DE BENEDEN- SCHELDE HERLEEFT - Aquafin

Aquawerken aan zuiver waterDRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN • 2008/3DE BENEDEN-SCHELDE HERLEEFTWerftoezichters zetten de puntjes op de i 6Zuiveringsinstallaties zijn steeds minderzichtbaar 8

2INHOUD4 Aquafin draagt bij aan een betere watervoorziening in MaliGebrek aan zuiver drinkwater is wereldwijd nog steedsde grootste oorzaak van ziekte, werk- en schoolverlet.Aquafin helpt graag de ngo PROTOS om een betere toegangtot drinkwater te verzekeren in Bamako, de hoofdstadvan Mali.5 Individuele waterzuivering, geen zorg voor de inwonersvan BrasschaatSamen met RI-ANT heeft de gemeente Brasschaat een planuitgewerkt voor de gezamenlijke aankoop en het onderhoudvan de individuele behandelingsinstallaties voor afvalwaterop haar grondgebied. Doordat de gemeente een groot stukvan de kosten op zich neemt, is de bijdrage voor water -zuivering er voor alle burgers hetzelfde.6 Werftoezichters zetten de puntjes op de iDe werken van Aquafin worden altijd opgevolgd dooréén van onze eigen werftoezichters. Zo weten we zekerdat de uitvoering technisch correct en veilig verloopt,met zo min mogelijk hinder voor de buurtbewoners.8 Zuiveringsinstallaties zijn steedsminder zichtbaarVoordat een zuiveringsinstallatiegebouwd mag worden, moeten ermaatregelen worden uitgewerktom de constructies in het landschapte integreren. Daarbij gaat het nietom bandwerk.10 De Beneden-Schelde herleeftDe waterkwaliteit van de Beneden -Schelde is er de jongste jarenduidelijk op vooruit gegaan.Milieucoördinator AlainVandelannoote ging de effecten navoor het visbestand, de zeehonden -populatie en de visetende vogels.VOORWOORDBehalve voor enkele gelukkigen, ligt de vakantieperiode alweerachter ons. Reizen naar zon, zee en strand of naar meeravontuurlijke bestemmingen zorgen voor ontspanning, maarvormen vaak ook een confrontatie met de moeilijke levens -omstandigheden van de lokale bevolking. Aquafin steunt dan ookmet overtuiging de Belgische ngo Protos, die zich inzet voor eeneerlijke toegang tot veilig drinkwater in het Zuiden. De winstdie Aquafin vorig jaar heeft gemaakt met de organisatie vande IWA-conferentie rond terugwinning en hergebruik vangezuiverd afvalwater, gaat volledig naar een programma vanProtos, dat een deel van de Malinese bevolking rond de hoofdstadBamako van veilig drinkwater moet voorzien.In eigen land betekende de zomerperiode geen stilstand.De nieuwe producten die Aquafin binnen onze niet-gereguleerdeactiviteiten aan de steden en gemeenten aanbiedt, zijneen succes.Zo heeft de gemeente Brasschaat eenpilootproject opgestart voor haar burgersdie zelf voor de zuivering van hunafval water moeten zorgen. Samen metRI-ANT, het samen werkings verband tussenAquafin en drinkwater maatschappij AWW,zorgt de gemeente voor de aanschaf,de plaatsing en het onderhoud vande IBA's. De werken kunnen in het najaarbeginnen. Ook financieel is Aquafin eenaantrekkelijke partner voor de gemeenten.Dankzij onze hoge kredietwaardigheid,kunnen wij de projecten die door onsgemanaged worden ook aan eenaan trekkelijke rente voet financieren.

314 De boomkikker kwaakt nogin NederlandDe boomkikker is in Vlaanderenzo goed als uitgestorven.Fotograaf Misjel Decleer trok naarNederland om deze diertjes tefotograferen, die in zijn jeugd zotalrijk waren in het Zwin.16 Een job waar het elke dag beterwordt?Solliciteren bij Aquafin is altijdeen goed idee. Of je nu reageert opéén van de openstaande functies ofspontaan je kandidatuur opstuurt.s Op zondag 7 september konden de buurtbewoners een bezoekje brengen aan de nieuwezuiveringsinstallatie in Beveren.Na een eerste project in Geel, wordt delopende concessie in Vilvoorde uitgebreidmet een grootschalige financierings -opdracht.In dit nummer leest u ook goed nieuwsover onze Schelde. Op verschillende puntenis de waterkwaliteit de voorbije jarenduidelijk verbeterd. Vakantie houden langsonze eigen water lopen, leek ooit misschienvoorgoed verleden tijd, maar begint nustilaan weer tot de mogelijkheden tebehoren.lLuc BossynsGedelegeerd bestuurderBEVEREN EN AQUAFINVERZESVOUDIGENZUIVERINGSGRAADOp slechts acht jaar tijd hebben Beveren en Aquafin de zuiveringsgraad vande gemeente van 10% naar 79% gebracht. Om het afvalwater te verzamelen werdengrote collectorwerken uitgevoerd in Beveren, Vrasene en Melsele en bouwdeAquafin een zuiveringsinstallatie aan de Nerenhoek. Aquafin zuivert nu al hetafvalwater van zo'n 40.000 inwoners, vóór het – proper – in de Beverse beek geloosdwordt. De installatie behandelt sinds begin 2008 ongeveer 600.000 liter rioolwaterper dag. Het spreekt dan ook voor zich dat de waterkwaliteit van deze beek sindsdienspectaculair verbeterd is. Dit najaar starten de werken in Kallo, dat zijn eigenzuiveringsinstallatie krijgt. Daarmee zal al 83% van het rioolwater van Beverengezuiverd worden. Als daar binnen enkele jaren ook nog eens Haasdonk bijkomt,wordt de zuiveringsgraad 87%. Om de 100% te bereiken die de kaderrichtlijnWater vraagt, zal het gemeentelijk rioleringsstelsel nog verder uitgebouwd engeoptimaliseerd moeten worden.l

