Groots reGelwerk in HondsbroekscHe Pleij - Royal Haskoning

Nieuw Nederlands exportproduct?Groots regelwerk inHondsbroeksche PleijVideo impressieNederland zet zich op deltagebied opnieuw op de kaart. Is Rijkswaterstaat al enkele jarenbezig met rivierverruimingsprojecten, nu is er ook een regelwerk waarmee de afvoer bijhoogwater kan worden gestuurd over de Nederrijn en de IJssel. Op maandag 30 januariwerd in de Hondsbroeksche Pleij het regelwerk officieel opgeleverd. Een robuust en tamelijkonderhoudsvrije, 150 meter lange ‘regelkraan’, ontworpen en gebouwd door de combinatieaannemingsbedrijf Van den Biggelaar en adviesbureau Royal Haskoning. Nog dit jaarwordt gestart met de bouw van een soortgelijk regelwerk op de splitsing bovenstroomsvan de Waal en het Pannerdensch Kanaal.Tekst: Olav LammersNr.1 - 2012OTAR22 Nr.1 - 2012 OTAR Nr.1 - 2012 23OTAR

Oude situatie.Nieuwe situatie.De ‘regelkraan’ in de Hondsbroeksche Plei, een voormaligeuiterwaard ter hoogte van de splitsing van derivier, is het eerste grote project in het kader van hetrijksprogramma Ruimte voor de Rivier waarmee hoge waterstandenin de toekomst beter opgevangen kunnen worden.Programmadirecteur Ingwer de Boer vertelde bij de openingshandelingdat de regelkraan een belangrijke bijdrage levertaan droge voeten voor twee tot vier miljoen bewoners vanhet rivierengebied tot aan het IJsselmeer en de Zuidwestelijkedelta. Met het regelwerk kan ook de vaste afvoerverdeling van2/3 over de Nederrijn en 1/3 over de IJssel worden gehandhaafd.Een belangrijk gegeven, zo zei De Boer, ook omdat dedijken daarop berekend zijn.Krachten bundelenAdviesbureau Royal Haskoning en Van den Biggelaar Aannemingsbedrijfbesloten destijds als combinatie in te schrijvenop het Design & Construct-werk voor het project RivierverruimingHondsbroeksche Pleij. Zo konden zij vanaf het beginde krachten zo goed mogelijk bundelen. Het project werd vervolgensin 2006 door Rijkswaterstaat Dienst Oost-Nederlanddaadwerkelijk aan hen gegund. Het ging niet alleen om hetontwerp en de bouw van de regelkraan, maar ook om de aanlegvan een hoogwatergeul waarin het object moest wordengerealiseerd. Herald Vervoorn van Royal Haskoning: ”Daarvoormoest 150 tot 250 meter landinwaarts van de bestaandedijk een nieuwe dijk worden aangelegd over een lengte vanzo’n 2,5 kilometer. In de nieuwe uiterwaard die daarmee werdgevormd, moest haaks op en tussen beide dijken het regelwerkkomen. Rijkswaterstaat had voorgeschreven dat dit regelwerkduurzaam moest worden uitgevoerd en makkelijk inte zetten moest zijn. Het object mocht ook niet te duur worden,dus was er geen ruimte voor allerlei mechanische bewegingswerken.”BrainstormenDe combinatie sloeg op basis van deze voorwaarden aan hetrekenen, schetsen en brainstormen en kwam uiteindelijk totde huidige oplossing. Vervoorn: ”Het project is gegund op eencombinatie van aanneemsom en enkele kwalitatieve aspecten,de zogeheten EMVI-criteria (economisch meest voordeligeinschrijving – red.). Wij scoorden niet alleen op beperkingvan de overlast voor de omgeving in verband met grondtransporten.Vooral de lage onderhoudskosten en een snelle bediening- de korte ‘insteltijd’ - van het regelwerk, dat voor eenperiode van 100 jaar is gebouwd, gaven de doorslag.”