Vertrouwen - Bisdom Haarlem

12Kerkengek131De bedoeling van deze serie artikelen is om aandacht te bestedenaan de verbeelding van de Bijbel (met name van het OudeTestament) in de kerkelijke architectuur. We behandelden almenige kerk in binnen- en buitenland. Ook in ons eigen bisdomzijn interessante kerken: de uwe? Is er ooit een boekje oververschenen? We zijn geïnteresseerd. We kregen een reactie uitHeemstede, waar een zoon van Cuypers aan de gang ging.Vader en zoon Cuypers in actie2Heemstede is ouder dan men denkt! Al in de11e eeuw is het dorp ontstaan. Op een strandwalachter de duinen kwamen kleine buurtschappentot ontwikkeling. De heer van Heemstede bouwdein 1290 bij de monding van het Buiten Spaarneeen kasteel. Daar omheen ontwikkelde zich eenbescheiden dorpskom met een kerkje uit 1347,bijkerk van de Haarlemse Bavo. De eerste bisschopvan Haarlem, Nicolaas van Nieuwland, overnachttedaarnaast ten huize van Peter van Aap de nachtvoor 1 februari 1562, de dag waarop hij de zetelvan Haarlem in bezit zou nemen. In 1623 werd hetin 1573 zwaar beschadigde middeleeuwse gebouwdoor de huidige (Hervormde) kerk vervangen. Langsde strandwal ontstonden in de 17e en 18e eeuwallerlei buitenplaatsen. Vooral na 1900 werd heteen geliefde woonplaats voor welgestelde renteniersen forensen. Een door J. Stuyt en Jos Cuypers(de beide bouwmeesters van de Haarlemse Bavo)opgesteld uitbreidingsplan kwam er in 1912.Diezelfde Jos Cuypers die we straks als bouwheervan de O.L.V. kerk zullen ontmoeten, bouwde ooknog het raadhuis. En Stuyt werd de bouwheer vanhet Seminarie Hageveld.De katholieke kerkenAls we naar de katholieke kerken kijken, moeten wede Bavo aan de Herenweg eerst noemen. ArchitectMargry tekende ervoor. De kerk verrees in 1877 enverving een waterstaatskerkje uit 1818. Vandaagbehandel ik echter de andere, nieuwere kerk: deO.L.V. Hemelvaartkerk aan het Valkenburgerplein.Die staat dichter bij het oude dorp dan de Bavo.De bouwheer van de kerk, pastoor Nieuwenhuis,had ingewoond in de pastorie van de kathedraal.Daardoor was hij goed bekend met de Cuypers-stijl.Zijn kerk moest door dezelfde Jos Cuypers wordenontworpen. Hij werd geholpen door zijn zoon Pierre,genoemd naar opa Cuypers die het Rijksmuseumen enorme Neogotische kerken had gebouwd. Zomoest het dus wel lukken.Komend vanaf Hoofddorp valt de kloeke toren opvan de Lieve Vrouwekerk, bijna 37 meter hoog.Hij kwam in 1925-1927 tot stand. Vader Jos enzoon Pierre volgden een expressionistisch ontwerpen hadden een kerk met een toren en een rijzigekoepel voor ogen. Wegens geldgebrek is de koepeleen beetje laag uitgevallen en verdient die naameigenlijk niet meer. Hooguit kun je spreken vanruime stenen tent: een zeer bijbels gegeven. Dekerk werd gebouwd aan een plein dat sinds 1922genoemd is naar Johanna Valkenburgh, die hierooit een buitenplaats verwierf die in 1790 werdgesloopt. Er kwamen negenenzestig huizen voorin de plaats. Voor de kerk werd eerst nog gedachtaan een locatie dicht bij het toen net gebouwdeHageveld, maar de voorkeur ging uit naar hetcentraler gelegen plein waar veel tramverkeer was.De kerk kreeg als titel Beata Maria Virgine Assumpta,dezelfde titel die de middeleeuwse Heemsteedsekerk gedragen had. Op 25 maart 1927 werd de kerkingewijd.Een kerk in nieuwe stijlDe Neogotiek werd gezien als de ideale bouwstijlvoor katholieke kerken. Meer nog dan het Romaanswerd de Gotiek gezien als de bouwstijl van dekatholieke glorietijd: de 13e eeuw. In de katholiekekerkelijke bouwkunst zijn het vooral de ’jonge’Cuypers (Jos) en zijn medewerker Jan Stuyt diestaan voor vernieuwing. Waar het de architectuurbetreft, wilde men af van de pastiches van deGotiek. Zonder hatelijk te zijn kan ik zeggen dat deBavo aan de Herenweg daar een voorbeeld van is.Net zoals de grote Bavo aan de Leidsevaart eenkerk is waarin de vernieuwing in de architectuur ende decoratie zichtbaar is, zo is dat ook bij nieuweO.L.V. kerk