Overeenstemming tussen het arbeidsrecht en de ...
Overeenstemming tussen het arbeidsrecht en de ...
Overeenstemming tussen het arbeidsrecht en de ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
InhoudDe begripp<strong>en</strong> ‘handicap’ <strong>en</strong> ‘gezondheid(stoestand)’ 5INLEIDING 5WETGEVING 6Internationale wetgeving 6Europese wetgeving 7Belgische wetgeving 8Vlaamse regelgeving 16Vergelijking met <strong>het</strong> Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk 25Ver<strong>en</strong>ig<strong>de</strong> Stat<strong>en</strong> 27Ne<strong>de</strong>rland: De Wet gelijke behan<strong>de</strong>ling op grond van handicap of chronische ziekte 28Re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> voor gehandicapt<strong>en</strong> op <strong>de</strong> arbeidsmarkt 30BEGRIP AANPASSING 31De Ka<strong>de</strong>rrichtlijn van 27 november 2000 31De Discriminatiewet van 25 februari 2003 32De Discriminatiewet van 10 mei 2007 33Het <strong>de</strong>creet van 8 mei 2002 houd<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>redige participaties op <strong>de</strong>arbeidsmarkt. 34Doelgroep re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> 34Soort<strong>en</strong> aanpassing<strong>en</strong> 34Criteria voor <strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> 37BEGRIP REDELIJKE AANPASSING 38Criteria om <strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijk te mak<strong>en</strong> 42Procedure van <strong>het</strong> totstandkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing 42Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk: Disability Discrimination Act 1995. 44Ne<strong>de</strong>rland: De Wet gelijke behan<strong>de</strong>ling op grond van handicap of chronische ziekte 442
Verhouding van <strong>de</strong> discriminatiewet(t<strong>en</strong>) met <strong>arbeidsrecht</strong>elijke norm<strong>en</strong> dieon<strong>de</strong>rscheid organiser<strong>en</strong> 48DE SITUATIE ONDER DE DISCRIMINATIEWET VAN 25 FEBRUARI 2003 48DE DISCRIMINATIEWET VAN 10 MEI 2007 49Arbeidsongeschiktheid in <strong>het</strong> <strong>arbeidsrecht</strong> 51DEFINITIE VAN ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHT 51GEVOLGEN VAN DE ARBEIDSONGESCHIKTHEID OP HET VOORTBESTAAN VAN DEARBEIDSOVEREENKOMST 52DEFINITIEVE ARBEIDSONGESCHIKTHEID 56AANBEVELINGEN 59Gezondheid bij werving <strong>en</strong> selectie 61INLEIDING 61DE RECHTVAARDIGING VAN DE BEOORDELING VAN DE GEZONDHEID DOOR EEN WERKGEVER 61Medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> 62In aanmerking nem<strong>en</strong> van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s 63HET RECHT OP PRIVACY 63Privacywet 64CAO nr. 38 inzake werving <strong>en</strong> selectie 69ARBEIDSGENEESKUNDE, DE WELZIJNSWET (4 AUGUSTUS 1996) EN HET KBGEZONDHEIDSTOEZICHT (28 MEI 2003) 70Het KB Gezondheidstoezicht van 28 mei 2003 70Werknemers die aan e<strong>en</strong> gezondheidstoezicht kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rworp<strong>en</strong> 71De beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> geschiktheid van <strong>de</strong> werknemer in <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> 72De appreciatieruimte van <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> 72WET MEDISCHE ONDERZOEKEN (28 JANUARI 2003) 74Doelstelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> wet 74De toelaatbaarheid van medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> 76An<strong>de</strong>re bepaling<strong>en</strong> 783
ANTIDISCRIMINATIEWET VAN 10 MEI 2007 79E<strong>en</strong> aantal begripp<strong>en</strong> 79CONCLUSIES 83Zijn vrag<strong>en</strong> of on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> gezondheid van e<strong>en</strong> werknemer of kandidaatwerknemergeoorloofd? En zo ja, on<strong>de</strong>r welke voorwaard<strong>en</strong>? 83Mag er met (informatie over) <strong>de</strong> gezondheid rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong>selectiebeslissing? En zo ja, welke juridische test geldt er ter zake? 84Hoe verhoudt <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet zich t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van an<strong>de</strong>re juridischebepaling<strong>en</strong> in dit domein? 85De handhaving 87BURGERRECHTELIJKE BEPALINGEN 87Nietigheid van teg<strong>en</strong>strijdige beding<strong>en</strong> <strong>en</strong> van clausules waarin wordt afgezi<strong>en</strong> van <strong>de</strong>bescherming van <strong>de</strong> Discriminatiewet 87Bescherming teg<strong>en</strong> represailles in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong> 88E<strong>en</strong> beschermingsvoorzi<strong>en</strong>ing teg<strong>en</strong> represailles buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> arbeidsverhouding 88E<strong>en</strong> forfaitaire scha<strong>de</strong>vergoeding 88De stakingsvor<strong>de</strong>ring 90De ver<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> bewijslast 92STRAFRECHTELIJKE BEPALINGEN 944
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’INLEIDINGHet woord ‘handicap’ werd voor <strong>het</strong> eerst gebruikt in Engeland rond 1653. E<strong>en</strong> gokspelletje,waarbij <strong>de</strong> inzet in e<strong>en</strong> hand in e<strong>en</strong> hoofd<strong>de</strong>ksel werd verstopt, heette to<strong>en</strong> hand-in-cap.Later werd <strong>het</strong> begrip handicap gebruikt in <strong>de</strong> Engelse paard<strong>en</strong>wedr<strong>en</strong>n<strong>en</strong>sfeer waar ou<strong>de</strong>re <strong>en</strong>zwakkere dier<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> start e<strong>en</strong> voorsprong kreg<strong>en</strong> door <strong>de</strong> beste paard<strong>en</strong> extra gewicht telat<strong>en</strong> meetors<strong>en</strong>.Vanaf <strong>de</strong> neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> eeuw werd <strong>het</strong> begrip meer algeme<strong>en</strong> gebruikt om person<strong>en</strong> met min<strong>de</strong>rfysieke of m<strong>en</strong>tale mogelijkhed<strong>en</strong> aan te duid<strong>en</strong>. 1Het taalgebruik dat in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving wordt gehanteerd om e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> groep te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>,toont aan in welke mate m<strong>en</strong> respect heeft voor die bewuste groep.Zo werd<strong>en</strong> person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap vroeger nogal oneerbiedig gebrekkig<strong>en</strong> of verminkt<strong>en</strong> 2g<strong>en</strong>oemd. Later kwam <strong>het</strong> begrip min<strong>de</strong>rvali<strong>de</strong> 3 op <strong>de</strong> propp<strong>en</strong>, maar sommig<strong>en</strong> associër<strong>en</strong> ditmet min<strong>de</strong>rwaardig zijn <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> om die red<strong>en</strong> <strong>de</strong> voorkeur aan <strong>het</strong> begrip an<strong>de</strong>rsvali<strong>de</strong>. 4In wetgev<strong>en</strong><strong>de</strong> akt<strong>en</strong> werd <strong>het</strong> begrip gehandicapte vervang<strong>en</strong> door <strong>de</strong> term ‘person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>handicap’. 5 Om e<strong>en</strong> gelijke behan<strong>de</strong>ling van gehandicapt<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> verzeker<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> zijin sommige gevall<strong>en</strong> bijzon<strong>de</strong>re aandacht.Gehandicapt<strong>en</strong> zijn in sommige gevall<strong>en</strong> namelijk niet gelijk aan niet-gehandicapt<strong>en</strong> <strong>en</strong> zoals <strong>het</strong>ongelijk behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van gelijk<strong>en</strong> discriminatie oplevert, doet <strong>het</strong> gelijk behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong> vanongelijk<strong>en</strong> dit ook.De gelijkebehan<strong>de</strong>lingsnorm br<strong>en</strong>gt met an<strong>de</strong>re woord<strong>en</strong> mee dat rek<strong>en</strong>ing moet word<strong>en</strong>gehoud<strong>en</strong> met relevante verschill<strong>en</strong> in die zin dat ongelijke gevall<strong>en</strong> ongelijk moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>behan<strong>de</strong>ld naar <strong>de</strong> mate van hun ongelijkheid.In sommige gevall<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tiatie dus wel word<strong>en</strong> toegestaan, op voorwaar<strong>de</strong> dat hiervoore<strong>en</strong> rechtvaardiging bestaat.Doch, <strong>het</strong> blijkt dat e<strong>en</strong> classificatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> naar geslacht of ras (volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> heers<strong>en</strong><strong>de</strong>rechtspraak) vrijwel nooit toelaatbaar is, terwijl differ<strong>en</strong>tiatie vanwege leeftijd of handicap veelvaker gerechtvaardigd blijkt. 6123456K. GOOSSENS, “De non-discriminatie van an<strong>de</strong>rsvalid<strong>en</strong>”, Or. 2005, 52;http://www.snopes.com/language/off<strong>en</strong>se/handicap.htm, laatst geconsulteerd op 12 juli 2007.KB 2 februari 1961 houd<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> coördinatie van <strong>de</strong> wetsbepaling<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> gebrekkig<strong>en</strong> <strong>en</strong> verminkt<strong>en</strong>,BS 18 maart 1961.E<strong>en</strong> Vlaams voorstel van <strong>de</strong>creet van 23 oktober 1986 heeft <strong>het</strong> begrip min<strong>de</strong>rvali<strong>de</strong> will<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> door <strong>de</strong>b<strong>en</strong>aming ‘gehandicapt<strong>en</strong>’.Zoals <strong>de</strong> burgerrecht<strong>en</strong>organisatie GRIP.On<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re in <strong>het</strong> Vlaams <strong>de</strong>creet van 27 juni 1990 houd<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> oprichting van e<strong>en</strong> Vlaams Fonds voor <strong>de</strong>Sociale Integratie van Person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Handicap, BS 8 augustus 1990.A.C. HENDRIKS, Gehandicapt<strong>en</strong>recht: e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong> juridische aspect<strong>en</strong> van discriminatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>met e<strong>en</strong> handicap in Ne<strong>de</strong>rland”, ’s-Grav<strong>en</strong>hage, SDU, 1999, 100.5
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’WETGEVINGInternationale wetgevingDat <strong>de</strong> roep om gelijke kans<strong>en</strong> voor gehandicapt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrij rec<strong>en</strong>t f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> is, blijkt uit <strong>de</strong>wetgeving, zowel op internationaal als op nationaal vlak.In <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> norm<strong>en</strong> vindt m<strong>en</strong> handicap als discriminatiegrond aanvankelijk niet uitdrukkelijkterug.Handicap di<strong>en</strong>t veelal te word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rgebracht on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> op<strong>en</strong>-ein<strong>de</strong>-criteria zoals‘an<strong>de</strong>re status’ of ‘an<strong>de</strong>re grond’.Handicap wordt on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re niet expliciet vermeld in <strong>de</strong> Universele Verklaring van <strong>de</strong> Recht<strong>en</strong>van <strong>de</strong> M<strong>en</strong>s (U.V.R.M.) noch in <strong>het</strong> Internationaal Verdrag inzake Burger- <strong>en</strong> Politieke Recht<strong>en</strong>(I.V.B.P.R). Discriminatie op grond van handicap is verbod<strong>en</strong> als discriminatie op grond van‘<strong>en</strong>ige an<strong>de</strong>re status’.Kracht<strong>en</strong>s artikel 2, eerste lid van <strong>het</strong> U.V.R.M. 7 <strong>en</strong> artikel 26 I.V.B.P.R zijn on<strong>de</strong>rscheid ofdiscriminatie op grond van ras, kleur, geslacht, taal, godsdi<strong>en</strong>st, politieke of an<strong>de</strong>re overtuiging,nationale of maatschappelijke afkomst, eig<strong>en</strong>dom of fortuin, geboorte of <strong>en</strong>ige an<strong>de</strong>re statusverbod<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> handicap niet expliciet wordt vermeld als discriminatiegrond is discriminatieop grond van handicap verbod<strong>en</strong> als discriminatie op grond van ‘<strong>en</strong>ige an<strong>de</strong>re status’.Rechterlijke toetsing van artikel 2 U.V.R.M. lijkt echter niet evid<strong>en</strong>t aangezi<strong>en</strong> wordtaang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze bepaling slechts <strong>de</strong> status heeft van e<strong>en</strong> aanbeveling. Van artikel 26I.V.B.P.R. daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> wordt wel aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze rechtstreekse werking heeft voor watbetreft <strong>het</strong> g<strong>en</strong>ot van <strong>de</strong> sociale grondrecht<strong>en</strong>.Op Europees niveau treft m<strong>en</strong> in artikel 14 van <strong>het</strong> Europese Verdrag van <strong>de</strong> Recht<strong>en</strong> van <strong>de</strong>M<strong>en</strong>s (E.V.R.M) ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> discriminatieverbod aan met betrekking tot <strong>de</strong> door <strong>het</strong> verdrag<strong>en</strong> <strong>de</strong> daarbij behor<strong>en</strong><strong>de</strong> protocoll<strong>en</strong> gegaran<strong>de</strong>er<strong>de</strong> recht<strong>en</strong>. Ook hier treft m<strong>en</strong> <strong>de</strong> discriminatiegrond‘handicap’ niet aan, maar eindigt <strong>de</strong> bepaling weer met e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamd op<strong>en</strong>-ein<strong>de</strong>criterium.8 Artikel 14 E.V.R.M is overig<strong>en</strong>s, in teg<strong>en</strong>stelling tot artikel 26 I.V.B.P.R. dat e<strong>en</strong>zelfstandig recht belichaamt, e<strong>en</strong> accessoire bepaling waardoor er op dit artikel slechts e<strong>en</strong>beroep kan word<strong>en</strong> gedaan, zodra e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r materieel verdragsrecht in <strong>het</strong> geding is.Rechtstreekse werking van <strong>de</strong> E.V.R.M.-bepaling<strong>en</strong> wordt thans algeme<strong>en</strong> aanvaard.Dat handicap in voormel<strong>de</strong> norm<strong>en</strong> niet uitdrukkelijk staat vermeld maar slechts kan word<strong>en</strong>gebracht on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> verzamelnorm ‘an<strong>de</strong>re status of an<strong>de</strong>re grond’ heeft gevolg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> praktijk.Rechters lijk<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> toetsing van <strong>de</strong>ze norm<strong>en</strong> namelijk e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid te mak<strong>en</strong> naargelang<strong>het</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> dan wel <strong>het</strong> onb<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rscheidingscriterium. In <strong>het</strong> eerste geval toetst <strong>de</strong>rechter doorgaans veel integraler, <strong>het</strong>ge<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e e<strong>en</strong> hoger beschermingsniveaubetek<strong>en</strong>t. Bij e<strong>en</strong> verme<strong>en</strong><strong>de</strong> discriminatie op e<strong>en</strong> niet uitdrukkelijk vermel<strong>de</strong> grond, zoals78Deze verbodsbepaling heeft <strong>en</strong>kel betrekking op <strong>de</strong> in <strong>de</strong> verklaring opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrijhed<strong>en</strong>.K. VAN DEN LANGENBERGH, “Discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong> bij aanwerving: e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse” inD. CUYPERS, Gelijkheid in <strong>het</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>: gelijkheid zon<strong>de</strong>r gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>?, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2003, nr. 40.6
