Gids duurzaam ondernemen (2011, pdf) - Gemeente Smallingerland

voorwoordKoplopers,Zowel in een fietstour evenement als in de marathon vormt zich op een gegeven moment een kopgroep. De groep die dewedstrijd voor een groot deel gaat bepalen. Ze nemen andere renners mee, maar gaan voor de winst!Zo is het ook met koplopers in duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ze nemen initiatieven, versnellen,breken door bestaande patronen heen en nemen hun eigen verantwoordelijkheid. Dat allemaal omdat ze dat willen.Daarom hebben we als gemeente Smallingerland het Koploperprojectduurzaam ondernemen gestart en financieel mogelijkgemaakt. Samen met Ta Wolfeart, SPRD en H&I werd voor deuitvoering van het project een plan van aanpak opgesteld.Ook zij voelen zich nauw betrokken bij duurzaam ondernemen.De deelnemende bedrijven - inclusief de gemeente zelf - zijn‘gewone’ ondernemers met een eigen bedrijfsvoering die zichwillen inzetten om hun bedrijfsvoering duurzamer te maken.Mogelijkheden zijn er genoeg. Van ‘het plukken van laaghangendfruit’ (bijvoorbeeld door met slimme logistiek minderkilometers rijden) tot een uitgebreide energiescan, verminderingvan afvalstromen, toepassen van cradle2cradle bouwmaterialen,etc.. Deze ondernemers zien die mogelijkheden niet alleen,maar benutten ze ook.Ik hoop dan ook van harte dat deze gids daareen bijdrage aan levert en u als lezer informeert,prikkelt en stimuleert om de volgende koploper tezijn. Dat versterkt ons gezamenlijk beleid en uwonderneming.Een duurzame groet,Egbert BerenstWethouderIn onze strategische toekomstvisie Drachten|Smallingerlandhebben we duurzaamheid expliciet genoemd. Niet als losstaanditem, maar juist als een geïntegreerde manier van denken enwerken in de continue ontwikkeling op het gebied van economie,natuur & milieu en het sociaal-culturele vlak. De uitwerkingwordt gevonden in de vertaling van waarden: de draagkrachtvan de aarde, rechtvaardigheid en kwaliteit van leven.

inhoud1. Inleiding 42. Maatschappelijke ontwikkelingen 5Koploper Vitalis 113. Wat is duurzaam ondernemen? 13Koploper Bewegingscentrum Drachten 154. Waarom zou ik duurzaam ondernemen? 17Koploper Datas Kantoor Kompleet 21Koploper gemeente Smallingerland 235. Wat levert het op? 25Koploper Riemersma Bouw en Project 27pag i naKoploper Spoelstra technisch installatiebedrijf 296. Hoe pak ik het aan? 317. Waar vind ik meer informatie? 38

2. MaatschappeIn vergelijking met voorgaande eeuwen gaan de ontwikkelingenKlimaatveranderinglijkein de samenleving momenteel in een ongekend hoog tempo.Onze inventiviteit stelt ons tot grootse dingen in staat: directcommuniceren met mensen elders op de planeet, mensen engoederen verplaatsen met hoge snelheid, ziekten genezen dievoorheen dodelijk waren, apparaten maken die het leven aangenamermaken.... de mogelijkheden lijken soms onbegrensd.Tegelijkertijd legt onze leefwijze een steeds groter beslag op debeperkte hulpbronnen die ons ter beschikking staan, met alleproblemen van dien.Een van de grootste milieuthema’s van dit moment is klimaatverandering.In de loop van miljoenen jaren zijn enorme hoeveelhedenkoolstof uit de atmosfeer in de bodem opgeslagen. Dieblazen we momenteel in recordtijd terug de atmosfeer in. Samenmet andere broeikasgassen zoals methaan, leidt dit tot eensnelle stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde.Een gemiddelde stijging van 2 graden zal naar verwachtingonomkeerbare gevolgen hebben, met alle risico’s van dien:zeespiegelstijging, extremere weersomstandigheden enbijbehorende natuurrampen (bosbranden, verwoestijning,zoetwaterschaarste, snellere verspreiding van ziekteverwekkerse.d.). Dit brengt ook grote geopolitieke risico’s met zich mee.Ondanks de nodige onzekerheden in de klimaatmodellen, blijktde opwarming tot nu toe steeds sneller te gaan dan de meestpessimistische scenario’s.Risico’s door klimaatveranderingHieronder stippen we kort enkele belangrijke, wereldwijdemaatschappelijke ontwikkelingen aan waar iedereorganisatie mee te maken heeft of gaat krijgen. Deproblemen die hiermee samenhangen zijn zeer ernstig. Maar wehoeven niet bij de pakken neer te zitten. Daarom laten we metenkele voorbeelden zien hoe enkele grote en kleine bedrijvenhierop inspelen. Daarmee geven ze niet alleen invulling aanhun maatschappelijke verantwoordelijkheid, maar realiserenook voordelen voor hun eigen organisatie.Temperatuursverandering+ 3˚C+ 2˚C+ 1˚CHuidigniveauZeespiegel+ 60 cmWinterneerslag+ 20%Zeespiegel+ 20 cmWinterneerslag+ 10%Verliessoorten enveranderingvan eoco-systemenGevaarecosystemen(Waddenzee)VreemdesoortenVeelslachtoffersbij hittegolvenInfectieziektenAllergiënHoge kostenkustbeschermingVerziltingStrandophogenStrandenin gevaarGeennatuurijsWater Ecocystemen Gezondheid Kustgebieden ToerismeLand onderwaterMindervoedsel,koelwaterHogereziektekostenMeer zomertoerismeSociaaleconomischegevolgenbron: RIVM 20055

ontwikkelingenWereldwijd wordt ingezet op een forse vermindering van hetenergiegebruik en een sterke toename van het aandeelhernieuwbare energiebronnen om klimaatveranderingtegen te gaan (mitigatie).Een fors deel van het energiegebruik en CO 2 -uitstoot vindt plaats in degebouwde omgeving. Diverse bedrijven spelen daar op in. Zo realiseert VDMWoningen uit Drogeham geheel energieneutrale nieuwbouwwoningen die geenaardgasaansluiting meer hebben. Ook past VDM een uniek renovatieconcepttoe waarmee bestaande woningen van energielabel G naar A++ gaan.Ondanks alle inspanningen voor mitigatie,zullen we ons ook moeten voorbereiden op de gevolgen vanklimaatverandering (adaptatie). Was wonen ‘aan’ het water altijdal aantrekkelijk, de dreigende klimaatverandering geeft een nieuwe impulsaan wonen ‘op’ het water. Zo realiseert ABC Waterwoningen autarkische(zelfvoorzienende) drijvende vakantiebungalows, onder meer in deHoukesloot in Sneek. Deze hebben een eigen drinkwatervoorziening, wekkenenergie op en zuiveren het afvalwater.6

BevolkingsgroeiEr leven momenteel 6,8 miljard mensen op deze planeet.Meer dan de helft daarvan woont in Azië. Elke dag komen erzo’n 200.000 mensen bij.De VN verwachten dat de wereldbevolking in 2050 ongeveer9 miljard mensen telt en zich rond 2200 zal stabiliseren op10 miljard. Tegelijkertijd wordt de mens gemiddeld steedsouder, al zijn er regionaal grote verschillen. En, ondanks dearmoede in grote delen van de wereld, stijgt het consumptieniveauper wereldbewoner gemiddeld sterk. Hierdoor wordt hetbeslag dat de mensheid legt op onze planeet - onze ecologischefootprint - steeds groter.Uitputting van grondstoffen enproductie van afvalDoor de toename van de wereldbevolking en de verbetering van degemiddelde levensstandaard, stijgt ook de vraag naar grondstoffenen energie. Ondanks inspanningen op het gebied van recycling,groeit hiermee vooralsnog ook de afvalberg.De vraag naar fossiele brandstoffen, mineralen en metalen wordtonder meer opgestuwd door opkomende economiën als China, Indiaen Brazilië. In China worden in een tijdsbestek van enkele jaren complete,nieuwe steden uit de grond gestampt. Elke vijf dagen wordter een nieuwe kolencentrale in gebruik genomen. De toenemendeschaarste leidt onherroepelijk tot stijgende prijzen. Berichten overkoperdiefstal zijn momenteel aan de orde van de dag.Tegelijkertijd groeit ook onze afvalberg. We gooien enorm veelwaardevolle grondstoffen ‘gewoon’ weg. Zo bereikt slechts 5% vanalle gewonnen grondstoffen de markt als product, de rest wordt directafval. 80% van alles wat we kopen, wordt binnen 6 maandenweer afval. Veel afval komt in het milieu terecht en richt daarschade aan. Zo bevindt zich in de Stille Oceaan ter hoogte van Hawaïeen gebied waar zich plastic afval heeft opgehoopt (de ‘plasticsoep’). Het gebied is zo groot als Groot-Brittannië en bestaat uitgrotere en kleinere plastic deeltjes die in het water zweven. Vooralde kleine deeltjes komen terecht in organismen en veroorzakenschade, die weer leidt tot risico’s voor onze eigen voedselketen.Ook in de Middellandse Zee en andere zeeën en oceanen vormt deaanwezigheid van plastic een bedreiging voor dieren en planten.Ook grote bedrijven realiseren zich terdege datonze footprint te groot is en proberen zich hierinte onderscheiden . Zo wil Unilever in 2020 haar milieufootprinthalveren, inclusief die van haar toeleveranciers en consumenten,en tegelijkertijd een groei van de omzet realiseren. Ookmoet vanaf 2015 de palmolie die het bedrijf gebruikt duurzaamzijn. In 2020 moeten alle agrarische grondstoffen milieuvriendelijkzijn geproduceerd. Het bedrijf wil ook producten gaan afnemenvan 500.000 kleine boeren en kleinschalige distributeurs.Van Houtum in Swalmen is de eersteen enige fabrikant ter wereld dieCradle to Cradle gecertificeerd hygiënepapierproduceert: Satino Black. Het ishet enige echt CO 2 -neutrale toiletpapier op basisvan 100% gerecycled papier en een milieuvriendelijkproductieproces, dat toch net zo zacht en wit is alsnormaal toiletpapier. Het papier draagt hetFSC keurmerk en het Europees Ecolabel.7

