogen ‘beslissend’ optreden, Trouw, 13 juni 2006.434 Commandant 104 … (2007), p. 4.435 Taliban buitenspel, De Telegraaf, 24 december 2006.436 De greenzones zijn de met bomen, heggen en gras begroeide stukken land of de landbouwgebieden rondom de rivieren in Uruzgan. Dezegebieden zijn veel dunner bevolkt dan de kleine steden Chora, Tarin Kowt en Deh Rawod, waar de reguliere Nederlandse militairenactief waren.437 Van D. (2007).438 Full spectrum …(2008). Dit is nagenoeg dezelfde tekst als Commandant 105… (2008).110 111

werden observatieposten ingericht om vliegtuigen aan te sturen of beter zicht te hebben op greenzones.Er werden heel vaak huiszoekingen uitgevoerd (soft knocks). 439 Huizen met geweld binnenvallen gebeurdemaar een paar keer. Vanaf de helft van de uitzending werden echte inlichtingenoperaties uitgevoerd. Inde greenzones werden nightletters en pamfletten verspreid. Viper 4 voerde, in tegenstelling tot de reguliereeenheden van de TFU, veel operaties in deze zones uit. De eenheid had in totaal 14 vuurgevechten metde tegenstander, waarvan een groot deel in deze begroeide gebieden. Er werden zes ´geïmproviseerde’,dat wil zeggen explosieven die niet op een conventionele militaire manier in elkaar zijn gezet of wordengebruikt (improvised explosive devices, IED’s), vroegtijdig ontdekt. De eigen bewapening bestond uit individuelevuurwapens, scherpschuttergeweren, automatische granaatwerpers en anti-tank-middelen. In bijnaalle gevallen van troops in contact (TIC; gevechtssituatie) van Viper 4 werd luchtsteun ingezet. In een aantalgevallen werd met mortieren of pantserhouwitser ondersteund, als antwoord op aanvallen met mortierenen raketten. Vaak werden met andere, reguliere verkenningseenheden gezamenlijke manoeuvresuitgevoerd. 440Viper 5Viper ging gedurende het najaar van 2007 steeds meer ‘s nachts optreden. Dit om het voordeel uit tebuiten dat zij wel en hun tegenstanders geen nachtkijkers hadden. 441 Van de vijfde SFTG-rotatie in Uruzganis ook een verslag gepubliceerd. Vanaf 7 mei 2007 werd voorbereid op de uitzending die in augustus zoubeginnen. SFTG 5 had een kleine staf voor het maken van planningen en verbindingen. De samengesteldegroep van het KCT en MarSOF had de beschikking over de Mercedes-Benz softtop jeep, uitgerust met .50mitrailleur, maar ook de 40 milimeter automatische granaatwerper, mortier 60 milimeter en Panzerfaustantitankraket.De teams bestonden uit medici, demolisten, verbindingsspecialisten, snipers en FAC-ers.Voor het eerst werden qualified forward observers ingezet: militairen met als taak grondgebonden vuursteun(artillerie) naar het doelwit te leiden. In de uitzending werden volgens het verslag alle soorten operatiesuitgevoerd: SR, DA, contraterrorisme en ‘bijkomende activiteiten’. Vaak werden de SOF gesteund doorgenie en specialisten voor elektronische oorlogsvoering. Viper maakte het de tegenstanders moeilijker teopereren en te bewegen. Een aanval op Deh Rawod werd door de SOF voorkomen. Wat betreft inlichtingen:er werd een duidelijker beeld verkregen van de aanwezigheid van de Taliban, hogere en lokale leiders,alsook tactieken, technieken en procedures van de tegenstander. Door de activiteiten van de SFTG werdde Taliban gedwongen zich te verspreiden, werd het onmogelijk gemaakt om goed gecoördineerde, gezamenlijkeaanvallen uit te voeren. Viper’s langdurige operaties verrasten de Taliban. De eenheid opereerde,in tegenstelling tot de reguliere Nederlandse militairen, buiten de Afghan Development Zone. 442 ISAF-aanwezigheiddaar was ‘zeer beperkt’, terwijl de Taliban daarvandaan de dorpen in de zone sterk beïnvloeddenen bedreigden. 443 Alleen de SOF traden niet op vanaf militaire kampen, maar ‘gedecentraliseerd’ engingen ‘iedere dag’ gevechten aan met de tegenstander. 444AnalyseUit deze nog vrij algemene beschrijvingen – hieronder zal veel ruimte worden besteed aan de relatieftalrijke, langere verslagen van concrete acties uit de Viper-periode - kan in ieder geval al worden geconcludeerddat de SOF in personeelsomvang een relatief kleine bijdrage leverden aan de totale Nederlandsemilitaire missie in de provincie. Kwalitatief was hun bijdrage groter. Gezien de vele gevechten en verkenningen,in gebieden waar de SOF als enige Nederlandse eenheid actief was, mag worden gesteld dat zekwalitatief een aanzienlijke bijdrage leverden. Hoewel hier slechts expliciet melding wordt gemaakt vanenkele tientallen gedode Taliban en het uitschakelen van één van hun leiders, is het waarschijnlijk dat alleandere acties en gevechtscontacten ook (veel) tegenstanders hebben verwond of het leven hebben gekost.In één bron wordt aangegeven dat het grootste deel van het werk van in ieder geval die rotatie van Viperdoor ‘gewone’ mariniers had kunnen worden uitgevoerd. Ook uit analyse van andere teksten mag wordendat de inzet van Viper in veel opzichten niet speciaal was. Zo werd veel heimelijk (covert), inclusief in denacht, maar ook ‘open en bloot’, dus overt opgetreden. Van MA lijkt uit deze beschrijvingen geen sprake tezijn geweest. Of de genoemde verkenningen als SR mogen worden bestempeld is vooralsnog onduidelijk,vooral omdat gesproken wordt van verkenningen van gebieden, wat niet overeenkomt met de criteria van‘specifiek’ en ‘tijdgebonden’ waarvan voor SR sprake moet zijn. De genoemde invallen in huizen kunnenwel als DA worden beschouwd, van de vele (andere) gevechtsacties is dat minder duidelijk. Van de kleinereMSE-taakvelden worden contraterrorisme en psychological operations (‘nightletters en pamfletten’) genoemd.De inzet van de Nederlandse SOF was wellicht niet van direct belang voor het hele conflict in Afghanistan,maar vond zeker op operationeel niveau plaats. Met de vele acties is zeker bijgedragen aan de strategischeverlamming van de tegenstander in Uruzgan.5.5.2 Uitgebreidere beschrijvingen van activiteitenActies in de Chora-valleiUit de Viper-periode is een aantal echt uitgebreide beschrijvingen beschikbaar. De eerste daarvan betrefteen operatie om tegenstanders aan te vallen in de vallei rond het dorp Chora. Het verslag van een SOFcommandantvangt aan met de vermelding dat van andere landen elektronische stoorzenders ( jammers)tegen op afstand bedienbare explosieven konden worden geleend. Samen met Australische collega’s werdin een colonne richting Chora getrokken. Ten noorden van de vallei werd een kamp opgezet in een aantaleerder verkende compounds. Op basis van ontvangen inlichtingen werd voorbereid op een eerste, nachtelijkeactie tegen een aantal doelen. Bovenop de 35 kilo uitrusting die elk tot dan toe had gedragen werdenantitankwapens, extra munitie, verbindingen, medische voorzieningen en 4 liter water meegevoerd.Nadat geconstateerd werd dat de woestijnkleurige uniformen in de overwegend groene omgeving te veelopvielen kleedde iedereen zich om in groene camouflagepakken. 445439 Dit is hetzelfde als de eerder genoemde knock, talk and search doorzoeking van een huis.440 Van D. (2007).441 Commandant 103 … (2008-I), p. 14.442 Dit waren gebieden die extra investeringen zouden krijgen en veilig zouden worden gehouden door de Afghaanse overheid en anderelanden. In Uruzgan waren dit Deh Rawod, Tarin Kowt en Chora.443 Commandant 103 … (2008-I), p. 9.444 Piwek (2007), p. 13.Om de tegenstander te verrassen en de dreiging van IED’s te minimaliseren werd besloten de actie geheelte voet uit te voeren. Nachtkijkers werden opgezet en de infrarood breaklights geactiveerd. 446 Toen de achterelkaar lopende patrouille in het volledig donker stemmen steeds dichterbij hoorde komen werden ‘automatisch’vuurposities ingenomen en rondom beveiliging ingesteld. Ook een boven de groep cirkelend445 DTF-acties … (2007), pp. 30-31.446 Dit zijn kleine buisjes die, nadat ze zijn gebroken, een licht afgeven dat alleen met een infrarood-kijker kan worden gezien. Ze kunnenzo worden gebruikt om een object te markeren, maar ook door militairen gedragen worden, om te voorkomen dat ze door de eigeneenheid worden aangevallen.112 113

AC 130-vliegtuig 447 gaf door dat meerdere gewapende personen naderden. Op ongeveer 25 meter afstandopenden de Nederlanders het vuur. Vanuit het noorden naderde een tweede groep tegenstanders en ookvanuit dieper gelegen gebied werd op de Nederlanders geschoten. Met de buitenlandse infanterie-eenheiddie ten noorden van de commando’s in gevecht was geraakt werd afgestemd om te voorkomen dat opelkaar werd geschoten. Na verder voorwaarts te zijn gelopen raakte de hele Nederlandse eenheid in eenvuurgevecht met tientallen strijders op ongeveer 200 meter afstand. Dit gevecht hield enige tijd aan. Ondanksaanzienlijke verliezen probeerden de tegenstanders op de flank van de commando’s te komen. Zekenden het terrein erg goed. De maan was inmiddels opgekomen, waardoor het zicht beter werd. De drukwerd zo groot dat de Nederlandse commandant, na een moeilijke afweging, want de tegenstander bevondzich zo dichtbij dat de eigen troepen geraakt konden worden, om een aanval van de AC 130 liet vragen. Deluchtaanval duurde enkele minuten, waarna de commando’s snel voorwaarts trokken en op het al eerderafgesproken punt aansloten bij de inmiddels ook gearriveerde infanterie. 448Het vuurgevecht had zo lang geduurd dat duidelijk was geworden dat de oorspronkelijk vastgestelde doelendie nacht niet meer gezuiverd konden worden. Na overleg met zijn superieur besloot de commandantslechts twee locaties te benaderen. Daar bleken strijders van de tegenstander kort geleden, waarschijnlijkdoor het bombardement, in grote haast te zijn gevlucht. In de tweede compound werd een steunpuntingericht. Op de daken werden vuurposities aangelegd. Kort hierop opende de tegenstander met kleinkaliber-wapens en RPG’s van drie kanten een tegenaanval. Het was inmiddels licht en gedurende de nachtwas al zo veel munitie verbruikt dat de Nederlanders spaarzaam terugvuurden met 40 milimeter, antitankwapensen Minimi lichte machinegeweren. Weer bracht een serie aangevraagde luchtbombardementen,door een A 10 449 ditmaal, de Nederlanders verlossing. 450De volgende dag nam men de route terug om deze van tegenstanders ‘te zuiveren’ en te zien hoeveelschade was veroorzaakt. Geconstateerd werd dat een aantal van de doden, waarschijnlijk door de plaatselijkebevolking, waren toegedekt. De Nederlanders dekten ook zelf gesneuvelde tegenstanders af.Veel compounds waren door mensen verlaten, met achterlating van vee en gebruiksvoorwerpen. De tweeaanvalsdoelen die men de eerste nacht niet had kunnen zuiveren werden alsnog doorzocht. Daar werdenachtergelaten wapens en nog veel meer ‘waardevolle spullen’ onbeheerd aangetroffen. Terwijl de groepzich gereed maakte om wat te rusten en bevoorrading te regelen, werden ze tegen het middaguur weerhevig onder vuur genomen. De aanwezige Afghaanse politie kwam – ten overvloede – waarschuwen datde Nederlanders werden aangevallen. Iets noordelijker werden ook de coalitiepartners beschoten. Hieropwerd het vuur beantwoord. Op hoge plaatsen gepositioneerde Nederlandse snipers bevestigden dat detegenstander door de dichte begroeiing tot ongeveer 250 meter was genaderd. Plotseling doken zij echterook op 20 meter van de Nederlandse positie op. Met handgranaten werd deze groep aangepakt. Ondertussenarriveerde luchtsteun, die door de Joint Tactical Air Controller 451 werd aangestuurd. Na twee uurvechten door de SOF keerde na de inzet van de luchtsteun de rust terug. De rest van de dag en de nacht dievolgde werd niet geschoten. 452Hierna werden plannen gemaakt om een volgend doel aan te vallen. De laatste luchtfoto’s werden bestudeerd,maquettes gemaakt en de afspraken doorgenomen. Een infanteriegroep voerde verkenningen uit.Omdat geen voor deze operatie vrijgemaakte (dedicated) luchtsteun beschikbaar zou zijn werd beslotenhet plan niet die nacht al uit te voeren. De dag erop gingen ze te voet en met grote hoeveelheden wateren munitie op pad. Om ongezien de noord-westelijke zijde van het doel te bereiken moest een aantalbergkammen worden overgestoken. Op de geplande afwachtpositie aangekomen bleek deze te weinigdekking te bieden. Ook omdat het licht werd besloot de commandant om preventief een aantal kleinerecompounds rondom het doel binnen te trekken. Dit gebeurde vrijwel geruisloos, waarbij bleek dat een vandeze gebouwen werd gebruikt als een soort ziekenhuis. Na enige tijd werd ten zuiden van de eigen positieeen oorverdovend vuurgevecht gehoord. Daar waren de oprukkende coalitiepartners in contact met detegenstander verwikkeld geraakt. De Nederlanders maakten zich klaar om te assisteren, maar luchtsteunbracht al eerder uitkomst. Wel waren één coalitiedode en meerdere gewonden te betreuren. Omdat werdingeschat dat de tegenstanders zich verderop in de steeds smaller wordende vallei op goedgekozen,‘heersende posities’ hadden genesteld, werd besloten pas in de nacht te voet en met een omtrekkende bewegingvoorwaarts te gaan. Nadat de colonne vertrokken was, werd berichtenverkeer van de tegenstanderwaargenomen. Ook de luchtsteun nam mogelijke tegenstanders waar in een verderop gelegen compound.Dichterbij gekomen zagen de SOF dat het inderdaad ‘Taliban’ was en gaf men de luchtmacht toestemmingom deze aan te vallen. Verschillende gebouwen werden gebombardeerd, waarvan er gezien de secundaireexplosies een leek te zijn gebruikt als munitieopslag. Na het ochtendgloren werd de inmiddels verlatencompound ingenomen en gezuiverd. 453Aan het einde van de middag werd ook een volgend doel bereikt en uitgekamd. Met een nachtelijkepatrouille zetten de SOF koers naar het einde van de benauwende Chora-vallei, naar het begin van de Baluchi-pas.Het laatste stuk, waar twee wegen waren, dichte begroeiing overheerste en de vallei slechts 500meter breed was, zou voor de tegenstander een uitstekende plaats voor weer een hinderlaag zijn. Dezebleek er niet te zijn en de Nederlanders konden ongestoord de ochtend en hun aflossing door de infanterieafwachten. Te voet keerden de zwaar vermoeide mannen terug door de pas. Het laatste aanvalsdoel,een quala aan de westkant van het dorp Khurma, werd genaderd. 454 Uit herhaalde peilingen van ‘gezochtetelefoons’ 455 werd eerder al afgeleid dat dit een belangrijk object van de tegenstander moest zijn. Om hente verrassen werd met de aanval gewacht totdat het donker was. Te voet werd door het zware terrein naareen heuvel 300 meter ten westen van de gebouwen getrokken. Tussen de twee punten lag een open vlakte.Deze werd zonder problemen overgestoken, waarna de SOF met springstof een gat in de ommuring van degebouwen bliezen. Door het stof heen trok men snel het complex binnen, waar, in tegenstelling tot watuit de luchtfoto’s was opgemaakt, eerst een binnenplaats met slechts één uitgang volgde. Met explosievenwerd nog een doorgang gecreëerd. De commandant besloot veiligheid boven snelheid te plaatsen en gaf447 Vliegtuig van het Amerikaanse bedrijf Lockheed dat vooral gebruikt wordt om gronddoelen met granaten of mitrailleurkogels aan tevallen.448 DTF-acties … (2007), pp. 31-32.449 Vliegtuig om met mitrailleurs, raketten of bommen gronddoelen aan te vallen.450 DTF-acties … (2007), p. 32.451 Deze heeft net als een FAC of een laser operator als functie om een piloot of vliegtuig te helpen precies aan te vallen, al dan niet door hetdoel met een laser aan te stralen.452 DTF-acties … (2007), pp. 32-33.453 DTF-acties … (2007), pp. 33-34.454 Een quala is de Afghaanse naam voor een huizencomplex, in het Engels ook wel compound genoemd.455 Waarschijnlijk wordt hier bedoeld dat (een) inlichtingendienst(en) bepaalde telefoons afluisterden om vast te stellen of deze aan (leidersvan) de tegenstander behoorden. Als dit wordt vastgesteld kan, wanneer de tegenstander de telefoon gebruikt, worden bepaaldwaar deze persoon zich bevindt en een aanval op hem worden uitgevoerd.114 115

opdracht als groep alle vertrekken, gangen, kelders, hooischuurtjes en de grote binnenplaats te doorzoeken.Hier was men twee uur mee bezig. Alle lokale ‘Taliban’-leiders bleken in oostelijke richting gevlucht.Tegen de middag arriveerde de infanterie om de SOF af te lossen. Hierop keerde men terug naar het eigenkamp. Aan het einde van dit verslag concludeert de commandant dat hij en zijn eenheid geluk hadden ofhadden afgedwongen dat in de actie geen Nederlandse doden of gewonden vielen. 456AnalyseUit deze lange beschrijving kunnen een aantal conclusies worden getrokken. Omdat de SOF de enige Nederlandsemilitairen in deze operatie waren kan eenvoudig worden geconcludeerd dat zij zowel kwantitatiefals kwalitatief een grote bijdrage leverden. Onduidelijk is hoeveel slachtoffers onder de tegenstanderswerden gemaakt. Er wordt slechts expliciet gesproken van ‘aanzienlijke verliezen’. In termen van de inparagraaf 2.2 verzamelde literatuur is in deze acties sprake van overt optreden. Hoewel geprobeerd wordt,bijvoorbeeld door ‘s nachts te verplaatsen, onopgemerkt te naderen, wordt na het eerste contact met detegenstanders niet veel moeite gedaan om onzichtbaar te blijven, inclusief het gebruik van explosieven enhet oproepen van luchtsteun. Omdat het doel was een aantal specifieke locaties te ‘zuiveren’ is sprake vanDA. De meeste van de grondbeginselen uit McRaven (1995) om relatieve superioriteit te bereiken lijken tezijn toegepast (simpel plan, geheim, uitgevoerd met verrassing, snelheid en doeltreffendheid), maar hetplan wordt niet herhaaldelijk en realistisch voorgeoefend. Wel is dit de enige beschrijving waarin sprakeis van het maken van een maquette van het aan te vallen doel; een extra activiteit die de enige inspanningzal hebben gevergd en indiceert dat wel specifiek voor deze actie werd voorbereid. Het is niet aannemelijkdat deze acties effect hadden buiten Uruzgan. Waarschijnlijk hadden ze wel effect op de positie van de Talibanin de vallei en de directe omgeving daarvan, maar of ze de veiligheidssituatie in de gehele provincieveranderden moet worden betwijfeld. Inzet van de SOF vond dus plaats op tactisch niveau.Verkenning van QualeeTask Force Viper verkende op 22 april 2006 ongeveer 15 kilometer ten noorden van Kamp Holland hetdorpje Qualee. Dit gebeurde samen met een peloton Australische SOF. Naarmate de eenheid het dorpdichter naderde werden meer activiteiten van de tegenstander waargenomen. Marco Kroon, 457 die deleiding had, plaatste snipers op hoger terrein. Vanuit het dorp werd op Viper geschoten. De SOF schotenterug en er ontstond een zo hevig vuurgevecht dat Kroon luchtsteun liet aanvragen. De snipers zagen deTaliban proberen om de SOF heen te trekken. Ook uit inlichtingen bleek dat men probeerde de SOF teomsingelen. De snipers schakelden wel Talibanstrijders uit, maar trokken zoveel vuur van de tegenstanderdat zij zelf niet konden wegkomen. Kroon reed met een paar auto’s naar voren om de Taliban af te leiden.Andere voertuigen verplaatsten zich om de snipers heen om vanuit die kant ook een deel van de dreigingweg te nemen. De snipers konden hierdoor inderdaad wegkomen. Vervolgens schakelden vliegtuigen mettwee 500-pond bommen de Taliban uit. 458456 DTF-acties … (2007), pp. 34-35.457 KCT-kapitein Marco Kroon, die op 29 mei 2009 voor zijn optreden in Afghanistan de Militaire Willems-orde ontving en door koninginBeatrix tot ridder werd geslagen. Zie Staarman en Van Bruggen (2009) voor een beschrijving van zijn militaire carrière. Op 7 oktober2009 kregen ook acht andere KCT-ers dapperheidsonderscheidingen (Bronzen Leeuwen, Bronzen Kruizen en Kruizen van Verdienste)voor hun optreden in Afghanistan. Hieronder was ook de postume onderscheiding aan de bij een parachuteoefening verongeluktekapitein Peters. Zie: www.korpscommandotroepen.nl, bezocht 21 januari 2010.458 Ministerie van Defensie (2009), pp. 26-29.AnalyseViper was de enige Nederlandse militaire eenheid die aan de actie deelnam. In het gevecht en door hetluchtoptreden waar dit gevecht mee eindigde zijn waarschijnlijk (veel) tegenstanders uitgeschakeld. Uitde beschrijving blijkt niet dat de SOF probeerden ongezien te blijven, dus moet de actie tot het overt optredenworden gerekend. De verkenning, waarvan niet kan worden vastgesteld dat sprake was van SR, liep uitop een regulier militair gevecht. Omdat geen voor de hele provincie belangrijk doel werd verkend moetworden geconcludeerd dat deze actie op tactisch niveau plaatsvond.Beschoten bij Surkh MurgabOp 28 april 2006 namen Nederlandse en Australische SOF posities in bij het dorp Surkh Murgab, dat eenTalibanbolwerk was, op vijftien kilometer van kamp Holland. Beide eenheden werden continu beschotenmet klein kaliberwapens en RPG’s. De Australiërs braken het gevecht af, terwijl de Nederlanders hunterugtrekking dekten. Een Australisch voertuig kwam vast te zitten in het onherbergzame terrein en werddoor de Taliban ‘flink’ onder vuur genomen. Met massaal vuur leidden de Nederlanders de aandacht vande Taliban af, wat de andere Australiërs de gelegenheid bood om hun gestrande voertuig te bergen. DeTaliban begonnen ook met 107 millimeter raketten op de Nederlanders te vuren. Toen de Australiërs klaarwaren trokken beide eenheden zich terug. 459AnalyseDe SOF leverden als enige Nederlandse militairen een bijdrage. Uit deze beschrijving kan niet worden opgemaaktof, en zo ja: hoeveel, tegenstanders werden uitgeschakeld. Ook deze actie lijkt een vrij normaalmilitair, overt gevecht te zijn geweest. De actie droeg op tactisch niveau bij aan de missie in Uruzgan.Verlies eerste grote voertuigTijdens een verkenningsmissie viel een Patria-pantserwielvoertuig bij het oversteken van een wadi opzijn kant en gleed van een helling vijftig meter naar beneden. Bij het ongeval raakte niemand gewond.Geprobeerd werd het voertuig te bergen, maar door het moeilijk begaanbare terrein bleek dit onmogelijk.Ook lokale aannemers ‘zagen geen gat in de klus’. Mede vanwege de dreiging werd besloten zoveelmogelijk bruikbare onderdelen van het voertuig af te halen en het vervolgens te vernietigen – wat met elfkilo springstof werd gedaan. 460AnalyseUit deze beschrijving, die wel goed een beeld schetst van het terrein waarin Viper werkte, kan niet meerworden opgemaakt dan dat wederom een verkenning werd uitgevoerd waarvan het onduidelijk is of dezeaan de criteria van SR voldoet.Bijdrage aan operatie JungOp 1 juni 2006 stonden de Nederlanderse SOF bij het dorp Chora, als deel van operatie Jung, die ten doelhad locaties van de Taliban in de Chora-vallei in kaart te brengen. De nacht voor de actie zagen de SOF ongeveervijftig gewapende mannen te voet het dorp verlaten richting Tarin Kowt. Het bleek om Afghaansepolitiemensen te gaan, waarop de Nederlanders concludeerden dat Chora door de Taliban was ingeno-459 Ministerie van Defensie (2009), pp. 30-33.460 Morsink (2007), p. 12.116 117

