<strong>herfst</strong> 04wellermagazine18De taal van<strong>de</strong> mamDe taal van <strong>de</strong> mam wordt geschreven in onze moe<strong>de</strong>rtaal: het dialect.We spreken over ‘taal’ omdat het Limburgs een echte en erken<strong>de</strong> taal is,die in niets on<strong>de</strong>rdoet voor het Ne<strong>de</strong>rlands. Ten opzichte van onze standaardtaal– het Ne<strong>de</strong>rlands – is het Limburgs een dialect, zoals het Ne<strong>de</strong>rlandseen dialect is ten opzichte van het han<strong>de</strong>ls- en diplomatiek Engels.NOAJOAROge te wieënigvuur zoeëvöal klure.Duchtig oamen<strong>de</strong> wink.Vallen<strong>de</strong> mui blaarkniespere ónger dieng veut.Oape frisje lofvermengd mit herfsruëksjnoefste in.Oape beum en sjtruukmake plaatsj vuurnui leëve.De klok weëd truuk gezat,mè <strong>de</strong> natoerkiekt al vuuroetnoa ’t anger joar.Sjnoef d’r HerfsEn, óp vakans geweë? Neë en joa!Went dier mint ich woar wied-e-weggeweë, sjtón<strong>de</strong> óp vleegvel<strong>de</strong> hanzitte wa<strong>de</strong> of hón<strong>de</strong>r<strong>de</strong> kilometersachter ’t sjtuur han gezeëte, da is ’t neë.As dier dinkt dat ich da heem get vuurmich oet han zitte sjtare is ’t och neë.Mè zouw Uch vroag zieë of ich eegood vakansgeveul han gehad, da ismie antwoad: JOA!Wal hón<strong>de</strong>rd moal woeëd mich gevroag“Woeë geeste hin?” of “Biste altruuk?” ’t Is graad ofste neet normaalbis wenste doa ummer “neë” óp zeës.Ich woeëd d’r <strong>de</strong>ks haarwillig va.As ofste hei in <strong>de</strong> umgeëving ginggouw en sjoeën daag zouws kinne han.Wat tungs Uch va lekker in d’r sjieëmvan d’r treurwilg bei mich in d’r gaad?Dat is alles behalve treurig, mit ee booken ee keul gleëske in <strong>de</strong> hangmat.Geleuf mich dat mar.Ich han mit d’r hónk daag lank durchbusje en vel<strong>de</strong>r gelope, al daag lekkeroet gegeëte en jieëker nach in mie egebed gesjloape. Ich houw vakans, doakan d’r zieëker va zieë! Tot zoeë wieding samevatting van ee gesjprek van ’negruëtsje heembliever, d’r heer Burger.Heë is inne natoerleefhebber, heë witvöal va vuëgel, en alle meugelikegewasse en is ’ne fanatieke wan<strong>de</strong>leer.Dink neet dat <strong>de</strong>ë noeëts urges angesjis geweë, in teëge<strong>de</strong>el!Zuud Afrika, Noorwege, Denemarken,Rusland en zelfs versjeie kiere in Mexicogeweë, <strong>de</strong>ë Burger wit wal va besjeetuëver kulture en leëveswies óp <strong>de</strong> welt.Mè noe – heë is al e sjuk in <strong>de</strong> zieëvetig– is heë ummer ’nt genete van ósLimburgs land en doa wit e alles va.“De zón is neet ummer <strong>de</strong> zón”, zoeëgeet e wier. “In d’r herfs is <strong>de</strong> benauwdheedverdwieëne, <strong>de</strong> initiatief-remmen<strong>de</strong>hitte is weg en d’r is frisje werm<strong>de</strong>.Temperature um get te óngernummeoane noa lof te mótte sjnappe, ’t noajaorhat vöal vuur<strong>de</strong>le en is geweldigsjoeën mit al die klure”. V’r móste marins ing wan<strong>de</strong>ling make”.Mit nog veer angere, sjtuk vuur sjtukvöal joare jónger wie heë, houwe v’r joagezag, mè dat hant vier gewete ! DeëBurger hat ’t ós beigehaote. Woeë <strong>de</strong>ëuëveral mit ós is geweë, is neet tegeleuve. Berg óp berg aaf, durch hoalweëg, langs sjmaal vootpeëdjes,mid<strong>de</strong> durch oape vel<strong>de</strong>r en duusterbusje. Mè uëveral wit <strong>de</strong>ë miensjbesjeet va en vier hoeëte dinger, neetalling uëver plaatsjselike gesjiechtesmè eëvegood legk heë dich <strong>de</strong> versjilleoet tusje vief soate nieëtele.’t Woar eëve vermuiend as lierzaamen interessant vuur ós geleëgenheedstrampelereen d’r man hat groeëtgeliek: Limburg is óngeleufelik sjoeënen biezónger in d’r herfs. Me mót ’twaal wille zieë en zich d’r tied numme,da kumste wer truuk zoeë gruëtsj wie’ne aap daste hei maags woeëne.D’r heer Burger van bei ós in <strong>de</strong> sjtroathat ós belangsjtelling beigebrachuëver ós Limburgse umgeëving en vierzint ’m dankbaar vuur zoeëvöal oetlegk.Plaatsje woeë v’r al zoeë <strong>de</strong>kswoare geweë zint noe nog vöal interessantergewoeë<strong>de</strong>. Wat wiste vierbesjamend wieënig va te vure… Aa tebeveële, gank óp weëg en sjnoef d’rherfs!Óngertusje hat e ós behúúrlik aafgetoaperdnoa al die kilometere. Mè wiekotter v’r óp gen hoes aa koame, lepev’r toch ónwillekürig get heller, noaheem en noa <strong>Weller</strong>.Ger Prickaerts Heëlesj
