Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003 - Kerkrecht.nl

Actavan de Generale Synode Zuidhorn2002-2003van de Gereformeerde Kerken inNederlandBijlage IV 3 –Rapport van deputaten Kerkmuziek

Het auteursrecht van deze tekst berust hetzij bij de auteur, hetzij bij de Gereformeerde Kerken inNederland (vrijgemaakt). Voor alle zaken het auteursrecht betreffend kan contact opgenomen wordenmet het deputaatschap Generaal-synodale publicaties via: publicaties@gkv.nl.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand,of openbaar gemaakt, in wat voor vorm of op wat voor manier dan ook, zonder voorafgaandeschriftelijke toestemming van de rechthebbende, behoudens de uitzonderingen bij de wet gesteld.Gereformeerde Kerken in Nederlandii

1 – SamenvattingInleidingWe willen voorafgaand aan de volgende samenvatting u, lezer, de volgende vraag stellen: leestu eerst hoofdstuk 3 (Opdracht van de synode) eens door en wilt u daarna antwoorden op devraag: hoeveel liederen verwacht ik op grond van al deze opdrachten?Wat is ‘veel’ of ‘weinig’ als het om een aantal gaat? Naar onze mening is daarvoor slechts ééncriterium: de verleende opdrachten. Wie optelt de rest van de 255 (=134) liederen uit hetLiedboek van de Kerken die al eerder waren voorgesteld en daaraan toevoegt die gezangen uitde overige 246 Liedboekliederen die ook nog geschikt zijn, vervolgens een keuze maakt uit deliederen uit eigen kring en tenslotte een selectie maakt uit de liederen uit andere bronnen zoalsE & R-liederen, zal in elk geval uitkomen op een royaal aantal.We stellen deze vraag omdat wij als deputaten door ons werk regelmatig stuitten op de vraag:wordt dit niet te veel? Wanneer we dan weer terugkeerden naar de opdrachten en die nog eensgoed doorlazen, kwamen we steeds opnieuw tot de conclusie: als wij onze opdrachten goedwillen vervullen, dan ontkomen wij ook ditmaal niet aan de presentatie van een royaal aantalliederen. Vandaar dat wij nu iedereen die bij het lezen van dit rapport ook stuit op de vraag‘wordt dit niet te veel’ vragen zich eerst eens te confronteren met hoofdstuk 3.We geven een korte samenvatting van de uitkomsten van ons werk in deze periode; de verantwoordingvolgt in hoofdstuk 5.3. Op de synode van Leusden hadden Deputaten Kerkmuziek 255 gezangen uithet Liedboek voor de kerken gepresenteerd. Daarvan werden er 121 door de synode in eerste lezingvrijgegeven. Daarnaast zijn er 10 liederen door Leusden ‘geparkeerd’ die nog eens moesten wordenbezien. Van de 255 resteren er dus nog 124.1.1 Liedboek voor de kerken1. Deze 124 gezangen uit het Liedboek voor de kerken worden nu opnieuw gepresenteerd; evenalsde 121 in eerste lezing door Leusden goedgekeurde liederen zijn ook deze elk afzonderlijk voorzienvan een toelichting; het betreft de liederen:2, 7, 8, 11, 22, 24, 35, 44, 48, 59, 65, 66, 67, 68, 70, 71, 76, 77, 84, 88,,89, 93, 97, 98,100, 102, 108, 109, 112, 120, 121, 129, 130, 134, 136, 138, 145, 146, 156, 168, 177, 179,182, 183, 192, 193, 194, 197, 199, 205, 209, 214, 216, 217, 222, 224, 226, 229, 231,232,236, 237, 238, 239, 242, 244, 245, 246, 254, 255, 257, 258, 259,260, 278, 282, 286,289, 291, 297, 298, 318, 321, 324, 330, 349, 357, 365, 375, 378, 381, 383, 384, 388, 389,390, 399, 401, 404, 406, 407, 410, 424, 427, 431, 436, 437, 440, 443, 445, 449, 451, 453,454, 455, 462, 464, 465, 466, 467, 468, 469, 476, 4842. Van de tien door Leusden ‘geparkeerde’ liederen uit het Liedboek voor de kerken worden er nuzeven, voorzien van aanvullende overwegingen, opnieuw gepresenteerd:27, 41, 58, 158, 178, 398, 488b; de overige 3 worden dus niet weer aangeboden: 16, 55,2003. Met de overige gezangen uit het Liedboek van de kerken hebben we ons slechts voor een deelbezig gehouden, vandaar dat deze nu nog niet kunnen worden gepresenteerd.Gereformeerde Kerken in Nederland 2

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 31.2 Liederen van eigen kerkleden4. Maar liefst meer dan 450 liederen werden door kerkleden ingezonden, liederen die doorkerkleden werden geschreven. We zijn bijzonder blij met deze betrokkenheid en de creativiteitwaarmee het geloof in een lied werd uitgezongen. De bespreking van deze liederen is weliswaarafgerond door de voorbereidende subgroep uit ons deputaatschap, maar in de plenaire vergaderingis de bespreking van het voorstel van de subgroep nog gaande. Op dit moment wordenvan de liederen van eigen kerkleden er nu 36 ter goedkeuring aangeboden.Deze categorie liederen is voorzien van een gezamenlijke toelichting.1.3 Overige liederen5. Daarnaast hebben we ons beziggehouden met liederen uit andere bronnen. Dit is een bijnaonuitputtelijk reservoir en we hebben hiervan nog maar een gedeelte bezien. Een eerste selectievan 67 liederen bieden we hierbij aan.Deze liederen zijn per subcategorie voorzien van een toelichting.1.4 Overige werkzaamheden6. We hebben veel tijd en aandacht geschonken aan presentatie en communicatie en aan contacten.Hierbij moet met name gedacht worden aan:- schriftelijke presentatie aan de kerken;- telefonisch spreekuur;- het schrijven van notities naar aanleiding van veel voorkomende vragen;- het geven van voorlichtingsavonden;- correspondentie met kerkenraden en met kerkleden;- contacten met deputaten Eredienst met name over bezinning op de hedendaagse cultuur- contacten met CGK, NGK en Geref. Bond in de Hervormde Kerk- contacten rond LiedboekIn totaal worden er nu dus 234 (= 124 + 7 + 36 + 67) liederen door ons gepresenteerd.Dit betekent dat er naast de 131 gezangen die al aan de Generale Synode Leusden waren aangeboden,nog 103 ‘nieuwe’ liederen door ons worden voorgesteld.3 Deputaten Kerkmuziek

2 – Samenstelling deputaatschapHet deputaatschap Kerkmuziek is samengesteld zoals hieronder wordt vermeld. Wij zijn dankbaar datieder van ons, enkele kleine onderbrekingen buiten beschouwing gelaten, heel de periode mee konwerken.naamemailds. C. van den Berg (voorzitter)c.vd.berg@wxs.nlG. Duijst bert.duijst@hetnet.nlJ.F. Geerdskoos.geerds@wxs.nlmevr. A. de Heer-de Jongadhj@wanadoo.nlds. T.S. Huttengaton@huttenga.myweb.nlH. Kisteman (secretaris) henkkisteman@zonnet.nlds. E.C. Luthluth@iae.nlJ. Munneke (penningmeester) j.munneke@wxs.nlds. Joh.A. Schellingjohjans@hetnet.nlL. Sikkema l.sikkema@wanadoo.nlB. Vuijk bvuijk@hetnet.nlD. Zwart dirkzwart@jak.nlAls secundi zijn door de GS Leusden 1999 benoemd ds. P. van den Berg, D.J. Boer, ds. J.J.A. Colijn(die in verband met met zijn voorbereidingen voor de Oekraïne na korte tijd voor de benoeming heeftbedankt, per schrijven d.d. 16 mei 2000), ds. T.K. van Eerden, H. Ophoff.De secundi zijn op de hoogte gehouden doordat we hen de notulen van de vergaderingen hebbentoegezonden; bovendien zijn zij persoonlijk uitgenodigd om desgewenst hun opmerkingen en andereideeën rond het kerklied aan ons mee te delen.Gereformeerde Kerken in Nederland 4

3 – Opdracht van de synodeHieronder volgt een overzicht van de omvangrijke opdrachten die we als deputaten ontvingen van deGenerale Synode Leusden 1999; hierbij wordt telkens verwezen naar de vindplaats in de Acta. Na elkeopdracht volgt een verwijzing naar het gedeelte van dit rapport waar verslag wordt gedaan van de uitvoeringvan deze opdracht.3.1 Artikel 61 – 09.12.99 acta synode van Leusden 1999Besluit 1:opnieuw deputaten Kerkmuziek te benoemen en hun op te dragen verder te werken aan deselectie van liederen door:1. met de liederen in de eerste selectie van de 255 liederen uit het Liedboek die nog nietdoor de synode zijn goedgekeurd, en de liederen uit de zogenaamde b-categorie, te handelenconform de afgesproken werkwijze 1-3 (Acta art. 60); – zie 5.4 en bijlage 7.1, 7.2 –2. ondertussen als adres te fungeren voor inzendingen van nieuwe liederen, de ontvangstvan die inzendingen te bevestigen en het maken van nieuwe liedteksten en -melodieën testimuleren; – zie 5.5 –3. een selectie te maken van de onder 2 genoemde liederen en de liederen die ‘in depot’liggen, en daarmee eveneens te handelen conform werkwijze 1-3; – zie 5.5, 6.1 en bijlage3 –4. na te gaan welke liederen uit andere bronnen voorgesteld kunnen worden voor gebruik inde eredienst en opname in de beoogde gezangenbundel. Hierbij dienen deputaten zich tebezinnen op vragen die de hedendaagse cultuur stelt aan vormgeving van kerkmuziek engezangenbundel; – zie 5.6, 5.8.1, 5.8.2, 6.1 en bijlage 4 –5. met de meest in aanmerking komende liederen uit de in opdracht 4 bedoelde bronnenvoor de volgende synode te handelen conform werkwijze 1-3. – zie 5.6, 6.1 en bijlage 4 –Besluit 2:deputaten verder op te dragen1. de kerken te dienen met informatie over de wijze waarop de liederen die de synode nuvrijgeeft, kunnen worden geïntroduceerd; – zie 5.7 –2. de Regeling Kerkmuziek, die deputaten in hoofdstuk 4 van hun aanvullend rapport aan desynode hebben voorgesteld, aan de kerken aan te bieden als handreiking bij de aanstellingvan en omgang met hen die de muzikale onderdelen van de eredienst verzorgen; – zie 5.7–3. met deputaten Eredienst te overleggen over het werk en met hen samen te werken aan opdrachtendie daarvoor in aanmerking komen, zoals bijvoorbeeld de bezinning op deinvloed van de hedendaagse cultuur op zaken die eredienst en kerkmuziek betreffen. – zie5.8.1 en 5.8.2 –5Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Besluit 3:deputaten op te dragen contact te blijven onderhouden met de beleidsorganen van kerken engroepen van gereformeerd belijden om indien mogelijk te komen tot samenwerking op hetgebied van de kerkmuziek. – zie 5.8.3 –Besluit 4:deputaten op te dragen1. te blijven onderzoeken of er mogelijkheden komen voor onze kerken om betrokken tezijn bij het project Liedboek 2000; – zie 5.8.4 –2. als we uitgenodigd worden om aan dit project deel te nemen, in eerste instantie niet meerdan een voorlopige positie in te nemen; – zie 5.8.4 –3. aan de volgende synode te rapporteren wat de uiteindelijke doelstellingen van dit projectworden, of er mogelijkheden zijn om eraan deel te nemen en binnen welke kaders en metwelk te verwachten resultaat we dat kunnen doen. – zie 5.8.4 –Besluit 5:ter bekostiging van de werkzaamheden van het deputaatschap een bedrag ter beschikking testellen van f 25.000,– per jaar over de jaren 2000, 2001 en 2002. – zie 5.7, bijlage 7.5 –3.2 Artikel 62 – 09.12.99 acta synode van Leusden 1999Besluit 2:deputaten op te dragen kennis te nemen van1. aan de synode voorgelegde kritiek op het Liedboek met betrekking tot de (theologische)visies van dichters van liederen daarin, en van brieven met passages over de vereisteSchriftuurlijkheid van ‘onze gezangen’; – zie 5.4 –2. commentaar op een of meer van de door deze synode nog niet vrijgegeven gezangen uitde selectie van 255 Liedboekliederen; – zie 5.4 –3. brieven met concrete verwijzingen naar het werk in verwante kerkenen hiermee rekening te houden bij hun verdere werkzaamheden. – zie 5.1 en 5.3 –Besluit 3:uit te spreken dat1. de verzoeken om minder stringente regels voor het gebruik van gezangen in onzeerediensten, moeten worden overwogen door het deputaatschap kerkrecht en kerkorde, inaansluiting bij de al gegeven opdracht met betrekking tot artikel 67 KO; – zie 5.8.2 –Gereformeerde Kerken in Nederland 6

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 33.3 Artikel 60 – 09.12.99 acta synode van Leusden 1999Besluit:voor het vervolg van het werk aan de uitbreiding van de gezangenbundel de volgende werkwijzeaf te spreken (waarmee de werkwijze van GS Berkel en Rodenrijs komt te vervallen):1. deputaten selecteren liederen uit de diverse voor de gereformeerde kerken relevante enbruikbare bronnen;2. zes maanden voor het bijeenkomen van de synode schrijven deputaten een rapport vanhun werkzaamheden dat ook wordt toegestuurd aan de kerken. In dat rapport wordt opgenomende uiteindelijke selectie van liederen die ze aan de synode voorstellen, met eenalgemene verantwoording van hun keus en een korte presentatie per gezang of cluster vangezangen. Tevens wordt in dit rapport opgenomen welke algemene werkafspraken dedeputaten hebben gehanteerd (dat wil zeggen punten waarover zij per gezang dezelfdebeslissing nemen zonder daar steeds opnieuw over te discussiëren);3. kerken en kerkleden hebben tot acht weken voor de opening van de synode de gelegenheidom aan het adres van de deputaten op de voorgestelde selectie te reageren. Vervolgensrapporteren deputaten aan de synode (voor de opening ervan) over de binnengekomenreacties en mogelijke bijstellingen in hun voorstellen. Ook doen ze, in overlegmet deputaten Generaal-Synodale Publicaties, een voorstel voor eventuele uitgave van dedoor de synode vrij te geven liederen; – zie 6.1 en 6.5 –6. indien kerken dat nodig vinden, kunnen zij bezwaren inzenden bij de eerstvolgende synode;(N.B. dit betreft in eerste lezing vrijgegeven liederen)3.4 Artikel 58 – 07/08.10/07.12.99 acta synode van Leusden 1999Besluit:5. voor het project een fasering aan te brengen als volgt:1999-2002deputaten zetten hun selectiewerk voort, met bijzondere aandacht voor de gewenste verscheidenheidin niveau, achtergrond en cultuur;deputaten rapporteren over het project Liedboek 2000 en formuleren een voorstel overeventuele participatie;2002de generale synode stelt een lijst samen van gezangen die reeds worden vrijgegeven voor gebruikin de eredienst;2002-2005deputaten doen voorstellen over de inhoud van een evenwichtige en afgeronde bundel;2005de generale synode stelt de bundel vast in eerste lezing; – zie 6.3 –7 Deputaten Kerkmuziek

4 – Globaal beleidsoverzichtIn welk kader dient dit rapport te worden gelezen? We geven een korte overzicht van de belangrijkstebeleidsmomenten.De Generale Synode Ommen 1993 droeg aan deputaten onder meer op “onderzoek te doen naar dewenselijkheid en mogelijkheid van uitbreiding van de gezangbundel, met bezinning op de uitgangspuntenwaaraan een dergelijke uitbreiding moet voldoen”. In de gronden hiervoor wordt verwezennaar liederen in het Oude en Nieuwe Testament, naar liederen die in de loop der eeuwen zijn ontstaanen waarvan meer gebruik gemaakt zou kunnen worden en naar het ontbreken van liederen met het oogop het amen van de gemeente, de doop, de openbare geloofsbelijdenis, het avondmaal, het huwelijk ende bevestiging in het ambt.In een uitgebreid studierapport werd van de uitvoering van deze opdracht verslag gedaan aan dekerken, bijeen in de Generale Synode Berkel en Rodenrijs 1996. Als illustratie van de conclusie dat ergoede en velerlei mogelijkheden voor uitbreiding waren, werd een lijst toegevoegd met 106 liederen,bestaande uit de gezangen uit ons gereformeerd kerkboek, 65 gezangen uit het Liedboek voor deKerken en 2 overige liederen.Nieuwe deputaten kregen opdracht om met concrete voorstellen te komen voor uitbreiding van onzegezangenbundel. Deze Deputaten Kerkmuziek presenteerden als uitwerking hiervan een voorstel met255 liederen uit het Liedboek voor de Kerken.De Generale Synode Leusden 1999 vond dit aantal te groot voor een periode van drie jaar, zeker daardoor de Generale Synode Berkel en Rodenrijs kerken en kerkleden werden opgeroepen om de voor testellen liederen aandachtig te toetsen. Leusden nam, ook op verzoek van veel kerken en kerkleden, dedruk van het toetsen weg uit de kerken – kort samengevat werd de taakverdeling vanaf dat tijdstip: deputatenselecteren, de synode toetst en de kerken proeven – en keurde 121 liederen in eerste lezinggoed. Vervolgens kregen deputaten nieuwe opdrachten om het selecteren van liederen voort te zettenen wel in drie richtingen: Liedboek voor de kerken (rest van de 255 liederen die al eerder warengepresenteerd én andere aanvaardbare liederen uit deze bundel); liederen geschreven en ingezondendoor eigen kerkleden én liederen uit andere bronnen zoals E&R-liederen en opwekkingsliederen.Verder moest veel aandacht worden besteed aan een goede communicatie met de kerken alsook aanoriëntatie op Liedboek 2000.Voor de gedachtevorming is het van belang dat er een onderscheid gemaakt is tussen een te zijner tijdaf te sluiten bundel én een lijst die telkens weer kan worden aangevuld. De komende jaren zal duidelijkmoeten worden hoe de bundel eruit zal komen te zien; het is dus niet vanzelfsprekend dat alle vrijgegevenliederen ook een plaats in de bundel zullen ontvangen.De Generale Synode Zuidhorn 2002 zal D.V. de 121 genoemde liederen in tweede lezing vaststellen,tenzij er terechte bezwaren blijken te bestaan. Verder zullen de nieuw voorgestelde liederen in eerstelezing aan de orde komen.Wat de verdere toekomst betreft, het door Leusden vastgestelde werkplan en tijdpad is als volgt:2002–2005 deputaten ronden hun selectie van liederen uit diverse bronnen af, en doen voorstellenover de inhoud van een evenwichtige en afgeronde gezangenbundel;2005 de generale synode stelt de bundel in eerste lezing vast2008 de generale synode stelt de bundel vastGereformeerde Kerken in Nederland 8

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3SamenvattingEen kernpunt in het geheel is dat we op dit moment alleen nog maar werken aan een lijst van liederenwaar de kerken gebruik van kunnen maken. Hiermee is dus niet gezegd dat al deze liederen uiteindelijkook een plaats in de bundel zullen krijgen. Integendeel, Leusden heeft al uitgesproken dat de lijstgroter zal zijn dan de bundel en dat een lijst ook kan blijven groeien als nieuwe waardevolle liederenzich aandienen. De komende periode, dus na Zuidhorn, zal terdege nagedacht moeten worden over devraag hoe de bundel er uiteindelijk uit zal moeten zien. De generale synode 2005 zal daarover DeoVolente in eerste lezing een beslissing nemen. Het zou waardevol zijn wanneer de komende jaren veelkerkleden mee gaan denken over de opzet van en over het aantal liederen in deze bundel. Bij dit allesspeelt dan ook nog Liedboek-2000 een rol.9 Deputaten Kerkmuziek

5 – UitvoeringIn de volgende paragrafen beschrijven we hoe we de opdrachten hebben uitgevoerd, vanuit welke visiewe hebben gewerkt en door welke argumentatie de voorstellen worden gedragen.5.1 VisieDe visie van waaruit wij als deputaten werken, is voor het grootste deel te vinden in het rapport vanstudiedeputaten Eredienst aan de Generale Synode Berkel en Rodenrijs 1996 (hoofdstuk 8) en in hetrapport (85-92, 101-104) en het aanvullend rapport (hoofdstuk 1 en 2) van de Deputaten Kerkmuziekaan de Generale Synode Leusden 1999. Tegelijk ervaren wij, dat deze visie zich al werkende verderontwikkelt.Wij willen u graag vertellen, wat op dit moment voor ons vaststaat én in welk opzicht wij nogzoekende zijn.5.1.1 Liederen van de GeestVan groot belang wanneer het om gezangen gaat, is dat de Heilige Geest op het moment waarop delaatste van de 150 Psalmen ontstond niet is opgehouden met kinderen van God te bewegen tot hetmaken van liederen.Dat is al duidelijk uit het Oude Testament zelf. Zo klinkt in de bundel van 150 liederen van Gods oudevolk Israël regelmatig de oproep om voor de Here een nieuw lied te maken (vergelijk bijvoorbeeldPsalm 33:3; 96:1). Het is ook vrijwel zeker dat lang niet alle liederen die onder Israël hebbengecirculeerd, zijn opgenomen in de bundel van 150 Psalmen (in feite is ‘psalm gewoon een synoniemvoor ‘lied’ ). Zie bijvoorbeeld 1 Koningen 4:32.Maar vooral het Nieuwe Testament spreekt duidelijke taal. Wanneer de gemeente van Korinte samenkwam,kon het gebeuren dat een lid van deze kerk een lied had dat hij of zij graag wilde laten zingen(vergelijk 1 Korintiërs 14:26; blijkens 1 Korintiërs 12:1, 3, 6, 7, 8 enz. moeten we hier niet denken aaneen op dat moment reeds bekende oudtestamentische psalm).Men bemoedigde elkaar en wees elkaar terecht niet alleen met gesproken woorden, maar ook met psalmen,lofzangen en geestelijke liederen (zie Efeziërs 5:19; Kolossenzen 3:16).Maar ook na totstandkoming van het laatste Bijbelboek zijn in heel de geschiedenis van de kerk tot opvandaag veel liederen ontstaan, liederen die door mensen zijn gemaakt maar waarin het werk van deGeest merkbaar is. Zo sprak bijvoorbeeld de Generale Synode Ommen 1993 over “de schat aan geestelijkeliederen met Schriftuurlijke inhoud die in de loop van de kerkgeschiedenis is ontstaan of nogsteeds ontstaat” (Acta Artikel 46, Grond 2.2 bij Besluit 1).Er bestaan dus naast de 150 Psalmen veel liederen die in de loop der eeuwen tot op vandaag door deHeilige Geest zijn gewerkt.Gereformeerde Kerken in Nederland 10

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 35.1.2 Geïnspireerde psalmenOok al dragen veel gezangen duidelijk het stempel van de Heilige Geest, toch nemen tot nu toe de 150Psalmen in de erediensten van onze (en andere) kerken verreweg de grootste plaats in. Dit wordt vaakonderbouwd met het feit dat de onberijmde Psalmen deel uitmaken van de Schrift. Dit argument valtgoed te begrijpen. Hier blijkt een serieuze inspanning om God alleen te vereren op een manier dieHem bevalt (vergelijk Zondag 35 HC). We willen daarom zuinig zijn op de Psalmen. In de Psalmeneren wij God als schepper en onderhouder van hemel en aarde en als verlosser van Zijn volk.Aan de andere kant moeten hier ook een paar kanttekeningen bij worden geplaatst:a. in de praktijk worden in de gereformeerde erediensten niet álle Psalmen of psalmverzen gezongen.Dat betekent dat met een zinsnede als dat God ons zijn eigen Woord op de lippen legt nietalles is gezegd (zie Acta GS Leusden 1999, p. 479 vv);b. in de praktijk zijn buiten de gereformeerde erediensten door gereformeerden steeds ook anderegeestelijke liederen gezongen;c. er zijn buitenlandse zusterkerken, die onze Psalmentraditie niet kennen (vergelijk met name dePresbyterian Church in Korea (‘Kosin’), waarmee al heel lang contact bestaat; zie verder Artikel47 KO, derde lid).Verder is niet duidelijk, waarom wij in deze nieuwtestamentische bedeling alleen of voornamelijk Godzouden moeten toezingen op oudtestamentische wijze. Ook valt niet in te zien, waarom wij wat hetkerklied betreft de winst van de geschiedenis der kerk zouden negeren.Als gereformeerden zeggen wij dat we de kerkgeschiedenis niet moeten overslaan. We zeggen dat bijvoorbeeldals vanuit de evangelische beweging met betrekking tot de structuur van de kerk wordt aangehaaktbij Handelingen 2 en 1 Korintiërs 12-14. God heeft, zo zeggen we dan, zijn kerk ook vergaderdná de tijd van de apostelen. Natuurlijk heeft deze stelling ook gevolgen voor de manier waaropwij moeten aankijken tegen het kerklied.Dus: net zo als wij belijdenisgeschriften bezitten en liturgische formulieren die niet geïnspireerd zijndoor de Heilige Geest, is er ook niets op tegen om liederen te gebruiken die evenmin door de HeiligeGeest geïnspireerd zijn. Ook de deputaten die rapporteerden aan de Generale Synode Arnhem 1930kwamen al tot deze conclusie: “Een principiële veroordeling van het vrije kerklied hebben onzeGereformeerde kerken nooit gegeven en zou ook op grond van de H. Schrift niet te geven zijn.”5.1.3 Toetst allesDat er op zichzelf geen bezwaar tegen het zingen van gezangen bestaat, wil natuurlijk niet zeggen datwij alles kunnen zingen wat ons aangeboden wordt. Wij moeten God inderdaad eren op een manier dieHem bevalt. Daarom werken wij als deputaten ook met criteria. Deze criteria zijn door de synode vanLeusden 1999 opnieuw vastgesteld (Acta Artikel 58). Een van de belangrijkste criteria is dat een goedkerklied inhoudelijk in overeenstemming is met de Schrift. De liederen die onder onze aandachtkomen, toetsen wij dus vooral aan de Bijbel.Wat de zogenaamde bijbelliederen betreft, is het goed om te beseffen, dat de Generale Synode Hattem1972 al het volgende heeft bepaald: “bij berijmde Schriftgedeelten mag getrouwe weergave van detekst niet worden geïnterpreteerd als: het in dezelfde exacte volgorde laten opeenvolgen van deelementen van de tekst, maar ook moet samenvattend onderzocht worden of de in de tekst als geheelgegeven inhoud op verantwoorde wijze doorkomt” (Acta GS Hattem 1972, Art. 171, Besluit B 3.d.6).11 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003(Wij kiezen voor de term ‘bijbelliederen’, omdat de term ‘schriftberijmingen’ tot onduidelijkheid kanleiden. Zie Acta GS Leusden 1999 p. 463).Bij onze toetsingsarbeid hebben wij ook de kritiek overwogen, die aan de Generale Synode Leusden1999 werd voorgelegd met betrekking tot de (theologische) visies van dichters van liederen die zijnopgenomen in het Liedboek voor de Kerken. Deze kritiek is niet nieuw. Ook het vorige deputaatschapheeft zich er al mee geconfronteerd en onder andere uitgesproken: “Wij zijn van mening, dat een lieder recht op heeft beoordeeld te worden als een zelfstandig product, ook wanneer de zanger weet wat dedichter nog meer geschreven heeft. Er bestaat pas reden tot kritiek, wanneer de tekst een dwaling bevatof de gemeente op een dwaalspoor zet” (Acta GS Leusden 1999 p. 463). Bovendien heeft de synodevan Leusden zelf uitgesproken, dat de vraag of een lied al dan niet schriftuurlijk is, beantwoord moetworden vanuit de tekst van het lied en niet vanuit de context waarin een lied is ontstaan (Acta GSLeusden Artikel 58, besluit 3, werkafspraak 2). Wij zijn het hiermee eens. Wanneer wij een lied eenplek geven in onze eigen, gereformeerde, bundel, maken wij het daarmee los van zijn oorspronkelijkecontext en geven het een plaats in een nieuw verband. Dit kan betekenen, dat wij zo’n lied anders interpreterendan het oorspronkelijk was bedoeld. Soms vraagt iemand zich af of dat wel kan. Moetenwij geen recht doen aan de dichter? Het komt echter al regelmatig voor, dat een dichter, of de beheerdervan zijn auteursrechten, toestaat dat één of meer van zijn liederen een plaats krijgt in eenliedbundel waaruit gezongen wordt door mensen met andere opvattingen dan hijzelf heeft.De liederen komen op eigen benen te staan. Zie ook Bijlage 7.6.Bij het hanteren van de criteria moet ook in rekening worden gebracht wat al vaker is gezegd, onderandere door de studiedeputaten die rapporteerden aan de Generale Synode Berkel en Rodenrijs 1996dat van groot belang is wie de criteria hanteren (rapport Studiedeputaten, p. 129; zie ook het rapportvan deputaten Kerkmuziek aan de Generale Synode Leusden 1999, p. 86-87). Zelf zijn wij dankbaarvoor het vertrouwen dat de kerken in ons hebben gesteld. Wij zijn ons ook bewust van onze verantwoordelijkheid.Wij hebben ons werk steeds willen doen in trouw aan Schrift en confessie en inverbondenheid met de Gereformeerde Kerken waartoe wij van harte behoren.5.1.4 KwaliteitBehalve op schriftuurlijk gehalte moeten liederen ook worden getoetst op hun kwaliteit. Zo bepaaldede Generale Synode Leusden 1999 ook dat een goed kerklied wat de taalkundige en muzikale vormbetreft gekenmerkt wordt door stijl en kwaliteit. De studiedeputaten die rapporteerden aan de GeneraleSynode Berkel en Rodenrijs 1996 maakten indertijd al duidelijk dat vooral het Oude Testament onsleert dat aan de manieren waarop wij vorm geven aan onze omgang met God bijzondere zorg moetworden besteed. Van betekenis zijn de uitvoerige voorschriften die God aan Mozes en aan David heeftgegeven voor respectievelijk de tabernakel en de offerdienst én de tempel, de offers aldaar en debegeleidende muziek en zang. Dat wij vandaag leven in de Nieuwtestamentische bedeling wil wélzeggen dat er geen bloed meer hoeft te vloeien maar níet dat wij de les van het Oude Testament inzakestijl en kwaliteit wel mogen vergeten. Overigens, ook de huidige tijd stelt hoge eisen als het gaat omallerlei bijeenkomsten en ambiances.Het criterium van stijl en kwaliteit speelde met name een rol bij ons toetsen van liederen uit eigenkring en van liederen uit andere bronnen – zie 5.5 en 5.6. Wij zijn er voorlopig vooral vanuit gegaandat deze liederen in elk geval ‘in hun soort’ een goed kwalitatief gehalte moeten bezitten. In hoeverreGereformeerde Kerken in Nederland 12

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3ten behoeve van de populariteit mag worden ingeleverd op de kwaliteit, is voor ons op dit moment nogeen punt van discussie.5.1.5 Liturgische contextHet werken met het criterium rond kwaliteit staat echter nooit los van het criterium rond de liturgischefunctie. “Een goed kerklied is geschikt om te functioneren in een liturgische context, waarbinnen Godswoorden en daden het centrum vormen.” Dat betekent in de eerste plaats dat de liederen allereerstkerkliederen moeten zijn en dus mede gestalte kunnen geven aan het samenkomen rond Gods woordenen zijn grote daden. Vervolgens betekent het dat de muzikale en tekstuele kwaliteiten van het liedaltijd tegen die achtergrond een rol spelen. Met andere woorden: een lied dat wellicht in tekstueel enmuzikaal opzicht van een grote kwaliteit is, maar niet past binnen het wezen van de kerkdienst, wordtniet geselecteerd. Nog weer anders gezegd: een lied kan in zijn soort het beste zijn (zie hierboven),maar als het niet voldoet aan het eerste criterium, dan komt het verder niet in beeld.5.1.6 Liederen voor de kerkenAls deputaten zijn we ons er van bewust dat wij moeten zoeken naar liederen die in de kerken goedkunnen worden ontvangen. Tegelijk beseffen we, dat er binnen onze kerken sprake is van diversiteit.De ene kerk is nog niet of nog maar nauwelijks begonnen met een eerste kennismaking met liederenuit het Liedboek voor de kerken, terwijl de andere kerk er vrijmoedig gebruik van maakt. Weer eenandere kerk zingt bovendien liederen uit de E&R-bundels of van A.F. Troost, voor, na of (in bepaaldesituaties) in de dienst. Rondom veranderingen zijn er overigens altijd vooroplopers en achteraankomers(dit is geen waardeoordeel).Vanwege deze diversiteit is het goed dat de kerken op de synode van Ommen 1993, en trouwens aleerder, besloten hebben om de kerkmuziek te beschouwen als een zaak van gezamenlijk belang. Ditbetekent dat de één iets langzamer en de ander iets harder zal moeten lopen om bij de kudde te kunnenblijven. En binnen de ruimte van de aangegeven kaders zullen we veel geduld en liefde moeten hebbenmet en voor elkaar en vooral ook openheid naar elkaar.Juist in geval van diversiteit vormen duidelijke synodebesluiten een goed instrument om beslissingente nemen die tot opbouw zijn van heel de kerk. Wij hebben ons dan ook bij de voorstellen die wij doenaan de synode van Zuidhorn van harte laten leiden door de besluiten van de synode van Leusden 1999.Verder vinden wij, omdat wij er zijn voor u, het geven van informatie van groot belang. Wij doen datook graag, omdat wij ons met veel vreugde wijden aan de materie van de kerkmuziek. Mocht u wat ditbetreft nog suggesties hebben ter verbetering dan zijn die bij ons van harte welkom.5.1.7 Verwante kerkenOns is gewezen op het werk in verwante kerken. Dit heeft natuurlijk alles te maken met de serieuzepogingen van de afgelopen decennia om tot meer eenheid tussen gereformeerde belijders te komen.Anderzijds bestaat wel het probleem dat in verwante kerken naar verhouding weinig gedaan wordt aanbezinning op de kerkmuziek. (Van wat er gedaan wordt, hebben wij kennis genomen, zie 5.8.3).Eigenlijk is dit ook wel logisch. In de Gereformeerde Bond van de Hervormde Kerk en in een groot13 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003deel van de Christelijke Gereformeerde Kerken bestaat weinig aandacht voor gezangen, terwijl deChristelijke Gereformeerde en de Nederlands Gereformeerde Kerken ook nog eens het manco hebbenvan gebrek aan landelijke eenheid, ook wanneer het om gezangen gaat. Het voordeel dat wij als verbondenkerken samen kunnen werken aan één gezangenproject, is vrij uniek in Nederland.5.1.8 ToekomstIn elk geval werken wij aan een eigen bundel en een eigen lijst (zie hierboven onder 4). Tegelijkzoeken wij, overeenkomstig onze opdracht, naar mogelijkheden om eventueel te participeren in‘Liedboek 2000’. Op het moment dat dit rapport zijn deadline nadert – juni 2001 – is daar nog nietsconcreets over te zeggen – zie verder 5.8.4.5.1.9 Een offer aan God, een geschenk aan onsBij het werk dat wij doen, voelen wij ons gedreven door de overtuiging dat ook dit werk in de kerkiets is van groot belang. Allereerst omdat ons lied een offer is aan God (vergelijk Hebreeën 13:15). DeGod van hemel en aarde, die in Jezus Christus zoveel van ons houdt, komt een groot offer toe. Datmag ons best heel wat kosten. Vooral in een tijd waarin wijzelf en anderen genieten van een rijkevariëteit aan mogelijkheden op allerlei gebied, kunnen wij het ook niet bestaan om te volstaan met hetzingen van een paar bekende liederen die we zonder enige inspanning zingen.Tegelijk is de schat aan kerkliederen ook een geschenk aan ons. Wanneer we moeite doen om over dedrempel van de onbekendheid heen te stappen, merken we hoelang we vrijwillige armoede hebbengeleden en hoe rijk we kunnen worden. Dingen die we allang wisten, worden opeens, door middel vaneen onbekend lied, opnieuw duidelijk. Dingen die we uit de Schrift nog niet hadden opgediept,dringen nu tot ons door.Het lied in de kerk is onze inzet zeker waard.5.2 WerkwijzeAls complete groep deputaten hebben we in deze periode tot zomer 2001 twaalf keer vergaderd.Hierbij kwamen behalve allerlei huishoudelijke zaken en de bespreking van afzonderlijke liederen metname de rapportages van de subgroepen aan de orde. Dadelijk al bleek namelijk dat het aantal en deomvang van de opdrachten het onmogelijk zou maken om alles in plenaire samenstelling te bespreken.Vandaar dat de volgende subgroepen werden gevormd die afzonderlijk bijeenkwamen en zichverdiepten in het aangegeven terrein, het materiaal verwerkten en met voorstellen kwamen: a.Presentatie liederen uit het Liedboek voor de kerken; b. Liederen uit eigen kring; c. Liederen uit anderebronnen; d. Contacten met Liedboek 2000; e. Informatie naar de kerken; f. Overleg met deputatenEredienst; g. Ondersteuningspunt. Met name de subgroepen Liederen uit eigen kring en Liederen uitandere bronnen hebben frequent vergaderd.Verder werd er aandacht besteed aan de plaats van de hedendaagse cultuur als het gaat om de keuzevan nieuwe liederen; ook werd er nagedacht over de opzet van de toekomstige bundel; aan communicatiemet kerken en kerkleden, zowel als deputaten als op persoonlijke titel, werd veel zorg besteed.Gereformeerde Kerken in Nederland 14

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 35.3 VerantwoordingDe onderdelen van deze paragraaf sluiten aan bij de gelijk genummerde onderdelen van 1. Samenvatting.1. Deputaten Kerkmuziek (periode 1996-1999) hebben alle liederen uit het Liedboek voor dekerken getoetst. Met het oog op dit werk had het toenmalige deputaatschap zich opgesplitst indrie subgroepen die elk vooral aandacht gaven aan de schriftuurlijkheid, maar daarna ook aantekst en melodie. De resultaten van de subgroepen werden op hun beurt weer getoetst door debeide andere subgroepen. Het resultaat hiervan was dat het hele deputaatschap unaniem vanmening was dat 255 liederen aanvaardbaar waren.Het huidige deputaatschap is het hiermee eens, ook na kennisname van het commentaar vanuitde kerken op één of meer van de door de Generale Synode Leusden nog niet vrijgegeven gezangenuit de selectie van 255 Liedboekliederen. Het verwoorden van toelichtingen op 124liederen heeft ons nog eens in onze mening bevestigd. Bij het schrijven van deze toelichtingenhebben wij zoveel mogelijk getracht rekening te houden met commentaar dat vanuit de kerkenal gegeven was.2. De kritiek ter synode van Leusden op een aantal van de 131 door deputaten in november 1999aan haar voorgestelde liederen bracht onder ons opnieuw een discussie op gang over het onderwerp‘gezangen en de algemene verzoening’. Enerzijds constateerden wij, dat het terecht is omte waarschuwen tegen oppervlakkigheid. Anderzijds moeten we niet vergeten, dat God vaakroyaler is dan zijn kinderen (vergelijk Jona 4). Mee als gevolg van deze overwegingen kozenwij ervoor om 7 van de 10 ‘geparkeerde’ liederen opnieuw voor te stellen (vergelijk ook de toelichtingen).De liederen 16, 55 en 200 stellen wij niet voor. Belangrijkste reden is dat zij misverstanden kunnenwekken (vergelijk werkafspraak 2 bij de criteria van ‘Leusden’).3. Aanvankelijk was het de bedoeling dat we in deze periode ook het werk met betrekking tot hetLiedboek voor de kerken (LvK) zouden afronden door de liederen uit de zogenaamde b-categorie te toetsen. De b-categorie bevat die liederen uit het LvK waarover het deputaatschapin de vorige periode nog geen beslissing over genomen had (zie Acta GS Leusden 1999 p. 460en Art. 61, Besluit 1.1; zie in dit rapport 5.4.3).Een groot aantal liederen uit de b-categorie is al wel door afzonderlijke deputaten getoetst, maardeze konden nog lang niet allemaal in het volledige deputaatschap worden besproken. Eenbelangrijke oorzaak hiervan was dat wij als deputaten, mee vanwege onze opdracht, prioriteithebben gegeven aan het beoordelen van de liederen uit eigen kring en van de liederen uit anderebronnen. Bovendien was onze verwachting dat wij voldoende liederen aan de kerken zoudenkunnen aanbieden.Kortom: de opdracht van de synode van Leusden 1999 met betrekking tot de b-categorie is nogniet afgerond.4. Dat uit deze meer dan 450 liederen uit eigen kring een betrekkelijk klein aantal is uitgeselecteerd,heeft twee redenen. Allereerst zijn wij met de plenaire bespreking van deze liederenniet klaar gekomen. Dit betekent dat een aantal van de 450 liederen zal worden overgedragen15 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003aan onze opvolgers. Verder bleek een relatief groot aantal van deze liederen niet te voldoen aancriterium 3.5. Ook van de liederen uit andere bronnen geldt wat onder 4 is opgemerkt. De subgroep die zichmet de liederen uit andere bronnen bezighield, heeft veel werk verzet, maar de plenaire besprekingvan de resultaten van hun werk is nog niet voltooid. Wat de opwekkingsliederen betreft,moest worden geconcludeerd, dat vele daarvan niet voldeden aan criterium 3. Een puntvan discussie was, in hoeverre tegemoet moet worden gekomen aan het feit dat sommigeliederen onder een groot aantal kerkleden erg populair is.6. Aan de kerken zijn de volgende stukken verzonden:• Tussen Leusden en Zuidhorn I (toelichting op de 121 liederen, vrijgegeven door GeneraleSynode Leusden);• Tussen Leusden en Zuidhorn II (regeling kerkmuziek);• Rooster lied van de week 2000/2001 en 2001/2002.Van het telefonisch spreekuur is een goed gebruik gemaakt. Dit blijkt in een behoefte tevoorzien. Zr. A. de Heer-de Jong beantwoordde veel vragen. Een aantal van deze vragen vormdevoor haar aanleiding tot het schrijven van enkele notities als: ‘Kind en eredienst’ en‘Cantorij’.Ook was een aantal deputaten actief op voorlichtingsavonden over het Liedboek.De secretaris, drs. H. Kisteman, voerde een intensieve correspondentie met kerkenraden enkerkleden. Noemenswaard zijn vooral de brieven met uitvoerige toelichting op de liederen 1,114 en 382 uit het Liedboek. De brief over Lied 1 (zie bijlage 7.6) is in de vorm van een artikelaangeboden aan de kerkelijke opiniebladen De Reformatie, Reformanda en Nader Bekeken; naaronze mening zou deze toelichting een goede verheldering kunnen geven van onze denkwijze enaanpak. Tot op dit moment heeft alleen De Reformatie dit artikel opgenomen.Op 26 mei 2000, op 18 mei 2001 en op 22 juni 2001 is vergaderd samen met de deputaten eredienst.Gezamenlijk hebben wij ons bezonnen op de invloed die de hedendaagse cultuur heeft ofmag hebben op de eredienst en op de liederen die daar gezongen worden. Nota’s van ds. R. terBeek, zr. A. de Heer-De Jong en drs. J. IJkel hadden onze aandacht. Een en ander liep uit op eengezamenlijke cultuurnota die een plaats heeft gekregen in het rapport van deputaten Eredienst –zie ook in dit rapport 5.8.1 en 5.8.2.Contacten met de Nederlands Gereformeerde en met de Christelijke Gereformeerde Kerken zijnin beperkte vorm voortgezet. Ook is een brief verzonden naar de Gereformeerde Bond in deNederlands Hervormde Kerk met een voorstel tot overleg.Verder is opnieuw een aanzet gegeven tot contact met het oog op eventuele participatie in hetproject ‘Liedboek 2000’.5.4 Presentatie liederen uit het Liedboek voor de kerken5.4.1 Introductie op de ‘tien van Leusden’ uit het Liedboek voor de kerkenDe synode van Leusden heeft tien van de door vorige deputaten voorgestelde liederen niet vrijgegevenvoor gebruik in de eredienst. Zij kregen een plaats in de rest van de selectie van 255 waarbij deGenerale Synode Leusden adviseerde tot een terughoudendheid in het gebruik. Deze liederen riepenGereformeerde Kerken in Nederland 16