Afname van biodiversiteitOnder meer door vervuiling, jacht en vernietiging van de leefomgevingis vandaag de dag al 30% van het oorspronkelijke aantalsoorten planten en dieren op de wereld verdwenen. In Nederlandis dat zelfs 85%! Een plant- of diersoort die uitsterft komt nooitmeer terug. Nog erger is het verlies aan functies van de natuur.De natuur levert ons voedsel, medicijnen, bouwmaterialen ennog veel meer. Misschien nog wel belangrijker: de natuur reguleertons klimaat, voorkomt plagen, etc.. Naarmate het aantalsoorten kleiner wordt, wordt ons ecosysteem instabieler, metalle gevolgen van dien. Een van onze belangrijkste ecosystemen,het tropisch regenwoud, verdwijnt met zo’n 20 voetbalveldenper minuut.BiodiversiteitMean Species Abundance (% van referentie)Wereld (excl. Antartica)Europa (OESO)Nederland1008060402001700 1750 1800 1850 1900 1950 2000 2050Bron: PBLEcostyle in Appelscha is een voorbeeld van eensuccesvol bedrijf dat aandacht heeft voor biodiversiteitdoor het ontwikkelen van milieuvriendelijkebestrijdingsmiddelen en diervoeders.Daarnaast wordt het bedrijf verplaatst naar een nieuwe bedrijventerreindat volledig in harmonie met de (omringende) natuur zalworden aangelegd. Op het terrein wordt zelfs actief gewerkt aaneen netto verbetering van de biodiversiteit door middel van eenecologische inrichting van het gebied.8

Ongelijke verdeling van de welvaartTerwijl in veel ontwikkelde landen sprake is van een ongekendewelvaart, is er in grote delen van de wereld sprake van armoede,ongezonde levensomstandigheden, schending van mensenrechten,moderne slavernij, kinderarbeid, onderdrukking vanvrouwen en hoge kindersterfte.Deze problemen hangen nauw samen met de eerder geschetstemilieuproblemen. In principe is de aarde groot genoeg om ookeen wereldbevolking van 10 miljard mensen te voeden. Maardoor slecht beheer - onverantwoord ondernemen! - gaat hettoch mis. Misoogsten door plagen (monocultures), droogte ofjuist overstromingen, houtkap en uitputting van de grond zijnaan de orde van de dag. Maar ook andere factoren als oneerlijkehandelsvoorwaarden, landbouwsubsidies, speculatie inde tussenhandel en de groeiende vraag naar biobrandstoffenspelen een grote rol. Een sterke stijging van de voedselprijzenis het gevolg. Het zijn vooral de arme landen die de dupeworden.Afgezien van de ethische bezwaren tegen deze misstanden, leidenze ook tot toenemende instabiliteit en onveiligheid in grotedelen van de wereld. Dit heeft ook weer een negatieve impactop de economische ontwikkeling, zowel van de betrokken landenals van de wereld als geheel.De snelle ontwikkeling van Fair Trade en UTZ gecertificeerdechocolade is een voorbeeld van aandacht voor de productieomstandighedenin andere delen van de wereld. Zo is Verkaderecentelijk geheel overgestapt op verantwoordgeproduceerde chocolade. Ook voor andere producten alskoffie, fruit en kleding is eerlijke handel sterk in opkomst.In principe is de aarde grootgenoeg om ook een wereldbevolkingvan 10 miljardmensen te voeden.9

Globalisering en transparantieDe communicatietechnologie heeft onze wereld in korte tijdradicaal veranderd. Televisie, internet en sociale media alsFacebook en Twitter maken dat iedereen wereldwijd met elkaarin contact kan staan. Informatie is nauwelijks nog geheim tehouden. Dat biedt ongekende mogelijkheden, van wereldwijdonline zakendoen tot het democratiseren van het Midden-Oosten. De democratisering van informatie verandert ook demachtsverhoudingen in de wereld. Waar vroeger vooral nationalestaten het voor het zeggen hadden, krijgen ondernemingenen maatschappelijke organisaties steeds meer invloed.Als ondernemer móet je hierop inspelen. Waar het vroegervolstond om je milieuvergunning op orde te hebben, loop je nuaan tegen allerlei aanvullende eisen vanuit consumenten-organisaties en andere belangengroepen die in toenemendemate maatschappelijk verantwoord gedrag van bedrijvenverwachten. Daarbij gaat het niet alleen om wat er binnen demuren van de zaak gebeurt.In dit kader valt steeds vaker de term ketenverantwoordelijkheid.Dat betekent dat je als ondernemer, voor zover dat binnenje ‘invloedssfeer’ ligt, ook verantwoordelijk wordt gehoudenvoor de kinderarbeid waarvan je toeleverancier in India gebruikmaakt of de gifstoffen die hij in een rivier in Peru loost. We ziendan ook dat steeds meer bedrijven en organisaties eisen gaanstellen aan hun toeleveranciers. Maar ook de consument wordtsteeds bewuster. Neem bijvoorbeeld de sterke toename vanbiologische en Fair Trade producten in supermarkten. Ook hierspeelt de informatietechnologie een belangrijke rol.Op de Amerikaanse site goodguide.com worden heel veelproducten beoordeeld op aspecten als gezondheid, milieu enmaatschappij. Daarmee kan de consument eenbewuste keuze maken. Een ander voorbeeld is het Nederlandserankabrand.nl. Vrijwilligers (‘rankers’) van over de helewereld pluizen jaarverslagen en websites door van bedrijven enbepalen daarmee het MVO-gehalte van vele merken, vankleding en elektronica tot automerken en supermarkten. En viaeerlijkebankwijzer.nl is eenvoudig te zien hoe financiële instellingenomgaan met hun maatschappelijke verantwoordelijkheid.10

