Creatieve therapie met gezinnen (Nanon Janssen ... - KenVaK - Zuyd

OpbouwRationale & ConceptenObservatieBehandeling-behandeldoelstellingen-interventies-effecten

Rationale voor creatieve therapie (1)• Handelingsgerichte actie: opbouwen van nieuwevormen van interactie door te handelen in het hier-en-nu(b.v. samenwerken)• Nonverbale actie: omzeilen van gefixeerde (vijandige)verbale interactiepatronen en expressie van (verdrongen)emoties door in het medium te stappen (met name bijkinderen en adolescenten)• Ervaringsgerichte reflectie: observeren van enreflecteren op het eigen handelen en nieuwe vormen vansamenwerken vertalen naar de praktijk van alledag

Rationale voor creatieve therapie (2)Handelingsgerichte actie&ervaringsgerichte reflectieHet gezin in actie: je ziet in het rollenspel, samenmuziek maken, met elkaar tekenen en samenbewegen hoe het gezin functioneertHet spel stilleggenLaten reflecteren n.a.v. de ervaring in het hier-en-nuConfronterenGedragsalternatieven uitproberen en trainen

ConceptenSystemisch (Bowen)• gebrekkige differentiatie t.o.v de gezinsmassa• afwentelen van conflict op derde persoon(triangulatie)Strategisch (Haley)• verwarring inhouds-betrekkingsniveau• machtsspelStructureel (Minuchin)• grensoverschrijding wat betreft familierollen• geen machtsbalans

1) Observatie

ObservatieWat kun je zien van het gezinsfunctioneren?• Familierollen• Conflicten, coalities• Macht, onmacht• Loyaliteit• Vertrouwen, wantrouwen• Angst• Grenzen• Interacties• Initiatief nemen, reageren• Leiden, volgen, ondersteunen

ObservatieWat zie je in het medium ?Muziek– Instrumentkeuze en positionering– Familiesculptuur–Begin– Solo – begeleiding– Leiden – volgen–Nieuwe input– Complementair – contrair (tempo, ritme, dynamiek,melodie)– Duetten, trio’s– EindeEnz.

ObservatieWat zie je in het medium ?Beeldend- Overleg vooraf n.a.v. opdracht- Vlakverdeling, positie, proportie, grenzen, afstand- Kracht, beweging en richting van lijnen- Intensiteit, karakter en diversiteit van de kleuren- Vormgevende samenhang (orde/chaos)- Verschillen en overeenkomsten in beeldend materiaal- Thematische samenhang- Symboliek (b.v. “Vogel in een kooi”; aanwezigheid,omvang plaats en actie van figuren)- Interactie en communicatie tijdens werken (input,leiding, verandering)Enz.

ObservatieWat zie je in het medium ?Dans & beweging– Distantie in de ruimte, nabijheid / afstand zoeken (dans)– Een spel opzetten en uitvoeren– Regelhantering in sport & spel (vals spelen, ‘illegalesamenwerking’)– Of gezinsleden bij het spel betrokken worden– Rol van de ouders tijdens het spel– Samenhangend / onsamenhangend bewegen– Lichamelijke expressie en communicatie– Elkaar ondersteunen, goedkeuren / afkeuren– Zorg dragen voor elkaars lichaam– Efforts en action drives in relatie tot ouders

AssessmentmethodenDrama:• Embodiment-Projection-Role beschrijft of het kind gebruikmaakt van belichaamd spel, projectief spel en rollenspel(Jennings, 1995, 1998, 1999)• Six-Piece Storymaking observeert coping mechanismen(Lahad, 1992)• Tell a Story onderzoekt het rolrepertoire van cliënten(Landy, 2001)Muziek:• Improvisation Assessment Profiles: met name AutonomyProfile, (Bruscia, 1987)• A Method of Analyzing Improvisations (Lee, 2000)• Music Psychotherapeutic Assessment: Self and others,collaboration, risk taking, independence (Loewy, 2000)

Beeldend:Assessmentmethoden• Family assessment door middel van een interactievebeeldende oefening (Kozlowska & Hanney, 1999)• Adlerian Family Art Assessment Tool (Clement-Millican,1997)• Kinetic Family Drawing Test. B.v. verwaarloosde kinderentekenen significant meer incomplete en disproportionelefiguren (Veltman & Browne, 2003).Drama/Dans & beweging: duidelijke verschillen in aanraken,affectief contact, afstand in de ruimte, samenspel van kindmet biologische moeder of pleegouders tijdens balspel ensymbolisch poppenspel (Harvey & Kelly, 1993)