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3vragen en/of bezwaren op bij meer dan 25% van de afgevaardigden: de drempel voor aanvaarding wasimmers gelegd op 75%. Voor deze liederen gold de opdracht om ze nog eens te bezien en ze naheroverweging eventueel opnieuw voor te dragen. Het betrof de volgende liederen uit het Liedboekvoor de kerken: 16, 27, 41, 55, 58, 158, 178, 200, 398, 488b.Van deze liederen stellen we er zeven opnieuw voor. We menen dat de bezwaren goed te weerleggenzijn. In de bijlage is een nieuwe toelichting bij deze gezangen opgenomen.Drie liederen worden door ons niet opnieuw aangeboden ter goedkeuring; het gaat om de liederen:• 16. Gij volken looft uw God en Heer: kernbezwaar: 1,5 – ‘omdat Hij u verkoren heeft’: dit kanmisverstand wekken in verband met de aanheft van het lied ‘Gij volken’.• 55. Weet gij waarmee het koninkrijk: kernbezwaar: onderscheid tussen de beide vergelijkingenis niet geheel duidelijk• 200. Heerlijk verschenen is de dag: kernbezwaar 4,1: Heel de aarde, al het schepsel zal / opstaanin ’t zonlicht overal.Wij tekenen hierbij aan dat wij ook nu van mening zijn dat de inhoud van deze liederen goed te verdedigenis. Maar een motivering van deze bewering zou vragen om een wat uitgebreide toelichting. Eenlied dat een royale toelichting nodig heeft, is niet een lied dat we als deputaten moeten blijven voordragen,vinden wij. We willen daarmee broeders en zusters die moeite hebben met deze liederen tegemoetkomen. Met elkaar wensen we immers te groeien naar een gezangenbundel die breed gedragenwordt in de kerken.De overige zeven liederen worden dus door ons opnieuw gepresenteerd; ze zijn van een vernieuwdetoelichting voorzien. Dit betreft de nummers 27, 41, 58, 158, 178, 398, 488b uit het Liedboek voor dekerken – zie bijlage 7.1.5.4.2 Introductie op de 124 voorgestelde gezangen uit het Liedboek van de kerkenDe bijlage bevat de rest van de 255 liederen die door deputaten waren voorgesteld aan de Generale SynodeLeusden. Omdat deze synode het aantal van 255 te groot vond, werd ongeveer de helft ervan vaneen toelichting voorzien en vervolgens door de Generale Synode Leusden besproken.De overige liederen van de 255 worden nu opnieuw gepresenteerd. Om misverstanden te voorkomen:het gaat hier niet om een tweederangs keus uit deze 255. De eerste helft werd gekozen omdat liederenhieruit al een plaats hadden ontvangen op de lijsten die door basisscholen worden gebruikt en bovendienwaren vrijwel al die liederen als eens gepresenteerd als Lied van de week in de gelijknamigerubriek in De Reformatie. Terwille van een breder geheel werden toen nog enkele liederen hieraantoegevoegd.Ook de volgende 124 liederen zijn voor een deel bekend. Vele zijn afkomstig uit de schat der liederendie in de loop der eeuwen zijn geschreven, andere liederen waren bij het ontstaan van het Liedboekvoor de kerken in 1973 nieuw – zie bijlage 7.2.17 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-20035.4.3 Overige liederen uit het Liedboek voor de kerkenDe opdrachten van de Generale Synode Leusden hadden ook nog betrekking op de b-categorie:gezangen uit het Liedboek die tot nu toe niet zijn voorgesteld. De vorige deputaten waren niet verdergekomen met de bespreking van het Liedboek dan de 255 waarvan iedere deputaat de waarde inzag.De overige liederen waren tot nu toe in depot gehouden; geen enkel lied was door deputaten definitiefafgewezen. Wel waren er gezangen waarbij één of meer deputaten behoefte had aan een naderegedachtewisseling (vergelijk 5.3.3). De redenen hiervoor waren velerlei: de ene keer betrof hetinhoudelijke vragen en kritiek, een volgende keer waren er vragen van taalkundige aard; ook gebeurdehet dat iemand zich afvroeg of we bij een bepaald lied wel met een kerklied van doen hebben.Zoals gemeld zijn wij door de vele en velerlei opdrachten van Leusden nog nauwelijks toegekomenaan de plenaire bespreking van de overige liederen uit het Liedboek. Wij vragen u om de opdrachthiertoe voor de komende jaren te handhaven.5.5 Presentatie liederen uit eigen kring5.5.1 InleidingIn dit gedeelte van ons rapport doen we verslag van onze werkzaamheden om uit de grote hoeveelheidliederen die ingezonden zijn door dichters ‘uit eigen kring’ en die vaak ook van muziek zijn voorziendoor musici uit onze eigen kerken, een selectie te maken. Een voorstel met vrij te geven liederen ishieraan toegevoegd.Onder ‘eigen kring’ verstaan we: de tekstschrijver [dichter, berijmer of vertaler] maakt deel uit van deGereformeerde Kerken; in het overgrote deel van de liederen geldt dat ook voor degene die de melodieverzorgde; sommige teksten zijn geschreven bij een bestaande melodie.5.5.2 Korte geschiedenisEr valt bij mensen heel wat creativiteit waar te nemen; dat geldt ook voor leden van de GereformeerdeKerken (vrijg.). In de periode tussen de synodes van Berkel en Rodenrijs 1996 en Leusden 1999 zijnaan deputaten Kerkmuziek regelmatig eigen liederen toegezonden. Deputaten hebben in die fase dezeliederen laten rusten en alle aandacht gericht op liederen uit het Liedboek voor de Kerken. Daarmeewerd erkend dat in deze bundel volgens velen de hoofdstroom van het Nederlandse kerklied is te vinden.Wel werd toen al gezegd dat in een later stadium op de liederen uit eigen kring zou worden teruggekomen.De synode van Leusden heeft benadrukt dat tussen Leusden en Zuidhorn deze liederen deaandacht horen te krijgen.Aan de liederen ‘in depot’ werden andere toegevoegd. Enkele keren hebben wij een oproep geplaatstin de bekende bladen waarin men werd opgeroepen om eigen werk in te zenden of te attenderen opliederen van anderen die men geschikt vond als kerklied.In totaal werden er tussen de 450 en 500 liederen ingezonden, een respectabel aantal. We zien hierineen duidelijk teken dat velen zich betrokken weten bij de totstandkoming van de nieuwe liedbundel endat eveneens velen hun gaven daarvoor willen inzetten. Wij hebben veel waardering voor die inzet.Dat betekent ook dat wij de ingezonden liederen welwillend (uiteraard ook kritisch) hebben bezien.Gereformeerde Kerken in Nederland 18

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Overigens worden er nog steeds liederen toegezonden; deze blijven liggen tot de volgende periodemits de synode hiermee instemt.Onze werkwijze was als volgt: allereerst heeft een subcommissie zich uitgebreid bezig gehouden metal deze liederen. Stuk voor stuk werden ze gelezen, herlezen, gezongen, besproken en van een waarderingvoorzien. Op deze manier ontstond er een voorstel van ongeveer 90 liederen, dat bij het voltalligedeputaatschap ter tafel kwam. De plenaire bespreking hiervan kon vanwege al de werkzaamhedenniet worden afgerond. In deze tussenfase willen we in totaal 36 liederen aan u voorstellen.5.5.3 Korte beschrijving van de ingezonden liederenEen totaaloverzicht van alle ontvangen liederen is als bijlage aan het rapport toegevoegd. Wat opvaltaan de liederen, is een grote verscheidenheid, zowel in onderwerp, in benadering ervan, in de uitwerkingen ook in het niveau.Een aantal liederen was al in bundelvorm gepubliceerd, andere liederen waren speciaal geschrevenvoor deze situatie of waren om andere redenen niet eerder gepubliceerd. Sommige inzenders hebben inde loop der jaren als liedschrijver een naam opgebouwd (bijvoorbeeld Ria Borkent en Lenze L.Bouwers), andere schreven niet eerder of slechts voor een zeer beperkte kring.De liederen vallen over het algemeen onder de meer traditionele soort kerkliederen. Nieuwe elementengaan niet veel verder dan dat er ook gebruik gemaakt is van refreinliederen, van beurtzang en dat ookkinderliederen een plaats hebben gekregen. Het taalgebruik is vertrouwd; dat geldt ook voor de beeldspraak.Om zorgvuldig weer te geven wat een tekst zegt of wat de kerk in haar belijdenissen leert, lopen ditsoort liederen nogal eens het gevaar dat ze een betogend karakter krijgen: ‘rijmdwang’ en ‘belering’kunnen dan het gevolg zijn.Overwegingen- Sommige liederen zijn wel een zorgvuldige bewerking van een Bijbeltekst, maar niet goedbruikbaar in de liturgie. Voor de variatie in de liturgie is het zinvol om bepaalde Bijbelgedeeltenin berijming te kunnen zingen. Maar vooral lange Bijbelgedeelten worden in berijming zouitgebreid dat zo’n Bijbelgedeelte in de liturgie beter kan worden gelezen.- Veel liederen zijn geschreven bij kerkelijke feestdagen of bijzonderheden in de kerkdienst(doop, belijdenis, avondmaal, huwelijk et cetera). Minder liederen hebben betrekking op meereigentijds aandoende aspecten van het leven met God. Zo troffen we bijvoorbeeld weinigliederen aan waarin nood, twijfel, verdriet of rouw op een hedendaagse manier zijn verwoord.- Het is wat spijtig dat we nu pas mogen beoordelen of werk van dichters van enkele decenniageleden in de eredienst gezongen kunnen worden. Nogal wat van hun liederen zijn dan ookhelaas qua taal en ‘zegging’ al gedateerd.- Veel liederen zijn zozeer herdichting van een oude tekst, dat we ze niet zien functioneren alseen waardevolle en blijvende aanvulling op ons bestaand repertoire, hoe waardevol ze op zichook kunnen zijn.- Overigens lijkt het ook goed om te noteren dat er ‘uit eigen kring’ geen ‘opwekkingsliederen’en weinig ‘kinderliederen’ zijn ingezonden. Blijkbaar is de onder ons gehoorde ‘wens’ nog nietzo zeer de vader van nieuw werk!- Als het gaat om inhoud, taal en melodie, kwamen we gaandeweg tot de volgende ‘algemenewerkafspraken’:19 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003a. inhoud: duidelijk moet zijn waar het lied over gaat. Het moet dus niet teveel ineens aande orde stellen; de inhoud moet een eenheid vormen;b. inhoud: de gebruikte beelden moeten aan het lied diepgang of ‘verrassing’ geven, engeen ‘verwarring’ stichten;c. taal: de gebruikte taal moet zo mogelijk fris en hedendaags zijn, niet teveel ‘tale Kanaäns’bevatten en niet te ‘gedwongen’ verwoord zijn;d. taal: als de taal wat verouderd overkomt, hangt het van de ‘Sitz im Leben’ (bij metname oudere broeders en zusters) af of een lied toch geselecteerd wordt. We willen namelijkook liederen uit onze eigen recente geschiedenis een plek te geven in de hedendaagseliturgie;e. taal: als de afkortingsapostrof vaak moet worden gebruikt, valt een lied af;f. melodie: of een melodie ‘goed’ is, werd vooral gemeten aan- zingbaarheid (soms te moeilijk of ‘te hoog’ voor gemeente);- verhouding tekst-toon (juiste accenten; goede verhouding van zinnen ten opzichtevan melodie; karakter melodie en tekst).- Bij sommige teksten hebben we inmiddels een nieuwe melodie laten schrijven; bij andereliederen hebben we de dichter gevraagd de tekst op nader omschreven punten te heroverwegen.- Het viel ons op dat de dichters open staan voor opmerkingen en vragen. Ook bleek bereidheidaanwezig om op verzoek bepaalde liederen te schrijven. We hebben hiervan nog geen gebruikgemaakt, maar in de afrondende fase van een bundel zou dit overwogen kunnen worden als eenbundel nog wat onevenwichtig zou zijn.- Dat deze liederen slechts in beperkte mate vernieuwend zijn, hoeft niet als een bezwaar teworden opgevat:- ‘deskundigen’ in een forum over F. Mehrtens zeiden dat hun vernieuwende teksten enmelodieën niet echt door de gemeente werden opgepikt en dat ze juist bij Mehrtens zagen‘hoe het moet’: kleine verschuivingen ten opzichte van ‘de traditie’ leveren een verrassenden fris lied op dat toch door de gemeente wordt gewaardeerd;- de kwaliteit van traditionele muziek en taal blijkt juist uit het feit dat het ‘traditioneel’ isgeworden, al mag deze stelling niet worden omgekeerd.Het resultaatWat niet aangewezen is, is daarmee nog niet afgewezen. Deze stelling geldt in allerlei situaties; zo ookhier: in de eerste plaats omdat de bespreking van al deze liederen nog niet is afgerond. Maar verderook omdat tussen zeer geschikt en ongeschikt zich een heel scala van mogelijkheden bevindt.Sommige liederen die we niet voorstellen als kerklied zouden prima geschikt zijn om in de huiselijkekring te zingen. Andere liederen zouden in bijzondere situaties goed een plaats kunnen krijgen, maarlenen zich minder goed voor regelmatig gebruik.We zijn ons ervan bewust dat het ene lied veel makkelijker te zingen is dan het andere. Toch hebbenwe ons bewust niet beperkt tot de eenvoudigste: de ene gemeente kan meer aan dan de andere en wewillen graag ook de gemeente met veel mogelijkheden royaal de ruimte geven; ook blijkt nogal eensdat een moeilijk lied toch heel goed door de gemeente wordt opgepakt. En enkele liederen zullenwellicht ondersteuning van een cantorij nodig hebben. We vinden dat geen bezwaar zolang het hierbijom een beperkt aantal liederen gaat. De regel blijft dat in principe elk lied door heel de gemeentegezongen moet kunnen worden, al dan niet na enige oefening. De komende jaren zal wel blijken ofdeze benadering juist is geweest. Het kan natuurlijk altijd nog dat een lied wél is vrijgegeven maaruiteindelijk toch niet in een bundel wordt opgenomen. Dat geldt overigens voor alle liederen.Gereformeerde Kerken in Nederland 20

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Overzicht van de 36 voorgestelde liederentitel tekst melodie bron1 Het feestkleed * Anka Brands Luit Doornbos2 Jezus’ kruisweg * Anka Brands Luit Doornbos3 O God die ons uit stof formeerde Jan Smelik Luuk Sikkema4 Het zaad zal vruchten dragen Jan Smelik LvK 1305 Alles in allen zult Gij voor ons zijn Jan Smelik LvK 1736 Nabij u is het woord Jan Smelik LvK 3137 Adventslied Koos Geerds Henk Ophoff8 Een bruiloftslied Koos Geerds Henk Ophoff9 Kerstlied Koos Geerds Nu sijt wellecome10 Avondmaal Lenze L. Bouwers Henk Ophoff11 De morgenster Lenze L. Bouwers Henk Ophoff12 Uw koninkrijk kome Lenze L. Bouwers Jannes Munneke13 Gebed voor de catechismuspreek Lieuwe Beuving Fredericus aan het Rot14 Wees mijn brood en mijn beker (bij Marcus14:17-25)Ria Borkent Dirk Zwart Paasoratorium15 Alles, alles is gelegen Ria Borkent Willem Vogel, Zingendgeloven 1&2, nr. 46Een vleugje eeuwigheid,Kok Kampen16 Echt waar, de Heer is opgestaan Ria Borkent LvK 208 Een vleugje eeuwigheid,Kok Kampen17 Ach wat moet ik toch beginnen Ria Borkent LvK 295 Een vleugje eeuwigheid,Kok Kampen18 Glorie aan God in de hoogste hemel (Gloria Ria Borkent Willem Vogelbij Lucas 2:14)19 Maria was met Jozef * Ria Borkent Willem Vogel20 Als een bruid op haar mooist Ria Borkent Willem Vogel Liter 1421 In de lente van mijn leven (bij Lucas 2:36-38) Ria Borkent Willem Vogel22 Jeruzalem is hemels Ria Borkent Willem Vogel23 In alle vroegte (bij Marcus 16) Ria Borkent Dirk Zwart Paasoratorium24 Maria heeft aan Jezus (bij Marcus 14:1-9) Ria Borkent Dirk Zwart Paasoratorium (tekst)25 Uw opgang naar Jeruzalem Ria Borkent Dirk Zwart Paasoratorium26 Heer God wij allen loven U Ria Borkent Psalm 13427 Ik ben de goede herder * Ria Borkent Dirk Zwart28 Ik ben de opstanding * Ria Borkent Dirk Zwart29 Ik ben de weg * Ria Borkent Dirk Zwart30 Ik ben het licht van de wereld * Ria Borkent Dirk Zwart31 Ik ben het levensbrood * Ria Borkent Dirk Zwart32 Heer, laat het licht zijn om ons heen Ria Borkent Jannes Munneke Zing met de hemelboden,Nootzaak Rotterdam33 Jezus heeft het hemelleven (bij Filippenzen2:8-11)Ria Borkent Jannes Munneke Zing met de hemelboden,Nootzaak Rotterdam34 Maar muziek voor God de Vader Ria Borkent Jannes Munneke35 O Heiland open wijd de poort Ria Borkent LvK 12821 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003titel tekst melodie bron36 Wees welkom koning Jezus * (bij Matteüs21:1-10 e.a.)* Deze liederen zijn met name ook geschikt voor kinderen.Ria Borkent Willem Vogel Zing met de hemelboden,Nootzaak RotterdamIn de bijlage bij dit rapport worden alle teksten en melodieën weergegeven. Deze zijn enkel bestemdvoor dit rapport; ze mogen dus niet worden vermenigvuldigd. 15.6 Presentatie liederen uit andere bronnen5.6.1 IntroductieBehalve met een verdere selectie uit het Liedboek voor de kerken en met een beoordeling van liederenuit eigen kring heeft het deputaatschap zich ook tot taak gesteld liederen uit andere bronnen dan dezetwee, te onderzoeken op geschiktheid voor gebruik in onze (al of niet huiselijke) eredienst. Daarmee isde zogenaamde categorie ‘Liederen uit andere bronnen’ in het leven geroepen, een naam die in zoverrenietszeggend is, dat ze inhoudelijk niets meer suggereert dan alléén de uitsluiting van die twee anderecategorieën. ‘Liederen uit andere bronnen’ is dan ook een bijna onoverzienbaar terrein met duizendenkerkliederen uit allerlei tradities, verspreid over talloze bundels.OpdrachtDe synode heeft verzocht om een selectie liederen die recht doet aan “de verscheidenheid in niveau,achtergrond en cultuur binnen de gemeente” (Acta Leusden, Werkplan 2a-2h, besluit 2). Daarmeewerd bedoeld dat we niet alleen moeten kijken naar liederen die gemaakt zijn in de lijn van demuzikale en talige traditie van het kerklied zoals dat in het Liedboek voor de kerken gecanoniseerd is,maar dat we óók moeten kijken naar de liedcultuur van de evangelische beweging, kort gezegd: hetevangelische of charismatische lied.Inventarisatie liederenToen wij startten, hebben wij een zo breed mogelijke lijst opgesteld met liedbundels uit de diversekerkelijke tradities van dit moment in Nederland. Deze lijst omvat bijvoorbeeld:• bundels liedteksten – al of niet voorzien van muziek – van breed-protestantse signatuur, zoalsZingend geloven (I-VII), Zingt Jubilate, Geroepen om te zingen en bundels van A.F. Troost(Zingende gezegend), Inge Lievaart, Jaap Zijlstra et cetera;• liedbundels van de Christelijke Gereformeerde Kerken (Schriftberijmingen) en de NederlandsGereformeerde Kerken (Aanvullende gezangenbundel);• bundels van rooms-katholieke signatuur zoals de Randstadbundel, Gezangen voor liturgie enLiturgische gezangen I en II;• bundels kinderliederen, zoals Alles wordt nieuw (I-IV), Bij hoog en laag (3 bundels), Zing hetWoord (Nederlandsche Zondagsschool Vereeniging), Ook uit de mond der kinderen en bundelsvan Jan D. van Laar, Mar van der Velden e.a.;1Deze bijlage wordt hier niet opgenomen. Voor de teksten en melodieën van geselecteerde liederen wordt verwezen naarde uitgave daarvan.Gereformeerde Kerken in Nederland 22

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3• de bundels Opwekking en de Evangelische Liedbundel;• E&R-bundel 1 en E&R-bundel 2, waarin zowel liederen uit eigen kring, liederen uit hetLiedboek voor de kerken, evangelische liederen als kinderliederen zijn opgenomen;• diversen, zoals boekjes met canons, negrospirituals, Taizé-liederen, wereld-liederen, liturgischegezangen zoals te vinden in het Dienstboek.Bovenstaande opsomming is een selectie, die aangeeft hoe breed het terrein van de ‘liederen uit anderebronnen’ is.Op dit terrein is door de subgroep die zich hiermee bezighield, de volgende driedeling aangebracht:1. liederen uit het evangelische repertoire / het charismatische lied;2. liederen in de lijn van het traditionele kerklied;3. kinderliederen.Strikt genomen is categorie 3 onderdeel van zowel 1 en 2.WerkwijzeIn de tijd die ons ter beschikking stond vanaf de start van het deputatenwerk hebben wij slechts eenbegin kunnen maken met onze zoektocht naar geschikte liederen op dit brede terrein.De selectie van liederen die wij hieronder presenteren, is slechts een zeer voorlopige selectie, dieeerder als een ‘momentopname’ in ons onderzoek beschouwd moet worden, dan als representatie voorons uiteindelijke voorstel, zoals dat in de komende jaren gestalte moet krijgen.Wij hebben in de afgelopen periode slechts drie groepen liederen kunnen behandelen:5.6.2 Een selectie liederen uit de evangelische traditie;5.6.3 Een selectie liederen, speciaal geschikt voor kinderen;5.6.4 Een selectie liederen uit de rooms-katholieke traditie.5.6.2 Een selectie liederen uit de evangelische traditieGezien het verzoek in veel brieven aan de vorige synode om prioriteit te geven mede aan de selectievan liederen uit de E&R-bundels (Acta Leusden; Agenda 3.3. d.d. 9-12-99; werkplan 5, besluit 1,grond 5) zijn wij begonnen met het zoeken naar geschikte liederen uit het evangelische liedrepertoire.Voor het zoeken van deze liederen hebben wij ons vooralsnog beperkt tot de Evangelische Liedbundelen de twee liedbundels van E&R. Deze bundels bevatten samen een grote selectie van liederen uit ditrepertoire.Dat leidde tot een ‘groslijst’ van 85 liederen, die na bespreking in de subgroep slonk tot een aantal vanongeveer 35, waarvan er na bespreking in het plenaire deputaatschap 23 overbleven.Beoordeling (criteria) + enkele voorbeeldenDe criteria waaraan wij de liederen hebben getoetst, zijn dezelfde als die waarnaar wij alle liederenbeoordelen (Acta Leusden; Agenda 3.3. d.d. 7-12-99; werkplan 2a-2h; 2. Criteria):1. Een goed kerklied is geschikt om te functioneren in een liturgische context, waarbinnen Godswoorden en daden het centrum vormen.2. Een goed kerklied is inhoudelijk in overeenstemming met de Schrift.23 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-20033. Een goed kerklied wordt wat betreft de taalkundige en muzikale vorm gekenmerkt door stijl enkwaliteit. Het kent een goede woord-toon-verhouding. Het is bruikbaar en toegankelijk voormensen uit de huidige tijd en cultuur.Een criterium dat ook meespeelde, is dat de liederen gezongen moesten kunnen worden door degemeente. Vooral in ritmisch opzicht stellen sommige liederen uit dit repertoire zulke hoge eisen (veel‘syncopen’), dat uitvoering hiervan door een gemeente ons te hoog gegrepen lijkt – althans binnenonze gemiddelde huidige kerkmuzikale praktijk. Wel willen wij erop wijzen dat voor de begeleidingvan liederen uit dit repertoire andere instrumenten dan het orgel soms meer geschikt kunnen zijn.De 25 liederen die wij hieronder aan u presenteren, hebben wij beoordeeld als goed of ‘acceptabel’ inkwalitatief opzicht. De populariteit van een lied kon soms, in geval van aarzeling over de kwaliteit, debalans doen doorslaan naar acceptatie. Hieronder geven we twee voorbeelden van liederen die het netniet haalden.Voorbeeld 1: lied 220 uit de Evangelische liedbundel. Dit lied werd aanvankelijk positief doorons beoordeeld als een mooi lied voor jongeren. De thematiek van de twijfel en stuurloosheidleek ons een waardevolle notie. Het beeldgebruik in dit lied is bovendien aardig. Toen wijechter het lied zorgvuldiger bekeken, stuitten wij op twee bezwaren die wij tezamenonoverkomelijk vonden. a. De tekst loopt door van strofe 3 naar 4, terwijl daar een refreintussen komt b. De accenten van regel 2 van strofe 4 “vóórbij ís” vallen precies verkeerd. Wijhebben het lied afgewezen op grond van de zwakke taalkundige vorm.Voorbeeld 2: lied 186a uit de Evangelische liedbundel. Door ons afgewezen. Een te zwak puntin de melodie vinden wij regel 6. De tekst (vertaling) vinden wij op sommige punten teouderwets (“’t barre land”; “koom”) of lelijk (“Gij, mijn leider”; “voed mij dat ik...”).Afgewezen op grond van de zwakke taalkundige en zwakke muzikale vorm.Voorstel liederenDit alles resulteerde in 25 liederen. Hieronder ook 5 liederen die niet tot evangelische liedgenregerekend moeten worden, maar die behoren tot de categorie ‘geliefde liederen van vroeger’. Hetbetreft de volgende liederen:E&R1 Al zou de vijgeboom niet bloeien 173 562 Dank U, voor deze nieuwe morgen 122 * 1683 Gij dienaars van Hem 264 Groot is uw trouw, o Heer 382 1705 Heer, ik kom tot U 140 3026 Heer, onze God, hoe heerlijk is uw naam 53 3437 Heer, U bent mijn leven 4238 Ik bouw op U 144 2469 Jezus leeft in eeuwigheid 147 41110 Machtig God, sterke rots 155 35111 ‘k stel mijn vertrouwen 167 188ELBGereformeerde Kerken in Nederland 24

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3E&R12 Stilte over alle landen 347 17513 Vader, vol van vrees en schaamte 352 30414 Vrede zij u 81 ** 7915 Wie is God behalve onze Heer? 410 516 Zie ik sterren aan de hemel staan 181 163 ***17 Zoek eerst het koninkrijk van God 75 5818 De lof en de heerlijkheid (canon) 8719 Samen in de naam van Jezus 168 21820 Wij kiezen voor de vrijheid 260Geliefde liederen van vroeger21 Daar juicht een toon 100 12222 ‘k Heb geloofd, en daarom zing ik 137 27523 U zij de glorie 104 * 13224 Op bergen en in dalen 16425 Vaste rots van mijn behoud 172 189a* tekstversie E&R-bundel** notatie volgens de E&R-bundel*** notatie volgens de ELBELB5.6.3 Een selectie liederen, speciaal geschikt voor kinderenIntroductieOnder liederen uit andere bronnen kunnen ook de kinderliederen vallen. Wij vinden deze liederen omde volgende redenen van belang.Tegenwoordig worden kinderen bij allerlei gelegenheden steeds meer rechtstreeks benaderd. Menheeft ontdekt dat hier grote kansen liggen om op positieve wijze bij te dragen aan hun ontwikkeling.Deze ontdekking is ook aan de Gereformeerde Kerken niet voorbijgegaan. Steeds meer plaatselijkekerken spelen hierop in. Her en der worden werkgroepen voor ‘kind en eredienst’ opgericht en er isinmiddels ook een landelijke stuurgroep.Deze ontwikkeling ligt voor de hand. Niet alleen vanwege de trends in de huidige maatschappij, maarook vanwege de aandacht die binnen de Gereformeerde Kerken steeds gegeven is aan de godsdienstigeopvoeding van de kinderen van de kerk. De kinderen horen immers, net zo goed als de volwassenen,bij Gods verbond en bij zijn gemeente.Het zingen van kinderliederen in de kerk heeft overigens ook een positieve uitstraling naar heel de gemeente.Het komt de sfeer in de kerkdienst ten goede wanneer de kinderen niet vooral rustig moetenworden gehouden maar ook actief mogen participeren in de dienst. Bovendien worden de volwassenener opnieuw bij bepaald dat zij alleen het Koninkrijk van God kunnen binnengaan als zij worden als eenkind. En het kan zelfs gebeuren dat bij een ouder kerklid dankzij een kinderlied de ogen geopendworden voor wat hij of zij nog niet eerder had gezien.25 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Er wordt gemakkelijk een tegenstelling gesuggereerd tussen kinderliederen en liederen voor heel degemeente. Dat is beslist niet de bedoeling. Wellicht is het beter om te spreken van liederen die speciaalgeschikt zijn voor kinderen. Dat is wat anders dan: alleen maar geschikt voor kinderen. Met anderewoorden: het gaat niet zomaar om kinderliederen, maar om kinderkerkliederen, kerkliederen diespeciaal geschikt zijn voor kinderen.Deze liederen kunnen op verschillende manieren worden gezongen:a. door heel de gemeente gezamenlijk;b. door kinderen die op hun plaatsen blijven zitten: nadeel hiervan is dan de kinderen enigszins desteun missen van elkaar;c. door kinderen die in stilte naar voren komen: zo hebben ze al zingend meer steun aan elkaar;d. door een kindercantorij.Wel willen we de kinderen die immers in de kerkdienst erbij horen, ook een eigen plaats geven nietalleen maar door de voorbeelden in de preek, maar ook door de gezongen liederen.In de voorgestelde liederen hebben ook heel eenvoudige gezangen een plaats gekregen. Wat zou hetfijn zijn als iedere kerkganger, jong en oud, en ook veel mensen met een handicap, in elke kerkdiensteen lied zouden zingen waarvan ze weten: dat lied ken ik ook, dat kan ik meezingen! Om een anderereden is het van belang dat we ons ook richten op kinderen van de basisschool: juist op die leeftijd iser nog een openheid om mee te zingen; naderhand wordt dat voor velen lastiger. Laten we op z’nminst proberen om deze ontwikkeling voor te zijn.InventarisatieWij hebben gezocht naar kinderliederen in de bundelsZingende gezegend – A.F. Troost;Alles wordt nieuw deel 1, 2, 3 en 4 – Hanna Lam en Wim ter Burg;Evangelische Liedbundel;E & R-bundels.Andere bundels zijn ook op tafel geweest. Om enige ordening en beperking aan te brengen zijn weuitgegaan van bovenstaande bundels. Deze bundels zijn bekend of hebben over het algemeen bewezenover kwaliteit te beschikken.Alles wordt nieuwVanaf 1966 publiceerde uitgever Callenbach Nijkerk vier delen in de serie ‘Alles wordt nieuw’(AWN). De bundels bevatten ‘Bijbelliederen voor de jeugd bijeengebracht door Hanna Lam en Wimter Burg’. De beide samenstellers deden meer dan liederen bijeenbrengen want Hanna Lam schreefeen groot deel van de teksten, terwijl Wim ter Burg de melodieën schreef.‘Alles wordt nieuw’ verscheen in de jaren waarin het kerklied een bloeiperiode doormaakte.Kenmerkend voor de liederen van Lam en Ter Burg is dat het om bijbelliederen gaat, én dat diebijbelliederen speciaal voor het kind werden geschreven. “Natuurlijk is het belangrijk dat de jeugdreeds vroeg vertrouwd raakt met de liederen van de kerk, maar wij menen dat bovendien gezocht dientte worden naar een lied, dat bewust in woordkeus en beeldvorm aansluiting zoekt bij de kinderlijkebevattings- en belevingswereld” (Lam en Ter Burg in het Voorwoord bij dl. I).De liederen uit AWN werden snel zeer geliefd. Ze werden gebruikt in kerkdiensten, kindernevendienst,zondagsscholen, kinderclubs en scholen. Al vrij snel verscheen er ook een lp die het zingenvergemakkelijkte en stimuleerde.Anno 2002 zijn de liederen uit AWN enkele decennia oud. Aanvankelijk werden ze ook in deachterban van de vrijgemaakte kerken gezongen, vooral op de basisscholen. Tegenwoordig lijkt hetGereformeerde Kerken in Nederland 26

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3erop dat de liederen zijn vergeten. Bij religieuze kinderliederen denken we eerder aan liedjes van Ellyen Rikkert, liedjes uit de serie ‘Liedjes rond de Bijbel’ of liedjes van het tv-programma ‘Prinsen enPrinsessen’. De vraag komt dus op: is AWN inmiddels verouderd? Het antwoord daarop is echter: nee,en dat antwoord kan op verschillende manieren onderbouwd worden.a. Veel van de liederen uit AWN overstijgen de tijd. Qua taal en qua muziek zijn blijven ze actueelen aansprekend;b. De liederen worden nog altijd gebruikt, op lagere scholen (met name door leerkrachten die dezeliederen zelf in hun opleiding hebben leren gebruiken) en kerkdiensten. Ook in de EvangelischeLiedbundel (1999, samengesteld door het Evangelisch Werkverband binnen de VPKN i.w.) iseen tiental eruit opgenomen;c. Als het lijkt dat AWN vergeten is, dan komt dat grotendeels omdat de bundel wordt overspoelddoor veel ander materiaal, met name de hierboven genoemde liedjes van Elly en Rikkert,‘Liedjes rond de bijbel’ en ‘Prinsen en Prinsessen’. De populariteit van liederen uit deze ‘richting’wordt voornamelijk veroorzaakt door het feit dat ze een bijzonder groot bereik hebben,namelijk via de EO-televisie én via allerlei mantelactiviteiten zoals cd’s, concerten, kinderactiviteiten,kindermagazines, EO-familiedagen e.a. Bovendien zet de EO – aangezien hij eencommercieel bedrijf is – zijn producten duidelijk ‘in de markt’, met allerlei marketingtechniekenen -strategieën. Tegen zoiets kan een reeks als AWN niet op. Dit zegt echter nietsover de kwaliteit of de eigentijdsheid van de liederen waar het over gaat.WerkwijzeEr is een voorselectie gemaakt die in de subgroep en daarna plenair besproken is. We hebben gelet opinhoud, tekst en melodie. Voor ogen hebben we het basisschoolkind. Het niveau van de inhoud, teksten melodie moet daarbij aansluiten zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit.De volgende liederen stellen wij u voor:Uit Zingende gezegend [11]:5. Wij gaan met heel Gods volk10. Kom, bedroefde vrouw11. Ik zing u van een herderszoon49. Met lampen voor het feest gereed [=E&R 279]56. Door de poort van Naïn gaat106. Blaas de bazuin en sla de trom118. Het is al nacht in Bethlehem130. Uit het duister komen wij132. Vrolijk zingen wij ons lied133. Wees stil en kom wat dichterbij136. Wij trekken in de lange stoetUit Alles wordt nieuw [24]:Alles wordt nieuw I:1. In het begin lag de aarde verloren [=EvLb 40]3. Het water steeg wel hoog27 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-20036. Jozef zoekt zijn grote broers [=EvLb 453]8. Met Mozes zijn wij meegegaan9. De koning van Egypteland [=EvLb 44]10. Jericho, Jericho is een sterke stad [=EvLb 449]11. De grote mensen durven niet (David tegen Goliath) [=EvLb 423]12. Jona heeft God wel verstaan16. Herders, heb je ’t wel verstaan?17. De wijzen, de wijzen20. Laat de kind’ren tot Mij komen [=EvLb 278]21. De herder heeft zich niet vergist24. Er is geen plaats (Zacheüs) [=EvLb 431]26. Nu graf en steen getuigen (Paaslied)27. De Heer is waarlijk opgestaan [EvLb 427]30. Nu gaan de bloemen nog doodAlles wordt nieuw II:3. Abraham, Abraham, verlaat... [=EvLb 42]5. Klein, klein kindje (Mozes) [=EvLb 457]6. Zomaar te gaan10. De mensen die gaan in het duister11. Daar komt de man uit Anathoth [=EvLb 469]15. Wij hebben op de fluit gespeeldAlles wordt nieuw III:9. Wil je wel geloven [=EvLb 469]Alles wordt nieuw IV:12. Eens zal er vrede zijnUit Evangelische Liedbundel [1]:161. Komt laat ons vrolijk zingen5.6.4 Liederen uit Gezangen voor liturgieIntroductieZoals in 5.6.1 Introductie onder Inventarisatie liederen al is opgemerkt, is er een zo breed mogelijkelijst met liedbundels opgesteld uit de diverse kerkelijke tradities. Want ook binnen onze kerkelijke gemeenschapblijken tot dusver minder bekende liedvormen, soms uit onverwachte hoek, sterk aan tespreken. Dit geldt voor diverse liederen in canonvorm of wisselzang, voor onberijmde psalmen, voormeertalige liederen à la Taizé, alle onder andere ook vertegenwoordigd in de E&R-bundels en deEvangelische Liedbundel.In dit verband kwam ook de bundel Gezangen voor liturgie in beeld, die met name binnen de roomskatholiekekerken functioneert. De bundel bevat een kleine 700 liederen van dichters van uiteen-Gereformeerde Kerken in Nederland 28

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3lopende (katholieke en protestantse) achtergrond, geschreven in uiteenlopende muzikale stijlen (vanoud tot nieuw) en genres (beurtzang en strofezang; recitativisch en strak-metrisch).In rooms-katholieke kring heeft men oog gekregen voor de rijkdom van het reformatorische (strofische)lied: men maakt daar dankbaar gebruik van onder andere liederen uit het Liedboek voor dekerken, maar ook van het Geneefse Psalter. Ook een verkenning in omgekeerde richting is zinvol: alswe spreken over behoefte aan eigentijdse liederen, over herontdekking en voortzetting van de kerkliedtraditie,zijn er onzes inziens meer keuzes denkbaar dan alleen het charismatische lied. De bundelGezangen voor liturgie is een goede afspiegeling van wat er in dit opzicht muzikaal en tekstueelmogelijk is.Psalmen anders?In de kleine selectie die wij nu uit deze bundel aanbieden, komt onder andere Psalm 96 voor. Omprecies te zijn: Psalm 96 I. Een korte toelichting hierbij. In de bundel Gezangen voor liturgie zijn alle150 psalmen opgenomen, echter op een andere manier dan we meestal in protestantse liedbundelsvinden. In protestantse bundel gaat het doorgaans om het Geneefse Psalter. Via het Liedboek zijn weechter ook in aanraking gekomen met een andere ‘psalmtraditie’, namelijk de Lutherse. Daarin is meerruimte voor exegese, bijvoorbeeld vanuit een nieuwtestamentische invalshoek (zie de liederen 13 toten met 21 uit het Liedboek en in ons Gereformeerd Kerkboek het gezang ‘Een vaste burcht’). In debrochure Tussen Leusden en Zuidhorn I: Presentatie 121 liederen is achtergrondinformatie bij dit typepsalmliederen opgenomen (34-35) (zie ook de Acta van Leusden 1999, bijlage 23, 565-566). Ook viaandere kanalen kwamen onze kerken in aanraking met andere vormen van psalmen zingen. Eentijdlang waren bijvoorbeeld de niet-berijmde psalmen in de toonzetting van de Vlaamse kerkmusicusLodewijk de Vocht regelmatig te horen, onder andere door de inspanning van prof. H.J. Schilder.Daarnaast raakten er liederen bekend uit de evangelische liedcultuur, waarvan de tekst bestaat uitonberijmde schriftgedeelten (psalmen, maar ook nieuwtestamentische teksten). Overigens zijn onzegeloofsbelijdenissen, Gezang 3 en 4 uit het Gereformeerd Kerkboek, ook vormen van ‘onberijmd zingen’.Om kort te gaan: binnen het geheel van de kerkmuziek is het zingen van psalmen in de berijmdevorm ‘slechts’ een van de mogelijkheden.De psalmen zoals ze in Gezangen voor liturgie zijn opgenomen, weerspiegelen verschillende anderemogelijkheden. Sommige psalmen zijn overgenomen uit het Geneefse Psalter, maar de overgrotemeerderheid is onberijmd en de melodie is zo geschreven dat de psalm vooral in beurtzang wordtgezongen. Niet altijd gaat het in deze psalmen om de totale psalmtekst. In Psalm 96 gaat het om deverzen 1-2 en 8-9 en die worden bovendien gecombineerd met Efeziërs 5:19-20 (refrein). Deaanduiding I wijst erop dat deze psalm in de bundel meermalen is opgenomen; naast psalm 96 I komtook psalm 96 II voor.We stellen dit repertoire en deze wijze van psalmen zingen om verschillende redenen aan u voor:- De muzikale kwaliteit van dit genre is doorgaans hoog. Er is sprake van een nauwe samenhangtussen tekst en melodie, tussen woord en toon.- Deze psalmen zijn niet geschreven in een vaste strofenvorm maar in een open vorm. Kenmerkendaarvan zijn: een sterke woord-toonverhouding, onberijmde teksten, afwisseling tussen cantor,cantorij en/of gemeente. De liederen zijn niet altijd gemakkelijk, maar wel heel goed zingbaar;de gemeente kan de refreinen goed meezingen. De vorm vraagt om een goede kerkmuzikalevoorzieningen: organist en cantor. Die combinatie is niet overal aanwezig, maar waar dat welhet geval is, zal deze vorm als zeer verrijkend worden ervaren. Wij zijn ervan overtuigd dat29 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003deze manier van zingen zeer de moeite waard is: de vorm heeft een krachtige werking. De vormpast ook bij onze tijd: een andere muzikale taal en ‘interactief’ zingen.- De vorm van zingen, namelijk in beurtzang (met afwisselende groepen) stuurt de beleving énleidt dus tot een andere beleving dan die bij strofisch zingen. Zonder af te willen doen aan hetstrofisch zingen, wijzen we erop dat deze vorm van zingen veel overeenkomsten vertoont metde wijze waarop de psalmen in de tijd van ontstaan werden gezongen. Beurtzang, in allerleivorm, was inherent aan de liedvorm van de psalmen.Voorstel liederenVooralsnog hebben wij – door de tijdslimiet – slechts een bescheiden eerste selectie van 6 liederen uitGezangen voor liturgie kunnen maken:1. ‘Psalm 96 I’ (tekst: Ida Gerhardt en Marie van der Zeyde; van de psalm zijn de verzen 1-2 en 8-9 gebruikt, die worden gecombineerd met Efeziërs 5:19-20 in het refrein; muziek: HermanStrategier);2. 563: ‘Zingt Jubilate’ (Barnard/Mehrtens): een lied, geschreven bij Psalm 66: 1-3;3. 570: ‘Zo vriendelijk en veilig als het licht’ (Oosterhuis/Huijbers). De melodie is dezelfde alsLiedboek 487;4. 584: ‘De dag gaat open’ (Swagemakers/Mesdag): Een ochtendlied. Wij geven de voorkeur aande melodie van Willem Mesdag uit Zingend geloven IV;5. 600: ‘Een schoot van ontferming’ (Oosterhuis/Oomen): een tekst met elementen uit de Lofzangvan Zacharias;6. 626: ‘Jouw leven staat aan het begin’ (Hanna Lam/Wim ter Burg): een dooplied, met eenrefrein.5.7 Steunpunt liturgie5.7.1 Inleiding1. AlgemeenDe Generale Synode Leusden 1999 stelde Deputaten Kerkmuziek in staat om structureel aan de slag tegaan met ondersteunende activiteiten rond de besluiten die liturgie en kerkmuziek betreffen. Per jaarwerd daarom een totaalbedrag van ƒ 25.000,– ter beschikking gesteld voor het gehele deputatenwerk,zodat het ondersteunende werk gehonoreerd kon worden. In bijlage 7.5 bij dit rapport zijn twee jaarverslagenvan de ondersteunende activiteiten te vinden: het jaarverslag over 2000 en een verslag vande eerste vijf maanden van 2001 (slechts vijf maanden in verband met de deadline van het rapportvoor Zuidhorn 2002).Deze jaarverslagen laten zien dat er in de afgelopen periode (februari 2000-mei 2001) een bepaaldestructuur is ontwikkeld. In de komende periode willen we die structuur verder uitbouwen. De ervaringenvan de beginperiode geven duidelijk aan dat er alle reden is om dat ook daadwerkelijk te gaandoen. Vandaar dat wij in dit hoofdstuk komen met voorstel een Steunpunt Liturgie in het leven teroepen. Dit voorstel is te vinden in paragraaf 2. Voordat we echter dat voorstel formuleren, gaan we inop a) de plannen die de afgelopen periode vanuit de praktijk zijn ontstaan (2); b) de noodzaak van eenstructurele basis van waaruit die plannen uitgewerkt kunnen worden (3); en c) de vraag naar deGereformeerde Kerken in Nederland 30

