Rondom bestand van 2004 21-1 dd 14-9-10 - Atlantis

2004 21/1 RONDOM DEN HERDENBERGHTijdschrift van de Historische Vereniging Hardenberg en OmgevingLidmaatschap € 14,00 per kalenderjaarLedenadministratie en contributie: G. Wolbink, Alb. Risaeusstraat 8c, 7772 AV Hardenberg,tel.: 0523-267036Secretariaat:Verenigingscentrum, bezoek- en informatieadres:Voorstraat 34, 7772 AD Hardenberg, tel.: 0523-265624Openingstijden: ma-di-do-vr.: 09.00-12.00 uur Internet:www.historiekamer.nl E-mail: info@historiekamer.nlBestuur:H. Hoving, voorzitter, Boslaan 34, Hardenberg, tel.: 0523-262048vacature secretarisA. Pullen, penningmeester, Paasberg 46, 7772 DJ Hardenberg, tel.: 0523-263901Mevr. A. v.d. Kamp-Wildeboer, algemeen adjunct, Polberg 59, Hardenberg, tel.: 0523-260093Mevr. H. Reinders, A. Risaeusstraat 16, Hardenberg, tel.: 0523-266515J.G.E. Sierink, Dennenkamp 8, Hardenberg, tel.: 0523-260443A. Pullen, Paasberg 46, 7772 DJ Hardenberg, tel.: 0523-263901Mevr. F.G. Mulder-Scholtens, Van Raesfeltallee 14, 7773 AB Hardenberg, tel.: 0523-271050Mevr. G. Bakker-Altena, Berlinerstrasse 61, 49824 Emlichheim, tel.: 0049-5943984544Mevr. D. Reefman, Hoornblad 15, 7772 MG Hardenberg, tel.: 0523-266241Redactiecommissie:Redactieadres:Mevr. D. Hesselink-ZweersMevr. J. Luisman-de JongeK. Oosterkamp, eindredacteur, tel.: 0523-263104A. de RooVoorstraat 34, 7772 AD HardenbergBankrelatie:Rek.nr. 3849.47.824 bij Rabobank Hardenberg (Postrek.nr.v.d.Bank: 812263)POSTBANK rekeningnr. 2985515ISSN: 1380-3921INHOUDVan de redactieMonumentale herinnering aan'de twaalf uit Bergentheim'Mijn school- en kerkepad (vervolg)Plat Ni-jsHet Notariskantoor aan De BrinkAfgerekend met de schenker en de bakkerSalland's Volksblad, eerste kwartaal 1904Van Riemsdijk, een notabel geslachtte HardenbergK. OosterkampG. Jonkhans-KampmanJ. Luisman-de JongeK. OosterkampF. Kampman-Herbert & J. Luisman-de JongeD. Hesselink-Zweers en E. WolbinkE. Wolbink & D. Hesselink-Zweerspag.1291215202224Bijdragen voor het volgende nummer uiterlijk op 14 mei 2004 inleveren.Het overnemen van artikelen of gedeelten daarvan uit dit tijdschrift mag alleen na daartoe verkregentoestemming van de redactie.

Van de redactieVoor u ligt het eerste nummer van de 21ste jaargang. Het bevat bijdragen over zeer uiteenlopendeonderwerpen. Wel is het zo dat de redactie er naar streeft om in het eerste nummer van een jaargangaandacht te besteden aan de periode van 1940-1945. Dat wordt in dit nummer geconcretiseerdin het artikel over de twaalf verzetstrijders uit Bergentheim e.o. die in 1945 bij Varsseveldwerden gefusilleerd. Er is gekozen voor de invalshoek van de manier waarop de herinnering aanhen in monumenten werd vastgelegd. We hopen hiermee te voldoen aan de behoefte om dit verhaaldat min of meer bekend is - want er is al vaker over geschreven - steeds weer opnieuw tevertellen.In de Historiekamer zal dit jaar een heel aardige tentoonstelling over het geslacht Van Riemsdijkworden gehouden: een familie die in historisch en bestuurlijk opzicht veel voor Hardenberg heeftbetekend. U kunt over deze interessante expositie het nodige lezen over de aanleiding en achtergronden.De Brink in Heemse zal de komende tijd een ingrijpende renovatie ondergaan. Sommige pandenzullen verdwijnen, maar het notariskantoor zal de slopershamer ontlopen en een herbestemmingkrijgen. In dit nummer wordt aan dit monumentale pand aandacht besteed. Verder vervolgt mevr.G. Jonkhans-Kampman haar weg door Heemse, wordt u in het Plat Ni-js aangekleed, kunt uafrekenen in café en bakkerij en krijgt u een doorkijkje in het eerste kwartaal van 1904. Deredactie wenst u met dit nummer veel plezier.Het gemeentehuis van Ambt Hardenberg (Heemse) uit ca. 19151

Albert Bols, geboren 19-12-1909 Hardenberg.Hij was controleur bij de CCD, de CrisisControle Dienst en had in die hoedanigheidruime bewegingsvrijheid. Hij was vooralbetrokken bij het onderduikerswerk en deillegale distributie van bonkaarten. Hij is 35jaar geworden.Gerrit Griemink, geboren 9-11-1917 teEmmen. Hij was ambtenaar R.K.B, in welkehoedanigheid hij de voorraden turf moest controleren.Voor zijn verzetswerk had hij zichaangesloten bij een actieve cel van de NBS(Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten) Hijis 27 jaar geworden.Gerrit Luichies, geboren 9-8-1886 te AmbtHardenberg. Hij was landbouwer en behoordeook bij de groep van de NBS. Hij is 58 jaargeworden.Gerrit Jan Ormel, geboren 13-11-1910 teDinxperlo. Hij was landbouwer en vooralbetrokken bij het distributiewerk van de illegalekrant Trouw. Hij is 34 jaar geworden.Derk Jan te Rietstap, geboren 7-4-1913 teZelhem. Ook hij was landbouwer, en zwageren buurman van G. J. Ormel. Zijn boerderijwas voor deze streek het centrum van waaruitTrouw werd gedistribueerd. Daar werden ookde vergaderingen van de groep gehouden.Hij is 31 jaar geworden.Geert Salomons Lzn., geboren 10-6-1914 teAmbt Hardenberg. Ook hij beoefende hetlandbouwbedrijf aan de Van Royenswijk en hijwas zowel actief in de Trouwgroep als bij deNBS.Hij is 30 jaar geworden.Hermannus Schuurman, geboren 25-2-1914 teAmbt Hardenberg. Hij was evenals A. Bols,controleur bij de CCD en werkte ook nauwmet hem samen in het verzetswerk ten behoevevan onderduikers. Hij is 31 jaar geworden.Roelof Seinen, geboren 19-9-1912 te Meppel.Hij was opzichter bij Rijkswaterstaat. Voor hetverzetswerk was hij aangesloten bij de NBS.Hij is 32 jaar geworden.Willem van der Sluis, geboren 3-4-1910 teAvereest. Hij oefende het schildersberoep uit.Ook hij was actief lid van NBS. Hij is 34 jaargeworden.Albert Timmerman, geboren 11-1-1898 teGramsbergen. Hij was landbouwer en verzetsmanbij de NBS. Op zijn boerderij was een3

wapendepot van deze groep verstopt.Hij is 47 jaar geworden.Wolter Oordt, geboren 27-8-1919 te Ommen.Hij was werkzaam als landbouwvoorlichter enook actief in de groep die Trouw verspreidde.Hij is 25 jaar geworden.Hermannus (Mans) Grendelman, geboren 16-6-1913 te Ambt Hardenberg. Hij deed mee inverzetsacties bij de NBS, o.a. bij de ontvangstvan wapendroppings en opslag en distributievan wapens, Hij is 31 jaar geworden.De "gebeurtenissen" in 194511 januari In de loop van de avond werdenAlbert Bols en MansSchuurmans door de SD gearresteerden meegenomen voor"ondervraging". Hun fietsplaatjeshadden de SD op hunspoor gezet, want ze haddenhun fietsen achtergelaten toenze overhaast uit de pastorie vands. C. Dijkhuis moesten vluchten,omdat er onraad dreigde.Dominee Dijkhuis was na eenwaarschuwing ondergedokenen het verzetstweetal Bols enSchuurman hielpen om waardevollezaken uit de pastorieveilig te stellen.12 januari In de loop van deze dag zoudende overige verzetsmensenworden aangehouden. Ze werdenallemaal overgebracht naarkamp Erica bij Ommen.ca. 18 januari De groep gevangenen wordtovergebracht naar het Huis vanBewaring in Almelo.ca. 8 februari Opnieuw wordt de groep overgeplaatst,nu naar de gevangenis"De Kruisberg" teDoetinchem.26 februari Bij toeval stuiten vier Duitseofficieren op een gewapendeknokploeg van ca. 25 mannenin de boerderij "De Bark" inDe Heurne bij Dinxperlo. Deverzetsmensen zijn verrast enovermeesteren de Duitsers. Hetzijn overtuigde Nazi's die hetniet op een akkoordje met hetverzet willen gooien. De verzetsstrijdersbesluiten degevangenen te doden doorophanging. Daarna proberen zezich van de lijken te ontdoendoor ze in de Duitse auto tevervoeren naar de plaats waarkort tevoren een bom is ingeslagen.Daar steken ze de autoin brand, zodat het geheel opeen noodlottig ongeluk moetlijken. Het plan slaagt slechtsgedeeltelijk.27 februari Als de Duitsers de halfuitgebrandeauto aantreffen, is erslechts een zeer summieronderzoek nodig om vast testellen dat dit geen ongeluk is,maar dat de militairen doorophanging of wurging om hetleven zijn gebracht. De woedendebezetters eisen wraak enwillen dat de burgemeestervijftig mensen uit Varsseveldaanwijst om gefusilleerd teworden. De (NSB)-burgemeesterweet gedaan te krijgen datde Duitsers in plaats van burgersuit Varsseveld "genoegen"nemen met een aantal politiekegevangenen uit "DeKruisberg".2 maart 46 gevangenen worden metvrachtauto's gereden naar deplaats waar de vier officierenongeveer waren aangetroffen.In een korenveld achter deboerderij van de heerKraaijenbrink worden ze doorde executiemilitairen doodgeschoten.4