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’handicap, zal <strong>de</strong> rechter veelal volstaan met e<strong>en</strong> marginale toetsing <strong>en</strong> laat hij veel ruimte voorre<strong>de</strong>lijkheidsoverweging<strong>en</strong>. 9Ook in diverse I.L.O.-conv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> waarin <strong>het</strong> gelijkheidsbeginsel uitwerkingheeft gekreg<strong>en</strong>, wordt naar <strong>het</strong> criterium handicap niet uitdrukkelijk verwez<strong>en</strong>.Europese wetgevingE<strong>en</strong> uitzon<strong>de</strong>ring op voorgaan<strong>de</strong> norm<strong>en</strong> die <strong>het</strong> criterium handicap niet uitdrukkelijk vermeld<strong>en</strong>vormt <strong>het</strong> artikel 13 van <strong>het</strong> in 1997 in Amsterdam herzi<strong>en</strong>e E.G.-Verdrag.Dit artikel bepaalt dat <strong>de</strong> Raad van Ministers, binn<strong>en</strong> haar bevoegdheid, op voorstel van <strong>de</strong>Commissie <strong>en</strong> nadat <strong>het</strong> Europees Parlem<strong>en</strong>t is gehoord, met e<strong>en</strong>parigheid van stemm<strong>en</strong> kanbesluit<strong>en</strong> om pass<strong>en</strong><strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> te treff<strong>en</strong> om discriminatie op grond van geslacht, ras,etnische afkomst, godsdi<strong>en</strong>st of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid tebestrijd<strong>en</strong>.Dit artikel heeft ge<strong>en</strong> rechtstreekse werking maar verle<strong>en</strong>t <strong>de</strong> Europese Unie <strong>de</strong> bevoegdheidterzake maatregel<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>.Voor wat betreft <strong>het</strong> terrein van <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid werd uitvoering gegev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong>ze bepalingdoor <strong>de</strong> Richtlijn van <strong>de</strong> Raad van 27 november 2000 tot instelling van e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> ka<strong>de</strong>r voorgelijke behan<strong>de</strong>ling in arbeid <strong>en</strong> beroep. 10Overe<strong>en</strong>komstig artikel 1 van <strong>de</strong> richtlijn bestaat haar doel erin met betrekking tot arbeid <strong>en</strong>beroep e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> ka<strong>de</strong>r te creër<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> bestrijding van discriminatie op grond van godsdi<strong>en</strong>stof overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid zodat in <strong>de</strong> Lidstat<strong>en</strong> <strong>het</strong> beginselvan gelijke behan<strong>de</strong>ling kan word<strong>en</strong> toegepast.WADDINGTON <strong>en</strong> BELL 11 wijz<strong>en</strong> erop dat <strong>de</strong> nieuwe richtlijn<strong>en</strong> <strong>de</strong> bescherming teg<strong>en</strong> discriminatievan <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> min<strong>de</strong>rheidsgroep<strong>en</strong> weliswaar op e<strong>en</strong> substantieel hoger niveau br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,maar dat e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rlinge hiërarchie <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong> blijft bestaan.Voortaan is ras <strong>de</strong> best bescherm<strong>de</strong> discriminatiegrond, gevolgd door geslacht <strong>en</strong> nationaliteit,met aan <strong>de</strong> staart <strong>de</strong> in <strong>de</strong> ka<strong>de</strong>rrichtlijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> grond<strong>en</strong>.De omzetting van <strong>de</strong>ze Ka<strong>de</strong>rrichtlijn moest gebeur<strong>en</strong> vóór 2 <strong>de</strong>cember 2003.Om <strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong> met betrekking tot discriminatie op grond van leeftijd <strong>en</strong> handicap uit tevoer<strong>en</strong> kon <strong>de</strong>ze termijn ev<strong>en</strong>wel, indi<strong>en</strong> nodig, word<strong>en</strong> verl<strong>en</strong>gd tot 2 <strong>de</strong>cember 2006.Het begrip handicap wordt niet in <strong>de</strong> Europese Ka<strong>de</strong>rrichtlijn ge<strong>de</strong>finieerd.Ook <strong>het</strong> Handvest van <strong>de</strong> grondrecht<strong>en</strong> van <strong>de</strong> Europese Unie van 7 <strong>de</strong>cember 2000 bevat e<strong>en</strong>bepaling betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> handicap.91011A.G. HENDRIKS, Gelijke toegang tot <strong>de</strong> arbeid voor gehandicapt<strong>en</strong>, Dev<strong>en</strong>ter, Kluwer, 1999, 212;K. VAN DEN LANGENBERGH, “Discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong> bij aanwerving” in D. CUYPERS, Gelijkheid in <strong>het</strong><strong>arbeidsrecht</strong>: gelijkheid zon<strong>de</strong>r gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>?, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2003, 149.Richtl. Raad E.G. nr. 2000/78, 27 november 2000 tot instelling van e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> ka<strong>de</strong>r voor gelijke behan<strong>de</strong>lingin arbeid <strong>en</strong> beroep, Pb. L. 2 <strong>de</strong>cember 2000, afl. 303, 16, hierna Ka<strong>de</strong>rrichtlijn.L. WADDINGTON <strong>en</strong> M. BELL, “More equal than others: Distinguishing European union Equality Directives”, C.M.L.Rev. 2001, 610.7
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Artikel 21 § 1 van <strong>het</strong> Handvest bepaalt: “Elke discriminatie, met name op grond van geslacht,ras, kleur, etnische of sociale afkomst, g<strong>en</strong>etische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, taal, godsdi<strong>en</strong>st of overtuiging<strong>en</strong>,politiek of an<strong>de</strong>re d<strong>en</strong>kbeeld<strong>en</strong>, <strong>het</strong> behor<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> nationale min<strong>de</strong>rheid, vermog<strong>en</strong>, geboorte,e<strong>en</strong> handicap, leeftijd of seksuele geaardheid is verbod<strong>en</strong>.”Het Handvest bevat ook e<strong>en</strong> bepaling met betrekking tot <strong>de</strong> integratie van person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>handicap. Artikel 26 luidt als volgt: “<strong>de</strong> Unie erk<strong>en</strong>t <strong>en</strong> eerbiedigt <strong>het</strong> recht van person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>handicap op maatregel<strong>en</strong> die beog<strong>en</strong> hun zelfstandigheid, hun maatschappelijke <strong>en</strong> beroepsintegratie<strong>en</strong> hun <strong>de</strong>elname aan <strong>het</strong> geme<strong>en</strong>schapslev<strong>en</strong> te bewerkstellig<strong>en</strong>.”Veelal neemt m<strong>en</strong> aan dat e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk van discriminatie is, dat van <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>linguitgaat. Er is sprake van directe discriminatie wanneer iemand ongunstiger wordt behan<strong>de</strong>lddan e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r op grond van e<strong>en</strong> verbod<strong>en</strong> niet-relevant <strong>en</strong> doorgaans nauw met <strong>de</strong>persoon verbond<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tiatiecriterium (zoals handicap). Bij indirecte discriminatie daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong>schuilt <strong>de</strong> ongelijkheid niet zozeer in <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lingswijze, die in beginsel gelijk is, maarin <strong>de</strong> ongelijke effect<strong>en</strong> van zo’n behan<strong>de</strong>lingswijze. De keuze van e<strong>en</strong> og<strong>en</strong>schijnlijk neutraaldiffer<strong>en</strong>tiatiecriterium kan immers resulter<strong>en</strong> in ongelijke uitkomst<strong>en</strong>. Bij indirecte discriminatiewordt er gebruik gemaakt van e<strong>en</strong> niet-verbod<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheidingscriterium dat niettemin on<strong>de</strong>rscheidvanwege e<strong>en</strong> verbod<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tiatiecriterium tot gevolg heeft. De int<strong>en</strong>tie van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e,met name of <strong>het</strong> al dan niet <strong>de</strong> bedoeling was te discriminer<strong>en</strong> doet niet ter zake. 12C<strong>en</strong>traal bij <strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>ling van indirecte discriminatie staat <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> materiële gelijkheid,waarbij <strong>het</strong> erom gaat wat <strong>het</strong> effect van e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> han<strong>de</strong>lswijze in <strong>de</strong> praktijk is. Als <strong>het</strong>effect van formeel gelijke behan<strong>de</strong>ling uitsluiting is, is er sprake van indirecte discriminatie.Belgische wetgevingTot 2003 beschikte België slechts over één regelgev<strong>en</strong><strong>de</strong> akte die e<strong>en</strong> discriminatieverbod opgrond van handicap <strong>en</strong> ziekte(verled<strong>en</strong>) bevatte. 13Het gaat om CAO nr. 38 van 6 <strong>de</strong>cember 1983 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> werving <strong>en</strong> <strong>de</strong> selectie van werknemers.14De CAO werd reeds in 1983 geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevatte to<strong>en</strong> reeds <strong>en</strong>kele criteria op grond waarvanniet mocht word<strong>en</strong> gediscrimineerd. 15Het <strong>de</strong>el ‘verplichting<strong>en</strong>’ van <strong>de</strong> CAO bevat on<strong>de</strong>r meer artikel 2bis dat bepaalt dat “<strong>de</strong> aanwerv<strong>en</strong><strong>de</strong>werkgever <strong>de</strong> sollicitant<strong>en</strong> niet op discriminer<strong>en</strong><strong>de</strong> wijze mag behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. De werkgevermoet tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> procedure alle sollicitant<strong>en</strong> gelijk behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. Daarbij mag hij ge<strong>en</strong>on<strong>de</strong>rscheid mak<strong>en</strong> op grond van persoonlijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, wanneer <strong>de</strong>ze ge<strong>en</strong> verband houd<strong>en</strong>met <strong>de</strong> functie of met <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rneming, behalve indi<strong>en</strong> zulks wettelijk wordt vereistof toegelat<strong>en</strong>. Zo mag <strong>de</strong> werkgever in principe ge<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid mak<strong>en</strong> op grond van on<strong>de</strong>ran<strong>de</strong>re ziekteverled<strong>en</strong> <strong>en</strong> handicap.12131415O. DE SCHUTTER, Discriminations et Marché du travail. Liberté et égalité dans les rapports d’emploi, Brussel, P.I.E.-Peter Lang, 2001, 93.Om volledig te zijn vermeld<strong>en</strong> we ook nog <strong>de</strong> Wet 16 april 1963 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> sociale reclassering van <strong>de</strong>min<strong>de</strong>r-valid<strong>en</strong>. Deze wet is echter nooit e<strong>en</strong> succes geweest.CAO nr. 38, 6 <strong>de</strong>cember 1983 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> werving <strong>en</strong> selectie van werknemers, BS 28 juli 1984, zoalsgewijzigd door CAO nr. 38quater, 14 juli 1999 <strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> verbind<strong>en</strong>d verklaard bij KB 31 augustus 1999, BS21 september 1999.Art. 2bis bevatte <strong>de</strong> grond<strong>en</strong> leeftijd, geslacht, burgerlijke stand, nationaliteit, politieke of lev<strong>en</strong>sovertuiging,lidmaatschap van e<strong>en</strong> vakbond of e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re organisatie <strong>en</strong> ziekteverled<strong>en</strong> <strong>en</strong> se<strong>de</strong>rt 1991 <strong>de</strong> grond<strong>en</strong> ras,huidskleur, afkomst, of nationale of etnische afstamming.8
