2 mensenkinderen 103

Ad BoesDe blokperiode in het JenaplanonderwijsDe blokperiode in de spiegel is een ideale situatie om kinderen telaten oefenen met zelfstandig werkenen leren. Passend bij hun ontwikkeling kunnen kinderen hun eigen keuzes maken. Op Wonderwijs, een schoolmet het Iederwijsconcept, is het leren kiezen een belangrijke doelstelling, niet alleen in een blokperiode, maargedurende de hele week.Zonder blokperiode geen goedJenaplanonderwijsDeze stelling kan gemakkelijk worden verdedigd. Wie depraktijk van die periode in scholen vergelijkt, zal tot de conclusiekomen dat die sterk van elkaar verschillen. De terminologischeonduidelijkheid die dat oplevert kunnen wehier niet oplossen. Deels is die met de historie van Jenaplangegeven, omdat de blokperiode in de onderbouw inJena een ander doel en andere inhoud kende dan in debovenbouw. Maar er zijn ook overeenkomsten. Ze hebbenbetrekking op een aantal belangrijke ‘vrijheden’. In eenblokperiode is er een grote mate van vrijheid waar het gaatom:1. wat doe je;2. hoe lang blijf je daarmee bezig;3. doe je het alleen of samen;4. waar ga je dat doen?Met het eerste leer je plannen maken en zelfstandig werken,met het tweede de beschikbare tijd goed verdelen.Bij het derde aandachtspunt is aan de orde wat zich meerleent voor alleen bezig zijn en wat beter samen kan wordengedaan. Dat kan per kind sterk verschillen. De aanwezigheidvan in tal van opzichten verschillende kinderenin de stamgroep, veel meer dan in een jaarklas het gevalis, is voor het maken van die keuze bevorderlijk. Het iszeker niet zo dat kinderen bij voorkeur omgaan, werkenen spelen met kinderen van eenzelfde leeftijd. Een scalaaan materialen leent zich voor samen doen, een belangrijkevoorwaarde voor coöperatief leren. Met het vierde aandachtspuntin gedachte zijn er in een optimale praktijk veelmeer werkplekken die zich lenen voor het verrichten vandiverse activiteiten dan het aantal kinderen. Er zijn plaatsenwaar het stil is, andere waar meer dan gemiddeld geluidis toegestaan. Er zijn werkplekken voor één kind en hoeken,binnen en buiten de groepsruimte, waar kan wordensamengewerkt.Nederlandse scholen vallen bepaald niet op door een overvloedaan ruimte, eerder is van het tegendeel sprake, maartoch blijken er vaak meer ruimtes en ruimte beschikbaarte zijn dan op het eerste gezicht lijkt. Het belang van eeneffectieve ruimteverdeling kan moeilijk worden overschat.Onderzoek naar de ruimtebeleving van de kinderen levertaltijd veel op. Waar kinderen worden betrokken bij deinrichting en het gebruik van de ruimte op school nemenonmiddellijk hun betrokkenheid en zorg toe.WonderwijsMet deze aandachtspunten is het interessant te kijken naarandere onderwijsconcepten. Ik deed dat bij een Iederwijsschool,Wonderwijs in Loenen. Een meisje van 14 jaar (IvD)is gevraagd een week lang bij te houden wat ze deed. Nietin één blokperiode per dag, maar gedurende een geheleweek, van maandag 12 tot en met vrijdag 16 juni, een aantalweken voor de zomervakantie. De begeleider van degroep, Eric Reith, zegt er nadrukkelijk bij dat het overzichtniet duidelijk maakt hoe het er altijd toegaat. Een andereweek van hetzelfde meisje kan er voor een aanzienlijk deelanders uitzien. Dat geldt ook voor de andere kinderen, metinbegrip van IvD’s leeftijdgenoten.De belangrijkste voorwaarde om in het onderwijs zo te kunnenwerken is de wil van kinderen om zichzelf te ontwikkelen,nog beter geformuleerd, om actief te zijn, waarvangeestelijke groei het effect is. Ruimte in de tijd maakt hetmogelijk dat kinderen het ontplooiingsritme kunnen kiezendat bij hen past. Ontwikkelingen kenmerken zich niet doorgeleidelijkheid, eerder is van activiteitsgolven sprake.Er zijn volwassenen beschikbaar, met wie vooraf afsprakengemaakt kunnen worden; ook is er tussentijdse begeleidingnaar behoefte. Er is een overvloed aan beschikbareruimten voor uiteenlopende bezigheden, een manegedaarbij inbegrepen.10MENSENKINDEREN 103september 2006