Boeren uit de omgeving wordengesommeerd de lichamennaar het kerkhof in Varsseveldte vervoeren waar ze in eendoor gemeentearbeiders gegravenmassagraf ter aarde wordenbesteld.4 maart In de loop van deze zondagdringt het bericht over gebeurtenissenbij Varsseveld totBergentheim door. De ontsteltenisen droefheid is zeergroot.26 april De lichamen worden opgegravenen geïdentificeerd doorArend Mulder en Jan Ormel,waarna ze worden overgebrachtnaar Bergentheim.27 april Tijdens een heel bijzondere enindrukwekkende plechtigheidworden de twaalf stoffelijkeoverschotten in Bergentheimherbegraven.De monumentale herinnering in VarsseveldAl snel na de bevrijding leeft in Varsseveld dewens om een gedenkteken op te richten "dateerbied wekt, tot nadenken stemt, opwekt totnieuwe daden in en voor ons Vaderland en dataanpast aan onzen volksaard." Op 4 mei 1949worden in Varsseveld twee monumenten onthuld:het monument aan het Rademakersbroekter herinnering aan de 46 gefusilleerde verzetsstrijdersen het algemene Oorlogs- en verzetsmonumentaan de Prinses Irenestraatwaarop ook de namen van "de twaalf uitBergentheim" staan.Het monument aan het RademakersbroekHet monument bestaat uit een gemetseldemuur met daarin plaquettes met tekst ennamen. Onder de centrale tekst is een glazenstolp met daarin graankorrels geplaatst. Demuur wordt aan weerszijden geflankeerd doortwee gemetselde banken, elk voorzien van eenbeeld van een wapendragende leeuw, symboolvan moed en vastberadenheid. De muur is aande bovenzijde voorzien van een drietalgebeeldhouwde symbolen: een kruis, eenanker en een hart die resp. staan voor geloof,hoop en liefde. De ornamenten dienen tevensals fakkelhouders. Terzijde van het toegangspadstaat een vlaggenstok. De tekst in decentrale cirkel luidt:Warm bloed doordrenkt onze veldenEn rijper rijpte hier het graan O,mocht uit het offer dier helden Zulkeen oogst van vrijheid ontstaan.5

2 maart 1945 1 april 1945Ter herinnering aan de zes en veertig landgenoten;op deze plaats op 2 maart 1945 door devijand gefusilleerd.graankorrels een indrukwekkende eenheid. Demuur met plaquettes en de banken vormen metbestrating, planten, struiken en bomen een straksymmetrisch en daardoor sober en stijlvolgeheel.Het monument is ontworpen door architect A.W. Helmich, geboren 9-6-1913 in de gemeenteWisch en in 1949 woonachtig te Breda. Hijkende de streek en de mensen en heeft degevallenen op waardige wijze weten te eren.Elk jaar op 2 maart vindt er bij het monumenteen herdenking plaats.Het monument aan de Prinses Irenestraat inVarsseveldDit monument is aangelegd in een plantsoen.Centraal staat een beeldengroep op een sokkel,omgeven door een cirkelvormig perk met eendoorsnede van ca. vijftig meter dat is beplantmet gras, heide en taxus. Twee halfrondegemetselde muren begrenzen het perk enaccentueren de ronde vorm.Het "hart" van het monumentOp de beide plaquettes die aan weerszijdentegen de lagere muren zijn aangebracht zijn inalfabetische volgorde de namen van de gefusilleerdente lezen.Heel bijzonder is de glazen stolp met graankorrels.Boer Kraaijenbrink had in de zomervan 1945 waargenomen dat de tarwe op deplek van de massamoord hoger en weligergroeide dan op de rest van de akker. Bij deoogst hield hij de halmen apart en bewaardehet graan van de met bloed bemeste aarde. Destolp is gevuld met deze korrels als een welzeer speciale herinnering aan de doden.Bovendien verwijzen deze korrels naar de bijbels-christelijkemetafoor van de graankorrelin de grond die sterft om een rijke oogst voortte brengen. De tekst van het gedicht duidthierop en vormt daarmee met de concreteDe beeldengroep aan de Prinses Irenestraat6

De beeldengroep bestaat uitdrie figuren van ca. tweemeter hoog die met de ruggenaan elkaar verbonden zijn.We zien een vrouwenfiguurmet een bijbel in haar handen,een soldaat met een geweeraan de voet en een man meteen spade voor zich. Hetenigszins gestileerde drietal isdaarmee een moderne variantvan een zeer oudevoorstelling van de gehelemaatschappij: in de middeleeuwenonderscheiddemen drie standen, nl. zij diestrijden (adel), zij die bidden(de geestelijkheid) en zij die werken (de derdestand). Op de muren zijn achttien plaquettesaangebracht met de namen van deoorlogsslachtoffers, namelijk van:7 Nederlandse soldaten, gesneuveld in mei1940;6 omgekomen verzetsstrijders; 46omgekomenen op 2 maart 1945; 3 in Indiëomgekomen Nederlandse militairen. Ditalgemene oorlogsmonument in de gemeente isde plaats waar elk jaar op 4 mei de herdenkingvan de gevallenen plaatsvindt.Het geheel is ontworpen door beeldhouwer N.A. van de Kreek, in 1948 wonende te Bussum.in het centrum van het dorp. Het bestaat uiteen massief zandstenen zuil op een grote vierkanteblokvormige voet. Op de hoeken zijnbladdecoraties aangebracht: wellicht acanthusbladerenwaarmee ook kapitelen van zuilen inde Griekse Oudheid werden versierd. De spitsvan de zuil wordt ingenomen door een knopvormigelement.Aan de voorkant (kanaalzijde) staat de tekst:Ter nagedachtenis aan de illegale strijders1940 - 1945Als de vijand 's lants vrijheyt druckt te seer,met moord en brand dat noch vervulde meer,heeft dese schaer sich tegen hem gekant, end'opgeset sijn goet en bloet voor 't lant.De tekst aan de achterzijde luidt:Gevallen voor GOD, KONINGINen VADERLANDEén van de plaquettesDe monumentale herinnering inBergentheimHet monument voor de gevallenen inBergentheim staat in een plantsoen bij de brugAan de linkerzijde zijn de volgende namen telezen:A. Bols, G. Griemink, G. Luichies, G. J.Ormel, C. L. de Jong, A. Kremer, H. J. Post.De namen aan de rechterzijde zijn:D. J. te Rietstap, G. Salomons Lzn, H.Schuurman, R. Seinen, W. v. d. Sluis, A.Timmerman.De namen op dit monument die nog niet in ditartikel zijn genoemd, zijn van de volgendepersonen:7

Cornelis Lucas de Jong, geboren 26-7-1921 teAmbt Hardenberg. Hij was ambtenaar bij dePTT en actief in de KP- Almelo. Hij is op 2-5-1945 in het kamp Wöbelin gestorven. Wöbelinligt iets ten noorden van Ludwiglust, tussenHamburg en Berlijn; in deze plaats was eenbuitencommando van het concentratiekampNeuengamme gevestigd.Albert Kremer, geboren 8-5-1905 te AmbtHardenberg. Hij was actief lid van deBinnenlandse Strijdkrachten en in het zicht vande bevrijding op 5-4-1945 te Beerzerveldgefusilleerd.Hendrik Jan Post, geboren 18-4-1902 teHeukelum. Hij was arts en actief in verzetswerkten behoeve van onderduikers. Hij isslachtoffer geworden van een Duitse wraakactieop 8-3-1945 bij De Woeste Hoeve waarbij117 mannen werden geëxecuteerd als represaillevoor de aanslag op Rauter.De namen van M. Grendelman en W. Oordtontbreken op dit monument. Hun namen wordenmet ere vermeld op het monument inMariënberg.Het monument is ontworpen en vervaardigddoor de firma Horstra te Sneek.Monumentale herinnering in HardenbergOok op de bronzen plaquette aan de voet vande toren op het Stephanusplein waar allegevallenen tijdens oorlog en bezetting inHardenberg staan vermeld, zijn de namen vande twaalf uit Bergentheim te lezen.TenslotteTijdens de jaarlijkse herdenking in 1995 bij hetmonument aan het Rademakersbroekkarakteriseerde burgemeester Pannekoek vande gemeente Wisch de gebeurtenissen rond 2maart 1945 met de beide woorden toeval enwraak. Het toeval waarbij de vier Duitsers opde verzetsgroep stuitten, het niet lukken vanhet in scène gezette auto-ongeluk, het adviesom aanwezige politieke gevangenen uit DeKruisberg te kiezen. Daarnaast de buitenproportioneleen zinloze wraak die geen enkelpolitiek of militair doel (meer) diende.De monumenten echter ondersteunen enbevestigen het beeld dat latere generaties zichzouden moeten vormen van deze gevallenen.Nabestaanden, plaatselijke comités en ontwerpershebben willen uitdrukken in welke geestzij zich hebben ingezet en welk doel hen voorogen stond.Wat ons nu daarbij opvalt, is dat de teksten ende beeldtaal op de monumenten inBergentheim en op het monument in de buurtschapRademakersbroek zeer nadrukkelijkgetuigen van een inzet vanuit een christelijkegeloofsovertuiging.Deze overtuiging motiveerde hen niet alleenom op te komen voor onderduikers en achtervolgden,of om het optreden van de bezetter tehinderen door sabotage en overvallen, maarook en vooral om zich te weer te stellen tegeneen ideologie die zij ervoeren als verwerpelijken strijdig met alles waarin zij geloofden.Deze overtuiging deed hen in de Nazi-ideologiede geest van de antichrist herkennen.De nabestaanden hebben zich blijkbaar volledigof in voldoende mate herkend in de woordenen beelden op de monumenten en ermeeingestemd dat hun dierbaren voor latere generatiesdit (voor)beeld van principieel en daadwerkelijkverzet voor ons zouden vormen.Bronnen: archief gemeente Wisch en persoonlijkarchief van J. te Rietstap; H.W.Poorteman: Karel Overijssel, eenChristenrebel. Nijverdal, 1984 Dr. Ir. H. vanRiessen (red.): Het grote gebod, Kampen, 1979Met dank aan de heren Dorrestijn en Gervers,resp. oud-archivaris en archivaris gemeenteWisch; en aan de heren J. te Rietstap en W.Salomons8