4AQUAFINDRAAGT BIJ AAN EEN BETEREWATER VOORZIENING IN MALIVeilig water was één van de grote thema’s op de zesde IWAconferentie rond terugwinning en hergebruik van gezuiverd afval -water, die Aquafin vorig jaar in Antwerpen organiseerde.Met ruim 450 deelnemers was de conferentie een groot succes.Aquafin engageerde zich om de gemaakte winst weg te schenkenaan een goed doel dat aansloot bij de conferentiethema’s.Een samenwerking met PROTOS, een ngo die zich inzet voorrechtvaardig, participatief en duurzaam waterbeheer in de wereld,lag voor de hand.Lokale mensen en middelens Een nieuwe waterverdeelkiosk in één van de buitenwijken van Bamako,met een lokale beheerder. De inwoners betalen een bijdrage pergetapte liter water.Foto PROTOS, ©Tomas DosscheEen gezonder leven in de buiten wijken van Bamako,via een betere toegang tot drinkwater en de promotie vanhygiëne voor de allerarmsten. Dat zijn de doelstellingenvan het programma van de ngo PROTOS in Mali,waar Aquafin graag aan meewerkt.“PROTOS is onder andere actief in het district Bamako in Mali”,vertelt woordvoerder Marc Despiegelaere. “Bamako kent eenexponentiële bevolkingsgroei, voornamelijk als gevolg van platte -landsvlucht. Daardoor schieten de sanitaire voorzieningen in hetdistrict zwaar tekort. Ons programma wil 28.000 bewoners van tweebuitenwijken toegang geven tot drinkwater en 12.000 mensenvoorzien van basissanitair en enkele rioleringen. We zorgen ook vooreen goede vorming rond hygiëne. Als het schone water thuis in eenvuile of open pot bewaard wordt, schieten de nieuwe verdeel puntenvoor drinkwater hun doel immers voorbij. Om dezelfde reden zullenwe ook een systeem van duurzame huisvuilomhaling opzetten.De EU en DGOS, de Belgische administratie voor ontwikkelings -samenwerking, zijn onze grootste financiers. 15% van de benodigdebudgetten moeten we echter verzamelen bij privé-financiers.De 20.000 euro die Aquafin schenkt, is dus meer dan welkom.”Gebrek aan zuiver drinkwater is wereldwijd nog steeds degrootste oorzaak van ziekte en sterven, van werk- en schoolverlet.Ruim één miljard mensen hebben geen toegang tot veiligdrinkwater. Het gaat vooral om mensen in landelijke gebieden enin de snel groeiende randzones van de steden in Latijns-Amerika,Azië en Afrika. Miljoenen mensen in de wereld moeten vandaagnog steeds zware financiële of fysieke inspanningen doenom aan water te geraken. Hierdoor beschikken ze over mindermogelijkheden om aan de armoede te ontsnappen.PROTOS werkt samen met lokale ngo’s uit het betrokken land, metde plaatselijke bevolking en met gemeentebesturen.“Ons programma in Mali loopt van 2008 tot 2010”, licht MarcDespiegelaere toe. “We werken er met lokale mensen en lokalematerialen en technieken, zodat de plaatselijke bevolking deinfrastructuur duurzaam kan blijven beheren. De gemeente -besturen begeleiden we bij hun rol als bouwheer, zodat ze ervaringopdoen met de planning, aanbesteding, en aanvaarding vande werken. Ons doel is zo snel mogelijk overbodig zijn.” l