‘Vooral de lage onderhoudskosten en eensnelle bediening gaven de doorslag voordit ontwerp’RobuustHet regelwerk, met een lengte van zo’n 150 meter, is robuusten geheel in beton ontworpen om het beheer en onderhoudte minimaliseren. Het sluit op de dijk aan door een verankerdestalen damwand, die aan het einde overgaat in een grondkeringvan schanskorven. In totaal bestaat de hele wand uit 30openingen van vijf meter breed. In elke opening kunnen in totaalvier betonnen schotten van een meter hoog worden geplaatst.Vervoorn: “Door de schotten een lengte te geven vanvijf meter blijft het gewicht beperkt en kan men het regelwerkin elke gewenste stand instellen, van geheel open tot geheelgesloten. Per betonnen plaat betekent dat steeds een stapjevan zo’n 20 m3 per seconde. In de praktijk komt dat doorgaansneer op een trapsgewijze v-vorm met het diepste, opendeel ongeveer in het midden van de gehele constructie. Jegaat niet overal de bovenste plank eraf halen, maar probeertde stroming van de dijken af te houden en over dat deel inhet midden te laten voeren waar in de bodem ook een erosiebeschermingis aangebracht. Naarmate je hem steeds verderopenzet wordt die stroomsnelheid steeds kleiner naar buitenen voldoet de rest van de uiterwaard als grasmat.”Het ontwerp van het regelwerk had als voordeel dat veel betonnenonderdelen prefab in een fabriek konden worden vervaardigd,terwijl in de uiterwaard aan de fundering kon wordengewerkt. Daarmee werd veel tijd gewonnen en kon detotale bouwtijd beperkt worden tot ongeveer een half jaar.‘Het regelwerk is geheel in betonontworpen om het beheer en onderhoud teminimaliseren’Simpele bedieningDe bediening van het regelwerk is vrij simpel en wordt overhet algemeen vóór het hoogwaterseizoen op basis van de teverwachten afvoer en gewenste verdeling ingesteld. Dat gebeurtmet behulp van een mobiele kraan die via twee afrittenbuitendijks het - dan nog droge - terrein voor het regelwerkkan bereiken. Opgesteld voor het regelwerk, kan de kraan debetonnen schotten, die zijn voorzien van twee ogen, stuk voorstuk in- of uitnemen. Vervoorn: ”Om snel te kunnen werken enonnodige transportbewegingen uit te sluiten, zijn wij op hetidee gekomen om op de vleugelwanden voorzieningen aante brengen waarin de schotten in geopende toestand kunnenworden geplaatst. De schotten zelf zijn voorzien van kunststofgeleidestrips om ze goed door de sponningen te kunnen latenlopen en beschadigingen te voorkomen.”CalamiteitenIn geval van calamiteiten tijdens de hoogwaterperiode, wanneerbijvoorbeeld door hoogwater op de Noordzee de Nederrijnzijn water er slecht kwijt kan en gekozen moet wordenmeer water via de IJssel af te voeren, is het alsnog mogelijkde opstelling van de schotten (die ook onder water zijn aan tekoppelen) te wijzigen. In dat geval kan een ponton met eenkraan naar het regelwerk gevaren worden. Daarvoor zijn ooktwee enorme meerpalen aangebracht waaraan het ponton bevestigdkan worden.Maximale doorlaat 660 m3/secHet regelwerk is gefundeerd op staal en ontworpen op eenmaatgevende hoogwaterstand van 16.000 m3/sec bij Lobith.Maar in het ontwerp is ook al rekening gehouden met de, inde toekomst te verwachten, maatgevende hoogwaterafvoervan 18.000 m3/sec. Dat wil zeggen dat er geen water over hetNr.1 - 2012OTAROTAR24 Nr.1 - 2012Nr.1 - 2012 25OTAR