Mijn school- en kerkepad (vervolg)In mijn bijdrage van september 2003 voor Rondom den Herdenbergh jaargang 20 nr 3, waren weop weg naar school en kerk als laatste gebouw "Het Weidehuis " gepasseerd. We lopen nurichting het "Welgelegen" en het daar tegenoverstaande "Landhuis Heemse" resp. bewoond doormevrouw douairière Van Ittersum-Walter en Baron en Baronesse Van Ittersum-Lütge.G. Jonkhans-KampmanLinks van ons pad ligt de boerderij vanWoelders-Hendrieks. Zijn vrouw was Duitsevan geboorte, afkomstig van de Vennebrugge.Wat ons altijd opviel aan de Saksische boerderijwaren de mooie kanten raamgordijnen metbloemmotieven. De enige zoon van het echtpaarliep vaak met ons mee naar school. Wenoemden hem Woeldersbreur, maar ook weleens ondeugend "Woepie"! TegenoverWoelders woonde Boers. Opa Berend, opoeJennigje, zoon Gerrit en schoondochterAnnigje Boers-Breukelman met hun kinderen.Deze boerderij is evenals de boerderij vanWoelders afgebroken om plaats te maken voornieuwbouw. De boerderij van Boers stond opde hoek aan wat nu het Kerkepad en de Eswegwordt genoemd. De boerderij stond met deachterkant (met de baanderdeuren) naar dezijkant van het Welgelegen gericht. Prachtigegrote eiken staan daar nog, een duidelijkherkenningspunt. Naast de boerderij was deingang naar de moestuin van het Welgelegen,bewoond door mevrouw douairière VanIttersum-Walter. De tuin werd gebruikt alslestuin van de ChristelijkeLandbouwhuishoudschool in Hardenberg. Deleerlingen van deze school kregen daartuinbouwonderricht als onderdeel van hunopleiding. Meneer Zwijnenberg, werkzaam alsamanuensis/conciërge aan de ChristelijkeLandbouwwinterschool was tevenstuinbouwleraar aan de landbouwhuishoudschool.Mevrouw Van Ittersum kwam nietover als een vriendelijk, beminnelijk persoon.Jammer voor haarzelf en de buurt. De verstandhoudinghad veel beter en gemakkelijkerkunnen zijn. Zelf geloofde ze dat ze de honderdzou halen. Ze stierf op 99 jarige leeftijd tocheenzaam, op tien oktober 1952.Mevrouw Zwaantje Theodora douairière vanIttersum- WalterHet Welgelegen heeft daarna nog vele bewonersgehuisvest. Eigenaar is een hele tijd deNederlands Hervormde Kerk geweest. Destichting Oudheidkamer heeft in 't begin haarcollecties op de eerste verdieping van het huistentoongesteld gehad. Ook de dames van degezinsverzorging woonden op het huis en devereniging Het Groene Kruis, met consultatiebureauvoor baby's en kleuters had hier zitting.De laatste baron, woonachtig op landhuisHeemse, tegenover Welgelegen, WillemChristiaan Theodoor (1886-1945), was gehuwdmet Anna Clasina Elisabeth Lütge. Zij, dejonge mevrouw, zoals men haar in9

Heemse noemde, was een vriendelijke, meelevendevrouw, zo herinner ik me haar. Ze zalhet niet gemakkelijk hebben gehad met haarnorse schoonmoeder en haar arrogante echtgenoot.Het echtpaar had geen kinderen. WillemChristiaan Theodoor van Ittersum is vóór deoorlog toegetreden tot de N.S.B. Na de oorlogis hij daarvoor berecht en in gevangenschapoverleden. Volgens buurtgenoten toen, o.a. ds.Jan Slotman schijnt hij weinig kwaad aangerichtte hebben in Heemse-Hardenberg enomgeving. Huize Welgelegen krijgt nu eennieuwe bestemming. Het is verkocht aan degezamenlijke notarissen van Hardenberg enOmmen. Heemse is daar zeer tevreden mee.Hopelijk zal het een waardige en duurzamebestemming worden tot in lengte van jaren.We gaan de Scholtensdijk links op langs degracht, die toen gedeeltelijk het Welgelegenomsloot. Daar tegenover stond de boerderij vanGerrit Jan Kerkdijk sr. Er waren meerKerkdijken in Hardenberg en Heemse. Omverwarring te voorkomen werden zij "Kerkdijkvan de Grachte" genoemd. Zebewoonden een groot huis. Een klein gedeeltedaarvan werd bewoond door de familieRibberink-Veldsink. Rieks Ribberink was rietdekkervan beroep. Zijn vrouw heette HilligjeVeldsink, maar als kinderen noemden wij haardestijds tante Imme.Dat was heel gewoon. Ze was afkomstig vande Veldsinks-hoeve aan de Esweg die laterverbouwd is tot een prachtige woning. Degracht is allang verdwenen, maar er wonennog steeds families Kerkdijk tegenover hetWelgelegen. De boerderij is helaas afgebrokenen vervangen door twee woningen onder éénkap. Toch hebben ze de landelijke sfeer rondhet huis weten te behouden.We naderen nu de oude kosterij aan de linkerkantvan de Scholtensdijk bij de HervormdeKerk. Er tegenover stond vroeger een tweeklassige,oorspronkelijk openbare school. Laterwerd deze school omgevormd tot eenHervormde School. In die tijd woedde deschoolstrijd die diepe sporen naliet in het dorp.Ik bezocht sinds 1935 deze oude HervormdeSchool en heb daar heel goedeFoto van voor 1940, omgeving Welgelegen.Links boerderij Boers (afgebroken) middenachter boerderij Kerkdijk (afgebroken) daarnaastEsweg en rechts landhuis Heemse.10

herinneringen aan, ofschoon de accommodatieverre van ideaal was. Er waren twee lokalen inhet gebouw, maar er waren drie leerkrachten:meester Jan Meilink (afkomstig uit Anerveen),meester Groothuismink (afkomstig uit DenHam) en juffrouw Westenbrink (uit Ankum bijDalfsen). Ze konden het, ondanks het geschippermet de lesruimten, goed met elkaar vinden.De leerlingen wisten niet beter of meesterGroothuismink gaf les in het "grote lokaal", bijmeester Meilink, of in het "kleine lokaal" bijjuffrouw Westenbrink. Het was de tijd vanarmoede en werkloosheid -crisistijd- vóór dewereldoorlog in 1940 uitbrak. Toch werd er in1938 een nieuwe school gebouwd naast huizeNijenstede aan de Ommerweg. Een hele verbetering.Persoonlijk heb ik, dacht ik, geenFoto 1936-1937, Ned. Herv. Kerk en de oude KosterijVerenigingsgebouw; nu de Aerninckhoff. Links Hervormdeschool.merkbare achterstand (en velen met mij)ondervonden door de gebrekkige behuizing inhet oude schooltje tegenover de kerk. De leerkrachtenwaren gemotiveerd en maakten er hetbeste van.Met het gelui van de klokken in de toren raaktenwe erg vertrouwd. We wisten altijd welhoe laat het was. Bijzondere indruk maakte opons het luiden van de klokken, buiten de vastetijden. Als iemand overleden was, werd dezepersoon verluid. Men kon horen of er een man,vrouw ofwel een kind werd verluid. Het aantalslagen, te horen voordat het luiden begon, gafdat aan.De koster moest daarbij goed op zijn ' tellenpassen. Meestal wisten de omwonenden al wieer verluid werd. Het verhaal over onderwijzer,koster, voorzanger, later organist en klokkenluider,oude meester Dorgelo gaat, dat hij hetniet zo nauw nam met de tijd. Hij werd daaropaangesproken door een ambtenaar van de burgerlijkegemeente. Het commentaar vanDorgelo was: 'Wat maakt nu een kwartier uitop de eeuwigheid meneer?' Ook schijnt hijeens op de vingers getikt te zijn door de familievan een overledene, die vonden dat de duurvan het verluiden te kort was geweest. 'Och',had meester Dorgelo geantwoord, 'het was ookmaar een klein kereltie.'De opvolgers van de oude generatie kostersDorgelo waren de Veldsinks,later Dorman. Nog lang na deoorlog woonden ze op hetOude Kostershuis, nu eenmonument maar nog steeds ingebruik als vergaderruimte indienst van de kerk. Ook het oudeverenigingsgebouw "het lokaal"doet nog steeds dienst na eenverbouwing. De nieuwe naam isde Aerninckhoff, genoemd naareen oud erve hier gelegen. Dehuidige koster, Breukelman,bewoont een nieuw kosters-huis.Eigenlijk zou in dit verhaal ook deeeuwenoude Nederlands HervormdeKerk uitgebreid genoemd moeten worden,evenals de prachtige, oude pastorie, maar daarheeft de heer De Roo nog niet zo lang geledeneen uitgebreid artikel over gepubliceerd inRondom den Herdenbergh. Misschien komenwe in de toekomst hier eens op terug.De geschiedenis van Heemse is eeuwen ouden als oudste kerspel in Overijssel is Heemsehet waard om met ere genoemd te worden.Genoeg redenen om opnieuw in de "oudestukken" te duiken.11

Plat ni-jsOons onderwarp handelt disse keer over kleding en doar is ontzettend veule over te vertellen. A 'wzollen begunnen bi-j 't viegeblad en eindigen bi-j de bodywarmer dan worden 't een ientonigverhaal. Doarum keuzen de leden van de warkgroep veur een bont geheel. Veur een veulvarvigerok met de kleuren van kistentuug tot uutlopersgoed en van knippiesmusse tot alpinopettie.J. Luisman-de JongeKistentuugHieronder worden verstoane de kledingbestemd veur speciale gelegenheden metname 't zwarte pak. 't Worden bewaard ineen mooie bewarkte klerenkiste, woarinvake een Joartal esneden was.'t Goeie goed't Zunnese goed, 't karkgoed, 't goeiegoed en 't beste pak was de uutrustingveur de zundag en veur feesten. Detegenhangers doarvan waren de warkkleren.Veur marktbezuuk, bosschop-pendoen en allerlei vesites dreug ie lkleren veur dag en tied. Ok 't schieregoed of uutlopersgoed enuumd. Dat konween een uutloperspak of -jurk, ofuutlopersbroek. Is dit begrip misschienopni-j in zwang as outdoorbroek?GezegdesH-j hef 't op de borstrok Hi-j hef 't an demusse (is vrolijk) Hi-j hef de musse d'r nietnoar stoan De pette in de ogen trekken (zichschamen) Achter de pette kieken (bidden)Iene helder op 't vessie geven Ik zal hum debroek opbinden (de wacht aanzeggen)Achter de bokse zittenWie 't 't eerste vernemp, hef 't zölf in 't hempOe niet uutkleden veurda'j noar bedde goatDie hef wat onder de schoet (is zwanger) Diehef heel wat achter 't jak (goed voorkomen)Die hef de pette op storm (is goed nijdig) Datmense hef de broek an Iene op de tabberdzitten Iene de jasse uutkeren (de manteluitvegen) Op 't jak geven (idem) JanBoezeroenDin lult oe de gaten in de sokken Din wet vanwanten Din vrög oe 't hemp van 't gat Zi-j wild'r iene met 'n huudtie (een heertje) Zi-j ispakkiesgek ( uniformziek) As e 't wark zöt,zweet zien jasse al Slecht as katoen van eencent de elle 'k Heb niks um an te trekkenKleren maakt de man.. .arm12