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’De grond handicap werd echter pas in 1999 16 aan <strong>het</strong> lijstje met verbod<strong>en</strong> criteria toegevoegd.Het begrip handicap wordt niet omschrev<strong>en</strong> in <strong>de</strong>ze CAO.Bij <strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>ling van <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid op grond van e<strong>en</strong> persoonlijk elem<strong>en</strong>t wordt <strong>het</strong> relevantiebeginselgehanteerd: <strong>de</strong> werkgever mag ge<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid mak<strong>en</strong> op grond van persoonlijkeelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, behalve wanneer <strong>de</strong>ze verband houd<strong>en</strong> met <strong>de</strong> functie of <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rneming.De persoonlijk elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong> handicap, mog<strong>en</strong> dus <strong>en</strong>kel in aanmerking kom<strong>en</strong> in<strong>de</strong> mate dit relevant is voor <strong>de</strong> arbeidsrelatie. 17Bij <strong>de</strong> discriminatie op grond van handicap wordt <strong>het</strong> relevantiebeginsel sterk op <strong>de</strong> proefgesteld volg<strong>en</strong>s Frank HENDRICKX. Het relevantiebeginsel geeft aan <strong>de</strong> werkgever e<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>diging.E<strong>en</strong> mogelijke ver<strong>de</strong>diging is dat <strong>de</strong> werkgever aantoont dat <strong>de</strong> red<strong>en</strong> van <strong>de</strong> voor <strong>de</strong>beweer<strong>de</strong> ongeoorloof<strong>de</strong> han<strong>de</strong>ling, of <strong>de</strong> beweer<strong>de</strong> discriminatie, niet geleg<strong>en</strong> is in <strong>de</strong> handicapvan <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e, maar in zijn of haar algem<strong>en</strong>e ongeschiktheid om <strong>de</strong> functie uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>.M<strong>en</strong> kan vermoed<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze ver<strong>de</strong>diging <strong>het</strong>zelf<strong>de</strong> resultaat zal hebb<strong>en</strong> als <strong>het</strong> bewijs dat <strong>het</strong>principieel verbod<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid wel werd gemaakt, maar op verantwoor<strong>de</strong> wijze gelet op <strong>de</strong>relevantie van <strong>de</strong> functie.De wetgever vraagt dat <strong>de</strong> sollicitant <strong>de</strong> rechter zou overtuig<strong>en</strong> dat hij of zij wel <strong>de</strong>gelijk gekwalificeerdkan word<strong>en</strong> als hebb<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>en</strong> handicap, maar tegelijkertijd ook van <strong>het</strong> feit dat <strong>de</strong>zehandicap niet van zulke aard is om hem of haar te belett<strong>en</strong> <strong>de</strong> functie in kwestie uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>.Als oplossing voor dit probleem zou m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> str<strong>en</strong>gere toepassing moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van <strong>het</strong> relevantiebegsinel,waarbij <strong>de</strong> bewijslast naar <strong>de</strong> werkgever zou word<strong>en</strong> geschov<strong>en</strong>. 18 Dit vindt metin <strong>de</strong> CAO niet terug, in teg<strong>en</strong>stelling tot <strong>de</strong> Discriminatiewet. Aangezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> CAO niets bepaaltover <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> bewijslast zijn <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e regels van toepassing, <strong>de</strong> bewijslast ligt bij<strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e die beweert slachtoffer te zijn van discriminatie.Zelfs indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> gehandicapte sollicitant zou slag<strong>en</strong> in <strong>de</strong> zware bewijslast zal <strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijke uitkomstvoor hem zeer mager zijn. Sanctioner<strong>en</strong> van overtreding<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze collectieve arbeidsovere<strong>en</strong>komstligt namelijk niet voor <strong>de</strong> hand. De CAO voorziet zelf ge<strong>en</strong> sancties zodat m<strong>en</strong>voor <strong>de</strong> beteugeling van overtreding<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong> is op an<strong>de</strong>re rechtsnorm<strong>en</strong>. Zo bepaaltartikel 56 van <strong>de</strong> CAO-wet on<strong>de</strong>r meer dat <strong>de</strong> werkgever, zijn aangesteld<strong>en</strong> of lasthebbers diezich schuldig hebb<strong>en</strong> gemaakt aan e<strong>en</strong> overtreding van e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> verbind<strong>en</strong>d verklaar<strong>de</strong>overe<strong>en</strong>komst gestraft kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gevang<strong>en</strong>isstraf <strong>en</strong>/of geldboete. Maar in <strong>de</strong>praktijk hecht m<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> toepassing van <strong>de</strong>ze strafbepaling weinig belang. 19Wanneer we <strong>de</strong> Discriminatiewet (hierover later meer) vergelijk<strong>en</strong> met <strong>de</strong> CAO nr. 38 dan stell<strong>en</strong>we vast dat <strong>de</strong>ze veel ruimer is dan <strong>de</strong> CAO. Terwijl <strong>de</strong>ze laatste <strong>en</strong>kel van toepassing is metbetrekking tot <strong>de</strong> fase van <strong>de</strong> werving <strong>en</strong> <strong>de</strong> selectie in <strong>de</strong> private sector, is <strong>de</strong> Discriminatiewetook van toepassing op <strong>de</strong> overheidssector, <strong>en</strong> dat niet alle<strong>en</strong> met betrekking tot <strong>de</strong> fase van <strong>de</strong>werving <strong>en</strong> <strong>de</strong> selectie, maar aangaan<strong>de</strong> <strong>de</strong> ganse arbeidsverhouding. Er wordt explicietvoorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> recht voor gehandicapt<strong>en</strong> tot re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>, <strong>het</strong>ge<strong>en</strong> in <strong>de</strong> CAO nr. 38niet <strong>het</strong> geval is. Althans, <strong>het</strong> is niet expliciet voorzi<strong>en</strong>. Ook introduceert <strong>de</strong> Discriminatiewet <strong>de</strong>ver<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> bewijslast. Burgerrechtelijke <strong>en</strong> strafrechtelijke sancties zijn voorzi<strong>en</strong> in <strong>de</strong> wet.16171819Via CAO nr. 38quater van 14 juli 1999.S. DEMEESTERE <strong>en</strong> J. HOFKENS, Discriminatierecht in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong>, Brussel, Ced. Samsom, 2003.F. HENDRICKX, “Discriminatie bij werving <strong>en</strong> selectie: seksuele geaardheid <strong>en</strong> handicap.”, Or. 2000, 73 p.J. HUYS, “Ge<strong>en</strong> verweer teg<strong>en</strong> discriminatie. Sam<strong>en</strong>leving sp<strong>en</strong><strong>de</strong>ert miljard<strong>en</strong> om gehandicapt<strong>en</strong> weg tedrumm<strong>en</strong> uit arbeidsmarkt”, Ons Recht, 14 maart 2001, 4.9
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Dit betek<strong>en</strong>t wellicht niet dat <strong>de</strong> CAO nr. 38 overbodig geword<strong>en</strong> is, aangezi<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele van <strong>de</strong>verbod<strong>en</strong> grond<strong>en</strong> zoals voorzi<strong>en</strong> in <strong>het</strong> artikel 2bis ge<strong>en</strong> plaats hebb<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> nieuweDiscriminatiewet van 10 mei 2007, d<strong>en</strong>k maar aan <strong>het</strong> lidmaatschap van e<strong>en</strong> vakbond.De Ka<strong>de</strong>rrichtlijn werd op Belgisch nationaal vlak omgezet door <strong>de</strong> Discriminatiewet van25 februari 2003.Ook <strong>de</strong>ze Discriminatiewet 20 bevatte ge<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie van <strong>het</strong> begrip handicap.De Belgische discriminatiewet van 2003 bood bescherming teg<strong>en</strong> discriminatie die gebaseerdwas op één of meer<strong>de</strong>re van 16 grond<strong>en</strong>, waaron<strong>de</strong>r ‘handicap’, ‘huidige of toekomstigegezondheidstoestand’ <strong>en</strong> ‘fysieke eig<strong>en</strong>schap’. 21De wet ging dus ver<strong>de</strong>r dan <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn, die <strong>en</strong>kel handicap vermeldt als verbod<strong>en</strong> discriminatiegrond.Op 6 oktober 2004 heeft <strong>het</strong> Grondwettelijk Hof 22 zich uitgesprok<strong>en</strong> over twee annulatieberoep<strong>en</strong>gericht teg<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze Discriminatiewet. 23Het Grondwettelijk Hof besloot dat <strong>de</strong> wet niet strookte met <strong>het</strong> gelijkheidsbeginsel vervat in <strong>de</strong>artikel<strong>en</strong> 10 <strong>en</strong> 11 van <strong>de</strong> Grondwet, doordat zij bepaal<strong>de</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong> vermeld<strong>de</strong> <strong>en</strong>an<strong>de</strong>re niet (taal <strong>en</strong> politieke overtuiging).Immers, <strong>de</strong> verregaan<strong>de</strong> bescherming teg<strong>en</strong> discriminatie op grond van bepaal<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rscheidingsgrond<strong>en</strong>impliceert dat <strong>de</strong>ze bescherming niet geldt voor discriminatie op grond van an<strong>de</strong>regrond<strong>en</strong>.Het Hof motiveer<strong>de</strong> <strong>de</strong> vernietiging als volgt: “De wetgever heeft uitdrukkelijk geopteerd voore<strong>en</strong> systeem van bescherming teg<strong>en</strong> discriminatie, waarin ongelijke behan<strong>de</strong>ling slechts discriminatiezal uitmak<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> dat verschil in behan<strong>de</strong>ling niet objectief gerechtvaardigd is.” Ervanuitgaan<strong>de</strong> dat er steeds e<strong>en</strong> mogelijkheid bestaat e<strong>en</strong> verschil in behan<strong>de</strong>ling te motiver<strong>en</strong>, heeft<strong>het</strong> Hof geopteerd dat <strong>het</strong> niet pertin<strong>en</strong>t is om <strong>het</strong> verbod op discriminatie te beperk<strong>en</strong> totbepaal<strong>de</strong> grond<strong>en</strong>, zoals ras, leeftijd of handicap. Uit <strong>de</strong> inhoud van <strong>het</strong> arrest volgt dat diegrond<strong>en</strong> die terug te vind<strong>en</strong> zijn in internationale overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, in overweging moet<strong>en</strong>word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.Het Grondwettelijk Hof schrapte <strong>de</strong> door <strong>de</strong> Belgische wetgever geselecteer<strong>de</strong> grond<strong>en</strong> voor watbetreft <strong>het</strong> burgerrechtelijke <strong>en</strong> procesrechtelijke luik van <strong>de</strong> wet.Het gevolg van dit arrest was dat er e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> discriminatieverbod ontstond dat zichuitstrekte tot e<strong>en</strong><strong>de</strong>r welk on<strong>de</strong>rscheidingscriterium.De wet kon daardoor word<strong>en</strong> gebruikt om alle on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> te bestrijd<strong>en</strong>, ongeacht <strong>de</strong> grondwaarop ze war<strong>en</strong> gebaseerd.Marc DE VOS me<strong>en</strong><strong>de</strong> dat dit e<strong>en</strong> heikel uitgangspunt is in <strong>de</strong> context van personeelsbeleidwaarin ongelijke behan<strong>de</strong>ling via selectie, promotie, beloning of ontslag e<strong>en</strong> ro<strong>de</strong> draad is. Dezesituatie gaat volg<strong>en</strong>s hem van heikel naar absurd wanneer <strong>de</strong> mogelijkheid van rechtvaardigingvan discriminatie wordt bekek<strong>en</strong>. De Discriminatiewet maakt immers e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid <strong>tuss<strong>en</strong></strong>directe <strong>en</strong> indirecte discriminatie. Doordat <strong>het</strong> Grondwettelijk Hof <strong>de</strong> beperk<strong>en</strong><strong>de</strong> opsomming20212223Wet 25 februari 2003 ter bestrijding van discriminatie <strong>en</strong> tot wijziging van <strong>de</strong> wet van 15 februari 1993 totoprichting van e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor racismebestrijding, BS 17 maart 2003.De an<strong>de</strong>re grond<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in <strong>de</strong> wet war<strong>en</strong>: geslacht, zog<strong>en</strong>aamd ras, huidskleur, afkomst, nationale ofetnische afstamming, seksuele geaardheid, burgerlijke staat, geboorte, fortuin, leeftijd, geloof of lev<strong>en</strong>sbeschouwing.Vroegere Arbitragehof.Arbitragehof 6 oktober 2004 (157/2004).10
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’van verbod<strong>en</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong> had vervang<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> discriminatieverbod was<strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid <strong>tuss<strong>en</strong></strong> directe <strong>en</strong> indirecte discriminatie irrelevant geword<strong>en</strong>. Er war<strong>en</strong> ge<strong>en</strong>neutrale criteria meer. Elke ongelijke behan<strong>de</strong>ling, op welk criterium ook gebaseerd, was immersper <strong>de</strong>finitie e<strong>en</strong> verbod<strong>en</strong> directe discriminatie.Door <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e Discriminatiewet was er dan ook meer overlapping <strong>en</strong> interfer<strong>en</strong>tie metbestaan<strong>de</strong> arbeidswetgeving dan oorspronkelijk <strong>het</strong> geval was. 24E<strong>en</strong> van <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> van dit algem<strong>en</strong>e discriminatieverbod was dat <strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijke invulling van<strong>de</strong> verbod<strong>en</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong> in hand<strong>en</strong> van <strong>de</strong> rechters lag. Hierdoor kon <strong>de</strong> wet onmogelijktegemoetkom<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> ess<strong>en</strong>tiële vereist<strong>en</strong> van transparantie, precisie, voorspelbaarheid,effectiviteit <strong>en</strong> rechtszekerheid. Dit zijn <strong>de</strong> vereist<strong>en</strong> die voortvloei<strong>en</strong> uit Europese regelgeving.Me<strong>de</strong> omwille hiervan werd op 10 mei 2007 e<strong>en</strong> nieuwe Discriminatiewet 25 uitgevaardigd. 