Arbeid (1942) nr. 17 - Vakbeweging in de oorlog

Men staat soms versteld, hoe weiniger in het wezen der dingen desdagelijksen levens verandert.Wanneer gij — natuurlijk in een normaletijd — een vacantiereisje maakte,b.v. naar de Belgische Ardennen ofnaar een streek in West-Duitsland,'dan wist gij, dat gij behoefte zoudthebben aan „vreemd geld" en gijstapte binnen bij een wisselkantooren ruilde uw goede Nederlandse guldensom voor even goede Belgischefrancs of Duitse marken.Dat deedt gij bij den „wisselaar" evenalsvoor 500 jaar de koopman dat ookal deed.Wanneer gij wat geld hebt overgespaarden gij wilt het liever niet ineen oude kous stoppen en thuis bewaren,dan bracht gij dat geld naareen veiliger plaats; gij stapte hetkantoor van de spaarbank binnen,reikte uw geld over aan den bediendeachter het loket en ontving een papiertjeals bewijs van storting. Precieseender ging het 500 jaar geleden.De koopman, die geld ontvangen had,hield het maar liever niet bij zich,doch bracht het bij iemand, die sterkekoffers had met zware sloten: eenkassier.Hij ontving als bewijs vanstorting eer» stukje papier, waaropvermeld was, hoeveel hij gestort haden als hij het weer uit de koffers vanden kassffir wilde hebben, dan moesthij daarvoor ook weer een stukje papier,voorzien van zijn handtekening,afgeven.Dat zijn dus twee heel eenvoudigefuncties, waar steeds echter heel watom te doen is geweest en waarbijsteeds heel wat geknoei is geweest.Doch daarnaast waren er altijd noglieden, die geld nodig hadden: koopliedenpm waren te kopen, vorsten om.oorlog te voeren, aspirant-bisschoppenom actie te voeren voor een benoeming,enz. enz.Die moesten derhalve crediet hebben.Ook dat komt vandaag aan den dagnog voor.Een arme drommel brengt zijn horlogenaar de lomrnerd.En in de Middeleeuwen brachten degenen,die geld nodig hadden hunkostbaarheden als onderpand naar deLombarden, lieden afkomstig uit Lombardijein Noord-Italië.Veelal woonden deze geldschieters bijeenin'hetzelfde straatje en van daardat men hier en daar ook in onze Nederlandsesteden nog de naam Lombardstraattegenkomt.Dit geldschieten vond eveneens plaatsdoor Joden, vooral ook, omdat hetlenen tegen vergoeding van rente doorde kerk verboden werd en een goedChristenmens dat dus niet deed. Aangeziende Joden deze opvatting niethuldigden en ook niet onder de kerkelijkeverboden, wat dit betreft, vielen,legden zij zich vaak op het geldlenentoe en. als men nu weet, datin de • Middeleeuwen buitengewoonhoge renten werden betaald, dan begrijptmen dat het begrip woeker alspoedig naar voren kwam en menzowel Lombarden als geldlenendeJoden voor woekeraars uitschold.Het ligt evenwel voor de hand, datjuist het verzet der kerk tegen hetuitlenen van geld, de woeker in dehand werkte.Het was vaak moeilijk om geld telenen en het gevolg was derhalve, datmen. zware rente moest betalen. Zoziet men ook hier, dat het een vanhet ander afhangt.De kerk, die de woeker dacht te bestrijden,riep juist de woeker en nogveel zwaarder in het leven.Hoe dit alles ook zij, de man, diecrediet verleende, was de bankier. Enhiermede hebben wij kennis gemaaktmet het drietal: wisselaar,'kassier enbankier, dat wrj nu nader onder deloupe zullen nemen.Het minst is nog veranderd in het'wisselkantoor.Het zijn ook nu nog betrekkelijkkleine kantoren, waar men vreemdgeld om kan ruilen tegen eigen gelden ook vreemd geld onderling. Degrote bankgebouwen bevatten vrijwelsteeds ook een afdeling wisselkantooren hebben daarmede het begin vanhet, thans de wereld omvattende,bankwezen nog in ere gehouden.Alleen nu kan men ruilen zowel hardgeld als papieren geld.Het papieren geld is een uitvindingvan betrekkelijk jonge datum. Wijspreken van bankpapier en dat is ookjuist, want het zijn banken geweest,die het eerst dit papieren geld in omloophebben gebracht; eigenlijk warenhet de Engelse goudsmeden, maar datzijn de voorlopers van de Engelsebankiers geweest.De eerste bank, die zich daar speciaalop toelegde, is een in 1658 opgerichteZweedse bank geweest, m^ar op groterschaal is het uitgeven van papierengeld in practijk gebracht door debekende in 1694 opgerichte „Bank ofEngland" en men kan dus wel zeggen,dat van die tijd af het papieren geldofficieel in omloop kwam.In ons land stond het „papieren geld"niet al te best aangeschreven; menvoelde voor het systeem aanvankelijkniet veel en eerst in 1814 bij de op- ,richting van de Nederlandse Bankwerd het systeem officieel te onzentingevoerd en ook toen nog was er bijhet zakenleven voor deze bank bitterweinig belangstelling.Er was dus — laat ons teruggaan totomstreeks 1600 — alleen maar hardgeld.Men moet zich dat eens duidelijkvoorstellen. Stel