't Braanden 'm maar net bi-j de bokse of Hi-jhef de jasse krange an (is slecht te spreken)Hi-j gooit de krange kaante buten (staat nietvoor reden) Woar boksen bint mut rökkezwiegenSchelden döt gien zeerLulbokse, slijmjurk, olde sokke, tonte, lolbroek,vechtjasse, zeurkouse, flodderbokse,schobbejak, slodderbokse, goezebroek, oldovergedien, olde knippiesmusse.HeufddekselsBivakmusse, lindbargkappie, puntmusse, alpino,kipse, beremusse, sloapmusse, ondermussie,heufddoek, baret, vechtpette, bujje (grotehoed die nergens bij past)A'j een heel aparte grote hoed op hadden kon't gebeuren dat ze oe vreugen: "He'j de hondverkocht?"Wi-j trekt de hozen van de hakken (gaan slapen)Achter de gebreide broek goan (naar bedgaan)Dat is wark van lik mien vessie ( niets waard)'t Is broekofzakkerig weer Dat boezeroen is bijde gaten heel Ie hebt een schooiersfiguur (jou"past" alles) Ie mut op zundagoamd oen geleufniet met oen goeie goed in de kaste hangen D'rwordt minder verpronkt deur een pronker asd'r deur een slonter wordt verslonterd Hi-j hefgien bokse an 't gat umdat zien vrouw debroek an hefKlettervestWat doar onder verstoane wordt is heel divers.Sommigen kent het kledingstuk niet iens.Toch worden het vrogger wel edragen. Hetkon een kort jassie ween in vestmodel, eensportvest of jack met lange mouwen, veurzienvan een reverskrage en gestikte zakken. Eentricot jassie met stukkies leer of ewarkt. Eenkorte jekker die onder an het veurpaand intwee punten uutleup met dubbele riege knopen.Klein en fijnMoffies, knupdukie, umslagdoek, baeffie(befje), frontje, strik, strop, stropdasse, zölfbinder,vlinderstrikkie, gatverdarregie, sokopholders,kousebaanden, lefdukie, hulpzellen,rouwbaand, oorkleppies, buusdoek, buusse,slappe en stoande boorden.AnekdoteVrouw en man hebt ruzieVrouw: "Ie hebt 't altied over mien huus,mien peerd, mien laand, ie doet of 't allemoaleallennig van oe is, wat denk ie wel, reken d'rop dat mi-j de helfte ok heurt!"De man die arg onder de indruk is, vertrektnoar de deile, trekt de klompen an en zeg:"Woar is oonze pette?"13

Een meissie mos op schoele een zin maken met hetwoord niettegenstaande. Ze schreef op: Mijn vaderdraagt altijd slappe boorden, hij kan niet tegenstaande.DrokTwee zussies logeerden bi-j een tante en een ome opeen boerderi-jgie. 's Morgens, as ze nog in debeddestee lagen, heurden ze al heel vrög de hanekreien en de varkens knorren. Ome en tante stundenaltied heel vrög op. De meissies zagen deur debeddegedienties dat tante bedrievig rond leup in denachtponne. Ze was drok met koffiezetten en broodsnien. Geessie stootten Riekie an en flusterde:"Tante hef de ponne krange an!" Ze hadden d'r beidenschik umme maar ze dörfden niet hardop telachen. De volgende morgen, weer 't zölfde ritueel.De beide magies loerden weer deur de gedienties.Riekie flustert: "Nou hef ze de ponne recht an" maarde volgende morgen hef tante de ponne weer krangean! As ze later an de toafel zit te etten flapt Geessie't d'ruut: "Tante, woarumme he'j oen nachtponnesoms krange an en soms niet?" Tante kek heur an enzeg: "Wichies, ik heb 't zo drok, ik kan niet wachenum die ponne elke keer weer recht te trekken."MagerVan een mager iemand wordt wel is ezegd: D 'rhangt 's nachts meer over de stoel dan dat er inbedde lig, en: de kleren hangt 'm um de ribben.MussenneisterVrogger ha'j in de meeste dorpen wel eenmussenneister. Dat was een vrouw die de mooiewitte mussen maakte die onderdeel waren van deSaksische klederdracht. Zwaantie Lenters an 'nHoogenweg hef dat vak meer dan 65 joar beoefend.De kaant kocht ze altied bi-j Wamelink. Toen zejong was maakte ze wel 60 mussen in de wekke. Dedrokste tied was meestal tegen Poasen. Dan kwamd'r een hele garde jonge wichter die een ni-je mus sekreeg veur 't annemmen en beliedenis doen. Hetwassen en 't opmaken van de mussen was ok eenheel wark. Met 'nraamwark en volle iezeren pennegies maakteZwaantie de knippiesmussen, noppiesmusen,driestrookse mussen, kark- en rouwmussen weernetties in de plooi. In en noa de oorlog raakten zeuut de moede. De kaant en de speciale glansstiefsel waren niet meer te kriegen. De vrouwendeuden de mus se of en zetten de hoed op.LimerickEen kleermaker an het HaantieDie zeumde heel netties een raandtieAn een zwoar lakens pakDe toafelpoot brakToen stak hi-j 'm dwars deur zien haandtieHuusneisterIn oonze noordelijke contreien woonde een neisterdie Dine heetten en die heur mondtie op de goeieplase had. Ze mocht graag kweb-beln onder 't warken 't waren vake mooie verhalen. Heur wark leed erniet onder, dat gung gewoon deur. De mensenzeden: "Ratelt Dine, dan ratelt de mesine!" Veulvrouwen neiden zölf de kleren veur man en kinder.Veural in de oorlog waren ze heel creatief. Oldeoverjassen en maantels worden ekeerd en noadat denoaden lös etornd waren, maakten ze d'r weermooie jassies van. Vlak noa de oorlog worden d'rheel wat lange broeken en windjacks emaakt vangrieze legerdekens. Ok plusfours (pofbroeken)worden d'r van emaakt. Doar hadden de j onges nietzokke goeie ervaringen met want as ze nat wordenzat 'r gien vorm of fesoen meer an. Toen in 't begunvan de 20e eeuw langzamerhand de klederdrachtmos wieken veur moderner goed gaf dat een heleheisa tussen de generaties. Wichter die vleiskleurigekousen dreugen, worden met de vinger noa ewezen.En bont of luchtig (licht) goed was uut den boze.Wat loopt ze d'r toch nakend (of bloot) bi-j, worden'r dan ezegd. Maar wie drag nou nog een liefie, eenrompie, een zakschoet, een hemdrok, een directoire,een kleed, een stormkiel, een buis, een wambuis ofeen klapbroek? Over smaak valt niet te twisten endenk an het olde gezegde over kleren: "Wat goed isveur de kolde is ok goed veur de warmte!"14

Het Notariskantoor aan De BrinkDe Brink aan de zuidzijde van de Vecht wordt al meer dan een eeuw gedomineerd door het markantegebouw dat tot op de dag van vandaag de functie van notariskantoor heeft gehad. Inmiddels isbekend geworden dat het notariaat binnen afzienbare tijd zich zal verplaatsen naar Welgelegen inHeemse. De Brink zal een totale renovatie en herinrichting ondergaan. Ook is duidelijk gewordendat het notariskantoor aan de renovatiebegeleidende slopershamer zal ontsnappen en een anderefunctie zal krijgen. In dit artikel willen we daarom aandacht besteden aan de historische enarchitectonische aspecten van het gebouw. Bovendien wordt ook het gevelkunstwerk besproken engeduid.Het gebouw (huizen van naam 25) Volgenshet kadastraal archief is het notariskantoorgebouwd in 1881 op een terrein dat ontstonddoor samenvoeging van twee percelen. Deopdrachtgever was Gerhard de Meijier, notaris.Van meet af aan had het huis een tweeledigefunctie: het gezin De Meijier bewoonde hethuis en de notaris hield er kantoor. Lange tijdzouden beide functies door het huis wordenvervuld. Achtereenvolgens werden dezefuncties uitgeoefend door de notarissen DeMeijier (tot 1891), Stuart (tot 1912),K. OosterkampZwamborn (tot 1925), Schut (tot 1947) enBoodt (tot 1977). Notaris Boodt was de laatstedie het pand bewoonde en er kantoor hield,zijn opvolgers zouden er niet meer wonen: DeVos (tot 1990) en Jager (tot 1995), Van denBerg (tot 2003) en de notarissen Bulthuis(vanaf 1990), Post (vanaf 1995) en Gelling(vanaf 2000).Notaris Boodt was ook de laatste die het notariaatin zijn eentje aanstuurde, de groei vanHardenberg maakte het uitoefenen van dezeHet Notarishuis in de jaren dertig, nog aan weerszijden ingeklemd15

functie dusdanig complex en omvangrijk datvanaf 1977 het notariskantoor werd bestuurddoor een tweeman- , c.q. driemanschap.Zoals we kunnen zien en zoals het ook verwoordwordt in de beschrijving van ditgemeentelijk monument, is het statige gebouwopgetrokken vanuit een rechthoekige plattegrondin twee bouwlagen met een afgeknotschilddak met pannen. Architectonisch hetmeest interessant is de voorgevel die symmetrischis ingedeeld. De onderste bouwlaag heefteen in een portiek inspringende deur met aanweerszijden twee getoogde vensters (d.w.z.aan de bovenzijde voorzien van eenboogvorm). Zowel deur als vensters wordenaan de bovenzijde vergezeld van een sluitsteenmet een diamantkop.De tweede bouwlaag toont drie bredere vensters,eveneens getoogd, in het midden bovende deur en links en rechts precies boven detwee kleinere vensters. De gevel wordt aan debovenzijde met een kroonlijst afgesloten,terwijl de beide bouwlagen zichtbaargescheiden worden door een horizontale enuitspringende sierlijst, een zgn. kordonlijst.Het horizontale karakter wordt niet alleenopgeroepen door kroon- en kordon-lijst, naastdeur en vensters op de eerste bouwlaag wordtdit karakter versterkt door een drietalonderbroken witgestucte banen, terwijl degevel aan de onderkant wordt afgesloten dooreen plint.Het Notariskantoor in 2004Alle vensters zijn voorzien van bovenlichtenuitgevoerd met glas-in-lood, ook in symmetrischeen geometrische structuur. De zijgevelszijn wat architectuur betreft minder interessant:voorzien van een pleisterlaag metschijnvoegen, de linkerzijgevel bevat nog tweegetoogde vensters, vergelijkbaar met die in devoorgevel, en enkele andere gevelopeningendie kennelijk later zijn aangebracht.Een in een portiek inspringende deur ....Bovenvermelde beschrijving typeert de architectuurvan het notariskantoor als eclecticisme.Het eclecticisme is een verzamelterm voor eengroot scala aan historische stijlen, tussen 1850en 1910. In deze bouwstijl verwerkte men hetbeste of het aardigste uit vroegere stijlen opeen originele manier in een nieuwe samenhang.Het uitgangspunt was wel vaak hetstrakke neo-classicistische bouwwerk, maar ditwerd gedecoreerd met elementen uit verschillendestijlen. De bedoeling was dat eengebouw zo een eigen karakter moest krijgen.Vooral in de grote steden in het westen van onsland leidde deze stijl tot gebouwen metuitbundig rijke decoraties waarbij geput werduit de diverse neostijlen. In onze regio bleef16