2) Behandeling

DoelstellingenSystemisch (Bowen)• zelf-differentiatie tegenover de ‘gezinsmassa’:iedereen drukt zich in een rol, klank, beweging,beeld op zijn eigen manier uit• de ‘ik’ positie innemen: een solo, de hoofdrolspelen, een eigen product maken waarbij defamilie als bekrachtigend publiek optreedt• door een dialoog of duet in het medium directmet de ander communiceren

DoelstellingenStrategisch (Haley)• het negatieve gedrag voorschrijven (paradoxaleintentie) met als doel de functie van hetsymptoom in het geheel te onderkennen• imitatie van gedrag ter bevordering van hetluisteren naar en waarnemen van de ander• dialogen en duetten ter bevordering van hetafstemmen van de machtsverhouding

DoelstellingenStructureel (Minuchin)• versterken van de grenzen: de ouders treden opals coalitie die de activiteit leidt• een ouders bieden veiligheid en structuur als hetkind exploreert

DoelstellingenOverig• Doorbreken van bestaande rollen in improvisaties• Door expressie in het medium attitudes, gedrag, dromen,ervaringen, gevoelens en gedachten identificeren diemoeilijk in woorden zijn uit te drukken• In het medium traumatische ervaringen tot expressiebrengen, angsten verminderen en gebeurtenissennavertellen• Gezinsinteracties repareren die niet werken,gezinsinteracties bekrachtigen die wel werken, stresstussen gezinsleden verminderen• Oplossingen echt in praktijk brengen

InterventiesDramatherapie• Spelen van scènes waarin geëxperimenteerd wordt met:- uitbreiden rolrepertoire- rolwisselingen in rigide rolverdeling- therapeutische opvoering– theaterfuncties (regisseur, toeschouwer)– symbolische vormgeving van belangrijkegezinsthema’s via alsof technieken en projectief spel• Creëren van een storybook over een gezinstrauma• Gezinssculptuur waarin een conflict in een ‘standbeeld’wordt weergegeven met de bedoeling gevoelens teexploreren

InterventiesMuziektherapie• Improvisaties waarin geëxperimenteerd wordt met:- solospel- samenspel (duet, trio, hele gezin)- tegenspel, on the beat en off beat,- imiteren, leiden-volgen, voorgrond-achtergrond- dirigeren, grounding- intensifying – calming- chaos – orde- van externe naar interne sturing• Muzikale familiesculptuur: gezinssituatie in instrumentenneerzetten en uitspelen

InterventiesBeeldende therapie• Plannen van het beeldend product• Individueel en collectief vervaardigen van geïntegreerdeen gedifferentieerde beeldende producten• Door het maken van een beeldend product de plaats vanhet kind in het gezin versterken• Bespreken van het proces en het product• In het werken aan een beeldend product starreinteractiepatronen zichtbaar maken en veranderen• Communication collage, family drawing, the interactivefamily project

InterventiesDans & bewegingstherapie• ‘Manipuleren’ rollen in spel: samen, tegen, met• Zonder verbaal overleg fysieke opdracht laten uitvoeren(dragen, steunen, leunen, acrobatiek)• Vertrouwensvormen (geleiden van blinde)• Elkaars efforts observeren en bespreken• Elkaar aanspreken op lichaam en houding• Elkaars houding en beweging exploreren• Nieuwe lichamelijke expressie en bewegingen trainen

EffectenOnderzoek• Glas (1991), beeldende therapie, procesonderzoekop basis van videobeelden.• Smeijsters & Storm (1996), muziektherapie,naturalistic inquiry, structurele gezinstherapie,herstellen van positie moeder, verbeteren van desamenwerking tussen moeder en dochter doorallianties en coalities.• Devlin (1997), kwalitatieve meta-analyse van 1300tijdschriften resulterend in 45 artikelen waarin allemedia als therapie worden ingezet. Er bestaatklinische evidentie dat CT werkt.

EffectenOnderzoek• Lazarus-Leff (1998), phenomenologische studie,verbeteren van de beeldende kwaliteit van deomgeving bij een persoon met hersenletsel versterkthet cognitieve functioneren van de cliënt en hetgedrag en de attitude van de gezinsleden.• Puhr (2000), muziektherapie,Resonanzkörperfunktion, naturalistic inquiry,veranderen van dominante gedrag van vader endoorbreken isolement van dochter.