26Ook hier koos m<strong>en</strong> weer voor e<strong>en</strong> limitatieve lijst van verbod<strong>en</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong> met on<strong>de</strong>rmeer <strong>de</strong> grond<strong>en</strong> ‘handicap’, ‘fysieke eig<strong>en</strong>schap’ <strong>en</strong> ‘huidige of toekomstige gezondheidstoestand’.27Artikel 3 van <strong>de</strong> wet stelt dat ze e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> ka<strong>de</strong>r wil creër<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> bestrijding van discriminatieop grond van leeftijd, seksuele geaardheid, burgerlijke staat, geboorte, vermog<strong>en</strong>, geloofof lev<strong>en</strong>sbeschouwing, politieke overtuiging, taal, huidige of toekomstige gezondheidstoestand,e<strong>en</strong> handicap, e<strong>en</strong> fysieke of g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schap of sociale afkomst.De wet werd gepubliceerd in <strong>het</strong> Belgisch Staatsblad van 30 mei 2007 <strong>en</strong> is <strong>de</strong>rhalve vantoepassing sinds 9 juni 2007.Het materieel toepassingsgebied van <strong>de</strong> discriminatiewet van 10 mei 2007 omvat ook <strong>de</strong>arbeidsbetrekking<strong>en</strong>, met name <strong>de</strong> betrekking<strong>en</strong> die on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid, <strong>de</strong> voorwaard<strong>en</strong>voor toegang tot arbeid, <strong>de</strong> arbeidsvoorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> ontslagregeling<strong>en</strong> omvatt<strong>en</strong>, <strong>en</strong>dit:- zowel in <strong>de</strong> op<strong>en</strong>bare als in <strong>de</strong> private sector;- zowel voor arbeid in loondi<strong>en</strong>st, onbetaal<strong>de</strong> arbeid, arbeid in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r vanstageovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, leerovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, beroepsinlevingsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> startbaanovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> of arbeid als zelfstandige;- voor alle niveaus van beroepshiërarchie <strong>en</strong> voor alle activiteitstakk<strong>en</strong>;- ongeacht <strong>de</strong> statutaire of contractuele regeling van <strong>de</strong> persoon die <strong>de</strong> arbeid verricht;- met uitzon<strong>de</strong>ring van bepaal<strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong> in <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rwijs die ge<strong>en</strong> fe<strong>de</strong>ralebevoegdheid vorm<strong>en</strong>. 28De nieuwe Discriminatiewet wordt ingeleid door e<strong>en</strong> reeks <strong>de</strong>finities. Cruciaal zijn <strong>de</strong> begripp<strong>en</strong>on<strong>de</strong>rscheid <strong>en</strong> discriminatie. De term on<strong>de</strong>rscheid heeft e<strong>en</strong> neutrale connotatie, terwijl ‘discriminatie’expliciet doelt op wat niet kan gerechtvaardigd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus verbod<strong>en</strong> is.De Wet stelt dat e<strong>en</strong> direct on<strong>de</strong>rscheid <strong>de</strong> situatie is die zich voordoet wanneer iemand ongunstigerwordt behan<strong>de</strong>ld dan e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r in e<strong>en</strong> vergelijkbare situatie wordt, is of zou word<strong>en</strong>2425262728M. DE VOS, “De bestrijding van discriminatie in <strong>de</strong> arbeidsverhouding: van impasse naar doorbraak”, R.W. 2006,326.Wet ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie, BS 30 mei 2007Op <strong>de</strong>ze datum werd<strong>en</strong> nog 2 an<strong>de</strong>re ‘discriminatiewett<strong>en</strong>’ uitgevaardigd, met name <strong>de</strong> Wet ter bestrijding vandiscriminatie <strong>tuss<strong>en</strong></strong> vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> mann<strong>en</strong> (nieuwe G<strong>en</strong><strong>de</strong>rwet) <strong>en</strong> <strong>de</strong> Wet tot wijziging van <strong>de</strong> wet van 30 juli 1981tot bestraffing van bepaal<strong>de</strong> door racisme of x<strong>en</strong>ofobie ingegev<strong>en</strong> dad<strong>en</strong> (<strong>de</strong> nieuwe Racismewet).Interessant is dat ook <strong>de</strong> grond g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schap in <strong>de</strong> lijst met verbod<strong>en</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong> werdopg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.Artikel 4, 1° Wet ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie van 10 mei 2007.11
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’behan<strong>de</strong>ld op basis van één van <strong>de</strong> bescherm<strong>de</strong> criteria. 29 Directe discriminatie is dan <strong>het</strong> directon<strong>de</strong>rscheid op grond van e<strong>en</strong> beschermd criterium dat niet gerechtvaardigd kan word<strong>en</strong> opgrond van <strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> in <strong>de</strong> wet. 30Indirect on<strong>de</strong>rscheid is voortaan ge<strong>de</strong>finieerd als <strong>de</strong> situatie die zich voordoet wanneer e<strong>en</strong>og<strong>en</strong>schijnlijke neutrale bepaling, maatstaf of han<strong>de</strong>lswijze person<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>merkt door e<strong>en</strong>bepaald beschermd criterium, in vergelijking met an<strong>de</strong>re person<strong>en</strong> bijzon<strong>de</strong>r kan b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. 31Indirecte discriminatie is <strong>het</strong> indirect on<strong>de</strong>rscheid op basis van e<strong>en</strong> beschermd criterium dat nietgerechtvaardigd kan word<strong>en</strong> door <strong>de</strong> in <strong>de</strong> wet voorzi<strong>en</strong>e rechtvaardigingsgrond<strong>en</strong>. 32Elke vorm van discriminatie op grond van e<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bescherm<strong>de</strong> criteria is verbod<strong>en</strong>. On<strong>de</strong>rdiscriminatie wordt verstaan: directe discriminatie, indirecte discriminatie, opdracht tot discriminer<strong>en</strong>,intimidatie <strong>en</strong> voor wat betreft handicap, <strong>de</strong> weigering om re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> tetreff<strong>en</strong> t<strong>en</strong> voor<strong>de</strong>le van person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap. 33Wat di<strong>en</strong><strong>en</strong> we nu te verstaan on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> term ‘handicap’?Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding van <strong>de</strong> nieuwe discriminatiewet van 10 mei 2007 werd<strong>en</strong>ge<strong>en</strong> discussies gevoerd omtr<strong>en</strong>t <strong>de</strong> begripsomschrijving van handicap.De conclusie van M. DE VOS tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire hoorzitting was dat “<strong>de</strong> politieke keuzes in<strong>de</strong>ze materie reeds in 2003 gemaakt werd<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat <strong>de</strong> voorligg<strong>en</strong><strong>de</strong> wetsontwerp<strong>en</strong> die keuzesniet in vraag stell<strong>en</strong>. Zij beantwoord<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s aan e<strong>en</strong> aantal Europese verplichting<strong>en</strong> dieev<strong>en</strong>min in vraag kunn<strong>en</strong> gesteld word<strong>en</strong>.” 34Als we kijk<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 25 februari 2003valt op dat er toch wel wat gediscussieerd werd over <strong>het</strong> al dan niet invoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> wettelijke<strong>de</strong>finitie.Mevrouw <strong>de</strong> Schamphelaere stel<strong>de</strong> in <strong>de</strong> S<strong>en</strong>aat e<strong>en</strong> am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t voor om e<strong>en</strong> artikel3quinquies in te voer<strong>en</strong> in <strong>de</strong> Discriminatiewet.Dit zou dan luid<strong>en</strong> als volgt: “Voor <strong>de</strong> toepassing van <strong>de</strong>ze wet wordt on<strong>de</strong>r handicap verstaan:e<strong>en</strong> fysieke of psychische stoornis of beperking die e<strong>en</strong> belemmering vormt voor e<strong>en</strong> normaletoegang tot <strong>en</strong>/of participatie aan <strong>de</strong> diverse aspect<strong>en</strong> van <strong>het</strong> lev<strong>en</strong>”. 35Het begrip handicap moet dus ruim word<strong>en</strong> geïnterpreteerd.Het gaat om “alle vorm<strong>en</strong> van discriminatie die verband houd<strong>en</strong> met alle soort<strong>en</strong> handicaps,ongeacht welke”. 36Bij <strong>het</strong> hanter<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze <strong>de</strong>finitie is <strong>het</strong> ess<strong>en</strong>tieel dat m<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houdt met <strong>de</strong> interactie<strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> stoornis of beperking, <strong>en</strong>erzijds, <strong>en</strong> <strong>de</strong> reactie daarop van <strong>de</strong> omgeving bij <strong>het</strong>ontstaan van e<strong>en</strong> handicap. E<strong>en</strong> stoornis of beperking veroorzaakt e<strong>en</strong> handicap voor zover erge<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> tot stand kom<strong>en</strong>. Door <strong>de</strong>rgelijke re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> wordt <strong>de</strong>2930313233343536Artikel 4, 6° van <strong>de</strong> Wet.Artikel 4, 7° van <strong>de</strong> Wet.Artikel 4, °8 van <strong>de</strong> Wet.Artikel 4, 9° van <strong>de</strong> Wet.Artikel 14 van <strong>de</strong> Wet.Verslag nam<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Commissie voor <strong>de</strong> justitie, uitgebracht door <strong>de</strong> heer Eric Libert, Parl.Doc. Kamer, 2006-2007,nr. 2720/9, 145.Wetsvoorstel ter bestrijding van discriminatie <strong>en</strong> tot wijziging van <strong>de</strong> Wet van 15 februari 1993 tot oprichting vane<strong>en</strong> C<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> racismebestrijding, Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat 2001-02, nr.2 – 12/14, 3.Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat 2001-02, nr. 2, 12/15, 158.12
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’toegang <strong>en</strong>/of <strong>de</strong> participatie ‘g<strong>en</strong>ormaliseerd’ <strong>en</strong> kan <strong>het</strong> belemmer<strong>en</strong><strong>de</strong> effect (dat e<strong>en</strong> stoornisof beperking tot e<strong>en</strong> handicap maakt) word<strong>en</strong> opgehev<strong>en</strong> of beperkt. 37Dit am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t werd echter ingetrokk<strong>en</strong> nadat <strong>de</strong> hoofdindi<strong>en</strong>er, <strong>de</strong> heer Mahoux, had verdui<strong>de</strong>lijktdat door <strong>het</strong> gebruik van <strong>het</strong> woord ‘handicap’ alle vorm<strong>en</strong> van discriminatie werd<strong>en</strong>beoogd die verband houd<strong>en</strong> met alle soort<strong>en</strong> handicaps, ongeacht welke <strong>en</strong> dat “ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>keleverwijzing naar e<strong>en</strong> officiële invaliditeitsschaal, naar e<strong>en</strong> specifiek invaliditeitsperc<strong>en</strong>tage, nochnaar één of an<strong>de</strong>re ziekte” werd gemaakt omdat elke opsomming immers <strong>de</strong> uitsluiting zouimplicer<strong>en</strong> van wat niet vermeld staat. 38Ook in <strong>de</strong> Kamer kwam diezelf<strong>de</strong> <strong>de</strong>finitie ter sprake door e<strong>en</strong> am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t van mevrouwSchauvliege.Ook zij wil<strong>de</strong> e<strong>en</strong> nieuw artikel lat<strong>en</strong> invoer<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie van <strong>het</strong> begrip handicapbevatte. 39Maar ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s dit am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t werd ingetrokk<strong>en</strong>.Enerzijds vond m<strong>en</strong> <strong>het</strong> niet raadzaam om e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie op te nem<strong>en</strong>, zodat <strong>het</strong> begrip ruim kanword<strong>en</strong> uitgelegd. An<strong>de</strong>rzijds vond <strong>de</strong> Regeringscommissaris <strong>het</strong> toch nuttig om <strong>het</strong> concept teverdui<strong>de</strong>lijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> stel<strong>de</strong> zij dat on<strong>de</strong>r handicap di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong> “e<strong>en</strong> fysieke, s<strong>en</strong>soriële,verstan<strong>de</strong>lijke of psychische stoornis of beperking die e<strong>en</strong> belemmering kan vorm<strong>en</strong> voore<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>waardige participatie aan <strong>de</strong> in <strong>de</strong> discriminatiewet vermel<strong>de</strong> toepassingsdomein<strong>en</strong>.” 40De am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t<strong>en</strong> tot aanneming van e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie werd<strong>en</strong> dus zowel in <strong>de</strong> S<strong>en</strong>aat als in <strong>de</strong>Kamer verworp<strong>en</strong>.M<strong>en</strong> wil<strong>de</strong> zich niet aan e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie bind<strong>en</strong> die tot gevolg zou kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dat zak<strong>en</strong> die nietbinn<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitie viel<strong>en</strong> uitgeslot<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.Er werd dus ook bewust gekoz<strong>en</strong> om niet te verwijz<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> officiële invaliditeitsschaal, e<strong>en</strong>specifiek invaliditeitsperc<strong>en</strong>tage of e<strong>en</strong> of an<strong>de</strong>re ziekte, omdat e<strong>en</strong> opsomming e<strong>en</strong> uitsluitingzou betek<strong>en</strong><strong>en</strong> van al <strong>het</strong>ge<strong>en</strong> niet in <strong>de</strong> opsomming wordt vermeld. 41De wetgever heeft dui<strong>de</strong>lijk aangegev<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> begrip handicap niet al te beperk<strong>en</strong>d magword<strong>en</strong> uitgelegd, maar hoe ruim <strong>het</strong> concept dan wel precies is, blijft ondui<strong>de</strong>lijk, ook on<strong>de</strong>r d<strong>en</strong>ieuwe Discriminatiewet van 10 mei 2007.K. Van d<strong>en</strong> Lang<strong>en</strong>bergh bracht e<strong>en</strong> aantal ess<strong>en</strong>tiële vrag<strong>en</strong> in kaart die onbeantwoordblijv<strong>en</strong>. 42- Zo is ondui<strong>de</strong>lijk of handicap beperkt is tot e<strong>en</strong> ‘effectieve handicap’ of ook ‘verme<strong>en</strong><strong>de</strong>handicap’ omvat. An<strong>de</strong>rsvalid<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> immers vaak niet alle<strong>en</strong> af te rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met hun effec-373839404142Am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t nr. 170Verslag nam<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Commissie voor Justitie uitgebracht door mevrouw Kaçar, Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat 2001-2002, nr. 2-12/15, 158.Wetsontwerp ter bestrijding van discriminatie <strong>en</strong> tot wijziging van <strong>de</strong> wet van 15 februari 1993 tot oprichting vane<strong>en</strong> C<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> racismebestrijding, Parl.Doc. Kamer 2001-02, nr. 1578/008, 28.Verslag nam<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Commissie voor <strong>de</strong> Justitie uitgebracht door <strong>de</strong> heer Joseph Ar<strong>en</strong>s <strong>en</strong> mevrouw KarineLalieux, Parl.Doc. Kamer 2001-2002, nr. 1578/008, 31 <strong>en</strong> 48; C. BAYART, Discriminatie teg<strong>en</strong>over differ<strong>en</strong>tiatie,Larcier, G<strong>en</strong>t, 2004, 387-89.J. VRIELINK, S. SOTTIAUX <strong>en</strong> D. DE PRINS, “De Antidiscriminatiewet - e<strong>en</strong> artikelsgewijze analyse (<strong>de</strong>el 1), NjW2003/23, 265, nr. 31.K. VAN DEN LANGENBERGH, ‘Discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong> bij aanwerving: e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse in UFSIA,Vrijheid <strong>en</strong> gelijkheid, <strong>de</strong> horizontale werking van <strong>het</strong> gelijkheidsbeginsel <strong>en</strong> <strong>de</strong> nieuwe antidiscriminatiewet,Antwerp<strong>en</strong>, Maklu, 2003, 454-455; C. BAYART, Discriminatie teg<strong>en</strong>over differ<strong>en</strong>tiatie, G<strong>en</strong>t, Larcier, 2004, 388.13