men. Samen met de Australische SOF werd het dorp geobserveerd, wat de tegenstanders zagen, waarop zijhet vuur openden. De Taliban begonnen ook vanuit de bergen, met mortieren, RPG’s en 107 millimeterraketten,op de in het open veld gelegen SOF te vuren. Marco Kroon besloot terug te trekken. Tijdens deaftocht werd een Australiër geraakt, waarop de kapitein opdracht gaf weer naar voren te gaan om de aandachtaf te leiden. De Australiërs wisten zo hun gewonde af te voeren naar een helikopterlandingsplaats.De Nederlanders werden ‘massaal’ beschoten, maar wisten zich uiteindelijk ook terug te trekken. De dagerna leverde Viper dekking aan Amerikaanse militairen die Chora op de Taliban terug veroverden. 461AnalyseOok bij deze actie lijken de SOF als enige Nederlandse militairen betrokken te zijn geweest. Hoewel dezeverkenning, voor de kwalificatie SR was te weinig sprake van specifieke en tijdgebonden informatie,heimelijk begon deden de SOF toen zij in vuurcontact raakten geen bijzondere moeite om onopgemerktte blijven. De actie moet dus als overt worden bestempeld. Gezien het doel, het behouden danwel hetheroveren van één van de weinige dorpen in het zuiden van Uruzgan, kan worden gesproken van een voorde hele TFU-operatie direct van belang zijnde inzet, dus op operationeel niveau.Op weg naar KhurmaOp 16 juni 2006 baande het Nederlandse SOF-peloton zich een weg naar het dorp Khurma, wederom inde Chora-vallei. Daar stuitte het op Talibanstrijders, waarmee een vuurgevecht ontstond. Met name deook aanwezige Australische SOF kwamen onder vuur te liggen. KCT-kapitein Kroon liet de Nederlandsejeeps op hoge snelheid richting de bondgenoten rijden. Zijn jeep sloeg over de kop, maar niemand raaktegewond. Rond het voertuig sloegen wel mortieren en raketten in. Kroon stuurde zijn medics naar andereinzittenden en stapte zelf in een ander voertuig. Achteraf bleek hij een scheurtje in zijn schouder te hebben.De SOF braken het gevecht af. 462AnalyseOndanks dat ook hier weer sprake is van een intensief en gevaarlijk gevecht, kunnen over deze actie, intermen van de literatuur die in hoofdstuk twee werd besproken, weinig conclusies worden getrokken.Zelfs het doel van de actie is onduidelijk. Er lijkt wel sprake van een overt inzet van tactische waarde. DeSOF leverden als enige Nederlandse militaire eenheid een bijdrage.Blokkade bij ChoraOp 23 juni 2006 namen de SOF blocking positions in om Taliban-versterkingen die op weg naar Chora warentegen te houden. Om op de gewenste plaats te komen, een kruispunt, moest Kroon met zijn mensen doorhet dorp Kuckhin heen. Toen de eerste huizen waren gepasseerd werd duidelijk dat de weg door het dorpte smal was. Kroon probeerde een andere route te verkennen, maar kwam daarbij onder vuur te liggen. DeTaliban lagen op 70 meter afstand achter muurtjes en in een bosrand. Met intensief vuur probeerden deNederlanders het initiatief terug te winnen. Na een zeer zwaar gevecht op zeer korte afstand klom Kroonin een jeep om met het boordwapen onderdrukkend vuur uit te brengen, zodat zijn mannen kondenterugtrekken. De Taliban schoten de korrel van zijn wapen. 463 Nog tijdens het vuurgevecht wisten de Ne-derlanders, uiterst riskant, door de posities van de achter hen gelegen Australiërs heen terug te trekken.Om beter zicht te krijgen probeerde Kroon zijn wagen naar een hoger gelegen positie te rijden. Een RPGketste af op zijn bumper, explodeerde naast het voertuig en sloeg de boordschutter uit de wagen. Dezehervatte na een korte peptalk het gevecht. Wel was de radio van de jeep defect geraakt. Kroon rende ondervuur naar een ander voertuig om daarvandaan weer leiding te kunnen geven. Uiteindelijk trokken Nederlandersen Australiërs zich terug op een stelling, waarvandaan nog acht uur lang, in de brandende zon,met temperaturen boven de vijftig graden, tegen de Taliban werd gevochten. Twee man vielen flauw doorde hitte. Een Amerikaanse helikopter durfde het aan de onder vuur liggende commando’s te bevoorradenmet hard nodige munitie. Amerikaanse Apache-helikopters zorgden er uiteindelijk voor dat de Talibanwerden verslagen. Dertien van hen bleken te zijn uitgeschakeld. 464AnalyseOok hier lijkt het of de SOF als enige Nederlandse militaire eenheid aanwezig waren. Onduidelijk is wie dedertien tegenstanders doodden: de Nederlandse SOF of de Amerikaanse helikopters? Uit deze gedetailleerdebeschrijving kan worden geconcludeerd dat Viper overt optrad. Het innemen van blocking positionskan niet onder DA worden geschaard, want het is geen offensieve actie. Ook is geen sprake van SR of MA.Gezien het belang van de Chora-vallei voor de hele Nederlandse missie in het zuiden van Uruzgan en hetfeit dat met een blocking position werd geprobeerd de krachtsverhoudingen significant te beïnvloeden, magworden gesproken van een inzet op operationeel niveau.Aansturing van een bombardementUit juni 2006 dateert het langere verslag van de Nederlandse SOF-operator die als FAC-er voor het eerst ineen gevechtssituatie een bombardement aanstuurde. De sergeant-majoor beschrijft dat zijn eenheid naaankomst in Uruzgan al snel operaties buiten het Nederlandse kamp uitvoerde, veel daarvan samen meteenheden van andere landen. Meerdere keren hadden de SOF contact met de tegenstander. Ze werdenintensief onder vuur genomen, waarop ze terugschoten en Apaches opriepen. Dit keer werd samen meteen bevriende eenheid op pad gegaan voor een zesdaagse patrouille. Taak was het verkennen van hetdistrict Chora, om te zien of daar Taliban aanwezig was. Zowel de Nederlandse SOF als de coalitiepartnersleverden een peloton. De sergeant-majoor had ook de functie van sniper. Op dag twee reden de Nederlandersaan de oostzijde van ‘een oord’. Eerder had men al ICOM-chat (jargon voor radioberichtenverkeer)van de Taliban opgevangen. Men stelde nu vast dat dit vanuit het oord kwam. De opgevangen gesprekkenwaren zeer bedreigend. De pelotonscommandant besloot uit te laten stappen, een observatiepost in terichten en de voertuigen richting het dorp op te stellen. De coalitiepartners stelden zich ten zuiden vande Nederlanders op. Hierop nam het radioverkeer van de tegenstander in intensiteit toe. De Nederlandershoorden berichten waarin de Taliban aangaven klaar te zijn voor een aanval, 107 millimeter granaten opte gaan halen en te willen schieten als de Nederlanders nog dichterbij zouden komen. Hierop werden ookwaarnemers (spotters) van de tegenstander met portofoons en wapens gesignaleerd. Later zag men gewapendeTaliban posities op hogere plaatsen in de omgeving innemen. Een aantal spotters kwam binnenschootsafstand van de Nederlandse snipers. 465461 Ministerie van Defensie (2009), pp. 34-37.462 Ministerie van Defensie (2009), pp. 38-41.463 De korrel is een uitstekende punt (metaal) op het wapen waarmee gericht wordt op het doel. De schutter kijkt net over de korrel heennaar het doel.464 Ministerie van Defensie (2009), pp. 42-47.465 Better no bombs … (2007).118 119

De SOF besloten om te proberen met hun snipers in één keer de spotters uit te schakelen. Of dit met deafgevuurde schoten lukte kon door de stofontwikkeling bij zowel de eigen schutters als bij de tegenstandersniet worden vastgesteld. Ze werden in ieder geval niet meer waargenomen en ook hun ICOM-chat verstomde.Direct hierna werd de observatiepost van de coalitiepartner bijna geraakt door een 107-millimetergranaat. Diverse Nederlanders konden de plaats waarvandaan was gevuurd vaststellen. Ondertussenwerden steeds meer gewapende tegenstanders waargenomen. De Nederlanders hoorden een FAC-er vande coalitiepartner luchtsteun aanvragen. Op ongeveer 1500 meter van de eigen positie zagen de Nederlandersde Taliban ook een mortier opstellen. Om deze dreiging weg te nemen openden de SOF het vuur,waarop de Taliban het dal in vluchtte. De sergeant-majoor hoorde via zijn grond-lucht radio een coalitiebommenwerperzich aanmelden bij de FAC-er van het bevriende peloton. Dit herhaalde zich meermalen,maar de Nederlander hoorde de andere FAC-er niet antwoorden. Hierop besloot hij zelf met de bommenwerperin contact te treden. Deze werd eerst uitgelegd met wie hij nu te maken had. Samen met de eigenpelotonscommandant besloot de FAC-er om te proberen de locatie waarvandaan op de coalitiepartnerswas geschoten aan te laten vallen. Nadat de piloot van de bommenwerper de Nederlander informeerdewat hij aan munitie bij zich had, werd de piloot uitgelegd wat de situatie op de grond was. Tegelijkertijdinventariseerde de FAC-er via andere radionetten, om slachtoffers aan eigen zijde te voorkomen, waar allebevriende militairen zich bevonden. Daarnaast scande hij de aan te vallen locatie om het type doel, demeest geschikte bom (ook om nevenschade te voorkomen) en de gewenste aanvliegrichting te kunnenvaststellen. De piloot gaf hij deze informatie door. Vanuit het vliegtuig werden ter controle alle gegevensherhaald. Juist op dat moment meldde de bevriende FAC-er zich weer. Hij had problemen met zijn radiogehad, maar wel alles kunnen horen. Hij gaf de Nederlander aan geen bezwaar te hebben dat hij de aanvalleidde. 466De Nederlandse FAC-er riep de piloot weer op en gaf aan dat de aanval kon beginnen. De piloot kreeg deinstructie dit via de radio te melden als hij binnen twee minuten en later binnen dertig seconden zoubeginnen met zijn bombardement. Zo zou de FAC-er nog op het laatste moment de actie kunnen afgelastenof nadere informatie door kunnen geven. De piloot werd opdracht gegeven van noord naar zuid aante vallen. Dit om te voorkomen dat de eigen positie zou worden geraakt mocht de bom ‘te kort’ vallen ofover het doel gaan. De FAC-er bleef de posities van de eigen eenheden bijhouden en controleerde zijn inschattingvan het doel. Zich terdege realiserend dat hij verantwoordelijk was controleerde de FAC-er nogmaalsalle informatie. Hij zag dat het doel met een enorme ontploffing werd geraakt. Kort hierop bleek uitopgevangen ICOM-chat dat bij de Taliban een aantal doden en gewonden waren gevallen. Vervolgens werdhet langs het hele front ‘rustig’. Het vuur op de Nederlanders stopte en er werd geen dreigende ICOM-chatopgevangen. De FAC-er meldde dit alles aan de piloot. De Nederlander bedankte hem, gaf door dat hijniet meer nodig was en dat hij met zijn leiding contact op mocht nemen voor een eventuele volgendeopdracht. Na nog een korte tijd de omgeving te hebben geobserveerd besloot de pelotonscommandantte vertrekken. De SOF namen op een andere locatie posities in voor de nacht en trokken bij het aanbrekenvan de dag verder op hun patrouille. In de resterende vier dagen kwamen zij weer in actie, wat volgens deschrijver van dit verslag ‘de tendens … van onze gehele uitzending’ zou worden. 467AnalyseDit is de enige gevonden bron waarin het werk van de FAC-ers onder de SOF in detail wordt beschreven.Daarbij illustreert ook deze beschrijving de intensiteit van de gevechtscontacten in de vroege Viper-periode.De SOF leverden als enige Nederlandse militairen een bijdrage aan deze operatie. In het verslagwordt niet expliciet melding gemaakt van (aantallen) uitgeschakelde tegenstanders, maar aangenomenmag worden dat deze er waren. De actie waarvan het werk van de FAC-er deel uitmaakte kan wordengetypeerd als overt optreden, want als eenmaal het gevecht is uitgebroken wordt geen bijzondere moeitegedaan om onzichtbaar te blijven. De zesdaagse patrouille was bedoeld om een gebied te verkennen. Er isgeen sprake van de intentie om specifieke en tijdgebonden informatie te verzamelen, zodat de actie nietals SR mag worden gekwalificeerd. De actie liep meermalen uit op ‘gewone’ militaire gevechten. Gezienhet belang van de vallei voor de hele Nederlandse operatie kunnen de verkenningen daarvan als inzet opoperationeel niveau worden gezien.Operatie ChitagOperatie Chitag had als doel om in het gebied meer vrije bewegingsruimte te krijgen. Op 13 juli 2006trok kapitein Kroon met ten minste dertig Nederlandse en Australische SOF op om de Taliban uit eenaantal strongholds te verdrijven. Twee jeeps reden met veel lawaai een stuk de weg op om tegenstanders temisleiden. De operatie werd grotendeel te voet uitgevoerd. Vanuit de Chora-vallei trok men richting hetveertig kilometer verder gelegen Tarin Kowt. Tijdens de tocht stuitte het peloton op IED-leggers en raakteop korte afstand in vuurgevecht. De tegenstander bleek zo talrijk dat de commando’s levensgevaarlijkbedreigd werden. Een in de buurt vliegende Amerikaanse AC 130 meldde dat de Taliban de SOF haddenomsingeld. Kroon besloot ondanks het duidelijke gevaar voor zijn eigen mensen de Amerikaan te vragende Taliban te bestoken. Deze werden vervolgens 10 minuten lang door het vliegtuig zwaar beschoten met40 en 105 millimeter granaten. Dankzij de goede aansturing door een FAC-er vielen geen slachtoffers aaneigen zijde. Bij de tegenstanders gebeurde dit wel; de rest van hen vluchtte. De SOF trokken snel op enovermeesterden de compounds in Kala Kala van waaruit de Taliban hun activiteiten coördineerden. Nogdrie nachten lang namen de SOF versterkte locaties van de tegenstander in. Via prikacties probeerde dezegebied terug te veroveren. De pelotons werden continu aangevallen en waren geheel op zichzelf aangewezen.Ze overnachtten in veroverde compounds, omgeven door tegenstanders. Na vier dagen gaven deTaliban op. Uiteindelijk bereikten de SOF pas na acht dagen Tarin Kowt. In die tijd werden door de coalitievan Nederlandse en Australische SOF en Amerikaanse militairen 200 tot 300 Taliban- en Al-Qaida-strijdersgedood. Allen waren gewapend, sommigen hadden Pakistaanse (identiteits)papieren. Aan coalitiezijdevielen één dode en negen gewonden, onderwie geen Nederlanders. Onduidelijk is hoeveel burgerswerden gedood; een Afghaans regeringsonderzoek kwam uit op tien. De Nederlanders doodden geenburgers. De bevolking was al uit het gebied gevlucht.468AnalyseDe SOF leverden voor deze operatie alle Nederlandse militairen. Uitzonderlijk in dit verslag is dat twee- totdriehonderd gedode tegenstanders worden vermeld. Onduidelijk is hoeveel hiervan door de Nederlanderswerden getroffen. Het versterkt het vermoeden dat bij andere acties in deze periode ook sprake is geweest466 Better no bombs … (2007).467 Better no bombs … (2007).468 Ministerie van Defensie (2009), pp. 48-55 en Arnold Karskens, Vragen rond actie Uruzgan, Dagblad De Pers, 25 februari 2009, waarin eenAustralische bron wordt aangehaald die van ‘meer dan 150’ Al-Qaida en Taliban-doden spreekt. Ook: Tweede Kamer, vergaderjaar2008-2009, Aanhangsel, nr. 2028, pp. 4265-4266 en George Marlet, Ambassadeur van de krijgsmacht, Trouw, 28 mei 2009.120 121

van grote aantallen slachtoffers bij de tegenstander. Deze operatie van acht dagen vond overt plaats; in detekst worden geen bijzondere maatregelen vermeld om echt onzichtbaar te blijven. Er werden aanvallenop specifieke en van tevoren vastgestelde doelen uitgevoerd, wat deze als DA te kwalificeren maakt,al doet het feit dat een serie locaties zou worden ‘bezocht’ toch weer denken aan een meer regulieremilitaire missie om een gebied in te nemen. Aangezien het gebied tussen Chora en Tarin Kowt één van debelangrijkste assen vormde van het gebied dat TFU in handen wilde krijgen mag de operatie als SOF-inzetop operationeel niveau worden bestempeld.Operatie in WanuIn een artikel van de commandant van SFTG 2 staat een andere uitgebreide beschrijving van een NederlandseSOF-operatie, die startte op 12 oktober 2006. Hij schrijft dat men vanuit verschillende bronnen tehoren kreeg dat in het dorp Wanu, vier kilometer ten noorden van de Nederlandse basis in Tarin Kowt,een mogelijke ‘bermbommaker’ aanwezig zou zijn. Commandant TFU gaf opdracht een plan te makenen na goedkeuring uit te voeren. Op basis van luchtfoto’s en beelden vanuit onbemande vliegtuigjes (unmannedaerial vehicles, UAV’s) werd duidelijk dat met name de omvang van de quala waar de ‘verdachte’ zichbevond een uitdaging zou vormen. Gekozen werd voor een verrassende en snelle actie. Tot dan toe werdgezamenlijk opgetreden met de Afghaanse militie, van achter gedekt door vuurbases. Dit keer zoudende SOF alleen voorop gaan, met het Afghan National Army (ANA) als cordon rondom. Aangevallen zouworden vanuit drie assen, elk gericht op een eigen deel van de quala. De aanvallers waren allemaal contraterrorisme-specialisten.Vergezeld door tolken dienden zij tegenstanders uit te schakelen, waarna degenie het terrein zou uitkammen. De dag van de uitvoering begon echter slecht: een Nederlandse genistpleegde zelfmoord. De genie nam desondanks aan de operatie deel. 469In colonne begaf de groep zich naar Wanu. Om in een keer de quala binnen te kunnen zaten de 25 man vanhet aanvalsteam in een YAD 4-ton’s truck. Zoals volgens de schrijver in die tijd gebruikelijk was werd decolonne al direct bij het verlaten van het kamp door de tegenstanders opgemerkt. Desondanks verliep deaanval zoals bedoeld. Het complex werd overrompeld, maar bleek geen tegenstanders te herbergen. DeNederlandse en Amerikaanse genie doorzochten vier uur lang de quala. In een ondergrondse schuilplaatswerd alleen een waarschijnlijk voor de Taliban verstopte televisie gevonden. Nadat met een UAV de omgevingwas bekeken werd gefaseerd teruggekeerd. 470Een ANA-voertuig, dat voor de commandant van de Nederlandse SOF reed, liep tijdens de terugtocht opeen IED. De wagen en inzittenden werden volledig opgeblazen. Dit werd onmiddellijk gevolgd door mitrailleurvuur.De volgende auto’s trokken zich naar het noorden terug. Van alle kanten werd intens op demilitairen geschoten. Twee ANA-auto’s konden niet langs het wrak terugtrekken. De militairen sprongenuit de auto’s en zochten in de directe omgeving dekking, terwijl zij ongecoördineerd vuurden op de tallozeplekken in de omliggende velden en quala’s van waar op hen gevuurd werd. De andere auto’s wisten zicheen stuk terug te trekken naar een kruising, waar enkele SOF-ploegcommandanten in een greppel achtereen muur overlegden hoe ze in zuidelijke richting de omsingeling konden doorbreken. Afgesproken werddrie groepen te formeren. Eén zou de kruising bezet houden en de tegenstander in het noorden onderdrukken.Eén zou voorwaarts gaan om de quala’s in het westen te zuiveren. Een derde moest hetzelfde in469 Commandant 104 0 … (2007), (007), p. . 4. Op 11 oktober 2006 006 pleegde een Nederlandse militair zelfmoord op Kamp Holland, in Tarin Kowt.470 Commandant 104 … (2007), pp. 4-5.het oosten doen en daar een rondomverdediging opzetten, waarbinnen de rest zich eventueel zou kunnenterugtrekken. 471De Nederlandse SOF-commandant keerde 300 meter terug naar de nog steeds vastzittende ANA-eenheden.Eén Afghaan werd in de handen van twee SOF-medics alsnog dodelijk getroffen. De andere Afghanenvochten vanuit de voertuigen door. Eén Nederlandse ploeg zuiverde de quala’s ten westen van de kruisingen schakelde hierbij ‘tientallen’ strijders uit; vaak van zeer korte afstand. Ten oosten van de kruisingrichtte een ander team de rondomverdediging in. Niet alles verliep echter positief. Opgemerkt werd datin het zuiden tegenstanders een nieuwe hinderlaag met IED’s voorbereidden. Vanwege de korte afstandtot de tegenstander werd geen ondersteuning van de aanwezige vliegtuigen gevraagd. De UAV kon nietlanger worden gebruikt en keerde terug naar de basis. De pantzerhouwitser die daar stond werd ook nietgebruikt en Apache-helikopters zouden nog ten minste 90 minuten op zich laten wachten. Ook de nabijgelegenAfghaanse politie wilde niet te hulp schieten. Met inmiddels twee dode en zes zwaar gewondeANA-militairen en snel afnemende munitievoorraden werd besloten te proberen in zuidelijke richtingover de weg en na een kilometer via de oever van de rivier de Terih Rud naar het westen weg te komen.Daarmee zou de tweede hinderlaag worden ontlopen, maar mogelijkerwijs niet de IED’s. 472Nadat de doden en gewonden waren ingeladen reden de militairen met de overgebleven voertuigenvanuit de verschillende flanken naar het afgesproken verzamelpunt; de brug over de rivier. Twee ploegenliepen naast de voertuigen. Een B1-bommenwerper vloog dreigend over (show of force) en wierp flares uit, 473waarop het vuur van de tegenstanders iets verminderde. Pas nadat een groot deel van de eigen troepenbij de brug was aangekomen wierp het vliegtuig een 2000 pond bom in het maïsveld waar zich een grootaantal tegenstanders bevond. De situatie verbeterde ook iets toen de UAV terugkeerde. Hoewel de tegenstanderzich nu ook richting de brug begon te herpositioneren, konden de SOF, de andere Nederlandsemilitairen en de ANA zich, nu allen in de voertuigen gestapt, via de rivierbedding en het ondiepe watervan de rivier met enige snelheid, stuiterend en continu vurend, een stuk uit de voeten maken. Achterin de YAD behandelde de Nederlandse medic, nog steeds onder vuur en overdekt met bloed, de gewondeAfghanen. Hij probeerde de tolk, die bij de IED-explosie twee benen had gebroken, voor de gewonden telaten vertalen. Inmiddels werd de groep vanaf de beide oevers, maar van grotere afstanden beschoten.Af en toe werd gestopt, uitgestegen en gewacht totdat alle wagens waren bijgetrokken. Uiteindelijk werdzonder incidenten Tarin Kowt en het eigen kamp bereikt. De gewonde Afghanen bleven allen in leven. Decommandant eindigt zijn artikel met de constatering dat deze gevechtssituatie anders was dan andere inzijn uitzendperiode. Sommige vuurgevechten waren massaler, maar dit was de enige waarbij de Nederlandersin een lang tevoren voorbereide hinderlaag liepen. In andere gevechtsacties hadden de SOF steedshet initiatief. Hij schrijft dat zijn eenheid ‘vele’ tegenstanders uitschakelde, waarmee hen ‘een geweldigemorele overwinning werd ontzegd’. 474AnalyseIn deze actie waren de SOF, naast de ondersteunende genisten, de enige aanwezige Nederlanders. Bijzonderis dat ook hier vrij gedetailleerd melding wordt gemaakt van de directe gevechtsresultaten: in ieder471 Commandant 104 0 … (2007), (007), pp. -6. 5-6.472 Commandant 104 … (2007), p. 6.473 Dit is een uitgeworpen vuurbal of afgeschoten vuurpijl om een vijandelijke, hitte zoekende raket af te leiden.474 Commandant 104 … (2007), pp. 6-8.122 123

geval tientallen gedode tegenstanders, en twee doden en zes gewonden bij de ANA. De Nederlandse SOFtraden merendeels overt op. Doel van de inzet was DA tegen een bommenmaker, waarmee de actie ook eencontraterrorisme-karakter had. De aanval zou conform de grondbeginselen van McRaven (1995) plaatsvinden, met uitzondering dat de actie tevoren niet herhaaldelijk en realistisch werd voorgeoefend. Op deterugweg werd een vrij normaal militair gevecht gevoerd. Uitschakeling van een bommenmaker hooguitop operationeel niveau waarde; zeker niet voor de strijd in heel of een groot deel van Afghanistan verschilgemaakt. Het daadwerkelijk geleverde gevecht had slechts tactische waarde.Steun in ChenartuIn mei 2007 nam de druk van de Taliban toe op de ISAF-gezinde enclave Chenartu, gelegen ten oosten vanTarin Kowt. Schermutselingen met de daar wonende militie van Aktar Mohammed namen toe en er warenaanwijzingen dat de tegenstanders de enclave wilden binnentrekken. In de nacht verplaatste Viper zichnaar het gebied, dat door het moeizame terrein pas bij daglicht werd bereikt. Al snel bleek dat er inderdaadeenheden van de tegenstander in de buurt waren en braken de eerste gevechten uit. Om veilig verderte kunnen moesten de Nederlanders het spotters-netwerk van de tegenstander zien uit te schakelen. Datgebeurde door de inzet van een Apache-gevechtshelikopter. Nadat de route was onderzocht op IED’s werdnaar de enclave verder getrokken. De SOF legden de lokale leider hun intenties uit. Deze was blij met hunkomst. De SOF inventariseerden de aanwezige politieposten. Deze bleken goed gepositioneerd en allebezet. De politie werd verder in paraatheid gebracht. Wel bleek er een tekort aan wapens, munitie en geldvoor de militie te zijn. De volgende dag kreeg Viper berichten dat onder de Taliban-leiders onenigheid wasof de enclave moest worden aangevallen. Toen de aanval uitbleef besloten de SOF de lokale milities trainingente geven: schieten, contactdrills, basis infanterie- en navigatievaardigheden. Het aantal deelnemersaan de trainingen nam echter af omdat militieleden bij hun familie nodig waren om te oogsten. Uiteindelijkmaakten dertig militieleden de trainingen af. Met de militie voerden de Nederlanders gezamenlijkeoperaties en patrouilles uit. SOF-medics hielden spreekuren voor de lokale bevolking. Na verloop van tijdleek het aantal tegenstanders rond de enclave af te nemen. Na enkele weken keerden de SOF terug naarhun kamp. Onderweg vonden nog diverse gevechten plaats, waarbij een niet genoemd aantal strijderswerden ‘geneutraliseerd’. 475AnalyseDe Nederlandse SOF leverden als enige TFU-eenheid een bijdrage aan deze operatie. Ook in deze missiewerden veel tegenstanders uitgeschakeld, maar niet direct door de SOF. Net zoals in veel andere gevallenwas weliswaar sprake van overt optreden, maar in tegenstelling tot veel andere acties is hier sprake van MA– naast de meer reguliere gevechten op heen– en terugweg. Daarnaast is duidelijk sprake van humanitairehulp (medische spreekuren). Voor de situatie in zuidelijk Uruzgan, dus de Nederlandse TFU-missie, moethet volhouden van de strijd door de militie en politie in Chenartu tegen de Taliban van groot, operationeelbelang zijn geweest.Deelname aan de ‘Slag om Chora’Over de deelname van Viper aan de ‘Slag om Chora’, toen een groot deel van de TFU van 15 tot en met 19juni 2007 met de binnengedrongen Taliban om de controle over het dorp vocht, zijn meerdere verslagenbeschikbaar. Een tekst vermeldt dat de SOF samen met de Nederlandse infanterie in de zuidelijke Baluchi-475 Full spectrum …(2008).mond een nevenaanval inzetten om de tegenstander ‘kracht te onttrekken’. De nachtelijke infiltratieverliep moeizaam door de vele irrigatiekanalen en greppels. Een aantal keren moesten voertuigen metbergingssteun weer op hun wielen worden gezet. Nadat op de plaats van bestemming stelling was ingenomen,werden de Viper-ploegen met 107 millimeter raketten aangevallen. Variërend in intensiteit hieldende gevechten de hele dag aan. Vanwege een nieuwe opdracht brak Viper om 17.00 uur het gevecht af envertrok. 476In een andere tekst staat dat MarSOF tijdens de slag Chora te voet en vanaf de buitenkant benaderde.Hierbij werden een aantal huizen binnengevallen. De mariniers begaven zich in de aanvoerroute van deTaliban, trokken hen naar zich toe en ontlastten de andere eenheden. MarSOF leverde zwaar gevecht. Ervielen bij hen zelf geen doden, maar de mariniers konden na afloop letterlijk kogels uit hun auto’s en verrekijkershalen. 477In een derde verslag staat dat Viper in de nacht van 17 op 18 juni 2007 op verzoek van de NederlandseTFU-commandant terugkeerde naar de mond van de Baluchi-vallei. De druk op de Nederlanders in Chorawas weer opgelopen. Ondanks dat de SOF vanwege beschadigingen niet over al hun voertuigen kondenbeschikken en van verrassing van de tegenstander geen sprake was, verplaatsten zij zich begeleid door genistenover de enige beschikbare weg naar het gebied. De Nederlandse pantserhouwitser vuurde op de Baluchi-monden een SOF FAC-er stuurde luchtsteun richting verschillende doelen. Om doelen op te sporenwerden UAV’s gebruikt. In de vroege morgen kwam de grotere groep SOF in het gebied aan. Er ontstondvrijwel direct een hevig vuurgevecht. De SOF hadden moeite de greenzone in te trekken, want de tegenstanderhad aan de rand een verdedigingsring ingericht. Voordat deze werd bereikt moest vurend en elkaardekking gevend te voet een 300 meter diepe vlakte worden overgestoken. Ook tijdens deze hachelijkeonderneming ondersteunden een pantserhouwitser (een PZH 2000) en gevechtsvliegtuigen. Zowel de NederlandseSOF als de tegenstander had zich op hogere punten in de omgeving gepositioneerd en beschootdaarvandaan hun tegenstander. Viper werd met 82 millimeter mortieren, 107 millimeter raketten, kleinkaliber vuur, zwaar kaliber, RPG’s en zelfs SPG9’s beschoten. 478 Dit alles leidde tot een kritieke situatie inde greenzone. Eén Nederlandse SOF werd van zeer korte afstand in het vizier op zijn geweer geschoten. Zijnverwondingen vielen echter mee; hij was tijdelijk doof. Een Amerikaans F-18 gevechtsvliegtuig beschootper ongeluk het voertuig van een Nederlandse FAC-er: de kogels van het 30 millimeter boordkanon mistenhem op een haar na. De tegenstander werd zodanig uitgeput dat hij versterkingen uit Chora moest latenkomen. De komst van de 150 tot 200 nieuwe tegenstanders werd aan de SOF gemeld en zelf konden zij de4x4 pick-ups met tientallen strijders zien aankomen. Al snel ontstond ook met hen een vuurgevecht. Doorde inzet van luchtsteun en de PZH 2000 werd ternauwernood voorkomen dat een deel van de NederlandseSOF werd ingesloten door de overmacht aan tegenstanders. Om 18.35 uur meldde de SOF-commandantter plekke dat de munitievoorraad tot een onacceptabel laag niveau was geslonken. Omdat bevoorradingte gevaarlijk was werd besloten terug te trekken. Terwijl de pantserhouwitser en twee Amerikaanse F18’sbombardementen uitvoerden vocht een deel van de Nederlanders zich schietend een weg uit de greenzone.Terug in de voertuigen reden ze vechtend naar Kamp Holland. Daar aangekomen getuigden een aantal‘kogelgaten in kleding en voertuigen’ nog van de hevigheid van de gevechten van die dag. 479476 Full spectrum …(2008).477 Strijbosch (2007), p. 11.478 De SPG9 is een op een driepoot geplaatste raketwerper van Russische makelij. Deze kan ook tegen tanks worden gebruikt.479 Full spectrum …(2008).124 125