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3verhouding tussen het reguliere werk van deputaten Eredienst en Kerkmuziek en het werk van hetSteunpunt Liturgie (4).2. Toekomst op korte termijnOp het moment dat dit rapport wordt geschreven, is de eerste fase van het ondersteunende werk voorbij,namelijk het opzetten van de activiteiten die aan deze ondersteuning gestalte geven en het ontwikkelenvan een structuur die daarbij past. In deze eerste fase werd vooral gewerkt aan de presentatie vande 121 liederen, het in het leven roepen van het spreekuur, het bekendmaken van de mogelijkheid totondersteuning, en het samenstellen van materiaal in de vorm van Notities en Documentatiemappen.In de volgende fase zal het een en ander worden uitgebouwd. Daarnaast zijn er plannen om met devolgende onderwerpen aan de slag te gaan:- ondersteuning bij de invoering en introductie van het Liturgisch Katern; het samenstellen vaneen Notitie of brochure met toelichtingen op onder andere de liturgische gezangen uit het LiturgischKatern;- abonnementensysteem Notities (verzoek uit het land);- website inrichten;- ondersteuning bij het aanleren van liederen (studiedagen op centrale plaatsen in het land);- ondersteuning aan beginnende liturgiecommissies (oriëntatiebijeenkomsten op centrale plaatsenin het land);- ondersteuning voor cantorijen en cantores (landelijke studiedag);- regeling kerkmuziek (onder andere n.a.v. Amersfoort-Centrum);- overzicht van materiaal dat binnen de plaatselijke kerken is gemaakt, met het oog op uitwisseling;- één- à tweejaarlijkse nieuwsbrief voor kerkenraden met onder andere vermelding activiteiten enmateriaal;- informatieve pagina in Dienst;- contacten met predikantenvereniging;- lesbrief rond het kerklied; momenteel worden de mogelijkheden van samenwerking met deGereformeerde Hogeschool te Zwolle (afd. Pabo) in het komende schooljaar onderzocht;- materiaal voor catechisaties;- ontwikkelen van materiaal rond het kerkelijk jaar;- ondersteuning bij bijzondere diensten (met asielzoekers, anderstalig, evangelisatie);- suggesties voor de liturgische kant van kleinschalige bijeenkomsten.3. Toekomst op lange termijnZoals we hierboven aangaven, zal de structuur die in de beginperiode is opgezet in de volgende faseworden uitgebouwd. In die uitbouw past het aanbieden van het voorstel om te komen tot een SteunpuntLiturgie. We wijzen daarbij op enkele belangrijke aspecten.In hun rapporten aan de Generale Synode Leusden 1999 deden deputaten Eredienst en Kerkmuziekeen gezamenlijk voorstel om te komen tot een Steunpunt Liturgie (Rapport Deputaten KerkmuziekLeusden 1999, par. 4.c.4.2, 97). Zij deden dat onder andere vanuit de ervaring die deputaten Kerkmuziekin de voorliggende periode hadden opgedaan met ondersteunende activiteiten rond de introductievan de 255 gezangen. (De generale synode heeft dat verzoek niet gehonoreerd omdat zij hetbeter achtte eerst te bespreken of we als Gereformeerde Kerken op diverse gebieden centrale begeleidingwillen voor de kerken. Wel heeft de generale synode een bepaald bedrag ter beschikking31 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003gesteld om ondersteunende activiteiten te honoreren, aangezien van deputaten niet verwacht kan wordendat ze de processen die kerken en synode in gang hebben gezet, in hun vrije tijd van procesbegeleidingvoorzien [art. 61, werkplan 5, besluit 5].)Het gevolg van dit besluit is dat het werk van de ondersteunende activiteiten een enigszins diffuuskarakter heeft. Enerzijds is het tijdelijk, namelijk de periode tussen Leusden en Zuidhorn, en is hetgereserveerde bedrag onder andere bedoeld om de reacties van de kerken op het rapport aan Zuidhornnaar behoren te kunnen verwerken. Anderzijds vraagt een goede aanpak van het ondersteuningswerkom een structurele opzet.Om de inhoudelijke kant van het ondersteuningswerk te garanderen, is een structurele aanpak noodzakelijk.Met name waar het gaat om ontwikkeling van cursussen, lesmateriaal, goede documentatie,goede communicatiestructuren met de doelgroep, geen ad hoc-denken maar een langetermijnplanning(waarbij ook een goede band met de doelgroep wordt opgebouwd). Bovendien bevestigt de huidigepraktijk de wenselijkheid van een liturgisch steunpunt; mensen uit het land zijn vaak heel blij als blijktdat ze bij hun plaatselijke activiteiten ondersteuning aangereikt (kunnen) krijgen; men weet ons tevinden (zie ook de beide jaarverslagen onder kopjes Tussen Leusden en Zuidhorn I en II punt D,Onderwerpen (jaarverslag 2000), Respons, Onderwerpen, Regeling Kerkmuziek (jaarverslag 2001).Op basis van deze overwegingen presenteren deputaten Kerkmuziek samen met deputaten Eredienst indit hoofdstuk een voorstel om te komen tot de oprichting van een Steunpunt Liturgie.4. Verhouding tussen deputatenwerk en ondersteunend werkIn de afgelopen periode werden de ondersteunende activiteiten van deputaten Eredienst en Kerkmuziekopgezet. Een van de aspecten die daarbij speciale aandacht kreeg, is de verhouding tussen het‘gewone’ werk van deputaten en het ondersteunende werk. Anders gezegd: wanneer viel iets ondergewoon deputatenwerk en wanneer was het ondersteunend (en dus gehonoreerd) werk.Uit de jaarverslagen wordt duidelijk wat het ondersteunende werk behelst. Letterlijk gaat het hier omactiviteiten die bedoeld zijn om de kerken te ondersteunen bij het in praktijk brengen van de besluitenrond eredienst en liturgie van de generale synode. Dat ondersteunen valt onder de opdrachten diedeputaten Kerkmuziek en deputaten Eredienst van de generale synode kregen, maar er zijn tweeredenen om dit werk aparte aandacht te geven: a) het is dermate omvangrijk dat het vrijwilligerswerkoverstijgt; b) de ondersteuning en begeleiding van de processen die de generale synode in werking zet,is dermate specifiek dat ze speciale aandacht, voldoende tijd, en specifieke deskundigheid vereist.Concreet betekent dit twee dingen:1. In de afgelopen periode viel het werk naar aanleiding van de opdrachten aan de deputaten altijdonder het gewone deputatenwerk, tenzij het om het verstrekken van informatie aan de kerken,het beantwoorden van vragen (hoewel die ook binnenkwamen bij de secretaris; het is de bedoelingom op termijn duidelijk te maken welke vragen aan de secretaris moet worden gerichten bij welke vragen met zich tot het steunpunt kan richten) en verzoeken om advies ging. Datviel steeds onder het ondersteunende werk (tenzij het natuurlijk ging om vragen die kort enzakelijk te beantwoorden waren; in dat geval zou doorverwijzen meer tijd vragen dan antwoorden).2. Aan het ondersteunende werk kon op een doordachte wijze worden gewerkt. Deputaten hebbenaltijd vragen beantwoord, maar dan gebeurde dat beknopt en verwijzend, kortom minder ondersteunenden begeleidend. Vanuit het steunpunt is de beantwoording breder, de vraag wordt ineen kader gezet, indien nodig wordt er meer onderzoek gedaan zodat een goed onderbouwdGereformeerde Kerken in Nederland 32

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3antwoord mogelijk is, er wordt materiaal ontwikkeld et cetera. Daarmee wordt recht gedaan aanhet feit dat het bij liturgie en kerkmuziek doorgaans gaat om specifieke vakkennis (dieeventueel moet worden ‘vertaald’). Daarmee wordt ook recht gedaan aan het feit dat de kerkenrecht hebben op een goede begeleiding van de processen die door de generale synode in werkingzijn gesteld. Het mag duidelijk zijn dat het hier vooral gaat om vragen die inhoudelijk vanaard zijn.5.7.2 Voorstel Steunpunt LiturgieAlgemene gegevensDoelstellingHet werk van het Steunpunt Liturgie is de begeleiding van de processen die door de GS op het gebiedvan liturgie en kerkmuziek in werking zijn gezet. Daarnaast en in samenhang daarmee gaat het om hetbegeleiden en ondersteunen van het bezinningsproces op het gebied van liturgie dat mede door desynodebesluiten in gang is gezet, en dat noodzakelijk is om deze besluiten door te voeren. Verderworden de kerken op allerlei niveau voorzien van relevante informatie en ondersteunend materiaal.NaamWij stellen de naam voor: Steunpunt Liturgie.Steunpunt: Het gaat om werkzaamheden die de kerken ondersteunen.Liturgie: De term liturgie behelst het hele terrein van liturgie én kerkmuziek.BezettingEr wordt een medewerker aangesteld die vakkundig geschoold is op het terrein van liturgie en kerkmuzieken die in staat is de relevante vakinhoudelijke kennis te ‘vertalen’ voor de verschillende doelgroepenen/of initiatieven daartoe neemt en coördineert. De medewerker wordt aangesteld voor 0,3 fte.StructuurDe medewerker is in dienst van de Gereformeerde Kerken, vertegenwoordigd door de generale synodei.c. de generaal-synodale deputaatschappen Eredienst en Kerkmuziek. Vergelijk voor deze structuur debesluiten van de Generale Synode Leusden 1999 ten aanzien van het Diaconaal Steunpunt (Acta,artikel 68 besluit 3; zie ook artikel 75 besluit 1.6 met grond 6).FinancieringEr wordt een arbeidsovereenkomst opgesteld naar voorbeeld van de regeling rond het DiaconaalSteunpunt en/of de door de Generale Synode Zuidhorn vast te stellen regels rond personeel in dienstvan de gezamenlijke kerken (Acta, artikel 108, besluit).Kwaliteitsbewaking en begeleidingDe gezamenlijke deputaten Eredienst en Kerkmuziek stellen uit hun midden een commissie samen diedienst doet als begeleidingscommissie.33 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003OmschrijvingAchtergrondDe generale synoden van de afgelopen jaren namen onder andere enkele verstrekkende beslissingen ophet gebied van liturgie. De deputaatschappen die de generale synode daartoe dienen, kregen steeds deopdracht mee om de kerken bij het uitvoeren van de besluiten te ondersteunen. Enkele artikelen uit deActa van de twee jongste generale synoden:Berkel en Rodenrijs 1996Opdracht 4c 4: regelmatig, in goed overleg met deputaten eredienst, de kerken te informeren op hetgebied van kerklied en kerkmuziek en lesmateriaal te (laten) ontwikkelen, geschikt voor het schoolonderwijsen de catechese en de kerken voorts te dienen met handreikingen en suggesties ter bevorderingvan de kennis, het zingen en spelen van de psalmen en de gezangen;Leusden 1999Artikel 61, Kerkmuziek, Gezangen, werkplan 5: opdrachten aan deputaten, besluit 2.1: …deputatenverder op te dragen de kerken te dienen met informatie over de wijze waarop de liederen die desynode nu vrijgeeft, kunnen worden geïntroduceerd;Artikel 61, Kerkmuziek, Gezangen, werkplan 5: opdrachten aan deputaten, besluit 5, toelichting: …dat we de laatste tien jaar als kerken en synode grote processen in gang hebben gezet, die om procesbegeleidingvragen. Van deputaten kan niet verwacht worden dat ze dat in hun vrije tijd doen. […]Omdat dit [het geven van informatie en ondersteuning] structureel lijkt te worden, heeft de commissiedaar in het voorgestelde budget rekening mee gehouden.Artikel 49, Eredienst, besluit 2: deputaten op te dragen: […] 2. desgevraagd de kerken te voorzien vaninformatie en advies over zaken met betrekking tot liturgie en eredienst.Naar aanleiding van deze poot van het deputatenwerk, namelijk ondersteuning en begeleiding, en deontwikkelingen die de afgelopen jaren in gang werden gezet, kwamen deputaten tot enkele conclusies:• het liturgisch bewustzijn is duidelijk groeiende, maar verschilt per gemeente sterk. Dat verschilwordt veroorzaakt door de plaatselijke situatie en is sterk afhankelijk van plaatselijke initiatiefnemers;• het ‘rendement’ van plaatselijke activiteiten is doorgaans sterk afhankelijk van de vakinhoudelijkebagage van de initiatiefnemers;• de kerken worden geconfronteerd met grote verandering op liturgisch vlak: nieuwe orde(n) vandienst, nieuwe liturgische elementen, nieuwe formulieren, nieuwe gezangboek;• de synodebesluiten ten aanzien van eredienst en kerkmuziek brengen een grote hoeveelheidwerk voor de plaatselijke gemeente met zich mee. Dat vraagt om begeleiding en ondersteuning.Deputaten concludeerden dat de hoeveelheid werk het vrijwilligerswerk te boven ging en dedendaarom de Generale Synode Leusden 1999 het voorstel te komen tot een Steunpunt Liturgie (zoals erook door de Generale Synode Berkel en Rodenrijs 1996 een Diaconaal Steunpunt in het leven wasgeroepen). In de bespreking op de generale synode kwam naar voren dat het zaak is dat de kerkenbespreken of ze op diverse gebieden wel centrale begeleiding willen. Vandaar dat Leusden nog geenbesluit nam over het voorgestelde Steunpunt. Wel besloot de generale synode om deputaten Kerk-Gereformeerde Kerken in Nederland 34

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3muziek een ruim budget te geven zodat daarmee de ondersteunende werkzaamheden konden wordengehonoreerd. (Acta, artikel 61 besluit 5 en besprekingsverslag).Na de besluiten van de Generale Synode Leusden ging in februari 2000 als aparte poot van deputatenEredienst en Kerkmuziek de zogenoemde ‘ondersteunende activiteiten’ van start. Een verslag van deactiviteiten tot en met mei 2001 (de deadline van het rapport aan Zuidhorn 2002) is te vinden inbijlage 7.5.1. Hierboven werden onder 5.7.1 onder ‘Toekomst op lange termijn’ vervolgens deconclusies getrokken.Het werk van de ondersteunende activiteiten heeft een enigszins diffuus karakter. Enerzijds is hettijdelijk, namelijk de periode tussen Leusden en Zuidhorn, en is het gereserveerde bedrag onder anderebedoeld om de reacties van de kerken op het rapport aan Zuidhorn naar behoren te kunnen verwerken.Anderzijds vraagt een goede aanpak van het ondersteuningswerk om een structurele opzet, met nameals het gaat om een lange termijnplanning, de ontwikkeling van cursussen, lesmateriaal. Documentatie,goede communicatiestructuren.De huidige praktijk bevestigt de wenselijkheid van een liturgisch steunpunt; mensen uit het land zijnvaak heel blij als blijkt dat ze bij hun plaatselijke activiteiten ondersteuning aangereikt krijgen en/ofverwezen kunnen worden naar kerken waar men daarmee ervaring heeft opgedaan. Bovendien is desituatie momenteel zo dat er op het gebied van de kerkdienst veel gebeurt. Niet alleen door besluitenvan synodewege, ook door besluiten van plaatselijke kerken en wensen van onderaf (het ‘gewone’kerklid). Dat leidt bijvoorbeeld tot bezinning over de positie van bijvoorbeeld het kind in de kerk,bezinning rond de plaatselijke praktijk rond de Avondmaalsviering et cetera. De vragen rond deinterpretatie van de artikelen 65 en 67 uit de KO, zoals ze onder andere op de Generale Synode Leusden1999 aan de orde kwamen zijn wat dat betreft illustratief. In deze situatie, waarin de plaatselijkekerken meer dan voorheen nadenken over de vormgeving van de kerkdiensten, is het goed als er eenadres is waar men terecht kan voor advies, handreikingen, suggesties, achtergrondinformatie,informatie over andere plaatselijke kerken e.a.DoelstellingIn de doelstelling zoals zij hierboven is geformuleerd, zijn de volgende elementen te onderscheiden:• begeleiding van de processen die door de generale synode op het gebied van liturgie en kerkmuziekin werking zijn gezet;• begeleiden en ondersteunen van het bezinningsproces op het gebied van liturgie dat mede doorde synodebesluiten in gang is gezet, en dat noodzakelijk is om deze besluiten door te voeren;Hierboven, onder ‘Achtergrond’, werd nog een derde element benoemd:• advies bij het nemen van plaatselijke besluiten t.a.v. liturgie en kerkmuziek.Voor al deze situaties geldt:• de kerken op allerlei niveau dienen met van relevante informatie en ondersteunend materiaal.Dit alles betekent dat het de basis van het werk van het Steunpunt moet zijn: het bezinningsproces ophet terrein van liturgie en kerkmuziek stimuleren. Enerzijds wordt dat uitgewerkt in onder andere debegeleiding van de door de generale synode in gang gezette processen. Anderzijds krijgt dat gestalte inde begeleiding van de plaatselijke kerken in een situatie waarbij de plaatselijke kerken steeds meerzelfstandige beslissingen nemen ten aanzien van de kerkdienst. In samenhang hiermee is het SteunpuntLiturgie het centrale adres waar men informatie over door de kerken genomen besluiten en gemaakt35 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003materiaal et cetera kan krijgen. Zo hebben de kerken de mogelijkheid op de hoogte te blijven vanelkanders gebruiken, te leren van elkaar, samen te werken en geïnspireerd te worden.DoelgroepDe doelgroep is in zijn algemeenheid de Gereformeerde Kerken in Nederland (vrijgemaakt). Binnendit grote geheel zijn verschillende doelgroepen en niveaus te onderscheiden:• kerkleden• onderwijs• diverse kerkelijke organisaties• liturgiecommissies• organisten en cantores• kerkenraden• predikantenAanspreekpunt en informatiestroomHet Landelijk Steunpunt is via de gebruikelijke wegen te benaderen: telefoon, e-mail, fax, post. Vanuitdit adres/deze adressen komt de informatiestroom richting kerken voort. Vanuit dit aanspreekpuntwordt ook de ‘vraagbaakfunctie’ vervuld.NetwerkVoor de informatievoorziening kan gebruikt worden gemaakt van een breed netwerk. Dat is in deeerste plaats de structuur die gevormd wordt door de kerkelijke bladen:• Dienst (doelgroep: kerkenraadsleden)• Pro Ministerio (doelgroep: predikanten)• opiniebladen, regionale kerkbladen, verenigings- en bondsorganen (doelgroep: kerkleden)• vervolgens gaat het hier ook om de mogelijkheden die het internet biedt:• de internetsite van de kerken, met links naar sites van deputaten Eredienst en deputatenKerkmuziek, de ontwikkeling van eigen site van het Steunpunt Liturgie• ook kan er worden samengewerkt met diverse bestaande instanties:• VGK (dit wordt al in praktijk gebracht – zie het bestaande cursusaanbod)• GVIMaterialen en middelenOm de doelstelling van het Landelijke Steunpunt te realiseren zijn behalve een aanspreekpunt en eennetwerk ook materialen en middelen erg belangrijk.- Materiaal dat ontwikkeld is naar aanleiding van vragen uit het land: Notities, Documentatiemappen,incidentele documentatie.- Lesbrieven t.b.v. het onderwijs, catechisatie, Bijbelstudie.- Nieuwsbrief voor kerkenraden en/of liturgiecommissies.- Cursussen- Het bestaande cursusaanbod dat in samenwerking met de VGK wordt aangeboden.- Specifieke cursussen/studiedagen voor een speciale doelgroep, zoals studiedagen voor hetaanleren van liederen, studiedagen voor cantorijen en cantores, bijeenkomsten voor liturgiecommissies.Gereformeerde Kerken in Nederland 36

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3BezettingIn de periode tussen Leusden en Zuidhorn is bij het bepalen van het budget uitgegaan van ca. 0.2 fte (8uur per week). De praktijk wees uit dat de huidige werkzaamheden daar ook minimaal om vragen. Inhet voorstel wordt uitgegaan van 0.3 fte, omdat verwacht mag worden dat de werkzaamheden zichzullen uitbreiden als het Steunpunt Liturgie een feit is. Die uitbreiding wordt onder andere veroorzaaktdoor de inhoud van het werk, bijvoorbeeld meer administratie, uitbouw van het werk (zie ook hierbovenonder 5.7.1 1. ‘Toekomst op korte termijn’). Verder leert de ervaring ook dat aanbod de vraagversterkt, dus dat op grond van het aanbod (het Steunpunt Liturgie) er meer vraag (om ondersteuning)komt. Het is mogelijk dat 0.3 fte niet het antwoord op de verwachte ontwikkelingen blijkt te zijn; naeen evaluatie van de periode tussen de Generale Synode Zuidhorn en de daaropvolgende generalesynode kan dan een inkrimping of een uitbreiding naar 0.4 fte worden overwogen.In het bedrag dat voor de bekostiging van het Steunpunt Liturgie wordt gereserveerd, zal opgenomenzijn A. personeelskosten (salaris, pensioenregeling, sociale premies e.a.) en B. overhead (huur,kantoorinrichting en -apparatuur, onderhoud, porto, telefoon, fax, kopiëren, kantoorartikelen, productiekostenmaterialen (brochures e.a.), software, kosten website, reiskosten et cetera).Voortgangs- en kwaliteitsbewakingUit de beide deputaatschappen worden een begeleidingscommissie samengesteld die met regelmaat hetwerk en de plannen van het Steunpunt bespreken. Per jaar wordt aan de deputaatschappen een jaarverslagvoorgelegd. De steunpuntfunctionaris woont op uitnodiging (een deel van) de vergaderingenvan beide deputaatschappen bij zodat hij/zij op de hoogte is van de uitvoering van de opdrachten en debijbehorende denkprocessen. De ervaring van de afgelopen periode heeft geleerd dat dit een belangrijkgegeven is. Bovendien is een goede afstemming van de werkzaamheden van steunpunt en deputateneen voorwaarde.EvaluatieDe aanstelling is vooralsnog voor twee GS-perioden. Dat betekent dat het Steunpunt Liturgie en zijnwerkzaamheden op de generale synode van 2008 zal worden geëvalueerd, met daaruit voortkomendeen besluit over de toekomst. Deputaten Eredienst en Kerkmuziek zullen die evaluatie samen met eenexterne commissie voorbereiden. We stellen deze werkwijze voor naar analogie van de gang vanzaken bij het Diaconaal Steunpunt.AlgemeenBij het samenstellen van dit voorstel is onder andere uitgegaan van de werkwijze en regelingen rondhet Diaconaal Steunpunt, terwijl ook de (ontstaans-)geschiedenis van het voormalige Informatie enLectuur Centrum voor Evangelisatie (tegenwoordig Deputaten Toerusting Evangeliserende Gemeente)een inspiratiebron was.BegrotingOp de Generale Synode Zuidhorn zal een begroting voor het jaar 2002/2003 worden overlegd, gecombineerdmet een werkplan.37 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-20035.8 Overige activiteiten5.8.1 Overleg met deputaten EredienstMet deputaten Eredienst hebben we in deze periode drie maal vergaderd; daarnaast is er contactgeweest per telefoon en per e-mail. Kernpunt hierbij werd gevormd door de synodeopdrachten inzakebezinning op de hedendaagse cultuur. Op dit punt vertoonden de opdrachten aan beide deputaatschappenveel verwantschap.Verder is doorgesproken over de gezamenlijke aspecten van de communicatie met de kerken zoals datin de ondersteunende activiteiten is verwoord.Ook het Steunpunt Liturgie (zie 5.7) kwam daarbij aan de orde.5.8.2 CultuurnotaDe cultuurnota zelf is opgenomen in het rapport van deputaten eredienst. Het lijkt ons overbodig omdit stuk in beide rapporten een plaats te geven.Eén aspect van deze nota is met name ook van belang voor het vervolg van onze werkzaamheden. Datbetreft de verhouding tussen liederen in de bundel en liederen op de lijst en hiermee verbonden defunctie van de uiteindelijke liedbundel.Bundel en lijstIn besluit 5 (art. 58, p. 135 Acta) maakt de synode van Leusden een onderscheid tussen een ‘lijst’ metnieuwe liederen en de ‘bundel’ die zal ontstaan. Hierbij gaat het niet enkel om de volgorde van ontstaan.De lijst zal meer liederen omvatten dan de bundel, deze laatste zal evenwichtig van samenstellingmoeten zijn. ‘Dat betekent ook dat er gezangen zullen zijn die er niet in passen, maar die welvrijgegeven zijn voor gebruik, aldus de rapporteur dominee Zomer namens de synodecommissie [p.139].In het commissierapport is deze gedachte verder uitgewerkt [p. 543 e.v.]: In 2008 hopen we als kerkeneen nieuwe gezangenbundel te hebben. […] Tot die tijd zullen synodes dus een lijst moeten vaststellenvan goedgekeurde liederen.[…] Ten behoeve van zo’n evenwichtig samengestelde bundel zouden dusbepaalde goedgekeurde liederen kunnen ‘afvallen’. Concreet denkt de commissie bijvoorbeeld aanEngelstalige liederen: goed mogelijk dat een synode op voorstel van deputaten zulke liederen goedkeurtvoor gebruik in [steeds meer voorkomende Engelstalige] diensten, maar niet opneemt in debundel.Nu lijkt het de commissie niet goed dat eenmaal goedgekeurde gezangen weer worden ‘afgekeurd’,eenvoudig vanwege het feit dat ze niet in de bundel passen. En dan volgt een belangrijke zin: …watons betreft zal er dus altijd een lijst blijven bestaand van goedgekeurde liederen, waarvan dus eendeel beschikbaar is in de vorm van een nieuwe gezangenbundel voor onze kerken. […] een lijst die inde jaren daarna kan worden aangevuld met nieuwe liederen.Het is duidelijk dat er een belangrijk onderscheid bestaat tussen welke gezangen mogen wordengezongen in de eredienst (lijst) en welke gezangen worden opgenomen in de uiteindelijke bundel.(bundel) [p. 544].Als deputaten juichen we deze gedachten hartelijk toe.Gereformeerde Kerken in Nederland 38

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Functie liedbundelOp de synode van Leusden is ook doorgedacht over de functie van de bundel. Adviseur professor TeVelde legde hierop vooral de nadruk: ‘Is de bundel prescriptief of dienstverlenend?’ Hij adviseert omdat duidelijk te maken. ‘Mag alleen gezongen worden wat in de bundel staat? Of is de bundel eenmiddel om niet steeds alles te hoeven kopiëren wat je laat zingen? Gezangen die vrijgegeven worden,hoeven daarmee nog niet in de bundel.’De gedachtegang die uit de besluitvorming naar voren komt, vraagt om meer duidelijkheid op dezepunten. Deze hebben alles uit te staan met het antwoord op de vraag hoe wij als Gereformeerde Kerkenwillen omgaan met verschillen. Wanneer de ene kerk zich beperkt tot de liederen uit de bundel ende andere ook andere liederen uit de lijst gebruikt en een derde misschien helemaal geen gezangenbuiten die in het Gereformeerd Kerkboek, zullen verschillen tussen de diverse kerken duidelijk aanwezigzijn.Nu in de periode 2002-2005 van deputaten verwacht wordt een voorstel te formuleren over de opzetvan de bundel en volgens plan de synode van 2005 hierin een beslissing zal nemen in eerste lezing, ishet van belang dat er goede studie wordt gemaakt van de vraag hoe we met verschillen omgaan; welkeverschillen verrijkend zijn in ons kerkelijk leven; waar er gevaren kleven aan een verdere verscheidenheidin onze kerken en hoe we als kerken daarmee om moeten gaan; tenslotte waar er grenzenliggen en waar we dus geen verschillen willen laten ontstaan.Deze elementen en overwegingen vormen voor deputaten Kerkmuziek de achtergrond van de genoemdecultuurnota: Leusden heeft al de richting aangegeven voor het werken met lijst en bundel,maar het is van belang om de gevolgen hiervan ook te overzien. Dit zal mede van invloed zijn op dekeuze van de liederen die in de bundel zullen worden opgenomen.5.8.3 Contacten met CGK/NGK/NHK-Geref. BondOok in deze periode hebben we overleg gevoerd met verwante kerken en groepen. We geven een overzichtjevan de uitkomsten.Christelijke Gereformeerde KerkenUit een brief van de ‘Deputaten voor de uitgave van de Schriftberijmingen en de herziening van deliturgische formulieren’ (d.d. 6 april 2001) blijkt dat• de opdracht aan dat deputaatschap beperkt is tot het uitgeven van de bundel Schriftberijmingen.Liedboek 2000 en onderzoek naar de mogelijkheid van samenwerking op dit punt, valt buitende opdracht;• dit niet betekent dat deputaten afwijzend staan tegenover samenwerking;• deputaten van de CGK in hun rapport aan hun synode (najaar 2001) een aanbeveling zullendoen om nader contact te zoeken met ons deputaatschap en om aan mogelijke samenwerkinggestalte te geven;• zij ons attenderen op hun bundel Schriftberijmingen die ‘waardevolle liederen bevat voor gebruikin de eredienst’.39 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Nederlands Gereformeerde KerkenDe Nederlands Gereformeerde Kerken hebben twee personen aangewezen die de ontwikkelingen rondLiedboek 2000 zullen volgen en die zo mogelijk als waarnemer zullen optreden bij Liedboek 2000:drs. J.H. Veefkind en dhr. T. Hoekstra. Er is zowel schriftelijk als mondeling contact geweest in informatievezin. Zij zullen van dit overleg ook melding maken aan de Landelijke Vergadering. Wellichtkunnen we met hen samenwerken in dit project als er althans ruimte komt voor onze kerken; drs.Veefkind is daar niet zo optimistisch over. Een opmerking van dhr. Hoekstra: ‘Is het niet mogelijk, datu, de christelijke gereformeerden en wij samen een aanvullende bundel op de rails zetten. Daar zou iknu nog wel eens zin in hebben’.Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde KerkOp ons schrijven ontvingen we d.d. 1 mei 2001 als antwoord• dat de betrokkenheid in bestuurlijke zin met Liedboek 2000 nihil is; bij verschijnen van hetLiedboek heeft het hoofdbestuur een brochure uitgegeven waarin de liederen zijn getoetst, maardie brochure is vrijwel even oud als het Liedboek zelf;• naar de mening van het hoofdbestuur de inrichting van onze erediensten en die in het gros vande hervormd-gereformeerde gemeente ‘zoveel verschilt dat samenwerking vanwege deze ongelijkheidnauwelijks mogelijk is’;• dat een brochure wordt meegezonden die in maart 2000 door het hoofdbestuur naar de gemeentenzijn verzonden: ‘Het is aan u te bepalen op grond van wat u in deze brochure aantreft,of verder contact gewenst zou zijn’.Hiermee werd verwezen naar de brochure ‘Zingen naar de Schriften’. Andere schriftberijmingen dande psalmen hoeven niet per se uitgesloten te worden. Het al dan niet zingen van het nieuwtestamentischelied kan ‘geen doorslaggevend criterium zijn voor het gereformeerd karakter van deeredienst’.Wat vrije liederen betreft, het is niet zo dat deze liederen, wanneer ze schriftuurlijk zijn, hun plaatsniet mogen hebben ‘in het geheel van het gemeentelijke leven. Daar, waar we ze niet zingen in dereguliere eredienst, kan toch zeker gedacht worden aan bijeenkomsten daarbuiten, zoals diensten meteen missionair karakter of bezinningsbijeenkomsten’.Alles overziende hebben deze contacten, hoe vriendelijk ze ook waren, ons niet zo veel verder gebracht.Dat komt ook doordat er rond Liedboek 2000 nog geen nieuwe ontwikkelingen zijn geweest.Wat de situatie los van Liedboek 2000 betreft: er blijken heel wat verschillen te bestaan tussen onzekerk en de andere kerken als het gaat om de liedbundel:• De opdracht aan deputaten van de Christelijke Gereformeerde Kerken richtte zich enkel op deSchriftberijmingen. Deze kerken hebben behalve de eigen bundel Schriftberijmingen nog zo’n15 à 20 van die berijmingen uit het liedboek vrijgegeven (al zijn er plaatselijk grote verschillen).• De Nederlands Gereformeerde Kerken hebben een kleine 200 liederen uit het Liedboek vrijgegevenen verder nog een eigen aanvullende gezangenbundel, genummerd van 501 tot 540.• De Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde Kerk heeft geen bezwaar tegen schriftberijmingenuit oude en nieuwe testament naast de psalmen. Ten opzichte van de vrije liederenwordt een zeer terughoudende houding aangenomen.• De Gereformeerde Kerken vrijgemaakt hebben besloten tot het selecteren van liederen met eenbréde opzet: naast schriftberijmingen ook liederen uit de historie, naast liederen rond liturgischemomenten ook vrije liederen.Gereformeerde Kerken in Nederland 40

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 35.8.4 Contact met Liedboek 2000Het is moeilijk om een duidelijk beeld te krijgen van mogelijke ontwikkelingen rond het Liedboek2000. In feite zijn we sinds de synode van Leusden nog geen stap verder gekomen. Een schriftelijkcontact is er niet ontstaan: op een brief van ons kwam geen antwoord. Wel is er telefonisch contactgeweest. Er is nog steeds geen zicht op of er een Liedboek 2000 zal komen en zo ja, hoe dat Liedboeker dan uit zal zien.Het meest recente gegeven dat we hebben ontvangen, luidt dat men in november 2002 een rapportklaar zal hebben over Liedboek 2000.Dit betekent dat het naar het oordeel van deputaten gewenst is om voor de toekomst net als op ditmoment het tweesporenbeleid in stand te houden. We wachten met interesse af hoe de ontwikkelingenrond Liedboek 2000 zullen zijn, men is daar op de hoogte van onze belangstelling. Tegelijk zouden wemet ons eigen liedbundelproject gewoon verder moeten werken.41 Deputaten Kerkmuziek

6 – Conclusies/Aanbevelingen6.1 Hoe luek en luab uitgeven?Nu de Synode van Leusden ook opdrachten heeft gegeven om behalve de liederen uit het Liedboekvoor de kerken ook liederen uit eigen kring (=luek) en liederen uit andere bronnen (=luab) teonderzoeken en op te nemen in de selectie voor een nieuwe bundel gezangen, komt ook de vraag naarvoren hoe die liederen na ‘Zuidhorn’ uit te geven.Allereerst moet vastgesteld worden – en dat is uitvoerig in dit rapport te lezen – dat de selectie die aande synode van Zuidhorn wordt aangeboden, een eerste selectie is en dat verwacht moet worden datvolgende deputaten een (royaal) aantal liederen aan deze selectie kunnen toevoegen. De door desynode vrij te geven lijst van liederen zal dus een eerste oogst zijn, waarop nog andere liederen zullenvolgen.Hoe moeten die liederen bij de kerken bekend gemaakt worden, zodat die liederen ook in de komendejaren in de kerkdiensten gezongen kunnen worden?Wij zien de volgende mogelijkheden:1. Omdat het een interim-situatie is, zouden de liederen opgenomen kunnen worden in de Acta opcd-rom, zodat elke kerk daaruit zelf zijn liederen kan overnemen. In dat geval zal uiteraard weleen regeling getroffen moeten worden inzake de auteursrechten;2. de liederen worden uitgegeven in een aparte bundel, (vergelijkbaar met het liturgisch katern?),maar hoeveel kerken gaan van die bundel gebruik maken, mee gezien de interim-situatie?;3. de liederen worden, met vindplaats, op een lijst gezet en de kerken kunnen desgewenst zelf dieliederen voor de kerkdienst kopiëren.Een en ander zal zo geregeld moeten worden dat er geen problemen ontstaan met de auteursrechten.In de komende maanden willen wij ons nader verdiepen in deze mogelijkheden en daartoe zal ookoverleg worden gevoerd met deputaten Generaal-synodale publicaties.6.2 Opname ‘selectie LvK-liederen’ in de eventuele eigen bundel?Deputaten Kerkmuziek die benoemd waren door de Generale Synode Berkel en Rodenrijs 1996presenteerden 255 liederen aan de kerken. (Zie Acta GS Leusden 1999, Art. 59, besluit 2) De GeneraleSynode Leusden 1999 gaf 121 van deze 255 liederen in eerste lezing vrij voor gebruik in de eredienst.Verder werd aangedrongen op terughoudendheid in het gebruik in de eredienst als het gaat om hetlaten zingen van de rest van de 255 (zie 1.1 van dit rapport). Van de resterende 134 presenteren wij alsdeputaten Kerkmuziek benoemd door Generale Synode Leusden 1999 er nu opnieuw 131. De zogenaamdeb-categorie, bestaande uit 182 liederen, is nog niet door het volledige deputaatschapbesproken (zie 5.3.3).De vraag of het toegestaan wordt om vrijgegeven liederen uit het LvK op te nemen in een eigenbundel, kan nog steeds niet worden beantwoord. Er zijn telefonische contacten geweest over dezevraag, er wordt ook over nagedacht door betrokkenen, maar vooralsnog kunnen we niet meer duidelijkheidgeven.Gereformeerde Kerken in Nederland 42

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 36.3 Definitieve bundel in 2008?Wij gaan ervan uit dat de volgende deputaten Kerkmuziek het werk aan de zogenaamde b-categoriezullen kunnen afronden. Datzelfde geldt voor de bespreking van de liederen uit eigen kring die wij totop heden hebben ontvangen. De categorie liederen uit andere bronnen is haast onuitputtelijk, maar weverwachten dat het voorbereidende werk dat tot nu toe is verricht eveneens kan worden voltooid.Wat het bereiken van het beoogde doel betreft, namelijk dat aan de synode van 2005 een evenwichtigeen afgeronde gezangenbundel wordt voorgesteld, lijkt het ons goed om realistisch en dus voorzichtigte zijn. De ervaring heeft ons geleerd dat het werk voor het deputaatschap kerkmuziek erg veel tijd enenergie vraagt. Uiteraard streven wij ernaar om genoemd doel te bereiken maar het zou wellicht vanwijsheid getuigen als de generale synode zich nog eens goed op de haalbaarheid van het door Leusdenvastgestelde traject bezint.6.4 Vervolgopdrachten/samenstelling deputaatschap[Dit onderdeel blijft in deze uitgave achterwege.]6.5 Uitleiding6.5.1 Wat kunnen kerken en kerkleden doen vóór Zuidhorn?De synode van Leusden heeft een regeling getroffen hoe kerken en kerkleden desgewenst kunnenreageren op dit rapport en op de voorstellen. We voegen de passage uit de besluiten van Leusden hieraan toe:2. zes maanden voor het bijeenkomen van de synode schrijven deputaten een rapport vanhun werkzaamheden, dat ook wordt toegestuurd aan de kerken. In dat rapport wordtopgenomen de uiteindelijke selectie van liederen die ze aan de synode voorstellen, meteen algemene verantwoording van hun keus en een korte presentatie per gezang of clustervan gezangen. Tevens wordt in dit rapport opgenomen welke algemene werkafspraken dedeputaten hebben gehanteerd (dat wil zeggen punten waarover zij per gezang dezelfdebeslissing nemen zonder daar steeds opnieuw over te discussiëren);3. kerken en kerkleden hebben tot acht weken voor de opening van de synode de gelegenheidom aan het adres van de deputaten op de voorgestelde selectie te reageren.Vervolgens rapporteren deputaten aan de synode (voor de opening ervan) over de binnengekomenreacties en mogelijke bijstellingen in hun voorstellen. Ook doen ze, in overlegmet deputaten Generaal-Synodale Publicaties, een voorstel voor eventuele uitgave van dedoor de synode vrij te geven liederen; (art. 60 p. 146)Dat betekent concreet dat:• dit rapport in oktober 2001 beschikbaar moet zijn voor kerken en kerkleden;43 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003• kerken en kerkleden dus van oktober 2001 tot het begin van februari 2002 gelegenheid om tereageren op de voorgestelde selectie; deze reactie kan gezonden worden naar DeputatenKerkmuziek, p.a. H. Kisteman, Zonnehof 33, 7772 GA Hardenberg; e-mail henkkisteman@zonnet.nl;• deputaten ordenen de binnengekomen reacties en brengen verslag hiervan uit aan de GeneraleSynode Zuidhorn en gaan na of de reacties een wijziging nodig maken in de voorgesteldeselectie; op deze manier kan de synode goed voorbereid van start gaan.6.5.2 Behandeling op de synode van Zuidhorn 2002De synode van Leusden had een heldere lijn aangebracht voor bespreking en besluitvorming. Nadateerst werd nagegaan welke liederen bezwaren opriepen en welke niet, richtte de bespreking zich verderop de eerstgenoemde groep. Leden van de synode konden een voorstel indienen om een lied nietvrij te geven.Leusden nam als uitgangspunt dat 75% van de afgevaardigden zou moeten instemmen met een lied,anders werd het niet vrijgegeven. Op deze manier werd gerealiseerd dat de vrijgegeven liederen in elkgeval op de synode al een royaal draagvlak hadden.Het lijkt ons gewenst dat Zuidhorn dezelfde waarde hecht aan een goed draagvlak en dat dus ook numinimaal 75% van de afgevaardigden zich achter een lied plaatst.6.5.3 TenslotteVoor ons als deputaten is de periode tussen Leusden en Zuidhorn een zeer intensieve geweest. Er isveel werk verzet. Intensief hebben we ons beziggehouden met allerlei liederen. Keuzes waren nietaltijd makkelijk te maken.Toch heeft de uitvoering van al de gegeven opdrachten ons ook veel vreugde gegeven. Alleen al hetzingen van allerlei liederen stimuleerde ons in onze verwondering voor onze goede God.We hopen dat de brede selectie van allerlei soorten liederen ook als gevolg heeft dat steeds meer kerkledenzich kunnen vinden in de groeiende lijst. Als de Geest ons aanzet tot zingen voor Hem, mogenwe elkaar ook meenemen in de gezamenlijke lofzang tot eer van onze God en tot heil voor elkaar.Wij bidden om een goede bespreking van de voorstellen, zowel in de kerken als op de synode.Gereformeerde Kerken in Nederland 44