KoploperVitalisVitalis in Drachten levert zorgproducten voor de professionelesector en voor consumenten. Het brede scala aan productenvarieert van rolstoelen, scootmobielen en matrassen tot en metmedische apparatuur en verpleeghulpmiddelen. Vitalis is eensnel groeiend bedrijf met momenteel ongeveer 80 medewerkers.Directeur Gosse Kooi en Annemarie Bosma (MVO-coördinatoren verkoop binnendienst) zijn volop met MVO bezig.Waarom hebben wij meegedaan aan het Koploperproject?Via Ondernemersvereniging Ta Wolfeart was directeur GosseKooi op de hoogte van het Koploperproject, en wilde met Vitalisgraag deelnemen. Annemarie Bosma: „Wij zijn ons bewust vanonze invloed op mens en milieu in onze omgeving; we wildenniet wachten tot klanten om MVO-beleid gaan vragen, maar erdaadwerkelijk mee aan de slag.”Bij Vitalis is direct een werkgroep opgericht, bestaande uitGosse Kooi, Annemarie Bosma, een chauffeur/mobiliteitsadviseuren een logistiek manager. Zo wordt duurzaamheid doorVitalis bedrijfsbreed opgepakt, in combinatie met efficiënterwerken en kostenbesparingen.Wat heeft deelname aan het Koploperproject ons opgeleverd?Bewustwording binnen Vitalis is het belangrijkste effect; allemedewerkers weten van onze deelname aan het Koploperproject.We zijn in eerste instantie zaken op het gebied van duurzaamheidnader uit gaan zoeken: hoe kopen we in, hoe is onsenergieverbruik, hoe is de logistiek, et cetera?We zagen ook dat we al een aantal dingen goed doen.Zo komt een groot deel van onze medewerkers op de fietsnaar het werk en hebben al onze bedrijfsauto’s A- of B-label.Sinds onze deelname aan het Koploperproject hebben wemeer aanbestedingen gekregen waar expliciet om onsMVO-beleid werd gevraagd.Door mede-Koploper Riemersma Bouw en Project meer aandachtgekregen voor ons afval; hierover gaan we binnenkortmet het lokale afvalverwerkingsbedrijf in gesprek.Hoe gaan we verder?We gaan door op de ingeslagen weg en pakken meer concreet hetvolgende op:We stappen over op groene energie.We gaan een lichtplan opstellen.We zetten in op slimmer vervoer (logistiek, zuiniger auto’s).We lichten 10-15 van onze grootste leveranciers door op hunMVO-beleid.We gaan meer aandacht besteden aan de interne en externecommunicatie over MVO.We zouden graag het meeste duurzame bedrijf in de hulpmiddelenbranchewillen worden. Een einddoel is lastig te formuleren, omdatMVO een continu proces is, met steeds kleine stappen vooruit ensteeds bewust keuzes maken. Hierbij houden we zoveel mogelijkrekening met onze omgeving, nu en op de lange termijn.11

Annemarie Bosma:„Bewust actief met MVO bezig zijn én blijven omzo het meest duurzame bedrijf in de hulpmiddelenbranchete worden.”12

3. Wat is duurzaamBij de term duurzaam ondernemen wordt al gauw gedacht aanenergiebesparing, afvalscheiding en andere milieuthema’s.Alhoewel die zeker belangrijk zijn, is duurzaam ondernemenveel meer. Het gaat erom dat bedrijven en andere organisatiesactief verantwoordelijkheid nemen voor hun impact op desamenleving en het milieu en waar mogelijk zelfs een positievebijdrage leveren aan duurzame ontwikkeling.De toekomst is groen! Dat is de aansprekende titel vaneen recent boek van auteur Thomas Friedman. Er iseen transitie ingezet naar een duurzame economie:van een lineaire economie waar verspilling de norm is, naareen circulaire economie waarbij natuurlijke hulpbronnen steedsopnieuw gebruikt worden en energie volledig duurzaam wordtopgewekt. Maar ook een economie waarin de kansen eerlijk zijnverdeeld. Willen we toekomstige generaties op deze planeet ookeen kans geven, dan is er gewoon geen alternatief.Een duurzame ondernemer speelt hierop in, anticipeert opmaatschappelijke ontwikkelingen en benut de kansen ommeerwaarde te creëren voor mens, milieu en bedrijf: people,planet, profit. Dat heeft alles te maken met innovatie enstrategisch denken. Duurzaam ondernemen is dus vooral ooktoekomstgericht ondernemen!Daarmee gaat duurzaam ondernemen duidelijk verder dan hetvoldoen aan wet- en regelgeving. Het gaat in de eerste plaatsjuist om bovenwettelijke ondernemersactiviteiten. Dat maakthet ook zo interessant: het gaat niet om verplichte nummers,maar om je eigen keuzes over de toekomst van je bedrijf.Er zijn vele begrippen in omloop voor duurzaam ondernemen.In Nederland wordt ook vaak maatschappelijkverantwoord ondernemen, kortweg MVO,gebruikt. In het buitenland wordt vaak gesproken over sustainabilityof corporate social responsibility. Alhoewel er bij elketerm nuances kunnen worden aangebracht, komen ze feitelijk ophetzelfde neer.13

ondernemen?De meest gangbare definitie van duurzame ontwikkeling isafkomstig uit het rapport “Our common future” (1987) van deWorld Commission on Environment and Development, ook welBrundtland commissie genoemd: „Duurzame ontwikkelingis de ontwikkeling die aansluit op debehoeften van het heden zonder het vermogenvan toekomstige generaties om in hun eigenbehoeften te voorzien in gevaar te brengen.”Behalve het zeker stellen van een goede toekomst voor volgendegeneraties, stelde de commissie dat ook een betere verdelingvan de welvaart in de wereld een voorwaarde is voor duurzameontwikkeling.14

KoploperBewegingscentrum DrachtenBewegingscentrum Drachten is meer dan een gewoon sportcentrum.Het centrum biedt sinds 10 jaar behalve fitness enbewegingsactiviteiten ook sauna, zonnebank en fysiotherapie.Kortom, alles om het fysieke en geestelijke welzijn van - meerdan 2000! - klanten te vergroten. Het bedrijf, geleid door debevlogen eigenaren Joan Boelens, Natasja Hoekstra en Renéde Jong, staat open voor samenwerking met andere bedrijvenen voor vernieuwing. Bovendien is men in grote mate maatschappelijkbetrokken.Waarom hebben wij meegedaan aan het Koploperproject?Wij zijn gevraagd door Frank van den Haak van de gemeenteSmallingerland. Meteen hebben we ja gezegd, omdat wij werkenmet en voor mensen. We willen bijdragen aan een positiefklimaat, zowel letterlijk ten aanzien van het milieu als vanuitsociaal oogpunt. We verwachtten dat onze deelname aan hetKoploperproject het bewustzijn van betrokkenen, zoals klantenen medewerkers, verder zou vergroten.Wat heeft deelname aan het Koploperproject ons opgeleverd?We gaan veel bewuster om met de verschillende aspectenvan onze bedrijfsvoering.We zijn door deelname aan het Koploperproject geïnspireerden werden bevestigd dat we op de goede weg zijn.In eerste instantie zijn we vooral intern aan de slag gegaan doorer tijdens overleg structureel aandacht aan te besteden én doorde medewerkers verder te coachen ten aanzien van hun houdingnaar klanten. We hechten overigens ook veel belang aangoede arbeidsomstandigheden voor onze medewerkers.We hebben energie- en waterbesparende maatregelen getroffenmet onder andere de aanschaf van zuinigere apparaten enbewuster omgaan met de douchesystemen en de sauna.Dit alles levert positieve reacties op van klanten.Hoe gaan we verder?Beweging maakt mensen weerbaarder en kan een gang naar dedokter voorkomen. Daarom blijven we veel aandacht besteden aanhet belang van bewegen. Zo leveren we onze bijdrage aan duurzameontwikkeling, zowel in ons eigen bedrijf als in samenwerkingmet andere organisaties. Dit betekent meer concreet:Mensen stimuleren om met de fiets naar het terrein tekomen. We zijn in overleg met de gemeente om meerfietsparkeerplaatsen te realiseren.Verdere eisen stellen aan leveranciers ten aanzien vanduurzaamheid.Breed communiceren over duurzaamheid via nieuwsbrief,website, narrow casting (interne TV krant) en natuurlijk indirect contact met de klanten.Sterk blijven inzetten op kennisuitwisseling in actieve netwerken.Ook overwegen we het gebruik van bijvoorbeeld FairTrade horecaproducten.15

Joan Boelens:„Klanten die energie komen brengen, komenook energie halen . In de vorm van meer geluken welzijn!”16

4. WaaromduurzaamDe redenen om met duurzaam ondernemen aan de slag tegaan worden wel eens verdeeld in vier groepen: het hoort,het moet, het loont en het is leuk.Het hoortEen veel gehoorde opvatting is dat ondernemers alleenuit zijn op winst, binnen of buiten de regels vanhet toelaatbare. Bankiers met vette bonussen makenwinst met kinderarbeid, oliemaatschappijen nemen hetniet zo nauw met de leefomgeving van duizenden mensenin arme landen en handelaren leveren de ingrediënten voorchemische wapens aan dictators. Maar de meerderheidvan de ondernemers, zeker in het MKB, is vaak juist ergbetrokken bij hun medewerkers, de lokale gemeenschapen de toekomst van hun eigen kinderen. Veel ondernemersondersteunen in het kader van maatschappelijk betrokkenondernemen (MBO) lokale activiteiten, goede doelen of zijnzelf betrokken bij projecten in ontwikkelingslanden.17

veel ondernemers ondersteunen lokale activiteiten, goede doelen of zijn zelfs betrokken bij projecten in ontwikkelingslandenondernemen?ondernemen met waarden en normenJanneke Schaaf, directeur van Schaaf Beveiliging BV.: „Een paarjaar geleden vroeg ik aan mijn kinderen wat ze voor Sinterklaaswilden. Ze wisten niets, want ze hadden eigenlijkalles al . Toen realiseerde ik me hoe scheef heteigenlijk verdeeld is in de wereld.Daar wilde ik iets aan doen”. Janneke zet zich nu actief in voorde Stichting Millenniumbedrijven (millenniumbedrijven.nl), diebedrijven stimuleert om zich in te zetten voor de Millenniumdoelenvan de Verenigde Naties.18