Uit andere teksten kan de volgende reconstructie van dezelfde gevechtsactie worden gemaakt. Vier Viperploegenkwamen op 18 juni 2007 net terug van een opdracht met een Nederlands peloton aan de zuidzijdevan de Baluchi-vallei. Door een defect pantservoertuig had men Kamp Holland nog niet bereikt.Ze waren net bezig met het plannen van een nieuwe operatie, toen zij opdracht kregen zo snel mogelijksteun te leveren aan de Nederlandse TFU Battlegroup, die in een zwaar gevecht was gewikkeld in Chora.Om zoveel mogelijk tegenstanders van die plaats weg te houden werd besloten om weer terug te kerenin de vallei (Operatie Nahrin). De eerste dag stuitten de ploegen op weinig verzet. Juist om een aanval uitte lokken herhaalden ze de actie de tweede dag. Met voertuigen werd positie ingenomen in de mondingvan de vallei. Toen een KCT-kapitein met vijf ‘vrijwilligers’ vanuit het zuiden te voet binnentrok werd meninderdaad direct vanuit verschillende posities onder vuur genomen. De tegenstander bleek zich goed tehebben voorbereid op de komst van de Nederlanders. Viper werd geheel omsingeld en vocht een dag langmet de Taliban. Met vuursteun vanuit de voertuigen, mortiervuur vanuit de patrouillebasis Poentjak enluchtsteun kon Viper uiteindelijk de vallei binnentrekken en trok de tegenstander zich tijdelijk terug.Besloten werd nog eens in het gebied te gaan zoeken, om de vijand te verleiden weer aan te vallen. Eenteam van zes man ging op weg, liep in een hinderlaag en werd van drie kanten beschoten. Van een KCTkapiteinwerd de kijker van zijn wapen geraakt. Door de splinters in zijn ogen kon hij niets meer zien.Bovendien was hij tijdelijk doof door een explosie naast zich. Met hulp van een medic, die naar de kapiteinkwam toegesprongen, kon zijn zicht worden teruggebracht. Ondertussen vocht zijn eenheid door. Ookwerd luchtsteun ingeroepen. Een vliegtuig gooide een bom op 140 meter afstand van de Nederlanders.Onder dekkingsvuur van een andere Viper-eenheid kon men wegkomen. Twee commando’s gingen opeen verkenning, maar raakten weer verwikkeld in een zwaar vuurgevecht. Wel vonden ze een uitweg voorde ploegen. Toen ’s avonds de tegenstand afnam en Viper haar munitievoorraad voor een groot deel hadverbruikt keerde men terug naar de basis. 480AnalyseKwantitatief leverde Viper een kleine bijdrage aan de Nederlandse militaire inzet tijdens de slag. Gezienhet grote aantal tegenstanders dat werd tegengehouden was hun rol kwalitatief gezien wel groter, dus van‘aanzienlijk’ belang, maar zeker niet belangrijker dan van de rest van de honderden ingezette Nederlandsemilitairen. De SOF leverden naar het zich laat aanzien geen beslissende bijdrage. De bijdrage van Viperaan de Slag bij Chora vond overt plaats. De SOF voerden met de Battlegroup een regulier militair gevecht omde controle over het dorp uit. De slag was van belang voor de hele missie van TFU. De inzet van Viper vonddaarom op operationeel niveau plaats.Arrestatie van een bommenmakerBinnen een week na de dood van een Nederlandse militair Timo Smeehuizen door een zelfmoordaanslagop 15 juni 2007 in Tarin Kowt, drong Viper met aanvalsploegen een aantal verdachte objecten in die stadbinnen. De actie vond plaats binnen twintig uur nadat informatie over de verblijfplaats van verdachtenwerd verkregen. Een Apache-helikopter bood dekking en een infanterie-eenheid richtte een cordon in omhet actiegebied. Dertien personen, inclusief de IED-maker, werden gearresteerd en overgedragen aan delokale autoriteiten. De verdachte van de aanslag werd verhoord. Gespecialiseerde eenheden doorzochtende gebouwen. Daarbij werd bewijsmateriaal voor de aanslag gevonden, maar ook diverse wapens, eengrote hoeveelheid Pakistaans geld, identiteitsbewijzen, opium, satelliettelefoons en kunstmest (waarmeebommen konden worden gemaakt). 481AnalyseHoewel niet kan worden opgemaakt hoeveel Nederlandse SOF en andere, onder wie waarschijnlijkook Nederlandse, militairen aan de operatie bijdroegen, mag wel worden verondersteld dat de SOF inkwantitatief opzicht een kleine, maar door zelf de aanval uit te voeren in kwalitatief opzicht een rol vanaanzienlijke omvang speelden. Duidelijk staat aangegeven dat dertien personen werden gearresteerd. Indeze actie is sprake van overt DA-optreden met een contraterrorisme-karakter. Omdat ook drugs wordengevonden had de actie ook waarde op counterdrug-terrein, maar de actie was niet als dusdanig bedoeld.Omdat niet duidelijk is of de bommenmaker een rol in heel of een groot deel van Uruzgan speelde, moetworden geconcludeerd dat zijn arrestatie alleen lokaal, dus tactisch effect had. De actie voldoet aan allebeginselen van SOF-optreden, maar zoals inmiddels vaker het geval is geweest, zonder vooroefening vandeze specifieke actie (zie paragraaf 2.2).Operatie DerapetOp 16 juli 2007 was Viper actief in de Tangi-vallei (Operatie Derapet). Een KCT-kapitein kon voorkomen dateen voertuig op een IED reed. De ploeg raakte in een vuurgevecht en hielp later een ander Viper-team uiteen hinderlaag te ontsnappen. Bij de hinderlaag werden twee voertuigen beschadigd. Voortzetten van demissie was onmogelijk en besloten werd terug te trekken. Onderweg ontvingen de SOF de waarschuwingdat Taliban-strijders in een quala op de route van plan waren de groep aan te vallen. Op de heenweg hadmen de Nederlanders ongemoeid gelaten. Omdat er in de quala ook vrouwen en kinderen aanwezig warenwerd geen luchtsteun ingeroepen, ook al zou dat veel minder gevaar voor zijn eigen mannen hebben betekend.Na overleg met zijn commandant en de juridisch adviseur op Kamp Holland werd besloten om hetcomplex heen te trekken. Onder hevig vuur werd langs de quala gemanoeuvreerd. Vrouwen en kinderenbleven ongedeerd en ook onder de Nederlanders vielen geen doden of gewonden. 482AnalyseDe SOF lijken aan deze actie als enige Nederlandse militaire eenheid te hebben deelgenomen. Bijzonder isde vermelding dat vanwege de aanwezigheid van burgers geen luchtsteun werd ingeroepen. Dit lijkt eengeval van overt optreden, waarbij niet kan worden vastgesteld tot welke SOF (hoofd)taak het moet wordengerekend. De Tangi-vallei, die de voor TFU belangrijke ‘inktvlekken’ van Deh Rawod en Tarin Kowt verbindt,was van groot belang voor de hele Nederlandse militaire missie in het zuiden van Uruzgan. In diezin kan deze inzet van SOF worden getypeerd plaats te hebben gevonden op operationeel niveau.Steunverlening bij MirabadIn augustus en september 2007 nam de druk op Tarin Kowt en Chora weer toe, doordat de Taliban zich,volgens inlichtingenbronnen, rond Mirabad hergroepeerde. TFU kon deze informatie niet bevestigdkrijgen. Op 9 september 2007 trok de SFTG het gebied in. Daar werden vehicle check points ingericht op480 Dit is een reconstructie op basis van de teksten (programmaboek, motivatie besluiten, overweging Koninklijk Besluit en persoonlijkeverhalen) die door Defensie zijn uitgegeven bij de uitreiking van dapperheidsonderscheidingen aan vijf SOF-militairen, tijdens eenbesloten bijeenkomst, op 14 april 2010 in Den Haag. Zie: www.defensie.nl, bezocht op 19 juli 2010. Ook: ‘We werden direct … (2010).481 Full spectrum …(2008) en Strijbosch (2007).482 Dit is een reconstructie op basis van de teksten (programmaboek, motivatie besluiten, overweging Koninklijk Besluit en persoonlijkeverhalen) die door Defensie zijn uitgegeven bij de uitreiking van dapperheidsonderscheidingen aan vijf SOF-militairen, tijdens eenbesloten bijeenkomst, op 14 april 2010 in Den Haag. Zie: www.defensie.nl, bezocht op 19 juli 2010. Ook: ‘We werden direct … (2010), p. 22.126 127

de belangrijkste routes van de tegenstanders. Ook werden overzichtsposities ingenomen en prikactiesuitgevoerd in de greenzone bij Sah Mardeh en Kowri. Deze activiteiten werden in oostelijke richtinguitgebreid en herhaald. Al snel volgden de eerste vuurgevechten met de tegenstander: eerst heftig, maarminder toen de Taliban overtuigd raakte van de ‘slagkracht, vastberadenheid en trefzekerheid’ van deNederlanders. In de volgende dagen werd verder naar het oosten getrokken. Geconcludeerd werd dat detegenstander zich met name rond Kowri bevond, waarop besloten werd terug te keren en daar verstorendop te treden. Toen inlichtingenbronnen meldden dat de tegenstander een aantal bijeenkomsten in hetgebied organiseerde, werd door de SOF vergeefs geprobeerd de exacte locaties en tijdstippen daarvante achterhalen. In de tweede fase van deze operatie werd weer contact gelegd met het lokale stamhoofdAkthar Mohammed, die bij Mirabad nog steeds stand hield tegen een sterke Taliban-macht. In vijf dagentijd werden daar door de Nederlandse SOF uitgebreide gebiedsverkenningen en medische hulppatrouillesuitgevoerd. Ook gaven ze klein kaliber wapens, munitie en nieuwe RPG’s aan de lokale strijders. De SOFhielpen de door het Amerikaanse bedrijf Dynacorp 483 aan de stam verschuldigde betalingen te krijgen.De Nederlanders trokken daarna door naar Musazai. Dit werkte ook verstorend voor de tegenstander, die‘nerveus’ werd van de voetpatrouilles door de greenzone. De groep raakte al snel weer in een zeer zwaarvuurgevecht, waarbij een prominente Talibaan-leider omkwam. 484AnalyseDe SOF leverden als enige Nederlandse eenheid een bijdrage aan deze operatie. In deze acties werd veelalovert opgetreden (check points, reguliere gevechten, samenwerking met Akthar Mohammed, voetpatrouilles).Wat betreft SOF-(hoofd)taken zijn alleen MA en humanitaire hulp (medische hulp) duidelijk herkenbaar.De verstoring van de opbouw van de Taliban en –wederom – de steun aan Akthar Mohammedkunnen als inzet op operationeel niveau worden bestempeld.Verkenningen bij Deh RawodBegin september 2007 namen de opposing militant forces diverse controleposten rond Deh Rawod in. Dezewerden geplunderd en met de grond gelijk gemaakt. Commandant TFU besloot Viper-5 in te zetten in degroene zone van Deh Rawod. Doel was om daar verkenningen uit te voeren en daarmee informatie tekrijgen voor een eventuele vervolg-operatie. Drie lokaties moesten worden verkend: Singolah-west, Singolah-oosten de omgeving van Kakrak Hill ten oosten van de greenzone. Vastgesteld moest worden waarzich de meeste tegenstanders bevonden en hoe sterk deze was (aantal, uitrusting, getraindheid). Vermoedwerd dat de meeste tegenstanders zich bij Kakrak Hill bevonden en dat zij een school in Singolah-oostgebruikten als commandopost. Singolah-oost zou dienen om strijders die uit het gebied ten westen vande rivier de Helmand kwamen op te vangen en door te sturen. Als eerste startte Viper de verkenning vanKakrak Hill. Al snel werden spotters van de tegenstander waargenomen. Terwijl men zich dwars door hetterrein verplaatste, om IED’s op de wegen te vermijden, ontvingen de SOF meldingen dat de tegenstandershen hadden waargenomen. Aangekomen op de geplande locatie werd daarom snel een vuurbasisingericht. 485Een deel van de eenheid trok te voet in de richting van de greenzone. Ongezien werden de eerste quala’s benaderd.Zonder dat de tegenstanders het door hadden konden de Nederlanders voor één van de huizen komendie de Afghanen bezet hadden. Direct ontstond een vuurgevecht, wat ook aan de TFU werd gemeld,zodat indien nodig snel ondersteuning kon worden gekregen. Tegelijkertijd werd ook de vuurbasis vanafdiverse posities met RPG’s, 107 millimeter raketten, 82 millimeter mortieren en klein kaliber wapensbeschoten. De eenheid bij de quala werd vanuit andere, dichtbijgelegen huizen onder vuur genomen. Met‘de zwaardere middelen’ waarover zij beschikten schoten de Nederlanders terug en konden ze het vuurvan de tegenstander onderdrukken. Hierop werd de eerste quala binnengegaan. Daar trof men een man,die claimde door de opposing militant forces gevangen te zijn gehouden. Hij zag er gehavend uit en verteldedat men van plan was hem de volgende dag te executeren. De Nederlanders namen de man voor verdereondervraging mee naar hun kamp en behandelden hem als krijgsgevangene. 486Viper zette de verkenning van quala naar quala voort richting Kakrak Hill en werd daarbij sporadisch vanalle kanten met klein kaliber wapens en RPG’s beschoten. Tegenstanders vluchtten weg en de Nederlanderstroffen diverse veldversterkingen, loopgraven, tunnels en bunkers aan. Van sommige tunnelsen bunkers dachten ze dat die sterk genoeg waren om luchtaanvallen en artillerievuur te weerstaan.Duidelijk werd dat hun tegenstanders de tunnels wilden gebruiken om zich veilig tussen vuurposities teverplaatsen. In verschillende quala’s werd in de haast achtergelaten uitrusting aangetroffen. Nadat de heleomgeving van de heuvel was doorzocht en Viper ook niet meer werd beschoten besloten de Nederlandersalle loopgraven, tunnels en bunkers ‘vast te leggen’. Hierna keerde ze eerst terug naar de voertuigen endaarna naar de basis. Op weg terug werden de SOF nog enkele malen beschoten. Ze vuurden zelf terug enriepen ook luchtsteun op. Na verschillende air strikes en strafe runs door luchtstrijdkrachten kon het gevechtworden afgebroken en de basis bereikt. 487Hierna werd bij daglicht de groene zone bij Shingola-west verkend. Een deel van Viper verplaatste zichnaar de noordzijde van de brug over de rivier. De eenheid die eerder de vuurbasis had bemand trok meteigen voertuigen, waarop zware wapens waren gemonteerd, naar een plek ten zuiden van de rivier deTiri Rud. Daarvandaan zouden ze een groot deel van de verkenningstocht van hun collega’s met hun .50mitrailleur en de 40 millimeter automatische granaatwerper (automatic grenade launcher) kunnen ondersteunen.De SOF hadden uit eerdere acties opgemerkt dat vanaf een dergelijke vuurbasis goed tegenstanderskonden worden waargenomen (positive identification). Afgesproken was die dag de verkenning zoveelmogelijk te richten op de hoofdweg richting Shingolah-west. Na anderhalf uur voorzichtig voorwaarts tezijn getrokken nam men een aantal personen waar die zich in noordelijke richting begaven. De Nederlanderskregen een melding dat de tegenstander een hinderlaag voorbereidde. Wederom zag men eenaantal personen zich verplaatsen; met AK-47’s en RPG’s in de aanslag. De Nederlanders openden hierophet vuur op de groep. Tijdens het vuurgevecht dat ontstond merkten ze dat de Afghanen hen probeerdente omsingelen. Viper trok van quala naar quala ‘springend’ voorwaarts, waarbij diverse veldversterkingen,schietpoorten en vuuropstellingen werden aangetroffen. Toen de druk afnam doorzocht Viper de quala’swaarvandaan op haar gevuurd werd. In één daarvan trof men wapens en munitie aan. Bovendien werd483 Dit Amerikaanse bedrijf verzorgde in Uruzgan trainingen aan Afghaanse veiligheidsorganisaties.484 Commandant 103 … (2008-I), p. 9.485 Commandant 103 … (2008-II), p. 16.486 Commandant 103 … (2008-II), p. 17.487 Commandant 103 0 … (2008-II), (008-II), pp. 7-8. 17-18. Een strafe run is het door een vliegtuig tijdens een duikvlucht beschieten van tegenstanders.128 129

daar een persoon gevangen genomen, waarvan onduidelijk was of het een van de strijders was of niet. Deman werd naar het eigen kamp meegenomen voor ondervraging. 488In Shingola-Oost moest de school die door de tegenstander mogelijk als commandocentrum werdgebruikt door Viper verkend worden. De SOF besloten een aantal quala’s om de school te bezetten endaarvandaan het gebouw te observeren. Eén groep nam weer positie in een vuurbasis bij de Tiri Rud, eenander werd ‘afgezet’ (waarschijnlijk wordt bedoeld per helikopter, MdW) ten noorden van de brug. Degroep verplaatste zich door begroeiing, weg van de paden en wegen, om de tegenstander het moeilijk temaken hen te lokaliseren. Keer op keer bleken ze de Nederlanders kwijt te zijn geraakt. Ook werd duidelijkdat de Taliban zich met name wilde richten op gemotoriseerde verplaatsingen van hun tegenstanders:alle veldversterkingen bevonden zich op of rond de hoofdwegen. De Nederlanders merkten dat de Talibansteeds nerveuzer werd, nu Viper voor de derde opeenvolgende dag in hun gebied wist binnen te dringen.Ze probeerde een hinderlaag te leggen, maar doordat de SOF steeds uit hun zicht verdwenen lukte ditniet. De Taliban zag zich gedwongen om zich, op zoek naar de Nederlanders, constant tussen hun eigenstellingen heen en weer te verplaatsen. Dit maakte het Viper mogelijk hun tegenstanders steeds weer tebeschieten. De Nederlanders namen opvallend veel verplaatsingen waar, maar het was niet altijd mogelijkom te zien of dit gewapende personen waren. Wel werd een groep met RPG’s uitgeruste mannen beschoten.Keer op keer kon de tegenstander worden verrast. Zo bereikte men zonder problemen de school. Daarkon men langere tijd observaties uitvoeren, lang genoeg om voldoende informatie te verzamelen. 489Viper besloot om ‘s nachts rondom de school verkenningen uit te voeren. Een aantal ploegen trok oververschillende assen het gebied in, de anderen bleven achter als quick reaction force om bij te springen indiendat nodig zou zijn. De patrouilles waren te voet, licht bepakt en licht bewapend. Rond middernacht werdbegonnen. Na enige tijd stelden de SOF vast dat de opposing militant forces zich in de omgeving van de schoolverzamelden om een hinderlaag te leggen. Blijkbaar waren de Nederlanders toch opgemerkt, ondanks datvoor de actie een bijzonder duistere nacht was gekozen, waarin zonder nachtzichtapparatuur niet verderdan 50-75 meter kon worden gekeken. Kennelijk beschikte de tegenstander wel over nachtkijkers. Omdathet verrassingselement verloren was gegaan besloot Viper de actie een andere keer, vanuit een andererichting, te herhalen. 490AnalyseDe SOF leverden als enige Nederlandse militaire eenheid een bijdrage aan deze acties. Twee Afghanenwerden gevangen genomen. Over uitgeschakelde tegenstanders wordt niet expliciet geschreven. Implicietwordt wel aangegeven dat de tegenstander verliezen werden toegebracht, al kan wederom geen preciezereinschatting van aantallen doden en gewonden worden gemaakt. Deze acties zijn te karakteriseren alsovert optreden, met uitzondering van de observaties vanuit en verkenningen rondom de school. Bij dezelaatste was het uitdrukkelijk de bedoeling onopgemerkt te blijven. Toen de SOF toch werden onderkendwerd terugetrokken. Anders dan in vele andere, hierboven beschreven gevallen werd in deze actie nietovergegaan op overt gevecht. De drie acties waren duidelijk bedoeld als SR.Verstoring van toevoerlijnenBegin september 2007 vroeg commandant TFU aan Viper om weer bij Deh Rawod een operatie uit tevoeren. Doel was niet om de tegenstanders die zich in de greenzone bij deze plaats hadden verzameld aante vallen, maar om hun toevoerlijnen daar naar toe te verstoren. Door de tegenstander daar ‘harde klappen’toe te dienen werd gehoopt dat deze zich zou bedenken en Deh Rawod zelf niet zou aanvallen. In denacht van 26 september vertrok Viper, onder andere met een van binnen gestripte en volledig met munitievolgeladen Bushmaster gepantserd transportvoertuig. Vlak nadat de colonne de Helmand-rivier was overgestokenwerd zij zwaar onder vuur genomen. Dekkingsvuur afgevend keerde men terug naar de veiliggewaande eigen zijde. De volgende dagen werd gezocht naar een andere plaats om weer over te steken.Uit inlichtingenbronnen werd afgeleid dat de Taliban Viper steeds in beeld had en uit angst door de SOFin de rug te worden aangevallen niet naar Deh Rawod optrok. Aan ‘hun’ kant van de rivier raakte Viperbetrokken in ‘diverse zeer zware TIC’s, waar grote aantallen’ tegenstanders werden ‘geneutraliseerd’. Zowerd ook de 29 ste geprobeerd de rivier over te steken. Aan de overkant aangekomen stuitte Viper op zoveeltegenstand dat vuursteun van de Nederlandse Pantzerhouwitser werd aangevraagd. Deze schoot granatenop de vijand. Viper trok zich terug op de oostelijke rivieroever. Uit ‘betrouwbare inlichtingenbronnen’bleek dat de Taliban langzaam de middelen, het personeel en de wil verloor om de stad alsnog aan tevallen. Uit een latere tocht naar het gebied bij de rivier bleek dat daar geen tegenstanders meer aanwezigwaren. 491AnalyseViper speelde in deze acties een grote rol. De SOF doodden, verwondden of verjoegen – wat ‘geneutraliseerd’precies inhoudt is onduidelijk - ´grote aantallen´ tegenstanders. Deze poging om de aanvoerlijnenvan de tegenstander te verstoren kan aangemerkt worden als overt optreden. De operatie was te weinig opeen specifiek doel gericht om als DA te bestempelen. De operatie vond plaats op operationeel niveau, metwaarde voor de hele Nederlandse militaire inspanning in zuidelijk Uruzgan. Interessant is dat de tekst zelfspreekt van het de tegenstander ontnemen van de wil om te vechten, maar dit is dan niet op het strategischeniveau waar Kiras (2006) met zijn theorie van de ‘strategische verlamming’ (zie paragraaf 2.2) opdoelt.Drie locaties bij Deh RawodOp 6 november 2007 trok Viper met andere Nederlandse militairen en bondgenoten – als eerste eenheidin lange tijd - wel de greenzone bij Deh Rawod in. Drie tevoren vastgestelde locaties (named areas of interest)werden benaderd. Op alle drie de plaatsen vonden zware gevechten plaats, waarbij ‘diverse’ tegenstanderswerden uitgeschakeld. Door de actie werd duidelijk dat de verwachte 350-400 tegenstanders, inclusiefeen grote groep niet-Afghaanse strijders, zich niet daadwerkelijk in het gebied bevonden. Men schatte opbasis van de geleverde gevechten dat het er hooguit 120 waren. Ook de inschatting van hun getraindheiden tactisch inzicht werd naar beneden bijgesteld. 492AnalyseOmdat onduidelijk is hoeveel andere Nederlandse militairen deelnamen - gezien de verwachte tegenstandis het niet uit te sluiten dat dit aanzienlijke aantallen betrof - kan ook niet worden vastgesteld hoe groot488 Commandant 103 … (2008-II), pp. 18-19.489 Commandant 103 … (2008-II), p. 17.490 Commandant 103 … (2008-II), pp. 19-20.491 Commandant 0 103 … (2008-I), (008-I), pp. 10-11 0- en Prins en Prinssen (2008), p. 85.492 Commandant 0 103 … (2008-I), (008-I), p. 12 en Prins en Prinssen (2008), p. 130.130 131