StephanotenMededelingen van het bestuur en werkgroepenBijlage Rondom den Herdenbergh 1e kwartaal 2004UITNODIGINGVoor de jaarvergadering van de Historische Vereniging Hardenberg e.o. opwoensdag 28 april a.s. om 19.30 uur in De Schakel (Höftekerk)Agenda jaarvergadering 20041. Opening2Jaarverslag 20033 Financieel verslag 20034 Verslag kascommissie en verkiezing nieuw lid kascommissie5 Voorstel ( 1 euro ) contributieverhoging tot € 15 per jaar.6 Bestuursverkiezing7.Mededelingen excursies8.Rondvraag en sluiting.Aansluitend een dialezing over oude schoolwandplaten van Isings te verzorgen door de heerA.J. Horst uit ErmeloToelichting agenda.De jaarverslagen zullen in de zaal worden uitgereikt. Desgewenst vanaf een week voor de jaarvergaderingaf te halen in de Historiekamer Voorstraat 34.Ad 2 Ook 2003 was weer een jaar vol activiteiten, al of niet in samenwerking met andereorganisaties. Publieksactiviteiten, zoals exposities, lezingen, voordrachten en excursieskregen reeds de nodige aandacht in de Stephanoten. Maar er zijn ook stille werkers,die hedendaags nieuws en nieuwe aanwinsten opslaan in gegevensbestandenvoor toekomstige onderzoekers. Interessante gesprekken worden opgenomen door dewerkgroep gesproken historie. Speurders in archieven zorgen er voor dat Rondom optijd kan verschijnen. In de studiezaal en op de website proberen we service te verlenenaan leden en gasten. Het oude kerkhof aan de Stationsstraat krijgt regelmatig eenopknapbeurt. Naast samenwerking met zusterverenigingen, aan weerszijden van degrens, is het een goede zaak dat ook de gemeente Hardenberg de historische verenigingenbetrekt bij relevante zaken zoals Open Monumentendag en straatnaamgeving.Zo maar een aantal activiteiten zonder volledig te zijn. De doelstellingen in de statutenwerden verruimd, waardoor ook werkgroepen kunnen worden ingesteld om hethistorisch-ruimtelijk karakter van Hardenberg te beschermen.1

Ad 3 De jaarrekening sluit af met een positief resultaat van € 1262,00 De grootsteuitgavenpost vormen de druk- en verzendkosten van ons tijdschrift Rondom denHerdenbergh ad € 8657,77 Daarna volgt de aanschaf van laptops en een grote boekenkast voor eenbedrag van ca € 6000,00 personeels- en internetkosten vergen respectievelijk € 2541 en € 1041.Contributies van 1625 betalende leden en een positief saldo van de Kleppertoer (dank zij de velepro-deo uren van de werkgroep) zorgen voor het nodige tegenwicht. Ad 4 De kascommissiebestaat uit mw. Roeland en dhr. Jongebloed. Ad 5 De huidige contributie is vastgesteld in 2001.Na drie jaar is het gewenst de inflatie tecompenseren en het bedrag aan te passen tot € 15 per jaar. Ad 6 Bestuursvacature.Door het tussentijds aftreden van bestuurslid en secretarisE. Wolbink zal in de jaarvergadering voorgesteld worden om een nieuw lid te benoemen ( eenkandidaat moet nog worden gezocht) Dhr Wolbink was vanaf 1999 secretaris van de vereniging endaarnaast secretaris van de stichting Oudheidkamer. Aangezien een nieuwe vorm vansamenwerking tussen beide instellingen wordt verkend is het verstandig de dubbele functie tebeëindigen. Ad 8 Voor op- en aanmerkingen over het (beter) functioneren van de vereniging horenwij graag uw suggesties.NIEUWE LEDENBroekroelofs F. Meteoorlaan 7 7771 EA HARDENBERGKlinge A. Jacobsonstraat 12 a 7642 BS WIERDENMeijerink-Flim J. Hongerdijk 18 7695 SH BRUCHTERVELDJonkeren-Geerlings J. Molenplein 18 7772 BC HARDENBERGTeunis G.D. Boszichtlaan 10 7314 EW APELDOORNMandemaker J. A. Geerdesplein 1 7776 BD SLAGHARENWittenberg W. Zuiderkruis 21 7782 SH DE KRIMMeerholz T.H. Zuidwoldigerweg 24 7908 AD HOOGEVEENZweers J. Paulus Potterstraat 1 7771 XA HARDENBERGGoverts K. Van Laarstraat 1 7773 AC HARDENBERGWeide J. van der Meidoornstraat 12 7775 BE LUTTENWillems J. Ds. P.H. Wolfertstraat 43 7692 AH MARIËNBERGHans J. De Steeghe 3 7784 CG ANENijsink R. Eikstraat 72 7545 JD ENSCHEDESantman S. Grote Brink 13 9451 BP ROLDEJager RJ. de Van Raesfeltallee 8 7773 AB HARDENBERGBosscher EJ. De Vaart 5 7784 DJ ANE

KALENDERZa 3 aprilWo 28 aprilDi 11 meiDo 3 juniVr 11 juniWo 23 juniDo 24 juniVr 25 juniDo 2 sepJubileumdag in Zaal Mulder te Baalder, van 10.00 tot 16.00 uur.Jaarvergadering met aansluitend een lezing over oude school-wandplaten.eerste rit Kleppertoer 2004Verder elke dinsdag en woensdag tot / met augustusBus 1 excursie kasteel Twickel 10.00 uurBus 2 excursie kasteel Twickel 10.00 uurBus 1 excursie Enschede / Munsterland 8.00 uurBus 2 excursie Enschede / Munsterland 8.00 uurBus 3 excursie Enschede / Munsterland 8.00 uurBus 3 excursie kasteel Twickel 10.00 uurKLEPPERAVONDTOER 2004Het is weer zover! De Klepperavondtoer start haar zesde editie op dinsdag 11 mei. Een nieuweroute maar met dezelfde succesvolle formule. De tocht voert deze zomer door het Vecht-Reggegebied Dit waardevol cultuurlandschap is bijzonder in Nederland. Vrijwel nergens andersbestaat een zo kleinschalig en afwisselend landschap waarin de verschillende functies zo sterk metelkaar verweven zijn. Het hoogwaardig landschap wordt in sterke mate bepaald door deaanwezigheid van verschillende particuliere landgoederen, die het cultuurhistorisch erfgoedbewaren en beheren. De route gaat langs en over de landgoederen van Eerde, Rechteren, Vilsteren,Junne en Beerze, herkenbaar aan de kleurrijke luiken van de bijbehorende boerderijen, terwijl degids vertelt over wetenswaardigheden uit het heden en het verleden. In de koffiepauze worden degeheimen van Landgoed Schuilenburg, een unieke plek aan de Regge te Hellendoorn, ontsluierd.Op de terugweg is er onder meer aandacht voor het Afwerpterrein Stegeren 1944-1945, indertijdéén van de belangrijkste droppingvelden van Europa. Er is weer veel te zien en te genieten!Vanaf 11 mei tot en met eind augustus rijdt er elke week op dinsdag- en woensdagavond een busvanaf het Stephanusplein bij het Gemeentehuis. Vertrektijd: 18.00 uur (in augustus om 17.00 uur)en terug om 22.00 uur. Kaarten a € 10 per persoon vooraf afhalen in de Oudheidkamer, Voorstraat34 in Hardenberg (dagelijks tussen 9 en 12 uur vanaf 1 mei) Rolstoelgebruikers vooraf melden.EXCURSIE HAMALANDIn het twintigjarig bestaan van de Historische Vereniging Hardenberg eo is tot dusver elk jaar eengrote excursie georganiseerd. De animo voor deze tochten is inmiddels gegroeid tot drie bussen,die op verschillende dagen rijden.Dit jaar voert de route door Twente, Munsterland en Achterhoek Op het programma staanbezoeken en rondleidingen aan de nieuwe bierbrouwerij van Grolsch in Boekelo, de pas geheelgerestaureerde synagoge in Enschede, het Hamaland-museum met de fraaiste collectie streekhistorievan Westmunsterland in het stadje Vreden en de waterburcht Lembeck in het NaturparkHohe Mark. De terugweg gaat langs het natuurgebied van Zwillbrock, alwaar de kerk eenbezienswaardigheid is door de rijke barokke inrichting. Data 23, 24 en 25 juni 2004. Kaarten (€ 30p.p) zijn uitsluitend vooraf verkrijgbaar tijdens de openingsuren in de Oudheidkamer Voorstraat34. Plaats en tijd van vertrek staan op de kaartjes vermeld.3

EXCURSIE KASTEEL TWICKELZij die zich voor de excursie hebben aangemeld op 17 november in De Schakel worden verzochtde kaarten (€ 20 p.p) af te halen in de Oudheidkamer tijdens de openingsuren vóór 11 april. Vanafdeze datum gaan niet afgehaalde kaarten in de vrije verkoop. Data 3 en 11 juni en 2 september.Plaats en tijd van vertrek staan op de kaartjes vermeld.JUBILEUMDAGDe Historische Vereniging Hardenberg eo bestaat 20 jaar en dit vieren we door het organiseren vaneen Jubileumdag, tevens contactdag voor genealogen. De dag wordt gehouden in het kegel- enzalencentrum Mulder, Gramsbergerweg 68 te Baalder. Op zaterdag 3 april van 10.00 uur tot 16.00uur. Diverse werkgroepen zullen zich op hun eigen gebied presenteren. Ook verschillendeverenigingen uit de omgeving hebben zich bereid verklaard als deelnemer hun medewerking teverlenen. Er worden op die dag boeken, tijdschriften en aanverwante artikelen ter verkoopaangeboden. Via een beamer worden oude foto's geprojecteerd. Omstreeks 11.30 uur wordt -omlijst door schetsjes van de dialectgroep- het eerste exemplaar van het boekje 'Dauweln metDialect' aangeboden aan een bijzonder lid, alsook het eerste exemplaar van het Kwartierstatenboek.Vanaf 5 april is dit keurig verzorgd boekje te koop in de Oudheidkamer. Kom eens langs en brengeen bezoekje aan de historiemarkt op een tijdstip dat het u schikt.AMBASSADEURSHet werkt stimulerend als werk en inzet van leden ook buiten de vereniging worden gewaardeerden de aandacht trekken. Jannie Luisman en Frieke Kampman hebben voor 75 personen op 23februari in De Schakel een fijne avond verzorgd. Monumentale bomen met proza en poëzie. Metals gevolg dat ze snel werden gevraagd ook elders avonden te verzorgen. Monumentale grenspalenkregen in dezelfde week eveneens de nodige aandacht. In de dagbladen Stentor, Tubantia, Dagbladvan het Noorden en het Reformatorisch Dagblad deden Koop Drenth en Broer de Vries uitvoerighun verhaal over de door hen 'in kaart' gebrachte grenspalen langs de rijksgrens. Reportages voorradio en TV Oost maakten het geheel compleet. Aandacht bij overheden voor meer beschermingvan deze bijzondere monumenten is eer gewenst.