Het moetOnlangs kopte een bekend zakenblad in het noorden: “Duurzaamheidis geen vrije keuze meer”. Voor een groot deel is datwaar. De overheid speelt hierin een belangrijke rol. Ook al is erin Nederland een traditie om zelfregulering te stimuleren, deoverheid heeft nog altijd een stok achter de deur. Dat zien webijvoorbeeld in de bouw, waar de eisen aan energiezuinigheidvan gebouwen (EPC) steeds strenger worden.Maar ook als opdrachtgever heeft de overheid een grote invloed.Jaarlijks wordt door de verschillende overheden bij elkaar voorzo’n 50 miljard euro ingekocht. Om nu een stimulans te gevenaan duurzaam ondernemen heeft de Rijksoverheid zich tendoel gesteld om in 2010 voor 100% duurzaam in te kopen. Datbetekent dat de ingekochte producten en diensten aan bepaaldeduurzaamheidscriteria (milieu en sociaal) moeten voldoen.Ook provincies, gemeenten en waterschappen zijn voortvarendmet duurzaam inkopen aan de slag gegaan.Het gevolg is dat veel bedrijven op hun beurt ook weer eisenstellen aan hun eigen toeleveranciers.duurzaamondernemenMOET!„Over 5 jaar is duurzaam ondernemen normaal. Dan doet iedereen het. Je hebt alleen voordeel als jevoorop loopt. Zo snel mogelijk beginnen dus!”, aldus LuitzenOverwijk van Overwijk Koffiesystemen BV uit Gorredijk.Consumenten worden ook steeds bewuster en stellen samenmet maatschappelijke organisaties steeds vaker eisen aan bedrijvenen hun producten en diensten. Natuurlijk blijven prijs enkwaliteit belangrijk, maar daarnaast wordt duurzaamheid eensteeds belangrijker criterium. Bedrijven moeten daarom inzichtgeven in de impact van hun bedrijfsvoering en hun producten.Ook werknemers vinden duurzaamheid steeds belangrijker.Waar vroeger een goed salaris en een auto van de zaak voldoendewaren om medewerkers voor langere tijd te binden, isnu ook het maatschappelijke beleid van het bedrijf een factorvan belang geworden.Maar het zijn niet alleen de markt en de werknemers die vragenom duurzaamheid. Minstens even belangrijk zijn de toenemendeschaarste aan grondstoffen en energie en de stijgende bedrijfskostendie hiermee gepaard gaan. Voor wie niet tijdig op zoekgaat naar alternatieven worden de opties beperkter, de kostenhoger en komt de winst steeds meer onder druk te staan.Misschien nog wel de belangrijkste reden waarom duurzaamondernemen moet: je concurrenten doen het ook!De overheid hanteert steeds vaker duurzaamheidscriteriabij haar inkopen. ProRail gebruiktde ‘CO 2 -prestatieladder’, waarmee zakenpartners moetenaantonen wat ze doen om hun CO 2 -uitstoot terug te dringen. Verschillendegrote bedrijven eisen dat toeleveranciers een gecertificeerdmilieumanagementsysteem hebben, b.v. ISO14001. Anderebedrijven kopen hoofdzakelijk nog producten met Milieukeur of FairTrade labels of vragen naar het MVO-beleid van hun leveranciers.19

Het loontHet is leukDuurzaam wordt vaak geassocieerd met ‘duur’. Dat komtomdat het vaak nog wordt gezien als ‘iets extra’s’, een ‘duurzaamheidsausje’.Maar zo werkt het niet. Een ontwikkelaar dieeen conventioneel gebouw realiseert dat niet efficiënt met zijnenergie omgaat, kan daar natuurlijk een dak vol zonnepanelenop zetten. Dan is het inderdaad iets extra’s, dat de bouwsomaanzienlijk kan verhogen. Maar als duurzaamheid vanaf hetallereerste stadium in de besluitvorming en het ontwerp wordtmeegenomen, pakken de investeringskosten (en zeker debeheerskosten) vaak nog lager uit dan bij een conventioneelgebouw. Door een optimale afstemming van gebouwschil,installaties, materiaalkeuze en vele andere factoren, wordenalle mogelijke voordelen optimaal benut. Dat heet ook welintegraal ontwerpen.Door goed naar je bedrijfsproces en producten te kijken dooreen duurzaamheidsbril, kun je je onderscheiden en concurrentievoordeelrealiseren. Duurzaamheid moet wel een integraalonderdeel worden van het bedrijf en een sterk draagvlak hebbenbinnen de gehele organisatie. Duurzaam ondernemen isdan niet duurder dan ‘ouderwets’ ondernemen, zeker niet opde langere termijn.Ondanks de stokken achter de deur (‘het moet’) is en blijftduurzaam ondernemen vrijwillig. Ondernemers maken zelfde keuzes. Door te investeren in duurzaamheid en hierbij ookmedewerkers, klanten en andere partijen te betrekken, ontstaater meer inzicht, enthousiasme en goodwill. En dat geeft energie!Er zijn maar heel weinig ondernemers die, eenmaal met MVObegonnen, er later weer mee stoppen.Dat duurzaamheid loont wordt ook wel duidelijkuit de vele initiatieven vanuit het bedrijfsleven.Vaak zelfs lopen zij harder dan de overheid. Zo heefteen aantal vooraanstaande bedrijven De Groene Zaak opgericht,dat de overheid aanspoort om meer haast te maken met duurzameontwikkeling in het belang van het milieu, maar ook van bedrijfslevenen de Nederlandse concurrentiepositie.een win-win situatie.20

KoploperDatas Kantoor KompleetDatas biedt een groot assortiment kantoorartikelen en kantoormeubilairvoor bedrijfsmatige afnemers. Maar ook voor deverkoop van automatisering en ICT-ondersteuning kan men bijDatas terecht. Het bedrijfspand is sfeervol ingericht en voor eendeel voorzien van LED-verlichting.Waarom hebben wij meegedaan aan het Koploperproject?Wij ontvingen een mail van de ondernemersverenigingTa Wolfeart en hebben ons aangemeld voor het project. Hetonderwerp ‘duurzaam ondernemen’ sprak ons aan, omdatwe er al wat mee deden en er verder mee aan de slag wilden.We hebben bijvoorbeeld al een ‘groene’ lijn in kantoorartikelenen we steunen meerdere goede doelen, maar we hadden hetnog niet verwoord in ons beleid of vermeld op onze website.Wat heeft deelname aan het Koploperproject ons opgeleverd?Het belangrijkste is de bewustwording die het binnen onsgehele bedrijf heeft gebracht. Medewerkers komen met tipsof voorstellen die passen binnen het Koploperproject, ofwijzen de directie er juist op als nieuwe ideeën niet passenbij duurzaam ondernemen.Verbetering van de papierafvalinzameling.Minder verbruik van benzine door 3-maandelijks debandenspanning van de bedrijfsauto’s te meten.Het steunen van goede doelen en keuze voor FairTradekerstpakketten.We hebben gekozen voor groene stroom.Hoe gaan we verder?Onze website is in ontwikkeling; op de nieuwe site krijgtde ‘groene’ kantoorlijn een plaats.In offertes besteden we aandacht aan duurzame alternatievenen we vragen onze leveranciers hier ook om.Wij willen voor de toekomst, die meer en meer richtingpapierloos werken zal gaan, verantwoorde productenleveren en inzetten op een bredere dienstverlening. Zogaan wij ook een samenwerking met post.nl aan. Dit omhet bezorgen en ophalen van post te combineren met dedistributie van onze producten.21