de bijdrage of rol van de SOF was. Wel kan worden aangenomen dat deze niet als ‘groot’ mag wordenaangemerkt. De aanvallen op drie doelen in de greenzone kunnen zeker als overt optreden, wellicht ook alsDA worden bestempeld. Wat dit laatste betreft: hoewel blijkbaar tevoren drie doelen waren vastgesteld,had het geheel toch ook het karakter van een regulier militaire inname van het gebied, ook omdat ‘andere’militairen aan de actie deelnamen. Welk soort Nederlandse militairen dit waren is wel onduidelijk,maar SOF waren het niet. Of de acties van belang zijn geweest voor de hele TFU-missie kan ook al wordenbetwijfeld. Ook wat dit betreft kan betoogd worden dat het hier enkel om de inname of zuivering van eenbeperkt gebiedsdeel ging, zonder significante, directe implicaties voor de situatie in het hele zuiden vande provincie – zoals dat eerder wel het geval was bij het verstoren van de aanvoer van troepen om een helevallei in te nemen. Van de toepassing van de grondbeginselen van McRaven (1995) blijkt niet veel.Bijdrage aan Spin GharTijdens operatie Spin Ghar, in het najaar van 2007, waarin ook honderden Nederlandse infanteristen enBritse ghurka’s 493 de Baluchi-vallei introkken, richtten de Nederlandse SOF op de bergrug naast de valleiwaarnemingsposten in. Vier dagen lang werden daarvandaan de PZH 2000 en vliegtuigen aangestuurdtegen de Taliban, die opgejaagd door de ghurka’s met de Nederlandse battle group in gevecht dreigden teraken. De SOF werden zelf ook aangevallen. 494AnalyseOok in dit geval traden de Nederlandse SOF overt op. Van een (hoofd)taak van speciale eenheden lijktgeen sprake. De inzet was van tactisch niveau, terwijl een kleine bijdrage aan de operatie Spin Ghar werdgeleverd.Verstoringen in de Baluchi-valleiIn een operatie in het najaar van 2007 probeerde de SFTG de opbouw van posities door de tegenstander inde Baluchi-vallei, die in de operatie Spin Ghar was gezuiverd, te verstoren. Ook werd geprobeerd een veiligheidsgordelte creëeren voor de opbouw van een nieuwe ANA-vuurbasis in de zuidmond van de vallei.Nadat Viper vanuit het zuiden het gebied binnentrok braken al snel gevechten uit. Eerst waren dit kleineprikacties van de Taliban met 107 millimeter raketten. Al snel werd overgegaan op mortiervuur en heftigegevechten met kleinkaliber wapens op korte afstand. Steeds werden de aanvallen afgeslagen en trokkende SOF verder. Na drie dagen leek de tegenstander op te geven en werden berichten onderschept dat hetlokale Taliban-leiderschap de vallei had verlaten. Het gebied werd vervolgens van quala tot quala doorzocht,waarbij veel wapens en munitie werden gevonden. Positief effect was ook dat snel met de opbouwvan de ANA-basis kon worden begonnen. 495AnalyseVolens deze laatste langere beschrijving leverden alleen de Nederlandse SOF een bijdrage aan deze operatie.Wederom sprake van overt optreden. De actie is geen verkenning, geen MA en te weinig specifiekop een doel of doelen gericht om van DA te kunnen spreken. Ook kunnen geen van de kleinere soorten493 In het Britse leger dienende eenheden die bestaan uit vrijwilligers uit het Ghorka district in Nepal of uit Noord-India.494 Commandant 103 … (2008-I), p. 13.495 Commandant 0 103 … (2008-I), (008-I), pp. 12-13. -. Prins en Prinssen (2008), p. 144, meldt kort een actie van Viper op 22 november 2007 in deBaluchi-vallei. Waarschijnlijk is deze deel van de hierboven beschreven langere operatie. In deze bron staat wel dat drie bewoners(‘locals’) gewond raakten.werkzaamheden van speciale eenheden, geïnventariseerd in paragraaf 2.2, worden herkend. Wel kan wordengesteld dat de inzet op operationeel niveau plaatsvond: door verstorend op te treden en de vallei tezuiveren werd de dreiging op de iets zuidelijker gelegen vallei rond Tarin Kowt, één van de drie gebiedendie TFU echt in handen had, in ieder geval vanuit die richting, weggenomen. Daarmee was de actie vandirect belang voor het slagen van de hele TFU-missie.Analyse van de uitgebreidere beschrijvingenWat mag uit de langere teksten over het werk van Viper worden geconcludeerd? Wat zeker duidelijk is isdat de SOF een aanzienlijke bijdrage leverden aan het succes van de TFU. De speciale eenheid was zeeractief, leverde vele zware gevechten en belangrijke inlichtingen, verstoorde de tegenstander en kwamveelvuldig in gebieden waar geen andere Nederlandse militairen kwamen. Viper trad veel alleen op of leverdede grootste bijdrage aan acties. Van de hier beschreven gevallen zijn er slechts twee acties waarvoordit niet geldt: (‘deelname aan de ‘Slag om Chora’, ‘arrestatie van een bommenmaker’). In verschillendeteksten wordt gerefereerd aan uitgeschakelde tegenstanders, maar enigszins gekwantificeerd wordtdit slechts in een paar teksten; tientallen gedode tegenstanders (‘operatie in Wanu’), grote aantallentegenstanders ‘geneutraliseerd’ (‘verstoring van toevoerlijnen’) en vijftien gevangenen (‘arrestatie vaneen bommenmaker’ en ‘verkenningen bij Deh Rawod’). Viper heeft vele malen intensief gevochten, maarin ieder geval uit deze fragmenten komt het beeld naar voren dat dit veelal op reguliere wijze gebeurde.Zo is in bijna alle acties sprake van overt optreden. Covert inzet werd in slechts één operatie geconstateerd(‘verkenningen bij Deh Rawod’). In slechts zeven van de twintig fragmenten is sprake van uitvoering vanéén of meer van de drie SOF-hoofdtaken. Verreweg de meeste hiervan betreffen DA (‘acties in de Choravallei’,‘operatie Chitaq’, ‘operatie in Wanu’, ‘drie locaties bij Deh Rawod’), twee MA (‘steun in Chenartu’,‘steunverlening bij Mirabad’) en slechts één SR (‘verkenningen bij Deh Rawod’). Hiernaast werden enkelekeren bijkomende taken uitgevoerd: contraterrorisme (‘operatie in Wanu’, ‘arrestatie van een bommenmaker’),humanitaire hulp (‘steun in Chenartu’, ‘steunverlening bij Mirabad’) en counterdrug (‘arrestatievan een bommenmaker’). Viper lijkt geen operaties van militair-strategische waarde te hebben uigevoerd.Veelal werd op operationeel niveau geacteerd. In een toch ook significante groep acties was sprake vantactisch optreden (‘acties in de Chora-vallei’, ‘verkenning van Qualee’, ‘beschoten bij Surk Murgab’, ‘opweg naar Khurma’, ‘operatie in Wanu’, ‘arrestatie van een bommenmaker’, ‘verkenningen bij Deh Rawod’,‘drie locaties bij Deh Rawod’, ‘bijdrage aan Spin Ghar’). Wat wel wijst op inzet die past bij MSE is dat in driegevallen (‘acties in de Chora-vallei’, ‘operatie in Wanu’, ‘arrestatie van een bommenmaker’) de meestegrondbeginselen van McRaven (1995) lijken te zijn toegepast - wederom met uitzondering van de vooroefeningvan de betreffende acties.5.5.3 Korte vermeldingen van activiteitenAanhoudingenUit de Viper-periode vermelden een aantal bronnen alleen aanhoudingen van personen en drugsvondsten.Midden maart 2006 hielden Nederlandse SOF 18 Taliban-verdachten aan en leverden deze over aan deAmerikanen om hen gevangen te houden. 496 Op 17 januari 2007 bracht Viper drie gevangenen binnen opde Nederlandse basis in Tarin Kowt. 497 Op 3 september 2007 doorzocht Viper een quala ‘op de westbank’.496 Feickert (2006), p. 5.497 Defensiedocumenten op http://www.nrc.nl/redactie/uruzgan/20080502115134142.pdf, benaderd 17 maart 2010.132 133

De eenheid nam daarbij 200 kilo opium en verscheidene klein kaliber wapens in beslag. Ook werden vierpersonen gevangen genomen. 498 In een nachtelijke instapoperatie in het najaar van 2007 nam de SFTG 280kilo ruwe opium in beslag. 499 Overigens werd, in ieder geval volgens beschikbare informatie, bij dit soortacties niet altijd wat gevonden. Op 26 november 2007 doorzocht het KCT een quala, waarbij twee voordeurenwerden geforceerd. Op 18 oktober 2007 doorzocht Viper een gebouw, waarbij ‘deuren en/of ramen’werden beschadigd. 500VuurgevechtenNaast de in de vorige paragraaf besproken gevallen wordt in diverse bronnen nog een groot aantal anderevuurgevechten gemeld. Ter voorbereiding op de komst van TFU werd door KCT-kapitein Bart met een deelvan zijn peloton een verkenning uitgevoerd in de omgeving van Deh Rawod. Daar raakte hij in een vuurgevechtmet Talibanstrijders. Dit werd door de Nederlanders gewonnen. 501Op 24 april 2006 vertrok een patrouille van twaalf KCT-ers uit Tarin Kowt voor een verkenning van de wegnaar Kandahar, waarover kort hierop de Nederlandse TFU zou aankomen. Een flink eind naar het zuidenwerden de commando’s vanaf een paar honderd meter onder vuur genomen. Onmiddellijk werd teruggeschoten.Er werd geen luchtsteun gevraagd. Met enkele onderbrekingen duurde het vuurgevecht anderhalfuur. Niemand van de commando’s raakte gewond, maar bij de tegenstanders vielen door de betereschiettechniek van de Nederlanders waarschijnlijk wel slachtoffers. 502Begin juni 2006 werden de Nederlandse SOF beschoten. Daarop volgde een hevig vuurgevecht. NederlandseApache-helikopters vuurden op de aanvallers. 503 In een kort vuurgevecht op een zondag in hetmidden van juni 2006 doodden Nederlandse SOF waarschijnlijk één Taliban. De maandag ervoor werdmen beschoten met mortieren, waarbij een Nederlands voertuig van de weg raakte en twee militairenkneuzingen opliepen. 504 Op 23 juni 2006 leverden enkele teams commando’s tijdens een verkenningsmissieten noorden van Tarin Kowt een hevig vuurgevecht. Ze werden bestookt met antitankgranatenen kleinkaliberwapens. Nederlandse Apaches en vliegtuigen van bondgenoten verleenden steun. Bij detegenstander vielen ‘waarschijnlijk wel’ doden. 505In juli 2006 doodden Nederlandse SOF 18 Taliban. Deze maakten deel uit van een groep van enkele honderdenstrijders die zich hadden verschanst op de bergtoppen naast de Baluchi-vallei, tien kilometer tennoordoosten van Tarin Kowt. Ze bedreigden Kamp Holland, waarop de commando’s met lichte terreinwagensvan 11 tot 21 juli de bergen introkken om met steun van Apachehelikopters en F-16-vliegtuigen strijdte leveren. Bij de actie werden geen strijders gevangen genomen. 506498 Prins en Prinssen (2008), p. 51.499 Commandant 103 … (2008-I), p. 12.500 Documenten schadevergoedingen, zoals op 12 december 2009 door RTL Nieuws gepubliceerd. www.rtl.nl, bezocht op 13 januari 2010.501 8x onderscheid … (2009), p. 9. Uit deze tekst is in een aantal gevallen moeilijk op te maken wanneer en waar precies de KCT-ers actiefwaren. Alleen duidelijk herkenbare en niet in andere bronnen al gevonden gevallen zijn hier opgenomen.502 Eric Vrijsen, Defensie: onheilspellend Uruzgan, Elsevier, 6 mei 2006. Kortere vermelding in Morsink (2007), p. 11.503 Théo Koelé, Commando’s beschoten in Uruzgan, De Volkskrant, 2 juni 2006.504 Nederlanders hevig in gevecht in Uruzgan, Trouw, 24 juni 2006.505 Feitenoverzicht Nederlandse missie in Afghanistan, De Volkskrant, 6 september 2006 (internetsite). Nederlanders hevig in gevecht in Uruzgan,Trouw, 24 juni 2006.506 Commando’s verijdelen aanval op Kamp Holland, Trouw, 22 juli 2006 en George Marlet, Vechten en bouwen niet te scheiden, Trouw, 24 juli 2006.Tussen maart en augustus 2006 was KCT-sergeant-majoor Maurice als FAC-er actief. Tijdens hinderlagenbij Kuchkin lag hij zelf veelvuldig onder vuur. Hij vroeg meerdere keren luchtsteun aan en leidde de luchtaanvallen.507Tijdens de tweede Viper-uitzending liep een KCT-team in Tarin Kowt in een hinderlaag. De Talibanblies twee antitankmijnen op. Daarna werden de SOF met RPG-7 antitankraketten en handvuurwapensbeschoten. Ook twee Amerikaanse Operational Detachment Alpha-teams 508 of -operators zouden aanwezig zijngeweest. Twee Nederlanders lagen ‘meer dood dan levend’ op straat, terwijl drie anderen van achter eenmuur vochten voor hun leven. 509 De bron waarin dit gevecht vermeldt niet of er daadwerkelijk Nederlandsedoden of gewonden vielen. Het enige bekende Nederlandse SOF-slachtoffer, Kevin van de Rijdt, sneuveldein september 2009, dus aangenomen mag worden dat tijdens de hinderlaag in Tarin Kowt in ieder gevalgeen Nederlandse dode te betreuren viel.Op 24 september 2006 reed een gemotoriseerde Amerikaanse eenheid in een zware hinderlaag van eennumeriek sterke Taliban-eenheid. Eén van de voertuigen werd getroffen door een granaat en een deel vande eenheid kon zich door vuur van de tegenstander niet meer verplaatsen. In het gebied waren mijneningegraven en IED’s geplaatst. KCT-kapitein Arthur manoeuvreerde een deel van zijn eenheid naar eenheuvelrug en opende het vuur op de Taliban. De bedoeling was ook om de tegenstander af te leiden. DeTaliban vuurde inderdaad terug, waardoor de coalitiegenoten konden wegkomen uit hun gevaarlijkepositie. Aan Nederlandse en Amerikaanse zijde vielen geen slachtoffers. 510Eind september 2006 schoten op een zondag twee Nederlandse pelotons een Amerikaanse patrouille eneen groep Nederlandse SOF te hulp in de buurt van Deh Rawod. Ze werden met raketten beschoten endoor ongeveer zeventig Taliban aangevallen. 511Op 11 oktober 2006 was KCT-korporaal Sven met andere Nederlandse militairen verwikkeld in een zwaarvuurgevecht. Hij verliet zijn eigen, relatief veilige positie om medische hulp te verlenen aan gewond geraakteAfghaanse militairen. Tijdens deze reddingspoging werd ‘onder hun handen’ één van de Afghanenalsnog door de tegenstander doodgeschoten. 512 Dezelfde dag raakten Nederlandse SOF met genisten vande Lucht Mobiele Brigade en ANA-troepen in twee TIC’s verwikkeld raakten bij het doorzoeken van eencompound. Er vielen twee doden en vier gewonden bij de ANA, maar niet aan Nederlandse zijde. 513Op 28 oktober 2006 ondersteunde een compagnie van de Lucht Mobiele Brigade Viper tijdens een TIC inde buurt van Chora. Er vielen geen slachtoffers. 514Begin januari 2007 belandden Nederlandse SOF samen met Afghaanse militairen in twee vuurgevechtenmet de Taliban. Het eerste vond plaats op een vrijdag, bij Kala Kala, ongeveer 30 kilometer ten noorden507 8x onderscheid … (2009), p. 9.508 Dit zijn twaalf man sterke teams van de Amerikaanse SOF.509 Sünkler (2008), pp. 143-144.510 8x onderscheid … (2009), pp. 8-9 en 11.511 Noël van Bemmel en Bert Lanting, Situatie in Uruzgan grimmiger, De Volkskrant, 29 september 2006.512 8x onderscheid … (2009), p. 10.513 Platenburg (2006), p. 78.514 Platenburg (2006), p. 85.134 135

van Tarin Kowt. Een Apache werd opgeroepen, maar hoefde niet te vuren. De Afghanen doorzochten eenaantal huizen en troffen een kleine hoeveelheid wapens, munitie en opium aan. Later die dag werd deeenheid nogmaals beschoten. Nadat werd teruggevuurd stopte het gevecht. De zaterdag hierop vond eenkort vuurgevecht plaats bij de patrouillebasis Poentjak. Een klein aantal strijders schoot op de Nederlanders.Weer werd een Apache ingezet, maar deze vuurde niet. 515In de tweede week van januari 2007 leverden Nederlandse commando’s een vuurgevecht in de Baluchi-vallei,twaalf kilometer ten noorden van Kamp Holland. Een patrouille ontdekte enkele Taliban-strijders enmaakte uit hun radioverkeer op dat een aanval op het kamp werd voorbereid. De Nederlanders schotenmet .50-mitrailleurs en mortieren. Toen de strijders zich verschansten in een quala werd luchtsteun aangevraagd.Apache-helikopters vuurden Hellfire-raketten af op het huis, maar er leken geen slachtoffers te zijngevallen. 516Op 26 september 2007 vielen Nederlandse commando’s een steeds groter wordende Talibanstrijdmachtaan de overkant van de Helmand-rivier aan. Toen bijna alle zestien Nederlandse jeeps en een pantserwagenmet munitie overgestoken waren werden ze beschoten en trokken ze zich terug. De dagen erop werdactief het gevecht opgezocht. ‘Grote aantallen’ Taliban werden gedood of verwond. Door de gevechtenverloor de tegenstander de ‘mensen, middelen en de wil’ om het centrum van Deh Rawod te veroveren. 517Op 9 oktober 2007 raakte een ANA-soldaat, tijdens een operatie met een Viper-eenheid, gewond aan zijnbeen. Dit gebeurde in de omgeving van Jughdar, toen de groep met 82 milimeter mortieren en RPG’s werdbeschoten. 518Andere vermeldingenEnkele bronnen bieden nog extra – snippers aan – informatie over de activiteiten van Viper. Tussenaugustus 2006 en april 2007 maakten Nederlandse SOF gebruik van Amerikaanse bevoorrading-door-delucht.519 In oktober 2006 ondersteunen Nederlandse SOF enkele keren de Afghan National Police vanuitKamp Holland in Tarin Kowt. 520 Op 6 oktober 2007 keerde Viper terug van een meerdaagse operatie in hetzuiden van Deh Rawod. 521 In november 2008 voerden Nederlandse SOF verkenningen uit rond Deh Rawod,ter voorbereiding op een grote operatie tegen de daar aanwezige honderd tot tweehonderd Taliban-strijders.522AnalyseHoewel niet veel informatie over de vele hierboven vermelde acties beschikbaar is, lijkt de conclusie temogen worden getrokken dat vaak overt opgetreden werd. Van de meer bijzondere wijze van optreden -covert of discrete, wordt in ieder geval geen melding gemaakt. Enkele keren is sprake van SR of in ieder geval515 Nederlanders onder vuur in Uruzgan, Trouw, 9 januari 2007, Nederlanders in Uruzgan onder vuur, De Volkskrant, 8 januari 2007.516 Noël van Bemmel, Nederlandse commando’s in gevecht met Taliban in Uruzgan, De Volkskrant, 12 januari 2007.517 Noël van Bemmel, Special Forces gaan jagen op Taliban, De Volkskrant, 10 april 2009.518 Prins en Prinssen (2008), p. 97.519 Hotek en Manganaro (2007), p. 13. Gesproken wordt van air-drop-rigging capabilities to provide pre-positioned emergency resupply bundles andsling loads.520 Jeroen (2006), p. 13.521 Prins en Prinssen (2008), p. 92.522 Ter Velde (2008), p. 190.verkenningen, één keer van MA (ondersteuning Afghan National Police). Het merendeel van de vermeldegevallen is te bestempelen als gevechtsacties, mogelijk gevallen van DA. Of van dit laatste sprake is kan,strikt genomen, uit de korte vermeldingen niet worden achterhaald. Of, bijvoorbeeld, als deel van eenactie bij toeval personen worden gearresteerd of dat de hele actie erop gericht was specifieke personenstaande te houden, kan uit deze teksten niet worden opgemaakt. Verder kunnen enkele gevallen vancounterdrug en contraterrorisme worden onderscheiden. In de beschrijving van slechts een paar actiesstaan expliciete aantallen uitgeschakelde tegenstanders vermeld. In totaal gaat het hierbij om 19 dodenen 21 gearresteerde personen. In vele andere teksten staat dat er waarschijnlijk tegenstanders werdenuitgeschakeld, niet hoeveel, of is sprake van een vuurgevecht met (grote) aantallen Taliban. Het lijktonwaarschijnlijk dat in die laatste gevallen geen enkele tegenstander werd geraakt. Waarschijnlijk dooddenof verwondden de Nederlandse SOF (veel) meer tegenstanders. De vele vuurgevechten en arrestatiesgeven eens te meer aan dat Viper een aanzienlijke bijdrage heeft geleverd aan het succes van TFU in dezeperiode.5.5.4 Analyse van de hele operatieWelke conclusies kunnen uit de Viper-tijd worden getrokken? Ten eerste, Viper leverde wat betreft aantallenmilitairen een kleine bijdrage aan de TFU, de hele Nederlandse inspanning in Uruzgan. Wel ging Vipervaak alleen, met buitenlandse SOF of andere militairen, of met beperkte ondersteuning vanuit de rest vande TFU op pad. Kwalitatief was het belang van Viper echter groter. De eerste tijd leverde zij aanzienlijke inspanningenom de drie dorpen in het zuiden van Uruzgan in Nederlandse handen te krijgen. Viper sprongsteeds bij als de druk op de reguliere Nederlandse militaire eenheden (te) groot werd. De SOF vochten meetijdens de ‘slag bij Chora’ en waren vaak als enige Nederlandse eenheid in de greenzones en buiten de ‘inktvlekken’actief. Er werd vaak en zwaar gevochten. De SOF was ook zeer actief in verkenningen/observatiesen wat betreft arrestaties. Het gaat te ver om te zeggen dat Viper een grote bijdrage leverde aan het effectvan TFU, want dat zou veronderstellen dat de veel omvangrijkere reguliere eenheden minder dan de helftbijdroegen, maar van een aanzienlijke bijdrage door de veel kleinere SOF lijkt zeker sprake te zijn geweest.Ten tweede, de hier gevonden bronnen maken niet duidelijk hoe groot de resultaten van het optreden vanViper waren. Zo wordt vaak slechts vermeld dat er ‘waarschijnlijk’ of ‘mogelijk’ slachtoffers vielen, niethoeveel. In sommige gevallen wordt alleen vermeld hoeveel tegenstanders ongeveer aanwezig waren,maar wordt elke indicatie van de resultaten van gevechten achterwege gelaten. In de hier gevondenbronnen is sprake van ‘slechts’ 40 arrestanten en 59 gedode tegenstanders. Waarschijnlijk zijn dit er inwerkelijkheid (veel) meer geweest.Ten derde, in veel opzichten lijkt Viper relatief regulier militair te hebben opgetreden. Vaak vondenactiviteiten overt plaats. In veel gevallen werd zichtbaar een gebied ingetrokken. Ook veel nachtelijke ofheimelijke infiltraties liepen uit op vuurgevechten waarbij de SOF niet meer dan voor militaire eenhedennormaal is probeerden onopgemerkt te blijven. Vaak werd van lucht- of artilleriesteun, of explosievengebruik gemaakt, waardoor de aanwezigheid van ISAF voor de Taliban duidelijk moet zijn geworden. Vipervoerde wel DA en SR uit, maar een significant deel van het optreden had een ‘normaal’ infanteriekarakter.MA werd veel minder geconstateerd. Een klein aantal activiteiten kan als counterdrug, contraterrorisme,humanitaire hulp en psychological operations worden bestempeld. SOF-inzet vond vaak plaats op operationeelniveau. Uit deze periode zijn geen activiteiten van strategische waarde bekend. Wat ook moeilijk te136 137

verenigen is met het idee dat SOF bijzonder gebruikt moet worden zijn de meerdere acties die op lokaal,dus tactisch niveau plaatsvonden: ‘Acties in de Chora-vallei’, ‘Verkenning van Qualee’, ‘Beschoten bijSurkh Murgab’, ‘Op weg naar Khurma’, ‘Drie locaties bij Deh Rawod’ en ‘Bijdrage aan Spin Ghar’. In driegevallen (‘acties in de Chora-vallei’, ‘operatie in Wanu’ en ‘arrestatie van een bommenmaker’) kon detoepassing van de grondbeginselen van SOF-optreden volgens McRaven (1995) worden herkend. Ook hierblijkt met name het herhaaldelijk en realistisch vooroefenen te ontbreken. Met de vele acties in door deTaliban gecontroleerd gebied, ‘waar zij zich veilig wanen’, zoals Kiras (2006) het uitdrukt, lijkt Viper tehebben bij gedragen aan de strategische verlamming van de tegenstander.5.6 Uruzgan: Operational Mentor and Liaison Teams (2007-2008)AlgemeenIn Uruzgan waren als onderdeel van de TFU ook Operational Mentor and Liaison Teams van het KorpsMariniers actief. Deze teams bestonden uit 26 personen. De MarSOF leverde hiervoor enkele militairen.In team 4b (november 2007-april 2008) zaten een onbekend aantal BBE-ers. In team 5b (april – augustus2008) zaten twee SF-medics, in 6b (juli-november 2008) 1 militair van de UIM en twee SOF-medics. 523Met Afghanen op patrouilleEén langere beschrijving geeft een beeld van het werk van de MarSOF-leden in deze context. Sergeant-majoorPatrick was mentor van een compagniescommandant van de ANA. In die tijd raakten de Nederlandersen de Afghanen veelvuldig in gevechtscontact met de tegenstander. Op 16 december 2007 liep de sergeant-majoorin de omgeving van Deh Rawod voorop in een verkenningspatrouille van de ANA, die deeluitmaakte van een grotere operatie om in het gebied de tegenstander te lokaliseren. Al snel liep de eenheidin een hinderlaag. De sergeant-majoor bood onmiddellijk aan met zijn eenheid deel te nemen aande geplande tegenaanval. Daarin wisselden de vuurgevechten met de tegenstander zich in hoog tempo af.De marinier sprong als eerste een brandende nederzetting binnen vanwaaruit kort tevoren nog door detegenstander was geschoten. Uiteindelijk kon zonder verliezen en met veel inlichtingen worden teruggekeerd.Bij een tweede vermelde actie bevond de sergeant-majoor zich met Kerst 2007 in kamp Volendam,ten noorden van de plaats Deh Rahwod. De ANA-commandant was net weg toen het kamp hevig ondervuur werd genomen. Omdat verder niemand reageerde begon de sergeant-majoor zelf de verdedigingte organiseren. Hij gaf opdracht de Mercedes-Benz-jeeps op te stellen om de quala waarvandaan werdgeschoten zelf onder vuur te kunnen nemen. Hierna stopte de aanval van de tegenstanders. Besloten werdzelf op zoek te gaan naar de tegenstander. Militairen kamden het gebied uit en stuitten op een quala die zeal eerder hadden doorzocht. Het was niet de gewoonte om zo’n complex binnen te gaan, omdat de kans tegroot werd gevonden dat de tegenstander daarin boobytraps had gelegd. Toch besloot de compagnie om inde quala wel een vuurpost in te richten. Na zelf een brug te hebben verkend stond de sergeant-majoor metde ANA-luitenant een plan te bedenken toen deze door het hoofd werd geschoten. De Nederlander vroeggewondenvervoer aan en leidde het peloton in de verdediging. Uiteindelijk kwamen het Operational Men-523 OMLT’s zijn militaire eenheden die met hun lokale evenknieën, in dit geval de ANA, optrekken om hen te adviseren en te trainen.Herinneringsboek OMLT… (2009), pp. 37, 65, 77, 82 en 85.tor and Liaison Team en de ANA terug op het kamp. De Afghaanse luitenant overleed aan zijn verwonding.De volgende dag ging de sergeant-majoor weer met de ANA-compagnie op pad. 524AnalyseWat betreft de inzet van Nederlandse SOF-militairen, zoals de sergeant-majoor van het Korps Mariniers, ishier duidelijk sprake van overt MA. Bijdragen aan de kwaliteitsverbetering van de ANA was van belang voorde hele Nederlandse missie in Uruzgan. De inzet van de MarSOF kan dus worden bestempeld als een activiteitop operationeel niveau – de gevechten waar de sergeant-majoor of andere mariniers met het ANAaan deelnamen waren meer van tactische aard. MarSOF leverde op deze manier een kwantitatief kleinebijdrage aan de Operational Mentor and Liaison Teams en de TFU. Wellicht was hun kwalitatieve bijdragewel groter dan de inzet van het personeel, maar ook wat dit betreft was hun rol beperkt.5.7 Uruzgan: Task Force 55 (maart 2009-september 2010)5.7.1 Beschrijving van de hele operatieActief in de buitengebiedenNa een jaar afwezig te zijn geweest in Uruzgan leverden het KCT en MarSOF vanaf maart 2009 een eenheidvan ongeveer zeventig militairen voor een nieuwe inzet in Uruzgan. Onder de naam TF-55 opereerden zein gevarieerde samenstelling, meestal in kleine groepjes. Ze waren vooral actief buiten de invloedsgebiedenvan de reguliere Nederlandse militaire eenheden, dus buiten de plaatsen Deh Rawod, Tarin Kowten Chora. Indien nodig mochten zij ook buiten Uruzgan acties uitvoeren, zolang dit verband hield methun werk in deze provincie. De operaties waren erop gericht de invloed van de tegenstanders terug tedringen, door hen op te zoeken in de gebieden waar zij zich veilig waanden. De TF-55 viel niet onder deNederlandse commandant van de TFU 525 , maar werd rechtstreeks aangestuurd door het hoofdkwartiervan de ISAF-troepenmacht in Kaboel. 526 In deze periode werden DA-, SR- en MA-activiteiten uitgevoerd. 527TF-55 had als opdracht om verkenningen uit te voeren, inlichtingen te verzamelen, en Talibanleiders enopstandelingen die zich bezig hielden met het plegen van aanslagen en het plaatsen van IED’s ‘aan te grijpen’en te arresteren. 528 TF-55 probeerde daarnaast de wegen door en doorgaande routes naar Uruzgan tebeschermen en veilig te houden. In alle operaties gingen Afghaanse eenheden mee, waaronder ook eliteeenhedenvan de Afghan National Police. 529 Bekend is dat van mei 2009 tot en met juli 2010 door TF-55 eenspeciale politie-eenheid werd opgeleid en getraind: het Special Response Team Uruzgan. Het team bestonduit 45 personen en had de beschikking over eigen terreinwagens, wapens en een eigen compound524 Dit is een reconstructie op basis van de teksten (programmaboek, motivatie besluiten, overweging Koninklijk Besluit en persoonlijkeverhalen) die door Defensie zijn uitgegeven bij de uitreiking van dapperheidsonderscheidingen aan vijf SOF-militairen, tijdens eenbesloten bijeenkomst, op 14 april 2010 in Den Haag. Zie: www.defensie.nl, bezocht op 19 juli 2010.525 In de hele Nederlandse TFU-missie waren gemiddeld tegelijk 1.700 militairen in de provincie ingezet. In totaal waren dit er ongeveer16.000. Daarvan raakten er 140 gewond en werden er 24 gedood. Grondtroepen raakten 546 keer in een vuurgevecht. De KoninklijkeLuchtmacht werd 168 keer ingeroepen ter ondersteuning van Nederlandse grondtroepen. In totaal waren er 1.224 incidenten waarbijbermbommen in beslag werden genomen. Zie: Vrijsen (2010).526 Task Force 55, goed bewapende groene baretten, Algemeen Dagblad, 6 september 2009.527 Peter ter Velde, Task Force 55: de korte goedkeuringslijntjes, weblogs.nos.nl, gepubliceerd op 27 november 2009, benaderd 19 juli 2010.528 Hans de Vreij, Special forces op halve kracht terug naar Uruzgan, 14 maart 2009, op: http://blogs.rnw.nl, bezocht: 23 april 2009.529 Peter ter Velde, Task Force 55: de korte goedkeuringslijntjes, weblogs.nos.nl, gepubliceerd op 27 november 2009, benaderd 19 juli 2010.138 139

