---------::::Jortre::JINLEIDING1Het vernietigen van de vreemdelingenregistersin het Haagse politiearchiefover de jaren na '931 maaktedeel uit van het op grote schaal vernietigenvan delen van dit archief.Mededeling van P.R. de Kievit, HaagsGemeentearchief (HGA).2Zie voor een uitgebreide beschrijvingvan het vreemdelingenbeleid: Lucassen1995.3In de periode 1955-1995 bleef hetvreemdelingenbeleid steunen op deVreemdelingenwet van ' 934- Het uitgangspuntwas dat de aanwezigheidvan vreemdelingen nooit ten kostemocht gaan van de werkgelegenheidvan Nederlanders. Zie Lucassen '998.4Stokvis '987, 172.SStatistisch jaarboek van 's-Gravenhage1969/1970, 's-Gravenhage '97', 11.6Bij deze 24.27° personen uit Nederlands-Indië/Indonesiëgaat het naastIndische Nederlanders ook om geringeaantall en Indonesiërs en Molukkers.Deze cijfers van december '996 zijngebaseerd op gegevens van het bureautotaal '320 mensen. Dat betekent datzich tussen 1875 en 193' circa 52.800mensen inschreven in het Haagsevreemdelingenregister. Buiten desteekproef zijn bovendien familieleden,collega's die tezelfdertijd werdeningeschreven en opvallende beroeps-of etnische groepen overgenomen.Dit bracht het aantal vreemdelingenin de database op 2123.VREEMDEL IN GEN ,848-'93'1Gegevens ontleend aan de volkstellingenvan ' 920 en '930.2Zie noot 10 van de i<strong>nl</strong>eiding. In desteekproef die Van der Harst en Lucassenvoor hun onderzoek naar migrantenin Leiden namen, bedroeg hetpercentage dienstbodes slechts 23 procent:Van der Harst en Lucassen 1998.Interview met M. Giliam-Löchner op'7 november '997 door Melanie vander Hoorn.4Ontleend aan Henkes ' 995, 44·5Veldhoen '997.6Idem, 60-62.19Interview met een Duitse vrouw inDen Haag die anoniem wenst te blijven.20Adama Zijlstra '979, 20.21Ach Lieve Tijd, afl. 5 (1985), "7.22Den Haag zoals het was, afl. 18 (1994),4 23.23Shanowa en Kuba 1990.24Semi-statisch archief (SSA) ministerievan Sociale Zaken, Rijksarbeidsbureau(RAS) '945-'954, inv. nr. 4zo.25Van der Harst en Lucassen 1998, 26.26Gegevens ontleend aan bevolkingsregister(SR) Den Haag 19'3-1939.27HGA, SNR432, Archief Gemeentepolitie1827-1952, inv. nr. 2440.28Zie voor een uitgebreidere beschrijvingvan deze groep Lucassen '990,76-78, '°7-110.29Cottaar '996, '52.Informatievoorziening en Automatisering(I&A) van de gemeente DenHaag. Met dank aan R.). Kloek.Naast de 10,2 procent mensen met eenandere nationaliteit, bezit7,1 procentvan de Hagenaars een dubbele nationaliteit.Van de '5,9 procent mensenuit Suriname, de Antillen en Nederlands-Indië/Indonesiëheeft 0,9 procenteen andere nationaliteit dan deNederlandse. In totaal heeft momenteel38 procent van de Hagenaars eenandere etnische achtergTond.9Onder Hindostanen verstaan wij alleuit India afkomstige migranten inSuriname, zowel de Hindoes als deIslamieten.10HGA, SNR432, Archief Gemeentepolitie1827-1952, inv. nr. 2375-243°.Uit de vreemdelingenregisters is eensteekproef genomen van 1:20 over zesmaanden per jaar. De omrekeningsfactoris dus 40. Voor de periode april7Idem,109-11o.8Henkes '995, 89-93·9Idem, 123.10Verslag van den toestand der gemeente's-Gravenhage over het jaar 1931,Bijlage 34, 25·11Idem, '936, Bijlage 33, 24·12Stokvis '987, '93.13Idem, 194.14Idem,196.15Manneke '998, 182-183.16De Vries '909.17HGA, SNR 352, Archief Stadsbestuur,8,6-,85', inv. nr. 69,-695, registersvan afgegeven paspoorten binne<strong>nl</strong>andITALIANEN1Adresboek voor 's-Gravenhage enScheveningen, 53ste jrg., 1904/ 1905.2De informatie over de 'Haagse'schoorsteenvegers is voor een grootdeel ontleend aan Kors en Kors '992,178-2°7.3Idem, '92-'93.4Ruland 1986, 37.5Idem, 42-44.Interview met E. Coral op 30 juli '997.7Interview met P. Bearzatto op '9 januari1998.8Interview met G. Vallan op '9 januari'998.9Zie voor een beschrijving van het bedrijfvan Candido en andere terrazzo1941848 tot augustus 1849 zijn 7' mensengeselecteerd. De steekproef voor deperiode 1875 tot mei '93' omvat in18,8-1847.18Kors en Kors '992, 203.werkers in Leiden: Van der Harst enLucassen '998, '°7-114.