Samen met RI-ANT heeft degemeente Brasschaat een planuitgewerkt voor de gezamenlijkeaankoop en het onderhoud van deindividuele behandelings installatiesvoor afvalwater op haar grondgebied.In het verleden heeft Brasschaat al zwaargeïnvesteerd in de uitbouw van haarrioleringsnetwerk, waardoor de gemeenteal een mooie zuiveringsgraad van 95% kanvoorleggen. Voor de resterende uitbouwen het onderhoud van haar rioolstelsel,doet ze net als zoveel andere Antwerpsegemeenten een beroep op RI-ANT, hetsamenwerkingsverband tussen drink -water maatschappij AWW en Aquafin.Zo’n 180 woningen moeten volgens hetzoneringsplan van de gemeente zelf nogvoor de zuivering van hun afvalwater zorgen.Ze liggen namelijk te afgelegen om ophet bestaande rioleringsnet te wordenaangesloten.INDIVIDUELEWATERZUIVERING,GEEN ZORG VOORDE INWONERSVAN BRASSCHAATOm een kwaliteitsvolle zuivering van het afvalwater van deze woningen te garanderen,en om de kosten voor de zuivering van afvalwater voor al haar inwoners gelijk te houden,besloot de gemeente om deze verplichting van de eigenaars over te nemen.Assistentie voor de aankoop en het onderhoud van de individuele behandelings -installaties (IBA’s), vond ze bij RI-ANT.De burgers die nu al besloten in te gaan op het aanbod van de gemeente, zijnverzekerd van een kwaliteitsvolle installatie tegen de laagste prijs. RI-ANT neemtde investerings kost en de latere exploitatiekost van de IBA over en zorgt ook voorde aankoop, de plaatsing en het onderhoud van de installatie.Kwaliteit tegen de laagste prijs5“De gemeente Bierbeek brengt de installatie en het onderhoud van haar IBA’s al langer viaeen aanbesteding op de markt, maar RI-ANT is de eerste rioolbeheerder die deze werkwijzevolgt”, vertelt Heleen Geeraert, die voor Aquafin de relaties met de gemeente onderhoudt.“De eerste schijf van 30 woningen is ondertussen gegund aan de voordeligste bieder.De prijzen van IBA’s zijn de jongste tijd steeds verder gedaald. Uit de inschrijvingen blijkt datje in normale omstandigheden al voor 4.500 euro (excl. BTW) een goede installatie hebt,plaatsing en sturing inbegrepen. De andere gemeenten die bij RI-ANT zijn aangesloten,volgen uiteraard met argusogen het verloop van dit proefproject in Brasschaat op.”Bij de selectie keek RI-ANT niet alleen naar de prijs van de verschillende installaties.Er werd ook rekening gehouden met de operationele kost, de bedrijfszekerheid enhet comfort van de burger. Die heeft het liefst een compacte installatie in de tuin,die geen geur afgeeft en makkelijk toegankelijk is.lt Om de goede werking van de IBA te verzekeren, mag er alleen afvalwater in de installatieterecht komen. De huis eigenaars moeten dus zorgen voor een scheiding van regen- enafval water op hun perceel. RI-ANT zorgt daarbij voor de hulp van een afkoppelingsdeskundige,terwijl Brasschaat een ruggensteuntje van 500 euro voorziet voor wie voor de werken eenberoep doet op een aannemer van RI-ANT.

6WERFTOEZICHTERS ZETTENDE PUNTJES OP DE iWerken voor de collectering vanafvalwater worden altijd opgevolgddoor een werftoezichter van Aquafin.Rioleringen aanleggen is heel wat meer dan zomaar een buis inde grond stoppen. Om de afwatering in een straat correct te latenverlopen, is tijdens de werken heel wat kennis en ervaring nodig.Elk project is in goede handen bij de werftoezichters van Aquafin,met ieder gemiddeld 10 jaar ervaring in hun job.Zo weten we zeker dat de uitvoeringtechnisch correct en veilig verloopt,met zo min mogelijk hinder voor debuurtbewoners.Ook de gemeentebesturen kunnen voor de uitvoering vangemeentelijke werken een beroep doen op de werftoezichters vanAquafin. Voor gemeenten die een concessie hebben afgeslotenmet Aquafin voor de uitbouw en het beheer van hun rioolstelsel,is die dienst uiteraard inbegrepen. Dat is onder meer het geval inWetteren, waar Jean-Pierre De Backer toezicht houdt op deuitvoering van alle rioleringsprojecten.

7Kwaliteit en veiligheidVoldoende informatie“Ik heb een heel veelzijdige job”, verklaartJean-Pierre De Backer. “Ik doe het technischtoezicht en de kwaliteitscontrole op deuitvoering van de werken. Dat betekent onderandere controleren of de werken preciesworden uitgevoerd volgens de plannendie het studiebureau heeft opgemaakt, enbijhouden hoeveel materiaal een aannemerverbruikt en of dat overeenstemt met hetopgemaakte bestek. Verder woon ik allewerfvergaderingen bij. Als toezichter houik ook de veiligheid op de werf mee in hetoog. Ik controleer of de veiligheidsuitrustingvan de arbeiders in orde is en of de omgevingvan de werf veilig is voor de omwonenden.”De werftoezichter is ook het eerste aanspreekpunt voor deomwonenden tijdens de uitvoering van de werken. “Ik hou vanhet sociale aspect van mijn job”, verklaart Jean-Pierre De Backer.“Wij spannen ons echt in om de huizen bereikbaar te houden en omde bewoners goed op de hoogte te houden van de vorderingen opde werf en eventuele werkzaamheden voor hun deur. De meestebewoners appreciëren dat. Natuurlijk verloopt het contact somsook stroever, vooral met mensen die een hele dag niet thuiszijn omdat ze buitenshuis werken. Zij zien natuurlijk niet waar weoverdag mee bezig zijn en vinden dan wel eens dat de werkenniet snel genoeg vorderen. Ook bij werken in een winkelstraatzijn de mensen meer gespannen, maar dat is ook begrijpelijk.Verkeershinder en modderige straten hebben een invloed op deomzet van de handelaars, en wie zou het daar niet moeilijkmee hebben? Voor de opvolging van gemeentelijke werken heb ikook veel contact met het gemeentebestuur. Hier in Wetteren komtde schepen van Openbare Werken regelmatig op de werven langs.”t De werftoezichter van Aquafin is het eersteaanspreekpunt voor de buurtbewoners.Gemiddeld heeft een werftoezichter zo’n vier werven inuitvoering in een brede regio. “We zijn dus veel onderweg,maar een voordeel is dat ik grotendeels zelf mijn tijd indeel”, vindtJean-Pierre De Backer. “Als er zich op eenwerf een onverwachte situatie voordoet,gooi ik natuurlijk mijn planning om en blijfik zo lang ter plaatse als nodig is. Veel hangtook van de uitvoerder af. Een ervarenaannemer weet zelf de juiste beslissingente nemen, en legt als het nodig is tijdig dewerken stil.”“De werfzone moet bijvoorbeeld steedsgoed afgespannen zijn. Daarnaast zorg ikervoor dat de hinder voor de buurtminimaal blijft. Als vuile wegen op tijdgereinigd worden, als putten wordentoegemaakt en er voldoende steenslag wordtvoorzien, voorkomt dat een hoop wrevel.”“Een werf in schoonheid afronden geeftveel voldoening”, besluit Jean-Pierre DeBacker. “Soms laten mensen explicietaan Aquafin of de gemeente weten datze tevreden zijn over het verloop van dewerken en het eindresultaat. Dat doet onsnatuurlijk plezier. Als je een tijd in eenzelfdebuurt werkt, kennen de bewoners je ook.Vorige week nog vierde de gemeenteMoerbeke het einde van de rioleringswerken met een hapje eneen drankje. Naast de buurtbewoners waren alle mensen diehet project hadden uitgevoerd mee uitgenodigd.”l