op de ISAF-basis in Tarin Kowt. Het team werd altijd samen met TF-55 ingezet. 530 Waarschijnlijk werd TF-55niet ingezet voor het bestrijden van de uitgebreide drugshandel in de provincie. 531 In de eerste vier rotatieszaten eenheden van de MarSOF. 532 Zij werden tijdens de derde rotatie ondersteund door andere eenhedenvan het Korps Mariniers. 533 Ook het MLP nam, waarschijnlijk in 2010, deel aan een TF-55-rotatie. 534 Beginaugustus 2010 vertrok de TF-55 zelf uit Uruzgan. Een team van negen man van het KCT zorgde tot en metseptember dat al het materieel van de eenheid werd ingepakt en naar Nederland vervoerd. 535AnalyseDeze beschrijving geeft slechts beperkt inzicht in het werk van de Nederlandse SOF in de TF-55-periode.De SOF leverden kwantitatief bezien een kleine bijdrage aan de hele Nederlandse militaire operatie inde provincie Uruzgan. Zeker lijkt dat een significante MA-inspanning werd geleverd. De opleiding entraning van 45 speciale politieagenten kan worden gezien als een gebruik van de SOF om op operationeelniveau effect te hebben. De agenten zouden immers na hun opleiding in heel Uruzgan met het oppakkenvan verdachte personen kunnen bijdragen aan de bestrijding van de Taliban. Uit de langere en de kortevermeldingen hieronder moet meer over deze periode blijken.5.7.2 Langere beschrijvingenUit de TF-55-periode van de Nederlandse SOF in Uruzgan zijn slechts twee langere beschrijvingen gevonden.In een onbekende valleiIn november 2009 vertrok TF-55 samen met een speciale eenheid van de Afghan National Police om buitenUruzgan een vallei te verkennen en vast te stellen hoe sterk de Taliban-aanwezigheid was. Amerikaanseen Australische SOF waren eerder over de bergruggen om de vallei getrokken, maar nog geen enkelecoalitie-eenheid was door de vallei gegaan. De vallei zou mogelijk ook interessant zijn als alternatieveroute voor ISAF-konvooien, die op andere lokaties regelmatig werden aangevallen. Op basis van inlichtingenvermoedde TF-55 dat in een huis in een dorp in de vallei grote hoeveelheden wapens en munitiewaren verstopt. Met verschillende Mercedes-Benz jeeps, Bushmasters en pick-ups met Afghan NationalPolice ging TF-55 op pad. Na vier uur rijden werd een kamp voor de nacht opgezet. De volgende dag werddoorgetrokken richting de vallei. Er werd alleen gestopt om een antitankmijn die op de weg lag met eeneigen explosief op te blazen. Aan de rand van de vallei werd gestopt, omdat op de bergruggen spotters vande tegenstanders werden gezien. Niet lang daarna vloog een mortiergranaat van Russische makelij overde hoofden van de SOF. Met hun verrekijkers konden de KCT-ers zien waarvandaan geschoten werd. Methun eigen 82 milimeter mortieren vuurden ze terug op het vijf kilometer verder gelegen doelwit. De SOF530 Weekoverzicht Defensie-operaties, 15 juli 2010 en Nieuw kamp voor speciale eenheid Afghaanse politie, persbericht ministerie van Defensie, 7juli 2010.531 Donkersloot (2010), p. 94.532 Voorwoord Commandant Korps Mariniers (2010), p. 4.533 Commandant Taakeenheid TF55 … (2010).534 PC 3-Pel (2010), p. 88.535 Voorwoord plaatsvervangend … (2010), p. 5.konden zien dat dit werd geraakt en de beschieting door de tegenstander stopte. De eenheid trok dieperde vallei in en bereikte een klein dorpje. 536Op dat moment werd met kleine vuurwapens op de Nederlanders geschoten. Ook zag men tientallendorpelingen naar het zuiden vluchten. Een Bushmaster kreeg opdracht naar voren te komen en opendehet vuur met een .50 mitrailleur. Op één of twee kilometer afstand hadden Taliban zich aan de anderekant van het dorp gepositioneerd. Ook andere Nederlandse voertuigen en teams met mortieren opendenhet vuur. De Nederlanders besloten luchtsteun aan te vragen. Men kon kiezen uit vier beschikbare F-18 gevechtsvliegtuigenen een Amerikaanse UAV, die boven het gebied vlogen. De UAV werd opdracht gegeveneen hellfire-raket op de tegenstanders af te vuren. Nadat de SOF een explosie achter een heuvelrand zagenwerd door de operator van de UAV gemeld dat drie Taliban in een huis waren gedood. Via de radio hoordemen de tegenstander zeggen dat zes man waren omgekomen. Toen het vuurgevecht stopte hadden deNederlanders meer dan zestig mortieren afgeschoten en was een Bushmaster verscheidene keren geraaktdoor kleine vuurwapens van de tegenstander. Te voet trok een groep van MarSOF en Afghan National Policeverder richting het dorp. Dit werd na twee uur bereikt en doorzocht op de aanwezigheid van Taliban.Toen bleek dat er geen tegenstanders aanwezig waren kwam een grotere groep met wagens naar het dorpen zette daar een verdedigingslinie op. Een andere, grote groep KCT-ers bleef die nacht op een bergrugboven het dorp. De volgende morgen doorzochten MarSOF en Afghan National Police het huis waar dewapenopslag werd vermoed. Behalve een oud geweer werd niets aangetroffen. Dit werd achtergelaten.Inmiddels werden de KCT-ers in de bergen weer aangevallen. De eenheden in het dorp kregen opdrachtzich terug te trekken. Na in de bergen weer bij elkaar te zijn gekomen verplaatste TF-55 zich terug naarTarin Kowt. Duidelijk was geworden dat de Taliban in de vallei inderdaad een sterke positie hadden, deSOF doodden in ieder geval drie tegenstanders, terwijl de patrouille de Taliban ook afleidde van een grootNAVO-konvooi dat tijdens de gevechten vlakbij was langsgekomen. 537AnalyseDe Nederlandse SOF leverden, naast de Afghan National Police en de luchtstrijdkrachten, als enige Nederlandsemilitairen een bijdrage aan deze operatie. Daarbij werd overt opgetreden. De KCT-ers en MarSOFdeden na te zijn ontdekt geen bijzondere moeite om ongezien weg te komen. In de beschrijving is sprakevan zes gedode tegenstanders, maar gezien de andere gevechten die plaatsvonden zouden dit er best meerkunnen zijn geweest. Wellicht zijn ook tegenstanders gewond geraakt, van permanente verdrijving uit devallei wordt niet gerept. De intentie de vallei te verkennen maakt dat deze actie als SR kan worden aangemerkt,behalve dat het tijdgebonden criterium ontbreekt. De inval in het huis waar ten onrechte van werdvermoed dat er veel wapens en munitie waren opgeslagen kan als DA worden bestempeld. De verkenningvan de onbekende vallei kan ‘hooguit’ als inzet op operationeel niveau worden bestempeld, wat ook geldtvoor de afleiding voor het NAVO-konvooi. Het is immers moeilijk voorstelbaar dat beide voor de strijdin heel Afghanistan van belang waren. Of binnen het plan om de vallei te verkennen een specifiek planvoor de inval in het huis was gemaakt is onduidelijk. Daarom kan niet worden geconcludeerd of de SOF degrondbeginselen van McRaven (1995) toepasten.536 Andrew Balcombe, On the ground with Taskforce 55, interview met Peter te Velde, 19 februari 2010, op www.thehagueonline.com, benaderd15 maart 2010. Een minder gedetailleerde versie: De spooksteden van Task Force 55, 28 november 2009, op: weblogs.nos.nl, benaderd15 maart 2010.537 Andrew Balcombe, On the ground with Taskforce 55, interview met Peter te Velde, 19 februari 2010, op www.thehagueonline.com, benaderd15 maart 2010.140 141

Operationeel parachutespringenIn juli 2009 werd door het KCT, voor het eerst sinds Nederlandse militairen dit in 1949 boven Nederlands-Indië deden, in een operatie parachutegesprongen. Doel van de operatie was om een berg onder controlete krijgen en door observatie de bewegingen, intenties en sterkte van de Taliban in het gebied in kaart tebrengen. Daarbij moest ervoor worden gezorgd dat de tegenstander niet kon doorstoten in de richtingvan ISAF-eenheden. Omdat het niet mogelijk was om per auto of te voet ongezien in het gebied te komen,werd besloten om parachutisten in te zetten. De meest ervaren paraploeg van het KCT, de in high altitude,high opening en high altitude, low opening gespecialiseerde (zuurstof )ploeg van 105 commandotroepencompagniewerd aangewezen voor de missie. Begonnen werd met de zogenoemde ‘isolatiefase’, waarin elkploeglid de opdracht krijgt een deel van de opdracht te analyseren. Alle mogelijkheden, de ‘what if’-scenario’sen informatiebronnen worden hierbij doorgesproken en benut om zeer gedetailleerd voorbereidop pad te gaan. Met de vliegtuigbemanning die de commando’s naar de inzetsplaats zou brengen werdmeermalen gesproken. De actie werd ook voorbereid in samenwerking met de MIVD, die voor operationeleinlichtingen zorgde. Negen commando’s uit TF-55 gingen met bijna honderd kilo bewapening enuitrusting en een Afghaanse tolk met een Hercules-transportvliegtuig van een bondgenoot ‘s nachts opweg. Er werd diep door de tegenstander gecontroleerd gebied in gevlogen. Het verrassingselement zoudoorslaggevend zijn voor het succes van de operatie. De tolk werd door één van de commando’s tijdensde HALO-parachutesprong op zijn buik meegenomen (tandemsprong). In het toestel is het licht gedempt,zodat snel gewend kan worden aan de duisternis buiten. Tijdens de sprong wordt geen nachtzichtapparatuurgebruikt, want deze zou het gezichtsveld en het scherpte-diepte-beeld beperken. Twee NederlandseF-16’s brengen tijdens de vlucht van de commando’s met hun sensoren het inzetgebied in kaart. Hiernableven ze in de omgeving om indien nodig te hulp te schieten. De commando’s kregen voor de sprong vande piloten van hun eigen toestel de laatste metereologische gegevens. Twintig minuten voor tijd begonnende operators hun parachute en uitrusting om te doen. Zes minuten voor de sprong ging de laadklep vande Hercules open. De commando’s worden (door elkaar) voor het laatst gecontroleerd. 538Eén-voor-één sprongen alle KCT-ers uit het vliegtuig. Binnen amper tien seconden bereiken zij huntopsnelheid van tweehonderd kilometer per uur. Na een vrije val van dertig tot veertig seconden trokkende militairen hun valscherm open en vlogen in een diagonale lijn in de lucht achter elkaar (stack vliegen)nog enkele minuten verder. De commando’s en de piloten scanden continue de grond af op verdachtebewegingen. Met de hulp van het global positioning system en hoogtemeters koersten ze naar de plek waar zemoesten landen. Daar kwamen ze op minder dan vijftig meter van elkaar terecht. Na minuten van radiostiltekregen de piloten van de twee Nederlandse F-16’s de melding van de KCT-ers dat zij veilig geland waren.De commando’s verstopten hun parachutes. Een UAV volgde de groep terwijl ze zich over een afstandvan zeven kilometer te voet naar de berg verplaatsten – een zware tocht met voor iedere militair tenminstezestig kilo aan uitrusting, een temperatuur van 28 graden Celsius en een hoogteverschil van meer dantwee kilometer. De twee Nederlandse F-16’s bleven zes uur lang in de buurt en werden daarna door twee(Amerikaanse) F-15’s afgelost. De piloten konden zien dat de commando’s nog steeds bezig waren de bergte beklimmen. De eenheid zat daar drie dagen, totdat andere TF-55-eenheden met hun voertuigen ookdaar aan kwamen. Overdag steeg de temperatuur tot 57 graden Celsius. Op de eigen camouflagenetjesna was er bijna geen schaduw. Er was veelvuldig vuurcontact met de tegenstander. ’s Nachts werden decommando’s meerdere keren onder vuur genomen met mortieren en zware machinegeweren. De SOFgingen steeds in dekking, waarvandaan ze regelmatig contact hadden met in de buurt vliegende, meestalNederlandse, gevechtstoestellen en Apache-gevechtshelikopters. In ieder geval een keer werden tweeNederlandse F-16’s die klaar stonden op het vliegveld van Kandahar door de in nood verkerende commando’sopgeroepen om luchtsteun te leveren. Ter plekke gekomen kregen de piloten van een van de KCT-ersde coördinaten waarop moest worden gericht. Nederlandse Apache-helikopters mengden zich ook in gevechten.Ook toen andere TF-55-teams waren aangekomen was het nog nodig luchtsteun te vragen om decommando’s te ontzetten. De dagen op de berg waren ‘slopend’ en ‘van slapen is weinig terechtgekomen’.De commando’s moesten constant alert zijn op een nieuwe aanval. Sommige coalitiepartners vonden desituatie zo gevaarlijk dat zij de Nederlanders voorstelden hen met helikopters van de berg af te halen. DeKCT-ers voorkwamen dat Talibanstrijders over de berg wisten te komen. Na vijf dagen werd het team meteen Nederlandse Chinook-helikopter opgehaald en weggevlogen. 539AnalyseDe bijdrage van het KCT aan deze operatie was kwantitatief groot. Naast waarschijnlijk kleine aantallenmedewerkers van de MIVD en de piloten van twee F-16’s waren zij de enige betrokken Nederlanderse militairen.Het waren ook de commando’s die de observaties en gevechten uitvoerden. Ook kwalitatief bezienleverden ze dus een grote bijdrage. Over slachtoffers bij de tegenstander wordt niets vermeld. Hoewel indeze gedurfde actie veel moeite werd gedaan om ongemerkt aan te komen, werd daarna openlijk gevechtgeleverd, zodat het geheel als overt optreden moet worden aangemerkt. Van DA is geen sprake, want deactie was in essentie defensief, te weten om andere ISAF-eenheden te beschermen, dus FP. Met de actiesorteerde het KCT ‘hooguit’ effect op operationeel niveau, door het beschermen van ISAF-eenhedenverder op. Dat dit de strijd in heel Afghanistan heeft beïnvloed, wat voor strategische inzet een vereiste is,lijkt niet waarschijnlijk.Analyse van de uitgebreidere beschrijvingenAan deze twee operaties leverden de SOF zowel kwantitatief als kwalitatief een grote bijdrage. Er is sprakevan in ieder geval zes gedode tegenstanders. Beide operaties vonden overt plaats, wat betreft hoofd- enbijkomende taken zijn SR, DA en FP te herkennen. De twee operaties zijn gevallen van inzet op militairoperationeelniveau.5.7.3 Korte vermeldingen van activiteitenUit de Kaboel- en Viper-periodes zijn, zoals hierboven al bleek, veel algemene en langere beschrijvingenbeschikbaar. Over TF-55 duidelijk niet. De meeste informatie over deze operatie is terug te vinden inkorte berichten over specifieke activiteiten. Deze zijn hieronder gegroepeerd naar soorten activiteitenweergegeven.VuurgevechtenMidden juni 2009 kwam de Nederlandse SOF-eenheid TF-55 tweemaal onder vuur in Uruzgan. Ze schotenterug, waarbij waarschijnlijk slachtoffers vielen. Twee dagen later reed een Bushmaster tijdens een actie538 Van Westerhoven (2011), Van Westerhoven (2010), Commando in vrije val, De Telegraaf, 28 augustus 2010, Geheime para-inzet commando’sAfghanistan, bericht van 21 augustus 2010 op www.defensie.nl, bezocht op 21 oktober 2010.539 Van Westerhoven (2011), Van Westerhoven (2010), Commando in vrije val, De Telegraaf, 28 augustus 2010, Geheime para-inzet commando’sAfghanistan, bericht van 21 augustus 2010 op www.defensie.nl, bezocht op 21 oktober 2010, en Accelerated Freefall … (2009).142 143

aan de westkant van de rivier de Helmand op een IED. Het voertuig werd zwaar beschadigd en naderhanddoor de Nederlanders vernietigd. TF-55 schoot tijdens de actie op ‘opstandelingen’ die een IED plaatstenen enkele van hun waarnemers. Hierbij vielen slachtoffers. 540 Eind mei en begin juni 2010 hadden eenhedenvan TF-55 in een week tijd vijfmaal vuurcontact met strijders van de tegenstander. Drie keer werdenApache-helikopters ingezet voor luchtsteun, twee keer werd door hen geschoten. Bij deze acties zijnwaarschijnlijk slachtoffers gevallen bij de tegenstander. 541 Midden juni 2010 werden eenheden van TF-55meerdere malen onder vuur genomen door opstandelingen. Het vuur werd beantwoord. Hierbij vielenmogelijk slachtoffers bij de tegenstander. 542 Ook in de week voor 24 juni 2010 werd een eenheid van TF-55,tijdens een patrouille, beschoten. De SOF vuurden terug. Hierbij zijn waarschijnlijk slachtoffers gevallen.Bij de Nederlanders waren geen gewonden en was er geen schade. 543 In de eerste week van juli 2010 werdeneenheden van TF-55 driemaal onder vuur genomen. In één geval werd teruggeschoten. Hierbij zijn bij detegenstander waarschijnlijk slachtoffers gevallen. Bij de Nederlanders waren geen gewonden en was ergeen schade. 544Arrestaties en vondstenBegin augustus 2009 ondersteunden Nederlandse SOF een Australisch-Afghaanse operatie in de districtenMuzazai en Kushkel in Uruzgan, waarbij vier Taliban-leiders werden opgepakt. Bij de actie raakten geenburgers gewond. De Taliban werden aan de Afghaanse autoriteiten overgedragen. Daarnaast konden ondermeer handgranaten, munitie en radio’s in beslag genomen worden. 545 Ook een aantal lagere leden vande Taliban werd aangehouden. TF-55 kon een grote hoeveelheid wapens en materiaal voor bermbommenin beslag nemen. De arrestanten werden overgedragen aan de Afghaanse autoriteiten. 546 Op 30 augustus2009 vonden Nederlandse en Australische SOF, samen met de ANA, een aanzienlijke hoeveelheid materiaalvoor IED’s en een grote partij munitie en wapens. 547Begin september 2009 vonden Nederlandse en Australische SOF samen met Afghaanse soldaten tenoosten van Tarin Kowt een wapenopslagplaats met vijf ton ammoniumnitraat (chemicaliën waarmeeexplosieven kunnen worden gemaakt). Er werden ook provisorische drukplaten en batterijen, nodig voorontstekingsmechanismen, en automatische geweren, tienduizend stuks klein kaliber munitie en eengranaatwerper met 39 granaten gevonden. De actie werd ondersteund door Nederlandse Chinooks enApaches. 548Nederlandse SOF vonden midden september 2009 met hun Australische collega’s en Afghaanse militairenten oosten van Tarin Kowt 2500 kilo ammoniumnitraat, waarmee volgens de Nederlandse Defensiemeer dan honderd explosieven hadden kunnen worden gemaakt. Ze vonden ook enkele wapens en eenhoeveelheid geld. 549Eind september 2009 spoorde TF-55 een grote hoeveelheid componenten voor het maken van IED’s op.Er werden 2000 kilo ammoniumnitraat, 10 kilo home made explosieven, 1 complete IED, 1500 batterijenen diverse wapens in beslag genomen. 550 Begin oktober 2009 vond TF-55 ten noorden van Tarin Kowt 900kilo amoniumnitraat. 551 Midden november 2009 vond TF-55 tijdens een operatie weer een opslagplaatsmet wapens, munitie en ammoniumnitraat. Tijdens de operatie werd de eenheid tweemaal beschoten. Erwerd teruggevuurd, waarbij waarschijnlijk slachtoffers vielen. Een waarnemer van de tegenstander werdonder vuur genomen, waarbij deze waarschijnlijk omkwam. 552Andere vuurgevechtenEind oktober 2009 werd TF-55 onder vuur genomen en werd teruggevuurd. Waarschijnlijk zijn daarbijonder de tegenstanders slachtoffers gevallen. 553 Begin november 2009 werd een eenheid van TF-55 tweekeer onder vuur genomen. Beide keren werd teruggeschoten, waarbij waarschijnlijk slachtoffers vielen. 554Midden november 2009 werd TF-55 enkele malen beschoten door opstandelingen. De eenheden beantwoorddenhet vuur, waarbij onder de tegenstanders waarschijnlijk slachtoffers vielen. Tweemaal werdenNederlandse Apaches ingezet ter ondersteuning van TF-55. 555Een eenheid van TF-55 reed eind november 2009 bij een operatie op een mijn. Hun voertuig werd daarbijonherstelbaar beschadigd en door de militairen ter plekke vernietigd. Er vielen geen Nederlandse slachtoffers.De eenheid werd ook enkele malen beschoten. Dit vuur werd beantwoord, waarbij waarschijnlijkslachtoffers onder de tegenstanders vielen. De operatie vond plaats in een gebied waar ISAF of deAfghaanse overheid nog geen permanente aanwezigheid had. 556Begin 2010 werd een eenheid van TF-55 tijdens een operatie tweemaal beschoten door opstandelingen.Dit vuur werd beantwoord, waarbij een Apache-helikopter ondersteuning gaf. Bij dit incident kwamen‘waarschijnlijk’ tegenstanders om het leven. 557 Eind februari 2010 raakte TF-55 diverse keren in vuurcontactmet opstandelingen. 558 Midden maart 2010 werd tijdens een operatie van TF-55 een Bushmaster dooreen IED beschadigd. Tijdens de operatie vonden meerdere vuurcontacten met opstandelingen plaats. NederlandseApache-helikoptres leverden ondersteuning. Ook werden negen IED’s gevonden. Deze werdenonschadelijk gemaakt. Aan Nederlandse zijde raakte niemand gewond. 559 In de tweede week van juni 2010540 Ministerie van Defensie, Periodiek overzicht Afghanistan, 18 juni 2009, op www.mindef.nl, benaderd 12 oktober 2009. Ook: Op patrouille inexplosief Oeroezgan, De Telegraaf, 11 juli 2009 en Papaveroogst ‘Taliban actiever in Uruzgan’, Nederlands Dagblad, 19 juni 2009.541 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 3 juni 2010.542 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 17 juni 2010.543 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 24 juni 2010.544 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 8 juli 2010.545 Vier leiders Taliban opgepakt, Trouw, 7 augustus 2009. Benno de Jongh, Nederlandse commando’s in actie in Uruzgan, Radio NederlandWereldomroep, www.rnw.nl, 7 augustus 2009.546 Wereldkrant, Radio Nederland Wereldomroep, zaterdag 8 augustus 2009.547 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 3 september 2009.548 Weer bermbomgrondstoffen gevonden in Uruzgan, Trouw, 18 september 2009, Noël van Bemmel, ISAF: stop met ‘explosief’ kunstmest Uruzgan, DeVolkskrant, 3 september 2009, Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 3 september 2009.549 Weer bermbomgrondstoffen gevonden in Uruzgan, Trouw, 18 september 2009, Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 24 september2009.550 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 1 oktober 2009.551 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 8 oktober 2009.552 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 12 november 2009.553 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 22 oktober 2009.554 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 5 november 2009.555 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 19 november 2009.556 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 26 november 2009.557 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 14 januari 2010.558 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 25 februari 2010.559 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 18 maart 2010.144 145