u voor een bedragvan tien duizend gulden; nu wordt datbetaald met b.v. tien bankbiljettenvan duizend gulden, welke men metgemak in zijn vestzak kan opbergen.Maar tien duizend harde zilveren guldensis een hele vracht. Er gaan ongeveertien gulden in een ons en duswegen 10.000 gulden rond 100 kg., hetgeeneen behoorlijke vracht is.Dat was niet alleen het .bezwaar.Er waren zo omstreeks 1600 in Europawel- honderden soorten munten inomloop, men noemde dat „specieënvan gelde" en ons woord specie voorhard geld herinnert daar nog aan..Die munten hadden verschillend gewicht,doch wat belangrijker was eenverschillend gehalte aan edel metaald.w.z. aan goud of aan zilver.Men kan namelijk van zuiver goudof zuiver zilver geen goede muntenmaken: er moet steeds nog wat anderDe AmsterdamseMunt — geboorteplaatsvan de(Foto:RijksdaalderA.P.-archief).metaal door worden gemengd, maarop het gehalte aan edel metaal kwamhet aan.Of een gulden b.v. op rond 10 gramlaat ons zeggen 9 gram zilver of zesgram zilver bevat, maakt veel uit,want juist dat zilver was de eigenlijkemuntwaarde. .Zilver en goud slijten haast niet, roestenniet en daarom noemt men dezemetalen „edel" en zij vormden duseen waardevast_middel in het ruilverkeer.Tegenwoordig weten wij precies hoeveelgoud in een gouden tientje zit;de Staat der Nederlanden, die dezegouden munten sloeg, knoeide daarniet mee, maar hetzelfde kan niet gezogdworden van al de vorsten enstaatjes, die vroeger ook muntensloegen.Vooral in de Middeleeuwen werd daaraardig mee geknoeid.Het was nu het speciale vak van dewisselaars om verstand te hebben vande werkelijke waarde der munten,m.a.w. zij moesten kunnen vaststellen,hoe groot het gehalte aan edel metaalwas der bij hen aangeboden munten.Zij hadden daartoe allerlei werktuigen.Het voornaamste was het „bicquet".Omstreeks 1600, dus in de tijd, dat onsland de naam had van de Republiekder Zeven Verenigde Provinciën, waseen gangbare zilveren munt de rijksdaalder,die twee gulden en 8 stuiverwaard was. In de Zuidelijke Nederlandenwerden kruisdaalders uitgegeven,die eenzelfde waarde hadden enook 48 stuivers deden.In 1612 ging de vorst der ZuidelijkeNederlanden, de aartshertog Albertus,ertoe over, kruisdaalders te slaan meteen geringer zilvergehalte en toengingen de poppen aan het dansen.De nieuwe kruisdaalder was nu minderwaard dan de Hollandse rijksdaalder.Al deden beide in de wandel48 stuivers.De handige kooplieden zorgden, datzij de nieuwe kruisdaalders in handenkregen én ruilden die dan voor degoede Hollandse rijksdaalders; zijbrachten die "naar de Zuidelijke Nederlandenen lieten deze omsmeltentot de nieuwe kruisdaalders en stakenzo een zoet winst j e in de zak.Dat was ten slotte het goed rechtdezer „kooplieden".Maar •— en dat kwam niet te pas —»zo iets deden ook de kassiers.Zij ontvingen allerlei goede ouderwetsemunten van het oude gehalte en zijontvingen ook de nieuwe/.Wat deden ze nu? Met net „bicquet"wogen zij de lichte munten uit dezware en gaven alleen de lichte muntenterug (licht dus in de zin vanminder zilver bevattende), spaardende zwaardere munten op en lietendeze weer omsmelten.Dat waren kwade praktijken.Want men bracht zijn goede geld enkreeg iets minder goed geld terug.Vooral het stadsbestuur van Amsterdamwas hier zeer verbolgen over.Reeds op 26 Januari 1613, dus kortnadat de kruisdaalders van minderallooi in omloop waren gekomen, namde ^oud-raad" van Amsterdam eenresolutie aan, waarin het heet:„getracht wordt seecKÊren silverenpenningh bij forme van een rijkcxdaler,hebbende aan d'ene zijde't wapen van de Ertshertoghenende aen d'ander zijde een Bourgonschcruys"voor een rijksdaalder uit te geven,hoewel, naar is vastgesteld, dat geldstukniet meer dan 45 stuiverswaard is.Er wordt vervolgens eenvoudig verboden,deze munt in omloop te.brengen.Ook toen zijn er in Amsterdam reedsheel wat goklustige mensen geweest,die de minderwaardige munten tochin omloop brachten, om ze te ruilenvoor meerwaardige en dan een zoetwinst j e te maken.Dat de kassiers en wisselaars daarlustig aan mee deden kan gevoeglijkworden aangenomen en daarom moestde overheid ook maatregelen treffenvan heel wat wijder strekking, wildehet muntbederf kunnen worden tegengegaan.De Staten-Generaal, dus de töenrmalige landsoverheid, deed dat doorin 1619 de waarde van de Rijksdaalderte brengen op 50 stui-ver, wat hijsindsdien is gebleven en voor dekruisdaalders uit het Zuiden maar 48stuiver te rekenen.De stad Amsterdam greep nog stevigerin; zij verbood het wisselaars- enkassiersbedrij f en richtte in datzelfdejaar 1619 de Amsterdamse Wisselbankop, welke tot taak kreeg voor dehandhaving van waardevast geld tezorgen.\\