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’tieve handicap maar ook met vooroor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> die daaraan t<strong>en</strong> onrechte verbond<strong>en</strong> zijn. Alsklassiek voorbeeld geldt e<strong>en</strong> vooroor<strong>de</strong>el over e<strong>en</strong> rolstoelgebruiker waarvan – totaal t<strong>en</strong>onrechte – ook vermoed wordt dat hij te kamp<strong>en</strong> heeft met verstan<strong>de</strong>lijke beperking<strong>en</strong>.Verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> auteurs gev<strong>en</strong> aan dat zelfs verme<strong>en</strong><strong>de</strong> handicaps on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bedoel<strong>de</strong> reikwijdtevan <strong>het</strong> begrip uit <strong>de</strong> wet kunn<strong>en</strong> vall<strong>en</strong>, dit zou m<strong>en</strong> ook kunn<strong>en</strong> afleid<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>tairevoorbereiding van <strong>de</strong> nieuwe Discriminatiewet;- Ondui<strong>de</strong>lijkheid bestaat ook over <strong>de</strong> vraag of <strong>het</strong> begrip handicap beperkt is tot ‘huidigehandicap’ of ook uitgebreid mag word<strong>en</strong> tot ‘gewez<strong>en</strong> handicap’ of tot ‘te verwacht<strong>en</strong> handicap’.Wat betreft toekomstige of gewez<strong>en</strong> handicaps lop<strong>en</strong> <strong>de</strong> m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s sommigeauteurs zoud<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze wel on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> begrip vall<strong>en</strong>. Deze visie gaat ervan uit dat handicaps nietnoodzakelijk onomkeerbaar zijn <strong>en</strong> dat daarmee ook t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van bepaal<strong>de</strong> ziektes e<strong>en</strong>verplichting bestaat om re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong> als <strong>de</strong>ze ge<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redige belastingbetek<strong>en</strong><strong>en</strong>. An<strong>de</strong>re auteurs pleit<strong>en</strong> hierteg<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn van m<strong>en</strong>ing dat tij<strong>de</strong>lijke invaliditeit <strong>en</strong>ziektes in beginsel niet on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> begrip handicap gebracht kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, on<strong>de</strong>r meer omdat“gezondheidstoestand” als aparte discriminatiegrond vermeld staat. Dit zou er direct op kunn<strong>en</strong>wijz<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> niet <strong>de</strong> bedoeling zou zijn om te voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> verplichting tot aanpassing<strong>en</strong> t<strong>en</strong>behoeve van dieg<strong>en</strong><strong>en</strong> die behor<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> laatste categorie. 43- Ondui<strong>de</strong>lijkheid is er ver<strong>de</strong>r ook of van e<strong>en</strong> handicap slechts sprake kan zijn in geval van e<strong>en</strong>‘tij<strong>de</strong>lijke invaliditeit’.In <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2003 (<strong>en</strong> die van 2007) werd (wordt) ook <strong>de</strong> ‘huidige <strong>en</strong> toekomstigegezondheidstoestand’ beschouwd als e<strong>en</strong> mogelijke discriminatiegrond. Deze beoog<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rmeer bescherming te bied<strong>en</strong> aan bestaan<strong>de</strong>, ev<strong>en</strong>tueel <strong>de</strong>g<strong>en</strong>eratieve ziektes maar vooral ookaan ziektes die in hoof<strong>de</strong> van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> persoon nog niet tot uiting war<strong>en</strong> gekom<strong>en</strong> maar diemet waarschijnlijkheid voorspeld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op basis van g<strong>en</strong>etische test<strong>en</strong>.Er bestond discussie of <strong>de</strong> indi<strong>en</strong>ers van <strong>de</strong> wet ook <strong>het</strong> medische verled<strong>en</strong> van <strong>de</strong> persoonwild<strong>en</strong> bescherm<strong>en</strong>. De bewoording van <strong>de</strong> wet, namelijk ‘huidige of toekomstige gezondheidstoestand’leek e<strong>en</strong>duidig <strong>de</strong> gewez<strong>en</strong> gezondheidstoestand, die wel uitdrukkelijk was opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>in CAO nr. 38, uit te sluit<strong>en</strong> als verbod<strong>en</strong> grond van discriminatie.Uit <strong>de</strong> voorbereiding<strong>en</strong> van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2003 valt echter op te mak<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> grondweliswaar in <strong>de</strong> eerste plaats bescherming beoogt te bied<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> voorspell<strong>en</strong><strong>de</strong> g<strong>en</strong>etisc<strong>het</strong>ests, maar dat m<strong>en</strong> ook wel <strong>de</strong>gelijk <strong>het</strong> medische verled<strong>en</strong> van <strong>de</strong> persoon beoog<strong>de</strong> tebescherm<strong>en</strong>.De Discriminatiewet van 10 mei 2007 vermeldt daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> ook nog ‘g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schap’als verbod<strong>en</strong> discriminatiegrond. Dit verbod is uiteraard van belang in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> voorspell<strong>en</strong><strong>de</strong>g<strong>en</strong>etische test<strong>en</strong>.Ook <strong>de</strong> ‘fysieke eig<strong>en</strong>schap’ is e<strong>en</strong> expliciete discriminatiegrond in <strong>de</strong> Discriminatiewet.Inzake <strong>het</strong> criterium fysieke eig<strong>en</strong>schap werd, net zoals bij <strong>het</strong> begrip handicap, ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>keleverdui<strong>de</strong>lijking gebod<strong>en</strong> in <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding.Bepaal<strong>de</strong> rechtsleer stelt dat m<strong>en</strong> – rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met één van <strong>de</strong> doelstelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong>wet, namelijk bescherming bied<strong>en</strong> aan grond<strong>en</strong> die inher<strong>en</strong>t zijn aan e<strong>en</strong> persoon <strong>en</strong> waarop hij43D. DE PRINS, S. SOTTIAUX <strong>en</strong> J. VRIELINK, Handboek discriminatierecht, Antwerp<strong>en</strong>, Kluwer, 2003.14
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’of zij ge<strong>en</strong> vat heeft – kan veron<strong>de</strong>rstell<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> moet gaan om fysieke eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> waarvoor<strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e niet zelf heeft gekoz<strong>en</strong>. D<strong>en</strong>k maar aan <strong>het</strong> hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kleine of juiste<strong>en</strong> grote gestalte, corpul<strong>en</strong>tie, kaalheid, wijnvlekk<strong>en</strong>, mooi of lelijk zijn, <strong>en</strong>z. 44De kwalificatie van discriminatie op grond van handicap, op grond van huidige of toekomstigegezondheidstoestand, op grond van fysieke eig<strong>en</strong>schap of op grond van g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schapis van groot belang.Enkel voor handicap geldt <strong>de</strong> verplichting tot “re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>”.De Discriminatiewet ziet <strong>de</strong> weigering tot <strong>het</strong> treff<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> t<strong>en</strong> voor<strong>de</strong>levan person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap als e<strong>en</strong> vorm van indirecte discriminatie. 45Ook voor <strong>de</strong> rechtvaardiging van discriminatie is <strong>de</strong> kwalificatie van <strong>de</strong> discriminatiegrond vanbelang.In <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2007 wordt, voor wat betreft <strong>de</strong> in <strong>de</strong> richtlijn<strong>en</strong> (o.a. <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn)vermel<strong>de</strong> criteria <strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>het</strong> toepassingsgebied van <strong>de</strong>ze richtlijn<strong>en</strong>, voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong>systeem van rechtvaardiging.Concreet verbiedt <strong>de</strong> wet dus, voor wat betreft handicap, ie<strong>de</strong>r direct on<strong>de</strong>rscheid in arbeidsbetrekking<strong>en</strong>dat niet gerechtvaardigd kan word<strong>en</strong> op basis van e<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong>beroepsvereiste. Voor directe discriminatie op grond van handicap geldt dus e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> rechtvaardigingssyteem.46Voor direct on<strong>de</strong>rscheid op basis van <strong>de</strong> overige bescherm<strong>de</strong> criteria (<strong>en</strong> direct on<strong>de</strong>rscheid opbasis van <strong>de</strong> Europese criteria buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> arbeidsbetrekking<strong>en</strong>) geldt e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> rechtvaardigingssyteem.Direct on<strong>de</strong>rscheid gebaseerd op huidige of toekomstige gezondheidstoestand, fysiekeeig<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schap vormt, in <strong>de</strong> arbeidsbetrekking<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> discriminatie, in<strong>de</strong> mate <strong>het</strong> objectief gerechtvaardigd kan word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> legitiem doel <strong>en</strong> <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> voor<strong>het</strong> bereik<strong>en</strong> van dat doel pass<strong>en</strong>d <strong>en</strong> noodzakelijk zijn. 47Inzake indirect on<strong>de</strong>rscheid werd ook geopteerd voor e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> stelsel, waarin <strong>het</strong> objectieve <strong>en</strong>gerechtvaardig<strong>de</strong> verschil in behan<strong>de</strong>ling toegelat<strong>en</strong> is. 48Associatieve discriminatieIn geval van associatieve discriminatie vindt <strong>de</strong> min<strong>de</strong>r gunstige behan<strong>de</strong>ling plaats op grondvan <strong>het</strong> feit dat m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> persoon associeert met e<strong>en</strong> persoon die e<strong>en</strong> beschermdk<strong>en</strong>merk bezit.In <strong>de</strong> Discriminatiewet vind<strong>en</strong> we <strong>de</strong>ze vorm van discriminatie niet terug.In <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 10 mei 2007 vind<strong>en</strong> we <strong>en</strong>kelterug dat “Wat <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> discriminatie via associatie betreft, wordt <strong>de</strong> vraag of hierin werdvoorzi<strong>en</strong> in <strong>de</strong> <strong>de</strong>finities die zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in <strong>de</strong> richtlijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> of ze werd<strong>en</strong> omgezet in <strong>de</strong>wetsontwerp<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>teel behan<strong>de</strong>ld voor <strong>het</strong> Hof van Justitie (zaak C-303-06)”. 49444546474849D. DE PRINS, S. SOTTIAUX <strong>en</strong> J. VRIELINK, Handboek discriminatierecht, Antwerp<strong>en</strong>, Kluwer, 2003.Art. 14 Wet ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie van 10 mei 2007, BS 30 mei 2007, hiernaDiscriminatiewet 2007.Art. 8 § 1 Discriminatiewet 2007.Art. 7 Discriminatiewet 2007.Art. 9 Discriminatiewet 2007.Verslag nam<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Commissie voor justitie, uitgebracht door <strong>de</strong> heer Eric Libert, Parl.Doc. Kamer 2006-2007, nr.2720/9, 240.15