Literatuur (selectie)Arrington, D.B. (2003).Home is where the art is: An art therapy approach to family therapy. Journal ofMarital and Family Therapy, Vol 29(2), 283-284.Beelen, F. (2003). Gezins-creatieve-therapie. Systeembeïnvloeding, ouderondersteuning in creatievetherapie beeldend. Houten/Mechelen: Bohn Stafleu Van Loghum.Carson, D. K. (1999). The importance of creativity in family therapy: A preliminary consideration.Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 7 (4), 326-334.Clement-Millican, V. D. (1997). The development and exploration of an Adlerian family art therapyassessment tool with families of adolescents. Dissertation Abstracts International Section A :Humanities and Social Sciences. Vol 57(7-A): 2875.Dean, J.E. (2001). Sandtray consultation: A method of supervision applied to couple’s therapy. TheArts in Psychotherapy, 28 (3), 175-180.Decuir, A. (1991). Trends in music and family therapy. The Arts in Psychotherapy, Vol. 18, 195-199.Devlin, D.L. (1997). Application and effectiveness of creative expressive arts therapy within a familysystems context: A review of the literature. Dissertation Abstracts International: Section-B: TheSciences and Engineering. Vol 57(7-B), 4703.Hamernik, J.R. (2002). Use of creative therapy with adolescents in an inpatient setting. Journal ofClinical Activities Assignments and Handouts in Psychotherapy, 2(2), 109-118.Hanney, L. & Kozlowska, K (2002). Healing traumatized children: creating illustrated storybooks infamily therapy. Family Process, 41(1), 37-65.Harvey, S. & Kelly, C. (1993). Evaluation of the quality of parent-child relationships: A longitudinalcase study. The Arts in Psychotherapy, 20 (5), 387-395.Jordan, K. (2001). Family art therapy: The joint family holiday drawing. Family Journal Counselingand Therapy for Couples and Families, Vol. 9(1), 52-54.

LiteratuurKozlowska, K. & Hanney,Lesley (1999). Family assessment and intervention using an interactive artexercise. Australian and New Zealand Journal of Family Therapy, Vol 20(2), 61-69.Kozlowska, K. & Hanney, L. (2001). An art therapy group for children traumatized by parentalviolence and separation. Clinical Child Psychology and Psychiatry. 6(1): 49-78.Lazarus-Leff, B. (1998). Art therapy and the aesthetic environment as agents for change: Aphenomenological investigation. Art Therapy. Special issue on art therapy and research. Vol15(2), 121-126.Linesch, D. (1999).Art making. In: D.J. Wiener (ed). Beyond talk therapy: Using movement andexpressive techniques in clinical practice. (pp. 225-243). Washington: American PsychologicalAssociation.Manicom, H. & Broonska, T. (2003). Co-creating change within a child protection system: Integratingart therapy with family therapy practice. Journal of Family Therapy, Vol 25(3), 217-232.Miller, E.B. (1994). Musical intervention in family therapy. Music Therapy, Vol. 12 (2), 39-57.Puhr, A. (2000). Cliënten met relatieproblemen en actieve muziektherapie. Tijdschrift voor CreatieveTherapie, 19 (1), 4-11.Rabenstein,S. & Lehmann, P. (2000). Mothers and children together: A family group treatmentapproach. Journal of Aggression, Maltreatment and Trauma, Vol 3(1), 185-205.Riley, S. (2003). Art therapy with couples. In: C.A. Malchiodi (Ed). Handbook of art therapy. (pp.387-398). New York: Guilford Press.

LiteratuurRiley, S. (2003). Family art therapy. In: C.A. Malchiodi (Ed). Handbook of art therapy. (pp. 362-374).New York: Guilford Press.Rosen, M. & Mayro, E. (1995). Exploring the group through art: A systems-centered approach. TheArts in Psychotherapy, 22 (2), 133-146.Schafft, U. (1998). Eltern – Kind – Familie. Integration der Eltern, Elternbetreuung, begleitendeFamilienbetreuung. Musiktherapeutische Umschau, 19 (3), 171-175.Sobol, B. (1982). Art therapy and strategic family therapy. American Journal of Art Therapy, 21(2),43-52.Sori, C.E.F. (1995). The 'art' of restructuring: Integrating art with structural family therapy. Journal ofFamilyPsychotherapy,6(2), 13-31.Smeijsters, H. & Storm, H. (1996). Becoming friends with your mother: Techniques of qualitativeresearch illustrated with examples from the short-term treatment of a girl with enuresis. MusicTherapy, Vol. 14 (1), 61-83.Taylor, S. A. (1998). Prospective kinetic family drawing and adolescent mentally ill chemical abusers.The Arts in Psychotherapy, Vol 25(2), 115-124.Veltmann, M.W.M. & Browne, K.D. (2003). Trained raters’ evaluation of Kinetic Family Drawings ofphysically abused children. The Arts in Psychotherapy, 30 (1), 3-12.

Proficiat Frans BeelenElk boek over CT is eenfeest dat gevierd magworden