Dijkverlegging Hondsbroeksche PleijIn de Hondsbroeksche Pleij is dePleijkdijk verlegd en zijn een hoogwatergeul,een regelwerk en eenwaterpartij aangelegd. Deze ingrepenzorgen voor meer afvoercapaciteit opde IJssel en Nederrijn en een beterewaterverdeling tussen beide rivieren.WNZ‘text’‘text’Ooude situatienieuwe situatienieuwe objectennieuwe kade/dijkdijkverlagingdijk(N-)wegNederrijnN325IJsseloudePleijdijkPlanning1234250 mnieuwePleijdijkProjectbesluitVoorbereiding werkzaamhedenSchop in de grondOplevering waterveiligheidMeer informatie: www.ruimtevoorderivier.nlgemaalHondsbroekschePleijregelwerkwaterpartijHet regelwerk regelt dewaterverdeling over de IJsselen Nederrijn bij hoogwater.oudePleijdijkWESTERVOORT1 2 3 42003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011geheel opgebouwde werk kan stromen, want dat zou dan ookover de dijken heengaan. In geheel geopende toestand kande regelkraan bij maatgevend hoogwater maximaal 660 m3/sec doorlaten. In dat geval wordt er circa 175 m3/s extra afvoernaar de IJssel gerealiseerd. Een deel van de afvoer doorhet regelwerk komt namelijk van het zomerbed van de IJssel.Omdat er een flink verval over het regelwerk kan ontstaanwanneer deze gesloten is, moet de kwelweglengte voor degrondwaterstroming voldoende lang zijn. Daarom is, zo verteltVervoorn, een vijf meter diepe damwand onder de vloer aangebrachtals onderloopsheidscherm (voor de kwelweglengteonderlangs het regelwerk), die aansluit op de damwanden inde aansluiting op de dijk, die als zogenaamde achterloopsheidschermenfunctioneren (voor de kwelweglengte achterlangshet regelwerk).‘Mixed in place’Het ontwerp van de hoogwatergeul en de nieuw aan te leggenPleijdijk maakten reeds onderdeel uit van het contract, zovervolgt Vervoorn. Wel moest volgens hem een uitvoeringsontwerpvoor de dijk worden gemaakt met daarbij een kwel-NederrijnIJsselsplitsingspuntBij deze waterpartij is eengemaal gebouwd dat hetopgevangen waterterugpompt in de IJssel.nieuwePleijdijkhoogwatergeulhoogwatergeulRijndijkregelwerk waterpartijregelwerkhoogwaterOm stijging van het grondwatertijdens hoogwater op te vangen,is er een waterpartij aangelegd.Deze voorkomt dat kelders enkruipruimtes onder water lopen.EffectkwelschermWaterstanddaling van 40 cmbij extreem hoogwater.0 300 mgrondwaterKwelscherm tegenverzwakking van de dijk.scherm in plaats van een pipingberm om het meenemen vangronddeeltjes in de waterstroom zoveel mogelijk te verhinderen.Vervoorn: “Wij hebben toen de toepassing van een zogeheten‘mixed in place’-wand verder uitgewerkt. Daarbij wordteen cement-betonietmengsel met de ondergrond vermengd.Op die manier ontstaat een waterdicht scherm. Het was deeerste keer dat deze techniek is toegepast in Nederland ineen dijk. Royal Haskoning had al ruime ervaring met de techniek,doordat wij voor ander project deze techniek hadden onderzochtals innovatieve dijkversterkingsmethode.”Gemaal LelieKwelwater dat bij een hoge waterstand in de kwelsloot achterde nieuw aangelegde dijk terecht komt, wordt door een, doorde combinatie eveneens ontworpen en gebouwd gemaal terugde rivier ingepompt. Het gemaal bestaat uit een onderbouwmet twee droog opgestelde VOPO-pompen met eencapaciteit van 15.000 m3 per etmaal. Het gemaal kreeg denaam Lelie vanwege de lelievorm van de bovenbouw, die viaeen ontwerpprijsvraag onder beeldend kunstenaars tot standkwam. De bovenbouw dient tevens als uitkijkpost.Grote saneringHet creëren van extra hoogwatergeulen en uiterwaardenin het kader van Ruimte voor de Rivier isniet alleen een kwestie van grondverplaatsingen enal dan niet nieuwe dijken aanleggen. Op veel plaatsenin uiterwaarden is de bodem verontreinigd doormenselijke activiteiten in het verleden, zoals stortplaatsenen bedrijfsactiviteiten. Dat wil zeggen dater vaak saneringsactiviteiten bij komen kijken. Zoook in de Hondsbroeksche Pleij.In de voormalige uiterwaard stond tot voor kort het Westervoortsfamiliebedrijf van de Gebroeders Hermsen. Eencomposteringsbedrijf