Jan Huisman:„Duurzaam ondernemenbegint bij jezelf!”22

Koplopergemeente SmallingerlandDe gemeente Smallingerland is een middelgrote Friesegemeente met veel bedrijvigheid. Men staat open voor innovatie;er is veel ruimte voor experimenteren. Dit blijkt onderandere uit de toepassing van een bijzondere, vernieuwende enveilige verkeersaanpak (het wereldwijd bekende Shared Spaceprincipe). Ook met de aanleg van het duurzame Morrapark eindjaren tachtig was de gemeente haar tijd ver vooruit. Bovendienwordt momenteel op unieke wijze een nieuwe woonwijk inOpeinde ontwikkeld. De gemeente is hierbij afgeweken van degebaande paden door de wijk volledig te laten ontwerpen dooromwonenden, toekomstige bewoners, studenten, deskundigenen andere geïnteresseerden.Waarom hebben wij meegedaan aan het Koploperproject?Wij hebben het Koploperproject geïnitieerd omdat bedrijvenéén van onze vier belangrijke speerpunten zijn. Met hetKoploperproject willen wij duurzame bedrijvigheid inSmallingerland stimuleren; uiteraard hebben wij zelf alsgemeente ook meegedaan.Meedoen met het Koploperproject past in onze denktrant, diesterk gericht is op duurzame innovatie.Wat heeft deelname aan het Koploperproject ons opgeleverd?Door deelname aan het Koploperproject zijn we bevestigddat we op de goede weg zijn. Daarnaast is bij onze organisatiehet besef gegroeid dat duurzaamheid goed is, en dathet goed past bij onze brede, maar ook financieel bewustemanier van denken.Door het Koploperproject is er tussen gemeente en bedrijvenmeer wederzijds begrip gecreëerd voor elkaars bedrijfsvoering.Wij zien het Koploperproject als aanzet voor het vliegwieldat duurzaam ondernemen verder in gang zet. De deelnemendebedrijven zijn erdoor geïnspireerd en hebben er,ieder op een eigen manier, van geleerd.Ook andere gemeenten zijn enthousiast geworden en gaanmet duurzaamheid verder aan de slag.Hoe gaan we verder?Het Koploperproject wordt met een tweede fase voortgezetdoor Stichting Parkmanagement regio Drachten (SPRD), datde rol als projecttrekker van de gemeente over zal nemen.Onze eigen gemeente blijft een open oog houden voor duurzamealternatieven bij alle beslissingen.We gaan verder met een verdiepingsscan om de mogelijkhedenten aanzien van onze interne bedrijfsvoering verderin kaart te brengen.23

Frank van den Haak:„Een open oog voor innovatie levert veel op!Duurzaamheid, een slimmere organisatie,kwaliteit, tevreden mensen, kortom: van alles!”24

5. Wat levert hetWat levert het nou op? Dat is de vraag waar veel met MVOstartende ondernemers mee komen. Voor degenen die algevorderd zijn, is die vraag vaak niet zo interessant meer.Duurzaam ondernemen zit zo in hun genen, dat ze zich eenandere vorm van ondernemen nauwelijks kunnen voorstellen.Duurzaam ondernemen doe je gewoon. Ook zijn ze mindergeïnteresseerd om de resultaten precies te meten, omdat dieniet altijd even tastbaar zijn, vooral bij de langere termijneffecten. Bovendien, wat is nu precies het gevolg van MVOen wat van de ‘normale’ manier van ondernemen? Wat uitonderzoek wel is gebleken, is dat bedrijven die veel aandachtVoor starters met MVO zijn op de korte termijn vaakdirecte voordelen te behalen: het laaghangend fruit.Er zijn diverse maatregelen mogelijk die in korte tijdterugverdiend kunnen worden en soms tot forse kostenbesparingenkunnen leiden. De tabel hiernaast geeft een paarvoorbeelden van milieumaatregelen, met een indicatie van deterugverdientijd. De te bereiken besparingen zijn sterk afhankelijkvan het type en omvang van het bedrijf.Voor bepaalde categorieën bedrijven zijn maatregelen meteen terugverdientijd tot 5 jaar verplicht op grond van de Wetmilieubeheer. In veel gevallen zijn subsidies beschikbaar of zijnde investeringen fiscaal aftrekbaar via de Energie InvesteringsAftrek (EIA) en de Milieu Investerings Aftrek (MIA).Alhoewel de terugverdientijd belangrijk is, is het zinvol om daarniet alleen op te focussen. Vaak hebben maatregelen ook anderevoordelen, bijvoorbeeld op het gebied van de gezondheidvan medewerkers, comfort, minder onderhoud, imago etc.. Hetis de moeite waard om ook deze minder ‘harde’ voordelen permaatregel af te wegen.schenken aan duurzaamheid, ook financieel beter presteren.Natuurlijk pluk je het laaghangend fruit. Maar de belangrijkstevoordelen worden behaald op de langere termijn. Een onderzoekvan DGMR uit 2008 onder bedrijven in de gemeenteSmallingerland laat zien welke voordelen van duurzaamondernemen ondernemers zien. Opvallend is dat een beterbedrijfsimago en de tevredenheid en motivatie van het personeelveel hoger scoren dan het verlagen van bedrijfskosten ofhet behalen van meer omzet. Duurzaam ondernemen is zoalsgezegd vooral toekomstgericht ondernemen.25

op?Thema Maatregel terugverdientijdEnergie Isolatie van cv-leidingen 1 jaarAanwezigheidsdetectie verlichting 1-3 jaarEnergiebesparende verlichting (LED, HF) 1-3 jaarUitzetten van apparatuur buiten werktijd, d.m.v. schakelklokken 0-1 jaarHR-ketel 2-5 jaarVervoer Juiste bandenspanning voertuigen (tot 5% minder brandstof) < 1 jaarBrandstofbesparende apparatuur (tot 5% minder brandstof) < 1 jaarEnergiezuinige rijstijl (het nieuwe rijden) (5 tot 15% minder brandstof) < 1 jaarWater Volumestroombegrenzer op kranen < 1 jaar26

KoploperRiemersma Bouw en ProjectRiemersma Bouw en Project wordt gerund door RiemerRiemersma. Het bedrijf werkt nauw samen met andere partijenen richt zich op de bouw en ontwikkeling van bedrijfsgebouwenen exclusieve woonhuizen. Ontwikkeling en bouw geschiedtvoor eigen rekening of in opdracht. Uitgangspunt is altijd eenonderscheidende en unieke, onder architectuur ontworpen stijl.Onlangs is het markante bedrijfspand ‘Businesscentre Wâldwei’op A7 noord te Drachten opgeleverd, waarvan de kantorengeschikt zijn voor het Nieuwe Werken.Waarom hebben wij meegedaan aan het Koploperproject?We hebben gereageerd op een mail van de gemeente, omdatwij al veel met duurzaamheidsvraagstukken bezig waren. Wevoelen ons Koploper op dit gebied en willen duurzaamheidconcreter maken en meer uitdragen. Door deelname aan hetKoploperproject willen we andere bedrijven aanspreken; wehopen een groep klanten aan te spreken die oog heeft voorduurzaamheid.Wat heeft deelname aan het Koploperproject ons opgeleverd?Al is de opbrengst niet direct meetbaar, we hebben wel eenbewustwordingsproces doorgemaakt.We zijn in contact gekomen met nieuwe projecten die metMVO te maken hebben, zoals de ontwikkeling van duurzamestallen. Hierin zijn wij geselecteerd door een aantalmarktpartijen, waarbij we tevens aanspraak maken opsubsidies.Ook zijn we een samenwerking aangegaan met partnersop het gebied van duurzaamheid, o.a. voor ver gaandeafvalscheiding.In onze offertes maken we klanten attent op duurzamealternatieven, zoals houtvezel gedragen isolatie in plaatsvan glas- of steenwol.We richten ons meer op de realisatie van gezonde enecologische woningen en bedrijfspanden.Hoe gaan we verder?We gaan door op de ingeslagen weg en willen graag Koploper zijnen blijven. We blijven duurzaamheid een warm hart toedragen.27