7 – Bijlagen7.1 Toelichting op 7 door Leusden ‘geparkeerde’ liederen uit het Liedboekvoor de kerkenVoorgestelde liederenLied 27: ‘De Heer richt op zijn berg een maaltijd aan’TekstDit is een lied naar Jesaja 25:6-8. Het heeft niet de bedoeling de Bijbeltekst letterlijk te volgen, maargeeft toch de inhoud van deze verzen goed weer. Wij kijken als het ware met Jesaja mee naar detoekomst waarin de volken buiten Israël God ook zullen kennen. Tot die bevoorrechte mensen horenwij vandaag ook (strofe 4). Dankzij Gods keuze: ‘de Heer is gul en goed voor al de zijnen’ (strofe 1 r.4). Deze toekomst zal volmaakt zijn. Op het grote Feest is er niemand meer die huilt: ‘… van alle ogenwist Hij de tranen af’ (vergelijk Jesaja 25:8: ‘En de Here HERE zal de tranen van alle aangezichtenafwissen…’). Van dit feest proeven wij al iets bij het Avondmaal.GebruikEen lied voor een avondmaalsdienst, zeker in combinatie met formulier V.MelodieDe melodie is heel snel ontstaan. De componist, Willem Vogel, heeft daarna geprobeerd er een beterevoor te maken, maar hij kwam toch steeds weer op deze melodie terug. Zo werd de voorlopigemelodie de definitieve. Vogel zegt zelf van deze melodie dat ze ‘poogt iets zeer feestelijks en zeerverhevens weer te geven; en dat gaat maar door: twaalf maal die eerste regel - hoog op de berg -waar het ‘feestelijk toe gaat’, je raakt er niet uitgezongen. Het lied mag in een behoorlijk tempoworden gezongen, maar wel in het goede ritme: de halve noten mogen niet met een stip verlengdworden; dat gaat ten koste van de ‘swing’.Lied 41: ‘De Here, de heerser der aarde’TekstGod had aan Abram al beloofd dat in zijn nageslacht alle volken zouden worden gezegend (Genesis12:3). Deze belofte mag Zacharia opnieuw uitspreken. Vandaag wordt deze belofte vervuld aan dekerk. Soms op een wonderlijke manier. Christenen worden vaak geminacht. Maar God kan die situatietotaal veranderen. Zo kan een brutale godloochenaar zich bekeren en in de kerk de gunst van Godzoeken. Die keus moet overigens wel worden gemaakt, zoals blijkt uit strofe 4. Wie denkt bij datcouplet niet aan Christus?Het lied eindigt met een climax: het verzoeningsmaal van God en mensen, ook van mensen dietegenover God hebben gestaan (zoals uiteindelijk voor ons allen geldt!).GebruikDit lied kan worden gezongen bij een preek over Zacharia 8 of een vergelijkbaar schriftgedeelte.45Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003MelodieDe melodie is eigenlijk heel eenvoudig van opbouw; in de eerste regel zitten 2 motieven die in elkevolgende regel weer terugkomen, soms in een andere volgorde, of in een omkering, of op een anderetoonhoogte, maar ze komen weer terug en dat zorgt voor een grote eenheid in deze melodie. Hetzingen moet heel legato (gebonden) gebeuren, de melodie moet als het ware als een rustige rivier doorde kerk stromen.Lied 58: ‘De schapen alle honderd’TekstEen lied bij Lucas 15:3-7. Dit lied laat vooral zien dat God om het verlorene te kunnen redden heel vermoet gaan. Wat moet, zo kun je je afvragen, de heilige God bij prostituees en tollenaars? (vergelijkLucas 15:1, 2). God zoekt het verlorene daar waar de verlorenheid heel duidelijk en schrijnend blijkt.Net zo als een herder voor een weggelopen schaap vaak de woestijn in moet. Maar laten we nietvergeten dat we allen zwarte schapen zijn. Zelfs het slechte voorbeeld van een voorganger wast onsniet wit… Gelukkig laat de goede Herder zich niet van de wijs brengen door onze slechtheid en gaatHij in zijn Zoon de enige weg naar ons behoud (vergelijk bijvoorbeeld Lucas 24:26, ‘Moest (!) deChristus dit niet lijden?’GebruikHet lied is geschreven als kinderlied.MelodieDe melodie heeft een duidelijke structuur: r. 1 = r. 3, r. 5 = r. 7; r. 4 loopt als het schaapje precies detegenovergestelde richting uit van r. 2, en r. 8 is het logische antwoord op r. 6. Een aansprekende,lekker zingende en snel te leren melodie.Lied 158: Christus, met eer gekroondeTekstIn dit lied wordt de eer van Christus bezongen, de eeuwige Zoon van God. Zijn licht straalt naar allekanten.Enkele opmerkingen. A) Wat wordt er bedoeld met strofe 1 r. 3 en 4: ‘…die bij en in God woonde/ enuitging in de tijd’. We horen hier doorklinken het begin van het Evangelie naar Johannes 1:1 ‘…en hetWoord was bij God en het Woord was God’. Aan de aanduiding ‘in God’ moeten we misschien weleven wennen; de bedoeling is helder: de Zoon is dus ook God. Met in onze gedachten de geloofsbelijdenisvan Athanasius [21] ‘De Zoon is door de Vader alleen, niet gemaakt of geschapen, maarvoortgebracht’ hoeft er inhoudelijk geen moeite te bestaan met deze woorden. En regel 4 verwijst naarvers 14: ‘Het Woord is vlees geworden en het heeft onder ons gewoond . . .’ Ook de geloofsbelijdenisvan Nicea klinkt hier door (artikel 2).B) In strofe 2 r. 3 en 4 staat: ‘…opdat geen mens verloren / zou gaan in zonde en schuld’. Het woordje‘opdat’ geeft het doel aan. De inhoud van deze regels kan ook in andere woorden worden gezegd:‘…maar Hij is lankmoedig jegens u, daar Hij niet wil, dat sommigen verloren gaan, maar dat allen totbekering komen’. Dit staat in 1 Petrus 3:9. Elders in de Bijbel staat ook de andere kant, zoals dat ookhet geval is elders in de liederen ‘Gaan de zondaars eens verloren, is hun ’t helse vuur beschoren’(LvK 278:16).C) Strofe 4 begint met de woorden ‘Gij Schepper aller dingen,/ Gij vaderlijke kracht’. Ook hier klinktJohannes 1 door: ‘Alle dingen zijn door het Woord geworden en zonder dit is geen ding geworden, datGereformeerde Kerken in Nederland 46

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3geworden is’. De woorden ‘Gij vaderlijke kracht’ vragen misschien gewenning. Toch loopt dit beeldparallel met de vorige regel en strookt hij met het hierboven genoemde citaat uit Johannes 1.Het lied is geschreven in een zeer eerbiedige toon; het is een van de oudste liederen van de Reformatie(het verscheen al in 1524) en kreeg de titel ‘Eyn lobsanck von Christo’ mee. De tweede helft vanstrofe 1 verwijst naar Mattheüs 2.GebruikDit lied is een van de meest bekende liederen voor de Epifaniëntijd. Het past bijvoorbeeld goed inbegin januari, gecombineerd met schriftlezingen rond het begin van Jezus’ werk op aarde; ook kan hetop de laatste zondag van het jaar worden gezongen en bij de jaarwisseling.MelodieHet lied dient rustig gezongen te worden, ook in de ritmische verschuivingen, die de melodie zoboeiend maken. De regels moeten aaneensluitend gezongen worden. Door het rustige tempo blijft ertoch nog genoeg tijd over om tussen de regels adem te halenLied 178: Jezus, om uw lijden grootTekstOntferm u, Heer Jezus, vanwege uw intense lijden. Met deze woorden zet dit lied in. Telkens wordtweer gepleit op een ander aspect van het werk van onze Heiland: Om …., ontferm u Heer.Enige onduidelijkheid geeft misschien strofe 5: ‘Here, om uw bloedig zweet,/ Als Ge alleen dewijnpers treedt,/ Om de kelk vol bitter leed, / Kyrie eleison.’ De uitdrukking ‘de wijnpers treden’ komtin de Bijbel voor. Richteren 9:27 ‘[burgers van Sichem] traden de wijnpers en vierden feest’; Jesaja63:2,3 ‘uw klederen als die van iemand die de wijnpers treedt? Ik heb de wijnpers alleen getreden envan de volken was niemand bij Mij’. Wordt daar hier naar verwezen? De gang van het lied volgtJezus’ vanaf de intocht in Jeruzalem (strofe 2). Na de zalving (strofe 3) verhaalt strofe 4 over hetAvondmaal: brood, beker en de woorden. Strofe 5 brengt ons van het symbool naar de werkelijkheid:het lijden van de Heer. Het bloedige zweet werd uitgeperst en Hij moest en wilde ‘de kelk vol bitterleed’ drinken. De uitdrukking ‘de wijnpers treden’ verbindt de wijn van het avondmaal uit strofe 4 metzijn worsteling in de hof van Gethsémane. Zo vloeien beide beelden in elkaar over. De uitdrukking ‘dewijnpers treden’ moet hier dus niet verbonden worden met het gebruik in Jesaja 63:3 waar het oordeelonderwerp is. Zo blijkt dat een (voor)beeld op heel verschillende manieren kan worden gebruikt; hetverband in vers 5 geeft geen enkel misverstand.GebruikHet lied is typisch een lied voor Goede Vrijdag. De gedachtenis van Chistus’ lijden en sterven en deaanleiding daartoe staan centraal. Samen met de vorm – steeds een aanleiding (‘om’) gevolgd door debede om ontferming (‘Kyrie eleison’) – is het lied daarom uiterst geschikt als gebedslied, al dan niet incombinatie met gesproken gebeden (bijvoorbeeld de schuldbelijdenis). Beurtzang is bij dit liedveelzeggend; dat kan met wisseling per couplet, dat kan ook in een vorm waarbij het Kyrie steeds doorallen wordt gezongen.MelodieDe melodie is ongecompliceerd. Toch gaat er een enorme zeggingskracht van uit die naadloos aansluitbij de tekst. De melodie krijgt een klagend karakter onder meer door de halve troonsafstand waarmeede regels 1 en 3 beginnen. Om het smekende en klagende karakter te behouden, moet de melodie in47 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003een langzaam en gedragen tempo gezongen worden, waarbij de kwartnoot (dus niet de halve!) teleenheidis.Lied 398: Door goede machten trouw en stil omgevenTekstDe Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer verzette zich moedig en vol overtuiging tegen het Hitlerregime.Als gevolg daarvan werd hij gevangen gezet in het beruchte hoofdkwartier van de Gestapo inBerlijn. Van daaruit stuurde hij op 28 december 1944 een brief aan zijn moeder, die de tekst van hethier besproken lied bevatte. Het lied droeg hij op aan zijn moeder en aan zijn verloofde. De wens diehij in dit lied uitte, werd niet vervuld. Op 9 april 1945 werd hij in Flossenbürg terechtgesteld. Zo heefthij niet meer echt kunnen genieten van een bevrijde wereld en háár zonneschijn.Bonhoeffer kende de roeping, die God zelfs in heel moeilijke omstandigheden aan zijn kinderen stelt.Maar hij wist zich daarin tegelijk door de Almachtige beschermd. In de tijd waarin de kwade machtenvan Nazi-Duitsland de wereld domineerden en tiranniseerden, voelde hij zichzelf met de zijnen doorgoede machten trouw en stil omgeven. Hij wist wat lijden was. Hij kende de unieke kracht vanChristus’ lijden, maar besefte ook dat je als christen het kruis van je Meester achter Hem aan moetdragen, moet delen in zijn lijden (Romeinen 8:17; Filippenzen 3:10; Kolossenzen 1:24).Het lied is persoonlijk van karakter, maar zoals in vele psalmen uitstijgen boven een incidentelesituatie die de aanleiding was tot de tekst, zo stijgt ook dit lied uit boven de persoonlijke situatie vande dichter. Het lied kan woorden geven aan de emoties van de zangers, het kan hen ook doenmeeleven met die vele mensen die in rampsituaties leven en hun leven en dat van hun liefsten níetzeker zijn.GebruikBehalve in de oudejaarsdienst kan dit lied (evenals bijvoorbeeld Psalm 79:4) gezongen worden in eenkerkdienst vlak vóór, op, of kort na 4 of 5 mei. Eventueel kan het in bepaalde situaties ook met Kerstgezongen worden waar strofe 5 ons herinnert aan Hem die vrede op aarde bracht en die kwam als hetwaarachtige licht dat ieder mens verlicht (vergelijk Joh. 1,9). In de uitgave ‘Auf dem Wege zur Freiheit’,Berlin 1946, ‘Gedichte und Briefe aus der Haft’ van Dietrich en zijn broer Klaus Bonhoefferverwijst de redacteur Eberhard Bethge dan ook naar dit lied als ‘Weihnachtsgedicht’MelodieDe componist (A.C. Schuurman) merkt in het Compendium het volgende op over de melodie:‘De ernstige tekst, vol inkeer en Godsvertrouwen, vroeg om een ingetogen melodie. Zo moet ze ookgezongen worden, geconcentreerd en niet te luid. In regel 3 neemt de spanning toe tot deze vanaf deeerste noot van regel 4 weer afneemt’.Lied 488: Zolang er mensen zijn op aardeTekstHet eerste kerklied van Huub Oosterhuis. Het werd geboren op een fietstocht, op een zondagmiddag innovember 1958, tegen de wind in, van Winsum naar Groningen.Op deze aarde leven een heleboel mensen. Vooral in de stad zie je er veel. Op het platteland groeienkoren en vruchten. Daar zie je en hoor je veel vogels. Daar bloeien bloemen. De mensen praten metelkaar, communiceren, bemoedigen elkaar, maken elkaar met woorden blij. Ze bestaan voor elkaar. Enverder genieten ze van bloemen, vogels en vruchten. Maar er is in deze wereld ook nog een God. EnHij zal er zijn zolang wij er zijn. Hij trekt zijn handen geen moment van deze wereld af. ZijnGereformeerde Kerken in Nederland 48

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3aanwezigheid hangt niet af van onze medemenselijkheid. Het ‘zolang’ is in dit lied dan ook nietvoorwaardelijk op te vatten, maar als een belijdenis van Gods niet aflatende zorg voor en toewijdingaan zijn schepping. God voedt de vogels, Hij kleedt de bloemen, Hij doet de vruchten rijpen. Zo is Hijons aller Vader (Efeze 3: 14,15), of wij dat nu willen weten of niet! Of, zoals Paulus dat zei (tegenheidense Atheners): ‘In Hem leven wij, bewegen wij ons en zijn wij. Wij zijn van zijn geslacht.’(Handelingen 17) En behalve dat is Hij meer. Hij is niet alleen Schepper, maar ook Verlosser. Hij redtde wereld (!) van de dood. En dáárom (!) moet nu alles (!) moet nu alles (!) Hem aanbidden (vergelijkPsalm150: ‘Alles wat adem heeft, love de HERE’).GebruikDit lied kan gezongen worden in een kerkdienst vlak vóór een evangelisatieproject en het is onder onsal jaren lang bekend (E&R 186). Ook is het een mooi lied voor biddag voor gewas en arbeid of tergelegenheid van de jaarwisseling.MelodieBij dit lied hebben de samenstellers van het Liedboek twee melodieën voorgesteld. De melodie vanTera de Marez Oyens (488B) is speciaal voor dit lied gemaakt, en heeft inmiddels veel bekendheidgekregen. De ritmisch ‘swingende’ melodie verleent de tekst een speelse vrolijkheid.Hoe zeer een melodie het karakter van de tekst kan beïnvloeden, blijkt wel wanneer we hetzelfde liedop de melodie van psalm 140 zingen (488A). Dit alternatieve melodievoorstel is gedaan omdat mendestijds de ‘frivoliteit’ van de Oyense melodie nauwelijks aandurfde.7.2 Toelichting op 124 voorgestelde liederen uit het Liedboek voor dekerkenVoorgestelde liederenBijbelliederen (1-115)Lied 2: ‘Wat sprak God op de eerste dag’TekstK. Heeroma zelf schrijft over dit lied van zijn alter ego Muus Jacobse in het Compendium: ‘In zevenstrofen worden, in nauwe aansluiting bij het verhaal van Genesis 1:3-2:3, de zeven dagen bezongen;de zes dagen waarin God sprekenderwijs de hele kosmos heeft opgeroepen, opdat de mens daarin zoukunnen bestaan, met vogels en vissen, vee en gewas, en de zevende dag die God geheiligd heeft om inzijn rust te leven. Het moest een refreinlied worden, want in het Bijbelverhaal vinden we ook zesmaal:‘Toen was het avond geweest en het was morgen geweest: de ... dag’. Bij het verhaal van de zevendedag ontbreekt een dergelijk ‘refrein’ en de zevende strofe moest daarom ook op een andere wijzeworden afgesloten, namelijk met een verwijzing naar de rust, die voor de mens is weggelegd, als Godzijn arbeid heeft volbracht en uitgesproken is. In het verhaal van de eerste twee dagen geeft Goduitdrukkelijk namen: dag, nacht, hemel. De dingen zíjn, zoals God ze nóemt; vandaar in strofe 1: ‘Laatze hun nàmen leren; vandaar in strofe 2: ‘Span, uitspansel, mijn hemel uit’. Met de refreinregel: ‘Hijsprak één dag voor alle’, wordt bedoeld dat God door één dag ‘dag’ te noemen àlle dagen hun vullinggegeven heeft tot aan de voleinding der wereld.’49 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003De laatste vier regels van strofe 7 zijn wat moeilijk te begrijpen, vanwege de ‘dichterlijke herschikking’van de zinsvolgorde. Ze moeten – enigszins geparafraseerd – als volgt gelezen worden: ‘En Godheeft ook voor ons weggelegd dat wij, als alles van het eerste tot het laatste is volzegd, in zijn rustmogen rusten.’MelodieDe melodie die Tera de Marez Oyens bij dit lied gemaakt heeft, is eigenlijk, zoals ze zelf zegt, hetnoteren van de stem van de dichter, die bij hun thuis kwam en een aantal van zijn gedichten voorlas.‘De enigszins plechtige voordracht nam ik onwillekeurig in mijn melodieën over, zodat dáárom, maaróók om de vaak gecompliceerde zinnen, het verstandig is niet te snel te zingen’.Het lied heeft tamelijk lange strofen, maar het is een refreinlied en er staat iets bij geschreven van‘solo’ en ‘allen’. ‘Solo’ kan gezongen worden door een deel van de gemeente, of door een cantorij,maar natuurlijk ook door een solostem. ‘Allen’ staat dan voor de gemeente.In de eerste strofe vragen de 3 e en 4 e regel speciale aandacht. Om dat in dit couplet deze regels één lettergreepminder hebben beginnen we te zingen op de tweede noot, de eerste laten we gewoon weg.Lied 7: ‘Het woord dat u ten leven riep’TekstDeze woorden van Mozes komen voor in de grote rede aan het slot van het boek Deuteronomium. Bekendis het citaat van Paulus in zijn brief aan de Romeinen (10:6-9), waar hij het ‘woord’ nadrukkelijkidentificeert met Christus, de middelaar van het nieuwe verbond. Ook Jan Wit verbindt meteen in deeerste regel ‘het woord’ met Christus, het scheppende woord: ‘Het woord dat u ten leven riep’. In delaatste regels verbindt hij het woord met ‘vrijspraak, vertroosting en gebod’ en met ‘de weg ten leven’:stuk voor stuk termen die in de Schrift aan Christus zijn verbonden. Zo heeft Jan Wit zijn vertrekpuntgenomen in de woorden van Mozes, maar tegelijk een verband gelegd met Romeinen 10.Over de concrete berijming van de woorden van Mozes in Deuteronomium 30:11-16 vertelt Wit:‘Strofe 1 is een weergave met enige aanvulling uit de context van vers 11; strofe 2 van vers 13; strofe3 van vers 12 en strofe 4 van vers 14, hier weer met enige aanvulling uit de context. De omwisseling inhet middengedeelte is door mij bewust voltrokken. Het kwam mij namelijk voor dat in ons wereldbeeldde verre kusten dichterbij zijn dan de hemel. Voor de nog nomadische Israëliet kwamen die afstandenvermoedelijk ongeveer overeen in onbereikbaarheid en gevaarlijkheid.’Wit bedoelt met zijn volgorde dus een climax aan te geven: strofe 2 de overkant van de zee, strofe 3 desterrenhemel. En dan meteen daarop als sprekend contrast strofe 4: Nabij u is het woord, in uw monden in uw hart. Zo wordt het effect van het lied met een simpele ingreep vergroot.GebruikHet lied zou voor en na de schriftlezing gezongen kunnen worden, maar het gebruik hoeft daar niet toebeperkt te worden, omdat het – met de woorden van Jan Wit zelf – ‘in alle liturgisch gebeuren om hetwoord Gods gaat’.MelodieDe melodie van psalm 113 past heel goed bij dit lied.Gereformeerde Kerken in Nederland 50

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Lied 8: ‘Gij hemel en aarde, doe open uw oor’TekstDit lied vormt een eenheid met lied 7. De eerste regels van de laatste strofe van dat lied luiden: ‘Hetwoord van liefde, vrede en recht/ is in uw eigen mond gelegd,/ is in uw eigen hart geschreven.’ Lied 8opent met de aanmaning: ‘Gij hemel en aarde, doet open uw oor/ en geef mij gehoor’. En enkeleregels verder: ‘Ontvangt in uw oor wat mijn mond u ontsluit’ en ‘Ontvangt in uw hart wat mijn tong uvertelt’. Wat in lied 7 als heilsfeit wordt verkondigd, klinkt in lied 8 als een oproep tot bekering: openuw oor, open uw hart voor mijn woord. Of met de laatste regels van strofe 2: ‘Bereidt nu uw harten,bereidt nu uw oren/ om naar Hem te horen!’Het vervolg van het lied vertelt over de bijzondere band tussen God en zijn volk en over de verschrikkelijkegevolgen voor Israël, wanneer het zijn oor en zijn hart niet opent voor Gods woord, maar zichvan Hem afkeert. Vers 5-43 vormen zo beschouwd de uitwerking en (voor een deel) de keerzijde vande eerste vier verzen.Met zijn keuze voor de berijming van de eerste vier verzen heeft Jan Wit de grondtoon van het lied –zijn appellerend karakter – doen uitkomen.MelodieDe melodie van lied 8 is van de hand van Adriaan C.Schuurman; het is dezelfde melodie als die vanlied 6. Zie voor de toelichting: Tussen Leusden en Zuidhorn: Presentatie 121 liederen bij lied 6.Lied 11: ‘Elia was, tot de dood beducht’TekstIn zijn berijming van Elia’s tocht naar de Horeb en zijn ontmoeting daar met God, heeft Muus Jacobseeen selectie toegepast, waardoor het hoofdaspect van deze geschiedenis als het ware wordt uitvergroot.Strofe 1-4 vertelt hoe Elia van God de kracht krijgt om helemaal naar de Horeb te reizen, strofe 5-6vertelt hoe God Elia meteen ook weer rechtsomkeert laat maken.Dat heeft iets ongelooflijk laconieks. Elia die als een oververmoeide moedeloze profeet, de laatstegelovige van het tienstammenrijk, helemaal naar het gebergte Gods reist om zijn ontslag in te dienenen daar te horen krijgt dat hij zich totaal op de situatie heeft verkeken en dat God nog baanbrekendwerk voor hem heeft te doen. God bewaart het volle getal van zijn kerk in de verdrukking (‘zevenduizend’)en mobiliseert machthebbers en een opvolger voor Elia om zijn woord tot uitvoer tebrengen. En zo stuurt God Elia de hele lange weg weer terug...De teneur van het lied doet denken aan psalm 2: God spot met de goddelozen, Hij lacht vanuit dehemel om hun gedoe. Terwijl Elia moedeloos door de woestijn zwoegt naar de Horeb, heeft God al inde plannen van Zijn tegenstanders geblazen en zijn meesterplan beraamd.In letterlijke zin klopt het refrein van strofe 5 en 6 natuurlijk niet. We lezen niet in 1 Koningen 19 dater weer een engel is die Elia opwekt met de dezelfde woorden als op de heenreis. Wat Muus Jacobsehiermee wil benadrukken is de eenheid van Gods handelen: Hij die kracht geeft voor de heenreis, geeftook zijn kracht voor de vervolgopdracht. En ook: God gaat gewoon dóór, Hij laat zich door niets ofniemand ophouden en Hij sterkt zijn profeet om monter en wel zijn taak te kunnen vervullen. Een heelopgewekt en bemoedigend lied.GebruikHet lied is geschreven als refreinlied. De tekst van het refrein (met kleine wijzigingen in strofe 4) legtde nadruk op het feit dat God het is die de kracht geeft. Het is mooi als de liedstructuur ook in de51 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003manier van uitvoering tot uiting komt. Bijvoorbeeld: het verhalende gedeelte van het lied door eenzanggroep of door een solist, het refrein door de gemeente.MelodieDe melodie is op zich niet moeilijk, alleen moeten we goed letten op het ritme van het refrein vancouplet 4: de kleine nootjes in de notatie wijzen ons daarbij wel de weg.. Het lied moet niet al te snelgezongen worden.Lied 22: ‘De wijsheid van vóór alle tijden’TekstWe kunnen hier het beste de dichter Jan Wit uit het Compendium citeren. Hij schrijft over lied 22onder andere het volgende: ‘In Spreuken 8:1 tot 9:6 vinden we niet alleen een aantal verwantespreuken, maar een tamelijk samenhangend loflied op de wijsheid. Zij wordt beschreven als een hoge,in zekere zin hemelse vrouwe die de mensenkinderen als leidsvrouw uitnodigt haar te volgen en alsgastvrouw om aan haar hof te verkeren. Intussen, na deze visionaire woorden worden haar ook eenaantal praktische gezegden over de tegenstelling van wijsheid en dwaasheid in de mond gelegd. Dezemeer praktische en nuchtere gedeelten van de perikoop, hoe zinnig ook, heb ik in mijn herdichting vanhet lied over de wijsheid overgeslagen.Strofe 1 is een weergave van Spreuken 8:1-3. De verzen 4-22 zijn niet herdicht, maar in zekere zin vrijen persoonlijk geparafraseerd in strofe 2. In vers 23-31 beschrijft de wijsheid, die nu toch wel onthuldwordt als de goddelijke wijsheid, zich als een preëxistent wezen waar de Schepper zich al van eeuwigheidin verheugd heeft en dat al zijn scheppingsdaden heeft begeleid. Dit gedeelte is weergegeven instrofe 3 en 4a. In strofe 4b blijkt dan dat deze goddelijke wijsheid, deze hemelse vrouwe toch medebestemd is voor de mensenkinderen. Men kan deze halve strofe beschouwen als een vrije samenvattingvan vers 32-36. De strofen 5 en 6 zijn tenslotte een weergave van hoofdstuk 9:1-6.’Wat opvalt aan deze herdichting is het prachtige lyrische taalgebruik. Er zit vaart en zwier in de woorden,een gedrevenheid van flonkerende allure. Het is licht en voornaam tegelijk – met recht eenvorstelijk lied!MelodieTera de Marez Oyens zegt over haar melodie: ‘De tekst van het lied ‘inspireerde mij tot een statige,mars-achtige melodie. Het is zaak de achtste noten niet te nonchalant en te vlug te zingen. Zij zijn hiergeen versiering, maar een wezenlijk onderdeel van de melodische lijn’.Het ritme is van alle regels in principe gelijk, alleen de laatste regel zet de achtste nootjes op eenandere plaats in de zin; daar zullen we op moeten letten. Zoals we er ook moeten letten op de tweekwartnoten op de woorden ‘tijden’, ‘scheiden’, ‘getreden’ en ‘steden’: ‘de tweede kwartnoot moetsteeds een fractie zachter gezongen worden’, aldus de componiste.Lied 24: ‘Jesaja de profeet zag in de geest’TekstHet één-strofige lied dat het begin van Jesaja’s visioen – Jesaja 6:1-4 – beschrijft, komt uit een herdichting,die vier strofen omvat en het héle visioen van Jesaja beschrijft. De drie ontbrekende strofenzijn te vinden in Compendium, p. 188-189. De dichter, Ad den Besten, vertelt daar dat destijds deInterkerkelijke Gezangencommissie de opzet van het lied voor gemeentezang nogal ‘moeilijk’ vond entenslotte toch nog één strofe accepteerde. Het oorspronkelijke lied is van de hand van Martin Luther.Gereformeerde Kerken in Nederland 52

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Luther bedoelde dit ‘Sanctus-lied’ nadrukkelijk als een avondmaalslied, te zingen door een meerstemmigkoor als antwoord op het breken van het brood en het gieten van de wijn in de beker, wanneer degemeente Christus’ lichaam en bloed ontvangt als het diepste geheimenis van haar geloof. Hij publiceerdehet lied (met de opmerking ‘ondertussen zingt men het Duitse Sanctus . . .’) in zijn DeudscheMesse (1526); in 1525 werd de Deudsche Messe, de mis in de landstaal, voor het eerst gevierd en voordie gelegenheid schreef Luther dit Duitse Sanctus.Waarom schreef Luther juist bij dit hoofdstuk uit Jesaja een lied voor het avondmaal? Allereerstomdat het Sanctus is ontleend aan dit gedeelte uit Jesaja (vers 3). 2 Vervolgens, met de woorden vanAd den Besten: ‘We dienen ons [...] te realiseren, dat het daarin verhaalde voor Luther allerminst geschiedenisin de zin van een eens voor al afgesloten verhaal betekende, – integendeel, het kon iederogenblik in het leven van de mensen nieuwe werkelijkheid worden. Zó het verhaal van lijden, dood enopstanding van de Heer, zo ook het verhaal van Gods grote daden in het Oude Testament. Wat aan deprofeet Jesaja eenmaal ‘geschah’, dat geschiedde, als het goed was, telkens opnieuw aan de om deavondmaalstafel verzamelde gemeente.’Het is jammer dat uiteindelijk slechts 1 strofe van dit Luther-lied in het Liedboek is terechtgekomen.Er valt dan ook alles voor te zeggen om het hele lied in ons gezangenrepertoire op te nemen.MelodieDe melodie is ook door Luther zelf gemaakt en hij liet echt de noten de tekst volgen. Dat komt in deDuitse tekst veel beter uit dan in de Nederlandse vertaling. Wat zowel in het oorspronkelijke tekst alsin het Nederlands gebleven is, is het begin van de zesde zin met het woord ‘zes’. Mooi is ook de toonhoogtein de zinnen over de zes vleugels van de serafs: r. 7 gaat naar het hogere octaaf, r. 8, over devleugels ‘rondom hun voeten’, gaat naar de grondtoon, en r. 9., over de vleugels waarmee ze vliegen,zit daar midden tussenin. Prachtig is de herhaling in de melodie van de zin: ‘Heilig is God, derlegerscharen Heer!’ Dat zal indrukwekkend klinken in de kerk.Lied 35: ‘Scheur, Heer, de heemlen, scheur ze wijd’TekstAd den Besten heeft zich bij zijn berijming van Jesaja 64:1-5 nauwkeurig aan de tekst gehouden. Hijgeeft in zijn commentaar bij dit lied in het Compendium in overweging deze berijming (ook) te latenfunctioneren in de Adventstijd. Met deze restrictie dat het lied dan in verband wordt gebracht met de‘tweede advent’, namelijk de wederkomst van de Here. Den Besten: ‘Bij Jesaja gaat het om hetneervaren van de God van gerèchtigheid, die het onrecht, de machtswaan der groten niet langer kanaanzien en die eindelijk en voor àller ogen zal blijken de Heiland der kleinen en verachten te zijn. Zíjalleen zijn zijn volk, die tégen alle aardse vanzelfsprekendheden in op Hèm wachten en intussen geenhoger levensdoel nastreven dan recht en waarheid te doen op aarde.’In een persoonlijke ontboezeming voegt hij eraan toe: ‘Ik verheug mij erover dat God ‘zal verdervenwie de aarde verderven’, zoals dat in de Openbaring staat (11:18). [...] Want zonder het oordeel datons in de Bijbel wordt aangezegd, zou de wereldgeschiedenis geen enkele zin hebben.’Wie het lied vergelijkt met de lofzang van Hanna, de lofzang van Maria en de lofzang van Zacharias,wordt getroffen door de overeenkomst in toon: dezelfde triomf over Gods recht, die machtigen van detroon stoot en de nederigen opheft, over de Almachtige die verlossing schenkt.2Zie voor verdere achtergrondinformatie het rapport van Studiedeputaten Eredienst t.b.v. de GS Berkel en Rodenrijs1996 (Barneveld 1995), pagina 83.53 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003MelodieDe melodie van dit lied is al heel oud: ze komt voor in een gezangenbundel uit 1608. Het is kennelijkeen tamelijk populaire melodie geweest, want ook in latere bundels waren diverse teksten te vindendie op de melodie gezongen werden.De structuur van de melodie: de eerste drie regels horen bij elkaar; r. 2 is vrijwel gelijk aan de eersteen de derde regel rondt de eerste twee af. In r. 4 en 5 wordt de melodie mooi afgebouwd. De tekst pastbijzonder goed op deze melodie: ‘hetzelfde verlangen en dezelfde verwachting waarvan de tekstspreekt, ligt ook in de melodie’. Er komen nauwelijks sprongen in de melodie voor, mede daardoor isze niet moeilijk te leren.Lied 44: ‘Dankt, dankt nu allen God’TekstDe tekst van dit lied is gelijk aan gezang 35 uit het GK.MelodieDe melodie verschilt van die in het GK want daar heeft men de LvK-versie niet overgenomen. In hetLvK is de melodie hersteld in zijn oorspronkelijke vorm: ze is ritmischer (zie r. 1 en 3 en r. 5) en demelodie van r. 2 en 4 heeft een dalende lijn.Lied 48: ‘O onze Vader, trouwe Heer’Tekst en gebruikDeze herdichting van Luthers lied over het Onze Vader van de hand van Jan Wit en J.W. SchulteNordholt vormt een mooie aanvulling op de bekende berijming van Johannes Eusebius Voet. Het taalgebruikis begrijpelijkerwijs eigentijdser dan dat van Voet en beide berijmingen leggen verschillendeaccenten. Voorgangers die een alternatief voor de ‘oude berijming’ zoeken kunnen hier volgens onsdan ook goed terecht.MelodieDe melodie heeft dezelfde notatie als die van gezang 5 uit het GK, alleen staan er in het GKverhogingen op de voorlaatste noten van r. 3 en 4. Bij een nieuwe uitgaven van het kerkboek kan datwellicht rechtgezet worden.Lied 59: ‘De rijke kwam tot Jezus’TekstArm worden om Christus, opdat wij rijk worden door Christus: ziedaar het thema van de ‘preek’ in ditlied, met als persoonlijke toepassing strofe 4. Want misschien zijn wij wel niet als de rijke jongeling,wij trekken wel degelijk met Jezus mee, maar toch graag op onze eigen manier: karavaansgewijsbeveiligd, ons hele hebben en houden op kamelen geladen. Zo hebben wij onze weg bepaald. Hoerijmen wij dat met de woorden van Jezus dat het gemakkelijker is voor een kameel om door het oogvan een naald te gaan dan dat een rijke het koninkrijk van God binnengaat? Het lied bepaalt ons bij dewaarde van onze welvaart, het geestelijke gehalte ervan, onze prioriteiten. En de klemmende vraagvan het refrein en de slotstrofe luidt: volgen wij Jezus op de rechte wijze, met een onverdeeld hart?MelodieHet is een lang lied: 14 regels. Het is goed de indeling te volgen die er bij aangegeven staat: het lieddoor een cantorij of een solist, het refrein door de gemeente. De componist, Jaap Geraedts, heeft erGereformeerde Kerken in Nederland 54

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3wel voor gezorgd dat de melodie niet onnodig lang ervaren zal worden: hij heeft telkens één melodischezin gemaakt over twee tekstregels, dus in totaal zijn er zeven zinnen. Het tempo moet niet tehoog liggen: de achtste noten moeten toch als rustig ervaren worden.Lied 65: ‘Het graan slaapt in de aarde’Tekst‘Een klein lied over een kleine gelijkenis’, aldus de dichter zelf in het Compendium. Het gaat om devolgende gelijkenis uit Marcus 4:26-29: ‘Alzo is het Koninkrijk Gods, als een mens, die zaad werpt inde aarde, en slaapt en opstaat, nacht en dag, en het zaad komt op en groeit, zonder dat hij zelf weethoe. De grond brengt vanzelf vrucht voort; eerst een halm, daarna een aar, daarna het volle koren inde aar. Wanneer dan de vrucht rijp is, laat hij er terstond de sikkel in slaan, omdat de oogsttijdaangebroken is.’Wie het lied met deze gelijkenis vergelijkt, constateert dat Muus Jacobse de eenvoudige verteltrantvan het origineel heeft gehandhaafd. Simpel van taal en vorm, diepzinnig van boodschap. De kerkgeschiedenisin een notendop.MelodieVoor deze nieuwe tekst heeft men een heel oude melodie gebruikt, namelijk van Valentin Triller uit1555. Het is een beetje een aparte melodie, die niet past in een geijkt denkpatroon van grote en kleineterts. Het zal daarom best wel moeite kosten de gemeente dit lied te laten zingen, maar het zeker demoeite waard. Qua sfeer past het goed bij de tekst.Lied 66: ‘Mijn ziel verheft Gods eer’Dit lied is gelijk aan gezang 7 uit het GK.Lied 67: ‘God zij geloofd uit alle macht’TekstHier kan met hetzelfde commentaar worden volstaan als bij lied 48. Het valt op dat Barnard eencouplet minder nodig heeft om hetzelfde lied te herdichten. Zijn accenten liggen wat anders dan bij deberijming van Anka Brands, die in het Gereformeerd Kerkboek is opgenomen. Ook hier kunnen we deLiedboek-versie aanbevelen als een welkome variant op een bekend lied.MelodieDe melodie kennen we natuurlijk van gezang 8 uit het GK. In de LvK-versie wordt hier en daar echtereen ander tekstritme gebruikt. Het is meer in overeenkomst met de melodie, maar voor wie gewend isaan het tekstritme van de GK-versie is het even opletten. Zie de melismen (één lettergreep op twee ofmeer noten) in r. 2, r. 4, r. 8 en 9. Ook r. 10 heeft een lang melisme, heel karakteristiek en heerlijk omte zingen.Lied 68: ‘Zo laat Gij, Heer, uw knecht’Dit lied is gelijk aan gezang 9 uit het GK.Lied 70: ‘De laatsten worden de eersten’TekstIn het Bijbelgedeelte dat hier berijmd wordt, vertelt Lucas hoe Jezus zijn medegenodigden aan demaaltijd van een voorname Farizeeër berispt, omdat ze de eerste plaatsen voor zichzelf hebben55 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003uitgekozen. Zijn slotvermaning luidt: ‘Want een ieder, die zichzelf verhoogt, zal vernederd worden enwie zichzelf vernedert, zal verhoogd worden.’Wie het lied van Barnard leest, bemerkt dat dit als een bespiegeling op deze toespraak kan wordengekarakteriseerd. Barnard zet Jezus’ woorden in het brede perspectief van de Messiaanse toekomst,inclusief Christus’ wederkomst. Hij ontvouwt in dit lied hoe dat toegaat in het rijk van God. Wat hetdaar betekent om ‘eerste’ en ‘laatste’ te zijn. Zonder aanzien van de persoon zal God recht doen aanieders positie en Hij zal niet aarzelen de aardse orde volledig op zijn kop te zetten: ‘De laatstenworden de eersten,/ wie knielde krijgt een troon,/ wie slaaf was mag nu heersen,/ de vreemdelingwordt zoon.’ (strofe 6). En welke maatstaf zal God daarbij dan hanteren? Deze: ‘Wie zelf zich hoogverheffen,/ die slaat zijn oordeel neer,’ (strofe 4); ‘Maar wie zich heeft gebogen/ voor wat Hij gebodenheeft,/ die zal Hij ook verhogen/ zo waar Hij eeuwig leeft.’ (strofe 5).MelodieDe werkelijk schitterende melodie van Frits Mehrtens ligt heel goed in het gehoor. In een rustig tempoheeft ze een mooie golvende beweging. De melodie sluit zich aan bij het rijmschema van de tekstABAB; de derde zin is gelijk aan de eerste, alleen een terts hoger, en ook de tweede en vierde regelzijn duidelijk aan elkaar verwant. Prachtig om deze melodie in de gezangenbundel te hebben. Linksboven de melodie staat vermeld dat de melodie van dit lied, ‘De laatsten worden de eersten’, isontleend aan ‘De eersten zijn de laatsten’. Geen grapje, want dit laatste lied is onder nummer 482 inhet LvK te vinden.Lied 71: ‘Jezus, wandlend langs de wegen’TekstMuus Jacobse berijmt hier de bekende geschiedenis van de tien genezen melaatsen, van wie slechtséén, een vreemdeling, terugkeert om Jezus te bedanken. In strofe 3 wordt dit verhaal toegepast op desituatie van de gelovigen die, melaats van hart als ze zijn, ook tot Hem roepen om reiniging. En danbeweert Muus Jacobse níet dat wij net zo ondankbaar voor onze redding zijn als de negen melaatsenvoor de hunne. Dat zou wel erg goedkoop en gemakkelijk zijn. Maar hij zet ons wél aan tot inkeer, totzelfonderzoek, tot gebed om dankbaarheid. Want die komt niet uit onszelf, maar door Gods Geestalleen.MelodieBijzonder aan het tekstmetrum is de voortstappende cadans. ‘Jézus, wándlend lángs de wégen,/kwámeens tíen meláátsen tégen’, et cetera. De melodie sluit hier nadrukkelijk bij aan. Ze moet lichtgezongen worden, als het ware echt vertellend, geen ‘loodzware gemeentezangaccenten’, zoals decomponist opmerkt. Je moet je bij het zingen laten leiden door de tekstaccenten, en dan zingt het goed.Als we de melodie zo zingen, heel eenvoudig, zal het een mooie melodie blijken te zijn, die ook nietmoeilijk zingt.Lied 76: ‘Zie hoe de mensen heengaan’TekstDit is een lied over het volgen van Jezus. In de evangeliën lezen we verschillende keren dat Jezus zijnleerlingen voor de keuze stelt met de vraag of ook zij niet willen heengaan, nu zovelen Hem de rugtoekeren. In lied 76 zijn verschillende van die situaties samengebracht. Muus Jacobse heeft zijn tekstzo geformuleerd dat de vraag rechtstreeks op onszelf afkomt, en daarmee maakt hij Jezus’ vraagactueel.Gereformeerde Kerken in Nederland 56