kwamen eenheden van TF-55 meerdere malen onder vuur te liggen van opstandelingen. De Nederlandersvuurden terug, waarbij onder de tegenstanders ‘mogelijk’ slachtoffers zijn gevallen. 560Nederlandse dode en gewondenOp 6 september 2009 sneuvelde een Nederlandse SOF-operator. Korporaal Van de Rijdt liep verwondingenop ten noorden van Deh Rawod. Dit gebeurde tijdens een vuurgevecht bij de vooruitgeschoven patrouillebasisCoyote. Daar was TF-55 bezig met een veiligheidsoperatie in het door de Taliban beheerste gebied.Plotseling werd de eenheid beschoten. Van de Rijdt liep daarbij schotwonden op. Hij werd door eenmedische evacuatie-helikopter opgehaald en naar Kamp Holland gevlogen, waar hij bezweek. 561 Eindjanuari 2010 raakte een Nederlandse militair van de TF-55 tijdens een operatie gewond. De militair bleefin Uruzgan en naar verwachting zou hij binnen afzienbare tijd zijn werkzaamheden kunnen hervatten. 562In het voorjaar van 2010, vóór eind april, raakte een MarSOF-militair van TF-55, Dennis, gewond en moestnaar Nederland terugkeren. Zijn toestand verbeterde. 563 Begin mei 2010 raakten twee Nederlandse militairenin Uruzgan gewond: één SOF en één aan een TF-55-operatie toegevoegde militair. Beiden werden naarNederland gerepatrieerd. Hun toestand was stabiel en niet levensbedreigend. 564Andere activiteitenBegin maart 2010 redden drie leden van TF-55, onderwie in ieder geval twee onderofficieren van deMarSOF, een andere Nederlandse militair het leven. Hij kreeg tijdens de wacht in de commandopost ophet Nederlandse kamp een hartstilstand. De twee gaven direct reanimatie en gingen daarmee door toenhet slachtoffer naar het veldhospitaal werd vervoerd. De drie SOF ontvingen voor hun actie het ‘rodeerekoord’ voor inspanningen die collega’s of andere mensen het leven redden. 565 Tot midden juli 2010 wasTF-55 actief in de omgeving van de weg tussen Tarin Kowt en Kandahar (route Bear). Over deze weg werdeen deel van het materieel van de TFU naar Nederland terug gebracht. TF-55 werkte met kleine onbemandevliegtuigen die ze zelf mee voerden. Vanuit de lucht werd het gebied ook met grotere UAV’s en F-16’s inde gaten gehouden. 566AnalyseOndanks dat hierboven slechts korte fragmenten zijn weergegeven, kunnen ook uit deze paragraaf enkeleconclusies worden getrokken. De hoeveelheid arrestaties, vondsten en vuurgevechten die in de beschikbarebronnen worden gemeld mogen tot de conclusie leiden dat de SOF een grotere bijdrage leverden aande hele Nederlandse militaire inzet in Uruzgan dan op basis van hun relatieve omvang mocht wordenverwacht. Ze leverden kwalitatief bezien een aanzienlijke bijdrage. In de fragmenten wordt vaak van‘mogelijke’ of ‘waarschijnlijke’ slachtoffers onder de tegenstanders gesproken. In een conservatieve560 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 17 juni 2010.561 Nederlandse militair omgekomen in Uruzgan, Trouw, 6 september 2009, Nederlander gedood in Afghanistan, Trouw, 6 september 2009,Nederlandse commando omgekomen in Uruzgan, 6 september 2009, op www.dutchdefencepress.com, benaderd 15 maart 2010.562 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 28 januari 2010 en Nederlandse gewonde in Uruzgan, persbericht ministerie van Defensie,25 januari 2010.563 Column Korpsadjudant (2010), p. 6.564 Weekoverzicht Defensie-operaties, www.defensie.nl, 12 mei 2010, en Nederlandse gewonden in Afghanistan, persbericht ministerie vanDefensie, 6 mei 2010. Vlijm (2010), p. 5., vermeldt dat tijdens de vierde rotatie van TF-55 een KCT-kapitein ernstig gewond raakte bij eenvuurgevecht ‘in Afghanistan’. Zijn genezing was ‘een lange en zware weg.’ Aangenomen is dat dit ‘e’en van reeds genoemde slachtofferswas.565 Persbericht ministerie van Defensie, 8 maart 2010.566 ‘Maximaal resultaat’, De Telegraaf, 24 juli 2010.schatting, als het in elke vermelding om twee gedode tegenstanders zou gaan, komt dit op totaal 28. Zo isook sprake van zes arrestanten. Daarbij is door TF-55 een grote hoeveelheid wapens en explosieve materialenbuit gemaakt. Aan Nederlandse kant waren één dode en drie gewonden te betreuren. In de meestegevallen lijkt sprake te zijn geweest van overt optreden, waarbij in ieder geval niet geprobeerd wordt naonderkenning ongezien weg te komen. Uit de korte fragmenten kan niet goed worden opgemaakt totwelke (hoofd)taken de gemelde acties kunnen worden gerekend, maar aangenomen mag worden datten minste een deel van de arrestaties en vondsten niet toevallig plaats hadden, en dus als DA kunnenworden bestempeld. De aangetroffen goederen wijzen op inzet in het kader van contraterrorisme. Omdatonbekend is wat de rol van de uitgeschakelde tegenstanders was kan wat dit betreft geen conclusie wordengetrokken over het niveau waarop de SOF wat dit betreft effect had. Waarschijnlijk ging het niet om‘hogere’ leiders dan van lokaal of regionaal niveau. Aangenomen mag worden dat zulke grote successenwel (uitgebreid) wereldkundig waren gemaakt. Ook wat betreft buitgemaakte goederen lijkt het waarschijnlijkdat TF-55 effect had op tactisch en hooguit operationeel niveau. Door het veelvuldig aanvallenen aanhouden van tegenstanders in de gebieden buiten de controle van TFU moet de inspanning vanTF-55 wel bijgedragen hebben aan fysieke verzwakking en morele ontmoediging van de Taliban, dus de‘strategische verlamming’ uit Kiras (2006).5.7.4 Analyse van de hele operatieWelke conclusies kunnen worden getrokken uit wat wel bekend is over de inzet van TF-55? De SOF leverdeneen kwantitatief kleine bijdrage aan de Nederlandse militaire inspanningen in het zuiden van Uruzgan.Kwalitatief gezien was hun bijdrage groter, van aanzienlijk belang; ze waren zeer actief, ook buitende gebieden waar de TFU opereerde, moeten de tegenstander duidelijk hebben verzwakt en trainden een(ook) voor de toekomst belangrijke speciale politieeenheid. Wellicht was Viper van grotere invloed op de(Nederlandse) positie in het gebied dan TF-55, maar ook laatstgenoemde speelde een belangrijke rol. Watbetreft de resultaten van de inzet; aan Nederlandse kant waren één dode en drie gewonden te betreuren.In de hier gevonden informatie is sprake van ten minste 34 verwonde of gedode tegenstanders, alsook 6arrestanten. Daarbij is door TF-55 een grote hoeveelheid wapens en explosieve materialen buit gemaakt.Meer dan in de Viper-periode lijkt in deze operatie sprake van speciale inzet van de SOF. De nadruk lijktwel te hebben gelegen op overt optreden. Zoals volgens de literatuur van SOF mag worden verwachtwerden SR, DA en MA-taken uitgevoerd. Van de bijkomende taken van dit soort militaire eenheden komtin de TF-55-periode vooral contraterrorisme naar voren. De SOF leverde effecten op operationeel enwaarschijnlijk ook wel op tactisch niveau. De vele arrestaties, vondsten en de acties in de twee langerebeschrijvingen leiden tot de conclusie dat wel degelijk is geprobeerd bij te dragen aan de strategischeverlamming van de tegenstander.146 147

6 ConclusiesWelke conclusies kunnen uit de voorgaande hoofdstukken worden getrokken over de organisaties en deoperaties van de Nederlandse MSE?Uitgebreid stelselNederland beschikt over een uitgebreid MSE-stelsel, waarbij de BSB slechts ten dele vergelijkbaar is metde SOF (het KCT en de MarSOF). Alle drie zijn te beschouwen als special forces. Enkele compagnieën van hetKorps Mariniers en de Lucht Mobiele Brigade van de KL kunnen als specialised forces worden getypeerd. DeUIM is een tier 1-eenheid, het KCT en de AVP zijn tier 2. De UIM is een ‘zwarte’ MSE, het KCT en de rest vande MarSOF zijn als ‘groene’ eenheden te zien. De speciaal getrainde compagnieën van het Korps Mariniersen de Lucht Mobiele Brigade van de KL zijn ‘bruine’ SOF. De BSB is als politieorganisatie duidelijk een‘blauwe’ MSE. Deze samenstelling van het Nederlandse MSE-stel staat ook in onderstaande tabel weergegeven.De eenheden worden vooral opgeleid en getraind in SR en DA. Van expliciete aandacht voor MA, dederde hoofdtaak van de SOF volgens de internationale literatuur, is hier niets gebleken.Figuur 6.1: Schematische weergave van het Nederlandse MSE-stelselKCT MarSOF BSB Compagniën KorpsMariniersLucht MobieleBrigadeSpecial(ised) Special Special Special Specialised SpecialisedTier Tier 2 Tier 1 (UIM)Tier 2 (AVP)Kleur Groen Zwart (UIM)Groen (AVP enMLP)- Tier 3 Tier 3Blauw Bruin BruinToenemende, beperkte rolWat betreft de kwantitatieve en kwalitatieve bijdrage van de MSE aan de Nederlandse militaire operatiesontstaat een tweeledig beeld (zie de figuren 6.2-6.5). Binnen de 25 in hoofdstuk 3 behandelde operaties(en taakvelden van de BSB) is een grootste groep van 14 operaties te onderkennen waarin door de specialeeenheden een kwalitatief en/of kwantitatief kleine bijdrage werd geleverd aan een omvangrijkereNederlandse militaire operatie. Daarnaast is er een groep van zeven waaraan de MSE als enige bijdroegof binnen de hele Nederlandse inzet een kwalitatief grote rol speelde. Alle operaties samengenomen kanniet worden gesteld dat de speciale eenheden een aanzienlijke of grote bijdrage leveren aan Nederlandsemilitaire operaties. Binnen elk van de vier categorieën operaties (de minder bekende, maritieme operaties,de BSB-taakvelden en de omvangrijkere landoperaties) is wel een lichte toename van het belang vande MSE te zien; operaties waaraan de bijdrage aanzienlijk of groot is lijken steeds vaker voor te komen.Vaak zijn dit operaties waarin (bijna) alleen speciale eenheden actief zijn.148 149

Figuur 6.2: Landoperaties waarover minder bekend isFiguur 6.5: Omvangrijkere land-operaties1.2.3.4.5.6.7.8.9.17.18.19.20.21.22.23.24.25.KwantitatievebijdrageKwalitatievebijdrageN. Irak‘91Cambodja('92-'93)VoormaligJoegoslavië(1995-2001)Honduras(1998)Suriname(1998 en2007)Kosovo(1998)Eritrea enEthiopië(2001)HooggebergteAfganistan(2003-2007)West-Afrika(2005-2010)K K - K G K - G GK - - K G - - G GOptreden O - C O O - - - OHoofdtaken - - DA - MA - - - MAAndere taken - - - HH - FP - - -Inzetsniveau Op - - S - - - SFiguur 6.3: Maritieme operaties10.Perzische Golf(1990-1998)11.Adriatische Zee (1992-1996)12.Arabisch schiereiland(2002-2006)13.Anti-piraterij(2008-2010)Kwantitatieve bijdrage K K K KKwalitatieve bijdrage - K - AOptreden O O O OHoofdtaken - DA DA DAAndere taken FP FP FP, CT FPInzetsniveau S S T S, TFiguur 6.4: BSB-inzet14.Ambassades(1994-2009)15.VIP’s(1994-2007)16.Airmarshalls(2005-2010)Kwantitatieve bijdrage G K GKwalitatieve bijdrage G K GOptreden O O OHoofdtaken - - -Andere taken FP, CT FP FP, CTInzetsniveau S S SKwantitatievebijdrageKwalitatievebijdrageDutchbat(1994-1995)IFOR/SFOR(1995-1998)Arrestatieoorlogsmisdadigers… (1997)JCO(1997-2000)Macedonië(2001-2002)Albanië(1997-2002)IrakAl Muthana(2003-2005)IrakFLT(2003-2005)Evacuaties(2004 en2006)K K G K K K K K GK K G - K K K K GOptreden O O C O O O O O C, OHoofdtaken DA, SR SR SR, DA - - - MA DA SRAndere taken JCO, FLT, FP FP - CM, JCO FLT, FP FLT, NEO CT P, FLT NEO, FPInzetsniveau S, Op, T S, Op S S S S, Op S Op SFiguur 6.6: Analyse operaties in AfghanistanKwantitatievebijdrageKwalitatievebijdrage26.Bewaking enbeveiliging(2002-2010)27.Kaboel(2002-2003)28.Baghlan en Balkh(2004-2006)29.Kandahar(2005-2006)30.Viper(2006-2007)31.OperationalMentor andLiaison Team(2007-2008)32.TF-55(2009-2010)K A K G K K KK A K G A K AOptreden O C, O O C, O O O OHoofdtaken - DA, SR - DA, SR DA, SR MA DA, SR, MAAndere taken FP CT, FP FLT, FP - - - CTInzetsniveau S, Op, T S, Op, T Op S, Op Op, T T Op, TK = klein, A = aanzienlijk, G = groot, C = covert, O = overt, S = strategisch, Op = operationeel, T = tactisch, CM = countermine, FP = forceprotection, DA = direct action, HH = humanitaire hulp, CT = contraterrorismeDe kwalitatieve bijdrage van de MSE aan de operaties in Afghanistan was groter dan aan de operaties diein hoofdstuk 3 werden behandeld (zie figuur 6.6). De MSE leverden in kwantitatief opzicht weliswaar eenkleine, maar kwalitatief een aanzienlijke bijdrage aan de hele Nederlandse militaire inspanning in Afghanistan.Dit was met name het geval in Kaboel, Kandahar en Uruzgan.De inzet in Afghanistan vond – metuitzondering van de inzet in Irak en de kleinschaligere inzet van de BSB en maritieme operaties – laterplaats, wat ook aan de conclusie bijdraagt dat het belang van de MSE voor Nederlandse militaire operatieswel is toegenomen.150 151

Zoals uit onderstaande figuur blijkt zijn de Nederlandse MSE sinds het einde van de Koude Oorlog nietvaker ingezet. Zij waren in de meeste Nederlandse militaire operaties actief, bovendien gelijkelijk over detijd verdeeld. Het is dus met name de kwalitatieve bijdrage per operatie die is toegenomen. 567Figuur 6.7: deelname MSE aan operaties na de Koude OorlogOperaties van de krijgsmacht na de Koude Oorlog 567Deelname Nederlandsemilitairespeciale eenhedenGolfoorlog, inclusief Provide Comfort in Noord-Irak (september 1990-januari 1992) +United Nations Transitional Authority in Cambodia (maart 1992-november 1993) +United Nations Protection Force in Bosnië-Herzegovina (maart 1992-december 1995) +Embargo Adriatische Zee en Donau (juli 1992-oktober 1996) +Vredesmissies in Haïti (november 1993-april 1996) -West-Europese Unie in Mostar (juli 1994-oktober 1996) -Implementation Force en Stabilization Force in Bosnië-Herzegovina (december 1995-december 2004) +United Nations Peacekeeping Force in Cyprus (juni 1998-juni 2001) -Operatie Allied Harbour in Albanië (april 1999-augustus 1999) +Operatie Allied Force in de Adriatische Zee (maart 1999-juni 1999) -Kosovo Force (april 1999-augustus 2000) +United Nations Mission in Ethiopia and Eritrea (juli 2000-februari 2003) +Inzet in Macedonië (augustus 2001-februari 2004) +Enduring Freedom (oktober 2001- nu) +International Security Assistance Force in Afghanistan (januari 2002-heden) +Inzet in Irak (augustus 2003-maart 2005 +United Nations Mission in Liberia (november 2003-februari 2004) -Bron: Klep en Van Gils (2005), pp. 263-490.Onduidelijke resultatenUit deze studie blijkt maar weinig over de resultaten van de inzet van de Nederlandse MSE. Zo is inhoofdstuk 3 slechts sprake van 2 onder controle gebrachte en 4 vernietigde boten, 35 bevrijde gijzelaars,ten minste 114 geredde burgers, 98 ‘aanhoudingen’, grote hoeveelheden in beslag genomen wapensen andere materialen, 1 gewond en 1 geblesseerd MSE-lid. Deze informatie is vooral afkomstig uit debeschrijvingen over de operaties tegen piraten, in Irak en de NEO’s. De operaties in Afghanistan lijken eenvergelijkbaar resultaat te hebben opgeleverd. In ieder geval sneuvelde éénr KCT-er, raakten vijf keer SOFgewond, werden twee VIP’s in veiligheid gebracht, 74 Afghanen opgeleid, 66 personen gearresteerd, 61 gedooden 34 verwond of gedood, en een grote hoeveelheid wapens en explosieve materialen buit gemaakt.Deze vermeldingen komen met name uit de operaties in Kandahar en Uruzgan (Viper, TF-55). Zeker nietuigesloten kan worden dat daar in de vele gevechten (veel) meer tegenstanders zijn uitgeschakeld.Uit de twee voorgaande hoofdstukken blijkt ook dat in veel opzichten het verschil met reguliere eenhedenniet goed werd gemaakt, dat wil zeggen dat van echt speciale inzet van de MSE geen sprake was. Zo komthet hoofdstuk drie naar voren dat bijna alleen overt werd opgetreden. Van discrete acties is geen enkel gevalbekend, terwijl covert inzet slechts in drie operaties lijkt te hebben plaatsgevonden (‘commando-activiteitenin voormalig Joegoslavië’, ‘arrestatie van oorlogsmisdadigers’ en de NEO’s in Ivoorkust en Libanon).In de operaties waarvoor dit kon worden bepaald is lang niet altijd sprake van ten minste een van de driehoofdtaken van SOF – ook niet als de BSB buiten beschouwing wordt gelaten. Daar komt bij dat slechts intwee gevallen meer dan één van deze hoofdtaken werd uitgevoerd, dat een duidelijke nadruk ligt op DA enMA wel op heel kleine schaal werd geleverd. Van ‘bijkomende taken’ was wel vaak sprake, vooral FP, maarin mindere mate ook contraterrorisme en JCO/FLT. De toepassing van de grondbeginselen van SOF-optredenom relatieve superioriteit kan slechts in drie operaties of acties worden herkend (bevrijding Taipan,arrestatie van oorlogsmisdadigers, NEO in Ivoorkust), maar dan zonder het ook door McRaven (1995)genoemde herhaaldelijk en realistisch vooroefenen. In twee operaties lijkt sprake te zijn geweest van eenbijdrage aan de strategische verlamming van de tegenstander, zoals beschreven door Kiras (2006) (antipiraterij,FLT in Irak). In veel operaties dragen de MSE wel op militair-strategisch niveau bij, maar in eenviertal gevallen worden de eenheden (ook) op andere niveaus ingezet. Wat betreft het onderscheid metreguliere eenheden en regulier militair optreden lijkt geen duidelijke trend waar te nemen.Ook in Afghanistan lijken de Nederlandse MSE maar ten dele anders te zijn gebruikt dan reguliere militaireeenheden. Zo wordt veel overt, duidelijk minder covert en in ieder geval volgens de hier gevonden bronnenniet discrete opgetreden. Wat betreft de hoofdtaken van SOF lijkt in Afghanistan de nadruk te hebbengelegen op DA en SR. Inzet voor MA vond duidelijk minder plaats. Er werd relatief veel opgetreden voor de‘slechts’ bijkomende taken FP en contraterrorisme – ook door KCT en MarSOF. Tijdens de inzet van Viperin Uruzgan werden relatief veel ‘normale’ infanterieactiviteiten uitgevoerd, die niet als één van de driehoofdtaken van SOF kunnen worden geclassificeerd. Een deel van de inzet van de MSE was strategisch vanaard, maar er werd ook veel op operationeel niveau opgetreden. In meerdere operaties is zelfs sprake vaninzet van slechts tactische aard. Er zijn slechts een beperkt aantal beschrijvingen gevonden waaruit kanworden opgemaakt of de SOF de grondbeginselen voor speciale operaties uit McRaven (1995) toepasten.Daaruit kan wel worden opgemaakt dat veelal wel sprake was van een simpel en geheim plan, uitgevoerdmet verrassing, snelheid en doeltreffendheid, maar niet van herhaaldelijk en realistisch vooroefenen vanDA-inzet. In ongeveer de helft van de operaties is sprake van een benadering met als doel de tegenstanderstrategisch te verlammen (Kandahar, Viper en TF-55).Veel regulier optreden567 Buiten beschouwing gelaten zijn monitoring, verificatie, waarnemings-, advies-, assistentie-, interim-administratie-, trainings-, evacuatie-,explosievenopruimings-, luchtverdedigings- en luchtoperaties/missies.152 153

Literatuur•••••••••••••••••••••••••••••108 Cotrcie kent geen routineklussen: commando’s moeten maximaal herkenbaar opereren, in: De groene baret, juni1994, pp. 20-21.2 e Golfoorlog – Operatie Provide Comfort, 23 april 1991-31 januari 1992, in: Intercom, nummer 4, 2003, p. 31.8x onderscheid door dapperheid, in: De groene baret, december 2009, pp. 6-11.Accelerated freefall cursus Marsof 2009, in: Qua patet orbis, april 2009, p. 103.Afdeling Operaties, (geen titel), in: Qua patet orbis, juli 2002, p. 26.Afghanistan, in: De groene baret, maart 2002, p. 15.Afghanistan, in: De groene baret, juni 2003, pp. 14-15.Afghanistan … een foto-impressie, in: De groene baret, december 2005, pp. 16-18.Airmarshal: de laatste hindernis naar de cockpit, in: Marechaussee contact, april 2008, p. 17.Aldrich, R.J., ´Even had I wanted to…´: intelligence and special operations in the Falklands Campaign, in: Internationalrelations, nr. 3, 2006, pp. 352-357.Allen Holmes, H., U.S. Special Operations, in: Militaire spectator, nr. 4, 1997, pp. 160-163.Allen, P., US special operations command in action, (Airlife, Shrewsbury), 2002.Anderhalf jaar Bosnië: enclave Srebrenica gewelddadig overgenomen, in: De groene baret, september 1995, pp.20-21.Annink, R., e.a., Task Force Fox, Nederlands contingent 2002, (onbekend), 2002.Anonymous, Hunting al Qaeda, a take-no-prisoners account of terror, adventure, and disillusionment, Zenith, St.Paul), 2004.Antenori, F., Halberstadt, H., Roughneck nine-one, the extraordinary story of a special forces A-team at war, (St.Martin’s, New York), 2006.As, H.G., van den, Nederlandse special forces in ontwikkeling: een toenemende toegevoegde waarde, in: Carré, nr. 3,2007, pp. 10-14.Autumn Waves, in: Qua patet orbis, november 2004, pp. 44-45.Baggs, A.C., Kurdistan provided interesting classroom for Canadian military doctors, medical assistants, in: Canadianmedical association journal, September 1991, pp. 687-695.Bahmanyar, M., US Army Ranger 1983-2002, Sua sponte – of their own accord, (Osprey, Oxford), 2003.Bahmanyar (I), M., Shadow warriors, a history of the US Army Rangers, (Osprey, Oxford), 2005.Bahmanyar (II), M., US Navy SEALs, (Osprey, Oxford), 2005.Bahmanyar, M., Osman, C., SEALs, the US Navy’s elite fighting force, (Osprey, Oxford), 2008.Balasevicius, T., A look behind the black curtains: understanding the core missions of special operations forces, in:Canadian military journal, Spring 2006, pp. 21-30.Banning, C., De Koning, P., Balkan aan de Noordzee, over het Joegoslavië-tribunaal, over recht en onrecht, (Prometheus/NRCHandelsbad), 2005.Bar, N., Ben-Ari, E., Israeli snipers in the Al-Aqsa intifada: killing, humanity and lived experience, in: Third Worldquarterly, no. 1, 2005, pp. 137-156.Baser, M., Tasci, S., Albayrak, E., Commando’s do not use condoms, in: International journal of STD & Aids,2007, pp. 823-826.Beek, G., van, DLC en de MKZ-crisis, een aparte operatie, in: MLM, nr. 3, 2001, pp. 45-46.Berts, D., Onze allerlaatste hoop, werkplek: bijzondere bijstandseenheid korps mariniers, in: Trivizier, nr. 7/8, 2001,pp. 24-27.154 155