waar ook sloopmateriaal en grondvan ontgravingen werd ingenomen. Dit bedrijf moest wijkenvoor de rivierverruimingsplannen van Rijkswaterstaat.De opdracht voor de sloop van de bedrijfspanden en afgravenvan de grond werd gegund aan de Vries & vande Wiel, een bedrijf dat ondermeer gespecialiseerd is insaneringswerk aan droge en natte bodems. Omdat hetcomposteringsbedrijf tot op het laatste moment nog actiefwas, moesten de werkzaamheden in fase 2 van hetRuimte voor de Rivierproject worden uitgevoerd. Dat wilzeggen nadat het regelwerk en de aanleg van de nieuwedijk in de Hondsbroeksche Pleij al was gerealiseerd, aldusTon Thehu, bedrijfsleider Zuidoost Nederland van de Vries& van de Wiel. “Een forse klus, die vanwege de aard vande verontreiniging aanmerkelijk duurder uitviel dan wasgeraamd.”Bedrijfsterrein opgehoogdDe aanbesteding vond plaats in juli 2009 en in januari2010 ging de eerste schop de grond in. Behalve de sloopvan gebouwen en loodsen moest ook nog eens ruim200.000 m3 grond worden afgegraven. Thehu: “Het bedrijfheeft in de loop der jaren het bedrijfs terrein opgehoogdom op die manier droge voeten te houden. Omdat een ingenieursbureaual eerder bij vooronderzoek had vastgestelddat er in de bodem onder meer olie en asbest aanwezigwas, hadden wij uit het bestek al een idee gekregenwat er zoal in de grond zou zitten. Dat vooronderzoekvond plaats toen het bedrijf nog actief was. Mede omdathet een nogal groot oppervlak betrof met een diepte vanzo’n 2,5 meter, bleek achteraf dat de boorbemonsteringonvoldoende informatie had opgeleverd. Terwijl wij aan hetwerk waren gegaan, werd al snel duidelijk dat de verontreinigingen hoeveelheid af te voeren materiaal veel groterComplementairHet werken in combinatie is beide partijen zeer goed bevallen,zegt Vervoorn. “Hoewel de beide bedrijven in de basis heelverschillend zijn, hebben wij complementair kunnen functionerenen is de winst behaald op de raakvlakken. Zo gebeurdehet dat uitvoerder Van den Biggelaar regelmatig aanschoof bijwas dan aanvankelijk gedacht. Vooraf was ingeschat datde hoeveelheid door zeving herbruikbare grond en puin,geschikt voor de recyclingindustrie, vele malen groter wasdan uiteindelijk bleek.”Veel werkEr komt bij een saneringswerk als in de HondsbroekschePleij veel meer kijken dan alleen ontgraven, zo licht Thehutoe: “Het begint met een onderzoek waarmee je probeertte lokaliseren waar de verontreinigde spots zich in degrond bevinden. Bij het ontgraven wordt op die locatieseen verhoogd saneringsregime ingezet. Vervolgens wordtalle ontgraven grond in een lokaal zeefproces behandelden gescheiden. Vanuit de zeefrestanten wordt weer onderzoekgepleegd naar de hoogte van de verontreiniging,bijvoorbeeld of de asbestconcentratie de interventiewaardeoverschrijdt of niet en of er sprake is van bijvoorbeeldolieverontreiniging. Ook wordt de fysische kwaliteit van degrond vastgesteld om te bepalen of het zand bijvoorbeeldherbruikbaar is in de wegenbouw, of het klei toepasbaar isin de klei-industrie, of grond die geen verdere toepassingheeft en afgezet moet worden. Uiteindelijk bleek dat nogalwat grond niet toepasbaar was voor hergebruik en bij Rosandepoldervan GMG gestort moest worden. Ook is veelverontreinigd materiaal afgevoerd naar de erkende inrichtingvan Pouw in Utrecht om het daar te laten reinigen ente scheiden.”In totaal is de Vries & van de Wiel twee jaar met het saneringsprojectbezig geweest. De oplevering had in juli 2011moeten plaatsvinden, maar door het vele