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3De refreinvorm – de laatste vier regels van elke strofe bevatten hetzelfde antwoord – versterkt deonontkoombaarheid van de keus: er is maar één antwoord mogelijk voor de gemeente om werkelijkeeuwig leven te hebben. Let daarbij op de formulering: niet alleen zijn bij Jezus woorden van eeuwigleven te vinden, maar als Hij het geloof in die woorden niet wekt in ons hart is het horen ervan nógvergeefs. Zo is lied 76 ook een impliciet gebed om de gave van de bekering.MelodieTekst én melodie vragen om een uitvoering door twee ‘groepen’: het lied solo, of door een cantorij, ofdoor een (klein) deel van de gemeente, het refrein door allen. Doordat er nogal veel gebruik wordtgemaakt van het muzikale element ‘herhaling’ is de melodie vrij gemakkelijk aan te leren. R. 1, 2 en 4zijn volledig aan elkaar gelijk, r. 3 en 5 zijn verwant aan elkaar. In het refrein zijn de herhalingen ietsminder duidelijk, daar komen ze voor bij bepaalde motieven van vier à vijf noten. Willem Vogel is decomponist van deze melodie, en hem kennen we al als een kerkmusicus die heel goed zingbaremelodieën schrijft.Lied 77: ‘De Trooster komt’TekstDe dichter E.L. Smelik heeft hier een aantal passages uit Johannes 14, 15 en 16 bijeengenomen.Johannes beschrijft hoe Jezus, wanneer zijn lijden nadert, met zijn leerlingen spreekt over de Trooster,die Hij hun zenden zal.Heel mooi komt in dit lied de Drie-eenheid uit, met name in strofe 1 en 2. De Trooster is de Geest, dievan de Vader en de Zoon uitgaat. Sterk tegen doperse opvattingen is strofe 4, regel 3: ‘nooit gaat zijnwoord voorbij.’ Het woord van de Christus is het woord van de Geest, volkomen identiek. Het vuurvan de Geest is het vuur van onze Heiland; de Geest verkondigt wat God ons openbaarde.GebruikPinksteren; HC 20.MelodieZoals in het Liedboek boven het lied vermeld staat, is de melodie van de hand van Johann Störl, uit1710. Het heeft klassieke vorm: de eerste drie regels worden herhaald in r. 4-6, r. 7 en 8 zijn aan elkaargelijk, en r. 9 geeft als slotmotief van het lied het begin (r. 1) weer terug. Door al deze dingen zal demelodie zich snel in het geheugen vastzetten.Lied 84: ‘O God die op het Pinksterfeest’TekstJe zou lied 84 ‘het lied van de transformatie’ kunnen noemen. Een gebed om onze taal ‘om te talen’door de taal van Gods woord. Kernzin van het lied is strofe 2, r.1 en 2: ‘stort nu in ons het goedewoord/ dat wordt geloofd met het gehoor’. Dat slaat rechtstreeks op de preek van Petrus, die uitlegt dathet Pinkstergebeuren de vervulling is van de profetie van Joël. De ‘zoete wijn’ van r.3 is eenzinspeling op het verwijt van de omstanders dat ze teveel hebben gedronken. Jazeker, zegt het lied, wijzijn dronken, maar dan van de zoete wijn van het woord dat de Geest in ons stort. Niet stòm-dronken,zoals jullie denken, maar sprékend-dronken: ‘dat Jood en Griek en Arabier/ uw daden horen, nu enhier,/ dat U Romein en Aziaat/ in eigen taal verstaat!’ (strofe 3). De ‘dronkenschap’ door Gods woordmaakt de tongen van de gelovigen los tot verkondiging aan alle volken.57 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Het overstelpende van het Pinksterwonder krijgt in het lied vorm d.m.v. het dóórlopende gebed overde grenzen van de strofen heen. Pas aan het eind van strofe 3 staat de eerste punt, en dat is dan ookterecht een uitroepteken.Strofe 4 is een gebed om ‘bekwaammaking’ van onze tong en taal voor de taak van de verkondiging.Een gebed om her-vorming van onze woorden, opdat zij een passend voertuig van Gods bedoelingzijn. Alleen wanneer de Geest onze taal herschept tot Gods oorspronkelijke bedoeling zullen wij zijnverkondigers kunnen zijn.GebruikPinksteren. Een dienst rond zending en/of evangelisatie; in combinatie met voorbede voor een evangelisatieprojectin de eigen gemeente.MelodieNico Verrips heeft voor deze tekst een melodie gemaakt. Het is een eenvoudige melodie in een‘gewone’ toonsoort. Het zal niet moeilijk zijn deze melodie te leren. Er moet op gelet worden dat ergeen rusten tussen de verschillende regels staan, we moeten dus, in een rustig tempo, dóórzingen. Deovergang van r. 3 naar r. 4 vraagt enige aandacht in verband met het ritme van regel 4.Lied 88: ‘Mijn God, gewapend tot de tanden’TekstOver Romeinen 7 zijn verschillende exegeses in omloop. De ene exegese meent dat in Romeinen 7 deniet-bekeerde mens spreekt, de andere gaat juist van het tegenovergestelde uit. Jean Racine – dedichter van het oorspronkelijke lied – kiest duidelijk de kant van de laatste exegese: juist de bekeerdemens zal in zijn leven, in zichzelf strijd ontmoeten. Het geloof dringt tot een volkomen keus voor God,maar wordt daarbij fel aangevochten door ons oude ‘ik’. Die verscheurdheid heeft Racine concreetgemaakt in het beeld van de beide ‘mannen’, die in de christen strijd voeren. In aangrijpend directebeelden komt het gevecht onontkoombaar op ons af. Het lied eindigt zeer toepasselijk in een gebed omeen hart dat onverdeeld de Heer is toegewijd.GebruikBehalve bij de lezing uit Romeinen 7, of een preek over dit Bijbelgedeelte, past het lied ook bij het‘algemene’ thema van de navolging van Christus, of bij HC 2 en 3.MelodieDe melodie is van de hand van Adriaan C. Schuurman. Doordat de melodie veelal stapsgewijsverloopt, dus met veel secundeschreden, is het echt vocaal gedacht. Heel mooi in de melodie is deovergang van de vijfde naar de zesde zin. Bij het zingen moeten telkens twee zinnen bij elkaar gedachtworden.Lied 89: ‘O Christus, Heer der heerlijkheid’TekstAd den Besten parafraseert hier de bekende passage uit de brief van Paulus aan de Romeinen over deschepping, die met reikhalzend verlangen wacht op de dag van Christus. Het lied is als volgt opgebouwd.Het begint met een lofprijzing van Christus, het licht dat de schaduw van deze tijd zal overwinnen.Strofe 2 beschrijft wat deze overwinning voor ons zal betekenen: wij zullen eindelijkwerkelijk mensen zijn en evenals Christus het beeld van God vertonen. Wij zullen Gods kinderen in deGereformeerde Kerken in Nederland 58

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3volle zin des woords genoemd mogen worden. Naar dat moment ziet de hele schepping uit, want hetbetekent voor haar eveneens verlossing. Haar lijden, haar barensnood zal voorbij zijn; ook voor haarbreekt het nieuwe leven aan: strofe 3 en 4.Het lied eindigt met een gebed om bemoediging door de Geest. Opdat wij nu al, in dit leven, aan dehele schepping tonen wat het heil van Christus betekent.MelodieEen lied van vijf regels. De eerste en de derde zijn wat de melodie betreft aan elkaar gelijk. De vierderegel is in de melodie eigenlijk de belangrijkste, daar gaat het naar het hoogtepunt toe, in de vijfderegel wordt dan de melodie weer rustig afgebouwd. Frits Mehrtens vond in de tekst de vierde regelvan de diverse strofen de belangrijkste, vandaar zijn opbouw van deze melodie.Lied 93: ‘Bij ‘t steken der bazuinen’TekstIn de passage uit de eerste brief aan de Korintiërs die Jan Wit hier berijmt, beantwoordt Paulus devraag, hoe wij als gelovigen ons de dag van Christus’ wederkomst moeten voorstellen. Hoe zal datzijn voor de gestorvenen en de dan levenden? Het gaat in deze passage dus niet over het oordeel vooralle mensen. Hier gaat het om het ‘geheimenis’ van de radicale verandering, die God op dat momentaan Zijn kinderen zal voltrekken, doden en levenden.‘Bij ‘t steken der bazuinen’ is onder de handen van Jan Wit een intens lied van verlangen en triomfgeworden. Over de opbouw van het lied meldt Wit in het Compendium: ‘Strofe 1 en 2 geven de tekstweer van I Kor. 15:51-52, al kan men niet zeggen dat in elke strofe één Bijbelvers herdicht is; strofe 3geeft de verzen 53 en 54 weer; strofe 4 vers 55; strofe 5 de verzen 56 en 57; strofe 6 is een vrijebewerking van vers 58.’GebruikDit ‘bazuinenlied’ is bijzonder geschikt voor de Paastijd, door de context (het begin van 1 Korintiërs15; zie ook strofe 1, 2 de helft) maar ook door de jubelende, hymnische en visionaire toon.MelodieDe melodie is bekend: psalm 107. Dat Jan Wit deze melodie gekozen heeft voor dit lied is nietverwonderlijk: alleen al het ‘steken der bazuinen’ in de eerste zin op het signaalachtige begin van dezepsalmmelodie is prachtig. En die ‘bazuinen’ komen in dit lied telkens weer terug.Lied 97: ‘Naam van Jezus die ten dode’TekstDe dichter Barnard deelt in het Compendium zelf het volgende mee: ‘Wie de tekst van dit lied leest inde verwachting dat het een getrouwe weergave biedt van Paulus’ woorden in Filippenzen 2:5-11 komtbedrogen uit. Pas de tweede strofe gaat op de bewoordingen van die Messiashymne uit de oudeliturgie van Filippi over, de eerste strofe staat daar betrekkelijk los van. Ten hoogste kan menvermoeden dat ‘de dood aan het kruis’ (in vers 8 genoemd en in de tweede strofe onvermeld gebleven)tot een eigen eerste strofe aanleiding heeft gegeven.Maar Filippenzen 2:5-11 is het epistel van de Palmzondag, naar westerse traditie, en die Palmzondagwerd opgevat als de ‘tweede lijdenszondag’, waarmee de Stille Week begon. Men las dan het lijdensverhaalnaar Mattheus. In die samenhang werd dat epistel nadrukkelijker dan wanneer men het opzichzelf zou lezen met de kruisgang van Jezus verbonden. De naam die boven alle andere verheven59 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003werd is de naam die ‘op het hout geschreven’ was. En daar stond geschreven: ‘Jezus, de koning derJoden’ (Matt. 21:9). Vandaar die eerste strofe.De betekenis van de naam ‘Israël’ volgens Gen. 32:28 is ten overvloede als kenschetsing van Jezus’levensopdracht in de vijfde regel van die eerste strofe opgenomen. En de messiastitel ‘Zoon vanDavid’ in de eerste regel van de tweede strofe herinnert eens te meer aan de Palmzondag (Matt.21:9).’GebruikPalmzondag; Paastijd.MelodieDeze melodie is oorspronkelijk geschreven voor een ander lied, van een andere dichter, en was toenecht op de tekst geschreven. Barnard heeft toen een andere tekst geschreven op deze melodie en ookdeze tekst past goed op de melodie. Wat het ritme betreft sluit de melodie aan bij onze psalmmelodieën.De opbouw van de melodie: regel 1 en 2 worden herhaald in regel 3 en 4, regel 5 heeft oplagere toonhoogte eigenlijk dezelfde melodie als regel 1. Opmerkelijk is de herhaling van de laatstevier noten van r. 5 in r. 6; het doet denken aan de melodie van psalm 38.Lied 98: ‘Verblijdt u in de Heer te allen tijd’TekstLied 98 is een lied voor de derde zondag van Advent, geheten ‘Gaudete’ – dat is: ‘Verblijdt u’ – naarde beginwoorden van de antifoon bij de introïtuspsalm van die zondag (de antifoon is ontleend aanFilippenzen 4:4-7; de introïtuspsalm is psalm 85).Het mooie van dit lied is dat Barnard de bemoedigende woorden van Paulus aan de gemeente in eenbreed heilshistorisch perspectief zet. Dit gebeurt in strofe 2 met de woorden: ‘want Hij brengt in uwballingschap een keer;/ zijn land, zijn erf, zijn stad heeft Hij gezegend.’ Het is een ‘lied van hetgezegende vreemdelingschap’ geworden, een lied vol verwachting van God, onze herder: ‘Hij die uwharten in zijn hoede heeft’ (strofe 3, r.3). Dit benadrukt weer Gods nabijheid, waarvan strofe 1 in r.3/4 uitroept: ‘Verblijdt u, want de Heer is zeer nabij,/ de Heer is zeer nabij en Hij bevrijdt u.’GebruikEen lied voor de Adventstijd.MelodieDe melodie is van Frits Mehrtens. Het is een vrolijke melodie, helemaal gedacht van uit het ‘Verblijdtu’. Één voorbeeld hoe de componist bezig geweest is met de vormgeving van deze melodie: ‘Dat in deeerste strofe (tweede regel) het woordje ‘dat’ beide keren een accent moest hebben stond voor mijvast. Dat paste (voor mij) bij een beeld van een reizende Paulus, die bij de gemeente van Filippi‘binnenvalt’ en zijn woorden met gebaren onderstreept.’ We zullen er op moeten letten dat het ritmevan deze melodie correct wordt uitgevoerd, er mogen geen rusten ontstaan op plaatsen waar ze nietgenoteerd zijn. Een heerlijke melodie om te zingen.Lied 100: ‘Er heeft een stem gesproken’TekstDe dichter E.L. Smelik merkt over de pastorale brieven van Paulus aan Timotheüs in het Compendiumonder andere op: ‘Zij dragen een vermanend, bemoedigend karakter en roepen op tot actieve overgave,tot trouw, waakzaamheid en klaarheid. In de strofevorm van dit lied weerspiegelt zich deze oproep, enGereformeerde Kerken in Nederland 60

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3in de hamerende, mannelijke afsluitingen van telkens de tweede en vierde regel wordt de bezwerende,bevelende toon teruggevonden. Het Woord is een kracht. De dienst aan God mag hiermee rekenen enontleent er zijn forse zekerheid aan. De strijder raakt vervuld van de verwachting dat eens Christus alskoning der koningen zal verschijnen, te zijner tijd.’Wie het lied strofe voor strofe volgt, ontdekt dat Smelik een aantal in het oog springende elementenuit de hoofdstukken 1 en 2 heeft berijmd tot een nieuw geheel. Deze ‘vrije’ herdichting kenmerkt zichtegelijk door een grote schriftuurlijkheid en schriftkennis. Het is een opbeurend, positief lied over dekracht van God in deze wereld, die elke pastor en elke gelovige mag uitstralen. In Christus zijn wij nual meer dan overwinnaars!GebruikAl heeft het lied 16 strofen en al lijkt het daardoor lang, het kan heel goed in zijn geheel gezongenworden, zeker als er gebruik wordt gemaakt van beurtzang.MelodieWillem Vogel over zijn melodie: ‘Een simpele melodie van twee maal vier maten: voor- en nazin –vraag en antwoord - , naar de eis, welke behalve door muzikale wetten, ook door de tekst van heteerste couplet gesteld wordt. Een lied om in beurtzang te zingen.’Lied 102: ‘God heeft vanouds gesproken’TekstJan Wit heeft zijn lied over de aanhef van de Hebreeënbrief toegespitst op Christus als de vervullervan wat vanouds door alle getuigen van Godswege is gezegd. Vanwege deze spits is Wit niet ingegaanop de vergelijking van Christus met de engelen in vers 4, die in het verband van de openingspassagede opmaat vormt tot het betoog dat bij vers 5 begint en helemaal doorloopt tot het slot van hoofdstuk2. Berijming van vers 4 zou slechts vragen hebben opgeroepen. Vandaar dat het ook in strofe 3 en 4gaat om Christus als de vervuller en de grote getuige.GebruikGeheel in deze lijn ligt wat Wit in het Compendium opmerkt over het gebruik van het lied: ‘In decyclus van het kerkelijk jaar past dit lied bijzonder goed in de Hemelvaartstijd, maar het lijkt mij ookzeer bruikbaar wanneer het thema Christus als profeet en als vervuller en voleinder der profetie aande orde komt.’MelodieDe melodie bestaat uit twee maal vier regels, met een hoogtepunt in de zevende. Dat heeft te makenmet de tekst van de vierde strofe: ‘En Hij heeft, opgestegen, aan ‘s Vaders rechterzij, de hoogste naamverkregen. Daarom spreekt Hij ons vrij.’ Het hoogtepunt op ‘de hoogste naam’.Zoals duidelijk uit de notatie blijkt, is in deze melodie sprake van vier regelparen: r. 1 en 2, r. 3 en 4, r.5 en 6, r .7 en 8. Er zal dus op gelet moeten worden dat het lied ook inderdaad zo gezongen wordt, nietals acht regels, maar als vier.61 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Lied 108: ‘Weest niet verbaasd als u de wereld haat’TekstBarnard noemt zijn herdichting terecht een ‘rijmbrief’. De langademige stijl weerspiegelt de stijl vanJohannes en veel passages zijn haast letterlijk door Barnard overgenomen. Door deze opzet klinkt hetvermaan van de apostel in het lied overal duidelijk door.MelodieTijdens het dichten had Barnard Psalm 116 in gedachten: ‘De melodie van Psalm 116, met haarrustige toon van openhartige getuigenis, klonk bij het schrijven in mijn hoofd mee’ (Compendium).Het lied zou dan ook uitstekend op deze melodie gezongen kunnen worden. Maar er is gekozen vooreen melodie van Tera de Marez Oyens, die bij een ander lied vermeldt: ‘De gedichten van Barnardboeien mij altijd weer door het bedrieglijk simpele woordgebruik. Waarbij de woorden boven hundagelijkse betekenis uit worden getild. Een dergelijke tekst kan mijns inziens het best van een melodievoorzien worden, die de aandacht zo min mogelijk van de woorden afleidt.’ Dat heeft ze ook bij ditlied geprobeerd. Daarbij heeft ze zich laten leiden door het rijmschema van dit lied: ABBA.Lied 109: ‘Hoor een heilig koor van stemmen’TekstTer gelegenheid van zijn herdichting wijdt Barnard in het Compendium enkele prachtige kolommenaan de dichter van ‘Hark the sound of holy voices’, Christopher Wordsworth (1807-1885). Het volgendecitaat is meteen een toelichting op het lied: ‘Dat lied is vol van poëtische vaart en toch zonderenige pretentie. Want van de geleerde bisschop die bijna zijns ondanks en toch zo volop dichter wasstamt deze uitspraak: ‘Het is de eerste plicht van een kerkliedschrijver de gezonde leer te onderwijzenen aldus zielen te redden’. [...] Hij is ook van mening dat kerkliederen in de eerste plaats op de‘heilige Schriften’ geënt moeten worden (en dus niet op de catechismus of het bewustzijn der gelovigen),in de tweede plaats dan op de geschriften van de christelijke oudheid en in de derde plaats opde oudkerkelijke poëzie. Het is, zo mag men wel samenvatten, de waarheid die Christopher Wordsworthboven alles gaat, de ware kerk, het ware geloof, de ware betekenis van een tekst, dewetenschappelijke waarheid, dat was voor hem: de schriftuurlijke waarheid...! Maar wie zijn liedvoedt met de Schriften, ook als hij oprecht meent vóór alles theoloog en pastor te zijn, wie het om degeloofswaarheid gaat, die is daarmee aangesloten op een zo warm en levend, ademend organisme, datzijn vertolking niet koud en abstract, niet leerstellig en dor kan zijn, mits hij een sprankje muzischvuur en een artistieke ader heeft. En dat had Christopher Wordsworth.’MelodieHet kan wonderlijk gaan met een melodie. De melodie van dit lied is oorspronkelijk Hollands, maarwe kennen haar meer vanuit de engelse traditie. Daar heeft de ‘tune’ de naam ‘In babilone’ meegekregen.Zo vinden we in de gezangenbundel van onze zusterkerken in Cardiff boven deze melodiede aantekening vermeld: ‘In babilone. Dutch tradional melody. Korintiërslected by Julius Röntgen1855-1932’. Er zijn meer melodieën die een dergelijke reis gemaakt hebben: van Nederland naar hetbuitenland en dan later weer terug.De melodie ligt heel goed in het gehoor, mee doordat de eerste twee regels herhaald worden, zowel inregel 3 en 4, als ook in regel 7 en 8. Niet te vlug gezongen krijg je inderdaad de indruk van eenEngelse hymn.Gereformeerde Kerken in Nederland 62

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Lied 112: ‘Als Koning opgetreden’Tekst‘De bruiloft van het Lam’ staat in de vertaling van het NBG boven de perikoop die Barnard heeftgeïnspireerd tot het schrijven van dit lied. De context van zijn ‘berijming’ is Openbaring 19:6-10, deeigenlijk berijmde kern wordt gevormd door vers 6b-9a.Lied 111 en 112 vormen een paar, in die zin dat Barnard in het eerste lied de ondergang van de hoer(Babylon) berijmt en in het tweede de overwinning van de bruid (de kerk). Lied 112 is dan ook vrolijken licht getoonzet. De stijl doet sterk denken aan die passages in het Hooglied, waar de verrukking vande bruid om de bruidegom wordt bezongen.GebruikMet name vanwege strofe 5-10 zou dit lied heel mooi als avondmaalslied te zingen zijn. Want wordtdaar niet al ons verlangen gericht op de bruiloft van het Lam? Zie de Formulieren voor de viering vanhet Heilig Avondmaal II, III en V.MelodieHet lied heeft een eenvoudige melodie van twee maal vier maten. Het is dan ook het mooist als hetlied gezongen wordt als bestaande uit twee zinnen: op één ademhaling r. 1 en 2 en op één ademhalingr. 3 en 4. Je hoort ook dat de melodie uit twee gedeelten bestaat: r. 3 is heel erg verwant aan r. 1, het isdezelfde melodie, maar dan van achteren naar voren gezongen. Als we beurtzang toepassen, kunnenwe dit lied heel goed in zijn geheel zingen.Advent (116-130)Lied 120: ‘Heft op uw hoofden, poorten wijd’TekstLied 120 is een vrije vertaling van de hand van E.L. Smelik van het lied ‘Macht hoch die Tür, die Tormacht weit’ van Georg Weissel, een 17 de -eeuwse kerklieddichter. In het Compendium geeft Smelik devolgende rake typering van het lied: ‘Georg Weissel schreef een groots adventslied op het thema vande 24e psalm. De vraag uit die psalm: wie is de Koning der ere, die om intocht vraagt, schept als hetware de ruimte voor zijn komst. Christus is het, die als rechtbrengend koning binnenkomt, dragendede kroon van heiligheid en de scepter der barmhartigheid. Hij treedt binnen als bevrijder, in dewereld om wat in duister slaapt op te richten. Hij treedt binnen in elk hart, dat Hem woning bereidt.’In de vierde strofe wordt duidelijk verwezen naar het gedeelte uit het evangelie dat verhaalt over de intochtin Jeruzalem (Mattheüs 21: 1-11); in de lutherse en anglicaanse traditie werd en wordt deze perikoopgraag gelezen als inzet van de Adventstijd, dus als evangelielezing op de eerste Adventszondag.MelodieDe melodie is algemeen bekend.Lied 121: ‘God lof! Nu is gekomen’TekstAd den Besten, de herdichter van dit adventslied van Michaël Schirmer (1606-1673), typeert in hetCompendium de opzet van het lied onder andere als volgt: ‘Het gaat bij Schirmer om de komst van dekoning, de rechter der wereld, waarvan Jezus zèlf heeft gesproken (Lucas 21:25-33). Alleen zij die63 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003geloven zullen deze koning herkennen in de schamele gestalte waarin Hij zich aandient. Hij komt omeen werk te doen, dat Hem door God is opgedragen. Pas wanneer dàt voltooid is, zal de wereld Hemzien zoals Hij is en zoals de gelovigen Hem nu al kennen.’Vooral strofe 3 en 4 zitten vol toespelingen op Psalm 2 en de lofliederen van Maria en Zacharias. Godzal voor de verdrukten en onaanzienlijken in het krijt treden tegen de machtigen der aarde.MelodieDe melodie is van Johann Crüger, één van de allerbelangrijkste componisten van melodieën uit degeschiedenis van het kerklied. Ze ligt heel goed in het gehoor. Dat komt mee door de vorm die we inveel liederen tegenkomen (barvorm): de eerste twee regels worden herhaald in de volgende twee, endan nog een herhaling in regel 6 en 7. Er moet op gelet worden dat de gepunteerde ritmen in dediverse regels goed gezongen worden. Mee door die ritmen klinkt de melodie ook lekker fris.Lied 129: ‘Geen kracht meer om te leven’TekstDit adventslied is een gezang van inkeer en een smeekbede om uitkomst. Kern van het lied is Jesaja45:8 dat luidt: ‘Druppelt, hemelen van boven en laten de wolken gerechtigheid doen neerstromen.’ Deberijming van dit vers vindt men in de slotstrofe, die dus tevens als climax is gedacht. Strofe 1-5 zijnals het ware om dit vers heengeweven. Allerlei bijpassende Bijbelse noties en teksten hebben hierineen plaats gevonden. Het is een roep, een schreeuw om de wederkomst van Christus, opdat Hij deaarde verlost van schuld en ellende en eindelijk de beloofde vrede brengt. In aangrijpende apocalyptischebeelden schildert Barnard de toestand van de schepping, inclusief de mensheid. Bijzondertroostvol zijn tegen deze achtergrond de strofen 5 en 6.GebruikJesaja 45:8 is de introïtusantifoon van de vierde Adventszondag; de naam van deze zondag, Rorate, isaan de Latijnse versie van die tekst ontleend.MelodieOok deze melodie is van Johann Crüger. Ze is in het Liedboek voor het eerst in de Nederlandse kerkengeïntroduceerd. Ook hier weer de herhaling van r. 1 en 2 in r. 3 en 4. Het lied wordt in een rustigtempo gezongen, dan komen ook de kwartrusten aan het begin van r. 5, 6 en 8 goed tot hun recht.Lied 130: ‘De nacht is haast ten einde’TekstJochen Klepper (1903-1942), de oorspronkelijke dichter, had Romeinen 13:11-12 boven het liedgezet: ‘Gij verstaat immers de tijd wel, dat het thans voor u de ure is om uit de slaap te ontwaken.Want het heil is ons nu meer nabij, dan toen wij tot het geloof kwamen. De nacht is ver gevorderd, dedag is nabij. Laten wij dan de werken der duisternis afleggen en aandoen de wapenen des lichts!’Klepper schreef het lied in oorlogstijd, toen het nazi-regime de christenen in Duitsland openlijkvervolgde. Hij schreef bij de tekst uit Romeinen een kerstlied, een lied van het licht middenin deduisternis. Schulte Nordholt, de vertaler, schreef in het Compendium: ‘Die duisternis was zo diep dathet lied een tragische toon lijkt te hebben, maar het is een christelijk lied en het blijft in de tragiek nietsteken. Evenals Bonhoeffer is Klepper bezig geweest met het raadsel van de verborgenheid Gods, enook hij weet dat daarmee het laatste niet gezegd is.’Bij deze woorden sluit strofe 4 van het lied prachtig aan:Gereformeerde Kerken in Nederland 64

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3God lijkt wel diep verborgenin onze duisternismaar schenkt ons toch een morgendie vol van luister is.Hij komt ons toch te stadeook in het strengst gericht.Zijn oordeel is genade,zijn duisternis is licht.’MelodieHet lied heeft een melodie uit 1939, maar deze sluit aan bij veel oudere melodieën, namelijk doorzijntoonaard. Die kennen we ook uit de psalmen. Er zit een prachtige sfeer in - devoot, ernstig - en diepast heel goed bij de tekst. Dus ook wat de melodie betreft is dit lied een aanwinst. Regel 1 en 2komen terug in r. 3 en 4, daarna gaat de melodie in r. 7 naar de hoogste noot om dan weer terug tekeren naar de grondtoon die misschien voor sommigen wat ‘zwevend’ overkomt, maar karakteristiekis in deze toonaard.Kersttijd (115-155)Lied 134: ‘Eer zij God in onze dagen’TekstOver de ontstaansreden van ‘Eer zij God in onze dagen’ en de context van zijn inhoud, vertelt Barnardin het Compendium niet zonder humor: ‘Er is een geliefd wijsje dat in het Nederlands de tekst kreeg:‘Engelkens door ‘t luchtruim zweven...’, met als refrein Gloria in excelsis Deo. Dat refrein wilde ikgraag zingen maar die tekst verder niet, om duidelijke redenen! Vandaar dat ik de engelenzang, Lucas2:14, varieerde tot dit nieuwe liedje. Die engelenzang is in de liturgie uitgebreid tot het grote Gloriaen daarin wordt ook gezongen van het Lam Gods, dat de zonden der wereld wegdraagt. In de derdestrofe van dit versje heb ik naar dat illustere voorbeeld eveneens Johannes 1:29 met Lucas 2:14verbonden.’Door deze wijdere context is het lied niet alleen met Kerst in de liturgie op zijn plaats. Het vormt heteen mooie aanvulling op het gezang ‘Ere zij God’, dat een zo letterlijk mogelijke weergave van‘alleen’ het engelenlied is en traditioneel uitsluitend met Kerst gezongen wordt.MelodieDe melodie is algemeen bekend. Overigens zou over de melodie wel een heel verhaal te vertellen zijn,maar daar is het in dit kader niet de plaats voor. Wel nog deze opmerking: de melodie heeft in de loopvan de jaren verscheidene varianten gekend. We zullen er dus op moeten letten haar zo te zingen zoalsgenoteerd: met drie zelfde noten aan het begin van r. 1 en 3 en een gepunteerd ritme in het refrein ophet woord ‘gloria’.Lied 136: ‘Hoort gij de englen zingen’TekstDit kerstlied, dat oorspronkelijk van de hand van J.C. Blumhardt is, heeft sterk eschatologischetrekken. ‘Direct al de inzet is eigenlijk een vermaning en een waarschuwing; de ‘stem’ heet nog‘besloten’, maar eenmaal zal heel de schepping haar vernemen. En in strofe 2 is de glans ‘ver-65 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003borgen’,- bijna ligt er een zwaarder accent op de duistere machten dan op het doorgebroken licht.Geen ster daarom boven de stal: in strofe 3 zijn herders en wijzen hooguit de voorboden van ‘allevolken’, die Hem stràks te voet zullen vallen.’ (Compendium).Het lied richt dus onze blik op de toekomst, die de heerlijkheid van de Zoon van God zal onthullen. Indat kader worden wij aangemaand om gelovig te blijven hopen en niet te blijven bij het aanvankelijkelicht van Christus’ geboorte.MelodieDe dichter van het lied is ook de componist van de melodie ervan. Hij heeft meer melodieën gecomponeerd.Het is een tamelijk ongecompliceerde melodie, die geen problemen zal opleveren bij hetinstuderen ervan. Het lied mag best een tamelijk vlot tempo hebben, maar de achtste noten in r. 2, 4 en8 moeten toch wel rustig klinken.Lied 138: ‘Komt allen tezamen’TekstHet refreinkarakter van het lied spitst onze aandacht toe op de herhaalde oproep ‘Komt, laten wij aanbiddendie Koning.’ Om deze aanbidding gaat het in dit Kerstlied. De ‘actualisatie’ van de komst vande Zoon van God in het vlees heeft als doel de gelovige te bepalen bij de heilshistorische betekenisvan het ‘goddelijk Kind’, namelijk dat ‘Het licht van de Vader,/ licht van den beginne’ op dat momentop aarde is verschenen in de gestalte van een mens. Die mens is vanaf zijn geboorte als Koning aangebeden,beklemtoont het lied. In die traditie van aanbidding moeten ook wij, gelovigen van nu,willen staan, willen we onze plaats in de kerk van alle plaatsen en tijden met recht en reden innemen.Want zonder de erkenning en lofprijzing van deze Koning heeft de kerk geen enkele bestaansgrond enis zij ten ondergang gedoemd. Vandaar ook de slotstrofe: ‘O Kind [...] neem onze liefde in genadeaan!’ Want Hij kwam op aarde om ons te bevrijden van onze zonde en onze schuld.’Melodie en gebruikDe melodie is zo bekend dat we er geen toelichting op hoeven te geven. Het vraagt als het ware omgezongen te worden in beurtzang: het lied door een cantorij, of door een deel van de gemeente, en hetrefrein door allen. Of het lied door allen en dan in het refrein per regel wisselen, bijvoorbeeldvrouwen, mannen, allen. En zo zijn er nog wel meer mogelijkheden.Lied 145: ‘Nu sijt wellekome Jesu, lieve Heer’TekstVanwege strofe 2 en 3 kan dit lied weliswaar een kerstlied worden genoemd, maar belangrijk is tochom op te merken dat het geschreven is als een welkomstlied voor Christus, als een gebed dus om zijnwederkomst. Dat blijkt duidelijk uit strofe 1, waar hem het ‘welkom’ wordt toegeroepen vanuit hetheden: ‘Hier al op dit aardrijk zijt Gij gezien nooit meer’. Strofe 2 en 3 zijn dan ook in de verledentijd geschreven: ‘Herders op den velde hoorden een nieuw lied,/ dat Jezus was geboren, zij wisten ‘tniet.’ en ‘Wijzen uit het Oosten, uit zo verren land, zij zochten onzen Here met offerand.’ Kortom, erwordt in strofe 2 en 3 gerefereerd aan zijn eerste komst, om vandaar uit een appèl op Christus te doenom terug te komen: ‘Nu zijt wellekome’ - kom haastig Heer!MelodieHet lied heeft al een heel oude melodie, maar ieder kent die. Het is een ‘leis’: een lied dat eindigt opeen (smekend) refrein, zo was dat in de Middeleeuwen. Later werden met deze benaming kerstliederenGereformeerde Kerken in Nederland 66

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3aangeduid die op ‘Kyriëleis’ of ‘Kyrie eleison’ eindigden. En dat is hier het geval. Fijn om dit oudnederlandselied in de bundel te hebben.Lied 146: ‘Dit is de dag, die God ons schenkt’Dit lied is te vinden in het GK.Epifaniëntijd (156-171)Lied 156: ‘Van ’t vroeglicht van de dageraad’TekstDe berijming van J.W. Schulte Nordholt is feitelijk slechts een gedeeltelijke weergave van een veelgrotere hymne van Caelius Sedulius, die in de vijfde eeuw leefde. Deze omvangrijke hymne is ook inde oude kerk al in stukken verdeeld, naar gelang de onderwerpen die erin werden bezongen. Heteigenlijke Epifaniëngedeelte begint met strofe 5: de kindermoord, de doop van Jezus in de Jordaan ende bruiloft te Kana.Het is een eenvoudig lied, waaruit evenwel een ontroerend getuigenis opklinkt. Het gepaardemannelijk rijm en de vertellende maat passen mooi bij het kinderlijk gelovige karakter van het lied.Het lied behoort tot de oudste die in het Liedboek zijn opgenomen. Al vijftien eeuwen voor wijbestonden heeft de kerk deze hymne gezongen.MelodieIn de Middeleeuwen werd deze tekst gezongen op een toen zeer geliefde melodie, die echter zo rijkversierd was dat ze voor gemeentezang ongeschikt is. Er is daarom gekozen voor een bestaande vereenvoudiginguit 1524, die is dus al bijna 500 jaar oud. Het lied moet een rustig tempo hebben, maarmoet niet te zwaar gezongen worden. De melodie is wat karakter betreft vergelijkbaar metbijvoorbeeld lied 382.Lied 168: ‘O Jezus Christus, licht ze bij’Tekst en gebruikHoewel oorspronkelijk bedoeld als een gebed voor hen die afgedwaald zijn van de kerk, is het ookheel geschikt om te zingen als gebed voor allen die aan Christus voorbij leven. Het is een sterk pleidooiop Gods genadige almacht om velen te ontdekken aan hun ongeloof en te brengen tot aanbiddingvan hun Heiland.In onze geseculariseerde samenleving leven miljoenen zonder Christus. Dit lied komt als geroepenvoor een kerk, die ten opzichte van hen haar ambt verstaat. Het kan dan ook zonder meer als eenaanwinst worden beschouwd.MelodieDe melodie van dit lied – het is ook de melodie van lied 437 – is in de Duitse kerken veel gezongen.Het zal ook in Nederland een melodie zijn die zich, als ze een paar keer gezongen is, snel in hetgeheugen zal vastzetten. We zullen een rustig moeten nemen voor dit lied, dan zingt het heel goed.67 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Tijd voor Pasen (172-196)Lied 177: ‘Leer mij, o Heer, uw lijden recht betrachten’TekstDeze overdenking van het lijden van Christus spreekt qua inhoud voor zichzelf. De toonzetting van demeditatie is er een van verbazing om het ontzaglijke wonder van Gods liefde in het lijden van zijnZoon bewezen. Wat onverenigbaar leek voor mensen, Gods rechtvaardigheid en zijn liefde, heeftChristus door zijn menswording en door zijn lijden op ongedachte wijze waar gemaakt. In raakgekozen beelden komt Gods offer, dat onze redding is, voor ons te staan. Met name de strofen 4, 5 en7 bevatten verrassend mooie slotregels. Het dichterlijk gehalte van het hele lied is, nog afgezien vandeze uitschieters, zonder overdrijven groot te noemen.MelodieDe melodie is van Johann Crüger, alhoewel niet volledig – de oorspronkelijke melodie is van eenandere componist, Johann Herman Schein. Crüger heeft de aanvankelijke melodie omgewerkt tot deversie die wij kennen. Bij velen is ze bekend, al was alleen al van het eerste koraal van de MattheüsPassion van Joh. Seb. Bach (‘Herzliebster Jesu, wast hast du verbrochen’) of het eerste koraal uit deJohannes Passion (‘O grosse Lieb, o Lieb ohn alle Masse’). Het zal daarom niet moeilijk zijn dit liedin onze kerkdiensten te zingen.Lied 179: ‘Wie heeft op aard de prediking gehoord’TekstDe combinatie Beets (tekst) en Bastiaans (melodie) kennen we al van lied 26, ‘Daar is uit ‘s wereldsduistre wolken’. En dat bleek een goede combinatie te zijn. Ook lied 179 is van dit duo. NicolaasBeets dichtte dit lied in 1846 en al in 1857 verscheen het in een kerkelijke liedbundel. In de hervormdebundel uit 1938 was dit lied ook opgenomen (gezang 35).Beets volgde in zijn lied nauwgezet Jesaja 53, maar hij deed dat vanuit de periode van het NieuweTestament. Direct al in strofe 1 gaat het over het ‘vleesgeworden woord, de Zoon van God, op Golgothavermoord’. Maar ook zijn er Nieuwtestamentische gegevens merkbaar in dit lied.MelodieDe melodie is in 1866 ontstaan. Eerst heeft men het lied gezongen op de melodie van psalm 22. Het isduidelijk dat Beets deze melodie in gedachten heeft gehad bij het dichten van dit lied. Regel 6 en 7staan onder elkaar afgedrukt, maar melodisch horen ze bij elkaar, en regel 8 is eigenlijk een herhalingvan die regel, maar dan een terts lager. Het lied eindigt met dezelfde noten als waarmee het begint,maar dan precies andersom. De melodie moet mooi vloeiend klinken, en niet te langzaam.Lied 182: ‘Jezus leven van ons leven’TekstDit lied is eigenlijk gezang 14 uit het GK. De dichter is Ernst Christoph Homburg. In het GK hebbenwe een berijming van H. Hasper, en het lied heeft dan vier strofen. In het Liedboek is een berijmingvan J.W. Schulte Nordholt opgenomen met zes strofen. De Duitse tekst, in het Evangelisches KirchenGesangbuch te vinden, heeft acht strofen.Gereformeerde Kerken in Nederland 68