het allemaal wat soberder en ingetogener. Wezien dat duidelijk gerealiseerd in het notariskantoor.Het gebouw vertoont een strak klassiekgrondpatroon. De voorgevel is opgetrokkenin baksteen die opvallend contrasteert metde stucdecoraties rond de vensters, de horizontalestuclijsten en de kroonlijst. Daarmee is hetstrenge neo-classicistische en symmetrischepatroon doorbroken met enkele versierendeelementen uit andere stijlen (denk aan de horizontaleaccenten uit de renaissance). Ook hettoepassen van glas-in-lood in de bovenlichtenis een element dat vooral in de neogotiek ergwerd gewaardeerd.Het resultaat mocht er zijn: een voornaam huismet een ingetogen statig-rijke uitstraling, opeen opvallende plaats en met een functie dieiedere inwoner van Hardenberg vroeg of laattot een bezoek zou verplichten. Devoornaamste functie van het notariaat was - enis - immers het opstellen en passeren van aktenwaardoor deze rechtsgeldigheid krijgen. Dezeakten bleven dan ook als bewijsstuk inbewaring bij de notaris. De snelheid waarmeenu in het begin van het digitale tijdperk tekstenkunnen worden gemaakt, gecorrigeerd enbijgesteld maakt het ons nu al moeilijk voor testellen met hoeveel menskracht en vooral tijden concentratie al deze akten indertijd moestenworden geschreven en later getypt. Archievengetuigen nog steeds van het vaak fraaiehandschrift en de typisch wettische, ambtelijkestijl waarmee de akten zijn opgemaakt. Bijnaiedereen kreeg in zijn of haar leven met hetnotariaat te maken: het verdelen en toekennenvan een erfenis maakt bijna iedereen een keermee en ook elke onroerend-goedtransactiepasseerde de notaris. Het notariaat zoals wijdat nu kennen, kwam tot stand in de Fransetijd: in 1811 werd het in Overijssel ingevoerd.Daarvoor moesten de verschillende akten inonze regio gepasseerd worden voor de schout.De functie van de schout bestond uit een grootaantal aspecten, zo was hij bestuurlijk actief(als een burgemeester), maar in zijn gebiedsprak hij ook recht. Een van de gevolgen vande Franse Revolutie was dat er een scheidingtot standkwam tussen wetgevende, uitvoerende enrechterlijke macht en dit luidde het einde invan het schoutambt. Bovendien kwam er eenscheiding tussen de vrijwillige rechtspraak -waaronder het opmaken en passeren van aktenviel - en de contentieuze rechtspraak ter oplossingen beslechting van geschillen. Het notariaatviel onder de vrijwillige rechtspraak enkreeg daarmee een bestuurlijk-administratievestatus. Daarom kon in 1811 Antonie vanRiemsdijk zijn burgemeesterschap combinerenmet het uitoefenen van het notariaat. Dat hijdaarnaast ook nog huisarts was, zegt wellichtiets over de zwaarte van de diverse functies,maar meer nog over de onvoorstelbare werkkrachten energie van Van Riemsdijk. In deloop van de negentiende eeuw zouden dezefuncties dan ook niet langer door één persoonkunnen worden uitgeoefend en vestigen zich inStad en Ambt Hardenberg zelfstandigenotarissen, zoals Gerhard de Meijier, deopdrachtgever van "ons" notariskantoor.De zegelklok (beelden van ons 8)De linkerzijgevel van het notariskantoor wordtsinds 1997 opgesierd door een grote licht-De zegelklok aan de zijgevel17

sculptuur die daar is aangebracht in het kadervan de kunstmanifestatie Sporen in hetVechtdal. Het gevelobject maakte aanvankelijkdeel uit van een groter concept, maar uiteindelijkis alleen dit bij het notariskantoor gerealiseerd.Na de kunstmanifestatie heeft het eenpermanent karakter gekregen. Het bestaat uiteen vergrote lakzegel van gegoten aluminiummet een doorsnede van anderhalve meterhangend aan een lint, uitgevoerd ingegalvaniseerd staal. In het midden van delakzegel is een digitale klok die met rodeneonletters de tijd aangeeft. Rondom deze klokstaat eveneens in rode neonletters de tekst:aldus in minuut verleden.Het object verwijst uiteraard naar de manierwaarop akten door middel van zegelafdruk inlak officieel werden gemaakt. Het gebruik vanhet rode neonlicht valt samen met de kleur vande lak. De tekst rondom bevat op heel aardigewijze een meervoudige betekenis. Allereerst iser de zeer letterlijke verwijzing naar de klokwaarop zichtbaar is dat de tijd - de minuten -verstrijken en dus ook verleden tijd worden.Daarnaast kan minuut de aanduiding zijn vanLoes Heebinkeen bepaald type schrift: een klein lopendschrift (scriptura minuta) dat vaak gebruiktwerd voor een ontwerptekst, een kladversiemet een voorlopig karakter. Als deze versie denodige correcties en wijzigingen had ondergaan,werd de tekst in een voornamer letteropgetekend.Het woord verleden heeft de reeds genoemdetijdsbetekenis, maar heeft in deze contextnatuurlijk ook de typisch notariële betekenis:het laten opmaken en passeren van een aktevoor een notaris waardoor deze akte rechtsgeldigheidverkrijgt. De vormen van dit werkwoordzijn: verlijden - verleed - heeft verleden.De zegelklok is ontworpen en uitgevoerd doorde beeldend kunstenaars Loes Heebink enShlomo Schwarzberg.Loes Heebink, geboren in 1955 te Utrecht,ontving haar opleiding aan de Academie voorBeeldende Vorming te Amersfoort. Daar enlater ontwikkelde zij zich tot kunstenares diezich uitdrukt in eigentijdse materialen en technieken.Haar specialismen zijn video-installaties,lichtobjecten met o.a. neon en monumentaleobjecten. Het element licht is in haar werkzeer belangrijk. Bij veel kunstenaars is hetscheppingsproces een nogal individualistischgebeuren. Wat dat betreft was een voor haarbelangrijke periode een uitzondering op deregel: het liefst werkte ze toen aan eenopdracht samen met anderen. Deze samenwerkingervoer ze eerder als een stimulans en uitdagingvoor het creatieve proces dan als inperkingvan de vrijheid. Haar werk is goed tetyperen als een soort van projectkunst: hetontwerpen en maken van markante objectenvoor specifieke plekken in de openbare ruimte.Ook dit gaat vaak gepaard met een aantalvoorwaarden en grenzen, maar ook dit is eerdereen stimulans om te komen tot zeer eigencreatieve oplossingen.Shlomo Schwarzberg, geboren in 1956 inIsraël, kreeg zijn opleiding aan de RietveldAcademie in Amsterdam, waar hij in 1990 zijndiploma behaalde.18

In de jaren daarna werkte hij zowel individueelals in groepsverband. Ook in zijn werk is deomgeving niet zozeer het decor waartegen hetkunstwerk goed moet uitkomen, maar delocatie en het kunstwerk vormen feitelijk eengeheel waarin een nieuwe en een eigen betekenisontstaat. Zijn installaties staan dan ookniet op zichzelf, maar zijn heel speciaal voordie ene plek gemaakt. Veel werk vanSchwarzberg was en is te zien op exposities inNederland en Israël, zowel zijn individuelewerk als de installaties die hij in groepsverbandmaakte. Gelet op hun manier van werken is hetniet verwonderlijk dat objecten en installatiesvan zowel Heebink als Schwarzberg en vanhen samen een permanent verblijf hebbengekregen in de publieke ruimte. Die manier vanwerken liep dusdanig parallel dat ook hier vaneen duidelijke eenheid kan worden gesproken.De creatieve samenwerking heeft inHardenberg in elk geval geleid tot een metmoderne materialen uitgevoerd object dateigenlijk alleen maar op die ene plek past enwaarin het heden - de digitale klok - heel mooiwordt verbonden met het verleden - denotariële traditie.TenslotteBinnen afzienbare tijd zal het notariaat zichverplaatsen naar Welgelegen en daarmeeterugkeren naar haar historische roots - vanuitWelgelegen hebben immers in de zeventiendeen achttiende eeuw schouten hun werkzaamhedenverricht. Om deze verplaatsing te markerenzijn er plannen om in de loop van 2005een boek uit te brengen over de geschiedenisvan Heemse en Huize Welgelegen. Het is eengelukkige gedachte dat binnen de herinrichtingvan De Brink aan het huidige notarisgebouween nieuwe functie is toegedacht. Dewoningbouwvereniging Beter WonenVechtdal spreekt in dit verband van eenwoonbestemming. In elk geval zal het oudegedeelte gehandhaafd worden. De latertoegevoegde nieuwe delen die op zich de groeivan het notariaat, en dus ook van Hardenberg,materieel illustreren, vallen buiten de monumentalestatus van het gebouw, waardoor hunbehoud onzeker is.Ook over de zegelklok is nog geen definitievebeslissing genomen. Vanuit historisch en artistiekperspectief gezien zou ervoor te pleitenzijn om het gevelbeeld aan het gebouw tehandhaven. Het is immers voor die locatie ontworpen,zichtbaar vanuit de openbare ruimte.Bovendien kan het beeld een blijvende verwijzingzijn naar de notariële functie van het panddie het ruim meer dan een eeuw heeft gehad.In elk geval zou de zegelklok de voorbijgangerdan nog jarenlang minutieus bij de tijd kunnenhouden.Bronnen:Archief gemeente Hardenberg R.K.M.Blijdenstijn & R. Stenvert: Bouwstijlen inNederland. Utrecht, 1994 Catalogus NieuweRelikwieën, expositie van werk van PjotrMuller, Adriaan Rees, Cornelius Rogge enShlomo Schwarzberg in de Oude Kerk teAmsterdam 1993 Catalogus Loes Heebink,werken uit de periode 1989 - 2000 metinleiding door W. van BeekMet dank aan mevr. L. Heebink en de herenmr. H.H. Bulthuis, G.J. Teunis en E. Wolbink19