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Verme<strong>en</strong>d k<strong>en</strong>merk.Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 10 mei 2007 werd uitdrukkelijkgesteld dat <strong>het</strong> discriminatierecht ook geldt t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van person<strong>en</strong> waarvan t<strong>en</strong>onrechte wordt vermoed dat zij <strong>de</strong> bescherm<strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> verton<strong>en</strong>. 50Temporeel toepassingsgebied van <strong>de</strong> nieuwe Discriminatiewet.Noch in <strong>de</strong> Wet zelf, noch in <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding ervan kan <strong>en</strong>ige verwijzing word<strong>en</strong>teruggevond<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> werking van <strong>de</strong> nieuwe wet in <strong>de</strong> tijd.Bijgevolg geld<strong>en</strong> <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e regels. De nieuwe Discriminatiewet werd gepubliceerd in <strong>het</strong>Belgisch Staatsblad van 30 mei 2007 <strong>en</strong> is <strong>de</strong>rhalve van toepassing vanaf 9 juni 2007.Hoe moet<strong>en</strong> ongelijkhed<strong>en</strong> die zich vóór 9 juni 2007 voor<strong>de</strong>d<strong>en</strong> nu beoor<strong>de</strong>eld word<strong>en</strong>? Wellichtmoet e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid gemaakt word<strong>en</strong> <strong>tuss<strong>en</strong></strong> vier tijdvakk<strong>en</strong>:- <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> vóór 27 maart 2003: vóór <strong>de</strong> inwerkingtreding van <strong>de</strong> Discriminatiewet van25 februari 2003 kan slechts word<strong>en</strong> teruggegrep<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> vroegere wetgeving die al danniet richtlijn conform geïnterpreteerd moet word<strong>en</strong>;- vanaf 27 maart 2003 tot 6 oktober 2004 gold <strong>de</strong> originele versie van <strong>de</strong> Discriminatiewet van25 februari 2003 (o.a. geslot<strong>en</strong> lijst discriminatiegrond<strong>en</strong>);- vanaf 6 oktober 2004 tot 9 juni 2007 gold <strong>de</strong> ge<strong>de</strong>eltelijk vernietig<strong>de</strong> versie van <strong>de</strong> Discriminatiewetvan 25 februari 2003 met e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> discriminatieverbod;- vanaf 9 juni 2007 geldt <strong>de</strong> nieuwe Discriminatiewet <strong>en</strong> zijn <strong>de</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong> opnieuwbeperkt. 51Vlaamse regelgevingDecreet houd<strong>en</strong><strong>de</strong> ev<strong>en</strong>redige participaties op <strong>de</strong> arbeidsmarkt van 8 mei 2002Het Decreet Ev<strong>en</strong>redige participatie is <strong>de</strong> omzetting van <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>r- <strong>en</strong> <strong>de</strong> rasrichtlijn op Vlaamsniveau.Ev<strong>en</strong>redige participatie op <strong>de</strong> arbeidsmarkt <strong>en</strong> gelijke behan<strong>de</strong>ling zijn twee c<strong>en</strong>trale principesvan <strong>het</strong> Vlaamse werkgeleg<strong>en</strong>heidsbeleid.Artikel 5 § 1 van <strong>het</strong> <strong>de</strong>creet bepaalt dat “<strong>het</strong> Vlaams werkgeleg<strong>en</strong>heidsbeleid moet word<strong>en</strong>georganiseerd volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> principes van <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>redige participatie <strong>en</strong> <strong>de</strong> gelijke behan<strong>de</strong>ling:1° Het beginsel van ev<strong>en</strong>redige participatie houdt in dat <strong>de</strong> <strong>de</strong>elname aan <strong>de</strong> arbeidsmarkt inverhouding staat tot <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>stelling van <strong>de</strong> beroepsbevolking <strong>en</strong> dat <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>redige participatievan kans<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> wordt gewaarborgd;2° <strong>het</strong> beginsel van gelijke behan<strong>de</strong>ling houdt <strong>de</strong> afwezigheid van elke vorm van directe <strong>en</strong>indirecte discriminatie of intimidatie op <strong>de</strong> arbeidsmarkt in”.5051Verslag nam<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Commissie voor justitie, uitgebracht door <strong>de</strong> heer Eric Libert, Parl.Doc. Kamer 2006-2007, nr.2720/9, 41-42.A. WITTERS <strong>en</strong> I. VERHELST, “Nieuwe discriminatieregels in arbeidszak<strong>en</strong>”, Or. 2007, 169-170.16
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Het Vlaamse <strong>de</strong>creet is e<strong>en</strong> hulpmid<strong>de</strong>l teg<strong>en</strong> o.a. <strong>het</strong> bevecht<strong>en</strong> van discriminatie op grond vanhandicap, gezondheidstoestand <strong>en</strong> fysieke eig<strong>en</strong>schap. Het is immers van toepassing op allekans<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>.Net zomin als bij <strong>de</strong> totstandkoming van dit <strong>de</strong>creet werd bij <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding van<strong>het</strong> voorstel van <strong>de</strong>creet tot wijziging van <strong>het</strong> Vlaams Decreet van 2002 ingegaan op <strong>de</strong> begripsomschrijvingvan handicap <strong>en</strong> van <strong>de</strong> gezondheidsgerelateer<strong>de</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong>. 52Oprichtings<strong>de</strong>creet van <strong>het</strong> Vlaamse Ag<strong>en</strong>tschap voor person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicapWaar we wel e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie kunn<strong>en</strong> terugvind<strong>en</strong> van <strong>het</strong> begrip handicap is in <strong>het</strong> oprichtings<strong>de</strong>creetvan <strong>het</strong> Vlaamse ag<strong>en</strong>tschap voor person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap van 7 mei 2004. 53E<strong>en</strong> handicap wordt in dit <strong>de</strong>creet ge<strong>de</strong>finieerd als “elk langdurig <strong>en</strong> belangrijk participatieprobleemvan e<strong>en</strong> persoon dat te wijt<strong>en</strong> is aan <strong>het</strong> sam<strong>en</strong>spel <strong>tuss<strong>en</strong></strong> functiestoorniss<strong>en</strong> vanm<strong>en</strong>tale, psychische, lichamelijke of zintuiglijke aard, beperking<strong>en</strong> bij <strong>het</strong> uitvoer<strong>en</strong> van activiteit<strong>en</strong><strong>en</strong> persoonlijke externe factor<strong>en</strong>.”Ook <strong>het</strong> sam<strong>en</strong>werkingsprotocol betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> interpretatie van <strong>het</strong> begrip re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>54 dat <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> Belgische bestuursniveaus werd geslot<strong>en</strong> in <strong>de</strong> schoot van<strong>de</strong> Interministeriële Confer<strong>en</strong>tie voor person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap bevat ge<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie van <strong>het</strong>begrip handicap.De memorie van toelichting van dit protocol stelt wel dat “naar analogie met <strong>de</strong> antidiscriminatieweter uitdrukkelijk wordt gekoz<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie in <strong>het</strong> protocol zelf op te nem<strong>en</strong>. Op diemanier wil m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beperkte opvatting van <strong>het</strong> begrip handicap vermijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> evoluties in <strong>de</strong><strong>de</strong>finitie van ‘persoon met e<strong>en</strong> handicap’ niet in <strong>de</strong> weg staan.” In elk geval kom<strong>en</strong> <strong>de</strong> person<strong>en</strong>in aanmerking die e<strong>en</strong> handicap verton<strong>en</strong> zoals die is omschrev<strong>en</strong> in <strong>de</strong> Internationale Classificatievan <strong>het</strong> m<strong>en</strong>selijk Functioner<strong>en</strong> (ICF), zoals bekrachtigd door <strong>de</strong> Wereldgezondheidsorganisatieop 22 mei 2001, met name “elk langdurig <strong>en</strong> belangrijk participatieprobleem van e<strong>en</strong>persoon dat te wijt<strong>en</strong> is aan <strong>het</strong> sam<strong>en</strong>spel <strong>tuss<strong>en</strong></strong> 1) functiestoorniss<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>tale,psychische, lichamelijke of zintuiglijke aard, 2) beperking<strong>en</strong> bij <strong>het</strong> uitvoer<strong>en</strong> van activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong>3) persoonlijke <strong>en</strong> externe factor<strong>en</strong>.”De memorie van toelichting voegt daaraan toe dat “e<strong>en</strong> persoon kan gebor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>handicap of er later weg<strong>en</strong>s ziekte, e<strong>en</strong> ongeval of ou<strong>de</strong>rdom door word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong>” <strong>en</strong> dat“ie<strong>de</strong>re persoon wi<strong>en</strong>s <strong>de</strong>elname aan <strong>het</strong> maatschappelijk of professionele lev<strong>en</strong> beperkt ofbelemmerd is, <strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> person<strong>en</strong> die door <strong>de</strong> wet word<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d als zijn<strong>de</strong> gehandicapt, in<strong>de</strong> zin van <strong>het</strong> protocol beschouwd wordt als e<strong>en</strong> persoon met e<strong>en</strong> handicap”.525354Toelichting bij <strong>het</strong> voorstel van <strong>de</strong>creet van <strong>de</strong> her<strong>en</strong> Jan Laurys, Chokri Mahassine <strong>en</strong> Joris Vand<strong>en</strong>broucke,mevrouw Annick De Rid<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>de</strong> heer Jan Peumans houd<strong>en</strong><strong>de</strong> wijziging van <strong>het</strong> <strong>de</strong>creet van 8 mei 2002houd<strong>en</strong><strong>de</strong> ev<strong>en</strong>redige participatie op <strong>de</strong> arbeidsmarkt <strong>en</strong> van <strong>het</strong> <strong>de</strong>creet van 30 april 2004 houd<strong>en</strong><strong>de</strong>sociaalrechtelijk toezicht, Parl.Doc. Vl. Parl., 2006-2007, nr. 1027/1.Decreet 7 mei 2004 tot oprichting van <strong>het</strong> intern verzelfstandigd ag<strong>en</strong>tschap met rechtspersoonlijkheid VlaamsAg<strong>en</strong>tschap voor Person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Handicap, BS 11 juni 2004.Protocol van 19 juli 2007 <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale staat, <strong>de</strong> Vlaamse Geme<strong>en</strong>schap, <strong>de</strong> Franse Geme<strong>en</strong>schap, <strong>de</strong>Duitstalige Geme<strong>en</strong>schap, <strong>het</strong> Waals Gewest, <strong>het</strong> Brussels Hoofdste<strong>de</strong>lijk Gewest, <strong>de</strong> Geme<strong>en</strong>schappelijkeGeme<strong>en</strong>schapscommissie <strong>en</strong> <strong>de</strong> Franse Geme<strong>en</strong>schapscommissie t<strong>en</strong> gunste van <strong>de</strong> person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>handicap, betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>het</strong> begrip re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> in België kracht<strong>en</strong>s <strong>de</strong> wet van 25 februari 2003 terbestrijding van discriminatie <strong>en</strong> tot wijziging van <strong>de</strong> wet van 15 februari 1993 tot oprichting van e<strong>en</strong> C<strong>en</strong>trum voorGelijkheid van Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> Racismebestrijding, BS 20 september 2007.17
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Invulling van <strong>het</strong> begrip handicap in <strong>de</strong> rechtsleerHoe moet <strong>het</strong> begrip handicap dan word<strong>en</strong> ingevuld?Er zijn tal van <strong>de</strong>finities waarmee m<strong>en</strong> gepoogd heeft <strong>het</strong> begrip handicap te verdui<strong>de</strong>lijk<strong>en</strong>.Deze zijn on<strong>de</strong>r te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in drie soort<strong>en</strong>: <strong>de</strong> common s<strong>en</strong>se <strong>de</strong>finities of ook <strong>de</strong> ‘alledaagse’<strong>de</strong>finities g<strong>en</strong>oemd, <strong>de</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke <strong>de</strong>finities <strong>en</strong> <strong>de</strong> juridische (<strong>en</strong> administratieve)<strong>de</strong>finities. 55Bijgevolg verschilt <strong>de</strong> inhoud van <strong>het</strong> begrip per domein waarbinn<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitie wordt geformuleerd.Het begrip kan op verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> wijz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>rd, afhankelijk van <strong>de</strong> wijze waarop m<strong>en</strong>naar <strong>de</strong> handicap kijkt.Er kunn<strong>en</strong> drie b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ringswijz<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. 56Vanuit medisch standpunt wordt e<strong>en</strong> handicap gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> lichamelijke of verstan<strong>de</strong>lijkeafwijking, die <strong>de</strong> resultante is van e<strong>en</strong> ziekte of e<strong>en</strong> gebrek, <strong>en</strong> die veelal door hulpmid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> of –verl<strong>en</strong>ing geheel of ge<strong>de</strong>eltelijk kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verholp<strong>en</strong> dan wel gecomp<strong>en</strong>seerd.De medische b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring vertrekt van intrinsieke lichamelijke, verstan<strong>de</strong>lijke of psychologischeafwijking<strong>en</strong> of gebrek<strong>en</strong>.Het begrip handicap wordt hier heel restrictief beschouwd. Er wordt <strong>en</strong>kel gekek<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> persoonlijkegebrek<strong>en</strong> van <strong>de</strong> persoon, niet naar zijn mogelijkhed<strong>en</strong>.Deze medische b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ringswijze vindt m<strong>en</strong> terug in <strong>de</strong> Aanbeveling van <strong>de</strong> Raad van <strong>de</strong>Europese Unie van 24 juli 1986. 