Riemer Riemersma:„Groen denkenen doen loont!”28

KoploperSpoelstra technisch installatiebedrijfSpoelstra installeert al 25 jaar verwarming, sanitair, ventilatiesystemenen airconditioning. Ook voert het familiebedrijfloodgieters-, dak- en zinkwerk uit. Bij Spoelstra staat duurzaamheidhoog in het vaandel door het leveren van systemenmet duurzame energie en het energiezuiniger maken vanbestaande installaties. Hayco Spoelstra vertelt enthousiastover deelname aan het Koploperproject.Waarom hebben wij meegedaan aan het Koploperproject?We kregen een mailing van ondernemersvereniging Ta Wolfearten hebben ons meteen aangemeld. Onze werkzaamheden ophet gebied van duurzame energie en energiebesparing vormdende vanzelfsprekende basis hiervoor. Wij verwachtten doordeelname aan het Koploperproject nieuwe klanten te krijgen enonze bestaande klanten beter te kunnen bedienen.Wat heeft deelname aan het Koploperproject ons opgeleverd?We hebben eerst vooral het zogenaamde ‘laaghangende fruit’ inonze interne organisatie geplukt. Het bleek dat we al veel dedenop het gebied van duurzaamheid; dit hebben we verder uitgebreid.Het gaat hierbij om:Het aanbieden van complete energieoplossingen in onzeoffertes.Het opstarten van het Meer met Minder project voorenergiebesparing en het zoeken van partners hiervoor.Vergaande (bouw)afvalscheiding.Het verder terugdringen van energieverbruik, ook van debedrijfswagens.Duurzaamheid meenemen in alle bedrijfsbeslissingen.Het beter structureren van de functioneringsgesprekkenintern.Het opnemen van informatie over duurzame energie enduurzaam ondernemen op onze website.Hoe gaan we verder?We gaan onze leveranciers meer beoordelen op duurzaamheid.We willen graag voor onze medewerkers een prettig bedrijfblijven om voor te werken.We houden duurzaamheid op onze agenda en gaan hetmeer uitdragen naar klanten door duurzaamheid meetbaarte maken.Onze droom is om een energieneutrale bedrijfsvoering tehebben. Voor de bedrijfswagens is dit lastig, maar eenenergieneutraal bedrijfsgebouw zou een mooi referentieprojectzijn. We zouden graag meer bekendheid krijgendoordat supertevreden klanten Spoelstra met duurzaamheidassociëren.29

Hayco Spoelstra:„Duurzaamheid is goed voor iedereen:Voor je klanten , je onderneming envoor je personeel!”30

6. Hoe pak ik hetaan?Het is belangrijk dat de aanpak van duurzaam ondernemenpast bij de organisatie, maar er is geen vast recept voor.Duurzaam ondernemen is ook geen eindbestemming, maar eenproces. De samenleving verandert, de eisen vanuit de marktveranderen, de technische mogelijkheden veranderen endaaraan zul je je als ondernemer voortdurend moeten aanpassen.Voor een optimaal resultaat is het zaak om duurzaamheidin alle bedrijfsprocessen te verankeren. Een integraleaanpak dus. Vaak wordt gesteld dat ‘MVO in degenen van de organisatie moet komen’. Alleen dan kun je deboodschap goed overbrengen aan anderen. Daarom is het zaakom steeds deze drie elementen te combineren: visie, actie encommunicatie. Niet na elkaar, maar tegelijkertijd.De meeste bedrijven hebben al stappen gezet richting duurzaamondernemen, soms zonder het zich te realiseren. Tochaarzelen veel ondernemers om het echt op een structurelemanier aan te pakken. Vaak is tijdgebrek een argument, maarook omdat men niet precies weet waar te beginnen. Het deviesis hier: begin vooral! Hoe eerder hoe beter. Je krijgt het aldoende in de vingers.De weg naar duurzaam ondernemenOnderstaand stappenplan is een hulpmiddel bij het invoerenvan duurzaam ondernemen. Zoals gezegd is er geen vast receptvoor. Dus doe vooral wat bij je bedrijf past en hou de volgendeprincipes in gedachten:DareCareShareBe fairDurf! Je bent niet voor niets ondernemer.Zorg goed voor je medemens en deze planeet.Betrek je medewerkers en andere stakeholders.Zorg voor draagvlak.Wees eerlijk en transparant over je MVO-prestaties.31

Stap 1 Bepaal je vertrekpuntVoer een nulmeting uit.Breng kansen en risico’s in beeld.Om te bepalen waar je nu staat, is het goed om een nulmetingte (laten) doen. Kijk naar wat je al goed doet enwat er nog beter kan. Breng kansen en risico’s in beeld.Een goede ‘kapstok’ hiervoor is ISO26000. Deze internationalerichtlijn geeft concreet aan wat er allemaal van organisatiesverwacht wordt op het gebied van maatschappelijke verantwoordelijkheid.Hiermee weet je zeker dat je geen belangrijkeaspecten over het hoofd ziet.Geen tijd om deze richtlijn helemaal door te lezen? DGMR heefteen DuOn-quickscan ontwikkeld. Dit instrument is ook in hetKoploperproject duurzaam ondernemen gebruikt. Hiermee kunje in weinig tijd een compleet beeld krijgen hoe je organisatiescoort op ISO26000 en ook welke stappen je verder kunt zetten.Een ander instrument dat ook in het Koploperproject isgebruikt, is de Milieubarometer van de Stichting Stimular.Daarmee worden de milieuprestaties van je bedrijf eenvoudigen snel zichtbaar aan de hand van gegevens over onder meerenergie, water, afval, emissies, transport en papierverbruik.Het laat in één oogopslag zien welke milieuaspecten hetmeest bijdragen aan de totale milieuscore en milieukosten vanje bedrijf. De CO 2 -meter berekent en toont de CO 2 -uitstootvan de bedrijfsactiviteiten. Ook kun je zien welke praktischemaatregelen getroffen kunnen worden om bijvoorbeeld kostente besparen. Daarmee sluit de Milieubarometer goed aan op deMVO-brede DuOn-quickscan. Zie voor meer instrumenten dewebsite van MVO Nederland.De DuOn-quickscan maakt de betekenis vanhet brede en complexe begrip duurzaam ondernemenvoor een specifiek bedrijf of organisatieinzichtelijk en concreet in de vorm van eenbeknopt duurzaamheidsprofiel . Daarmee krijg je sneleen compleet beeld van de kansen en risico’s van je ondernemingin relatie tot duurzaamheid (people, planet én profit) en wordtduidelijk waar de prioriteiten liggen. De scan is door DGMR ontwikkelden gebaseerd op internationaal geaccepteerde inzichtenen richtlijnen, met name ISO26000. De scan wordt afgenomenin de vorm van individuele, gestructureerde interviews metéén of meer sleutelpersonen in de organisatie. Het resultaat iseen beknopt verslag met de scores van het gescande bedrijf ingrafiekvorm en praktische aanbevelingen voor verdere actie. Dit ismaatwerk en daarom zijn er kosten aan verbonden. Op de websitevan DGMR vind je meer informatie en een gratis verkorte scan,zodat je kunt beoordelen of dit voor je bedrijf zinvol is.32

Stap 2 Kies je bestemmingVerdiep je en laat je inspireren.Definieer een visie op duurzaam ondernemen.Duurzaamheid is voor veel ondernemers een inspiratiebron.Naarmate je er meer in verdiept wordt het steedsboeiender. Je begint verbanden te zien en nieuwe kansenvoor je bedrijf of organisatie. Laat je inspireren door trendwatchers,wetenschappers en anderen die visies op de (duurzame) toekomsthebben ontwikkeld.Kijk ook hoe andere ondernemers het aanpakken. Het MVO-wielhoeft niet opnieuw uitgevonden te worden. Er zijn in binnen- enbuitenland vele voorbeelden te vinden van bedrijven en andereorganisaties die reeds goed op weg zijn. Kijk hoe zij het hebbenaangepakt, wat het heeft opgeleverd, wat leerpunten waren en doeer je voordeel mee. In deze gids staan voorbeelden van enkele vandeze koplopers in de buurt.Bedenk waarom MVO voor je organisatie belangrijk is. Wat wil je bereiken?Ben je uit op kostenbesparingen op de korte termijn, of gaat hetmeer om de continuïteit van het bedrijf op de langere termijn? Is MVOvooral ingegeven door vragen vanuit de medewerkers of wil je je kansenbij aanbestedingen vergroten? Wil je bijdragen aan een leefbare wereldvoor je kinderen of zie je prachtige kansen voor innovatieve producten?Misschien spelen al deze motieven een rol. Door dergelijke vragen voorjezelf te beantwoorden, krijg je meer zicht op de beste aanpak.Formuleer vervolgens een heldere lange termijn visie op MVO ofintegreer dit in de bestaande visie en missie van je organisatie. Geefdaartoe aan in welke maatschappelijke context je organisatie opereert(visie) en hoe je door middel van je producten en diensten concreet bijdraagt(missie) aan maatschappelijke ontwikkeling of een duurzameresamenleving. Geef ook je ambities aan. Wil je hierin voorop lopen of‘gewoon’ je verantwoordelijkheid nemen? Wat onderscheidt je bedrijfvan andere bedrijven op dit gebied?Als je dit voor het eerst doet, lijkt het misschien een lastige of zelfs‘wollige’ oefening. Maar onderschat niet het belang van een krachtigevisie en missie. Vrijwel alle succesvolle bedrijven besteden hieraanveel aandacht. Een kernachtige en gedeelde visie en missie zijn vooralle betrokkenen een heel krachtig middel om zich in te zetten voordit gezamenlijke doel. Middelen worden zo efficiënter ingezet. Maar zemaken het ook makkelijker om buiten je eigen organisatie te communicerenwaar je voor staat en waarom je bepaalde keuzes maakt.Tenslotte, zo’n visiedocument hoeft geen dik pak papier te zijn.Integendeel zelfs. Vaak geldt juist: hoe bondiger hoe beter.Cradle to Cradle (C2C) is een nieuwe kijk op duurzaam ontwerpendie naar voren is gebracht in het boek Cradle to Cradle: Remaking theWay We Make Things (2002) van William McDonough en MichaelBraungart. De centrale gedachte van de cradle tocradle (wieg tot wieg) filosofie, is dat alle gebruiktematerialen na hun leven in het ene product nuttigkunnen worden ingezet in een ander product. Datkan via een technologische of een biologische kringloop. Het verschilmet conventioneel hergebruik is dat er geen kwaliteitsverlies is engeen restproducten die alsnog gestort worden. Deze kringloop wordtaangeduid met het motto: afval is voedsel. Het VPRO-programmaTegenlicht zond in 2006 een documentaire uit over C2C, die sindsdientot een groeiend aantal initiatieven en C2C-producten heeft geleid.Het nieuwe werken (HNW of Werken 2.0) kanomschreven worden als het plaats- en tijdonafhankelijkuitvoeren van kantoorwerkzaamheden. Hierbijwordt gebruik gemaakt van mobiele technologie zoals laptop, smartphone,GPRS en Web 2.0. Bij HNW heeft de medewerker de mogelijkheidom op andere plekken te werken dan op het traditionelekantoor (bijv. thuis of onderweg). Voor de werkgever betekent ditdat er minder werkplekken nodig zijn, waardoor HNW voor dewerkgever besparingen oplevert. Voor de medewerker levert het eenprettiger en flexibeler manier van werken op, waardoor bijvoorbeeldwerk en de zorg voor kinderen kan worden gecombineerd. Tegelijkertijdworden er veel kilometers bespaard op woon-werkverkeer,wat weer ten goede komt aan het milieu: People, planet en profit dus.33