•••••••••••••••••••••••••••••••Bessette, A. (ed.), Special operations forces: background and issues for the U.S. military’s elite units, (Nova Science,New York), 2010.Better no bombs than wrong boms, in: Carré, nr. 3, 2007, pp. 49-50.Berg, P.D., Air and space power in special operations, in: Air & space power journal, Spring 2005, p. 58.Bergsma, J., e.a., Er is geen weg naar vrede vrede is de weg, Operatie Joint Endeavour, 42 (NL) Mechbat LimburgseJagers SFOR-4 23 mei-15 november 1998, voormalig Joegoslavië, (Tindemans, Weert), 1999.Bie, R., de, Groene baret in wording: ECO blijkt slopende uitdaging, in: Legerkoerier, nr. 8-9, 2003, pp. 6-11.Bijzondere bijstands eenheid, oefening Black Tulip 2001, in: Qua patet orbis, juni 2001, p. 32.Blaber, P., The mission, the men, and me. Lessons from a former Delta Force commander, (Berkley Caliber, NewYork), 2008.Black Tulip 2004 gaat weer joint, in: Qua patet orbis, september 2004, pp. 50-51.Blehm, E., The only thing worth dying for: how eleven Green Berets forged a new Afghanistan, (Harper Collins, NewYork), 2010.Blok, P., Korps Commandotroepen, (Onkenhout, Almere), 2007.Bodansky, Y., The secret history of the Iraq war, (Regan, New York), 2004.Boland, R., Special operations forces dive deep, in: Signal, May 2006, pp. 29-32.Boom, Joeri, Het net sluit zich, De groene amsterdammer, 20 september 2001, pp. 23-25.Boom, Joeri, Explosief materiaal, De groene amsterdammer, 13 april 2007, pp. 10-12.Boom, Joeri, Casus Irak, hoe onderzoeksjournalistiek ervoor zorgde dat Balkenende boog, De groene amsterdammer,20 maart 2009.Borgsteede (I), W., Joint Caribbean Lion 06, unieke samenwerking onder water, spectaculaire training, in: Qua patetorbis, augustus 2006, pp. 14-17.Borgsteede (II), W., Ontsnappen uit een onderzeeër, in: Onderwatersport, september 2006, pp. 28-31.Bosnië, in: De groene baret, juni 1997, p. 9.Bostock, I., Australian forces go Scud-hunting in Western Iraq, in: Jane’s intelligence review, July 2003, pp. 20-25.Bouwmeester, A., Kolken, P., De Leeuw, J.W., In het zicht van de Vlasic: NAVO operatie Joint Endeavour, 42 (NL)Mechbat Limburgse Jagers IFOR, 27 december 1995 – 27 juni 1996, (Beegden, Limburgse Post), 1996.Brailey, M., The transformation of special operations forces in contemporary conflict: strategy, missions, organisationand tactics, Land Warfare Studies Centre, Working paper no. 127, Australia, November 2005.Brantz, C.L., Special operations, in: Carré, nr. 6, 2002, pp. 8-12.Bravedy, C., Iraq in my eye: memoirs of a Navy SEAL, (PublishAmerica, Baltimore), 2007.Britt, T.W., Stetz, M.C., Bliese, P.D., Values and the stressor-strain relations, in: Military psychology, Vol. 16,nr. 1, 2004, pp. 1-17.Brocades Zaalberg, T.W., Soldiers and civil power, supporting or substituting civil authorities in modern peace operations,(Amsterdam University Press, Amsterdam), 2006.Brocades Zaalberg, T., Ten Cate, A., Missie in Al Muthanna: de Nederlandse krijgsmacht in Irak, (Boom, Amsterdam),2010.Brouwer, C., e.a., Het was een rustige dag in de AO, (onbekend), 1998.Briscoe (I), C.H., e.a., All roads lead to Baghdad, Army special operations forces in Iraq, (USASOC, Fort Bragg),2006.Briscoe (II), C.H., e.a., U.S. Army special operations in Afghanistan, (Paladin, Boulder), 2006.Bruggen, C., van, Staarman, A., De uitrusting van Lars, in: Armanentaria, 2006/2007, pp. 122-130.BSB: waakzaam en daadkrachtig, in: KMarMagazine, november 2010, p. 19.•Buser, Joint commission observers, een nieuwe taak voor ploeg in Bosnië, in: De groene baret, december 1998, p.11.Carney, J.T., Schemmer, B.F., No room for error, the covert operations of America’s special tactics units from Iran toAfghanistan, (Ballantine, New York), 2003.Carré, Non combattant evacuation operation in Afrika, nr 3, 2007, pp. 22-27.CC Laverkcie, Mobiliteit bij SFMARNS, luxe of pure noodzaak?, in: Qua patet orbis, april 2007, pp. 63-67.Celeski, J.D., A history of SF operations in Somalia: 1992-1995, in: Special warfare, June 2002, pp. 16-27.Cerasini, M., The U.S. special ops forces, (Alpha, Indianapolis), 2002.Chinnery, P.D., Any time, any place: a history of USAF air commando and special operations forces, (Airlife, Shrewsbury),1994.C-MSO, Deelname mariniers van de MSO aan oefening Silent Warrior 2008 Mauretanië, in: Qua patet orbis, december2008, pp. 90-91.C-MSO (I), Kikvorsmannen, bijna 50 jaar een begrip binnen het Korps Mariniers, in: Qua patet orbis, juli 2008, pp.74-76, december 2008, pp. 38-41, april 2009, pp. 20-26.C-MSO (II), MSO en DPS ‘vallen’ voor het eerst samen, in: Qua patet orbis, juli 2009, p. 109.C-MSO (III), Hydra, een tussentijdse balans vanuit SF oogpunt, in: Qua patet orbis, december 2009, pp. 82-85.C-MSO (IV), MARSOF binnen NATO Special Operations Forces, in: Qua patet orbis, december 2009, pp. 78-80.C-MSO (I), Marsof in Afrika, never a dull moment, in: Qua patet orbis, juli 2010, pp. 74-75.C-MSO (II), Eenheden van het Korps mariniers (maritime) special operations capable (Marsoc), in: Qua patet orbis,april 2010, pp. 96-97.Cohen, A., Secrets of special ops leadership: dare the impossible – achieve the extraordinary, (AMACOM, New York),2006.Cohen, A., Brotherhood of warriors, (Harper Collins, New York), 2008.Cohen, E.A., Commandos and politicians: elite military units in modern democracies, Harvard studies in internationalaffairs, nr. 40, 1978.Colijn, K., Rood-wit-blauwe rambo’s, in: Vrij Nederland, 26 juni 2004.Colijn, K., Kwestie-Irak blijft kabinet plagen, in: Vrij Nederland, 27 maart 2007.Column Korpsadjudant, in: Qua patet orbis, april 2010, pp. 6-7.Commandant 103 Commandotroepencompagnie, Korps Commandotroepen (I), Special forces task Group••••••••••••••••••••(SFTG) 5, een andere benadering,in: De groene baret, september 2008, pp. 8-14.• Commandant 103 Commandotroepen compagnie Korps Commandotroepen (II), Special forces task unitViper – verkenningen in de groene zone, in: Infanterie, december 2008, pp. 16-20.• Commandant 104 Commandotroepencompagnie, Reageren op een hinderlaag; ervaringen van Nederlandsecommando’s in Uruzgan, in: Vereniging infanterie officieren, nr. 4, 2007, pp. 4-8.• Commandant 105 Een breed scala van special operations, in; Infanterie, maart 2008, pp. 4-9.• Commandant Taakeenheid TF55 ISAF SOF/C-MSO, Hydra in de praktijk, in: Qua patet orbis, april 2010, pp.98-99.• Compagniescommandant MSO-CIE, Laverkcie- MSO-Cie, transitie van Lange Afstand Verkenningscompagnonnaar… Maritieme speciale operaties compagnie, in: Qua patet orbis, april 2008, pp. 66-67.••••Contco 08 boek 11/05-09/11 1999, (onbekend), 1999.Contra terreur (CT), in: Carré, nr. 3, 2007, pp. 50-51.Couch, D., Down range, Navy SEALs in the war on terrorism, (Crown, New York), 2005.Couch, D., The sheriff of Ramadi: Navy SEALs and the winning of Al-Anbar, (Naval Insititute Press, Annapolis),2008.156 157

••••••••••••••••••••••••••••••Cutshaw, C.Q., Small arms for special forces, in: Jane’s International Defence Review, December 2003, pp.40-47.Dalebout, C., Terugblik inzet KCT in Uruzgan, in: Landmacht, december 2010, pp. 15-18.D., J.W., van, Special forces task Group Viper 4, (SFTG 4), in: Qua patet orbis, december 2007, pp. 65-67.Deelname Koninklijke Marechaussee aan operatie Poseidon in Griekenland, in Marechaussee Contact, oktober2010, p. 5.De groene baret, De quad en KCT, juli 2010, p. 24.Dekker, H.G., Commando’s voor de 21-ste eeuw, in: Jaarboek Koninklijke Vereniging ter Beoefening van deKrijgswetenschappen, 1997, pp. 35-47.Dekker, H.G., Krijger, T.A., Korps Commandotroepen 1942-1997, in: Militaire spectator, nr. 4, 1997, pp. 149-159.Dekker, D., Het korps commandotroepen in de 21 e eeuw, in: Infanterie, nr. 1, 1998, pp. 3-9.Derix, S., Klaar voor de strijd, de Nederlandse commando’s willen vechten maar mogen niet, in: M (tijdschrift bijNRC Handelsblad), 5 oktober 2002, pp. 8-21.Derksen, S.P.C., Bruine, B., de, SFMarns & KCT, bedreigingen of kansen?, scriptie, Koninklijke Militaire Academie,Breda, januari 2003.Dertig jaar Bijzondere Bijstands Eenheid Mariniers, in: Qua patet orbis, juli 2003, pp. 5-8.Dijk, J.W., van, Verkenningspeloton SFIR-2, in: Qua patet orbis, april 2004, pp. 44-45.Dijk, J.W., van, KC MOX, in: Qua patet orbis, december 2009, pp. 44-45.Dijkema, W., Dutchbat in vredesnaam, (Début, Rijswijk), 1996.Dirven, K., 101 Geniebataljon van alle markten thuis, in: Genist, mei 2008, pp. 28-29.Donkersloot, E.H.F., Wij deden toch niets tegen de papaverteelt? Een onderzoek naar counter narcotics in Uruzgan,scriptie, Universiteit Utrecht, januari 2010.DTF-acties Nederlandse special forces in de Chora-vallei, in: Carré, nr. 3, 2007, pp. 30-35.Dunlap, C.J., Special operations forces after Kosovo, in: Joint Forces Quarterly, Spring/Summer 2001, pp. 7-12.Dunnigan, J.F., The perfect soldier, special operations, commandos and the future of U.S. warfare, (Kensington,New York), 2003.Durant, M.J., Hartov, S., Johnson, R.L., The night stalkers, top-secret missions of the U.S. Army’s special operationsaviation regiment, ((Putnams, New York), 2006.‘Dusty Dutch’: 1 (NL) infanteriecompagnie ISAF-1, Defensie Voorlichtingscentrum, Den Haag, 2001.Dutchbat brengt rust: werk Nederlandse blauwhelmen dwingt respect af, in: De groene baret, juni 1994, pp. 8-9.Een enthousiaste vlieger, Helikopter detachement in Afghanistan, in: De groene baret, december 2005, pp.12-15.Eijndhoven, C.G.C., van, Geneeskundige behandeling en afvoer bij het Korps Commandotroepen onder operationeleomstandigheden, scriptie, Koninklijke Militaire Academie, Breda, april 2004.Eindrapport verkenningen: houvast voor de krijgsmacht van de toekomst, Ministerie van Defensie, Den Haag,2010.Ely, N., Fighting for queen and country, (Blake, London), 2007.Eshel, D., Das Kommandounternehmen “Grüne Insel”(II), in: Truppendienst, Nr 5., 2000, pp. 395-399.Everett, M.L., Merging the international security and assistance force (ISAF) and operation Enduring Freedom (OEF): astrategic imperative, US Army War College, Carlisle Barracks, 15 March 2006.Ex. Spring training ’00, Denemarken, in: Qua patet orbis, december 2000, pp. 30-32.Feickert, A., U.S. and coalition military operations in Afghanistan: issues for Congress, CRS report for Congress,June 9, 2006.••Finlan, A., Special forces, strategy and the war on terror, warfare by other means, (Routledge, London), 2008.Finlan, A., Warfare by other means: special forces, terrorism and grand strategy, in: Small wars and insurgencies,nr. 1, 2003, pp. 92-108.Finlayson, K., Briscoe, C.H., Case studies in selection and assessment: the First Special Service Force, Merill’s Maraudersand the OSS OG’s, in: Special Warfare, Fall 2000, pp. 22-31.Fitzsimmons, M., The importance of being special: planning for the future of US Special Operations Forces, in: Defense& security analysis, September 2003, pp. 203-218.Flex, ‘Wij zijn als geen ander geschikt’ – commando’s opgeleid voor Special Operations eenheid, juni, 1998, pp. 4-5.Franke, V., 09:11 Zulu, Nederlandse commando’s in Uruzgan, video documentaire, Strengholt Media, 2007.Fretes, de, International jungle patrol course, in: Infanterie, December 2001, pp. 10-13.Fowler, W., SAS behind enemy lines, (Collins, London), 2005.Frisch, T., Militärische Spezialkräfte fur die Europäische Union, in: Europäische Sicherheit, nr. 7, 2002, pp. 18-25.Full spectrum special operations in Uruzghan, in: De groene baret, juni 2008, pp. 8-14.•••••••••Fury, D., Kill Bin Laden. A Delta Force commander’s account of the hunt for the world’s most wanted man, (St. Martins,New York), 2007.• ‘Ga uit van je eigen karakter’ - militaire Willemsorde voor kapitein Marco Kroon, in: Landmacht, maart 2009, pp.20-24.• Gelijns, K., Onder dekking van duisternis – Hr.Ms. Walrus en Amfibisch Verkenningspeloton bundelen expertise, in:Alle hens, nr. 12, 2007, p. 22-26.• Geneste, W.J.J., Het Korps Mariniers in de twintigste eeuw: van Peking tot Albanië, Koninklijke Marine, Den Haag,2000.• Geneste, W., Uit het oog: SMJRMARNALG W. Tittse, in: Qua patet orbis, november 2004, pp. 75-76.• Gielen, J.H.M., Speciale wapens voor speciale troepen, in: MLM, nr. 2, 2000, pp. 8-10.• Gompert, D.C., Smith, R.C., Creating a NATO special operations force, National Defense University, Defensehorizons, nr. 52, March 2006.• Gomperts, W., Het psychisch vermogen tot georganiseerd massaal geweld, in: Medische antropologie, nr. 2,2005, pp. 181-191.• Gout-van Sinderen, M., Voorwoord C-CDC, in: Pijler, nr. 6, 2010, pp. 4-5.• Graaf, E., de, Noodkreet uit de Bergen, humanitaire hulp aan de Koerden in Noord-Irak 1991, 11 Geniehulpbataljon,(Ministerie van Defensie, Den Haag), 1991.• Gray, C.S., Explorations in strategy, (Praeger, Westport), 1996.• Gray, C.S., Handfuls of heroes on desperate ventures: when do special operations succeed?, in: Parameters, Spring1999, pp. 2-24 (elektronische versie).• Grdovic, M., Understanding unconventional warfare and U.S. army special forces, in: Special warfare, September-October 2006, pp. 14-24.• Haat, bloed en wraak. Heden en verleden in voormalig Joegoslavië gedrenkt in…, in: De groene baret, December1993, pp. 8-9.• Haney, E.L., Inside Delta Force, the real story of America’s elite counterterrorist unit, (Corgi, London), 2002.• Hardcastle, N. (red.), American soldier, stories of special forces from Iraq to Afghanistan, (Thunder’s Mouth, NewYork), 2002.• Heesters, J.J.C.F., De ontwikkeling van de Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten van de Koninklijke Marechaussee:de theorie van het isomorfisme getoetst, scriptie, Koninklijke Militaire Academie, Breda, oktober 2010.• Heffner, T.S., Gade, P.A., Commitment to nested collectives in special operations forces, in: Military psychology,Vol. 15, Nr. 3, 2003, pp. 209-224.158 159

•••••••••••••••••••••••••••••Herinneringsboek OMLT Korps Mariniers 2006-2008, (Koninklijke Marine, Den Haag), 2009.Het plaatsvervangend hoofd van de afdeling Speciale Operaties bij de Defensiestaf, De stand van zaken inNederland, in: Qua patet orbis, juli 2005, pp. 6-13.Hilckmann, S., Hydra concept Korps Mariniers: crawl, walk and run, in: Qua patet orbis, april 2009, pp. 104-105.Hilderink, C., Working and living in an environment under attack, in: Rothman, M., e.a., Terrorist and counterterroristoperations, NL ARMS, 2005/2006, pp. 133-140.Hoed, E., den, (Auto)technisch onderhoud bij de Landmacht, in: Auto & Motor techniek, 2006, nr. 12, pp. 1-9.Hoedeman, J., Koelé, Th., Zij aan zij met Amerika, De Volkskrant, 19 maart 2005.Hoefsmit, C., Pranger, D., Hartman, J.W., Herinneringsboek Operation Enduring Freedom 27 oktober 2002 – 22april 2003, 2003.Hoeven, M., van der, Vaste Kamercommissie Defensie op werkbezoek in Bosnïe, in: De groene baret, jnui 1996, p.17.Hofman, Z., ‘The men in black’ van ‘Black Tulip’, internationale anti-terreureenheden wisselen ervaringen uit, in: AlleHens, nr. 12, 2007, pp. 12-13.Homza, J.L., Special operators: a key ingredient for peacekeeping operations, in: Low intensity conflict & lawenforcement, Vol. 12, No. 1, Spring 2004, pp. 91-110.Hoofd Sectie 3 Gevechtssteunbataljon, Operatie Enduring Freedom, in: Qua patet orbis, april 2006, pp. 61-63.Hoogstraten, D., van, Steketee, M., Geheime oorlog, onzichtbaar verkennen commando’s van de ‘coalitie tegen terreur’de weerbarstige Afghaanse arena, Elsevier, 29 september 2001.Horn, B., Taillon, J.P., de B., Last, D. (red.), Force of choice, perspectives on special operations, (School of policystudies, Montreal), 2004.Horn, B., Balasevicius, T. (red.), Casting light on the shadows: Canadian perspectives on special operations forces,(Canadian Defence Academy/Dundurn, Kingston/Toronto), 2007.Horsefall, R., Fighting scared: para, mercenary, SAS, sniper, bodyguard, (Cassell, London), 2002.Houben, M., Food for life, de inzet van Hr.Ms. Evertsen ter ondersteuning van het VN Wereld Voedsel Programma, Workingpaper maritiem optreden nr. 1, Maritiem Doctrine en Tactieken Centrum, november 2008.Houwerjoe!! 1 (NL) Infanteriecompagnie ISAF-4, oktober 2002 – februari 2003, (onbekend), 2003.Hotek, J.A., Manganaro, C.G., Agile sustainment: a practice in agility, in: Special warfare, Nov/Dec 2007, pp.9-13.Hufnagl, W., Spezial-einheiten der Österreichischen Polizei und Gendarmerie, (Motor Buch, Stuttgart), 1999.Hufnagl, W., COBRA, das Gendarmerie-Einsatzkommando GEK, (Motor Buch, Stuttgart), 2002.Husson, J.-P., Encyclopedie des forces speciales du monde, (Histoire & Collections, Parijs), 2000 (deel 1) en 2001(deel 2).IFOR, in: De groene baret, september 1996, p. 11.IFOR-missie tot nu toe een militair succes, Bosnië, in: De groene baret, juni 1996, pp. 16-17.‘Ik ben doorgegaan, waar velen zijn gestopt’ – aanwas nieuwe commando’s, in: Labdmacht, maart 2008, pp. 14-17.Infanterie (I), De kennismakingsdagen van het Korpscommandotroepen, maart 2008, pp. 21-22.Infanterie (II), Krijgsgeschiedenis en de grondbeginselen van het gevecht, december 2008, pp. 25-29.Inzet special forces in Afghanistan, in: De groene baret, juni 2005, pp. 8-9.Jansen, M.T.J., Stinis, A.J., Smits, H.M., Dutchbat on tour, juli ’94 – januari ’95, (Début, Delft), 1995.Janssen, P.T.H., De inzet van speciale eenheden in irreguliere conflicten, scriptie, Koninklijke Militaire Academie,Breda, december 2000.••••••••••••••••••••••••••Jaspers, H., The secret military support of the Dutch government to Bush’s war in Iraq, Global investigative journalismconference, Amsterdam, 9 september – 2 oktober, 2005.Jellema, E., First-in: de ervaringen van de commandant Bravo-compagnie Dutchbat-1 in Srebrenica, (SDU, Den Haag),1996.Jellema, E., De Argentijnse en Britse inzet van special forces tijdens de Falklands campagne, in: Infanterie, december2004, pp. 10-21.Jennings, C., Midnight in some burning town: British special forces operations from Belgrade to Baghdad, (Cassell,London), 2004.Jeroen, SFTG Viper, OPS-room Tarin Kowt, 17.30 local time, 18 oktober 2006, in: De groene baret, december 2006,pp. 10-14.Jogerst, J., What’s so special about special operations? Lessons from the war in Afghanistan, in: Air & space powerjournal, Summer 2002, pp. 98-102.Johnson, M., The growing relevance of special operations forces in U.S. military strategy, in: Comparative strategy,2006, pp. 273-296.Joint commissioned observers, met als speciale bewapening zijn persoonlijkheid en een gezond verstand!, in: De groenebaret, juni 2000, p. 11.Jones, D., Unconventional warfare, foreign internal defense, in: Special warfare, July-August 2006, pp. 21-27.Jordan, D., The U.S. Navy SEALs, sea, air and land specialists, (Grange, Rochester), 2003.Kamps, C.T., US air force special operations, in: Air & space power journal, Spring 2005, p. 19.Kapitein Frank, Bericht uit Afghanistan, in: De groene baret, maart 2006, pp. 12-17.Kappetein, M., Goed getraind op moeilijke missie, special forces vertrokken naar Afghanistan, in: Alle Hens, nr. 5,2005, p. 10.Karskens (I), A., ‘Onze acties sloten naadloos op elkaar aan’, commando’s en sergeant droegen bij aan een tegenaanvalin Srebrenica, in: Check point, nr. 5, 2005, pp. 12-14.Karskens (II), A., Wat doen de Nederlandse special forces nu precies in Afghanistan? ‘Ze rijden alleen rondjes in dewoestijn’, in: Nieuwe Revue, nr. 39, 2005, pp. 38-41.Katz (I), S.M., Special forces: Amerika’s keurkorpsen constant paraat, in: Legerkoerier, maart 1994, pp. 20-23.Katz (II), S.M., Het onzichtbare leger. Sayeret Mat’Kal; de lange arm van Israël, in: Legerkoerier, juli 1994, pp.20-23.Katz, S.M., Israëls Trojaanse paarden, in: Legerkoerier, mei 1998, pp. 26-29.Kelly, R.S., Special operations and national purpose, (D.C. Heath, Lexington), 1989.Keltjens, I., Kurstjens, F., Task group Orange: operation Enduring Freedom III, November 2005-april 2006, (waarschijnlijkuitgegeven in 2006).Kenniscentrum speciale operaties, in: De groene baret, december 2000, p. 11.Kikvorsmannen Korps mariniers 1959-2004, 45 jaar te land, ter zee en in de lucht, herinneringsboek uitgereikt op17 juni 2004.King, A., The Special Air Service and the concentration of military power, in: Armed forces & society, nr. 4, July2009, pp. 646-666.Kilcullen, D.J., NATO special operations forces: from ‘special’ to ‘strategic’, in: Communication Presse MarketingForum, (2009), pp. 35-39.Kiras, J.D., Special operations and strategy, from World War II to the War on Terrorism, (Routledge, London), 2006.Kirby, S.N., Harrell, M.C., Sloan, J., Why don’t minorities join special operations forces?, in: Armed forces &society, Summer 2000, pp. 523-545.160 161

••••••••••••••••••••••••••••••Klei, B., van der, De besten, de sterksten: baretuitreiking 9 juli 2010, in: De groene baret, juli 2010, pp. 16-18.Klep, C., Gils, R., van, Van Korea tot Kabul, de Nederlandse militaire deelname aan vredesoperaties sinds 1945, (SDU,Den Haag), 2005.KMar nog steeds actief in Afghanistan, in: KMarMagazine, november 2010, pp. 6-9.KMar ondersteunt Frontex-operatie Poseidon, KMar Magazine, september 2010, p. 4.Knoops, G.-J.A., Het tweede schot: het ware verhaal over Eric O., (Bruna, Utrecht), 2006.Koch, A., Covert warriors, US Central Intelligence Agency forces, in: Jane’s Defence Weekly, 19 March 2003, pp.22-27.Koenen, S., Vallen van 35.000 voet, in: Kijk, maart 2009, pp. 114-119.Koninklijke Marine, World Food Programme, Hr. Ms. De Ruyter, 15-9-2008 – 22-12-2008, 2009.Korpscommandant in Afghanistan, in: De groene baret, juni 2002, p. 15.Korps Commandotroepen, Sectie 1, Korps Commandotroepen, september 1996.Krijgsgeschiedenis en de grondbeginselen van het gevecht: beweeglijkheid, in: Infanterie, december 2008, pp. 25-29.Kreim, G.R., Stressmanagement beim Kommando Spezialkräfte, in: Puzicha, K., e.a. (red.), Psychologie für Einsatzund Notfall. Internationale truppenpsychologische Erfahrungen mit Auslandseinsätzen, Unglücksfällen,Katastrophen, (Bernard & Graefe, Bonn), 2001, pp. 492-504.Krijger, A., Elands, M., Het Korps Commandotroepen 1942-1997, (SDU, Den Haag), 1997.Kroon, J., Special operations bij het Joint Readiness Training Center, in: Infanterie, juni 2003, pp. 14-17.Lamb, C.J., Cinnamond, M., Unified effort: key to special operations and irregular warfare in Afghanistan, in: JointForces Quarterly, 1 st quarter 2010, pp. 40-53.Laseroms, P.J.M., De ontstaansgeschiedenis van het Korps Commandotroepen, in: Carré, nr 3, 2007, pp. 6-9.Last, D., en Horn, B. (red.), Choice of force: special operations for Canada, (McGill-Queens University Press,Montreal), 2005.Laverkcie, C.C., Mobiliteit bij SFMARNS: luxe of pure noodzaak?, in: Qua patet orbis, april 2007, pp. 63-67.Leebaert, D., To dare and to conquer: special operations and the destiny of nations, from Achilles to Al Qaeda, (Little,Brown and Company, New York), 2006.Leibstone, M., Special operations forces & 21 st century warfare, in: Military technology, special issue, 2009, pp.29-33.Leurdijk, D.A., Afghanistan: Nederlandse ‘special forces’ op missie in tijd van oorlog, in: Atlantisch Perspectief, nr3/4, 2005, pp. 4-8.Lewis, J.E. (red.), The mammoth book of the secrets of the SAS and elite forces: how professionals fight – and win!,(Robinson, London), 2002.Lindley-French, J., Algieri, F., A European defence strategy, Bertelsmann Foundation, Gütersloh, 2004.Loon (I), H., van, Rambos need not apply, Dutch Green Berets hone behind-the-lines skills, in: Armed forces journalinternational, July 1995, p. 44.Loon (II), H., van, All-round vechters, commando’s in vijandelijk gebied, in: Armex, juli/augustus 1995, pp. 15-17.Loon, H., van, De BSB, een wel heel speciale brigade, in: Armex, februari 1998, pp. 18-21.Loon (I), Henry, van, Speciale eenheden steeds meer gevraagd, in: Armex, april 1999, pp. 18-21.Loon (II), Henry, van, Stuur ze maar om een boodschap!, in: Armex, juni 1999, pp. 12-16.Loon, Henry, van, Zes maanden na de aanslag, inzet van commando’s verandert de oorlogsdoctrine, Armex, nr. 2,2002, pp. 20-22.Luttrell, M., Robinson, P., Lone survivor, the eyewitness account of operation Redwing and the lost heroes of SEALteam 10, (Little, Brown and Co., New York), 2007.••••••••••••••••••••••••••••••Maalderink, P.G.H., Schulten, C.M., Kasperink-Taekema, B.J., Korps Commandotroepen 1942-1982, (Commandostichting,Roosendaal), 1982.Maas buiten de oevers, commando’s vieren kerst in ondergelopen Limburg, in: De groene baret, maart 1994, pp.12-13.Maloney, S.M., Enduring the freedom, a rogue historian in Afghanistan, (Potomac, Washington), 2005.Maloney, S.M., Confronting the chaos: a rogue military historian returns to Afghanistan, (Naval Institute Press,Annapolis), 2009.Marechaussee contact, Werken op hoogte, nr. 2, april 2003, p. 3.Margés, J., De kracht van de kikker: Thetis leidt op tot superspecialist, in: Alle Hens, nr. 2, 2002, pp. 18-21.Margés, J., De zwartste scenario’s, Black Tulip brengt terreurbestrijders bij elkaar, in: Alle Hens, juni 2003, pp. 4-6.Marineblad, De Unit Interventie Mariniers, juni 2007, pp. 18-19.Materieel bekeken: P-90, in: De Onderofficier, nr. 7/8, 2001, p. 32.Maylor, R., SAS sniper: the World of an elite Australian marksman, (Hachette, Sydney), 2010.McKinney, M., Ryan, M., Chariots of the damed: helicopter special operations from Vietnam to Kosovo, (St. Martin’sPress, New York), 2001.McNab, A., Bravo two zero: the true story of an SAS patrol behind enemy lines in Iraq, (Bantam, London), 1993.McRaven, W.H., Spec ops, case studies in special operations warfare, theory & practice, (Presidio, Novato), 1995.Meeuwsen, T., HAHO / HALO….. dynamisch en fysiologisch grensverleggend!, in: Nederlands militair geneeskundigtijdschrift, september 2007, pp. 183-187.Mercx, K.B.J.A., Arbo aspecten van boarding operaties, in: NMGT, november 2003, pp. 205-207.Metzner, F.B., Friedrich, J., Polizei-Sondereinheiten Europas, Geschichte, Aufgaben, Einsätze, (Motor Buch, Stuttgart),2002.Meusen, J.H.I.F., Haspels, B., Nunc aut nunquam: een onderzoek naar de invloed van de achtergronden en beeldvormingover het KCT van ‘spijkerbroeken’ op het succesvol afronden van de opleiding, scriptie, Koninklijke MilitaireAcademie, Breda, februari 2007.Micheletti (I), E., Spezialeinheit GIGN, Frankreichs Elitegendarmerie im Einsatz, (Motor Buch, Stuttgart), 1999.Micheletti (II), E., French special forces, (Histoire & Collections, Paris), 1999.Micheletti, E., War against terrorism: special forces in Afghanistan 2001-2003, (Histoire & Collections, Paris),2003.Micheletti, E., Special forces, war against Saddam Hussein, (Histoire & Collections, Paris), 2006.Ministerie van Defensie, Uitreiking militaire Willemsorde aan kapitein Marco Kroon, Den Haag, 29 mei 2009, mei2009.Modigs, R., Special forces capabilities of the European Union military forces, monograph, School of AdvancedMiliray Studies, Fort Leavenworth, 2003/2004.Moore, R., The hunt for Bin Laden, Task Force Dagger, (Random House, New York), 2003.Morrison, B., BBE – the Dutch SAS, in: Combat & Survival, nr. 2, 2005, pp. 38-40.Morsink, H., Afghanistan 2006: Kandahar (Martello), Tarin Kowt, Deh Rawod, Deployment task force Uruzgan: ontplooienals opdracht, herinneringsboek, 2007.MSO en UIM vormen samen Maritime Special Operations Forces (Marsof ), in: Qua patet orbis, december 2008, pp.24-27.Nadel, J., Wright, J.R., Special men and special missions, inside American special operations forces 1945 to the present,(Greenhill, London), 1994.NATO special forces, in: Qua patet orbis, april 2010, pp. 8-13.Naylor, S., Not a good day to die, the untold story of operation Anaconda, (Berkley, New York), 2005.162 163