8ZUIVERINGSINSTALLATIESMINDEROm een stedenbouwkundigevergunning te krijgen, moeten onzezuiveringsinstallaties steeds beterlandschappelijk geïntegreerd worden.Daarvoor kunnen we een beroepdoen op een heel scala aanmaatregelen. Want hoe minderzichtbaar, hoe liever.Een goede planning en uitvoering van het ruimtelijke-ordeningsbeleid moet ervoorzorgen dat Vlaanderen leefbaar blijft en verschillende activiteiten naast elkaar kunnenplaatsvinden. Er moet voldoende plaats zijn om te wonen en te werken, maar ookgenoeg open ruimte voor de landbouw, natuur en recreatie.Vroeger werden er voor dat doel voor heel België gewestplannen opgemaakt.Gemeenten konden die voor hun grondgebied verder verfijnen via redelijk strakkeBijzondere Plannen van Aanleg (BPA’s). Uitzonderingen bleven wel mogelijk voor werkenvan openbaar nut. Sinds 1997 werkt de Vlaamse overheid met een systeem vanruimtelijke structuurplanning. Zowel het gewest, de provincies als de steden engemeenten stellen daarvoor ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUP’s) op, die geleidelijkde oude gewestplannen vervangen. Uitzonderingen naar inplanting worden nu alleennog maar gemaakt voor kleine constructies van openbaar nut, zoals kleinschaligezuiveringsinstallaties en collectoren.t Het zuiverende rietveld in Latem is afgesloten door een houten omheining.Die is het minst storend in het landschap.“We hebben al echtekunstwerkjes gecreëerd”

9ZIJN STEEDSZICHTBAARWater, lucht en aarde“De agentschappen Ruimtelijke Ordening, Natuur en Bos, Landbouwen Visserij of andere instanties kunnen vragen om de ruimtelijkeimpact van een zuiveringsinstallatie te beperken, door ze zo dichtmogelijk bij de bebouwing in te planten en in het ontwerp tezorgen voor een degelijke landschappelijke inkleding”, verteltVeerle Stroobant, coördinator Vergunningen en MER bij Aquafin.“Voor grotere installaties is er meestal een bestemmingswijzigingnodig. Op de ontwerpplannen moeten de installaties zo goedmogelijk in het landschap worden ingepast. Pas dan wordteen stedenbouw kundige vergunning toegekend.”Om een zuiveringsinstallatie in het landschap te integreren,wordt gebruik gemaakt van verschillende soorten omheiningenen bufferzones. De restruimte op de site kan eveneensaantrekkelijker worden gemaakt door bloemenweides in tezaaien of poelen uit te graven. Maar ook de aparte installatieonderdelenkunnen aan de omgeving worden aangepast.“Beluchtingsbekkens of nabezinktanks kunnen omgeven worden dooreen talud van aarde, met daarop streekeigen planten”, weet VeerleStroobant. “Ook het dienstgebouw kan aan de omgeving wordenaangepast, door te kiezen voor een bouwstijl die vergelijkbaaris met de woningen in de omgeving. Kleine gebouwtjes waarinzich procesonderdelen bevinden, kunnen uit eenzelfde steensoortof uit hout worden opgetrokken. De uitstroomconstructie vangezuiverd water naar de waterloop, kan een natuurlijk uitzichtkrijgen, of er kan een hydrobotanische geul met planten enverschillende rietsoorten worden voorzien.”Werk van lange ademDoor verschuivingen in bestemmingen zijn een heel aantalbestaande zuiveringsinstallaties mettertijd zonevreemd geworden,of kunnen ze niet meer worden uitgebreid zonder zonevreemd teworden. Als er renovatie- of uitbreidingswerken gepland zijn, moetAquafin bij de bevoegde overheid een wijziging in de bestemmingvan de zone aanvragen waarin de zuiveringsinstallatie ligt.s Op RWZI Olsene is het hart van de waterzuivering omgevendoor een talud van aarde met streekeigen beplanting.Een bestemmingswijziging neemt steeds zo’n tweejaar in beslag. Als er een MER-studie nodig is, komtdaar gemiddeld nog eens anderhalf jaar bij. “Sinds2002 werden er door verschillende overheden 67bestemmings plannen aangepast om nieuwe ofbestaande zuiveringsinstallaties van Aquafin zoneeigente maken”, vat Veerle Stroobant samen.“Dat gebeurde door de opmaak van een BPA,of een gemeentelijk, provinciaal of gewestelijk RUP. Erzijn op het moment nog 27 lopende procedures voorbestemmingsplannen.”Meestal zijn ingrepen om de land schappelijkeintegratie te bevorderen nodig om een vergunning tekrijgen, maar het gaat niet om louter bandwerk.Veerle Stroobant: “In de meeste gevallen zijn we heeltrots op het resultaat. In mijn ogen hebben we devoorbije jaren onder onze zuiveringsinstallaties eenaantal echte kunstwerkjes gecreëerd.”l