Stap 3 Stippel de route uitBepaal je invloedssfeer.Stel prioriteiten.Bepaal je strategie.Maak een actieplan.Welke stappen ga je zetten om je missie te realiseren?Omdat je niet de hele wereld kunt veranderen, is hetvan belang je invloedssfeer vast te stellen. Welkeactiviteiten of besluiten kun je beïnvloeden? Voor het vaststellenvan je invloedssfeer is het overigens handig om eerst eenstakeholderanalyse te doen (zie stap 4).Bepaal vervolgens je prioriteiten. Per slot van rekening hoeftniet alles tegelijkertijd. Kijk bijvoorbeeld eens hoe je score is opde MVO-principes van ISO26000. Is dat voldoende? Of moetenbepaalde zaken beter geregeld worden? Ook is het zinvol omhet belang van de verschillende kernthema’s en onderwerpenuit deze richtlijnen in kaart te brengen. Zo zal voor een voedselverwerkendbedrijf het thema ‘biodiversiteit’ een belangrijkonderwerp zijn, terwijl voor een datacenter wellicht ‘energie’ en‘klimaat’ belangrijker zijn.De Milieubarometer helpt prioriteiten te stellen voor de internebedrijfsvoering. Stel dat het papierverbruik 1% van de totalemilieubelasting uitmaakt en je zakelijk verkeer 40%. Dan ligthet voor de hand om vooral aan dit laatste thema aandachtte besteden. Waarschijnlijk zijn hier ook de grootste financiëleHet bepalen van prioriteiten is niet altijdeenvoudig, omdat er veel factoren een rolspelen . Deze vragen kunnen daarbij helpen:Op welke onderwerpen scoren we nog onvoldoende?Waarmee behalen we het meeste resultaat?Welke zaken kunnen we met weinig middelen aanpakken?Welke onderwerpen vinden onze stakeholders belangrijk?Op welke onderwerpen hebben we zelf (veel) invloed?In het geval van milieumaatregelen kan ook dezogenaamde ‘trias ecologica’ een goed kader zijnvoor het stellen van prioriteiten.Specifiek bij energiemaatregelen wordt ook wel gesproken vande ‘trias energetica’.Bespaar en voorkom verspilling.Gebruik duurzame bronnen.Beperk de milieueffecten van niet duurzame alternatieven.voordelen te behalen. Dat wil overigens niet zeggen dat je niets aanhet papierverbruik hoeft te doen. Als dat met eenvoudige middelenkan, laat het dan vooral niet na. Ook de kleine beetjes helpen.In de strategie geef je vervolgens aan welke prioriteiten je hebtgekozen en welke stappen je gaat zetten. De ‘kapstok’ vanISO26000 kan ook hier weer behulpzaam zijn: zet alle onderwerpenop een rij en geef per onderwerp de prioriteiten aan,de doelen en ambities en de stappen die je gaat zetten.Dan is het tijd voor actie, in de vorm van investeringen, interneen externe afspraken, keuzes van leveranciers, procesveranderingenetc. Omdat niet alle maatregelen ineens kunnen wordenuitgevoerd, is het zaak om deze te faseren in de tijd. Maatregelenin de sfeer van ‘laaghangend fruit’ kun je op korte termijnaanpakken, terwijl wat meer strategische beslissingen meervoorbereiding zullen vergen.Bundel alle maatregelen in een actieplan, MVO-agenda, DuOnagendaof wat je zelf een geschikte benaming vindt. Als je aleen (meerjaren)planning hebt, kun je de acties op het gebiedvan MVO ook hierin meenemen. Geef aan hoe je het resultaatgaat meten (indicatoren), wie verantwoordelijk is en wanneerhet gereed moet zijn.34

Stap 4 Neem anderen meeBetrek je medewerkers.Doe een stakeholderanalyse.Betrek je stakeholders.MVO heeft alleen kans van slagen als het beleidvoldoende draagvlak heeft binnen de organisatie.Betrek daarom je medewerkers zoveel mogelijk inalle hier beschreven stappen. Vaak kijken zij met heel andereogen naar het bedrijf dan het management en komen ze metallerlei creatieve ideeën. Bovendien vergroot MVO de motivatieen productiviteit van je medewerkers. Bedenk ook dat jemedewerkers in belangrijke mate de uitstraling van je bedrijfbepalen in contacten met klanten, met de pers, de overheid,onderwijsinstellingen of misschien zelfs in de kroeg. Zorg dusdat zij de boodschap begrijpen en hierover enthousiasmekunnen uitstralen.Behalve je medewerkers is het belangrijk ook andere stakeholders- groepen of individuen waarop je organisatie invloed heeft ofandersom - te betrekken bij je MVO beleid. Denk aan aandeelhouders(shareholders), eigenaren, klanten, leveranciers engeldschieters, maar ook natuur- en milieuorganisaties, onderzoeksinstellingen,consumentenbonden, vakbonden, pressiegroepen,media en je eigen familie. Respect voor de belangenvan je stakeholders is een belangrijk MVO-principe. Actievebetrokkenheid van je stakeholders levert zinvolle informatie,mogelijke partnerships en positieve mond-tot-mond reclame op.Via een eenvoudige stakeholderanalyse kun je de belangrijkstestakeholders in kaart brengen en bepalen hoe je ze in je MVObeleidgaat betrekken.Er zijn allerlei manieren om het personeel tebetrekken. Een paar voorbeelden:Aanstellen van een MVO-coördinator, duurzaamheidscoördinatorof ‘sustainability manager’, die zich in het onderwerpspecialiseert en het proces aanstuurt.Instellen van een MVO-team of klankbordgroep, metvertegenwoordigers uit verschillende afdelingen.Houden van een prijsvraag onder medewerkers omtrentgoede ideeën om de organisatie of hun afdeling te verduurzamen.Het gezamenlijk doen van een vrijwilligersactiviteit.Het informeren naar MVO-onderwerpen in het kader vaneen medewerkertevredenheidsonderzoek.Het delegeren van concrete MVO-activiteiten aan eenmedewerker of afdeling en het belonen van goederesultaten, bijvoorbeeld een energiebesparingsproject.35