Afgerekend met de schenker en de bakker (2)Tientallen schenkers en bakkers zijn in de loop van de vorige eeuw bijgezet in de rij van verdwenenmiddenstanders in Ambt en Stad Hardenberg. Door zo 'n bakkerij en café in de schijnwerperte zetten, laten wij een stukje historie herleven.F. Kampman-Herbert / J. Luisman-de JongeRoelof Regeling werd op 18 januari 1896geboren in Beerzerveld. In 1921 trouwde hijmet Johanna Maria ten Brinke. Na hun huwelijkvestigden zij zich aan de Gouden Ploeg inBergentheim. Roelof verdiende de kost alslandbouwer en koopman. Op 26 juli 1926vroeg hij bij de gemeente Ambt Hardenbergeen vergunning aan voor de verkoop van alcoholhoudendedrank. Op 24 augustus 1926werd dit verzoek ingewilligd. Hij mocht in debenedenvoorkamer van het perceel, kadastraalbekend onder sectie H. no. 2686, plaatselijkgemerkt C 226, beginnen met een café.Regeling bouwde in 1927 een nieuw pandwaarin ook ruimte was voor een kruidenierswinkelmet textielafdeling. Op zaterdagavondenwerd er in het café gekaart. Het bestuurvan Plaatselijk Belang De Gouden Ploegvergaderde steeds in café Regeling. In dec.1950 verkreeg men op dat adres een tele-foonaansluiting (nr. 51) voor algemeen belang.Regeling was veel met paard en wagen op padom textiel, pakken, manchester broeken enz. teverkopen. Op zijn 60e jaar haaide hij eenrijbewijs. Daarna kocht hij een bestelauto.20

Anno 2004Hij deed de winkel en het café vande hand, maar de textielverkoop gingdoor. Het handelen zat hem in hetbloed en hij heeft dit tot zijn 78e jaarvolgehouden.foto C. Dijkhuis Derk Jan Olsman geboren. Van vader opzoon is sindsdien de bakkerij voortgezet.In 1922 liet Derk Jan samen met zoonHendrik een nieuw woonhuis annexbakkerij bouwen door aannemer Flim aande Buurtweg. Deze weg heette toen nogde Olde weg en gold als hoofdweg naarHardenberg. Hendrik trouwde metGesina ten Brinke. Naast de bakkerij hadmen ook een kruidenierszaak. Voor deoorlog ventte Olsman het brood uit metpaard en wagen. Na die tijd gebruiktemen bij gebrek aan ander vervoer eenkleedwagen. Daarna kwam debakkersfiets met de grote mand voorop.Vervolgens de bromfiets en weer laterde auto. Omstreeks deHet woonhuis van de familie Olsmanaan de Buurtweg nr 2 in OudBergentheim blijft in de herinneringvoortleven als bakkerij Olsman. Tot1865 ongeveer woonde hier het bakkersgezinKokkelink. Ene HendrikOlsman die er toen als bakkersknechtwerkzaam was, trouwde met deweduwe Kokkelink. In 1867 werdjaren 70 heeft ook dezebakkerij, die eens zo prominentaanwezig was inhet centrum van "deboerschop", zijn ovensmoeten doven. Weliswaaropgehouden te bestaan opdeze plaats maar nietverdwenen want sinds1976 is bakkerij Olsmangevestigd aan deVoorstraat in Hardenbergwaar Henk, een nazaat uithet oude bakkersgeslachthet bedrijf voortzet.21

Van Riemsdijk, een notabel geslacht te HardenbergDe expositie die dit museumseizoen in de Oudheidkamer Hardenberg te zien is, draagt de titel:'Van Riemsdijk, een notabel geslacht te Hardenberg; de rijke geschiedenis van driehonderd jaarregentschap.' Deze voor onze streek belangrijke familie kennen we nog vanwege de naar hengenoemde straten in Hardenberg en Gramsbergen. Daarnaast zijn er een tiental, van familiewapensvoorziene, grafmonumenten bewaard gebleven op het kerkhof van de voormalige stadNijenstede aan de Stationsstraat te Hardenberg. Sinds het begin van de twintigste eeuw wonen ergeen Van Riemsdijks meer in Hardenberg. In het nabijgelegen Gramsbergen stierf de laatste telgin 1954.E. Wolbink en D. Hesselink-ZweersBent u toevallig ook familie van VanRiemsdijk?Toevalligerwijs kwamen we drie jaar geleden incontact met Jacobus (Jaap) van Riemsdijk uitAmsterdam. Hij bestelde een exemplaar van hetdoor de vereniging uitgegeven Boek van Rokeaangezien zijn achternaam hierin diverse kerenwordt genoemd. Na een eerste telefoongesprekvolgde al snel een ontmoeting in onsstudiecentrum, waarna het spreekwoordelijkeballetje ging rollen...Familiewapen Van Riemsdijk: een gouden veldmet daarop een rode dubbele arend met blauwepoten en snabben24Jaap bleek een rechtstreekse afstammeling tezijn van onze verwalter (plaatsvervangend)schout Jacobus van Riemsdijk (1726-1785). Alsnel werd duidelijk dat onze kennis op hetgebied van de Hardenbergse historie naadloosaansloot bij de geërfde stukken die Jaap in zijnbezit heeft. Tijdens de diverse ontmoetingenbleef onze verbazing stijgen. Steeds weerdoken spullen op, die rechtstreeks metHardenberg in verband konden wordengebracht. Dit varieerde van achttiende-eeuwsemanuscripten tot olieverf-geschilderde portrettenen diverse zilveren en gouden gebruiksvoorwerpenen snuisterijen. Weldra ontstondhet idee om een en ander te exposeren in onsstadsmuseum.Uit een andere hoek werd de gedachte voor hethouden van een tentoonstelling over de familieVan Riemsdijk concreter gemaakt. Door eenvan onze medegenealogen, de heer Grissen,werd tijdens zijn werk als treinconducteur hetkaartje gecontroleerd van ene mevrouw VanRiemsdijk Kreenen. Uit een met haaraangegaan gesprek bleek al gauw dat ook zijfamiliebanden had met Hardenberg. Laterwerd duidelijk dat haar broer Joris al enkelejaren bezig was met de familiegeschiedenis.Jaap en Joris ontmoetten elkaar voor het eerstin onze studiezaal. Daar bleek dat zij verwalterschout Jacobus van Riemsdijk als gezamenlijkevoorvader te Hardenberg hadden. Deverwalter schout had - naast dochters - tweezonen, Antoni en Jacobus. Joris van RiemsdijkKreenen stamt af van Antoni en Jaap vanRiemsdijk stamt af van Jacobus.

Deze fraai versierde broche is gesigneerd met de letters J.v.R. ofwel Jacobus van Riemsdijk; saillantdetail is de haarlok die in dit sieraad verwerkt isOok Joris bleek een aardige verzameling objecten tebezitten uit de Hardenbergse periode. Tijdensopnamen van het TV-Oost programma Geen Kafmaar Koren werden enkele van zijn kostbaarhedengetaxeerd en gefilmd. Ook deze voorwerpen zullenin onze expositie getoond worden.Driemaal is scheepsrecht. Groot was de verbazingop het gemeentearchief toen vanuit Frankrijk eenzeer waardevol boek aan het stadsarchief mochtworden toegevoegd. Een authentiek manuscript vande hand van stadssecretaris Jacobus van Riemsdijkwerd door mevrouw Riccioni-van der Madegeschonken aan de gemeente Hardenberg. Zij hadhet manuscript in bezit, aangezien zij een nazaatwas van burgemeester Van Barneveld van Avereest.Deze was gehuwd met een Van Riemsdijk. Hetmanuscript behandelt het jachtrecht van de stadHardenberg.Het is geschreven rond 1780 door genoemdeJacobus van Riemsdijk, een man die zijn gehelewerkzame leven geschreven moet hebben. Hemwas door de stadsregering opgedragen om dealoude stadsrechten van Hardenberg te verzamelenen op te schrijven. Toen Overijssel onder hetbewind van stadhouder Willem IV kwam (1748),namen de van oudsher bestaande rechtenzienderogen af. De stad kreeg steeds minderzelfbestuur. Zo was het ijkrecht overgegaan naar deProvinciale Staten en werd het jachtrecht van destad betwist. De kleine steden verenigden zich en erwerden ontelbare petities en geschriftenaangeboden aan de hogere regering om de ouderechten weer te doen gelden. Jacobus stondvoortdurend in contact met de welbekenderechtsgeleerde Racer, met wie hij van gedachtenwisselde over het Landrecht van Overijssel enimpliciet over het recht van de kleine steden.25

De vierde onverwachte nazaat meldde zichzelf. De heer Moquette uit Burgum liet ons viaonze website www.historiekamer.nl weten dathij geïnteresseerd was in de tentoonstelling.Hij had documenten en objecten in zijn bezitdie wellicht gebruikt konden worden voor onzeexpositie. Tijdens een ontmoeting in onsmuseum werden enkele zeer waardevolle stukkenin bruikleen gegeven. Zo zal in de expositieonder andere een ruim anderhalve eeuw ouddocument getoond worden met daarop de doorburgemeester Antoni van Riemsdijkgeschreven tekst die hij in 1834 uitsprak bij deverwelkoming van de schutters die terugkeerdenvan de Onafhankelijkheidsoorlog metBelgië. Ook de originele manuscripten vanstadssecretaris Jacobus van Riemsdijk over hetgeslacht Van Riemsdijk, in 6 deeltjes, blekenin zijn bezit te zijn. Naast oude bullen van hetafstuderen van dokter Frans Willem vanRiemsdijk en prachtige oude foto's konden weook diverse charters met grote rode lakzegelstoevoegen aan de expositie.Op maandagavond 23 februari werd in het tvprogramma'Tussen Kunst en Kitsch' aandachtbesteed aan een zeer bijzonder stukje poselein datin het komend seizoen te zien zal zijn in hetmuseum te Hardenberg. Een Japans kannetje,afkomstig van Jaap van Riemsdijk, werd doorspecialisten beschreven en op waarde geschat.Kunstexpert Trudy Laméris vertelde: 'Dit is eenJapanse kan. Aanvankelijk bestelden deHollanders dit soort kannen in China. Maar in1650 stelden de aanhangers van de Ming-dynastiein China een verbod in op dit soort handel. Zewilden daarmee de nieuwe Ching dynastie, die deheerschappij over China had overgenomen,economisch treffen. De Hollanders weken uit naarJapan en kochten voortaan daar hun porselein.Dat het hier een Japanse kan betreft, is goed tezien aan de kleur, de voorstelling en de manier vanschilderen. De vorm is echter Europees. DeHollanders namen dergelijke vormen in houtenmodellen mee als voorbeeld. Ze wilden kannen metEuropese vormen, maar met een exotische schildering.Interessant is de zilveren montering -ook17de-eeuws die Utrechts of Gronings is. Er is eenstukje uit de hals van de kan. Dat is jammer, maarhet zou wel gerestaureerd kunnen worden.hun functie uitoefenden. Deze doeken wareneigendom van de familie De Muinck Keyzer,afstammelingen van genoemde burgemeesters.De aan het museum in Gramsbergen geschonkenschilderijen werden bereidwillig vooronze tentoonstelling afgestaan.Een notabel geslachtHet riddermatige geslacht Van Riemsdijkwordt reeds in de vijftiende eeuw genoemd alswonend in de Neder-Betuwe. Waarschijnlijkstamt de eerst bekende in deze contreien uitdeze familie. Zijn naam was Jacobus en hijstudeerde te Leuven alwaar hij het roomskatholiekegeloof de rug toekeerde. Door zijnvriendschap met de zoon van de Heer vanGramsbergen belandde hij in het begin derVerder komen uit Gramsbergen nog een aantalportretten van de burgemeesters VanRiemsdijk die aldaar tot in de twintigste eeuw26