10DE BENEDEN-SCHELDEAlain Vandelannoote, Milieucoördinator Aquafin t Fotografie: Misjel DecleerDe waterkwaliteit vande Beneden-Schelde is er de jongstejaren duidelijk op vooruit gegaan.Deze verbetering vertaalt zich inIn 2000 verscheen in Aqua een eerste artikel over de waterkwaliteit van de Beneden -Schelde. Blikvanger was toen de spectaculaire toename van het visbestand tussen Doelen de Nederlandse grens sinds 1995. Ook de watervogels en de bodemdieren dedenhet er toen bijzonder goed. Inmiddels is er alweer veel water door de Schelde gegaan.De Tweedaagse van het Schelde-estuarium (7-8 juli 2008), gecoördineerd door de vzw’sScheldegids en Grenzeloze Schelde, bieden een ideale aanleiding voor een nieuwe standvan zaken.een uitbreiding van het visbestand énbetere kansen voor de zeehond envisetende vogels. Vooral het trajectGent-Dendermonde deed het beter.De Schelde ontspringt in het Noord-Franse Saint-Quentin. Vanaf haar bron tot de getijden -sluis van Merelbeke, nabij Gent, wordt ze de Boven-Schelde genoemd. De Beneden-Scheldeof Zeeschelde is het deel tussen Gent en de Nederlandse grens. De Westerschelde is danweer het Nederlandse deel van de Schelde, dat in Vlissingen uitmondt in de Noordzee.De Beneden-Schelde, die we hier bespreken, is onderhevig aan getijdenwerking.Bij opkomend tij dringt het zoute zeewater de Schelde binnen. Het rivierwater wordtdan voor een deel vermengd met zuurstofrijk zeewater. Deze vermenging is niet totaal,omdat het zwaardere zeewater onder het zoete rivierwater doorschuift.

11HERLEEFTIeder zijn verantwoordelijkheidDe sterke reductie van de industriële vuilvracht van het Antwerpsehavengebied was van kapitaal belang voor de sanering van hetmeest stroomafwaartse deel van de Beneden-Schelde. De teloor gangvan de Schelde was echter niet alleen veroorzaakt door de Antwerpsehavenindustrie, maar wel door een cocktail van afvalwatersafkomstig van huishoudens, bedrijven en landbouw, zowel uitVlaanderen als Brussel, Wallonië en Frankrijk. Er waren dusverschillende actoren bij de sanering van deze stroom betrokken.Sinds zijn oprichting legde Aquafin in het stroomgebied vande Schelde collectoren aan met een gezamenlijke lengte van bijna2.500 km. Hierdoor werden heel wat lozingspunten van ongezuiverdrioolwater opgeheven. Met de bouw van nieuwe riool water -zuiveringsinstallaties werd de bestaande zuiverings capaciteit inhet Scheldebekken met meer dan 1.400.000 inwoners equivalentuitgebreid. Maar even belangrijk was de gelijktijdige renovatie enuitbreiding van de oudere zuiverings installaties en de optimalisatievan de overige zuiveringsinstallaties.Het zoute water komt echter niet verder dan de mondingvan de Durme in Hamme. Toch veroorzaakt de opkomendegetijdengolf tot aan de getijdensluis van Merelbeke eenopstuwing van het Scheldewater en een stijging vanhet waterpeil.Bij eb of laagtij komen de oevers van de Schelde droog testaan. De slikken worden twee keer per dag overstroomd,waardoor er daar geen permanente plantengroei mogelijkis. Op de schorren, het hoger gelegen terrein dat enkelbij springtij en stormvloed overstroomt, is er welvegetatieontwikkeling. Slikken en schorren vormen eenzeldzaam waardevol ecosysteem dat lang verwaarloosdbleef. Nochtans is een herwaardering van kapitaal belangvoor het ecologische herstel van de Schelde.De terugkeer van het visbestandTijdens de Tweedaagse van het Schelde-estuarium gaf Jan Breinevan het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) een overzichtvan de vissoorten die procentueel het meest voorkwamen in defuikvangsten uitgevoerd in de periode 1995-2008. De visfauna ishet rijkst in het mesohaliene deel van de Beneden-Schelde.De visgemeenschap bestaat er voornamelijk uit haring (38%), bot(23%) en tong (15%). Zeebaars (5%), snoekbaars (4%), blankvoorn (3%)en dikkopje (2%) zijn zeldzamer, maar één en ander hangt ook van deseizoenen af. Verder stroom opwaarts, in het traject tussende monding van de Durme en Antwerpen, wordt vooral brakwater -grondel aangetroffen (33%), naast haring (21%) en paling (17%).Verder worden ook blankvoorn en bot (6%), zeebaars (5%) en dikkopje(4%) gevangen. In de zoete getijden zone zijn de belangrijkste soortenbot (49%), blankvoorn (15%), brakwater grondel (8%), snoekbaars (7%),bliek (5%), brasem (4%) en paling (3%).u