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Lied 183: ‘O hoofd bedekt met wonden’TekstDit bekende lied gaat terug op een zevental lijdensoverdenkingen uit de Middeleeuwen. Paul Gerhardtheeft ze alle zeven berijmd, maar van de zeven liederen die daardoor ontstaan zijn is dit lied wel debekendste geworden. En dat niet het minst doordat Bach strofen van het lied gebruikt in zijn MattheüsPassion. Paul Gerhardt had tien strofen nodig om die lijdensoverdenking te berijmen, maar in hetLiedboek zijn er zeven van vertaald door J.W. Schulte Nordholt. De vertaler tekent daarbij aan dat hetlied door die verkorting ‘wel een iets strakker karakter heeft gekregen. Aan de verheven grootsheidvan Gerhardts lied is daarmee, zo geloven wij, niet te kort gedaan, integendeel, wat er zo in aanspreekten troost, namelijk wat Christus lijden betekenen mag voor ons sterven, komt des te pregnanter naarvoren’.MelodieDe melodie is natuurlijk heel bekend, maar wel in een andere versie (voornamelijk op ‘hele noten’).Zo had ook Bach het lied gebruikt. De aanvankelijke melodie had een ritme dat in de tijd van ontstaanveel voorkwam, namelijk een afwisselingen tussen twee- en driedeligheid. We kennen het bijvoorbeeldook uit lied 188, ‘O Lam van God onschuldig’. Regel 1 / 2 wordt herhaald in regel 3 / 4, enhetzelfde ritme komt nog terug in regel 7 / 8. We moeten ook letten op regel 6: die is iets anders danwe gewend zijn: in plaats van g-a-g-f-f-e klinkt nu g-a-g-a-f-e, de vierde noot is een a in plaats vaneen f. Het lied vraagt om een rustig tempo.Lied 192: ‘O kostbaar kruis, o wonder Gods’TekstDe dichter Isaac Watts gaf dit lied voor de Goede Vrijdag als bijschrift mee: ‘Crucifixion to theWorld, by the Cross of Christ’ en hij verwees vervolgens naar Galaten 6:14 (‘Maar ik moge ervoorbewaard blijven te roemen anders dan in het kruis van onze Here Jezus Christus, door wie de wereldmij gekruisigd is en ik der wereld’). In strofe 5 vinden we dit vooral weer terug. De vertaler, WillemBarnard, gebruikt in strofe 4 een oude beeldspraak waarin het kruis van Golgotha wordt vergelekenmet de boom des levens uit het paradijs. Dat beeld treffen we ook aan in de liederen 185 en 186 uit hetLvK én in vroegmiddeleeuwse afbeeldingen (in dat geval heeft het kruis vaak een herkenbareboomvorm).MelodieDe melodie is een echt engelse hymn, geschreven in driekwartsmaat, en algemeen bekend.Lied 193: ‘O wereld, zie uw leven’TekstDe dichter van dit lied is Paul Gerhardt (zie bijvoorbeeld ook lied 183). Hij had een lied van vijftienstrofen, maar het viertal dichters dat onder aan dit lied genoemd wordt, hebben samen vastgesteld datde strofen 1, 3, 5 en 15 toch wel de meest essentiële waren. En toen ook nog strofe 5 en 15gecombineerd werden tot één strofe bleven er dus drie over. Strofe 2 en 3 kennen we uit de MattheüsPassion van Bach, respectievelijk ‘Wer hat dich so geschlagen?’ en ‘Ich bin’s, ich sollte büßen’.MelodieDe melodie die we kennen van Bach staat hier niet bij. Die vinden we wel bij de liederen 365 en 389.De melodie die bij dit lied genoteerd staat is een onbekendere melodie van Johann Crüger. Daar moet69 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003bij het zingen dus rekening meegehouden worden. De eerste regel doet denken aan ‘Hoe zal ik uontvangen’ en de regels 4 en 5 zijn identiek. De melodie moet even worden aangeleerd maar is heelgoed ter zingen.Lied 194: ‘Dag zo bitter en zo goed’TekstOp Goede Vrijdag vieren we de gedachtenis ‘aan de bittere dood van uw geliefde Zoon JezusChristus’, zo staat het in het gebed bij de viering van het Avondmaal. Vandaar de woorden ‘bitter’ en‘goed’. Dit lied wil duidelijk maken waarom het toch een ‘Goede’ Vrijdag is.Elke strofe is opgebouwd vanuit die tegenstelling bitter – goed. Om het met de bekende tekst uit Jesaja53 te zeggen: ‘Door zijn striemen is ons genezing geworden’. De wending van ‘bitter’ naar ‘goed’ zittelkens midden in de derde zin. Mooi is dat het lied kan eindigen met ‘zie het was zeer goed’, en datdoet ons denken aan het scheppingsverhaal.MelodieDe melodie van Nelly Poortier sluit zich aan bij de tekst. Zo horen regel 2 en het begin van regel 3 bijelkaar en die zou je gewoon moeten doorzingen om te ademen midden in r.3 en dan door te zingennaar het slot. De sfeer van de melodie past heel goed bij de tekst.GebruikHet is een lied voor de Goede Vrijdag, maar het kan ook gezongen worden bij de avondmaalsviering.Paastijd (196-225)Lied 197: ‘De dag rijst rood in het verschiet’TekstHet Compendium begint de bespreking van dit lied als volgt: ‘Dit is één van die anonieme vroegchristelijkeliederen, waarvan de kracht en de schoonheid gelegen is in hun stralende eenvoud. Men zoudergelijke gezangen het beste kunnen vergelijken met de schilderijen van de zgn. naïeve schilders. Hetgaat daarin helemaal niet om de oorspronkelijkheid van het werk of van de schepper, maar om denaïeve traditionele relatie tot wat als de diepste waarheid herkend wordt.’ De dichter van het lied isonbekend, maar dat is ook niet belangrijk wie want het lied is als het ware een lied van degemeenschap van die tijd, nu vijftien eeuwen geleden. En het is prachtig dat wij in deze tijd datzelfdelied tot de onze kunnen maken en zo kunnen zingen van de Opstanding, zeer vroeg op de eerste dagder week, toen de zon opging (Marcus 16:2). Strofe 2 verwijst naar Jesaja 9 terwijl in strofe 4Openbaring doorklinkt.MelodieJan van Biezen, kenner van de oudchristelijke hymnen noemt de melodie ‘wel de schoonste die ons uitde tijd van Ambrosius is overgeleverd’. De ritmische afwisseling van kort – lang past precies bij hetjambische metrum van de tekst. Eigenlijk bestaat elke regel uit twee melodische eenheden. In die tijdwaren dit best ‘populaire’ melodieën. Als we het lied in een goed tempo zingen, niet te langzaam, enals we daarbij ervoor zorgen dat we het ook niet te zwaar zingen, maar lekker vloeiend, dan kunnenwe in deze tijd opnieuw de meeslepende kracht van de melodie ervaren.Gereformeerde Kerken in Nederland 70

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Lied 199: ‘De toekomst van de Heer is daar’TekstHet kan wonderlijk gaan met een lied. W. Barnard vertelt over het ontstaan van lied 199 in hetCompendium. ‘Daar is in de eerste plaats psalmberijmer die […] een aantal psalmen vervaardigt.Daar is vervolgens een compilator die een aantal strofen uit hun verband rukt en tot een willekeurigevolgorde samenleest. De koploper van dat verdwaasd bijeengeraapte stelletje coupletten wordt bovendienachteloos verminkt. Kaleidoscopisch flitsen nu de psalmcitaten door elkaar heen. En het resultaatis schitterend’. Barnard verwijst hier naar het ontstaan van dit lied: enkele door John Milton (1608-1674) berijmde psalmen, een combinatie van strofen uit enkele van die psalmen (82, 85 en 86) dieleidde tot een nieuw lied, en vervolgens de vertaler – Barnard – op een moment dat hij van deze helegeschiedenis nog niets wist. Het resultaat is nu dus lied 199. In de eerste versie van het lied stond ernog ‘naar psalm 85’ boven, maar dat is nu weggelaten. Want nu blijkt uit de hele geschiedenis van ditlied dat niet alleen uit de berijmde psalm 85, maar ook uit de psalmen 82 en 86 een aantal couplettengehaald zijn. En die zijn zo achter elkaar gezet dat het moeilijk is de oorspronkelijke psalm duidelijk teherkennen.GebruikEen prachtig lied voor de Paastijd met onder andere een verwijzing naar 1 Korintiërs 15 en eeneschatologisch karakter.MelodieDe melodie – de tune heeft de naam Korintiërseshill – heeft vier regels. In de derde vinden we fragmentenvan zowel de tweede als de eerste regel terug. De kwartsprong is in deze melodie belangrijk,ze komt wel zeven keer voor, en dat is voor zo’n korte melodie behoorlijk vaak.Lied 205: ‘Nu triomfeert de Zoon van God’TekstIn het GK staat als gezang 21 ook dit lied, alleen dan in een berijming van P. Boendermaker. Het heeftdaar drie coupletten, en dat zijn in het Liedboek de coupletten 1, 4 en 6.De dichter schreef zijn lied als een kinderlied, en dat komt in de oorspronkelijke tekst wellicht beteruit dan in de Nederlandse berijming van Ad den Besten. Maar ook hij heeft geprobeerd in zijn‘vertaling’ toch een kinderlijke toon te treffen.MelodieDe melodie is bekend, maar wordt niet altijd correct gezongen: de manier waarop de tekst in de derdezin onder de noten staat wordt nogal eens fout gezongen. We moeten met het tweede ‘halleluja’beginnen op de vijfde noot en niet op de zesde! Overigens een mooie, pittige melodie.Lied 209: ‘Nu moet gij allen vrolijk zijn’TekstEen lied in zeven strofen, naar de zeven dagen van de voleinding van de schepping. Een lied voor dePaasdag en de week daarna. Strofe 1 spreekt van de tuin met het lege graf, een graf dat spreekt vanChristus’ opstanding en dus moeten wij daarover ook niet zwijgen. Strofe 2: de ‘loze woorden’ zijnalle woorden die er toe geleid dat Christus veroordeeld werd tot de dood. Strofe 3 doet ons denken aande tuin van Eden. Strofe 4 : wij kunnen nu zijn woord verstaan dat Hij tot ons gesproken heeft.Vergelijk bijvoorbeeld Lucas 24:27, 45. Strofe 5 laat zien dat niets meer Christus kan tegenhouden,71 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003geen deuren en geen grendels. Strofe 6: ‘het ledige graf is een dubbel teken: van zijn gehoorzaamheidtotterdood en van zijn leven’. En in strofe 7: in het Paradijs bewaakte de engel de toegang, zodat wij erniet meer in konden komen, nu vragen we juist om ons de ingang van het paradijs te wijzen, want uitonszelf zullen we die niet vinden, daarvoor hebben we teveel belemmeringen.MelodieHet is dezelfde melodie als bij lied 200. De melodie begint met een vrolijk ‘kloppend’ ritme van driedezelfde tonen. Het driedelig ritme waarin de melodie geschreven is staat borg voor de blijdeuitstraling van dit paaslied.Lied 214: ‘O morgen van verblijden’TekstEen van de vroegste liederen van Paul Gerhardt. Het is een bijna triomfantelijk lied over deoverwinning van Christus op de vijand. En dat ik daar de vruchten van mag plukken! Vanaf strofe 3 ishet lied in de eerste persoon geschreven, de persoonlijke toe-eigening van het heil. Maar het is geenik-lied waarbij vergeten wordt dat ‘ik’ deel ben de een groter geheel, de gemeente. In strofe 5: ‘Geenvijand kan mij roven uit zijn verkoren stoet’. En strofe 6 wordt al na de tweede regel weer objectief inplaats van subjectief, en dan geldt wat gezegd wordt weer voor de hele gemeente: ‘wie met hem zijngehoond, die worden hier gekroond; wie stierven met de Heer, die komen hier tot eer’.MelodieOok de melodie klinkt triomfantelijk, de vrolijkheid straalt er af. Wat opvalt in de melodie is deafwisseling van regels die mét en regels die zónder opmaat beginnen. Verder het gepunteerde ritme inde tweede en vierde regel, die ook in de regels 5 t/m 8 een belangrijke rol spelen. En tenslotte hetgebruik van sequensen: een herhaling van een zin of een motief op andere toonhoogte. Zie regel 5 en6, maar ook het ritmische motief in regel 7 en 8, telkens een toon hoger, waardoor het lied naar eenhoogtepunt stuwt op de laatste noot. Een heerlijk lied om te zingen.Lied 216: ‘Laat groot en klein’TekstEen lof- en danklied vanwege Christus’ opstanding. Het ontstond in de kring van de Boheems-MoravischeBroeders. Bij het zingen word je direct herinnerd aan de melodie van psalm 138. En zoals diepsalm een lof- en danklied is op Gods grote daden – ‘want Gij hebt, om uw grote naams wil, uw toezeggingheerlijk gemaakt’ – zo zingt dit lied op een vergelijkbare manier over de overwinning vanChristus. En zoals psalm 138 in onze berijming begint met ‘Ik zal met heel mijn hart uw eer vermeldenHEER, U dank bewijzen’, zo begint lied 216 met ‘Laat groot en klein nu vrolijk zijn, jubelend Goddank bewijzen’. In strofe2 wordt nadrukkelijk gewezen op de Christus als ‘de Eersteling’ en dat doetdenken aan bijvoorbeeld 1 Korintiërs 15:20. Nog een trekje uit dit lied, dat in andere paasliederenwellicht minder vaak voorkomt: in strofe 3 wordt gesproken over ‘uw woord en daad’. De opstandingvan Christus moet manifest worden in ons leven.MelodieWat de melodie betreft: oorspronkelijk is het een compositie van Clement Marot, die in 1542 doorCalvijn naar Geneve werd gehaald voor medewerking aan zijn psalmenproject. Marot had het gemaaktals een herdersliedje. Louis Bourgeois heeft toen deze melodie, mogelijk op voorstel van Marot zelf,enigszins gewijzigd en aangepast, gebruikt voor psalm 138. De Boheemse Broeders gebruikten dezeGereformeerde Kerken in Nederland 72

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3melodie later voor het paaslied ‘Mit Freuden zart’ en toen werd het weer wat gewijzigd en aangepast.Dus onmiskenbaar horen we de melodie van psalm 138 in dit lied, maar we moeten letten op diekleine veranderingen. De slotnoot van de derde en zesde regel, een hele noot, moet gezongen wordenals een halve noot en een halve rust, net zoals we dat gewend zijn in de psalmen.Lied 217: ‘Jezus leeft en ik met Hem’TekstDe dichter Gellert schreef dit lied op de melodie van ‘Jesus, meine Zuversicht’ (Jezus is mijn toeverlaat,GK 22), een lied dat al eerder was ontstaan. Gaat het in dat lied over het thema ‘dood en eeuwigleven’, de tekst van Gellert is veel meer een geloofsgetuigenis naar aanleiding van de opstanding vanChristus. Oorspronkelijk heeft het lied zes strofen. De strofen 3 en 4 zijn niet vertaald: dat is eigenlijkjammer. Maar ook in deze vier strofen klinkt een echte geloofsovertuiging.Heel mooi, ook in het oorspronkelijke lied, is de wijziging van de laatste regel. In de strofen 1 t/m 3luidt die: ‘dit is al waar ik op bouw’, maar in het laatste couplet wordt dat ‘Gij zijt al waar ik opbouw’. Je bouwt op Gods beloften, je bouwt op Jezus’ liefde, maar eigenlijk is het zo: je bouwt opGod, op de Here Christus.MelodieDe melodie is bekend. Gezang 20 uit het GK heeft dezelfde melodie.Lied 222: ‘Jezus is ons licht en leven’TekstIn het Compendium zegt Ad den Besten: ‘Zo veeleisend voor de gemeentezang Bachs stralendemelodie is, zo pretentieloos is de allereenvoudigste, paarsgewijs gerijmde tekst’. Inderdaad spreekt detekst voor zich. In strofe 3 worden we herinnerd aan 1 Korintiërs 15: 54-57: ‘De dood is verzwolgenin de overwinning. Dood, waar is uw overwinning, Dood waar is uw prikkel?’MelodieDe melodie is niet van Bach zelf. In 1736 gaf de muziekuitgeverij Breitkopf het ‘MusicalischesGesangbuch’ uit met daarin een hele verzameling liederen. Aan J.S. Bach werd gevraagd de muzikaleverzorging van deze bundel op zich te nemen. En zo zijn veel van deze melodieën bekend gewordendoordat Bach er een begeleiding bij maakte. Voorbeelden: ‘Ich steh an deiner Krippen hier’ (zie lied141), ‘Dir, Dir Jehova, will ich singen’, ‘Kommt, Seelen, dieser Tag muss heilig sein besungen’ (zielied 242) en zo ook lied 222.Mede doordat Van Woensel Kooy dit lied opnam in haar bundel ‘Oude en Nieuwe Zangen’, is het inons land heel bekend geworden. De melodie behoeft daarom verder geen introductie. We moetenalleen letten op de tekstplaatsing in regel 5 en 6, en de ‘Halleluja’s’ in regel 7. Daar moet evennadrukkelijk aandacht van de gemeente voor worden gevraagd.Lied 224: ‘Kondigt het jubelend aan’TekstIn Jesaja 48: 20,21 staat: ‘Verkondigt het met jubelklank, doet dit horen, verbreidt het tot aan het eindeder aarde; zegt: De HERE heeft zijn knecht Jakob verlost. Zij leden geen dorst, toen Hij hen door dewoestijn leidde; Hij deed voor hen water uit de rots stromen; Hij toch spleet de rots, zodat het watervloeide’. Lied 224 is niet zonder meer een berijming van dit Bijbelgedeelte, maar de tekstwoorden73 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003vormen wel de basis van dit lied. Er wordt al gejubeld over de vervulling van Gods beloften voordatdie vervulling er werkelijk is.Het beeld van het levenwekkende water komt natuurlijk uit de geschiedenis van de woestijnreis, maaris ook later in de Bijbel terug te vinden in bijvoorbeeld Ezechiël 47 en Openbaring 22. En dan wordtook Christus in dit verband genoemd. Vergelijk 1 Korintiërs 10:4: ‘Zij dronken uit de geestelijke rots,welke met hen meeging, en die rots was de Christus.’MelodieDe melodie is echt een plezierige melodie om te zingen. De componist dacht bij het lezen van de tekstvan het lied aan ‘een heraut die een boodschap aankondigt met trompetgeschal’. Met dat in het achterhoofdis deze melodie ontstaan. Je kunt je dat goed voorstellen als je het lied hoort. Vooral het beginvan de tweede regel: drie korte trompetstoten. We moeten er bij het aanleren dan ook op letten dat deeerste noot van de tweede regel niet langer wordt dan genoteerd.Hemelvaart (226-235)Lied 226: ‘Gij die der sterren schepper zijt’Tekst‘Wij belijden met de kerk van alle tijden en plaatsen . . .’ Deze uitdrukking is op zijn plaats bij dit lied.‘Anoniem, 5 e eeuw’ staat eronder. Een lied dat over onze schepping (strofe 1), onze verlossing (strofe3; zie ook de tekst van het Agnus Dei), en over het laatste oordeel (strofe 5) zingt. Dat Christus hier deSchepper genoemd wordt gaat terug op bijvoorbeeld Johannes 1 en Kolossenzen 1:15-20. In strofe 2gaat het dan over Gods erbarmen, en in strofe 4 over onze dank daarvoor; in beide strofen is ook Filippenzen2 te herkennen. Strofe 6 is de doxologie, de lofverheffing voor de drie-enige God.GebruikHet lied kan goed op Hemelvaart gezongen worden hoewel het geen specifiek hemelvaartslied is; hetplaatst in dat geval Christus’ Hemelvaart (en zijn zitten aan Gods rechterhand) in de lijn vanSchepping, Verlossing en Laatste Oordeel. Ook in de Paastijd kan het gezongen worden.MelodieIn de melodie herkennen we psalm 141. Maar deze melodie is natuurlijk veel ouder. Het is een heelbekende melodie uit de vroege Middeleeuwen. En terwijl veel andere melodieën in later tijd hun ritmeverloren, is deze toch ongeschonden gebleven. In zekere zin zou je deze melodie kunnen vergelijkenmet die van lied 140, 152 en 208. Hetzelfde ritme speelt ook daarin een grote rol. In de tijd van deReformatie, toen de gemeentezang belangrijk werd, zijn veel teksten gemaakt op bestaande, bekendemelodieën. Deze melodie is daarbij ook dikwijls gebruikt, onder andere voor psalm 141.Lied 229: ‘De dag van onze Vorst brak aan’Dit lied is ook te vinden in het GK.Lied 231: ‘Wij knielen voor uw zetel neer’TekstDit lied staat in het GK als gezang 23, maar dan in een bewerking van H. Hasper. Die bewerkingbestaat hierin dat er een paar woordjes veranderd zijn, zo bijvoorbeeld in strofe1 r. 8; ‘zich diep eer-Gereformeerde Kerken in Nederland 74

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3biedig buige’ is geworden ‘zich diep ootmoedig buige’. Maar belangrijker wijziging is dat Hasper vanhet oorspronkelijke lied de tweede helft van couplet 4 direct achter de eerste helft van couplet 3 zetteen de andere helften gewoon wegliet. Daarom heeft gezang 23 een couplet minder dan lied 231. Lied231 bevat dus het oorspronkelijke lied.Lied 232: ‘Gij, Jezus Christus, opgestegen’TekstIn veel hemelvaartsliederen wordt gezongen over Christus’ heerlijkheid en macht en over zijn wederkomenop de wolken. In lied 232 heeft de dichter, P. Boendermaker, geprobeerd ‘uitdrukking te gevenaan de presentie van Jezus Christus in het menselijk leven en tevens de paradoxale tweeheid van dooden opstanding, lijden en verheerlijking, Heilige Geest en Avondmaal tot werkelijkheid in ons leven temaken door het geloof in de levende Heer die onze kracht wil zijn (Compendium).GebruikBehalve bij Hemelvaart kan het lied ook tijdens de avondmaalsviering worden gezongen, zekerwanneer die viering samenvalt met (de tijd van) Hemelvaart.MelodieDe melodie is van Willem Mudde; het is de enige melodie van zijn hand in het Liedboek. Het lijktalsof de eerste twee regels herhaald worden, maar let op het begin van de vierde regel. Geen bes maareen b! Er vindt daar een modulatie plaats naar een andere toonsoort. Het is verder een heel goedzingbare melodie, waar de gemeente niet veel moeite mee zal hebben.Pinksteren (236-252)Lied 236: ‘De jaarkring brengt ons in zijn keer’TekstDit lied werd zo’n 1000 jaar geleden ook al gezongen; in die zin is dat een mooie illustratie en belevingvan ‘de kerk van alle eeuwen en plaatsen’. In de eerste vier strofen gaan over de gebeurtenissenop de Pinksterdag. In strofe 4 speelt het getal vijftig een rol: Pinksteren valt vijftig dagen na Pasen,maar in het Oude Testament was het getal 50 ook bekend in verband met het jubeljaar, het vijftigstejaar dat voor velen vrijheid betekende. In de strofen 5 en 6 wordt als het ware een toepassing op hetPinksterverhaal gegeven; beide strofen vormen een gebed dat uitmondt in de lofverheffing van strofe 7(doxologie). De doxologie is vanouds een lofverheffing, waarmee een bepaald Schriftgedeelte werdafgesloten, bijvoorbeeld bij psalm 41 of 89. Het zogenaamde ‘Klein Gloria’ (‘Ere zij de Vader en deZoon en de Heilige Geest, zoals het was in den beginne, nu en altijd, en van eeuwigheid toteeuwigheid. Amen’) is ook een vorm van de doxologie. En die vinden we bijvoorbeeld bij gezang 21GK (= lied 205 LvK) en bij gezang 27 GK (vergelijk lied 239 LvK).MelodieDe melodie stamt uit de Middeleeuwen. Heel karakteristiek is de afsluiting van de regels 2 en 4. Trouwenshet komt in dit vaak voor dat er twee noten op één lettergreep staan. Er moet nadrukkelijk aangedacht worden gegeven dat in al die gevallen de tweede zachter klinkt dan de eerste, of andersgezegd, het accent ligt altijd op de eerste noot, maar dan wel in die zin dat niet die eerste noot sterker,maar de tweede zachter gezongen wordt.75 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Lied 237: ‘Kom, Schepper, Geest, daal tot ons neer’TekstDe grootse hymne ‘Veni Creator Spiritus’ komt in twee berijmingen voor in het Liedboek, beide vande hand van J.W. Schulte Nordholt. Lied 239 is een vrij nauwkeurige vertaling van de berijming in hetDuits die Luther ervan maakte en 237 is een wat vrijere vertaling van het oorspronkelijke lied zelf. Hetlied is sinds het ontstaan altijd een bekend lied geweest. De dichter is onbekend. Wel zijn allerleinamen voor het auteurschap genoemd, van Ambrosius tot zelfs Karel de Grote toe, maar in werkelijkheidweten we het gewoon niet.We hebben met dit lied te maken hebben met een echt pinksterlied, een lied over de Heilige Geest. De‘gaven zevenvoud’ uit strofe 3 verwijzen naar Jes. 11:2 (vergelijk ook Openbaring 1:4). In r. 2 uit dezestrofe, ‘o hand die God ten zegen houdt’, legt de dichter verband met oudchristelijke afbeeldingen vanChristus doop in de Jordaan waarbij de hand van God is afgebeeld, in een zegenend gebaar (twee vingersen de duim gestrekt).MelodieDe melodie is de oorspronkelijke, dat is uit historisch onderzoek duidelijk. De melodie zoals wij diekennen uit GK 27 – en die staat ook bij LvK 239 – is eigenlijk een vereenvoudiging van deze melodie:de ritmen zijn er uit gehaald. Het is goed ook de oorspronkelijke melodie beschikbaar te hebben. Al ishet misschien voor degenen die GK 27 goed kennen even opletten geblazen. We moeten de melismen(meer dan één toon op een lettergreep) niet te nadrukkelijk willen zingen, maar zo vloeiend mogelijk;we laten de tonen als het ware tot één geheel samensmelten.Lied 238: ‘Kom o Geest des Heren kom’TekstDit lied is één van de vijf sequensen die het concilie van Trente handhaafde, na het schrappen vantalloze andere. Sequensen ontstonden uit de lang uitgesponnen lettergrepen in de gregoriaansegezangen. Men plaatste onder die noten nieuwe teksten, die zelfstandige betekenis kregen. Vanwegeeen enorme wildgroei verbood Trente ze bijna allemaal, op vijf na. Het lied bestaat uit vijf strofenwaarbij elke strofe verdeeld is in twee halfverzen. Strofe 1 is de aanhef, een gebed om de HeiligeGeest. Strofe 2 noemt de eigenschappen van de Geest en de strofen 3 en 4 zijn gerichte gebeden. Deafsluitende strofe richt zich op het eeuwige leven.Door het zingen van dit lied vragen wij de Heilige Geest om in ons te komen. Hij woont in de kerk.Hij woont in ons hart. Vooral echter is Hij in de hemel. Hij is God. Hij is dus zeker niet onsautomatisch bezit. Daarom moeten wij voortdurend eerbiedig vragen om het geschenk van de Geest(vergelijk HC vr./antw.116; het gebed voor het bruidspaar in de trouwdienst: ‘schenk hun uw Geest‘).Omdat de Geest een Persoon is, kan dit gebed zich ook wenden tot de Geest zelf (vergelijk deGeloofsbelijdenis van Nicea). Uiteraard richten wij ons in zo’n gebed op de hemel, ‘waar Hij staatvoor Gods gezicht’ (strofe 1 r. 3, Openbaring 1:4).Van dit gebed mogen wij veel verwachten. De Geest troost arme zondaars (Mattheüs.5:4; Zondag 20HC) en maakt hen rijk met zijn gaven. In donkere harten steekt Hij het licht aan (vergelijk het gebedom de verlichting met de Heilige Geest). Hij geneest de ziel (vergelijk GK 26 strofe 2: ‘Hem dieschept en wederschept’). Hij is voor ons een verkwikking, lafenis (Jesaja 44:3; Joël 2:28; Johannes7:37-39).Strofe 3 r. 4, ‘Zonder zijn geheime gloed is er in de mens geen goed’’,: zonder zijn werk beginnen wijniets (Johannes 3:5). Dat werk van God de Geest, die vergeleken wordt met een vuur (HandelingenGereformeerde Kerken in Nederland 76

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 32:3), is voor ons onnaspeurbaar (Johannes 3:8). Hij wast wat vuil is (vergelijk HC vr./antw. 70), maaktzacht wat verstard is (Ezechiël 36:26), leidt wie zelf de weg niet vond (vergelijk Psalm 119:176).De auteur van het lied is onbekend. Waarschijnlijk was het paus Innocentius III of Stephan Langton,die aartsbisschop van Canterbury was.MelodieDe melodie, een sequens (zie hierboven onder T), ontstaan ca. 1200, leent zich voor het zingen inbeurtzang, bijvoorbeeld tussen koor of voorzanger en gemeente. Elke strofe heeft een eigen melodie (I= r. 1-3) die vervolgens herhaalt wordt (II = r. 4-6). De gemeente kan het lied dus al zingend kanaanleren. De verdeling wordt aangegeven door de Romeinse cijfers I en II.Lied 239: ‘Kom Schepper God, o Heilge Geest’TekstDit is een weergave van het bekende vroegmiddeleeuwse lied Veni Creator Spiritus (zie LvK 237).Luther hield van dit lied. Hij had veel met geestdrijvers te maken, onder andere met Thomas Münzer,die ook een vertaling van het lied had gemaakt. Luther waardeerde het Veni Creator Spiritus, omdat deeenheid tussen Woord en Geest er zo goed in tot uiting kwam. Luther volgde het oorspronkelijke liedzeer trouw. En Schulte Nordholt geeft daarvan op zijn beurt een getrouwe weergave.De eenheid tussen Woord en Geest blijkt vooral uit strofe 4: ‘ ... die ‘s Vaders Woord ons toevertrouwt...’Dezelfde regel verwoordt ook de eenheid tussen Vader en Geest, terwijl de eenheid tussenVader, Zoon, Geest én Woord heel mooi in r.2 bezongen wordt. Jezus nam plaats aan Gods rechterhand.Vanaf die plaats stuurt Hij de Geest (die, zie strofe 3, ons verstand verlicht). God wijst meteigen vinger (de Geest, de Geest van Christus) ons het Woord aan. Dáárdoor kunnen wij zijn wil lerenkennen. Je zou zelfs kunnen zeggen dat God ons bij het lezen helpt. Hij wijst ons de regels aan, die wijnodig hebben: ‘Kijk, daar staat dit en daar dat.’ Zo raken wij echt vertrouwd met ‘s Vaders woord. Zoleren wij Hem verstaan (strofe 6).Zie verder bij lied 238. Het aantal liederen dat wij met Pinksteren in de kerk kunnen zingen is klein enbehoeft aanvulling.MelodieDe melodie kennen we al van GK 27. Deze melodie moet niet te snel worden gezongen (halve noothoogstens 80 MM).Lied 242: ‘Kom laat ons deze dag met heilig vuur bezingen’TekstDe dichter van dit lied was een tegenstander van het piëtisme. Dit blijkt bijvoorbeeld uit strofe 4, r.7en 8.De tekst van het lied doet regelmatig denken aan bekende Bijbelgedeeltes. Strofe 2 herinnert aan detempelstroom uit Ezechiël 47:1-12. Die rivier gaat vooral op de Pinksterdag stromen. Eerst beweegtdeze stroom zich nog maar in een klein gedeelte van deze wereld (Israël, Klein-Azië, Griekenland).Vandaag werkt de Geest in Korea en Canada, in Kongo en in Ierland. Strofe 7, r.8, verwijst naarKlaagliederen 3:22-23.GebruikHet lied kan goed gezongen worden, als op het Pinksterfeest ook het avondmaal wordt gevierd.77 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003MelodieDe melodie van dit lied is, evenals bij gezang 141, van niemand minder dan Joh. Seb. Bach. Het isoorspronkelijk bedoeld als sololied, maar het is ook als lied voor de gemeentezang geliefd geworden.Ondanks de octaafsprongen en de grote omvang (bes-f’’) blijkt het lied geen onoverkomelijkeproblemen op te leverenLied 244: ‘Christus stoot de hemel open’TekstMet dit lied herinneren wij elkaar aan de belofte, die Jezus bij zijn afscheid aan zijn discipelen deed(zie Johannes 14:16-18 en 16:13,14). Deze belofte werd werkelijkheid en moet ook werkelijkheid zijnvoor ons.De Pinksterdag lijkt op de jongste dag. De nieuwe bedeling breekt aan. De muren rondom Gods oudevolk gaan neer (met een verwijzing naar de val van Jericho, maar nu mogen we de muren uittreden).‘Jeruzalem’ wordt de naam van Christus’ bruid (vergelijk Galaten 4: 26; Openbaring 21). ‘ ... de Geestneemt ons ten buit,’ (strofe 3). Wij worden zijn getuigen: ‘ ... de Heiland zelf, Hij schrijdt vooraan’ Zokomt Gods nieuwe wereld in zicht: ‘de Gids ten licht: Hij opent eeuwig vergezicht.’MelodieDe krachtige melodie van ‘Wachet auf ruft uns die Stimme’ (LvK 262) vergezelt de tekst van dit sterkverkondigende lied. ; geen wonder, want beide liederen hebben een verkondigend karakter en beideliederen richten zich op Christus Wederkomst. De melodie van Philipp Nicolai is wel de ‘koning’ derevangelische kerkliederen genoemd. Het tempo moet vooral niet te hoog worden genomen.Lied 245: ‘Geest, uit de hemel neergedaald’TekstEen kort en helder lied van Inge Lievaart over de machtige Geest, die zwakke mensen nadert in wind(strofe 1) vuur (strofe 2) en woord (strofe 3) (zie ook Handelingen 2:2-4). Hij breekt ons niet, verzengtons niet, maar spreekt. En wij zingen op de adem van zijn stem. en vuur gingen voor Hem uit, maarHij kwam in stilte, ‘het suizen van een zachte koelte. In strofe 1 kunnen we ook denken aan de openbaringvan God aan Elia, zie 1 Koningen 19. Strofe 3 spreekt verwonderd over het kunnen verstaanvan Gods heilsboodschap. Als wij, die mogen ademhalen (strofe 1), geheiligd zijn, ‘schoongebrandvan ongerechtigheid’ (strofe 2), kunnen we een lied zingen dat God looft, een lied dat ‘Gij doetontstaan’ (strofe 3).MelodieDe melodie is van Bernard Smilde, met meteen aan het begin een uitbeelding van de tekst: de dalendemelodielijn bij ‘Geest uit de hemel neergedaald’. Regel drie vormt daarmee, met die stijgende lijn, eenfraaie tegenstelling. Vooral vanwege die dalende lijn aan het begin is het oppassen met het tempo: niette snel.Lied 246: ‘Gods adem die van boven kwam’TekstDe Lutherse predikant Ludwig Helmbold schreef het lied ‘Der heilig’ Geist vom Himmel kam.’Willem Barnard maakte er een vrije bewerking van. De woorden waarmee hij het werk van de Geestaanduidt, zijn heel direct en concreet. Zo brengt hij goed onder woorden dat de Geest, ook vandaag,realiteit is. Het lied is ook heel dichterlijk. Dankzij de Geest leren wij de karakteristieke stem van GodGereformeerde Kerken in Nederland 78

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3kennen. Niemand spreekt zoals Hij (vergelijk ‘tongval’ in strofe 1, r.4). Het Woord van God gaat alseen lopend vuurtje door alle landen (strofe 2).Dat Woord heeft ook een boodschap voor alle omstandigheden van het leven, ‘het trekt zich alledingen aan’. En ook als God wind zaait, zal Hij storm oogsten, de storm van ‘de lof des Allerhoogsten(strofe 4, r.4).’MelodieDe melodie is van Ludwig Helmhold (1575) met een heerlijk ‘tegendraads’ ritme. Daardoor is hetechter één van de minder gemakkelijke melodieën uit het Liedboek. Het is vooral oppassen bij de rustaan het begin van regel 3, en het doorzingen van regel 3 naar regel 4.Trinitatis (253-259)Lied 254: ‘God in den hoog’ alleen zij eer’Dit lied is precies gelijk aan GK 28.Lied 255: ‘Ere zij aan God, de Vader’Dit lied is precies gelijk aan GK 29.Lied 257: ‘Halleluja, eeuwig dank en ere’Dit lied is precies gelijk aan GK 41.Lied 258: ‘Halleluja, lof zij de Heer’TekstHet onderscheid tussen de almachtige God en ons, zwakke schepselen, komt in dit lied goed tot uiting.Ondanks dat onderscheid daalt de Zoon neer tot heil van stervelingen en daalt de Geest neer in ‘t hartvan stervelingen. Het lied heeft een mooie structuur. De derde regel van elk strofe gaat steeds overGods schepselen, de stervelingen, en in de vierde regel worden die schepselen opgeroepen om hunmachtige God toe te zingen.GebruikTrinitarisch lied dat heel goed in de middagleerdienst kan worden gezongen in plaats van de geloofsbelijdenis.MelodieDe melodie stamt uit ‘Cantiques pour le culte public (1803)’, een gezangboek bestemd voor de Waalsegemeenten in ons land (zie ook GK 17). Een bijzonderheid in dit gezangboek is dat de psalmmelodieënin deze bundel nog ritmisch werden genoteerd en dat de nieuwe melodieën een quasipsalmritme hadden, inclusief genoteerde rusten tussen de regels. De melodie kan dan ook heel goedals psalmmelodie worden behandeld, in een niet te laag tempo.Lied 259: ‘Halleluja! Lof zij het Lam’Dit lied is gelijk aan GK 19 al zijn de strofen 2 en 3 weggelaten.79 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Koninkrijk Gods (260-302)Lied 260: ‘Stad Jeruzalem verheven’TekstEen heel oud lied over het nieuwe Jeruzalem. Maar het lied gaat ook over vandaag want het tegenwoordigeleven is sterk met het leven straks verbonden, ondanks de grote verschillen die er zijn tussennu én dan. Die grote verschillen worden overbrugd door het geloof in Christus: ‘…wie op Christusbleven hopen / in hun bitter aards bestaan / zullen in het zonlicht lopen / zullen hier naar binnengaan’ (strofe 3 r. 3-6). Omgekeerd is het leven straks ook verbonden met het leven nu. Wie mogendaar leven? Zij die door beproevingen gelouterd zijn, die tot het einde toe hebben volhard (Matt.24:13; Openbaring 7:14). God heeft door die beproevingen mooie mensen van hen gemaakt en dat isin zijn nieuwe wereld te zien, in de stad waarvan God zelf de ontwerper en bouwmeester is(Hebreeën11:10).Het lied gebruikt Bijbelse beelden voor de kerk: de bruid, het huis, de stad. En als de kerk inderdaadeen bruid is, mag van haar worden verwacht dat zij haar God hartstochtelijk aanbidt.Er worden ook dichterlijke beelden gebruikt. Bijvoorbeeld het beeld van de levende stenen (strofe 4,zie 1 Petrus 2:5). Een heel bijzonder gebouw dat nieuwe Jeruzalem. De stenen ervan leven! Het istrillend leven (vergelijk Psalm 45:2). Je ontdekt, als je goed naar die nieuwe gemeenschap van mensenkijkt, bij hen een nauwelijks in te houden vreugde.Behalve de genoemde Bijbelteksten valt ook te denken aan Openbaring 21:2 (strofe 2) en 9-27 (strofe3), Psalm 122:3 (strofe 4) , Efeze 2:20 (strofe 5) en Jesaja 28:16 (strofe 5).GebruikDit lied kan goed gezongen worden bij de ingebruikname van een nieuw kerkgebouw, maar ook bijeen preek over ‘de kerk’ of over ‘de nieuwe aarde.’MelodieDe melodie uit de 11de eeuw draagt een ingetogen karakter, vol overgave. Ze is misschien gelijktijdigmet de tekst ontstaan. Tempo: halve noot = ca 80.Lied 278: ‘Dag des oordeels, dag des Heren’TekstDit is een wereldberoemd lied uit de late Middeleeuwen dat in vele talen is vertaald en nog steeds overde hele wereld gezongen wordt, ‘Dies irae, dies illa.’ De ernst van het oordeel komt in dit liedindrukwekkend op ons af. Het oordeel zelf wordt met Bijbelse beelden getekend in de strofen 1 t/m 6.Vanaf strofe 7 klinkt dan de hartstochtelijke roep om op die dag te worden gered. Natuurlijk is er ookde zekerheid dat God ons op de jongste dag niet veroordelen zal. Maar het is ook goed om te weten datdie redding er niet zomaar is. We worden gered, maar wel door een heel groot wonder. Tegelijk klinkter in dit lied geen enkele twijfel of God dit gebed wel verhoren zal.Met de Maria uit strofe 13 wordt Maria van Magdala bedoeld. In het Middeleeuwse West-Europawerd deze Maria veelal gelijkgesteld aan de zondares uit Lucas 7:36-50. Vandaar: ‘die Maria hebtvergeven ..’Het ontstaan van dit lied is niet zeker. Ongetwijfeld werd het geschreven tegen de achtergrond vanZefanja 1:14-16, aan de hand van oudere voorbeelden. Het Dies Irae is een van de vijf sequensen diehet Concilie van Trente toestond (zie onder Lied 238).Gereformeerde Kerken in Nederland 80

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3MelodieJ. van Biezen vermeldt in het Compendium: ‘De oorspronkelijke melodie van het ‘Dies irae, dies illa’is rijk versierd, en als zodanig niet voor gemeentezang geschikt. In de vereenvoudiging die ik maakteten bate van de volkszang zijn de kenmerkende motieven uit de originele melodie zo veel mogelijkbehouden’. Tempovoorstel omstreeks halve noot = 54. De melodie is een sequens (zie onder Lied 238)en is geschikt voor beurtzang: twee groepen of voorzanger (koor) en gemeente. De gemeente hoort demelodie in oneven strofen van voorzanger of koor en zingt haar na in de even strofen.Lied 282: ‘God zij geloofd in elk seizoen’TekstDe dichter, J.W. Schulte Nordholt, maakte dit lied voor de jaarlijkse dankstond voor gewas en arbeid.Gods werk in de schepping wordt hier verbonden aan zijn bouwen aan de kerk en aan de nieuwewereld. In de herfst van ons leven zijn wij voor die nieuwe wereld rijp. Het gebruikt van het woord‘herfst’ hangt ook samen met de herfsttijd van het klassieke kerkelijk jaar, de periode waarin dewederkomst centraal staat.GebruikDankdag.MelodieDat in dit lied de even versregels worden herhaald, hebben we te danken aan Gerrit de Marez Oyens,die tijdens een musiciconferentie voorstelde om deze tekst te zingen op de melodie van hetHalewijnslied (aldus J. van Biezen in het Compendium). De melodie is genoteerd door E.Coussemakers, die het in 1856 in Vlaanderen ‘uit de volksmond optekende’. Het zijn vloeiende lijnen,in een niet te laag tempo.Lied 286: ‘Geef aan de wereld vrede, Heer’TekstIn onze wereld worden naast noodzakelijke militaire acties vele verschrikkelijke oorlogen gevoerd.Hoe de Here Jezus hierover denkt, kan duidelijk zijn (vergelijk Jesaja 9:5 slot en 11:6-9; Mattheüs26:52; Johannes 18:36). Christus brengt vrede tussen God en ons en tussen de gelovigen onderling,maar wat Hij wil is ook heilzaam voor politiek en maatschappij (vergelijk ook Psalm 46:10; Jesaja2:1-5).GebruikDit lied kan worden gezongen, als weer ergens een zinloze oorlog is uitgebroken of bij een preek overMattheüs 26:52.MelodieHet lied stamt uit 1964 maar is geschreven op de melodie van een heel oud ‘vredeslied’: ‘Verleih unsFrieden gnädiglich’, een door Luther gemaakt lied dat op zijn beurt weer terugging op hetoudkerkelijke ‘Da Pacem Domine’ (6 de of 7 de -eeuws). Te zingen in een rustig tempo, waarbij elkeneiging tot ‘jagen’ moet worden vermeden.81 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Lied 289: ‘Morgenglans der eeuwigheid’TekstEen ochtendlied dat qua thematiek ook goed in de rubriek ‘Koninkrijk Gods’ past. De nacht is donkeren vaak ook koud. Maar als de morgen gloort, worden we blij. Straks zijn donker en kou verdreven enals de zon ons warmt, denkt niemand meer aan de nacht. Zo komt er ook een eind aan de duisternis,die ons als christenen zo benauwen kan: onze eigen koude werken en het leed dat ook ons treft.Vandaar dit vrijmoedig gezongen gebed tot Hem die licht uit licht is (Psalm 36:10 en Geloofsbelijdenisvan Nicea).GebruikGeschikt om te zingen in een ochtenddienst tussen Pasen en Pinksteren.MelodiePakkende melodie in barvorm, waarbij de eerste vier regels (het ‘aufgesang’) worden gevolgd dooreen relatief kort ‘abgesang’. Ook bij deze melodie geldt dat het tempo niet te hoog moet wordengenomen, zodat het mooi vloeiend en vocaal kan worden neergezet.Lied 291: ‘Nooit kan ’t geloof te veel verwachten’Dit lied is ook in het GK te vinden.Lied 297: ‘Toch overwint eens de genade’TekstIn dit lied wordt het vertrouwen uitgesproken dat de genade overwint en dat ons een vreugdevolle toekomstwacht waarin ieder Gods lof getuigt. Samen met LvK 136, 296 en 298 vormt lied 297 een voorbeeldvan de zogenaamde Blumhardtliederen, genoemd naar Johann Christoph Blumhardt ( zie rechtsonderde liedtekst). Deze Blumhardt was de centrale figuur in een 19 de -eeuwse Duitse opwekkingsbewegingwaarbinnen men sterk gericht was op de verwachting van het Koninkrijk Gods maar zichtegelijk boog over de betekenis van die verwachting op het dagelijks leven (onder andere met het oogop ziekte en onrecht). Binnen deze kringen werd veel gezongen. Zie voor LvK 136 en 298 dezetoelichtingen. Een toelichting op 296 is te vinden in de Acta van Leusden 1999 en de brochure TussenLeusden en Zuidhorn I: presentatie 121 liederen.GebruikDit lied combineert goed met teksten als Filippenzen 2:10-11, 1 Korintiërs 15:54-57 en Jesaja 45:22-24.MelodieDe melodie is ontleend aan het Duitse lied ‘O dass ich tausend Zungen hätte’ en is min of meerbekend. Het is een typisch 18 de -eeuwse melodie, geschreven in een kwartenbeweging met steeds aanhet slot van een regel een lange noot. Er horen steeds twee regels bij elkaar die in een bewegingworden doorgezongen (1-2, 3-4, 5-6). De melodie vraagt om een rustig tempo.Lied 298: ‘Wij staan ten laatsten kamp gereed’TekstOp weg naar Christus’ wederkomst worden wij geconfronteerd met een zich toespitsende tegenstellingtussen wie God wel en wie Hem niet dient (vergelijk 2 Tessalonicenzen 2:1 v.; Openbaring 20:7-10).Gereformeerde Kerken in Nederland 82