04 <strong>herfst</strong>wellermagazine19eXplorionLimburgs Science Centrum en SterrenwachtHoe ver staan <strong>de</strong> sterren eigenlijk bij ons vandaan? Waarom ziet <strong>de</strong>maan er steeds an<strong>de</strong>rs uit? Als je dat wil weten moet je eens een bezoekbrengen aan eXplorion, <strong>de</strong> sterrenwacht. Daar kun je zelf <strong>de</strong> maan of eenplaneet door een telescoop bekijken. Overdag zie je <strong>de</strong> vlammen op <strong>de</strong>zon en als het donker is <strong>de</strong> kraters van <strong>de</strong> maan of <strong>de</strong> ringen vanSaturnus.De ou<strong>de</strong> lenzenkijkerIn <strong>de</strong> koepels van <strong>de</strong> sterrenwacht vind je een bijna 100 jaar ou<strong>de</strong> lenzenkijker. Deze staatstevig opgesteld op een 30 meter hoge betonpaal. Ook hebben ze er <strong>de</strong> grootste telescoopvan Ne<strong>de</strong>rland. Daarmee kun je een verre melkweg of gasnevel in <strong>de</strong> ruimte bekijken enals je geluk hebt ont<strong>de</strong>k je een spiksplinternieuwe planeet.On<strong>de</strong>rzoekMet <strong>de</strong> nieuwste computertechnieken maak je een reis door <strong>de</strong> ruimte, on<strong>de</strong>rzoek je onzeeigen aar<strong>de</strong> of ga je op stap naar verre oor<strong>de</strong>n. Met het zonnestelsel schaalmo<strong>de</strong>l kun je<strong>de</strong> zon en <strong>de</strong> planeten bewon<strong>de</strong>ren of er achter komen hoeveel kilo je zou wegen op Marsof Jupiter.Erop uit met<strong>de</strong> kidsFeestjeSpeciaal voor kin<strong>de</strong>ren is er het kin<strong>de</strong>rfeestje.Je krijgt een rondleiding door<strong>de</strong> sterrenwacht, je kunt zelf een waterraketlanceren en knutselen. Je maakter je eigen Space Shuttle of een draaibaresterrenkaart. Dit wordt weer eenleuk middagje uit!Meer weten?www.eXplorion.nl/www.sterrenwacht.nleXplorion is dinsdag t/m vrijdag enzondag geopend van 13.00 - 17.00uur. Elke vrijdag is er een sterrenkijkavondvan 19.30 - 22.00 uur.Bron: Etiquette, beleefdheidsregelsen omgangsvormen van A tot Z,Inez van Eijk<strong>Weller</strong>WijsEtiquette ou<strong>de</strong>rwets? In onzeomgangsvormen is in <strong>de</strong> loop van<strong>de</strong> tijd wel wat veran<strong>de</strong>rd, maar verdwijnenzullen ze nooit. Hierbij wathandige beleefdheidsregels voor<strong>de</strong>ze <strong>herfst</strong>... Ahum, hoe hoort hetook alweer?HuisdierenOp 4 oktober is het weer Werelddierendagen wor<strong>de</strong>n onze trouwehuisgenootjes terecht verwend meteen extra knuffel of heerlijke snack.Maar houd u er ook rekening mee datsommige mensen niet tegen huisdierenkunnen? Ze hebben er een hekel aan,vin<strong>de</strong>n ze onhygiënisch of zijn er allergischvoor. Hoe dol u ook bent op uwkat of hond, respecteer <strong>de</strong> gevoelensvan gasten die niets van uw dier moetenhebben. Als u het zelf gewoonvindt dat het dier overal zit (op <strong>de</strong>bank, op tafel, op schoot), be<strong>de</strong>nk dandat uw bezoek dat misschien vervelendvindt. Houd kat, hond, konijn, papegaaiuit <strong>de</strong> buurt van etenswaren(“Hij komt er niet aan, hoor!”), vankin<strong>de</strong>ren (“Hij doet echt niets!”) envan volwassenen die te kennen gevendat ze niet van dieren hou<strong>de</strong>n. Gaat uop bezoek, informeer dan of u uwhond wel kunt meenemen. Houd eenhuisdier voor zijn en uw eigen plezieren zorg dat <strong>de</strong> buren er geen last vanhebben. U bent en blijft verantwoor<strong>de</strong>lijkvoor zijn gedrag.