Nota gemeentelijk archeologiebeleid <strong>Boxtel</strong>component kunnen hebben) is een beknopte studie gemaakt van enkele historische kaarten eneen aantal overzichtswerken zoals Coenen 2004 25 , Pel 2007 26 , Grote historische atlas Noord-Brabant ca. 1836 27 en Bonnebladen ca. 1900 28 , alsmede diverse kaartbladen van Verhees.Hierna volgt een overzicht van de toegevoegde objecten:1. Diverse bruggen en waterovergangenDe Dommel, de Essche Stroom en de Aa zijn alle belangrijke waterlopen binnen degemeente <strong>Boxtel</strong>. Reeds op de oudste, nog beschikbare kaarten (zijnde de kaart vanHendrik Verhees uit 1794) zijn op diverse plaatsen bruggen en overgangen tebemerken. Dergelijke objecten zijn doorgaans op gunstige locaties gebouwd, zoals eenknijpend beekdal of een doorwaadbare plek. Op plekken dus die waarschijnlijk vanoudsher -mogelijk al in de prehistorie- deze functie bekleedden.2. Diverse molens (water- en oliemolens)Langs de verschillende waterlopen binnen de gemeente lag een groot aantalwatermolens, maar ook oliemolens, zoals de Antelse molen, de Kasterense molen, enz.Ook deze objecten zijn op de oudste kaarten terug te vinden en zullen naar allewaarschijnlijkheid hun oorsprong in de (late) middeleeuwen hebben.3. Diverse kerken en kapellenKerken en kapellen zijn van oudsher stabiele objecten in een landschap, vaak vergezeldvan een begraafplaats. Ze vormen doorgaans ook een centrum of aanwijzing voor eenbewoningscluster. Ook deze objecten kennen naar alle waarschijnlijkheid een oorsprongin de (late) middeleeuwen.4. Redoutes of veldwerken uit 1839In de woelige jaren 1830-1839 is op bevel van kroonprins Willem II, die rondom 's-Hertogenbosch vertoefde en vreesde voor een Belgische inval, een stelling aangelegdtussen Cromvoirt en Sint Oedenrode. <strong>Boxtel</strong> was eveneens een onderdeel van dezeverdedigingslinie. De <strong>Boxtel</strong>se stelling bestond uit twaalf redoutes en loopgravenwaarvan er momenteel nog slechts twee zichtbaar zijn. Opmerkelijk is echter dat de<strong>Boxtel</strong>se redoutes nooit gefunctioneerd hebben, enkele maanden na de oprichting werdde vrede met België getekend.Deze objecten zijn na uitgebreide studie door de Heemkundevereniging <strong>Boxtel</strong> in kaartgebracht.5. Historische (land)huizen en kastelenAls er sociale differentiatie bestaat binnen een maatschappij, is deze differentiatie ookzichtbaar in het landschap. Vanaf de middeleeuwen woont het merendeel van debevolking in bescheiden huizen of boerderijen. De iets rijkeren hebben een(here)boerderij en de top van de maatschappij is gehuisvest in landhuizen of kastelen.Van het merendeel van de kleine huizen (van voor de kartografische weergaven) isbuiten de latere woonkernen weinig of niets meer op kaarten terug te vinden.25 Coenen J., 2002, Baanderheren, boeren en burgers. Een overzicht van de geschiedenis van <strong>Boxtel</strong>,Liempde en Gemonde, <strong>Boxtel</strong>.26 Pel H., 2007, Op de Kaart gezet; Hendrik Verhees. Politicus, kaartenmaker en waterstaatkundige 1744 -1813, <strong>Boxtel</strong>.27 Historische topografische atlas Noord-Brabant 1836-1843, 1/25000.28 Grote historische topografische atlas Noord Brabant 1905, 1/25000 en www. archis2.nl.68
Nota gemeentelijk archeologiebeleid <strong>Boxtel</strong>Archeologisch kunnen echter nog wel resten aanwezig zijn.. De (here)boerderijen, delandhuizen en de kastelen zijn doorgaans wel beter gedocumenteerd, beter bewaardgebleven en kennen vaak een continuïteit die vele generaties beslaat. Binnen degemeente <strong>Boxtel</strong> zijn diverse van dergelijke landhuizen en kastelen bekend: Jachtrust,kasteel Brederode, Ravendonk, Armenhuis, Roskam (gasthuishoef) en het Veldershuis.In onderstaande tabel en figuren zijn de toegevoegde objecten weergegeven.Volgnr. Naam X-coördinaat Y-coördinaat1 Jachtrust 151.074 400.8472 Mon Plaisir 152.128 402.0323 Veldershuis 152.072 396.2464 Gasthuishoef 152.365 397.4005 De Roschkam 152.622 397.2386 Armhoef 149.726 398.4767 Ravendonk 152.947 399.7768 Kerk Liempde 154.055 397.9689 Kerk <strong>Boxtel</strong> 150.816 400.13110 Sluis 153.526 399.15711 Kasterense watermolen 153.561 399.26312 oliemolen 149.595 400.90013 Watermolens Zandvliet 150.399 400.33914 ‘t Scheepje 150.550 401.15615 Brug 1 151.296 399.26216 Brug 2 149.793 399.95517 Brug 3 153.640 399.15118 Brug 4 149.277 399.50519 Brug 5 149.026 399.01020 Brug 6 149.213 397.78021 Papierfabriek 151.187 399.14022 Redoute Molenpad 150.547 400.28023 Redoute ’t Schipke 150.578 401.19624 Redoute Hoogheem en Haagakker 151.172151.251400.050399.89425 Redoute Konijnenberg 150.876 399.46926 Redoute Kasteellaan 150.553 399.59027 Redoute Spoorlijn 150.419 399.34128 Redoute Café de Kom 150.406 399.84529 Redoute Brukelsebrug 149.898 399.97430 Redoute Jan van Brabantstraat 149.729 400.43031 Redoute Molenwijk 149.463 400.81032 Redoute Esschebaan 149.019 401.375Tabel 4. toegevoegde bouwhistorische en historisch geografische elementen.69