57 Gehandicapt<strong>en</strong> word<strong>en</strong> er namelijk omschrev<strong>en</strong> als person<strong>en</strong>die ernstige handicaps verton<strong>en</strong> als gevolg van fysieke, m<strong>en</strong>tale <strong>en</strong> psychologische gebrek<strong>en</strong>.Vanuit economisch perspectief wordt gekek<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> ‘inzetbaarheid’ van e<strong>en</strong> persoon: wat zijncapaciteit op <strong>de</strong> arbeidsmarkt is <strong>en</strong> hoe die capaciteit zich verhoudt tot die van e<strong>en</strong> nietgehandicaptepersoon. Handicaps word<strong>en</strong> opgevat als e<strong>en</strong> vorm van m<strong>en</strong>selijke scha<strong>de</strong> t<strong>en</strong>gevolge van lichamelijke of verstan<strong>de</strong>lijke beperking<strong>en</strong>. De scha<strong>de</strong> wordt dus eig<strong>en</strong>lijk gemet<strong>en</strong>in term<strong>en</strong> van verlies aan verdi<strong>en</strong>capaciteit.Voornoem<strong>de</strong> visies hebb<strong>en</strong> met elkaar geme<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> oorzaak van <strong>de</strong> handicaps uitsluit<strong>en</strong>dword<strong>en</strong> gezocht bij <strong>het</strong> individu zelf. Maar terwijl <strong>de</strong> medische b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ringswijze is ontwikkeldmet <strong>het</strong> oog op <strong>het</strong> voorkom<strong>en</strong>, diagnosticer<strong>en</strong> <strong>en</strong> revali<strong>de</strong>r<strong>en</strong> van handicaps, ligt <strong>de</strong> economischeb<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ringswijze t<strong>en</strong> grondslag aan <strong>de</strong> socialezekerheidsregeling<strong>en</strong>.Vanuit sociaal <strong>en</strong> politiek perspectief is <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitie veel ruimer. Er wordt niet louter gekek<strong>en</strong>naar <strong>de</strong> persoon van <strong>de</strong> gehandicapte maar ook naar <strong>de</strong> mate van interactie met zijn omgeving.E<strong>en</strong> handicap wordt hier beschouwd als belemmering die aan <strong>het</strong> licht treedt bij <strong>de</strong> interactie<strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>het</strong> individu <strong>en</strong> <strong>de</strong> omgeving.555657F. LAMMERTYN <strong>en</strong> E. SAMOY, Sociaal beleid t<strong>en</strong> behoeve van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap, Leuv<strong>en</strong>/Amersfoort, Acco,1998, 19-20.K. VAN DEN LANGENBERGH, “Discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong> bij aanwerving: e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse” inD. CUYPERS, Gelijkheid in <strong>het</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>: gelijkheid zon<strong>de</strong>r gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>?, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2003, nr. 27.Aanbeveling Raad E.E.G. nr. 86/379, 24 juli 1986 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid voor gehandicapt<strong>en</strong> in <strong>de</strong>geme<strong>en</strong>schap, Pb. L. 12 augustus 1986, afl. 225, 43.18
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’E<strong>en</strong> handicap wordt niet uitsluit<strong>en</strong>d toegeschrev<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> individu, maar wordt gezi<strong>en</strong> alsgerelateerd aan zijn fysieke <strong>en</strong> sociale omgeving. Iemand die in zijn omgang op sociaal of politiekvlak beperking<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rvindt - hij kan niet voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> communicer<strong>en</strong> met zijn omgeving of hijkan zich niet fysiek in zijn omgeving beweg<strong>en</strong> - wordt als gehandicapt beschouwd.E<strong>en</strong> voorbeeld is e<strong>en</strong> rolstoelgebruiker. Het probleem van <strong>de</strong>ze persoon is dat hij zich nietvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> lop<strong>en</strong>d kan verplaats<strong>en</strong>. Deze moeilijkheid wordt opgelost door <strong>de</strong> rolstoel, maarhierdoor ontstaat e<strong>en</strong> nieuw probleem, dat alles te mak<strong>en</strong> heeft met <strong>de</strong> omgevingsfactor<strong>en</strong>. Derolstoelgebruiker wordt namelijk geconfronteerd met e<strong>en</strong> op lop<strong>en</strong><strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gerichte sam<strong>en</strong>leving.58De sociale b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring negeert <strong>de</strong> medische context niet noodzakelijk, maar relateert dieminst<strong>en</strong>s aan <strong>de</strong> extrinsieke sociale implicaties ervan.E<strong>en</strong> medische beperking kan zwaar<strong>de</strong>r weg<strong>en</strong> door omgevingsfactor<strong>en</strong>, zoals stereotyp<strong>en</strong>,stigmatisering <strong>en</strong> vooroor<strong>de</strong>l<strong>en</strong>, of zij kan precies lichter weg<strong>en</strong> doordat <strong>de</strong> omgeving er ge<strong>en</strong>rek<strong>en</strong>ing mee houdt of eraan aangepast is.Voor <strong>de</strong> doelstelling<strong>en</strong> van discriminatiebestrijding wordt wel vaker gepleit voor e<strong>en</strong> sociaalmo<strong>de</strong>l van handicap. Antidiscriminatiewetgeving is er immers om maatschappelijke stereotyp<strong>en</strong>,stigmatisering<strong>en</strong> vooroor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> om te buig<strong>en</strong>. De juridische bestrijding van discriminatie vergtechter zowel e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie van <strong>de</strong> discriminatiegrond (handicap) als van <strong>de</strong> ongeoorloof<strong>de</strong>behan<strong>de</strong>ling die discriminatie uitmaakt. Die behan<strong>de</strong>ling is precies gerelateerd aan <strong>de</strong> socialeimplicaties van <strong>de</strong> intrinsieke handicap. Door teveel op <strong>de</strong> maatschappelijke gevolg<strong>en</strong> te focuss<strong>en</strong>,dreigt m<strong>en</strong> dus <strong>de</strong> aparte concept<strong>en</strong> van discriminatiegrond <strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijke discriminatie metelkaar te verm<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Antidiscriminatiewetgeving omtr<strong>en</strong>t handicap kan daarom moeilijk word<strong>en</strong>losgekoppeld van <strong>de</strong> medische achtergrond. 59Elk van <strong>de</strong>ze b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ringswijz<strong>en</strong> heeft zijn voor- <strong>en</strong> na<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. De eerste twee kijk<strong>en</strong> louter naar<strong>het</strong> individu van <strong>de</strong> gehandicapte <strong>en</strong> zijn mogelijkhed<strong>en</strong>. Daardoor kunn<strong>en</strong> ze als nogal restrictiefword<strong>en</strong> beschouwd. De <strong>de</strong>r<strong>de</strong> opvatting is dan e<strong>en</strong> stuk ruimer. Door handicaps uitsluit<strong>en</strong>d toete schrijv<strong>en</strong> aan omgevingsfactor<strong>en</strong>, lijkt <strong>de</strong>ze visie te suggerer<strong>en</strong> dat ie<strong>de</strong>re handicap kanword<strong>en</strong> opgehev<strong>en</strong> door <strong>de</strong> omgeving aan te pass<strong>en</strong>, terwijl dit voor sommige ernstige handicapswellicht niet <strong>het</strong> geval zal zijn.De Ne<strong>de</strong>rlandse rechtsgeleer<strong>de</strong> HENDRIKS waagt zich aan e<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>stelijke poging <strong>de</strong> drieopvatting<strong>en</strong> te verbroe<strong>de</strong>r<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> alomvatt<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>finitie.“Handicap is <strong>de</strong> beperking of <strong>de</strong> beperking<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> persoon t<strong>en</strong> gevolge van ziekte of gebrekon<strong>de</strong>rvindt bij <strong>het</strong> verkrijg<strong>en</strong> van betaal<strong>de</strong> arbeid. On<strong>de</strong>r handicap wordt me<strong>de</strong> verstaan e<strong>en</strong> aldan niet reële beperking die <strong>het</strong> gevolg is van e<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong>, toegedichte of verwachte ziekte ofgebrek, alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> daaraan sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong><strong>de</strong> beperking<strong>en</strong> die <strong>het</strong> resultaat zijn van fysieke,sociale (bijvoorbeeld negatieve reacties op gehandicapt<strong>en</strong> of communicatieproblem<strong>en</strong>) of juridische(d.i. <strong>de</strong> wettelijke belemmering<strong>en</strong> die in <strong>de</strong> weg staan aan gelijke maatschappelijke <strong>de</strong>elname)uitsluitingsmechanism<strong>en</strong>.” 60585960K. VAN DEN LANGENBERGH, “Discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong> bij aanwerving: e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse” inD. CUYPERS, Gelijkheid in <strong>het</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>: gelijkheid zon<strong>de</strong>r gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>?, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2003, 170-71.M. DE VOS, “De bestrijding van discriminatie in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong>: van impasse naar doorbraak?”, R.W.2006-07, 333.A.C. HENDRIKS, “Gelijke toegang tot arbeid voor gehandicapt<strong>en</strong>”, Dev<strong>en</strong>ter, Kluwer, 1999, 25.19
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Het C<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> racismebestrijdingE<strong>en</strong> belangrijke rol in <strong>de</strong> strijd teg<strong>en</strong> discriminatie is weggelegd voor <strong>het</strong> C<strong>en</strong>trum voor gelijkheidvan kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> racismebestrijding.De invulling die <strong>het</strong> c<strong>en</strong>trum geeft aan <strong>het</strong> begrip handicap is: 61- fysieke <strong>en</strong> s<strong>en</strong>soriële gezondheidsproblem<strong>en</strong>;- chronische <strong>en</strong> <strong>de</strong>g<strong>en</strong>eratieve ziekt<strong>en</strong>;- g<strong>en</strong>etische ziekt<strong>en</strong>;- m<strong>en</strong>tale of verstan<strong>de</strong>lijke beperking<strong>en</strong>;- fysieke of m<strong>en</strong>tale beperking<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gevolge van e<strong>en</strong> arbeidsongeval, e<strong>en</strong> beroepsziekte;- <strong>en</strong>z…Invulling door <strong>de</strong> rechtspraakAangezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> vaststelling van e<strong>en</strong> handicap steeds relatief <strong>en</strong> evolutief is, moet e<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>sword<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> die <strong>de</strong> gewone beperking of aando<strong>en</strong>ing kan word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> vane<strong>en</strong> echte handicap. In <strong>het</strong> bijzon<strong>de</strong>r moet word<strong>en</strong> uitgemaakt hoe e<strong>en</strong> tij<strong>de</strong>lijke beperking, zoalse<strong>en</strong> ziekte, zich verhoudt tot <strong>het</strong> begrip handicap.Omdat e<strong>en</strong> uitdrukkelijke Europese <strong>de</strong>finitie afwezig is, hebb<strong>en</strong> verscheid<strong>en</strong>e Belgische auteursgeschrev<strong>en</strong> over <strong>de</strong> begripsinvulling van handicapdiscriminatie in <strong>de</strong> Discriminatiewet, vanuit <strong>de</strong>vaststelling dat <strong>de</strong> Europese Ka<strong>de</strong>rrichtlijn zelf ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele omschrijving geeft. 62Afwezigheid van e<strong>en</strong> uitdrukkelijke Europese <strong>de</strong>finitie betek<strong>en</strong>t nochtans niet <strong>de</strong> afwezigheid vanEuropese begripp<strong>en</strong>.Het Hof van Justitie hanteert juist e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e regel dat, met <strong>het</strong> oog op <strong>de</strong> e<strong>en</strong>vormigetoepassing van <strong>het</strong> geme<strong>en</strong>schapsrecht <strong>en</strong> <strong>het</strong> beginsel van gelijke behan<strong>de</strong>ling, <strong>de</strong> term<strong>en</strong> vane<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsrechtelijke bepaling die voor <strong>de</strong> vaststelling van <strong>de</strong> betek<strong>en</strong>is <strong>en</strong> draagwijdtedaarvan niet uitdrukkelijk naar <strong>het</strong> recht van <strong>de</strong> lidstat<strong>en</strong> verwijst, in <strong>de</strong> gehele Geme<strong>en</strong>schapautonoom wordt uitgelegd. 63De Ka<strong>de</strong>rrichtlijn moet primair Europees word<strong>en</strong> gelez<strong>en</strong>. De lidstat<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel <strong>en</strong> alle<strong>en</strong><strong>de</strong> mogelijkheid om, zoals altijd, ver<strong>de</strong>r te gaan dan <strong>de</strong> richtlijn zelf eist, bijvoorbeeld door <strong>het</strong>hanter<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie van handicap die gunstiger is voor <strong>de</strong> bescherming van <strong>het</strong> beginselvan gelijke behan<strong>de</strong>ling. 64Het was dus wacht<strong>en</strong> op <strong>de</strong> eerste prejudiciële vraag die <strong>het</strong> Hof van Justitie <strong>de</strong> mogelijkheidzou bied<strong>en</strong> om <strong>de</strong> contour<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bestrijding van handicapdiscriminatie in <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn tebepal<strong>en</strong>.61626364http://www.diversiteit.be/CNTR/NL/discrimination/disability.Zie bijvoorbeeld J. HUYS, “Het niet voorzi<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> persoon met e<strong>en</strong> handicap is e<strong>en</strong>vorm van discriminatie”, TSR 2004, 399-401; C. BAYART, Discriminatie teg<strong>en</strong>over differ<strong>en</strong>tiatie, 2004, 387-389;K. VAN DEN LANGENBERGH, “Discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong> bij aanwerving: e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse” inD. CUYPERS, Gelijkheid <strong>en</strong> <strong>het</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2003, 170-177.M. DE VOS, “De bestrijding van discriminatie in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong>: van impasse naar doorbraak?”, RW 2006-07, 334; zie bv. HvJ 19 september 2000, Linster, C-287/98, Jur. 2000, I-6917; HvJ 27 januari 2005, Junk, C-188/03, Jur. 2005, I-885.Art. 8 Ka<strong>de</strong>rrichtlijn.20