extra werk envertragingen, werd dit pas februari 2012. De laatste klusbetrof het aanbrengen van zogenaamde krammenmattenom uitspoeling in het winterseizoen te voorkomen. In aprilsluit het bedrijf de werkzaamheden definitief af met het inzaaienvan gras en plaatsen van afrasteringen.de ontwerpers die, op hun beurt, ook regelmatig de laarzenaantrokken. Verder hebben MX-specialisten (die het ontwerpin een digitaal terreinmodel zetten) van het ontwerp digitalebestanden aangemaakt, waarmee de machines direct warenaan te sturen.”Nr.1 - 2012OTAROTAR26 Nr.1 - 2012Nr.1 - 2012 27OTAR

Tweede ‘kraan’Inmiddels is de combinatie opnieuw uitgekozen door Rijkswaterstaatvoor een nieuwe, soortgelijke klus zo’n 20 kilometerstroomopwaarts bij de splitsing van de Waal en het PannerdenschKanaal. Vervoorn: ”Het verschil is dat je daar op heteerste splitsingspunt zit na Lobith. Ook hier geldt een verdeling2/3 (Waal) en 1/3 (Pannerdensch Kanaal). Die 1/3 is dusdaadwerkelijk 1/3 van het water dat bij Lobith binnenkomt.Doorgetrokken betekent dat dus dat de 1/3 IJssel in feite 1/9is van de aanvoer bij Lobith.”De dimensies van beide regelwerken komen ongeveer met elkaarovereen, vertelt Vervoorn. “Het regelwerk wordt iets hogeren iets langer, maar er gaat dus veel meer water door, hetstroomt harder en er is sprake van een grotere waterdiepte.Bij de Hondsbroeksche Pleij betrof het een rivierverruimingsprojectwaarbij een extra rivierbreedte werd gecreëerd van200 meter. Omdat de IJssel daardoor meer water zou kunnen‘trekken’ dan de bedoeling is, werd het regelwerk er nieuwgebouwd. Bij Pannerden ligt een uiterwaard en daar stroomtal water bij hoge afvoeren. De vaste overlaat is er verouderden bestaat uit een roestige damwand die ongeveer een meterboven het maaiveld staat. Met deze overlaat kan verder nietsgeregeld worden; het zorgt er alleen voor dat er niet teveelwater het Pannerdensch Kanaal inloopt. Nu gaan wij daar een160 meter lang regelwerk bouwen, waardoor veel flexibeler‘gespeeld’ kan worden met de waterverdeling.” De bouw vandit tweede regelwerk start in de loop van dit jaar.Uitkomst voor buitenlandHet door Royal Haskoning ontworpen concept van de regelwerkenis tamelijk uniek en kan als exportartikel ook goedediensten verrichten in landen met soortgelijke deltagebiedenals Nederland. Royal Haskoning is al heel actief in het buitenland(was onder andere betrokken bij de bouw van de stormvloedkeringbij St. Petersburg en bij de werkzaamheden bijNew Orleans; heeft bovendien kantoren in verschillende landenin het Verre Oosten) en Vervoorn ziet vooral kansen in landenals Bangladesh waar de afvoer van riviertakken sterk kanfluctueren en deze beheerst zou kunnen worden met dit soortregelwerken. Verder wordt gedacht aan rivierregulering in typischedeltalanden als Vietnam, Thailand en Indonesië. Hetplaatsen van dure en technisch hoogstaande regelwerken ishiervoor minder geschikt. Juist het relatief goedkope ontwerpen eenvoudige bedienings- en onderhoudsconcept zou hierveel meer uitkomst bieden, denkt Vervoorn. Maar het conceptzou ook voor andere toepassingen binnen Nederland - zoalsnieuwe inlaatwerken langs de rivieren of coupures in secundairekeringen waar de instelling incidenteel moet wordenaangepast en hiervoor enige tijd beschikbaar is - uitstekendediensten kunnen verrichten, aldus Vervoorn.NEN 2767Het gaat ons land economisch momenteelniet voor de wind. Tochtrekt het kabinet Rutte in 201211,4 miljard euro uit voor de bereikbaarheid,leefbaarheid en veiligheidvan ons