Stap 5 Controleer je koers en stuur bijVoer een plan-do-check-act cyclus in.Borg gemaakte afspraken.Je bedrijf verandert, de omgeving verandert en er doen zichvoortdurend nieuwe kansen en bedreigingen voor waaropje dynamisch moet kunnen inspelen. Dat geldt vandaagde dag veel sterker dan vroeger, vooral door de opkomst vanalle moderne communicatiemiddelen.Zo wordt de weg naar duurzaam ondernemen een continuverbeterproces waarmee je steeds dichter bij je doel komt.Een plan-do-check-act cyclus dus. Dit wordt ook wel de DemingCircle genoemd. Deze is ook de basis voor diverse management-en kwaliteitssystemen, waaronder ISO9001, OSHAS ofISO14001.Er zal vaak sprake zijn van meerdere cycli die parallel lopen. Zohebben visie, missie en strategie een langere doorlooptijd daneen MVO-actieplan. De eerste kun je bijvoorbeeld eens in de vijfjaar grondig onder de loep nemen, of wanneer daartoe concreetaanleiding is. Het actieplan check je bijvoorbeeld twee keer perjaar.Het is zaak om gemaakte afspraken goed te borgen, zodatze niet na enige tijd verwateren, bijvoorbeeld als er nieuwemedewerkers komen die niet goed op de hoogte zijn van deafspraken. Zoals leaseauto’s die alleen nog met A- en B-labelworden toegestaan, kantoorartikelen die worden ingekocht bij(duurzame) leverancier X, fair trade koffie en bedrijfskleding,etc.. Als je over een kwaliteitssysteem (bijvoorbeeld ISO9001)en/of een milieuzorgsysteem (bijvoorbeeld ISO14001) beschikt,dan kunnen dergelijke afspraken hierin worden vastgelegd.36

Stap 6 Laat weten waar je bentWees transparant.Wees authentiek.Vertel en luister.„We doen het gewoon” en „we kloppen ons nietgraag op de borst”. Natuurlijk is bescheidenheideen deugd, maar het kan ook in je nadeelwerken. De meeste mensen kijken toch eerst op de website vaneen bedrijf om een indruk te krijgen, voordat ze zaken gaan doen.Als er dan niets op je site staat over MVO of duurzaamheid, geeftdat toch de indruk dat er geen aandacht aan besteed wordt.Omgekeerd wekt goede en eerlijke informatie extra vertrouwen.Sommigen blazen graag hoog van de toren en vertellen aaniedereen hoe goed, sociaal, groen of duurzaam ze bezig zijn,terwijl dat in de werkelijkheid tegenvalt. Dit wordt ook wel‘greenwashing’ genoemd. Dit is mogelijk nog een veel groterrisico dan te weinig communiceren, want dit kan een flinkedeuk opleveren in het imago en het vertrouwen dat klantenen andere stakeholders in de organisatie stellen. Dit is vaak„Communicatie over MVO kan op vele manieren.Je website ligt voor de hand. Maar ook nieuwsbrieven,sociale media en MVO-netwerken biedenmogelijkheden om je duurzaam te profileren. Als jewat verder bent is het wel zaak om je MVO-rapportage wat meerstructureel op te pakken. Dat kan bijvoorbeeld via een paragraafin het jaarverslag of zelfs via een afzonderlijk MVO-verslag.De GRI-richtlijnen van het Global Reporting Initiative kunnenhierbij behulpzaam zijn. Er is ook een vereenvoudigde versie voorkleinere bedrijven. Je kunt ook gebruik maken van keurmerken ofcertificeringen, zoals de CO 2 -prestatieladder of de MVO-prestatieladder.Gebruik je ISO 26000, dan is wellicht een zelfverklaring(volgens de NPR 9026 van het NEN) zinvol. Mogelijkhedente over, maar ook hier geldt: kies wat past bij je bedrijf en hou hetsimpel.”moeilijk te herstellen.Het devies is: vertel niet hoe goed je bent, maar hoe ver je bent!Wees dus eerlijk en transparant over de vorderingen. Vertel watje doet en wat je nog (beter) gaat doen. Vraag om feedback endoe je voordeel met de informatie die je van je omgeving krijgt.Ben ik nu klaar?Net zoals je bedrijf nooit af is en zich permanent ontwikkelt,geldt dat natuurlijk ook voor duurzaamheid. Het is de vraag ofeen bedrijf of product zelfs ooit volledig duurzaam kan zijn.Duurzaam ondernemen is dus een permanent verbeteringsproces.Door steeds gespitst te zijn op signalen vanuit de samenlevingen je stakeholders en daar passend op te reageren,past je organisatie zich voortdurend aan en komt steeds dichterbij het streven naar duurzaamheid. Wees gerust trots op watje al hebt bereikt en draag dit ook uit, maar blijf tegelijkertijdsteeds alert op nieuwe kansen en verbetermogelijkheden.Veelsucces!37

7. Waar vind ikOrganisatiesMVO Nederland Stichting MVO Nederland is een nationale kennis- en netwerkorganisatievoor maatschappelijk verantwoord ondernemen. www.mvonederland.nl.MVO Platform Netwerk van Nederlandse maatschappelijke organisaties en vakbondenop het gebied van MVO. www.mvoplatform.nl.Agentschap NL Agentschap NL is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken,Landbouw en Innovatie en houdt zich bezig met het uitvoeren van internationaal,innovatie- en duurzaamheidsbeleid. www.agentschapnl.nl.NENNormalisatie-instituut. Houdt zich bezig met het opstellen van nationale,Europese en internationale normen. Normen en richtlijnen,waaronder ISO 26000 verkrijgbaar via normshop. www.nen.nl.Stichting Urgenda Urgenda is een actie-organisatie voor duurzaamheid en innovatie dieNederland sneller duurzaam wil maken, samen met bedrijven, overheden,maatschappelijke organisaties en particulieren. www.urgenda.nl.CODINContactnet Duurzame Innovatie Noord-Nederland. www.codin.nl.Millenniumbedrijven Netwerk van bedrijven in Noord-Nederland, dat zich inzet voor de Millenniumdoelenvan de Verenigde Naties. www.millenniumbedrijven.nl.informatie?meer38

Websiteswww.dgmr.nlwww.ourcommonfuture.nlwww.goodguide.comwww.rankabrand.nlwww.storyofstuff.comwww.unglobalcompact.orgwww.rijksoverheid.nl/onderwerpen/maatschappelijk-verantwoord-ondernemenwww.compendiumvoordeleefomgeving.nlwww.milieucentraal.nlwww.energiecentrum.nlwww.groengasmobiel.nlwww.milieubarometer.nlwww.duurzaamgebouwd.nlwww.skao.nlwww.mvoprestatieladder.nlwww.cradletocradle.nlwww.biomimicryinstitute.orgwww.pianoo.nl/term/duurzaam-inkopenwww.allesduurzaam.nlwww.kvk.nl/ondernemen/omgeving-en-milieu/www.internationaalondernemen.nl/dossiers/mvo.aspwww.oesorichtlijnen.nlwww.vno-ncw.nl/publicaties/dossiers/Pages/Maatschappelijk_verantwoord_ondernemen_77.aspxwww.energietransitie.nlwww.globalreporting.orgAdvies- en ingenieursbureau DGMR heeft het Koploperproject inhoudelijkbegeleid. Op de site vindt u meer informatie over duurzaam ondernemenen een gratis verkorte DuOn-Quickscan, waarmee u kunt toetsen hoe uworganisatie scoort op duurzaamheid.Een groep van ruim 400 vrijwilligers heeft zich in het project ‘Our CommonFuture 2.0’ een jaar lang gebogen over de vraag hoe we kunnen doorstartennaar een meer duurzame toekomst. De resultaten staan op deze site. Zieook de boekenlijst.Engelstalige site gericht op het vinden van duurzame producten.Site waar merken worden beoordeeld op duurzaamheid.Engelstalige site met aansprekende filmpjes over (on)duurzaamheid.Initiatief voor duurzaam ondernemen vanuit de Verenigde Naties.Site van de Rijksoverheid, met informatie over het overheidsbeleid en tipsover duurzaam ondernemen.Site met veel informatie cijfers over milieu, natuur en ruimte.Site met veel informatie over energie en milieu in het dagelijks leven. Ook voorbedrijven interessant.Site over energiebesparing in het MKB, vanuit MKB Nederland en VNO-NCW.Website over rijden op groen gas.Informatie over en bestellen van de Milieubarometer.Alles over duurzaam bouwen.Informatie over de CO 2 -prestatieladder van ProRail.Informatie over de MVO-prestatieladder.Informatie over het Cradle to Cradle concept.Engelstalige site over biomimicry met veel voorbeelden van intelligenteoplossingen uit de natuur.Informatie over duurzaam inkopen van het Expertisecentrum Aanbesteden.Groene bedrijvengids.Informatie over omgeving en milieu vanuit de Kamer van Koophandel.Site van de overheid over MVO in het buitenland.Informatie over de internationale OESO richtlijnen voor MVO.Standpunt van werkgeversorganisatie VNO-NCW over MVO.Samenwerkingsverband van bedrijven, overheden en organisaties voor detransitie naar een duurzame energiehuishouding in Nederland.Informatie over MVO-rapportage volgens de GRI-richtlijnen.39