•••••••••••••••••••••••••••••••••NBC voor BBE, in: Qua patet orbis, april 2006, p. 60.Nederlandse Defensie Doctrine, (Ministerie van Defensie, Den Haag), 2005.Neville, L. Special operations forces in Afghanistan, (Osprey, Oxford), 2008.Nieuwenhuizen, J., van, Anonieme achtervolgers, in: De Koninklijke Marechaussee, mei 2010, pp. 30-32.Nooitrust, T., Rijkers, I. (red.), World Food Programme Hr.Ms. Evertsen 17 februari 2008 – 18 juli 2008, (2009).Noordam, A., Special operations capable (SOC), in: Qua patet orbis, december 2010, p. 137.N-Specops, Special forces mariniers, exercise Cold Response 2006-NL special operations task Group (NL SOTG), in:Qua patet orbis, april 2006, pp. 68-69.N-Specops, ‘Flintlock 2010’- Military assistance (MA) in Afrika, in: Qua patet orbis, juli 2010, pp. 41-43.Oefening ‘Black Tulip’, Bijzondere Bijstands Eenheid Mariniers, in: Qua patet orbis, juli 2003, p. 36.Oefening Rock Leader bereidt voor op gezamenlijk Defensie-optreden, Korps mariniers neemt verantwoordelijkheid alskenniscentrum serieus, in: Qua patet orbis, december 2008, pp. 42-43.Onze mannen in Bosnië, in: De groene baret, maart 1995, p. 7.Ooms, M., Op missie naar Irak: door de ogen van een militaire arts, (Free Musketeers, Zoetermeer), 2006.Oosbree, G., van, Commando’s tegen terrorisme, in: Armex, augustus 2000, pp. 6-9.Oosthoek, J., ‘We zijn en blijven gewone jongens’, in: Legerkoerier, maart 1997, pp. 4-7.Oosthoek (I), J., De metamorfose van het Korps Commandotroepen, groene baret nieuwe stijl is militaire duizendpoot,in: Legerkoerier, nr. 3, 1999, pp. 4-9.Oosthoek (II), J., ‘Een vorm van leven’, de magie van de groene baret, in: Legerkoerier, nr. 3, 1999, p. 10-11.Oosthoek, J., Macho’s niet welkom, geweldbeheersing voorop bij de BSB Marechaussee, in: Defensiekrant, 17februari 2005.Oosthoek, Jack, Duivels van de donkere diepten: ‘kikkers’ korps mariniers vijftig jaar springlevend, Defensiekrant,23 juli 2009.Operatie in het Midden-Oosten, in: Carré, nr. 3, 2007, pp. 46-47.Operationeel parachutespringen, in: Carré, nr. 3, 2007, pp. 20-21.Optreden bergachtig terrein (OBT), in: Carré, nr. 3, 2007, p. 19.Op weg naar vrede? Wederom detachement commando’s naar Bosnië, in: De groene baret, maart 1996, pp. 16-17.OWG: optreden waterrijke gebieden, in: Carré, nr. 3, 2007, pp. 28-29.Patrouilleren aan de achterdeur van Europa: Frontex-missie Poseidon, in: KMarMagazine, december 2010, pp.6-10.PC 1 Pel M-squadron, Opleiding tot Maritieme special forces operator, in: Qua papet orbis, april 2010, pp. 101-103.PC 1Pel UIM, UIM bezoekt FBI HRT, in: Qua patet orbis, december 2008, pp. 32-35.PC 2 Pel Marsof C SQN, Maritime special operations forces, Flintlock 09, Mali, in: Qua patet orbis, april 2009,pp. 98-102.PC 3-pel, Snowpack 2010, in: Qua patet orbis, December 2010, pp. 88-89.PC MLVERKPEL, Mountain Leaders bij het Korps Mariniers, ‘noodzaak tot veranderen’, in: Qua patet orbis, December2006, pp. 44-47.Peerlings, M. (eindred.), ISAF 5 herinneringsboek: februari 2003-arpil 2003, Koninklijke Landmacht, DenHaag, 2003.Peppie spul, in: De groene baret, september 2000, p. 11.Piwek, E., De essentie van lichte infanterie, in: Qua patet orbis, december 2007, pp. 10-17.Platen, C., von, Spezialisierte und Spezialkräfte des Heeres, in: Wehrtechnik, Vol. 37, nr. 1, 2005, pp. 53-60.•••••••••••••••••••••••••••••••Platenburg, J., Als wij het niet doen, wie dan wel? 1 (NLD/AUS) TF-U, (OBT, Den Haag), 2006.Pranger, D., Hagedoorn, J., Het eerste Nederlandse Strategic Reserve Force bataljon als election support force inAfghanistan, (OBT, Den Haag), 2006.Prins, T., Prinssen, J. (red.), “Niets is wat het lijkt”, Task Force Uruzgan, augustus 2007 – januari 2008, (onbekend),2008.Putten (I), J., van, Bijzondere bijstands eenheid, Black Tulip 2005, in: Qua patet orbis, juli 2005, pp. 37-38.Putten (II), J., van, Het etiket ‘special operations forces’!, in: Qua patet orbis, mei 2005, pp. 44-46.Pushies, F.J., US air force special ops, (MBI, Osceola), 1999.Pushies, F.J., U.S. air force special ops, (Zenith, St. Paul), 2007.Ragetlie, R.A., Politiek-militaire besluitvorming bij speciale operaties, scriptie, Koninklijke Militaire Academie,Breda, juli 2003.Rapport commissie van onderzoek besluitvorming Irak, (Boom, Amsterdam), 2010.Redactie, ‘Sof’ in de Nederlandse krijgsmacht, in: Carré, nr. 6, 2002, pp. 20-21.Ridder, L., de, Samenwerking tussen de Tactische Helikopter Groep en de Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten, eenanalyse van de wenselijkheid, mogelijkheden en beperkingen, scriptie, Koninklijke Militaire Academie, Breda,december 2002.Ripley, T., Kosovo: a bomb damage assessment, in: Jane’s intelligence review, September 1999, pp. 10-13.Robertsen, T., Making new ambitions work: the transformation of Norwegian special operations forces, NorwegianInstitute for Defence Studies, Defence and Security Studies, nr. 1, 2007.Robinson, L., Masters of chaos, the secret history of the special forces, (Public Affairs, New York), 2004.Robinson, L., Inside the ‘new’ special operations forces, in: Proceedings, July 2009, pp. 28-33.Rojahn, C., Militärische Antiterroreinheiten als Antwort auf die Drohung des internationalen Terrorismus und Instrumentnationaler Sicherheitspolitik – das Beispiel Amerika, (Utz, München), 2000.Rooy, L., de, Actievere rol voor commando’s: reorganisatie en uitbreiding groene baretten, in: De groene baret,December 1992, pp. 12-13.Rose, J., Deutschlands Schattenkrieger – das Kommando Spezialkräfte in Afghanistan, in: Blätter für Deutsche undinternationale Politik, nr. 10, 2008, pp. 53-60.Rothstein, H.S., Afghanistan and the troubled future of unconventional warfare, (Naval Institute, Annapolis),2006.Royakkers, KCT in Macedonië, in: De groene baret, december 2002, p. 16.Roobol, H., Het Korps Commandotroepen in beweging, in: Infanterie, nr. 1, 1995, pp. 16-18.Ryan, M., Secret operations of the SAS, (MBI, St. Paul), 2003.Ryan, M., Special operations in Iraq, (Pen&Sword, Barnsley), 2004.Ryan, M., Battlefield Afghanistan, (Spellmount, Stroud), 2007.Ryan, M., The operators: inside the world’s special forces, (Skyhorse, New York), 2008.Saiboo, E., Niemand heeft gezegd dat het makkelijk zou worden, in: Intercom, nr. 4, 2006, pp. 53-55.Sarkasian, S.C., The new protracted conflict, the U.S. Army special forces then and now, in: Orbis, Spring 2002, pp.247-258.Selectieweek BBE-opleiding, in: Qua patet orbis, mei 2000, pp. 35-36.Shacochis, B., The immaculate invasion, (Viking New York), 1999.Schauer, H., US Air Commandos, die ‘special forces’ aus der Luft, (Motorbuch, Stuttgart), 2002.Schelkers, E., e.a. (red.), Hr. Ms. De Zeven Provinciën F802, Operation Enduring Freedom, samen werken, samenvaren, samen thuis, 21-11-2005 – 17-05-2006, (onbekend), 2006.Scholzen, R., SEK, Spezialeinsatz-kommandos der Deutschen Polizei, (Motorbuch, Stuttgart), 2000.•164 165

•••••••••Scholzen, R., Das Kommando Spezialkräfte der Bundeswehr, KSK, (Motorbuch, Stuttgart), 2004.Schumacher, G., To be a U.S. army green beret, (Zenith, St. Paul), 2005.Selectieweek BBE-opleiding, in: Qua patet orbis, mei 2000, pp. 35-36.Seyben, J.G.G., C2 structuur NL special forces (SF), in: Carré, nr. 6, 2002, pp. 28-33.SFIR 4 juli – november 2004, 2004.Sievert, K.-G., Kommando-unternehmen: Spezialeinheiten im weltweiten Einsatz, (Mittler, Hamburg), 2004.Simons, A., Tucker, D., Unites States special operations forces and the war on terrorism, in: Small wars and insurgencies,nr 1, 2003, pp. 77-91.Siwalette, M., Caribbean fury, een stormachtige jungletraining, in: De groene baret, maart 1999, pp. 12-13.Smith, M., Killer elite: the inside story of America’s most secret special operations team, (St. Martin’s, New York),2006.Spearin, C., Special operations forces a strategic resource: public and private divides, in: Parameters, Winter2006/2007, nr. 4, pp. 58-70.Speciale troepen: geheime Nederlandse steun aan de oorlog van Bush, in: VD AMOK, jaarjang 14, nr. 4, 2005, (internetversie,paginanummers ontbreken).Spek, C., van der, Een wapen tegen terreur: de geschiedenis van de Bijzondere Bijstandseenheid Krijgsmacht 1972-2006, (Boom/NIMH, Amsterdam), 2009.Spencer, E. (ed.), The difficult war: perspectives on insurgency and special operations forces, (Canadian DefenceAcademy Press, Kingston), 2009.Spulak, R.G., A theory of special operations: the origin, qualities, and use of SOF, Joint special operations university,thesis, October 2007.Spulak, R.G., A theory of special operations: the origin, quality, and use of SOF, in: Military technology, specialissue, 2009, pp. 23-28.Staarman, A., Van Bruggen, C., De Mercedes/Benz 290 GD softtop KCT, in: Armamentaria, 2007/2008, pp.138-151.Staarman, A., Van Bruggen, C., Kapitein Marco Kroon Ridder Militaire Willemsorde, in: Armamentaria, 2009,pp. 256-270.Stanton, D., Horse soldiers: the extraordinary story of a band of US soldiers who rode to victory in Afghanistan, (Simon& Schuster, London), 2009.•••••••••••••Steep ascent, in: Qua patet orbis, december 2007, pp. 60-62.Stewart, R.W., Operation Enduring Freedom, the United States Army in Afghanistan, October 2001-March 2002, Centerof Military History, 2004.Stilwell, A., Special forces today; Afghanistan, Africa, Balkans, Iraq, South America, (Amber, London), 2007.Strijbosch, V., De anonieme strijders, special forces leveren bijdrage aan Task Force Uruzgan, in: Alle Hens, nr. 12,2007, pp. 32-34.Strijbosch, V., James Bondtaferelen: onderwaterscooter voor Special Force mariniers, in: Alle Hens, maart 2008,pp. 4-6.Strijbosch, V., Klauteren tussen wolkenkrabbers, special forces in Hong Kong, in: Alle Hens, maart 2009, pp. 20-22.Suilen, BBE-Mariniers laten van zich spreken tijdens internationale Combat Team Competitie, in: Qua patet orbis,december 2001, p. 35.Sünkler, S., Die Spezialverbände der Bundeswehr, (Motor Buch, Stuttgart), 2007.Sünkler, S., Elite- und Spezialeinheiten Europas, (Motor Buch, Stuttgart), 2008.•••••••••Swillens, J.R., HAHO en HALO: nieuwe inzetmethoden van het Korps Commandotroepen, in: Militaire spectator,nr. 12, 2001, pp. 703-707.Swillens, J.R., Inzet Korps Commandotroepen in Afghanistan, in: Carré, nr. 6, 2002, pp. 22-27.Tabak, W., (red.), Tussen hamer en aambeeld – de Luchtmobiele Brigade in Bosnië, (Brouwer, Delft), 1996.Tabak, W., Katz, S.M., Een angstaanjagende eenheid: Special Air Service durft en wint, in: Legerkoerier, mei 1996,pp. 20-25.Tabak , W., Vakbekwaam en vreeswekkend: Jordaanse special forces weten van wanten, in: Legerkoerier, augustus/september 1997, pp. 20-23.Tabak (I), W., De ijzeren vuist van de Carabinieri, in: Legerkoerier, april 1998, pp. 28-31.Tabak (II), W., KSK wereldwijd inzetbaar, in: Legerkoerier, november 1998, pp. 26-29.Tabak, W., Harde knapen: Belgische commando’s van alle markten thuis, in: Legerkoerier, juli 2001, pp. 16-19.Taillon, J.P., de, The evolution of special forces in counter-terrorism, the British and American experiences, (Praeger,Westport), 2001.Taillon, J.P.B., de, Hitting the ground with coalition SOF, in: Special warfare, Nov/Dec 2008, pp. 19-30.Task force harvest, in: De groene baret, december 2001, p. 13.Terzian, J., SF advisers in El Salvador: the attack on El Paraiso, in: Special Warfare, Spring 2001, pp. 18-25.The Iraqi Six back at home, in: De groene baret, september 1991, p. 15.The Iraqi Six, Operatie “Haven”, speciale verbindingsgroep van 104 wrnverkcie in Irak, in: De groene baret, juni1991, pp. 5-7.Thompson, L., The elite counterterrorist manual, a practical guide to elite international units, (Frontline, London),2009.Tijdelijke versterking van 2 NLBG SFIR, in: Carré, nr. 3, 2007, p. 15.Timmermans, J., De Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten, museumbrochure nr. 28, Vrienden van hetMarechausseemuseum, oktober 2006.Traa, Mark, Op weg naar de groene baret, HP/De Tijd, 21 september 2007, pp. 32-45.Trainingsofficier BBE, Bijzondere bijstands eenheid mariniers … een tipje van de sluier …, in: Qua patet orbis, juli2005, pp. 39-41.Tucker, D., Lamb, C.J., Restructuring special operations forces for emerging threats, Strategic Forum, no. 219,Institute for National Strategic Studies, National Defense University, January 2006.Tucker, D., Lamb, C.J., United States special operations forces, (Columbia University Press, New York), 2007.Twigt, A., Commando nieuwe stijl: KCT gefocust op special operations, in: Legerkoerier, nr. 3, 1997, pp. 28-31.•••••••••••••••••••Twigt, A., Klaar voor het echte werk. Commando’s imponeren tijdens surprise strike, in: Legerkoerier, nr. 3, 1999,pp. 12-13.Twigt, A., Denkers en teamspelers, KCT stelt hoge eisen aan kandidaat snipers, in: Legerkoerier, nr. 12, 2000, pp.18-21.Twigt, A., Commando’s duiken onder, KCT krijgt veelzijdige waterploegen, in; Legerkoerier, nr. 7, 2001, pp. 4-5.Twigt, A., Een zeer krachtige drug, commando’s verslaafd aan extreme hoogten, in: Legerkoerier, nr. 1, 2002, pp.6-7.Twigt, A., Contra-terreurspecialisten in het groen, Defensiekrant, 5 februari 2004, p. 6-7.UIM neemt deel aan internationale maritieme oefening in Zweden, anti-terreur eenheden bundelen krachten, in: Quapatet orbis, december 2008, pp. 36-37.Van de korpscommandant, De groene baret, juni 2000, p. 5.Van together separate naar separate together; conventionele eenheden in support van SF begint gestalte te krijgen met hetHydra concept, in: Qua patet orbis, december 2008, pp. 28-31.•••••••166 167

•••••••••••••••••••••••••••••Velde, P., ter, Kabul & Kamp Holland, (Conserve, Schoorl), 2008.Velzen, A.J.T., van, Close air support, in: Qua patet orbis, april 2007, pp. 11-17.Velzen, A.J.T., van, Abma, J., Het trainingsprogramma van Forward Air Controllers en Laser Operators, in: Quapatet orbis, oktober 2007, pp. 17-19.Veranderd? Nee! Wel meer ‘bagage’!, in: De groene baret, september 1994, pp. 20-21.Verhoog, H, Jacobs, P. (red.), 1 (NL) Infanteriecompagnie ISAF 3, 23 juli – 5 november 2002, 2002.Verkerk, R., Voorwoord commandant Korps Mariniers, in: Qua patet orbis, juli 2009, pp. 3-5.Verkerk, R., Voorwoord commandant Korps Mariniers, in: Qua patet orbis, juli 2010, pp. 3-5.Verver, O.G. (red.), Operatie ‘Phalanx’: 19 november 1990-19 april 1991, herinneringsboek Hr. Ms. Philips van Almonde,(onbekend), 1991.Verslag van de oefening Albian Strike van het Korps Commandotroepen te Wales van 6 – 23 februari 2001, in: Qua patetorbis, juni 2001, p. 32.Vin, P.J., de, Srebrenica: “the impossible choices of a commander”, master of military studies paper, MarineCorps University, Quantico, 6 March 2008.Vogels, M.C., Fire-mission: herinneringsboek KM-detachement Bosnië 1, juli 1995-januari 1996, (Korps Mariniers,Rotterdam), kopie 2001.Voorwoord Commandant Korps Mariniers, in: Qua patet orbis, april 2010, pp. 3-5.Voorwoord plaatsvervangend C-KCT Lkol Vlijm, in: De groene baret, september 2010, p. 5.Vorobyov, I.N., Combat employment of special units on mountainous terrain, in: Military thought, 2004, pp.188-195.Vries, Abe, de, Het is al oorlog, een multinationale coalitie van commando’s is al in Irak en bereidt in het niet-zo-geheimde grote invasie voor, Elsevier, 15 februari 2003.Vrijsen, E., Gelouterd naar huis: Nederlandse aanwezigheid in zware militaire in Uruzgan nadert na vier jaar haar einde,in: Elsevier, 3 juli 2010.Wagemaker, A., Verdegaal, P.H. (eindred.), Herinneringsboek PRT 5: ‘De situatie is rustig, maar niet stabiel’, DenHaag, 2008.Wal, G.-J., van der, De klipgeiten van het KCT, in: Legerkoerier, nr. 6, 2002, pp. 14-17.Watersnood treft Limburg, voor de tweede keer binnen twee jaar…, in: De groene baret, maart 1995, p. 6.Weemering, R.L., 1 (NL) Infanteriecompagnie ISAF 2 20 april – 01 augustus 2002, (onbekend), 2002.Weger, M.J., de, De binnenlandse veiligheidstaken van de Nederlandse krijgsmacht, (Van Gorcum, Assen), 2006.Weger, M.J., de, Continuïteit en verandering: het stelsel van antiterreureenheden sinds zijn oprichting, in: Muller,E.R., Rosenthal, U., Wijk, R., de, Terrorisme: studies over terrorisme en terreurbestrijding, (Kluwer,Deventer), 2008.Wells, C.B., Breaking the Afghan insurgency, in: Special Warfare, September/October 2007, pp. 20-29.‘We moeten klaarstaan’: C-KCT stoomt personeel klaar voor inzet, in: Flex, december 2002/januari 2003, pp. 14-16.‘We werden direct hevig onder vuur genomen’, in: Landmacht, mei 2010, pp. 21-23.Werkgroep 50 jaar kikvorsmannen binnen het Korps Mariniers, Met het kompas op de horizon: 50 jaar kikvorsmanherinneringen,2009.Wesselink, L., GAAI: kracht door eenvoud, in: Carré, nr. 6, 2002, pp. 34-36.Wessels, H., Bolier, K.D., Herinneringsboek ISAF 6 april – augustus 2003 1 (NL) Infanteriecompagnie, (onbekend),2003.Westerhoven, L.M., van, Oosbree, G., van, De aanspreektitel voor een aspirant-commando is: ‘cursist’, in: Armex,nr. 1, 2002, pp. 6-8.•Westerhoven, L.M., van, Oosbree, G., van, Het Korps Commandotroepen sinds ´9-11´, van super waarnemerverkennersnaar Special Forces Operators, in: Armex, nr. 4, 2008, pp. 11-14.Westerhoven, L., van, Vallende Nederlandse sterren boven Afghanistan, in: De groene baret, december 2010,pp. 6-10.Westerhoven, L., van, ‘In opperste concentratie naar beneden’, in: Landmacht, maart 2011, pp. 24-27.Wiebes, C., Intelligence and the war in Bosnia 1992-1995, (LIT, Münster), 2003.Wiggen, O.P., van, Van de korpscommandant, in: De groene baret, december 1998, p. 5.Wiggen, O.P., van, Offensieve inzet van speciale eenheden, in: Militaire spectator, nr. 1, 1999, pp. 6-14.Wiggen (I), O.P., van, Helikopters vanuit Special Forces-perspectief, in: Militaire spectator, nr. 4, 2000, pp.177-182.Wiggen (II), O.P., van, De vorming van de commando, in: Opleiding & training, nr. 10, 2000, pp. 10-17.Wiggen, O.P., van, Tijgers in een kooi, in: Carré, nr. 6, 2002, pp. 16-19.Wiggen, O.P., van, Het gevecht om Takur Ghar: 4 maart 2002, de Shah-e-Kot vallei in Oost-Afghanistan, in: Infanterie,september 2005, pp. 4-7.Wiggen, O.P., van, De NLD Special Forces Task Group (SFTG) in Operatie Enduring Freedom, in: Carré, nr. 3, 2007,pp. 36-39.Wijk, R., de, The art of military coercion: why the West’s military superiority scarcely matters, (Mets & Schilt, Amsterdam),2005.‘Wij zijn ervoor om op korte termijn te worden ingezet’, Korps commandotroepen: ‘hit and run’, in: Flex, juni 2000,pp. 4-6.••••••••••••• Wohlgethan, A., Endstation Kabul. Als deutscher Soldat in Afghanistan. Ein Insiderbericht (Econ, Berlin), 2008.• Wohlgethan, A., Operation Kundus. Mein zweiter Einsatz in Afghanistan, (Econ, Berlin), 2010.• Zuur, R., Ervaringen uit de BBE-opleiding 2005, in: Qua patet orbis, december 2005, pp. 58-59.• Zuur, R., Autumn waves 2005, in: Qua patet orbis, april 2006, pp. 54-55.168 169

Bijlage A – Bijkomende activiteiten••••••••••••••Civil afairs. Dit is het ondersteunen bij de (weder)opbouw van betreffend land of gebied.Coalition support: activiteiten om buitenlandse eenheden in de eigen commando- en inlichtingenstructurenop te nemen.Combat search and rescue. Hiermee wordt het zoeken en redden van militairen uit gebied dat onder controlestaat van de tegenstander bedoeld, bijvoorbeeld neergestorte piloten.Contraterrorisme. Dit zijn verstorings-, gevechts- en vernietigingsacties, tegen terroristen of hun voorzieningen.De benaming ‘terrorist’ moet nauwkeurig worden gebruikt, om niet te worden verward metreguliere militaire tegenstanders, strijders in een burgeroorlog of opstandelingen. In de hoofdstukkenvier en vijf wordt alleen van contraterrorisme-optreden gesproken als duidelijk is dat de MSE in actiekwamen tegen personen die een aanslag wilden plegen, zoals individuele (berm)bommenmakers inUruzgan. Wordt gesproken van grotere eenheden strijders of ‘de Taliban’ dan zal een actie tegen hen nietals contraterrorisme worden geclassificeerd.Counterdrug-activiteiten. Dit omvat het waarnemen, monitoren en tegengaan van productie, vervoer engebruik van drugs.Countermine activiteiten tegen mijnen en andere explosieven, inclusief de dreiging daarvan voor burgers.Contraproliferatie. Het tegengaan van de (verdere) verspreiding van chemische, biologische, radiologischeen nucleaire wapens en gerelateerde technologie (en kennis), bijvoorbeeld acties om wapen(opslag)faciliteiten, laboratoria en transportmiddelen te vinden, onklaar te maken of te vernietigen.Ecology and biodiversity. Dit zijn activiteiten om het milieu of de biodiversiteit te beschermen.Field Liaison Team. Dit is een klein team van militairen dat gespecialiseerd is in contacten met de lokalebevolking om inlichtingen te verzamelen.Force protection. Dit omvat het beschermen van eigen eenheden, locaties of personen tegen verschillendesoorten militaire en niet-militaire dreigingen. In deze studie worden onder ‘eigen eenheden’ ookniet-militairen die een rol spelen in een conflict worden gerekend, zoals bevriende politici of lokalepolitieeenheden. Het moet daarbij wel gaan om directe bescherming ter plaatse, niet bijvoorbeeld hetverzamelen van inlichtingen die later kunnen helpen om ´eigen eenheden´ veiliger te maken.Humanitaire hulp. Het verlenen van hulp aan getroffenen door rampen. In de hoofdstukken vier en vijfwordt ook het verlenen van medische hulp zonder dat sprake is van rampen tot HA gerekend.Information operations. Dit is het beschermen of aanvallen van informatie-, computer- en communicatiesystemen.Joint Commissioned Observers. JCO’s zijn zo neutraal mogelijke bemiddelaars tussen partijen in conflicten.Lokaal verkregen informatie kan worden gebruikt om politieke oplossingen te vinden.Non-combattant evacuations. Dit is het veilig wegvoeren van burgers uit conflictgebieden. Daarbij kan hetom burgers uit het eigen land of uit bevriende naties gaan.Psychological operations. Doel hiervan is het beïnvloeden van de militaire tegenstander, maar ook de politiekeleiders of de bevolking van een gebied, door het bewust verspreiden van informatie.•Bron: Horn, De Taillon en Last (2010), pp. 61-78, Marineblad (2007), Tucker en Lamb (2007), p. 166, Van denAs (2007), p. 11, Gompert en Smith (2006), p. 2, Pranger en Hagedoorn (2006), p. 47, Rothstein (2006), p.22-23, Modigs (2003/2004), p. 44-45, Fitzsimmons (2003), pp. 208-212, Brantz (2002), p. 9, Joint commissionedobservers (2000).170 171

172