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Dit betekent tegelijk dat ongeoorloofde tegenstellingen tussen wie God van harte dienen niet mogenblijven bestaan.GebruikDit lied kan worden gezongen bij een preek over Zondag 48 HC of over bovengenoemde teksten.MelodieDe melodie is bekend van ‘God in den hoog alleen zij eer’ (GK 28).Kerk (303-330)Lied 318: ‘Hoe goed, o Heer, is ’t hier te zijn’TekstDe aanwijzingen bij dit lied – ‘bij het doopvont’, ‘voor de tafel’, ‘bij de kansel’ en ‘achter de tafel’ –doen vermoeden dat dit lied met een bijzondere bedoeling is geschreven. Dat is ook zo; WillemBarnard schreef dit lied voor de ingebruikneming van een nieuw kerkgebouw. Bij die gelegenheidwerd het lied en gezongen, afgewisseld met gebeden, terwijl de gemeente de kerk al rondgaand ingebruik nam. Zo is dit lied dus allereerst een lied bij een nieuw kerkgebouw. Tegelijk overstijgt hetlied de specifieke aanleiding want wat erin wordt verwoord geldt iedere zondag opnieuw. Strofe 1 –‘Hoe goed, o Heer, is ’t hier te zijn / bij woord en water, brood en wijn’ – is in die zin een samenvattingvan het hele lied.GebruikBehalve bij de ingebruikneming van een nieuw kerkgebouw kan dit lied ook goed als zondagslied fungeren,gezongen bijvoorbeeld na votum en zegengroet (maar ook voorafgaande aan doop, avondmaalof schriftlezing en preek).MelodieDe melodie is die van GK 27 en LvK 239.Lied 321: ‘O Vader die uw woning sticht’TekstJan Wit schreef dit lied, in combinatie met LvK 320 ‘Zingt een nieuw lied voor God de Here’, bijgelegenheid van het leggen van de eerste steen voor een nieuwe kerk. Het lied is trinitarisch van opzet:strofe 1 is gericht tot God de Vader, strofe 2 tot Christus en strofe 3 tot de Geest. Strofe 4 tenslottevormt de afsluiting en is gericht op de Drie-enige. Het lied heeft een duidelijk eschatologische toets:de bouw van een kerk staat in de lijn van Gods geschiedenis. De volgende Bijbelse notities zijn in detekst te vinden: 1 Timotheüs 6:16 (strofe 1), Hebreeën 8:2 (strofe 2), 1 Korintiërs 3:11 (strofe 2),Efeze 2:20-22 (strofe 2 en 3). Mooi gevonden is het begin van strofe 3: ‘O Geest, Gij mortel van Godskerk…’GebruikNatuurlijk is dit een lied bij de bouw of ingebruikneming van een nieuwe kerk. Tegelijk kan het ookgaan over ‘de bouw van Christus’ (zie LvK 320 strofe 1 r. 8) en in die zin past het goed op momenten83 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003waar het gaat over de komst van het Koninkrijk en kan het leven als gemeente van Christus in hetkader van Gods werk zetten (HC 21).MelodieDe melodie is die van GK 5.Lied 324: ‘Wij zoeken in uw huis uw aangezicht, o Here’TekstJan Wit vertaalde dit lied van de Fransman Wilfred Monod (1867-1943) in het Nederlands. Het is eengebed om verstilling in het geloof én om daders van het woord te worden. Het vraagt om een geopendhart (strofe 2) en een geopend oog voor de medemens (strofe 3) en ook om tot dader van het geloof teworden ‘opdat de wereld weet van uw barmhartigheid’. Jacobus 1:19-27 klinkt hier duidelijk door.Ook vinden we verwijzingen naar Mattheüs 14:23 (strofe 1, 2 en 4) en Genesis 4:1-16 (strofe 3).GebruikHet lied kan voorafgaand aan het voorbedengebed worden gezongen.MelodieDe melodie is geschreven door Emmanuel Haein (1896-1968), de theoloog en hymnoloog die vooralbekend is geworden door zijn signalering van de verwantschap tussen het Gregoriaans en vroegmiddeleeuwsehymnen en de melodieën van het Geneefse Psalter. Daarmee ondergroef hij al in 1926de gedachte dat de Geneefse melodieën op volksdeuntjes waren gebaseerd. 3 Haein schreef ook enkelekerkliedmelodieën en dit is er een van. Het is een mooie, zangerige melodie met een rustige bewegingen een vloeiend verloop. De innigheid waarvan in de tekst sprake is wordt door deze melodieopgeroepen en versterkt. De melodie wordt snel aangeleerd (met even extra aandacht voor de mooiemodulatie in r. 3 en de terugkeer in r. 4.Lied 330: ‘Heb dank, o God van alle leven’TekstEen lied waarin wij God danken voor zijn Woord waarin Hij ons zijn licht en zijn liefde geeft. Met ditwoord kan Hij zelfs wie ver bij Hem vandaan is bekeren. Dát Woord vertrouwt Hij ons toe. Het slotvan de drie coupletten doet respectievelijk denken aan Matteüs 11:25; Psalm 56:11-14 en Jesaja 40:6-8.GebruikHet lied is gedicht in 1954 ter gelegenheid van het 140-jarig bestaan van het Nederlands Bijbelgenootschap.Het kan worden gezongen bij de bevestiging van een predikant of zendeling.MelodieDit lied is aanvankelijk gezongen op de melodie van psalm 98 of ‘’k Wil u o God mijn dank betalen’,omdat er nog geen eigen melodie voorhanden was. Goed bruikbaar bleek echter de melodie die J.G.3In Nederland kregen de onderzoeksresultaten van Haein vooral bekendheid van H. Hasper. In 1995 verscheen voor ’teerst een Nederlandse vertaling van Haeins geschrift: De problematiek van de gemeentezang in de Gereformeerde Kerken en deliturgische rijkdom van het Geneefse Psalter. Bronuitgave, inleiding en vertaling, bezorgd door dr. J.R. Luth. Serie: Kerkmuziek& Liturgie. Utrecht 1995.Gereformeerde Kerken in Nederland 84

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Bastiaans had geschreven bij het zendingslied ‘Straks groeten w’ onze moederstranden’ van J.J.L. tenKate uit de Hervormde bundel-1938. Het lied komt het beste tot haar recht als het in een laag tempo,breeduit gezongen wordt.Belijdenis, doop en avondmaal (331-366)Lied 349: ‘O Vader, trek het lot U aan'TekstEen lied rond een diaconaal thema. Drie Bijbelfragmenten liggen aan deze tekst ten grondslag:Mattheüs 7:7-11, Mattheüs 14:16 en Psalm 4:2; dit rijtje kan met meer teksten aangevuld worden.Strofe 1 is een gebed voor ‘allen die door U bestaan’, strofe 2 zet dit gebed voort met het oog oponszelf, want ‘allen die door U bestaan’ zijn immer die mensen die ‘met ons’ bestaan.GebruikDit lied, opgenomen in het LvK als avondmaalslied, past ook bij andere momenten waar onzeopdracht in de wereld ter sprake komt (diaconaat, zending, ontwikkelingshulp, dankdag).MelodieDeze melodie heeft wel wat weg van die uit het Geneefse Psalter; het tactusteken is ook gelijk aan datbij de psalmen en het tempo is dus vergelijkbaar. Het ritmische verloop vraagt extra aandacht, vooraldoor de afwisseling tussen driedeligheid en tweedeligheid. Let ook op het opmatige begin van elkeregel (vanuit de kwartrust).Lied 357: `Breek ons, Heer, het brood'TekstVerschillende Bijbelse gebeurtenissen en noties rond het Avondmaal komen in dit lied samen: de verschijningenvan de opgestane Christus aan de Emmaüsgangers en de andere discipelen (strofe 1), demenselijke onwaardigheid (strofe 2, zie Mattheüs 8:8), Gods nodiging ter bruiloft (strofe 3, zie Matteüs22:10), de bruiloft te Kana (strofe 4), én de ‘Ik ben’-uitspraken van Jezus uit het Johannesevangelieen het `Zie het Lam Gods' (strofe 5). In het lied zijn deze noties tot een coherent geheelsamengesmolten en monden uit in het gebed: ‘leer ons het geheim van uw heil bezingen’ (strofe 6).Het lied is innig van toon, verstild bij de grote rijkdom dat God ons uit onze zonden hebt ontbonden(strofe2).MelodieEen bijzondere melodie, ingetogen, subtiel en rijk. Zangtechnisch is ze niet moeilijk, maar de kennismakingvraagt tijd want de melodie geeft niet direct haar ware aard prijs. Naarmate je haar echtervaker zingt, ga je de rijkdom en schoonheid ervan steeds meer inzien. Misschien past de melodiedaarom wel zo goed bij de tekst; per slot van rekening kwamen ook de Emmaüsgangers pas na verloopvan tijd achter de identiteit van hun gast en de waarde van deze bijzonderde ontmoeting. En hetgeheimenis van Gods liefde voor ons, die tastbaar wordt in het avondmaal, is groot en niet in een keerte vatten. In ritmisch opzicht wisselen drie- en tweedeligheid elkaar af. Let daarbij op de overgang vanr. 1 naar r. 2: de tweedeligheid gaat pas in op r. 2 en de kwartrust valt nog binnen de driedeligheid vanr. 1. Denk de melodie vanuit de kwartnoot, in een rustige beweging.85 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Lied 365: ‘De zonden zijn vergeven’TekstEen danklied voor de vergeving van de zonden. Het lied begint met een proclamatie: De zonden zijnvergeven! Het tweede couplet heeft het karakter van een persoonlijk toe-eigening: ‘’t Is ook voor mijgeschreven’. De tekst van het lied heeft verwantschap met Efeze 1:7.GebruikHet lied is heel geschikt om te fungeren als gezongen genadeverkondiging. Ook kan het een plaatskrijgen bij de viering van het Avondmaal.MelodieDe melodie is ontleend aan het beroemde lied ‘Inssbrück, ich musz dich lassen’ (1494); in de kerkmuziekwerd deze melodie geïntroduceerd in 1505 en ze werd wereldberoemd met de tekst: ‘O Welt, ichmusz dich lassen’. Het is een prachtige melodie met een innig karakter. Ze beweegt zich binnen eenkleine omvang, hoofdzakelijk e 1 – c 1 en die omvang bepaald de klankkleur. Alleen in de laatste regelwordt die omvang even te buiten gegaan door de beginnoot c 1 ; verder wordt de hoogste noot c 2 hierniet meer aangedaan en dat geeft een extra accent op de wending a-bes-a (‘…naam ge-heel’). Debeweging van de melodie gaat uit van de halve noot; drie- en tweedeligheid wisselen elkaar af. Het isbelangrijk dat de beweging tussen de regels doorloopt zodat de rust niet wordt verlengd.Ochtend en Avond (370-395)Lied 375: ‘De trouw en goedheid van de Heer’TekstOchtendlied van Johannes Zwick, medestander van Zwingli en vermoedelijk de eerste dichter van hetgereformeerde protestantisme.Als het licht wordt, getuigt de schepping van de goedheid van God. Die is zelfs elke morgen weernieuw (Klaagliederen 3:22, 23). Ook de nachtelijke hemel heeft voor ons een boodschap van deSchepper. Maar de taal die de schepping spreekt is alleen te verstaan als Christus al zijn lichten in onsontsteekt, oftewel, wanneer Hij ons verlicht door Geest en Woord.GebruikDit lied kan worden gezongen bij een preek over Psalm 19 of over Zondag 25 HC.MelodieHet zingen van dit lied staat of valt met het kiezen van het juiste tempo. Wordt de eerste regel te snelingezet, dan is de rest van het lied bijna onzingbaar. Voor de organist is het dus belangrijk om in hetvoorspel duidelijk de (niet te snelle!) slag van de halve noten te laten horen. Bij het aanleren van demelodie verdient het aanbeveling om eerst de laatste regel te oefenen. Men kan dan alvast evenwennen aan die sprongen, en tegelijk ‘zit’ men meteen in het juiste tempo.Lied 378: ‘Het licht dat weer opnieuw begon’TekstEen ochtendlied waarmee wij God, die het ware licht is, loven. Omdat deze God dichtbij is, moetenwijzelf ook zuiver zijn. Maar gelukkig is het God zelf, die onze zonde verdrijft.Gereformeerde Kerken in Nederland 86

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3GebruikGeschikt voor een ochtenddienst, maar ook voor de huiselijke liturgie.MelodieDe melodie is, wat tempo en uitvoering betreft, te vergelijken met een psalmmelodie. Eenmoeilijkheidje is de kwartsprong in regel 2. Begint men bij het aanleren bij deze regel, dan blijkt ditprobleemloos te gaan.Lied 381: ‘Het nieuwe daglicht staat ons borg’TekstDit ochtendlied verwoordt dat het morgenlicht getuigt van Gods genade. Ook geeft Hij kracht om televen voor Hem, op weg naar Christus' koninkrijk.GebruikGeschikt voor de ochtenddienst en huiselijk gebruik.MelodieDe melodie is, wat tempo en uitvoering betreft, te vergelijken met een psalmmelodie. Een moeilijkheidjeis de kwartsprong in regel 2. Begint men bij het aanleren bij deze regel, dan blijkt ditprobleemloos te gaan.Lied 383: ‘O Christus die de zonne zijt’TekstBewerking van een lied uit waarschijnlijk de 6 de eeuw door Jan Wit en J.W. Schulte Nordholt. Dit liedneemt in de Nederlandse Gereformeerde kerkliedgeschiedenis een speciale plaats in omdat het altijdeen plaats heeft gehad in het kerkelijk liedboek, opmerkelijk genoeg tegen de afwijzing van ‘vrijeliederen’ in. Het lied is vanaf zijn ontstaan populair gebleven en vertaald in vele talen. In Gezang 39uit het Gereformeerd Kerkboek bezitten wij de bewerking van Hendrik Ghijsen uit de 17 de eeuw. Lied383 legt wat meer nadruk op Gods bescherming in de nacht.GebruikGeschikt om te zingen in een late middag- of avonddienst en bij de huiselijke eredienst.MelodieDe melodie die hier staat is niet gelijk aan die van GK 39 en maar laat een oudere versie van demelodie zien. Deze versie heeft wat meer beweging, bijvoorbeeld in de melismen (meer noten op eenlettergreep). De melodie lijkt veel op de ons bekende versie en zingt vrij snel mee. Let echter wel openkele valkuilen: het slot van r. 2 en het begin van r. 4. Let ook op de ritmische beweging want die isduidelijk anders dan die van GK 39: in plaats van hoofdzakelijk halve noten met aan het begin en heteind van elke regel een hele noot gaat het hier om hoofdzakelijk kwartnoten met achtsten in demelismen. De beweging is vloeiender en vlotter.Lied 388: ‘De avond komt, de zon daalt in het westen’TekstDe schrijver van de oorspronkelijk Duitse versie van dit lied is de 18 de -eeuwse dichter GerhardTersteegen, ‘reformiert’ piëtist en dichter van religieuze werken (waaronder 111 geestelijke liederen).87 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Stilte en inkeer tot God is een van de belangrijkste kenmerken van Tersteegens werk en dat is in lied388 te merken. Het is een avondlied – ‘Abendgedanken einer gottseligen Selle’ – en als uitgangspuntkoos Tersteegen Psalm 116:7: ‘Keer weder, mijn ziel, tot uw rust, omdat de HERE u heeft welgedaan’(zie strofe 1).Het lied is innig en verstild van toon; ‘rust in God’ (strofe 1), ‘thuiskomen bij God’ zijn kernbegrippenin de tekst. Het donker in de nacht is hier niet angstaanjagend, maar juist een beeld voor stilte enaanbidding (strofe 7 en 8). Toch wordt ook niet de ‘duistere kant’ van de nacht vergeten, zie strofe 9.In de tekst zijn verder de volgende Bijbelse noties te herkennen: Psalm 141:2 (strofe 8), Psalm 62:2 enSamuël 3:9 en 10).GebruikDit avondlied kan heel goed gezongen worden als avondgebed, thuis, na afloop van een vergaderingof gemeenteavond, of aan het slot van een avonddienst.MelodieDe melodie is ontleend aan psalm 8. Opmerkelijk hoe deze feestelijke en uitbundige melodie zichplooit rond dit ‘avondoffer’.Lied 389: ‘Nu is de dag ten einde’TekstOpnieuw een avondlied van Gerhard Tersteegen. Het lied maakt deel uit van een groter geheel,namelijk een ‘Morgen- und Abendopfer’ dat de gang van de hele dag besloeg (1745). Ook hier gaathet er om dat de mens zijn hart, na een dag hard werken, wendt tot God, ‘zo groot en goed’. Het is eengebed, met als centrale vraag ‘Wil naar uw kind, o Here / uw licht gelaat toekeren, / verlicht mij, zetmijn ziel in gloed’ (strofe 1). Tegenover de vallende avond en de zon die is ondergegaan wordt hier debede gezet om het andere licht: ‘verlicht mij, zet mijn ziel in gloed’ (slotregel strofe 1). Zoals in hethele ‘Morgen- und Abendopfer’ stelt Tersteegen in deze strofen de nacht in het licht van deeeuwigheid; strofe 4 is daarin duidelijk.GebruikZoals de meeste avondliederen is dit lied geschikt voor zowel persoonlijk als kerkelijk gebruik.MelodieZie hierboven bij lied 365.Lied 390: ‘ 'k Wil U, o God, mijn dank betalen’TekstDit avondlied is bijna gelijk aan Gezang 40 uit het Gereformeerd Kerkboek, behalve couplet 2. Juist indit couplet gaat het over echte nachtrust.GebruikGeschikt om te zingen in een late middag- of avonddienst.MelodieDe melodie is de (bijna) oorspronkelijke versie van de melodie zoals die bij GK 40 staat afgedrukt.Voor de gemeentezang is sterk aan te bevelen voor een van beide versies een keuze te maken. DeGereformeerde Kerken in Nederland 88

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3oorspronkelijke versie dient in een vrij vlot tempo te worden gezongen, waarbij telkens twee regels opéén adem gezongen worden.Andere liederen (399-491)Lied 399: ‘Wij loven U, o God, belijden U als Heer’TekstDe tekst is een vertaling van het ‘Te Deum’, een lied dat waarschijnlijk uit de 4 de eeuw stamt. Vanafdie tijd is het vaak gezongen, ook bij grote kerkelijke en politieke manifestaties, zoals bij kroningenvan koningen en keizers. De tekst is bijna gelijk aan GK 30; de verschillen berusten op enkelewijzigingen die in de LvK-versie zijn aangebracht.GebruikGeschikt om te zingen na of in plaats van de geloofsbelijdenis.MelodieDe melodie is die van psalm 89.Lied 401: ‘Een vaste burcht is onze God’TekstEen bewerking door Ad den Besten en Jan Wit van Luthers ‘Ein feste Burg ist unser Gott’. Vergelijkde GK 33 en 34. Luther gaf in dit lied een vrije bewerking van Psalm 46. Waarschijnlijk dichtte hij hettussen 1526 en 1528, een tijd waarin hij in zijn persoonlijk leven veel aanvechtingen ondervond.GebruikHet kan onder andere worden gezongen bij een preek over Zondag 52 HC.MelodieDe melodie is gelijk aan GK 33.Lied 404: ‘U Here Jezus roep ik aan’TekstDe dichter, Johann Agricola, was een jonge vriend van Luther. Hij was erbij toen Luther zijn 95stellingen publiceerde. De tekst is een gebed om een oprecht geloof en om een zuiver leven dat is eenleven uit liefde tot God en tot de naaste. Agricola gaf het lied als titel mee: ‘Ein neues Lied, zu bittenum Glauben, Liebe und Hoffnung und um ein seliges Leben’. Het woordje ‘klagen’ (oorspronkelijk:‘Klagen’) in r. 2 van strofe 1 kan aanleiding geven tot de gedachte dat het om een droevig klaagliedgaat; toch is dat niet het geval, het woordje benadrukt eerder de ernst van dit gebedslied.GebruikHet lied kan worden gezongen bij een preek over Zondag 34 HC. Ook gaat het goed samen metJacobus 2 terwijl het tegelijk kan staan in het kader van het afscheid van dit leven en het sterven.89 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003MelodieDoor de koraalbewerking die J.S. Bach van de melodie van dit lied maakte, geniet zij nog steeds grotebekendheid. De melodie is geschreven in de barvorm. In al haar eenvoud verklankt ze de tekst op eenzeer indrukwekkende manier. De 7 de regel valt op door zijn kortheid. Samen met de twee volgenderegels die beiden vanuit een kwartrust beginnen geeft dat een fraaie ritmische beweging.Lied 406: ‘U heb ik lief, mijn God en Heer’TekstHet oorspronkelijk gedicht werd vermoedelijk gemaakt door Franciscus Xaverius, al dan niet naar eenbestaand voorbeeld. Franciscus Xaverius was een van de eerste Jezuïeten. Hij was als zendeling actiefin het Verre Oosten en stierf op 46-jarige leeftijd.Het lied doet denken aan Job. Satan suggereerde immers dat Job God diende vanwege de grote zegendie God hem gaf, terwijl Job de Here diende om Hemzelf.GebruikHet lied kan gezongen worden bij een preek over Job evenals bij die gelegenheden waar het gaat overhet liefhebben van God. Ook kan gedacht worden aan het lofzingen van Gods grote Naam en zijngrote daden (zie strofe 4 r. 4).MelodieDe melodie staat in een driedelige maatsoort (dat betekent dus zingen vanuit de ritmische accenten: inregel 1, op ‘U’, ‘lief’, ‘mijn’ en ‘Heer’). Het is even oppassen om de melodie niet tweedelig te voelen(met een opmaat en accenten op ‘heb’, ‘lie-e-ef’, ‘God’ en ‘Heer’. De op twee na laatste noot vanregel 2 staat in een oudere uitgave (1678) afgedrukt als d 2 . Het Liedboek volgt echter de editie van1707, waar een c 2 staat. Verwarrend is het feit dat Adriaan Engels in zijn meerstemmige zetting (in deveelgebruikte groene koor- en orgeluitgave van het Liedboek) wèl uitgaat van de oudste versie.Organisten die deze uitgave gebruiken, ontkomen niet aan de noodzaak deze noot te veranderen.Lied 407: ‘Christus mijn Heer, op U alleen’TekstEen lied vol van overgave en toewijding aan Christus die onze schuld droeg, voor ons pleit, en ons totaan het einde van ons leven sterk maakt in onze strijd tegen de satan (strofe 1 tot en met 3). Strofe 4 iseen lofverheffing. De dichter, Konrad Hubert, was jarenlang medewerker van Martin Bucer, dereformator van Straatsburg.GebruikHet lied kan onder andere worden gezongen bij een preek in de lijdenstijd of een preek over Zondag11, 12, 13, 15, 16, 18 van de HC.MelodieWillem Vogel in het Compendium: ‘De melodie van dit lied behoort tot de meest grootse van hetLiedboek […]. De melodie treedt (bijna) buiten de oevers van het kerklied en is op weg kerkmuziek teworden. Autonoom muzikaal is de lange noot waarmee de eerste en de derde regel begint. De vijfde ende zesde regel hebben een geweldige melodische spanning, die zich ontlaadt in de zevende, naar deslotregels toe. Onnodig te zeggen dat het zingen navenant moet zijn’.Gereformeerde Kerken in Nederland 90

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Lied 410: ‘Zingen wij van harte zeer’TekstDit lied is een danklied voor het goede dat God geeft, zowel op het lichamelijke als op het geestelijkevlak.GebruikGeschikt om te zingen in een bid- of dankstond voor gewas en arbeid of bij een preek over Zondag 50HC. Daarnaast kan het gezongen worden als lofzegging aan het slot van de Avondmaalsviering. In dehuiselijke eredienst past het goed als gezongen gebed bij de maaltijd.MelodieDe melodie heeft een opgewekt dansritme. Ze komt het beste tot haar recht wanneer de regels twee bijtwee worden genomen. Regel 7 sluit dan, als extra regel, de melodie af.Lied 424: ‘Looft overal, looft al wat adem heeft’TekstDe dichter, George Herbert was, naast John Donne, één van de grote Engelse dichters uit de 17 de eeuw.Zelf was hij echter heel bescheiden. Bewust koos hij niet voor een carrière aan het hof, maar voor hetpredikantschap.Vlak voor zijn dood stuurde hij zijn gedichten toe aan een vriend met de vraag om ze te publiceren ofte verbranden. Dit laatste gebeurde echter niet, integendeel, zijn gedichten zijn vele malen herdrukt.De eenvoud van Herbert stempelt ook dit lied. Het is een eenvoud waarbij een mens ondanks zijn velegaven terugtreedt voor God: zíjn lof moet overal weerklinken en dit lied verwoordt die lof uitbundig.GebruikGeschikt om te zingen aan het einde van de dienst.MelodieDe melodie is even uitbundig als de tekst, en sterk stuwend, mede vanwege het driedelige ritme. Ze isbovendien driedelig van structuur: A (regels 1,2), B (3-6) C (of A’; 7-8). Ze vertoont scherpecontrasten in stijgen en dalen.Lied 427: ‘Beveel gerust uw wegen’TekstHet oorspronkelijke lied, ‘Befiehl du deine Wege’, is een acrostichon. De beginwoorden van de achtereenvolgendecoupletten vormen de volgende tekst: ‘Befiehl dem Herren dein Weg und hoff auf ihn.Er wirds wohl machen’ (vergelijk Psalm 37:5). Het lied doet qua inhoud en stijl veel aan de Psalmendenken.Het lied is erg bekend geworden. Titel en melodie (zij het dan een andere dan die van Bastiaans)sieren zelfs een Duitse postzegel, die in 1976, 300 jaar na de dood van de dichter Paul Gerhardt,uitgegeven werd.GebruikGeschikt om te zingen in een jaarwisselingdienst of bij een preek over Zondag 9 of Zondag 10 HC.91 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003MelodieDe melodie, geschreven J.G. Bastiaans bij de Nederlandse vertaling van dit lied, is heel bekend. Menzinge het in een rustig tempo, in een kalme vierkwartsmaat.Lied 431: ‘Lof zij de Heer, ons hoogste goed’TekstDit lied, voor het eerst gepubliceerd in 1675, doet denken aan liederen uit de tijd van de Reformatie,onder andere van Luther. Opvallend is dat het vooral refereert aan het Oude Testament. Zo is derefreinregel ‘Geeft onze God de ere’ ontleend aan Deuteronium 32:3; verder ademt het een sfeer die tevergelijken is met de psalmen.Het oorspronkelijke lied is in Duitsland erg geliefd. Wie bekend is met de heldendaden van OldShatterhand weet misschien dat deze dappere held eens het vierde couplet in de mond neemt (‘UnterGeiern’, Nederlands: ‘De zoon van den berejager’).GebruikGeschikt als slotlied en bij een preek over Zondag 9 of 10 HC.MelodieDe melodie van Crüger vertoont zeer nauwe verwantschap met de Geneefse melodie van psalm 118.Lied 436: ‘Jezus neemt de zondaars aan’TekstDe domineedichter Erdmann Neumeister maakte dit lied bij een preek over Lucas 15:1-10. Neumeisterbenadrukte – in een tijd met veel piëtistische invloeden – dat wij van genade leven en niet van gevoel(vergelijk vooral couplet 6). Vandaar de steeds terugkerende regel: ‘Jezus neemt de zondaars aan’.GebruikGeschikt om te zingen bij een preek over bovengenoemde tekst, bij een preek over Zondag 23 HC ofin een avondmaalsdienst.MelodieDe melodie is gelijk aan GK 20Lied 437 ‘Vernieuw Gij mij, o eeuwig Licht’TekstHet lied is een gebed om een nieuw hart en een nieuwe geest. Het gaat daarbij uit van enerzijds Christus’typering van zichzelf ‘Ik ben het licht der wereld; wie Mij volgt, zal nimmer in de duisterniswandelen, maar hij zal het licht des levens hebben’ (Johannes 8:12) en anderzijds Christus’ opdracht:‘Gij zijt het licht der wereld [...] Laat zo uw licht schijnen voor de mensen ...’.GebruikHet lied past op diverse momenten, onder andere in combinatie met schuldbelijdenis en genadeverkondiging.MelodieZie onder lied 168.Gereformeerde Kerken in Nederland 92

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Lied 440 ‘Ik heb de vaste grond gevonden’TekstZoals de dood verzwolgen is in de overwinning (1 Korintiërs 15:54), zo worden onze zonden verslondendoor de barmhartigheid van God. Het oorspronkelijke lied (10 coupletten) was door de dichterRothe bedoeld als een bewerking van Luthers beroemde ‘Nun freut euch, lieben Christen gmein’ (LvK402), maar is duidelijk veel associatiever van karakter.GebruikOnder andere geschikt voor een avondmaals- of jaarwisselingdienst.MelodieDe melodie, die ook onder ons door velen gekend wordt, vraagt om een rustig tempo.Lied 443: ‘Liefde Gods, die elk beminnen’TekstEén van de beste liederen van de bekende Engelse opwekkingsprediker Charles Wesley (die meer dan6000 liederen schreef). De centrale gedachte bij Wesley, dat God liefde is in Jezus, stempelt ook ditlied.GebruikGeschikt onder andere bij een preek over de wederkomst of voor een dienst met belangstellenden.MelodieOver de melodie schreef A.C. Schuurman in het Compendium: ‘Het evangeliewoord dat ‘het voorwijzen en verstandigen verborgen is, maar aan kinderkens geopenbaard’, geldt blijkbaar ook wel eensvoor kerkliedmelodieën, - in elk geval ten aanzien van dit wondervolle wijsje. Verstandelijk zou menzeggen: het is het toppunt van saaiheid, met zijn schema A-A-B-A’. De regels 1 en 2 worden immersonveranderd herhaald als 3 en 4, maar ook nog eens als 7 en 8, terwijl de regels 5 en 6 té veel weghebben van die drievoudig herhaalde muzikale zinnen om werkelijk een tegenhanger te zijn. Dat mogeallemaal waar wezen, - de melodie wint het pleit door haar onweerstaanbare eenvoud en haarinnerlijke muzikaliteit’.Het is even oppassen in regel 6, de derde maat, waar het ritme afwijkt van de regels 2, 4 en 8.Lied 445: ‘God heeft mij zijn Zoon gegeven’TekstVelen, vooral ouderen, kennen het lied ‘Ruwe stormen mogen woeden’. In lied 445 is dit lied terug tevinden, als strofe 3. ‘Ruwe stormen mogen woeden’ is geen zelfstandig lied, de achtste strofe van eenvertaling van een door de Duitser J.A. Schlegel (1721-1793) geschreven lied. Schlegel gaf dit lied alsopschrift mee: ‘Von der Freudigkeit des Glaubens. Ueber Röm. VIII. 31-39’. De 18 de -eeuwsepredikantdichter Ahasverus van den Berg (1733-1807), onder ons bekend als dichter van GK 30,maakte een Nederlandse vertaling ervan en die kwam terecht in de Evangelische Gezangen (1805)onder nummer 58, ‘Geloofsroem’, vervolgens ook in de Hervormde Gezangenbundel 1938 ondernummer 178 en tenslotte in het LvK onder nummer 445. Het lied onderging een vermageringskuur:Schlegel schreef 13 coupletten, de versie uit de Evangelische Gezangen telde er negen, die in deBundel 1938 acht en in het LvK zijn het er drie geworden. Zoals uit Schlegels opschrift blijkt gaat hetlied uit van Romeinen 8:31-39. In de LvK-versie: strofe 1: vs 32, strofe 3: vs. 34 en strofe 3: vs. 35-93 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-200339. Het thema is niet zozeer geloofsroem (zie de EG-versie) als wel geloofszekerheid. De drie strofendie in het LvK zijn opgenomen vormen een mooie, sprekende samenvatting van het oorspronkelijkelied (dat wel heel erg 18 de -eeuws breedsprakig en gedetailleerd is.GebruikHet lied kan gezongen worden bij HC 9 en 10.Melodie‘Ruwe stormen mogen woeden’ is bekend geworden met een late versie van de oorspronkelijkemelodie: uitsluitend kwartnoten en geen ritmische profilering. De melodie in het LvK gaat terug opeen van de oudste gestalten van de melodie. Dat betekent bij het zingen even oppassen: het klinktbekend maar is net anders dan je denkt. De valkuilen zijn: het ritme (gepunteerde ritmen in alleregels), enkele wendingen (de kop van r. 2 en 3; de tweede helft van de regels 5 en 6; de eerste helftvan r. 8). Goed voorzingen dus.Lied 449: ‘God enkel licht’TekstEen bekend lied, maar in een iets andere versie dan GK 17. GK 17 gaat terug op de vertaling vanAhasverus van den Berg (1733-1807); voor het Liedboek maakte Ad den Besten een nieuwe vertalingmet daarin elementen die uit Van den Bergs vertaling zijn overgenomen. Qua taal is deze versieactueler dan GK 17 (‘en wij belaân / met euveldaân’; ‘wordt ons gemoed gereinigd van de zonden ’).GebruikHet lied is geschreven als een boetelied; ‘Um Reiniging’ schreef de dichter erbij. Het gaat dus in deeerste instantie om een lied over levensheiliging en niet een lied rond Pasen zoals het, op grond vanstrofe 4, vaak gebruikt wordt.Lied 451: ‘Alle roem is uitgesloten’TekstEen bekend lied, aangezien het ook al in de Enige Gezangen stond die we tot 1986 gebruikten. Wie dedrie versies – Enige Gezangen, GK en LvK – naast elkaar legt ontdekt kleine verschillen in tekst, zoalsbijvoorbeeld het begin van strofe 3L ‘Dat heet gadelooz’ ontferming’ (Enige Gezangen), ‘Dat heetgrondelooz’ ontferming’ (GK), ‘Dat heet weergalooz’ ontferming’ (LvK). Zie verder ook strofe 2 r. 7,strofe 3 r. 4. De originele versie van het lied is te vinden in de Evangelische Gezangen (1805) ondernr. 38. Hier telt het lied 8 strofen. In de Enige Gezangen zijn dat er 4, in het GK en LvK 3.MelodieIn het GK staat rechtsonder de tekst: ‘Kan ook gezongen worden op de wijs van Gezang 26a’. Wiedaarvoor kiest is beter uit met de LvK-versie omdat die melodie daar bij de tekst staat.Lied 453: ‘Ik weet waar mijn geloven’TekstDrie van de vier coupletten beginnen met de zin ‘Ik weet waar mijn geloven / (onwrikbaar vast instaat)’. Daarmee is het thema van het lied aangegeven: het geloof is onwrikbaar (strofe 1 en 4) en onsvertrouwen staat rotsvast (strofe 3) want God heeft Sions muren gebouwd (strofe 2) en Hij heeft dehoeksteen gelegd (strofe 3). God is de vaste rots van ons behoud. Verschillende Bijbelse notiesGereformeerde Kerken in Nederland 94

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3klinken in dit lied door, bijvoorbeeld Deuteronomium 32:15, Mattheüs 7:24-27, Psalm 18: 3 – waarinsprake is van God als een vaste rots – en 2 Timotheüs 1:12 – ‘Want ik weet op wie ik mijn vertrouwenheb gevestigd’ – en Psalm 118:22 – waar het gaat over de hoeksteen.GebruikHet lied valt goed te combineren met HC 7, vraag en antwoord 21.MelodieDe melodie is afkomstig van Heinrich Schütz (1585-1672), de belangrijkste Duitse kerkmusicus uit de17 de eeuw. Een fraaie melodie met een eigenzinnig karakter. Ze is geschreven in de barvorm, wat wilzeggen dat de eerste helft uit twee gelijke delen bestaat (hier r. 1-2 en r. 3-4) terwijl de tweede helft(hier r. 5-8) iets nieuws brengt. De melodie is weids van omvang met als kenmerken element de hogeligging van r. 2 en 4. Bij het aanleren is goed voorzingen belangrijk (bijvoorbeeld de wendingen in detweede helft van de regels 1 en 3, en de wending a-f aan het slot van r. 5; deze laatste wending wordt‘gemakkelijker’ als de volgende regel er gelijk achteraan wordt gezongen).Lied 454: ‘Wat zou ik zonder U geweest zijn’TekstEen lied over de zekerheid en de troost van het geloof (strofe 1-3) én over het gegeven dat waar hethart vol van is de mond van overloopt (strofe 4). Het lied is gevoelig en emotioneel van toon (hoewelJan Wit, de vertaler, in het Compendium aangeeft dat hij de voorkeur gaf aan een eerdere versiewaarin de emotionele woelingen beter tot hun recht kwamen).GebruikHet lied kan onder andere gezongen worden als het gaat over zending en evangelisatie.MelodieDe melodie is gelijk aan die van ‘’k Wil u, O God, mijn dank betalen’; zie LvK 390.Lied 455: ‘Als Hij maar van mij is’TekstDe eerste regel van dit lied lijkt wat ‘hebberig’ maar het vervolg geeft aan dat het hier gaat om iets datook wel wordt aangeduid als ‘toe-eigening’: als Hij van mij is en ik van Hem dan heb ik niets tevrezen, waar Hij is, is mijn vaderland. De dichter is dezelfde als die van lied 454, Novalis (Friedrichvon Hardenberg, 1772-1801). Deze dichter was geworteld in het Duitse piëtisme en wilde dat nieuwleven en nieuwe innigheid inblazen. De toon van het lied is vol van overgave en vrede.GebruikOnder andere bij HC 7 of 10.MelodieDe melodie stamt uit die tijd dat het geestelijke kenmerken ging vertonen van het kunstlied (dat indeze tijd ook in populariteit toenam). De melodie is gevoelig van toon en past daardoor goed bij detekst. Ze moet niet te snel gezongen worden (al lijkt het notenbeeld daar op het eerste gezichtmisschien om te vragen) maar komt het mooist uit in een rustige vierkwartsbeweging.95 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Lied 462: ‘Ontwaak, gij die slaapt en sta op uit de doôn’TekstEen in Nederland bekend en geliefd lied. Het werd geschreven door de 19 de -eeuwse Nederlandsepredikant Petro Parson (1803-1878) en was ook al opgenomen in de Vervolgbundel op deEvangelische Gezangen (1866) en de Hervormde Gezangenbundel 1983. Uitgangspunt voor het lied isEfeze 5:8, 14-16 en Romeinen 13:12.MelodieEen echte Bastiaans-melodie: rustig, verheven, harmonisch en in een kwartnotenbeweging. Bastiaansschreef de melodie bij Parsons tekst, met het oog op de opname in de Vervolgbundel.Lied 464: ‘Alle volken, looft de Here’TekstDe naam van Jan Pieter Heye associëren we eerder met ‘De Zilvervloot’ of ‘Ferme Jongens, stoereknapen’, ‘Zie de maan schijnt door de bomen’ dan met het kerklied. Heye (1809-1876), van huis uitarts maar daarnaast ook letterkundige, hield zich graag bezig met de culturele opvoeding van het volken het aankweken van nationaal besef door middel van het lied. Heye was echter ook geïnteresseerd in‘het koraal’, volgens hem het hoogste kunstwerk voor het volk: ‘Meer nog dan het wereldlijk, zij hetgeestelijk Lied, in melodie als in tekstvorm een kunstwerk; wel een beknopt, maar toch voltooidreligieus kunstwerk, in eenheid van denkbeeld, tegenstelling en oplossing.’ Heye schreef dit lied in1870, samen met een kleine veertig andere. Het is een loflied.MelodieHeye schreef het lied zonder een specifieke melodie in gedachten te hebben. Naderhand is de tekstgecombineerd met de melodie van ‘O Durchbrecher aller Bande’ (zie LvK 435, dit lied is opgenomenin de 121 liederen die de GS van Leusden 1999 vrijgaf).Lied 465: ‘Van U zijn alle dingen’Tekst‘Van U zijn alle dingen’ is een bekend en geliefd lied; het heeft in Nederland al in verschillendebundels gestaan. Het is een lied van vertrouwen en overgave.MelodieZie LvK 427 hierboven.Lied 466: ‘Als God, mijn God, maar voor mij is’TekstDit lied gaat uit van Romeinen 8:31-36: ‘Als God vóór ons is, wie zal tegen ons zijn’. Daarnaast haakthet aan bij Psalm 90:11 en Psalm 23.MelodieBekend van GK 228.Gereformeerde Kerken in Nederland 96