12Jan Breine besloot zijn bijdrage met deopmerking dat de vis weliswaar terug isvan weggeweest, maar dat de situatie nogverre van goed is. Tijdens eendemonstratie van een fuikvangst in hetgecontroleerde overstromingsgebiedLippenbroek (Hamme) verbaasde hij tochiedereen met fuiken waarin grote giebelsen palingen gevangen zaten, naast ondermeer voorn, bot, baarsen snoekbaars, en dit op een gedeelte vande Beneden-Schelde waar niemand visverwacht had.Meer zeehonden gesignaleerdGewone zeehonden waren tot in de jaren‘50 een frequente gast in de omgeving vanAntwerpen. Ze behoorden tot de ZeeuwseDeltapopulatie, die vooral in de Wester -schelde haar belangrijkste leefgebied had.Vanaf 1960 liepen de aantallen gestaagachteruit en uiteindelijk kwam de soortdaar zelfs niet meer tot voortplanting.Die achteruitgang schrijft Criel, die deRode lijst van de zoogdieren in Vlaanderenopmaakte, toe aan de watervervuiling,het verlies aan habitat en de verstoringvan de ligplaatsen. De jongste jaren wordter echter weer een toename van het aantalzeehonden geconstateerd in deNederlandse Westerschelde, vooral in hetoostelijke deel. De Deltapopulatie werdbeoordeeld als weinig stabiel, bijzonderkwetsbaar en afhankelijk van migratievanuit de veel belangrijkere Waddenzee -populatie. De laatste jaren blijkt ook degrijze zeehond in opmars.Ook in de Vlaamse Beneden-Schelde wordengeregeld zeehonden gesignaleerd. In 2007waren er meldingen nabij Dendermondeen Moerzeke, dit jaar in Wichelen enWetteren. Ook in de Antwerpse schorrenbeheerd door Natuurpunt wordenregelmatig zeehonden gezien. De steedsbetere waterkwaliteit van de Schelde enhet daarmee groeiende voedselaanbodliggen ongetwijfeld mee aan de basisvan de terugkeer van de zeehond.Minder voedsel voorwatervogelsIn 2000 voorspelden we al in Aqua datbij een verdere verbetering van de water -kwaliteit het best mogelijk zou zijn dat deproductie van het hele estuariumsysteemzou verlagen, met minder in plaats van méérwatervogels tot gevolg. Deze prognosekomt nu uit. De tellingen van het INBOtonen sinds de winter 2001-2002 immerseen opmerkelijke daling van het aantalwatervogels aan 1 . Tafeleend wordt haastniet meer waargenomen. Ook de wilde eendgaat achteruit, zij het minder spectaculair.Door de indienstneming van RWZIBrussel-Noord verminderde de toevoervan organisch materiaal naar de Rupel.Uit bodemstalen onder de waterlijn vande Rupel, genomen in december 2007,bleek dat de densiteit van de oligochaetewormen met maar liefst 90% gedaaldwas sinds december 2005. De daling zouevenwel minder spectaculair zijn bijbodemstalen genomen tussen de laagende hoogwaterlijn. Gezien de meestebodemdieren leven van het organischmateriaal dat zich in de bodem bevindt,was een effect op de waterorganismendan ook te verwachten. En minder water -organismen betekent minder voedselvoor tal van watervogels. Omdat dewaterkwaliteit ook verbeterde tussenAntwerpen en Mariekerke, deed zich daarook een achteruitgang van de watervogelsvoor. De zachte winters spelen wellichtook een rol. Door de toename van hetvisbestand deden viseters als aalscholversen futen het dan weer beter dan voorheentussen Antwerpen en Dendermonde.De waterkwaliteit in de Beneden-Scheldeis nog steeds niet wat ze moet zijn,maar de uitbreiding van het visbestand,de terugkomst van de zeehond en detoename van visetende vogels zoals we nuwaarnemen, zijn in elk geval duidelijkzichtbare tekenen van de heropleving vande stroom.Waterkwaliteit Beneden -Schelde sterk verbeterdOm de evolutie van de waterkwaliteitvan de Beneden-Schelde vanaf 1990te kunnen bestuderen, hebben wede meet gegevens van de VlaamseMilieu maatschappij gebruikt – vooriedereen beschikbaar op www.vmm.be.De gegevens voor 2008 zijn eerderindicatief, vermits ze nog maarbetrekking hebben op de eerste helftvan het jaar.Sinds de oprichting van Aquafin is dewaterkwaliteit van de Beneden-Scheldeer ontegensprekelijk op vooruit gegaan.Dat blijkt uit de evolutie van deconcentraties opgeloste zuurstof enammonium. Opgeloste zuurstof is eengoede maat voor de waterkwaliteiten onontbeerlijk voor de overleving vanhogere aquatische organismen zoalsvissen. Ammonium daarentegen is eenbetrouwbare indicator voor de organischevervuiling van een water loop en toontde aanwezigheid van ongezuiverd afval -water aan.We hebben drie meetstations geselec teerddie door de VMM frequent bemonsterdworden. Het meest stroom opwaartsemeet punt ligt in Dendermonde (Grem-bergen), het volgende in Hemiksem,stroom afwaarts de monding van deRupel, die de vervuiling van Brusselaanvoert. Het derde meetpunt ligt aande Belgisch-Nederlandse grens, waarde Schelde ook de rest vervuiling vande Antwerpse agglomeratie en dehavenbedrijven te verwerken krijgt.