land. Daarmeeblijft het kabinet investeren in deeconomie. Het mes snijdt hiermeeaan twee kanten. Knelpunten in deinfrastructuur worden opgelost,terwijl het werkvolume van Rijkswaterstaaten zijn opdrachtnemersop een belangrijk niveau blijft.In 2012 krijgt de weggebruikerer 190 kilometer aan asfalt bij.Met de verbreding van de wegentussen Schiphol, Amsterdamen Almere starten we het grootstewegproject in tien jaar. Na 50 jaarpraten gaat de schop de grond invoor de A4 Delft-Schiedam. En wegaan volop door met het verbredenen verdiepen van onze waterwegenen het geven van Ruimteaan de Rivieren.ColumnJan Hendrik DronkersSamen werken aan doelmatignetwerkmanagementHoewel dit kabinet dus oog houdtvoor het belang van aanlegprojecten,komt het accent van ons werksteeds meer te liggen op het optimaalbenutten van de infrastructuurnetwerken.De bezuinigingendwingen ons in deze tijd omuit elke euro het maximale maatschappelijkerendement te halen.De belangrijkste kansen daarvoorzie ik in samenwerking. Daar zetRijkswaterstaat met zijn Ondernemingsplan2015 stevig op in. Inkoepelorganisaties van weg- enwaterbeheerders werken we aanprogramma’s waarmee we werkenaan de optimale beschikbaarheidvan onze infrastructuur. Programma’smet concrete targetsvoor doelmatige dienstverleningaan de infrastructuurgebruiker.Op het gebied van bewegwijzeringen gladheidbestrijding, bijvoorbeeld,crisisbeheersing enverkeersmanagement.Ook het gezamenlijk oppakkenvan informatievoorziening en ICTbiedt kansen. In het Nationale DatabestandWegbeheersgegevensbundelen wegbeheerders momenteelde assets en verkeersgegevensvan verschillende wegennetten.Daarmee leggen we zowelde basis voor een strak gecoördineerdwegbeheer als voor dedoorontwikkeling van moderneverkeersmanagement systemen.Werken aan de optimale beschikbaarheidvan infrastructuur vraagtook steeds meer om een programmatischeaanpak. Een aanpakwaarbij we als partners samenverantwoordelijk zijn voorhet eindresultaat. In het programmaRuimte voor de Rivier werkenwe al met gemeenten, provinciesen waterschappen aan eenrobuuste waterveiligheid en aande ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied.Die programmatische,omgevingsgerichte aanpakgaan we nu ook oppakken methet Hoogwaterbeschermings -programma en in het Deltaprogramma.Met ProRail werkt Rijkswaterstaathet meest vergaand samen aandoelmatig netwerkmanagement.Sinds september 2011 hebben weeen alliantie gesloten. We stemmenplanningen op elkaar af enwe werken aan één gezamenlijkevisie op het gebied van infrabeheer,omgevingsmanagementen marktbenadering. In het projectHaak om Leeuwarden krijgtdie slimmere en efficiëntere samenwerkingal vorm in de praktijk.We werken hier bijvoorbeeldsamen met één contract en éénprojectleider voor weg en spoor.Dat maakt het project niet alleenmakkelijker te managen. We werkendaar ook met een eenduidigeset administratieve eisen voor demarktpartijen.Dat raakt aan de kern van watRijkswaterstaat beoogt met zijnOndernemingsplan 2015. De politiekeist dat Rijkswaterstaat flexibeler,compacter en efficiënterwordt. Tegelijkertijd blijft ons productiepakkethoog en moet onzedienstverlening op niveau blijven.Dat is geen onmogelijke opgave.We gaan voor maximaal maatschappelijkrendement. Samenmet medebeheerders, marktpartijenen kennisinstellingen. Doorals gelijkwaardige partijen te investerenin de bereikbaarheid, deleefbaarheid en de veiligheid vanons land.Jan Hendrik DronkersDirecteur-GeneraalRijkswaterstaatNr.1 - 2012OTAROTAR28 Nr.1 - 2012Nr.1 - 2012 29OTAR