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Lied 467: ‘O Eewge Vader, sterk in macht’TekstDe dichter William Whiting (1825-1878) schreef het lied voor een leerling die op punt stond per schipnaar Amerika te gaan. Hij gaf zijn lied als titel mee ‘Thou rulest the raging of the sea’ (Psalm 89:10).Whiting bouwde zijn tekst zo op dat strofe 1 zich richt op de Vader, strofe 2 op de Zoon en strofe 3 opde Geest, Strofe 4 is gewijd aan de Drie-enige God. Het lied is, begrijpelijk genoeg, bekend gewordenals een zeemansgebed.MelodieDe componist John Bacchus Dykes is vooral bekend door de melodie van ‘Heilig, Heilig, Heilig’ (zieLvK 457). Zijn melodie bij Whitings zeemanslied kreeg de naam Melita; Melita = Malta = Paulus’schipbreuk. De melodie, typerend voor hymnmelodieën uit de Engelse Romantiek, vraagt om eengedragen manier van zingen (zonder al te veel dramatiek overigens in de voorlaatste regel).Lied 468: ‘Heer, mijn hert is boos en schuldig’TekstA.C. Honders in het Compendium: ‘Het [lied] is typerend voor Gezelle: Ingetogen, zuiver, eenvoudig,persoonlijk, priesterlijk’. Een mooi innig lied, een gebed om vergeving. Wie het wil zingen krijgt daarzeker iets voor terug, zowel in tekst als melodie, maar wel moet men zich bewust zijn van hettaaleigen van Gezelle (in woorden als ‘hert’ en ‘verduldig’. Overigens: laat de tekst even op je inwerkenen de woorden spreken voor zich.GebruikTe zingen als schuldbelijdenisMelodieDe melodie is van Adriaan C. Schuurman. Ze is even innig als de tekst. Schuurman schreef de melodiein de phrygische kerktoonsoort vanwege haar klagende karakter.Lied 469: ‘Het leven is: een krijgsbanier’TekstDe tekst is bekend, bijvoorbeeld van wandteksten. Meer nog dan bij het vorige lied geldt hier dat menbij het zingen door het taaleigen van Gezelle heen moet prikken.MelodieEen melodie van de Nederlandse componist Julius Röntgen, geschreven in 1920, en gekenmerkt dooreen martiaal karakter.Lied 476: ‘Eeuwig Woord, U willen wij bezingen’TekstRijnsdorp schreef met dit lied een loflied op Christus en hij sluit daarin aan bij verschillende Bijbelseelementen. Allereerst in strofe 1: Johannes 1, Spreuken 8: 22-31, De ‘Engel des Heren’ uit het OT,Jesaja 7:14. Vervolgens ook Handelingen 2:24 (strofe 3), Openbaring 1:13 en 22:16 (strofe 5). Verderis ook een zegswijze uit de Geloofsbelijdenis van Nicea te herkennen (strofe 1 r. 2) evenals enkelewoorden uit het Avondmaalsformulier (strofe 2).97 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003GebruikHet lied doorloopt de heilsgeschiedenis, van ‘In den beginne was het Woord’ tot de jongste dag. Hetkan daarom gezongen worden op de grote Christusfeesten – Kerst, Pasen, Hemelvaart en Pinksteren.Ook past het goed tijdens de Avondmaalsviering.MelodieDe melodie is bekend van GK 41.Lied 484: ‘Waarom moest ik uw stem verstaan’TekstChristen zijn is geen garantie voor een gemakkelijk leven. Het is ook geen garantie voor altijddurendegeestelijke rust en vrede. Voor de momenten waarop en perioden waarin we vragen stellen, is dit lied:‘Waarom bracht Gij die onrust mij in ’t bloed – is dat genade?’ Een mooi lied dat diepmenselijkevragen verwoordt; een leerzaam lied ook, want het leert dat wellicht niet wijzelf, maar anderen wélmet dergelijke vragen rondlopen. Het lied is een gebed en mondt uit in de vraag: ‘Spreek Gij dan inmijn hart en zeg, / dat het zo goed is dat die weg / ook door uw Zoon gegaan is’.MelodieEen 16 de -eeuwse melodie die vraagt om een rustige beweging vanuit de halve noot. Er is een mooiesamenhang tussen tekst en melodie.7.3 Lijst van 36 liederen uit eigen kring[Deze bijlage is in deze uitgave niet opgenomen.]7.4 Lijst van 67 liederen uit andere bronnen[Deze bijlage is in deze uitgave niet opgenomen.]7.5 Ondersteunende activiteiten deputaten Kerkmuziek en EredienstHierna volgen twee verslagen die een nauwkeurig overzicht willen geven van de ondersteunendeactiviteiten die zijn verricht in 2000 en in 2001 (eerste helft).7.5.1 Jaarverslag 2000 ondersteunende activiteiten Deputaten Kerkmuziek enEredienstA. OrganisatieAlgemeenDe Generale Synode Leusden 1999 stelde deputaten Kerkmuziek in staat om structureel aan de slag tegaan met ondersteunende activiteiten rond de besluiten die liturgie en kerkmuziek betreffen. Per jaarwerd er een totaalbudget van ƒ 25.000,– ter beschikking gesteld zodat er een substantieel bedrag be-Gereformeerde Kerken in Nederland 98

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3schikbaar was voor de honorering van de ondersteunende activiteiten. Binnen het deputaatschap namAnje de Heer vanaf 1 februari 2000 de werkzaamheden ter hand. Omdat de zaken rond kerkmuziek enliturgie niet van elkaar te scheiden zijn wordt ook ondersteuning verricht op het gebied van deputatenEredienst.Periode1 februari 2000 tot en met 31 december 2000Aantal gewerkte uren265,25 uur.(Uitgaande van een aanstelling voor 10 maanden per jaar, 8 uur per week, is dit gemiddeld 29,5 uurper maand en 7,4 uur per week [265,25: 9 (=10 – 1) = 29,5, 29,5: 4 = 7,4]).Overzicht per maandFebruari 2000 31Maart 2000 18April 2000 27Mei 2000 32,5Juni 2000 19,5Juli 2000 4,25Augustus 2000 15,75September 2000 36,5Oktober 2000 30,5November 2000 25December 2000 25VerdelingDe gewerkte uren zijn als volgt besteed:Advies en ondersteuning240, 5 uur(waaronder de uren die besteed zijn aan de samenstelling en productie van de brochures Tussen Leusden en Zuidhorn 1:Presentatie 121 liederen en Tussen Leusden en Zuidhorn II: Regeling Kerkmuziek).Administratie/organisatie 14 uurCursuswerk4 uurOverleg3 uurDiversen 4FinanciënUitgaande van het vastgestelde honorarium van ƒ 50,– per uur (bruto) ziet het financiële plaatje er alsvolgt uit:Honorarium over de verslagperiode: 13150,–Bureaukosten: 3674,60 1Subtotaal: 16824,60Binnengekomen 2 : 2320,70Openstaande rekeningen:pmTotaal: 14503,9099 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Productie en verzending van TL&Z I en II via DCG: 6.605,881Waarvan ca. ƒ 2550, -- voor de productie en verzending van de brochures Tussen Leusden en Zuidhorn I en II in eigen beheer.2Betaling van de bestelde brochures TL&Z I en II.Pas eind 2000 werd duidelijk dat de productie en verzending van TL&Z I en II via DCG uit het eigenbudget van Deputaten Kerkmuziek moet worden betaald.Met het oog op de verwerking van de verwachten reacties op het Rapport aan de Generale SynodeZuidhorn werd eind 2000 besloten om van het voor de ondersteunende activiteiten gereserveerdebedrag per maand een deel te reserveren zodat daar te zijner tijd de verwerking van de reacties uit kanworden bekostigd.B. WerkinhoudTussen Leusden en Zuidhorn I en IINadat de ondersteunende activiteiten per 1 februari 2000 van start waren gegaan werden de eerstemaanden besteed aan het samenstellen, redigeren en deels schrijven van twee brochures: Tussen Leusdenen Zuidhorn I: Presentatie 121 liederen en Tussen Leusden en Zuidhorn II: Regeling Kerkmuziek.Tussen Leusden en Zuidhorn I: Presentatie 121 liederenArtikel 61, werkplan 5: opdrachten aan deputaten, besluit 2.1: …deputaten verder op te dragen dekerken te dienen met informatie over de wijze waarop de liederen die de synode nu vrijgeeft, kunnenworden geïntroduceerd;De brochure TL&Z I diende met name om aan opdracht 2.1 gestalte te geven en de kerken metterdaadde informatie te verschaffen waarmee zij in hun eigen situatie met de nieuwe liederen aan de slagkunnen gaan. Verschillende notities die op de synode in de besluitvorming een rol hadden gespeeldzouden in deze brochure worden opgenomen, met name enkele delen uit het Aanvullende Rapport (datdoor tijdgebrek niet aan de kerken was toegestuurd) én de toelichtingen op de 121 liederen die tenbehoeve van de synode door deputaten Kerkmuziek waren geschreven. Beide stukken zouden ook inde Acta opgenomen worden, maar vanwege de toegankelijkheid en de beschikbaarheid voor kerkenraden,liturgiecommissies en gemeenteleden werd besloten dit materiaal te bundelen in een handzamebrochure.De brochure is zo opgezet dat de gebruikers, behalve de toelichtingen per lied, ook achtergrondinformatiekrijgen die van belang is voor de beoordeling van de liederen en de omgang er mee (hoofdstuk 2t/m 4) en praktische informatie om met de nieuwe liederen aan de slag te gaan. De inhoud is als volgt:1. de lijst van 121 door de generale synode vrijgegeven liederen; informatie over de totstandkomingvan de selectie en de besluiten t.a.v. de 134 overige liederen (hoofdstuk 1);2. het werken met criteria: hoofdstuk 2 uit het Aanvullend Rapport, aangevuld en uitgebreid naaraanleiding van de bespreking tijdens de generale synode (hoofdstuk 2);3. achtergrondinformatie bij de toelichtingen over taal, deels nieuw, deels materiaal dat op degenerale synode diende (hoofdstuk 3);Gereformeerde Kerken in Nederland 100

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 34. achtergrondinformatie bij de toelichtingen over de inhoud: deels overgenomen uit het AanvullendRapport, deels aangevuld en uitgebreid naar aanleiding van de bespreking tijdens degenerale synode (hoofdstuk 4);5. toelichtingen op de 121 liederen met per lied een toelichting. Dit hoofdstuk is samengesteld uitde toelichtingen die Deputaten schreven ten behoeve van de generale synode. Het materiaal ishier en daar, met het oog op gebruik door de kerken, opnieuw geordend en uitgebreid. Deinformatie is geordend door middel van de aanduidingen T (informatie over de tekst), M(informatie op de melodie) en G (mogelijkheden voor gebruik). In verband met de indeling vanhet Liedboek zijn bij de verschillende rubrieken algemene inleidingen geplaatst. Zo werdenspecifieke rubrieken als ‘Bijbelliederen’ of de verschillende perioden van het kerkelijk jaar vanachtergrondinformatie voorzien. Die achtergrondinformatie is belangrijk voor het verstaan endus voor het gebruik van de liederen. Verder is ze ook informatief (en zo worden onder onsminder gebruikelijke termen als Epifaniën of Trinitatis van uitleg voorzien) (hoofdstuk 5);6. tips en adviezen voor de praktijk, met als doel thuis te raken in de 121 nieuwe liederen. Metallereerst praktische adviezen voor omgang met de synodebesluiten in de gemeente (6.1), adviezenvoor de kennismaking met de nieuwe liederen en de beoordeling ervan (6.2), adviezen omthuis te raken in het Liedboek en zo de mogelijkheden van de nieuwe liederen te overzien (6.3)en handreikingen voor de concrete introductie van de liederen in de gemeente en het aanlerenervan (6.4 en 6.5);7. een overzicht van de opdrachten die Leusden aan deputaten Kerkmuziek heeft meegegeven.Tussen Leusden en Zuidhorn II: Regeling KerkmuziekArtikel 61, werkplan 5: opdrachten aan deputaten, besluit 2.2: …deputaten verder op te dragen deRegeling Kerkmuziek, die deputaten in hoofdstuk 4 van hun aanvullend rapport aan de synode hebbenvoorgesteld, aan de kerken aan te bieden als handreiking bij de aanstelling van en omgang met hendie de muzikale onderdelen van de eredienst verzorgen;Opdracht 2.2 leidde tot de tweede brochure: Tussen Leusden en Zuidhorn II: Regeling Kerkmuziek.De Regeling zoals zij was te vinden in het Aanvullend Rapport wordt in de brochure voorafgegaandoor een kort hoofdstuk met achtergrondinformatie. Ook werden twee bijlagen toegevoegd metinformatie over bestaande regelingen en salaristabellen.Verzending aan de kerkenNa overleg met deputaten Generaal-synodale publicaties werd besloten om de brochures in eigenbeheer uit te geven. Dat wil in dit geval zeggen: geen officiële uitgave – want dan zou de productieveel te veel tijd vragen terwijl de kerken die informatie zo snel mogelijk nodig hadden – maarvermenigvuldiging via het kopieerapparaat en inbinden via de copyshop. Ook werd er besloten om elkvan de plaatselijke kerken een exemplaar van beide brochures toe te sturen. De beide brochures zijnook op internet te vinden, maar in dat geval zou het initiatief aan de plaatselijke kerken wordenovergelaten en dat was niet overeenkomstig de opdracht. Bovendien kreeg zo iedere plaatselijk kerkhet materiaal zichtbaar en tastbaar aangereikt.In de zomer van 2000 (juni/juli) werden de brochures toegestuurd aan de kerken. Redactie en lay-outdeden we zelf; vermenigvuldiging en verzending van de brochures werd verzorgd door DienstencentrumGroningen (DCG).101 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Rond de kosten van het project was lange tijd onzekerheid omdat het niet duidelijk wie voor de kostenverantwoordelijk was, deputaten Generaal-synodale publicaties of deputaten Kerkmuziek. Pas in hetnajaar kwam hier duidelijkheid over: Deputaten Generaal-synodale publicaties hebben voor dit soortuitgaven geen budget dus de productie- en verzendkosten drukken op ons eigen budget.Verzending op aanvraagVan de mogelijkheid om extra exemplaren van de brochures te bestellen (tegen de kostprijs) werdruim gebruik gemaakt. Tot 31 december 2000 werden van Tussen Leusden en Zuidhorn I: Presentatie121 liederen 86 exemplaren extra besteld, van Tussen Leusden en Zuidhorn II: Regeling Kerkmuziek44 exemplaren. De bestelling waren zowel van kerkenraden/liturgiecommissies afkomstig als vanparticulieren.Liturgie na LeusdenTegelijk met de beide brochures kregen de kerken ook de Notitie Liturgie na Leusden toegestuurd.Deze notitie, in de eerste instantie bestemd voor liturgiecommissies bevat een overzicht van deontwikkelingen van de afgelopen jaren, een overzicht van de besluiten van de generale synode rondliturgie en kerkmuziek én adviezen voor het beleid van liturgiecommissies en informatie over hetbeschikbare studiemateriaal. Ook deze Notitie werd een aantal malen op aanvraag extra toegestuurd.Andere activiteitenArtikel 61, Kerkmuziek, Gezangen, werkplan 5: opdrachten aan deputaten, besluit 2.1: …deputatenverder op te dragen de kerken te dienen met informatie over de wijze waarop de liederen die desynode nu vrijgeeft, kunnen worden geïntroduceerd;Artikel 61, Kerkmuziek, Gezangen, werkplan 5: opdrachten aan deputaten, besluit 5, toelichting: …dat we de laatste tien jaar als kerken en synode grote processen in gang hebben gezet, die om procesbegeleidingvragen. Van deputaten kan niet verwacht worden dat ze dat in hun vrije doen. […] Omdatdit [het geven van informatie en ondersteuning] structureel lijkt te worden, heeft de commissie daar inhet voorgestelde budget rekening mee gehouden.Artikel 49, Eredienst, besluit 2: deputaten op te dragen: […] 2. desgevraagd de kerken te voorzien vaninformatie en advies over zaken met betrekking tot liturgie en eredienst.Al tijdens maar vooral na afloop van de Generale Synode Leusden kwamen er vanuit het landverzoeken om informatie. Vanaf het begin zijn die door de afdeling Ondersteunende activiteitenafgehandeld. In verband daarmee werd in de zomer van 2000 gestart met een telefonisch spreekuur.De kerken werden hiervan op de hoogte gesteld tegelijk met de toezending van de brochures TL&Z Ien II en de Notitie Liturgie na Leusden.Het spreekuur is er iedere dinsdagavond van 19.00-20.00 uur (schoolvakanties uitgezonderd). Depraktijk leert dat er wekelijks wordt gebeld. De bellers zijn zowel particulieren als vertegenwoordigersvan kerkenraden en /of liturgiecommissies; de laatste groep is in de meerderheid.OnderwerpenDe onderwerpen waarover informatie wordt gevraagd zijn zeer verschillend. Allereerst ging het ombestellingen van de brochures TL&Z I en II. Het zwaartepunt van die bestellingen lag aan het beginvan het vergaderseizoen 2000/2001 (nazomer 2000).Gereformeerde Kerken in Nederland 102

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3De onderwerpen waarover informatie werd gevraagd liepen sterk uiteen. Een opsomming inwillekeurige volgorde: algemene informatie over enkele of verschillende synodebesluiten; de TienGeboden; de viering van het Avondmaal; kinderen en eredienst; het ‘leveren’ van een spreker voor eengemeenteavond; de nieuwe avondmaalsformulieren; teksten en liederen voor/bij schuldbelijdenis engenadeverkondiging; informatie over het Liturgisch Katern; copyright en het kopiëren van liederen uithet Liedboek; de voorlezer; het gebruik van het kerkorgel voor de lespraktijk van de organist;medewerking van een cantorij aan de dienst; praktische aspecten van de Regeling Kerkmuziek; hetrepertoire van een cantorij; advies in verband met de omgang met bezwaren tegen afzonderlijkeliederen; de functie van staan in de eredienst; de omgang met de brochures van de gebr. Bezemer; hetgebruik van kanselkleden; het gebed voor de verkiezing van ambtsdragers; meelezen en adviseren bijhet samenstellen van notities en rapporten.NotitiesOm bij het beantwoorden van vragen uit het land zo effectief mogelijk te werk te gaan werd vanaf hetbegin gewerkt met zogenaamde Notities. Deze Notities richten zich op een speciaal onderwerp enbevatten relevante achtergrondinformatie (met name concrete informatie over de aspecten die in devraagstelling aan de orde kwamen), diverse aandachtspunten, suggesties voor de praktijk en eenliteratuuropgave. Vragen over een zelfde onderwerp kunnen zo snel beantwoord worden. De Notitiesworden steeds geactualiseerd (n.a.v. nieuwe vragen, nieuwe achtergrondinformatie of nieuweontwikkelingen).In het verslagjaar zijn er de volgende Notities ontstaan:• De Tien Woorden• Kind en kerkdienst• Avondmaal• Schuldbelijdenis en genadeverkondiging• Het opstellen van een werkplan voor de liturgiecommissie• Liturgie na Leusden• Cantorij• Houding en beweging• Voorlezer• Themajaar liturgieIn voorbereiding waren:• De actieve gemeente• Beurtzang• Het kerkelijk jaar• Liturgie en gemeenteopbouwDocumentatiemappenOmdat relevante literatuur niet altijd voor de doelgroep gemakkelijk te vinden is – bijvoorbeeld als hetom bepaalde tijdschriften of om oudere uitgaven gaat – zijn de zogenaamde documentatiemappen ontwikkeld:kopieën uit de literatuurlijst en eventueel materiaal uit andere plaatselijke kerken. Deze zijntegen kostprijs verkrijgbaar.103 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003VerwijzenOmdat de vragen uit het land op één adres binnenkomen groeit er een overzicht van activiteiten in hetland. Plaatselijke kerken kunnen zo naar elkaar verwezen worden, men kan dan van elkandersmateriaal gebruik maken en het wiel hoeft niets steeds opnieuw uitgevonden worden. Het is duidelijkdat men deze verwijzingen zeer waardeert.CursuswerkAls samenwerking tussen de Vereniging van Gereformeerde Kerkorganisten en deputaten Eredienst enKerkmuziek (ondersteunende activiteiten) is er een drietal cursussen ontwikkeld:• Kerkorganist, kerklied en gemeentezang – Organisten de weg wijzen in het begeleiden van degezangen uit het Liedboek voor de kerken.• Kerk en lied-avond – Plaatselijke kerken op een praktische en ongedwongen wijze te latenwerken aan verschillende facetten van gemeentezang.• Project liturgie – Plaatselijke kerken (of commissies daaruit) de mogelijkheid bieden om onderleiding van een deskundige zich te verdiepen in de liturgie of bepaalde aspecten daarvan.Eind 2000 is een brochure met uitgebreide informatie over deze cursussen naar alle plaatselijke kerkengestuurd; deze kunnen namelijk op de cursussen intekenen (de cursussen worden in de eigen plaatsgegeven). De coördinatie van de cursussen berust bij de ondersteunende activiteiten. De docenten zijnleden van de VGK (doorgaans beroepsmusici) en/of leden van een van beide deputaatschappen. Nadatde brochure is verstuurd is er in het verslagjaar tweemaal ingetekend op cursus 1.A. de Heer-De Jong7.5.2 Jaarverslag 2001 ondersteunende activiteiten Deputaten Kerkmuziek enEredienst (eerste helft)A. OrganisatiePeriode1 januari 2001 tot en met mei 2001. In verband met de deadline van het rapport t.b.v. de GS Zuidhorn2002 beslaat dit verslag alleen de eerste vijf maanden van 2001.Aantal gewerkte urenTotaal: 102.30 uur; gemiddeld: 20,5 uur per maand.Januari 2001 27.25Februari 30.5Maart 20.25April 14Mei 10.5In deze periode werd duidelijk dat de kosten van het algemene deputatenwerk in deze periode erghoog zijn, onder andere vanwege de vele vergaderingen en de bijbehorende reiskosten én de kostenvan de brochures Tussen en Leusden en Zuidhorn I en II. Omdat Deputaten Kerkmuziek eenoverschrijding van het budget vrezen moet er ‘bezuinigd’ worden. Vandaar dat vanaf maart 2001Gereformeerde Kerken in Nederland 104

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3noodgedwongen gepoogd wordt het aantal uren van de ondersteunende activiteiten omlaag te brengen.Dat lukt alleen wanneer uitsluitend de hoogstnoodzakelijke dingen worden gedaan (reageren opverzoeken uit het land), terwijl andere zaken (zoals het werken aan de Notities in voorbereiding,ondersteunend materiaal als lesbrieven e.a., voorbereidingen voor een studiedag e.a.) blijven liggen.Voor een korte periode kan dat, op langere termijn gaat het echter ten koste van het werk en dreigt hetopgebouwde weer in te zakken.VerdelingDe gewerkte uren zijn als volgt besteed:Advies en ondersteuning 88.5Administratie/organisatie 11.75Cursuswerk 2.75FinanciënUitgaande van het vastgestelde honorarium van ƒ 50,– per uur (bruto):Honorarium over de verslagperiode: 5095,–Bureaukosten: 1612,–Subtotaal: 6707,–Binnengekomen: 1277,30 1Openstaande rekeningen:pmTotaal: 5429,701Betaling van de brochures Tussen Leusden en Zuidhorn I en II, de Notities en/of de Documentatiemappen.B. WerkinhoudTussen Leusden en Zuidhorn I en IINaar beide brochures bleef vraag. Afhankelijk van de vraag werden ze steeds in kleine hoeveelhedenbijgemaakt.NotitiesAan de tien bestaande Notities werd een elfde toegevoegd: Beurtzang. In voorbereiding zijn: Deactieve gemeente, Het kerkelijk jaar, Liturgie en gemeenteopbouw, Toelichtingen bij de liturgischegezangen uit het Liturgisch Katern, Gebeden.DocumentatiemappenEr werden documentatiemappen samengesteld bij de Notities Cantorij, De Tien Woorden, Houding enBeweging, Kind en Kerkdienst, Schuldbelijdenis en genadeverkondiging en Voorlezer. Ook werd erincidentele documentatie verschaft (kerkelijk jaar en symboliek, preek, Advent).PersberichtEind januari werd naar de kerkelijke bladen (Reformatie, Reformanda, Nader Bekeken, regionalekerkbladen, Dienst, Pro Ministerio, Eredienst) en het Nederlands Dagblad een persbericht verstuurdmet daarin informatie over de ondersteunende activiteiten van Deputaten Eredienst en Kerkmuziek,105 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003het beschikbare materiaal en het cursusaanbod. De respons op het persbericht was goed (zoals blijktuit het aantal gewerkte uren in februari).ResponsVan het aanbod van de ondersteunende activiteiten van de deputaatschappen Kerkmuziek en Eredienstwordt zeer regelmatig gebruik gemaakt. Men benadert ons via e-mail (een geliefd medium), telefoon(het spreekuur wordt vrijwel wekelijks gebeld) of post. In het onderstaande overzicht is te zien hoevan het aanbod gebruik werd gemaakt in de periode januari tot en met mei 2001:BrochuresTussen Leusden en Zuidhorn I: Presentatie 121 liederen 14Tussen Leusden en Zuidhorn II: Regeling Kerkmuziek 3NotitiesAvondmaal 27Beurtzang (verkrijgbaar vanaf medio maart) 7De Tien Woorden 21De vorm van de avondmaalsviering 13Het opstellen van een werkplan 26Houding en beweging 22Kind en kerkdienst 27Liturgie na Leusden 23Themajaar liturgie 20Schuldbelijdenis en genadeverkondiging 21Voorlezer 25DocumentatiemappenCantorij 12De Tien Woorden 8Houding en Beweging 8Kind en Kerkdienst 10Schuldbelijdenis en genadeverkondiging 8Voorlezer 10CursussenKerkorganist, kerklied, gemeentezang 4KerkliedavondProject liturgie 6OnderwerpenUit de vorige paragraaf komen een aantal onderwerpen naar voren waar vrij veel belangstelling vooris. De Notities en Documentatiemappen zijn ontstaan naar aanleiding van vragen uit het land; vervolgensblijken deze onderwerpen op meer dan een plaats te leven. Overigens moet hierbij opgemerktworden dat de Notities naar aanleiding van het persbericht begin 2001 vaak integraal werden besteld;een enkele aanvrager vroeg zich ook af of er geen abonnementensysteem mogelijk was.Naast de onderwerpen die in de Notaties aan de orde komen kwamen er vragen aan de orde rond devolgende thema’s: het kerkelijk jaar en de bijbehorende symboliek, de regels rond het kopiëren vanbladmuziek (voor een cantorij), de regels rond het kopiëren uit het Liedboek voor de kerken, hetGereformeerde Kerken in Nederland 106

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Liturgisch Katern (en de wijze van bestellen van dit katern), het gebruik van het (klassieke)avondmaalsformulier in samenhang met de voorbereiding, de vormgeving van de preek, participatievan de gemeente in de kerkdienst, informatie over de kerkelijke weg ten aanzien van de 121 doorLeusden vrijgegeven gezangen, achtergrondinformatie bij specifieke liederen uit het LvK, hetformulier bij het afleggen van Openbare Geloofsbelijdenis en het gebruik ervan, het zingen van deTien Geboden ja of nee, achtergrondinformatie bij Orde C, adviezen rond het starten van deintroductie van de 121 LvK-liederen, de toekomst van de Regeling Kerkmuziek.Regeling KerkmuziekIn opdracht van de Generale Synode Leusden 1999 stuurden Deputaten Kerkmuziek zomer 2000 aanalle plaatselijke kerken de Regeling Kerkmuziek toe (Tussen Leusden en Zuidhorn 11: Regeling Kerkmuziek).Naar aanleiding hiervan kwamen er enkele reacties binnen, veelal in vragende zin: Wat is debedoeling van deze Regeling? Gaan de kerken met deze Regeling werken? Komt er een vervolgt? Kanik met deze regeling in de hand naar mijn kerkenraad stappen?De kerk van Amersfoort-Centrum stuurde uitgebreide achtergrondinformatie rond de benoeming vaneen kerkmusicus in eigen gemeente toe. Vanaf april 1999 heeft deze kerk namelijk een kerkmusicus indienst. Rond de benoeming (na de proefperiode) waren er contacten met Deputaten Kerkmuziek. Einddecember 2000 stuurde Amersfoort-Centrum vervolgens de stukken rond de benoeming toe, métdaarbij twee vragen. Allereerst of er door Deputaten Kerkmuziek of het landelijk steunpunt informatiekan worden verzameld over het al dan niet in dienst hebben van een bevoegd kerkmusicus.Vervolgens of er een bundeling (regionaal of landelijk) mogelijk is van werkzaamheden, bijvoorbeeldop het punt van nieuwe kerkmuziek.De kerk van Amersfoort-Centrum stuurde hun materiaal toe als reactie op de toezending van deRegeling Kerkmuziek. Vanuit enkele andere kerken weten we dat men op een of andere wijze met deregeling bezig is. Maar een duidelijk beeld rond de ontvangst en het al dan niet aan de slag gaan metde Regeling ontbreekt. Om aan het toezenden een goed vervolg te kunnen geven, lijkt het ons zinvolom een inventarisatie te maken in de vorm van het toesturen van een korte vragenlijst aan deplaatselijke kerken. Graag ontvangen Deputaten Kerkmuziek hiertoe een opdracht, gedelegeerd aanhet Steunpunt Liturgie.A. de Heer-De Jong7.6 Artikel van deputaten Kerkmuziek over Lied 1[Deze bijlage is in deze uitgave niet opgenomen.]107 Deputaten Kerkmuziek

InhoudsopgaveInleiding 11 – SAMENVATTING 21.1 Liedboek voor de kerken 21.2 Liederen van eigen kerkleden 31.3 Overige liederen 31.4 Overige werkzaamheden 32 – SAMENSTELLING DEPUTAATSCHAP 43 – OPDRACHT VAN DE SYNODE 53.1 Artikel 61 – 09.12.99 acta synode van Leusden 1999 53.2 Artikel 62 – 09.12.99 acta synode van Leusden 1999 63.3 Artikel 60 – 09.12.99 acta synode van Leusden 1999 73.4 Artikel 58 – 07/08.10/07.12.99 acta synode van Leusden 1999 74 – GLOBAAL BELEIDSOVERZICHT 8Samenvatting 95 – UITVOERING 105.1 Visie 105.1.1 Liederen van de Geest 105.1.2 Geïnspireerde psalmen 115.1.3 Toetst alles 115.1.4 Kwaliteit 125.1.5 Liturgische context 135.1.6 Liederen voor de kerken 135.1.7 Verwante kerken 135.1.8 Toekomst 145.1.9 Een offer aan God, een geschenk aan ons 145.2 Werkwijze 145.3 Verantwoording 155.4 Presentatie liederen uit het Liedboek voor de kerken 165.4.1 Introductie op de ‘tien van Leusden’ uit het Liedboek voor de kerken 165.4.2 Introductie op de 124 voorgestelde gezangen uit het Liedboek van de kerken 175.4.3 Overige liederen uit het Liedboek voor de kerken 185.5 Presentatie liederen uit eigen kring 185.5.1 Inleiding 185.5.2 Korte geschiedenis 185.5.3 Korte beschrijving van de ingezonden liederen 19Overwegingen 19Het resultaat 20Overzicht van de 36 voorgestelde liederen 215.6 Presentatie liederen uit andere bronnen 225.6.1 Introductie 22Opdracht 22Inventarisatie liederen 22Werkwijze 235.6.2 Een selectie liederen uit de evangelische traditie 23Beoordeling (criteria) + enkele voorbeelden 23Voorstel liederen 245.6.3 Een selectie liederen, speciaal geschikt voor kinderen 25Introductie 25Gereformeerde Kerken in Nederland 108

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Inventarisatie 26Werkwijze 275.6.4 Liederen uit Gezangen voor liturgie 28Introductie 28Psalmen anders? 29Voorstel liederen 305.7 Steunpunt liturgie 305.7.1 Inleiding 301. Algemeen 302. Toekomst op korte termijn 313. Toekomst op lange termijn 314. Verhouding tussen deputatenwerk en ondersteunend werk 325.7.2 Voorstel Steunpunt Liturgie 33Algemene gegevens 33Omschrijving 345.8 Overige activiteiten 385.8.1 Overleg met deputaten Eredienst 385.8.2 Cultuurnota 38Bundel en lijst 38Functie liedbundel 395.8.3 Contacten met CGK/NGK/NHK-Geref. Bond 39Christelijke Gereformeerde Kerken 39Nederlands Gereformeerde Kerken 40Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde Kerk 405.8.4 Contact met Liedboek 2000 416 – CONCLUSIES/AANBEVELINGEN 426.1 Hoe luek en luab uitgeven? 426.2 Opname ‘selectie LvK-liederen’ in de eventuele eigen bundel? 426.3 Definitieve bundel in 2008? 436.4 Vervolgopdrachten/samenstelling deputaatschap 436.5 Uitleiding 436.5.1 Wat kunnen kerken en kerkleden doen vóór Zuidhorn? 436.5.2 Behandeling op de synode van Zuidhorn 2002 446.5.3 Tenslotte 447 – BIJLAGEN 457.1 Toelichting op 7 door Leusden ‘geparkeerde’ liederen uit het Liedboek voor de kerken45Lied 27: ‘De Heer richt op zijn berg een maaltijd aan’ 45Lied 41: ‘De Here, de heerser der aarde’ 45Lied 58: ‘De schapen alle honderd’ 46Lied 158: Christus, met eer gekroonde 46Lied 178: Jezus, om uw lijden groot 47Lied 398: Door goede machten trouw en stil omgeven 48Lied 488: Zolang er mensen zijn op aarde 487.2 Toelichting op 124 voorgestelde liederen uit het Liedboek voor de kerken 49Bijbelliederen (1-115) 49Lied 2: ‘Wat sprak God op de eerste dag’ 49Lied 7: ‘Het woord dat u ten leven riep’ 50Lied 8: ‘Gij hemel en aarde, doe open uw oor’ 51Lied 11: ‘Elia was, tot de dood beducht’ 51Lied 22: ‘De wijsheid van vóór alle tijden’ 52Lied 24: ‘Jesaja de profeet zag in de geest’ 52Lied 35: ‘Scheur, Heer, de heemlen, scheur ze wijd’ 53Lied 44: ‘Dankt, dankt nu allen God’ 54109 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Lied 48: ‘O onze Vader, trouwe Heer’ 54Lied 59: ‘De rijke kwam tot Jezus’ 54Lied 65: ‘Het graan slaapt in de aarde’ 55Lied 66: ‘Mijn ziel verheft Gods eer’ 55Lied 67: ‘God zij geloofd uit alle macht’ 55Lied 68: ‘Zo laat Gij, Heer, uw knecht’ 55Lied 70: ‘De laatsten worden de eersten’ 55Lied 71: ‘Jezus, wandlend langs de wegen’ 56Lied 76: ‘Zie hoe de mensen heengaan’ 56Lied 77: ‘De Trooster komt’ 57Lied 84: ‘O God die op het Pinksterfeest’ 57Lied 88: ‘Mijn God, gewapend tot de tanden’ 58Lied 89: ‘O Christus, Heer der heerlijkheid’ 58Lied 93: ‘Bij ‘t steken der bazuinen’ 59Lied 97: ‘Naam van Jezus die ten dode’ 59Lied 98: ‘Verblijdt u in de Heer te allen tijd’ 60Lied 100: ‘Er heeft een stem gesproken’ 60Lied 102: ‘God heeft vanouds gesproken’ 61Lied 108: ‘Weest niet verbaasd als u de wereld haat’ 62Lied 109: ‘Hoor een heilig koor van stemmen’ 62Lied 112: ‘Als Koning opgetreden’ 63Advent (116-130) 63Lied 120: ‘Heft op uw hoofden, poorten wijd’ 63Lied 121: ‘God lof! Nu is gekomen’ 63Lied 129: ‘Geen kracht meer om te leven’ 64Lied 130: ‘De nacht is haast ten einde’ 64Kersttijd (115-155) 65Lied 134: ‘Eer zij God in onze dagen’ 65Lied 136: ‘Hoort gij de englen zingen’ 65Lied 138: ‘Komt allen tezamen’ 66Lied 145: ‘Nu sijt wellekome Jesu, lieve Heer’ 66Lied 146: ‘Dit is de dag, die God ons schenkt’ 67Epifaniëntijd (156-171) 67Lied 156: ‘Van ’t vroeglicht van de dageraad’ 67Lied 168: ‘O Jezus Christus, licht ze bij’ 67Tijd voor Pasen (172-196) 68Lied 177: ‘Leer mij, o Heer, uw lijden recht betrachten’ 68Lied 179: ‘Wie heeft op aard de prediking gehoord’ 68Lied 182: ‘Jezus leven van ons leven’ 68Lied 183: ‘O hoofd bedekt met wonden’ 69Lied 192: ‘O kostbaar kruis, o wonder Gods’ 69Lied 193: ‘O wereld, zie uw leven’ 69Lied 194: ‘Dag zo bitter en zo goed’ 70Paastijd (196-225) 70Lied 197: ‘De dag rijst rood in het verschiet’ 70Lied 199: ‘De toekomst van de Heer is daar’ 71Lied 205: ‘Nu triomfeert de Zoon van God’ 71Lied 209: ‘Nu moet gij allen vrolijk zijn’ 71Lied 214: ‘O morgen van verblijden’ 72Lied 216: ‘Laat groot en klein’ 72Lied 217: ‘Jezus leeft en ik met Hem’ 73Lied 222: ‘Jezus is ons licht en leven’ 73Lied 224: ‘Kondigt het jubelend aan’ 73Hemelvaart (226-235) 74Lied 226: ‘Gij die der sterren schepper zijt’ 74Lied 229: ‘De dag van onze Vorst brak aan’ 74Lied 231: ‘Wij knielen voor uw zetel neer’ 74Gereformeerde Kerken in Nederland 110

Rapport van deputaten Kerkmuziek IV 3Lied 232: ‘Gij, Jezus Christus, opgestegen’ 75Pinksteren (236-252) 75Lied 236: ‘De jaarkring brengt ons in zijn keer’ 75Lied 237: ‘Kom, Schepper, Geest, daal tot ons neer’ 76Lied 238: ‘Kom o Geest des Heren kom’ 76Lied 239: ‘Kom Schepper God, o Heilge Geest’ 77Lied 242: ‘Kom laat ons deze dag met heilig vuur bezingen’ 77Lied 244: ‘Christus stoot de hemel open’ 78Lied 245: ‘Geest, uit de hemel neergedaald’ 78Lied 246: ‘Gods adem die van boven kwam’ 78Trinitatis (253-259) 79Lied 254: ‘God in den hoog’ alleen zij eer’ 79Lied 255: ‘Ere zij aan God, de Vader’ 79Lied 257: ‘Halleluja, eeuwig dank en ere’ 79Lied 258: ‘Halleluja, lof zij de Heer’ 79Lied 259: ‘Halleluja! Lof zij het Lam’ 79Koninkrijk Gods (260-302) 80Lied 260: ‘Stad Jeruzalem verheven’ 80Lied 278: ‘Dag des oordeels, dag des Heren’ 80Lied 282: ‘God zij geloofd in elk seizoen’ 81Lied 286: ‘Geef aan de wereld vrede, Heer’ 81Lied 289: ‘Morgenglans der eeuwigheid’ 82Lied 291: ‘Nooit kan ’t geloof te veel verwachten’ 82Lied 297: ‘Toch overwint eens de genade’ 82Lied 298: ‘Wij staan ten laatsten kamp gereed’ 82Kerk (303-330) 83Lied 318: ‘Hoe goed, o Heer, is ’t hier te zijn’ 83Lied 321: ‘O Vader die uw woning sticht’ 83Lied 324: ‘Wij zoeken in uw huis uw aangezicht, o Here’ 84Lied 330: ‘Heb dank, o God van alle leven’ 84Belijdenis, doop en avondmaal (331-366) 85Lied 349: ‘O Vader, trek het lot U aan' 85Lied 357: `Breek ons, Heer, het brood' 85Lied 365: ‘De zonden zijn vergeven’ 86Ochtend en Avond (370-395) 86Lied 375: ‘De trouw en goedheid van de Heer’ 86Lied 378: ‘Het licht dat weer opnieuw begon’ 86Lied 381: ‘Het nieuwe daglicht staat ons borg’ 87Lied 383: ‘O Christus die de zonne zijt’ 87Lied 388: ‘De avond komt, de zon daalt in het westen’ 87Lied 389: ‘Nu is de dag ten einde’ 88Lied 390: ‘ 'k Wil U, o God, mijn dank betalen’ 88Andere liederen (399-491) 89Lied 399: ‘Wij loven U, o God, belijden U als Heer’ 89Lied 401: ‘Een vaste burcht is onze God’ 89Lied 404: ‘U Here Jezus roep ik aan’ 89Lied 406: ‘U heb ik lief, mijn God en Heer’ 90Lied 407: ‘Christus mijn Heer, op U alleen’ 90Lied 410: ‘Zingen wij van harte zeer’ 91Lied 424: ‘Looft overal, looft al wat adem heeft’ 91Lied 427: ‘Beveel gerust uw wegen’ 91Lied 431: ‘Lof zij de Heer, ons hoogste goed’ 92Lied 436: ‘Jezus neemt de zondaars aan’ 92Lied 437 ‘Vernieuw Gij mij, o eeuwig Licht’ 92Lied 440 ‘Ik heb de vaste grond gevonden’ 93Lied 443: ‘Liefde Gods, die elk beminnen’ 93Lied 445: ‘God heeft mij zijn Zoon gegeven’ 93111 Deputaten Kerkmuziek

Acta van de Generale Synode Zuidhorn 2002-2003Lied 449: ‘God enkel licht’ 94Lied 451: ‘Alle roem is uitgesloten’ 94Lied 453: ‘Ik weet waar mijn geloven’ 94Lied 454: ‘Wat zou ik zonder U geweest zijn’ 95Lied 455: ‘Als Hij maar van mij is’ 95Lied 462: ‘Ontwaak, gij die slaapt en sta op uit de doôn’ 96Lied 464: ‘Alle volken, looft de Here’ 96Lied 465: ‘Van U zijn alle dingen’ 96Lied 466: ‘Als God, mijn God, maar voor mij is’ 96Lied 467: ‘O Eewge Vader, sterk in macht’ 97Lied 468: ‘Heer, mijn hert is boos en schuldig’ 97Lied 469: ‘Het leven is: een krijgsbanier’ 97Lied 476: ‘Eeuwig Woord, U willen wij bezingen’ 97Lied 484: ‘Waarom moest ik uw stem verstaan’ 987.3 Lijst van 36 liederen uit eigen kring 987.4 Lijst van 67 liederen uit andere bronnen 987.5 Ondersteunende activiteiten deputaten Kerkmuziek en Eredienst 987.5.1 Jaarverslag 2000 ondersteunende activiteiten Deputaten Kerkmuziek en Eredienst 98A. Organisatie 98B. Werkinhoud 1007.5.2 Jaarverslag 2001 ondersteunende activiteiten Deputaten Kerkmuziek en Eredienst (eerste helft) 104A. Organisatie 104B. Werkinhoud 1057.6 Artikel van deputaten Kerkmuziek over Lied 1 107Inhoudsopgave 108Gereformeerde Kerken in Nederland 112