13Meer zuurstof in het ScheldewaterAan de Nederlandse grens was de waterkwaliteitin 1990 al duidelijk beter dan op de anderemeetpunten: de gemiddelde concentratie aanopgeloste zuurstof was er hoger en de ammonium -concentratie véél lager. Opmerkelijk is dat dewater kwaliteit er sindsdien nog sterk verbeterd is.Het zuurstofgehalte steeg er geleidelijk van 4,5à 5,5 mg/l in 1990-1994 naar 7 à 8 mg/l in 2004-2006.De ammoniumconcentratie was er al redelijk laag (1 mg/l in 1991),maar daalde verder tot 0,14 mg/l in 2007. Op dit meetpunt was deimpact van de indienstneming van de immenserioolwaterzuiveringsinstallatie Brussel-Noord (ontworpen voor1.100.000 inwonersequivalent) begin 2007 eerder gering.Opgeloste zuurstof (mg/O2)109876543210‘90 ‘92 ‘94 ‘96 ‘98 ‘00 ‘02 ‘04 ‘06 ‘08In Hemiksem daalde het ammoniumgehalte in 2007 weliswaartot een derde van de waarde van de twee voorgaande jaren,maar deze daling ligt in de lijn van de trend die in 1990 ingezet is.Het zuurstofgehalte blijft er overigens voorlopig beduidend lagerdan in het meer stroomopwaarts gelegen Dendermonde. Bij deverdere sanering van de Zenne, door de aansluiting van deresterende lozingspunten op de riolering, zal de waterkwaliteitin Hemiksem die van de stroomop- en afwaarts gelegenmeetpunten snel evenaren. Op het eerste gezicht is de impact vande verbetering van de Zenne op de zuurstofconcentratie inHemiksem overduidelijk, maar een even belangrijke stijgingvan die concentratie wordt ook vastgesteld ter hoogte vanDendermonde. Dit meetpunt wordt niet beïnvloed door devervuiling van het Zennewater.Ammonium (mg/l N)121086420De Schelde minder vervuild‘90 ‘92 ‘94 ‘96 ‘98 ‘00 ‘02 ‘04 ‘06 ‘08Hoewel minder in de kijker gezet, werd in Dendermonde deafgelopen jaren de grootste vooruitgang geboekt. De ammonium -concentratie van het Scheldewater is er sinds 1990 gedecimeerd,terwijl het zuurstofgehalte er zelfs is gestegen van 2 mg/l naar8 mg/l! Deze meetplaats was nochtans de meest zuurstofarmevan de 26 locaties op de Schelde die in 1994 onderzocht werden 2 .Nu is het Scheldewater er even zuurstofrijk of zelfs zuurstofrijkerdan aan de Nederlandse grens.Een dergelijke spectaculaire verbetering van de waterkwaliteitvan de Beneden-Schelde is in de loop van de jaren nog maaréén keer voorgevallen: in de periode 1973-1989 ter hoogte vande Belgisch-Nederlandse grens 3 . Na de explosieve uitbreidingvan de Antwerpse haven in de jaren ’60 kwam de geloosdevuilvracht van de grootste bedrijven alleen al overeen met hetequivalent van het afvalwater van meer dan drie miljoeninwoners. Ondanks de getijdenwerking, waardoor het Schelde -water er tweemaal daags gespoeld wordt met zuurstofrijkzeewater, daalde het gemiddelde zuurstofpeil er in 1973 naar eendiepterecord van 1 mg/l. De grootindustrie van Antwerpen greepl Grens NLl Hemikseml Dendermondetoen kordaat in.

14DE BOOMKIKKERKWAAKT NOGIN NEDERLANDs Tekst en fotografie: Misjel DecleerAls tiener waren boomkikkers mijn kompanenin het Zwin. Tientallen nachten heb ik inmijn slaapzak doorgebracht langs de poelenin de duinbosjes waar ze me trakteerden ophun geroep, dat soms net iets te rijk was aandecibels. Maar dat is lang geleden. De kwakken– een soort nachtreigers – die in het Zwin inde buitenvolières werden gekweekt, werdenuitgezet en vormden een eerste bedreigingvoor onze grasgroene kwakers. De karpersdie later werden uitgezet in de duinplassen,waren waarschijnlijk nefast voor de larven.De aangeplante dennen en sparren gingen de poel steeds meerover schaduwen, wat onze kleine zonnekloppers ook niet tengoede kwam.Zeeuwse concertenBeheerswerken in en rondom de stadswallen van Retranchementzorgen gelukkig voor een explosie van boomkikkers. Populieren enwilgen werden er gekapt of geknot om zonlicht toe te laten,terwijl ruigten van bramen en meidoorn werden aangeplant vooreen veilig onderkomen overdag. Het gebied werd extensiefbegrazen door runderen en schapen en in de laagst gelegenpercelen werden verschillende ondiepe poelen afgegraven.