- ~~~--- ~~~~- --- - -~~~10Melssen-Dorigo 1991, 32-34.11SSA ministerie van Sociale Zaken,RA B 1945-1954, inv. nr. 433. Circulairevan het Steen,- kunststeen- en houtgranietbedrijfte Am sterdam, 18 november1946. Alle hierna volgende gegevensover het immigratiebeleid tenaanzien van terrazzo werkers zijn aandit dossier ontleend.12Interview met F. Cristofoli op 21 augustus1997.13Interview met E. Cora!.Interview met G.). Spaay in: Panorama,43ste jrg. nr. 6 (11 februari 1956),6-7. In Bijlage C van De groep vanChinese afkomst in Nederland (1957)staat een vers lag van een interviewmet Spaay (hier de heer 'S.' genoemd)over de Chinezen in Den Haag.6Haagsch Dagblad, 19 februari 1955.w. Cheung in een interview op2 maart 1998.Panorama, 43ste jrg. nr. 6 (11 februari1956),6.3Ontleend aan Schutzman Wider 1967,44-45, die deze informatie heeftovergenomen uit het Handbook oflnformationfor passengers and shippers,5teamshlp Company 'Nederland'.Edities: 1878, 1923, 1928 en1933·4Schutzman Wider 1967, 40-42.5Mühlenfeld 1916. Enkele delen van ditartikel zijn overgenomen in Poeze1986,150. Zie voor andere schrijnendevoorbeelden van de m ishandeling vanbaboes:PoezeI986, 236-238.14Zie ook: Melssen-Dorigo 1991, 4 1-42.ISInterview met E. Cora!.16Interview m et D. Cristofoli op 70ktober1997·17Idem.18Interview met E. Zupelli op 12 september1997.1 9Interview met A. d'Emilio op 15 augustus1997.20Ontleend aan Panorama nr. 33 (1958),44-45, en Bovenkerk eta!. 1983, 53-54·Gamba's zwager opende later nog eenzaak in Scheveningen.21Telefonische informatie van de huidigeeigenaresse mw. A. Rutten-Bertonop 30 juni 1997.22Het Binnenhof 10 maart 1964.23Het Binnenhof 17 januari 1987.9Van Heek 1936, bijlage.10Voor Chinees-Nederlandse huwelijkenzie ook: Van Heek 1936,20,61-66(Amsterdam en Rotterdam) en Vander Harst en Lucassen 1998, 100-102(Leiden).11Het uur van de draak 1986,14-18.12Het Leven, 28ste jrg. (16 september1933), 1184, 1189.13'Kwart eeuw Chinees eten in DenHaag', Haagsche Courant, 20 augustus1958. Artikel n.a.v. het 25-jarig bestaanvan Het Verre Oosten.14Ibidem.1 5Voor de oorlog was dit nog maar 5 procent.'Half Den Haag laat diner nu endan thuisbezorgen', Het Binnenhof14 decembet1961.16Interview met W. Cheung.1 7SSA ministerie van Sociale Zaken,Arbeidsvoorziening 1953-1972, dossier942 .6Poeze 1986, 152.De gegevens over Persinggahan zijnvn!. ontleend aan Poeze 1986, 152-155,236 -238 , 287-296.8Zie voor een selectie: Poeze 1986,237-238.9Idem, 236, 293.10Idem, 293-294.11Handboek voor verlofgangers 1925, 29·12Poeze 1986, 291.1 3Schutzman Widet1967, 111-112.14De gegevens over de familie van DikDirham zijn ontleend aan interviewsmet hem op 6 en 13 september 1996.15Omdat het niet mogelijk is uitputtendonderzoek op basis van nationaliteit inhet bevolkingsregister te verrichten,zijn er steekproeven genomen. Voorde Indonesische (Javaanse) bevolkingsgroepnam ik alle namen over diebegonnen met SOE ofsu.CH INE ZEN1De gegevens over de heer en mevrouwChoy-Baggerman zijn ontleend aaneen interview met hen op 14 november1996.18Idem, brief ministerie van Justitie(Hoofd Rijksvreemdelingendienst)aan de minister van Sociale Zaken enVolksgezondheid, 20 juni 1955.16Schutzman Wider 1967, 194-197.17Zie voor Indonesische studenten inLeiden: Van der Harst en Lucassen1998,48-49.195De algemene gegevens over de komstvan Chinezen naar Nederland zijnontleend aan: Benton en Vermeulen1987; Van Heek1936 en Wubbe1986.3Van Heek 1936, bijlage.4Ibidem.INDONESIËRSSchutzman Wider 1967, 181.2Officieel waren zij na 1910 'inheemseNederlandse onderdanen niet-Nederlanders'.Zie Heijs 1995, 69-72.18Poeze 1986, 64. In dit boek wordt eenuitgebreide levensbeschrijving vanNoto Soeroto gegeven.19Poeze 1986, 223.20Zie Landman 1993.21PoezeI986,288-289·
- Page 1:
VlC.,-.::JPJ3re..,lilH. Ganpatin de
- Page 7 and 8:
nen; toen kon de reis naar Nederlan
- Page 10 and 11:
~ Mw. Mangal kwam in '96,naar Den H
- Page 14 and 15:
voor dat iemand ingezeept onder de
- Page 16 and 17:
127Sillevoldt die hem op weg hielp
- Page 18 and 19:
- - - -- -- - - - -zonder pardon na
- Page 20:
Toen Sonnylall Bisoendial(uiterst l
- Page 23 and 24:
1,--I134De invloed van de zwarte Am
- Page 26 and 27:
..,0-(1)-.CL(1)..,lilR. Zannoni, 21
- Page 28 and 29:
De Italianen vanVredestein op de Ho
- Page 30 and 31: ~ De eerste zes jaar in DenHaag woo
- Page 32: kosthuizen terecht zijn gekomen. Ve
- Page 35 and 36: ...,c::rrec....re...,VI146neelsblad
- Page 38 and 39: Mevrouw Dokumacisamen met haar zoon
- Page 40 and 41: ~------------- ---------- --• Na
- Page 42 and 43: van Nederland verrees. Tot in de ja
- Page 44 and 45: Kerstfeest vierden deJoegoslaven in
- Page 48: Een veilig heenkomen
- Page 51 and 52: De familie Evrardverhuisde eind '9'
- Page 53 and 54: 1655 zusters hun intrek. Een van de
- Page 55 and 56: -'.,Op het plein voor hetKurhaus be
- Page 57: -- --~-~~~~~-De Galicisch Joodsesch
- Page 60 and 61: ------- - --Van vakantie tot perman
- Page 62 and 63: CDCDC1Q~::::JQ...CDCD::::J174famili
- Page 64 and 65: ([)([)OQ([)([)
- Page 66 and 67: gelezen, eindigend met de woorden:
- Page 68 and 69: Mislukte Hongaarse opstand181Het is
- Page 70: 183derschatten bevolkingsgroei - ve
- Page 75 and 76: ken toen dat nog kon. En musea, ik
- Page 77 and 78: 191noemen die hen waren voorgegaan.
- Page 79: - ~-- ------ -~---den met formulier
- Page 83 and 84: - - -- - - ----- --------19737Cotta
- Page 85 and 86: 199GASTARBEIDERSInterview met J. Wo
- Page 87 and 88: S IDe informatie over de Hongaarsev
- Page 89 and 90: 203Oostindie, Gert, In het land van
- Page 91 and 92: Günther-Burters Ruben, Grace • 9
- Page 93 and 94: 207Honthorststraat . 46Hooftskade .
- Page 96: Dit is een boek over de lotgevallen