Een schematisch overzicht van de voor Hardenberg belangrijkste leden van het geslacht VanRiemsdijk

zeventiende eeuw in deze protestantse streek.Waarschijnlijk was het deze Jacobus dieplaatsvervangend majoor in de vestingstadCoevorden is geweest. Een van zijn nazatenwas Gerrit (Gerhard), de jonge vaandrig die in1673 dapper het kasteel Gramsbergen verdedigdetegen de Munsterse troepen. Met slechtsenkele tientallen manschappen bood hij enigetijd weerstand tegen het leger van bisschopBerend van Galen, alias Bommen-Beernd.Uiteindelijk moest ook Gerhard het onderspitdelven en kon hij het vege lijf reddendoor een vrije aftocht naarCoevorden te bedingen. Hij stierf in1714 en was tijdens zijn leven onderandere rentmeester van het HuisGramsbergen en ontvanger derbelastingen. Zijn zonen kozenberoepen als predikant, procureur enontvanger. Over het algemeen blevende nakomelingen in deze omgevingwoonachtig, al studeerden zevanzelfsprekend in steden alsGroningen, Leuven en Harderwijk.De patriciersfamilie bekleedde demeest belangrijke posities inHardenberg, Gramsbergen enomgeving. Ze waren rentmeester,verwalter scholtus, heel-, genees- envroedmeester, notaris, secretaris enontvanger der belastingen. Daarnaastwaren ze actief in het kerkelijk enalgemeen maatschappelijk leven.Hardenberg. Laatstgenoemde trouwde metClara, dochter van de Heemser predikantAntonie Stolte. Arnoldus, die gehuwd was metAleida Keiler, kreeg een zoon die eveneensJacobus werd gedoopt. Deze Jacobus trouwdeook met een dochter van voornoemdepredikant, Anna Catharina Christina Stolte.Beide Jacobussen zouden in de verderegeschiedenis en straatnaamgeving voorverwarring zorgen. In 1958 werd inHardenberg de Jacob van RiemsdijkstraatZoon Jacobus huwde predikantsdochterJohanna Reiners. Jacobuswas evenals zijn vader Gerrit rentmeesteren ontvanger van het HuisGramsbergen. Zij waren in het bezitvan het havemansgoed Lennips teDen Velde. Dit was in familiebezitgekomen via moeder Mechteld Lijsebeth vanLennep. Jacobus en Johanna kregen naastdochters ook vier zonen. De twee jongstezonen waren Arnoldus en Jacobus vanRiemsdijk. Arnoldus werd predikant in hetDuitse plaatsje Lage en Jacobus werdverwalter schout van het kerspel28De eerste pagina van de door secretaris Jacobus vanRiemsdijk Arnolduszoon geschreven deductie over hetgeslacht Van Riemsdijkvastgesteld. Volgens het raadsvoorstel naar destadssecretaris en tevens schout vanHardenberg. Dit is dus onjuist. Het warentwee verschillende personen, oom en neef entevens zwagers, die dezelfde voornaam droegen.In het schema hebben we geprobeerd om

de ingewikkelde familieverbanden te verduidelijken.De oudste Jacobus was plaatsvervangendschout in Ambt Hardenberg en zijn neef (oomzegger)Jacobus werd in 1775 benoemd alsprocureur (advocaat) te Stad Hardenberg en nahet overlijden van B.G. Cramer werd hij in1777 in diens plaats benoemd tot stadssecretaris.De opdracht die hij van de stadsregering -burgemeesters en raden - had gekregen, waswaarschijnlijk koren op zijn molen. Uit zijnnagelaten correspondentieboeken blijkt dat hijhistorisch en vooral genealogisch geïnteresseerdwas. Van zijn hand is onder andere eenprachtig handgeschreven Stamboek bewaardgebleven in de collectie van de familieMoquette. Een negentiende-eeuws afschriftvan deze uitgebreide genealogie bevindt zichbij Jaap van Riemsdijk te Amsterdam, eenkopie hiervan is te vinden in onze studiezaal.1775 zien we dat hij verhuist naar de StadHardenberg, alwaar hij op twintigjarige leeftijdbenoemd was tot procureur. Enkele jaren laterhuwt hij met de vier jaar oudere zuster vantante Clara van Riemsdijk-Stolte. Uit dithuwelijk zorgde slechts één kind voor nageslacht.Het was dochter Hermanna Elisabethdie trouwde met de latere burgemeester LucasHet correspondentieboek bevat alle ingekomenen uitgaande brieven die hij schreef naar aanleidingvan zijn onderzoek naar herkomst,adeldom en heraldiek van het geslacht VanRiemsdijk. In het begin van het boek is hij nogwerkzaam en woonachtig in Lage. InHet doek met de beeltenis van Clara vanRiemsdijk-Stolte (1743-1825), dochter van depredikant van Heemse, zal dit seizoen weer inHardenberg te bewonderen zijnZegelring met familiewapenHoenderken. Uit deze huwelijksgemeenschapsproten twee dochters die op hun beurt huwdenmet nazaten van schout Van Riemsdijk.Hierdoor kwamen veel geschriften van destadssecretaris, via de dochters Hoenderken,weer bij de familie Van Riemsdijk terecht.Jacobus Gerritszoon van Riemsdijk, de verwalterschout en ontvanger, was zoals gezegdgehuwd met Clara Stolte. Van deze dame is inde collectie van Jaap van Riemsdijk een olieverfschilderijbewaard gebleven. De dochtervan de dominee is in 1743 geboren in Heemse.Na het overlijden van haar man in 1785 werdzij officieel benoemd als ontvanger van debelastingen. Deze belangrijke positie werdalleen bekleed door kapitaalkrachtige29

In 1789 vervaardigde de toen 15-jarige Antoni dit fraaie alliantiewapen30

mensen. Clara overleed op 82-jarige leertijd inde Voorstraat te Hardenberg, in huisnummer124 (ter hoogte van het huidige postkantoor).Jacobus en Clara kregen zes kinderen, driezonen en drie dochters. Een belangrijk manvoor de geschiedenis van Hardenberg wasAntoni.Hij had een druk bestaan als medicinae doctor,secretaris, burgemeester en notaris. Zijn jongerebroer Jacobus vertrok naar Enschede alwaarhij het notarisambt bekleedde. Antoni wasevenals zijn neef, destadssecretaris, aljong bevlogen vanfamilie- en regionalegeschiedenis. Al opvijftienjarige leeftijdtekende hij opJapans papier defamiliewapens vanzijn vader, zijnmoeder en zichzelf,in Oost-Indischeinkt. Dit in 1789vervaardigdedocumentwerd anno 2003 aangetroffen in een nog ouderboekwerk uit de collectie van Jaap vanRiemsdijk in Amsterdam. In 1798, na deFranse omwenteling, is Antoni benoemd totsecretaris van de stad.Rond die tijd werd hij ook aangesteld als chirurgijn,medicinae doctor en vroedmeester teHardenberg. Hij huwde met Anna Charlotte,dochter van Cornelis Soeters die in Hardenbergontvanger der Convoijen en licen-ten was. Hijwas verantwoordelijk voor het331

De gebroeders Frans Willem en GerritWillem van Riemsdijk verdeelden hetwerkgebied. De een was verantwoordelijkvoor het noordelijk gedeelte van degemeente en de ander voor het zuidelijkdeel. Zij waren tevens in dienst van degemeenten Ambt en Stad Hardenbergvoor het verrichten van alle benodigdevaccinaties en voor het verrichten van deminder plezierige lijkschouwingen. InHardenberg stierf het geslacht VanRiemsdijk uit aan het begin van detwintigste eeuw. Zoals gezegd liggen ophet oude kerkhof Nijenstede aan deStationsstraat de imposante grafzerkenvan een familie die zo nadrukkelijk haarstempel heeft gedrukt op de geschiedenisvan Hardenberg. In Grambergen stierf in1954 de oud-burgemeester CornelisJohannes van Riemsdijk, waarmee indeze contreien een eind kwam aan demannelijke nazaten van dit geslacht...Een notenhouten kistje met luxe naaigarnituur uit decollectie Van Riemsdijkinnen van de invoer- en uitvoerrechten. Op 37-jarige leeftijd werd Antoni benoemd tot burgemeestervan de gemeente Hardenberg. Dezegemeente ontstond in 1811 door samenvoegingvan Stad en Ambt Hardenberg als uitvoeringvan een keizerlijk decreet van Napoleon. Eenjaar later werd hij naast burgervader benoemdtot notaris, een taak die voordien door deschout of richter werd verricht. Een derdefunctie bekleedde hij als genees-, heel-envroedmeester. Na de bevrijding van deFransen, in 1818, werd de gemeente weergesplitst in Stad en Ambt Hardenberg. Daarbijwerd Antoni schout (burgemeester) van hetAmbt Hardenberg.Twee zoons van Antoni volgden hem op alsgeneeskundigen te Hardenberg.32ExpositieIn de tentoonstelling zullen zowelobjecten te zien zijn die te maken hebbenmet de beroepen als met het huiselijkleven van de familie Van Riemsdijk.Grote geschilderde portretten en oudefoto's van telgen van het geslacht, eenprachtige reissecretaire met benodigdheden,diverse lakstempels, charters en andere oudeakten zullen overzichtelijk wordengepresenteerd. Kostbare miniaturen alsbroches ingelegd met parelmoer en haarsierkunst,letterdoeken, naaigarnituur, diversezilveren gebruiksvoorwerpen en familiewapensuit de 17e, 18e en 19e eeuw zullen eenplekje krijgen in de grote benedenzaal van onsmuseum aan de Voorstraat. Een opmerkelijkobject, een uithangbord van notaris VanRiemsdijk uit de Franse tijd, zal een prominenteplaats krijgen in deze voor Hardenbergunieke expositie. We hopen dat u allemaal eenkijkje komt nemen en op vertoon van uwexemplaar van Rondom den Herdenberghheeft u voor 1 persoon gratis entree in hetmuseum.