15De boomkikker is in Vlaanderenzo goed als uitgestorven.Om onze kleinste kikker te kunnenfotograferen, moet ik over de grensnaar Nederland.Het Zeeuws Landschap kocht bijkomendeterreinen aan, wat resulteerde in nieuwekleine zangkoren richting Cadzand.Intussen is de populatie daar gegroeidtot enkele honderden koorknapen.Op warme zomernachten trilt de luchter van hun luidruchtig schel gekikker.Bij het eerste licht leg ik het land schappelijkkarakter van de plaats vast. Het statiefwordt waterpas geplaatst en de instellingenmanueel vastgelegd om de opeenvolgendebeelden later tot panorama’s te verwerken.Bij het benaderen van de struiken merkik een eerste boomkikker op, doordat hijhogerop springt. Even later ben ik plotsieder spoor bijster. Uiteindelijk vind ikhem terug op ongeveer dezelfde plaats,aangedrukt tegen een bramenblad envolledig overvloeiend in het groen.Geleidelijk ontspant het dier. Als de zonverdwijnt, kruipt de kikker met zijngrijptenen omzichtig naar een meervooruitspringende tak. De braamstekelsderen hem blijkbaar niet.Nu kan ik de “Hyla arborea” perfectobserveren en portretteren. Hij is netals zijn zuiderse ondersoort grasgroen,hoewel de kleur wel wat kan variërennaargelang de temperatuur en destemming van het dier. Onze boomkikkeris te onderscheiden van zijn zuiderse neefdoor de bruinzwarte zijlijn die loopt vanafhet neusgat, doorheen het oog tot aanhet achterlijf, met een korte vertakkingdie omhoog loopt voor de achterbil.De Hyla meridionalis, de zuiderse vorm,heeft slechts een lange oogvlek.Vergeten in VlaanderenEr is weinig kans dat je deze diertjes ooitontmoet hebt in Vlaanderen. Ook voor detoekomst zijn er jammer genoeg weinigperspectieven. Limburg, onze groensteprovincie, telt slechts een tweetal levens -vatbare populaties. In West-Vlaanderen ishun verspreiding vandaag beperkt toteen vijftiental roepende kikkers. We kennendaar maar één privé-tuin waar de soortzich nog voortplant.Reïntroducties kunnen voor het INBOenkel na terreinaanpassingen op plaatsenwaar onze boomkikker vroeger voorkwam.De Zwinbosjes zijn momenteel zowat deenige plaats die aan beide voorwaardenvoldoen en genoeg beschermd zijn om dezeamfibieën te herbergen. In samenwerkingmet Zeeuws-Vlaanderen zijn de beheerdersbegonnen met geschikte poelen te gravenen dijken te herstellen, in de hoop zogeschikte corridors te creëren om de soortte laten migreren. Ook akkerland datingezaaid wordt tot paardenwei biedteventueel mogelijkheden als geschiktebiotoop. Daarbij moeten echter wel zonesvan intensieve landbouw overbrugd worden.Hopelijk wordt bij de uitbreiding vanhet Zwin als compensatie voor het verliesvan Scheldeschorren ook gezorgd voorvoldoende zoete overbruggings mogelijk -heden om deze in heel Europa beschermdesoort aan nieuwe levenskansen te helpen.Het is bijna ondenkbaar dat Vlaanderente klein zou blijken om dit prachtigekleinood te redden, dat tenslotte maarheel kleinschalige ingrepen nodig heeftom te kunnen overleven.lHet is geen sinecure om ze daar over dagte vinden tussen de groene wildernisvan met elkaar verstrengelde bramen,rozen en meidoornstruiken. Pas na val -avond en vooral bij vochtig, warm weer,gaan ze echt uit de bol. Dan zijn hunconcerten kilometers ver te horen.Hechtschijfjes op de tenen en eenkleverige buik maken het voor beidesoorten mogelijk om zelfs gladde steilewanden te beklimmen.

16t Opnieuw proper water in onze Vlaamsebeken en rivieren? Dat is het werk vanAquafin! In opdracht van het VlaamseGewest ontwerpen, bouwen, financierenen exploiteren wij de gewestelijkewater zuiverings infrastructuur.Dezelfde diensten bieden wij ook aanvoor het gemeentelijke stelsel.EEN JOB WAARHET ELKE DAGBETER WORDT?V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8,B-2630 AartselaarOmbudsman: 0472 450 450,ombudsman@aquafin.beNoodnummer buiten de werkuren:0800 16 603Aquafin NVtel. 03 450 45 11, fax 03 458 30 20,info@aquafin.be, www.aquafin.beGratis abonnement op Aqua opschriftelijke aanvraag.Solliciteren bij Aquafin is altijd een goed idee. Of je nu reageert opéén van de openstaande functies of spontaan je kandidatuur opstuurt.Je krijgt er heel wat voor terug.Met een klik op de werfU kan de uitvoering van de riolerings -projecten van Aquafin opvolgen viawww.aquafin.be, onder 'werkenper gemeente'.Aqua wordt gedrukt opmilieuvriendelijk papier.Een boeiende job, een goede ondersteuning door je nieuwe collega’s en alle ruimteom jezelf te ontplooien. Een tof team waarin jouw inbreng wordt gewaardeerd.Een markt conform salaris en een mooi pakket extralegale voordelen met maaltijd -cheques, groeps- en hospitalisatieverzekering. En, heel belangrijk, een goede balanstussen werk en privéleven.Onze vacatures vind je op www.werkenaanzuiverwater.bel