het geval. Kenmerkend zijn: centraalbouwen indrukwekkende ingangspartijen (westwerken).Daarnaast zijn er Berlagiaanse en Jugendstilelementen.Interessant is om de Heemsteedse kerk tevergelijken met de kerken die Stuyt en Jos Cuyperselders samen bouwden: de Antonius in Utrecht,de Sint Jacob in Den Bosch en de AmsterdamseObrecht. Die laatste is eerder in deze rubriekbehandeld.Als u de kerk betreedt vanuit de majestueuzeingangspartij (let op de mooie tegelvloer) ervaartu de centraalbouw pas bij binnenkomst. Aanvankelijkvonden kerkelijke commissies de plaats vanhet hoofdaltaar niet nadrukkelijk genoeg en wasmen erg bang voor de parabolische vormen van debogen. Pastoor Nieuwenhuis blijft geloven in zijnontwerp en de architecten verwijten de commissiegebrek aan deskundigheid. Uiteindelijk wordt hetontwerp goedgekeurd. Dat was een goede zaak,want men was zijn tijd meteen vooruit en na hettweede Vaticaanse concilie hoefden er nauwelijksaanpassingen te worden gemaakt.De kerk maakt een ’schone’ indruk: geen afleidendefrutsels, maar schoon metselwerk overal.Het huidige altaar, vervaardigd door edelsmidJoost van Vlijmen, werd bij gelegenheid van het50-jarig bestaan van de parochie in 1977 doorbisschop Zwartkruis ingezegend. De kromming inde bronzen poten weerspiegelt de vele boogvormenin de kerk. Vorig jaar kwam er een ambo bijin dezelfde vormentaal. Het priesterkoor heeft eenmooi vloermozaïek, opgebouwd uit tegeltjes in devorm van een krakeling. De preekstoel draagt eenserie panelen met scènes uit de vroege christelijkeheilsgeschiedenis: de geboorte van Maria (!), hethuwelijk van Maria en Jozef, de Annunciatie, hetbezoek van Maria aan Elisabeth enz. Indrukwekkendzijn de wandschilderingen van Han Bijvoetuit 1945. Hij is bekend van zijn ramen in dekathedraal en zijn wandschilderingen in diezelfdekerk en in Heiloo. In Heemstede zijn ze in eenbijna Giotto-achtige stijl. De ten Hemelopnemingvan Maria wordt in een paradijselijke sfeer (goedpassend bij het fraaie Heemsteedse landschap)afgebeeld. Er zijn ook stadse elementen: koepeltjesvan het nieuwe Jeruzalem. Het hele priesterkoorhad beschilderd moeten worden. In het Noord-Hollands archief liggen de ontwerptekeningen.Beneden had Eva nog zichtbaar moeten zijn enalle apostelen die van Maria afscheid nemen. Menis echter van boven af begonnen; alleen wat zichin de hemel afspeelt is geschilderd. Toen was hetgeld op. Vermeldenswaard zijn ook de kleine, maarpittig gekleurde afbeeldingen in de ramen van FransBalendong: Mozes en Melchisedek in het hoogkoor,het scheepje van Jezus en de ark van Noach in detransepten, het Gouden Huis en de Mystieke Roosuit de Loretolitanie aan de ingangskant en zo meer.Altijd bewegingDe parochie is een levendige gemeenschapgeweest en is dat nog. Bij het 40-jarig parochiejubileumsprak de bekende, onlangs overleden,theoloog Schillebeeckx de parochie bemoedigendewoorden toe. De pastoors hadden hun eigen stijl.Dat gold voor pastoor Nieuwenhuizen in zijn eerdergenoemde discussie met de esthetische commissievan toen, voor de pastoors H. Drost en IJsTuijn, oud-leraar aan Sancta Maria, van 1985-1997parochieherder en inzegenaar van talloze huwelijken.Van 1997-2002 werkte hier de toen nog zeerjonge pastoor Matthieu Wagemaker, opgevolgddoor oud bisschoppelijk vicaris en kanunnik GuusHendriks. ’Dat er maar steeds mensen door depatrones van de kerk bij de hand genomen zullenworden om ’te doen wat Hij hen zeggen zal’. ■Hein Jan van Ogtrop, een Haarlemse buurman3Afbeeldingen1 Fresco boven in hethoogkoor.2 Exterieur.3 Het weidse interieur.4 Preekstoelreliëf metafbeelding; nu eensniet de geboorte vanJezus, maar die vanMaria.Gebruik is gemaaktvan het boekje uit deserie Haarlemse miniaturennr. 85 van DeVrieseborgh, uitgegevenb.g.v. het 75 jarigbestaan van de parochiein 2002. Dank aande heer Michel Bakkerdie mij gegevens verschafteen mevrouwEster Weijers die mijrondleidde.4SamenKerk april 2010