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Die kwam er met <strong>de</strong> zaak-Chacon Navas. 65 Deze zaak han<strong>de</strong>lt over <strong>de</strong> invulling van <strong>het</strong> begriphandicap <strong>en</strong> in hoeverre ziekte on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn valt.C<strong>en</strong>trale vraag was: kan iemand die ontslag<strong>en</strong> is weg<strong>en</strong>s ziekte beroep do<strong>en</strong> op <strong>de</strong> beschermingteg<strong>en</strong> handicapdiscriminatie gebod<strong>en</strong> door <strong>de</strong> ka<strong>de</strong>rrichtlijn?In casu ging <strong>het</strong> over mevrouw Sonia Chacon Navas, die met ziekteverlof ging op 14 oktober2003. Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> op<strong>en</strong>bare gezondheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die haar situatie volgd<strong>en</strong>, was zij niet in staatom op korte termijn haar werk te hervatt<strong>en</strong>.Zev<strong>en</strong> maand<strong>en</strong> later was mevrouw Navas nog steeds arbeidsongeschikt <strong>en</strong> gaat haar werkgever(e<strong>en</strong> cateringbedrijf, Eurest) over tot ontslag met overtreding van <strong>de</strong> Spaanse ontslagwetgeving<strong>en</strong> bood spontaan e<strong>en</strong> comp<strong>en</strong>ser<strong>en</strong><strong>de</strong> vergoeding aan.De Spaanse wetgeving maakt e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid <strong>tuss<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong> ongeldig <strong>en</strong> e<strong>en</strong> nietig ontslag.Ontslag weg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bij <strong>de</strong> Grondwet of <strong>de</strong> wet verbod<strong>en</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong> of in strijdmet <strong>de</strong> fundam<strong>en</strong>tele recht<strong>en</strong> van werknemers is nietig.E<strong>en</strong> nietig ontslag heeft <strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijke we<strong>de</strong>rindi<strong>en</strong>stneming van <strong>de</strong> werknemer, met betalingvan <strong>het</strong> niet ontvang<strong>en</strong> loon tot gevolg.In geval van e<strong>en</strong> ongeldig ontslag verliest <strong>de</strong> werknemer zijn betrekking <strong>en</strong> ontvangt hij e<strong>en</strong>vergoeding, t<strong>en</strong>zij <strong>de</strong> werkgever kiest voor we<strong>de</strong>rindi<strong>en</strong>stneming.Mevrouw Navas vor<strong>de</strong>rt voor <strong>de</strong> Spaanse rechtbank <strong>de</strong> intrekking van haar ontslag (<strong>en</strong> vor<strong>de</strong>rt<strong>de</strong> we<strong>de</strong>rindi<strong>en</strong>stneming). Daarbij claimt ze bescherming als gehandicapte, met <strong>de</strong> red<strong>en</strong>eringdat haar ziekte haar eig<strong>en</strong>lijk tot e<strong>en</strong> gehandicapte maakt.De discriminatieclaim maakt <strong>de</strong> Spaanse zaak tot e<strong>en</strong> Europese zaak. De Ka<strong>de</strong>rrichtlijn verplichtimmers tot invoering van nationale wetgeving die on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re discriminatie op grond vanhandicap moet bestrijd<strong>en</strong>. Het Hof van Justitie is <strong>de</strong> soevereine interpretator van <strong>de</strong>ze richtlijn.Het Hof van Justitie maakte korte mett<strong>en</strong> met <strong>de</strong> discriminatieclaim.Het begrip handicap moet volg<strong>en</strong>s <strong>het</strong> Hof word<strong>en</strong> opgevat als e<strong>en</strong> beperking die <strong>het</strong> gevolg isvan lichamelijke, geestelijke of psychische aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> <strong>de</strong>elneming van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>eaan <strong>het</strong> beroepslev<strong>en</strong> langdurig belemmer<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> loutere ziekte valt niet on<strong>de</strong>r dit conceptvan handicap.Slotsom: e<strong>en</strong> ziekte zon<strong>de</strong>r meer is ge<strong>en</strong> handicap.Als e<strong>en</strong> gewone zieke met e<strong>en</strong> gehandicapte zou word<strong>en</strong> gelijkgesteld, dan zou <strong>de</strong> gansebevolking pot<strong>en</strong>tieel gehandicapt zijn. Zo’n ruime interpretatie zou, gezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> verplichting totre<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> t.a.v. gehandicapt<strong>en</strong>, niet werkbaar zijn.Opvall<strong>en</strong>d is dat zowel <strong>het</strong> Hof als advocaat-g<strong>en</strong>eraal Geelhoed e<strong>en</strong> a priori medische basisomschrijvinggav<strong>en</strong> van <strong>het</strong> begrip handicap.Advocaat-g<strong>en</strong>eraal Geelhoed kwalificeert gehandicapt<strong>en</strong> als “person<strong>en</strong> met ernstige functionelebeperking<strong>en</strong> die <strong>het</strong> gevolg zijn van e<strong>en</strong> lichamelijke, geestelijke of psychische aando<strong>en</strong>ing”.Daaruit volgt “dat <strong>het</strong> moet gaan om beperking<strong>en</strong> die hun oorzaak vind<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gezondheidsprobleemof in e<strong>en</strong> fysiologische afwijking van betrokk<strong>en</strong>e <strong>en</strong> die <strong>het</strong>zij e<strong>en</strong> langdurig, <strong>het</strong>zij e<strong>en</strong>perman<strong>en</strong>t karakter hebb<strong>en</strong>”.65HvJ 11 juli 2006, nr. C- 13/05, Chacon Navas.21
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Het gezondheidsprobleem als oorzaak van <strong>de</strong> functionele beperking di<strong>en</strong>t principieel te word<strong>en</strong>on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> van die beperking. Zodus kan e<strong>en</strong> ziekte die <strong>de</strong> oorzaak uitmaakt van e<strong>en</strong> mogelijketoekomstige handicap, niet word<strong>en</strong> gelijkgesteld met e<strong>en</strong> handicap. 66Het Hof van Justitie volg<strong>de</strong> dus <strong>de</strong> advocaat-g<strong>en</strong>eraal.Het Hof omschrijft e<strong>en</strong> handicap als e<strong>en</strong> “beperking die met name <strong>het</strong> gevolg is van lichamelijke,geestelijke of psychische aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> die <strong>de</strong> <strong>de</strong>elneming van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e aan <strong>het</strong>beroepslev<strong>en</strong> belemmert”. E<strong>en</strong> beperking, zo stelt <strong>het</strong> Hof ver<strong>de</strong>r, kan bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> slechts als e<strong>en</strong>handicap word<strong>en</strong> opgevat indi<strong>en</strong> <strong>het</strong> “waarschijnlijk is dat zij van lange duur is”.Het Hof geeft ge<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>re uitleg bij zijn keuze.De vaststelling is dus dat <strong>de</strong> lat voor discriminatieclaims erg hoog wordt gelegd.Op <strong>de</strong> vraag van <strong>de</strong> verwijz<strong>en</strong><strong>de</strong> rechter of ziekte als zodanig kan word<strong>en</strong> beschouwd als e<strong>en</strong>bijkom<strong>en</strong><strong>de</strong> discriminatiegrond naast <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re door <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn verbod<strong>en</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong>antwoord<strong>de</strong> <strong>het</strong> Hof ontk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d.Zoals eer<strong>de</strong>r uite<strong>en</strong>gezet voorziet <strong>de</strong> Belgische Discriminatiewet - in teg<strong>en</strong>stelling tot <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn- in twee extra discriminatiegrond<strong>en</strong> om bepaal<strong>de</strong> gevall<strong>en</strong> te on<strong>de</strong>rvang<strong>en</strong> waarvoor <strong>het</strong>begrip handicap te <strong>en</strong>g zou blijk<strong>en</strong>, namelijk <strong>de</strong> ‘fysieke eig<strong>en</strong>schap’ <strong>en</strong> <strong>de</strong> ‘huidige of toekomstigegezondheidstoestand’.Hoewel <strong>de</strong> Discriminatiewet dus e<strong>en</strong> breed vangnet creëert voor verscheid<strong>en</strong>e situaties vanhandicap, gezondheidstoestand <strong>en</strong> fysieke eig<strong>en</strong>schap, is <strong>de</strong> kwalificatie handicap, zoals eer<strong>de</strong>rgezegd, niettemin van erg groot belang, dit in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>.Deze word<strong>en</strong> zowel door <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn als door <strong>de</strong> Discriminatiewet verplichtwanneer er sprake is van handicap, <strong>en</strong> <strong>en</strong>kel <strong>en</strong> alle<strong>en</strong> in dat geval.Valt e<strong>en</strong> chronische ziekte dan ook niet on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitie van ‘handicap’ zoals gegev<strong>en</strong> door <strong>het</strong>Hof van Justitie? Allicht kan m<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> van wel.In zijn conclusie stelt advocaat-g<strong>en</strong>eraal Geelhoed immers dat “e<strong>en</strong> van <strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, waarmeein <strong>de</strong> literatuur handicaps word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> van ziekt<strong>en</strong>, vaak <strong>de</strong> perman<strong>en</strong>tie van <strong>het</strong>fysieke of psychische <strong>de</strong>fect wordt g<strong>en</strong>oemd. In<strong>de</strong>rdaad biedt dat in <strong>de</strong> meeste gevall<strong>en</strong>houvast. Ev<strong>en</strong>wel, er zijn gelei<strong>de</strong>lijk verlop<strong>en</strong><strong>de</strong> ziektes die voor patiënt<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>en</strong>langere perio<strong>de</strong> ernstige functieverliez<strong>en</strong> meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, die h<strong>en</strong> in hun functioner<strong>en</strong> zodanigzwaar belemmer<strong>en</strong> dat zij in <strong>het</strong> maatschappelijke verkeer niet wez<strong>en</strong>lijk van ‘blijv<strong>en</strong>d’ gehandicapt<strong>en</strong>verschill<strong>en</strong>.” 67Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> stel<strong>de</strong> hij dat “e<strong>en</strong> ziekte als oorzaak van e<strong>en</strong> mogelijke toekomstige handicap inbeginsel niet met aan handicap kan word<strong>en</strong> gelijkgesteld. Zij levert <strong>de</strong>rhalve als zodanig ge<strong>en</strong>aanknopingspunt voor e<strong>en</strong> verbod van discriminatie op grond van handicap op als bedoeld inartikel 13 AG juncto Ka<strong>de</strong>rrichtlijn. Dit lijdt <strong>en</strong>kel uitzon<strong>de</strong>ring indi<strong>en</strong> zich tijd<strong>en</strong>s <strong>het</strong> verloop van<strong>de</strong> ziekte langdurige of blijv<strong>en</strong><strong>de</strong> functionele beperking<strong>en</strong> op<strong>en</strong>bar<strong>en</strong> die als handicaps zijn aante merk<strong>en</strong>. Alsdan zal betrokk<strong>en</strong>e bij e<strong>en</strong> beroep op <strong>het</strong> verbod van discriminatie op grond vane<strong>en</strong> handicap aannemelijk moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> dat niet <strong>de</strong> ziekte zelf, maar wel <strong>de</strong> daaruit resulter<strong>en</strong><strong>de</strong>langdurige of blijv<strong>en</strong><strong>de</strong> beperking<strong>en</strong> <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>lijke grond voor ontslag vorm<strong>en</strong>.” 68666768L.A. GEELHOED, conclusie voor HvJ 16 maart 2006, C-13/05, Chacon Navas, nrs. 75-83.Overweging 63 van <strong>de</strong> conclusie van advocaat-g<strong>en</strong>eraal Geelhoed, http://curia.europa.eu.Randnummer 85, 1 van <strong>de</strong> conclusie van advocaat-g<strong>en</strong>eraal Geelhoed, http://curia.europa.eu.22
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Het <strong>en</strong>ige dat kan word<strong>en</strong> afgeleid uit <strong>het</strong> arrest-Chacon Navas is dat gezondheidsproblem<strong>en</strong>die intrinsiek van tij<strong>de</strong>lijke aard zijn niet on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bescherming van <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn vall<strong>en</strong>. HetHof heeft vastgesteld dat <strong>de</strong> richtlijn niet van toepassing is op <strong>de</strong> persoon die uitsluit<strong>en</strong>d opgrond van ziekte wordt ontslag<strong>en</strong>. Bijgevolg belet <strong>de</strong> uitspraak in <strong>de</strong>ze zaak niet dat ziektes dielangdurige of blijv<strong>en</strong><strong>de</strong> beperking<strong>en</strong> tot gevolg hebb<strong>en</strong> wel binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> werkingssfeer van <strong>de</strong>Ka<strong>de</strong>rrichtlijn vall<strong>en</strong>.Zowel advocaat-g<strong>en</strong>eraal Geelhoed als <strong>het</strong> hof hanteerd<strong>en</strong> daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> <strong>het</strong> principe van <strong>de</strong>re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> mogelijke rechtvaardiging voor directe discriminatie op grondvan handicap bij ontslag. E<strong>en</strong> veron<strong>de</strong>rstel<strong>de</strong> directe discriminatie op grond van handicap wordtbij ontslag aanvaard wanneer <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> gehandicapte niet door e<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing instaat kan word<strong>en</strong> gesteld <strong>de</strong> ess<strong>en</strong>tiële tak<strong>en</strong> van zijn functie uit te voer<strong>en</strong>.Het hof stel<strong>de</strong> immers dat er weliswaar re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> voorperson<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap, doch dat <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn niet eist “dat iemand in di<strong>en</strong>st g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>,bevor<strong>de</strong>rd, of in di<strong>en</strong>st gehoud<strong>en</strong> wordt die niet bekwaam, in staat <strong>en</strong> beschikbaar is om <strong>de</strong>ess<strong>en</strong>tiële tak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> functie uit te voer<strong>en</strong>”.We kunn<strong>en</strong> dus besluit<strong>en</strong> dat vermits <strong>het</strong> hof ziekte niet heeft gelijkgesteld met handicap, <strong>de</strong>beëindiging van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst weg<strong>en</strong>s ziekte niet automatisch in strijd is met <strong>het</strong>Europese recht.Het is echter <strong>de</strong> vraag of <strong>het</strong>zelf<strong>de</strong> gezegd kan word<strong>en</strong> van <strong>de</strong> invloed die e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitievearbeidsongeschiktheid volg<strong>en</strong>s <strong>het</strong> Belgische recht heeft op <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst.Kan m<strong>en</strong> in <strong>het</strong> geval van e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitieve arbeidsongeschiktheid niet sprek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> handicap,als m<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitie van <strong>het</strong> Hof van Justitie in <strong>het</strong> arrest-Chacon Navas volgt?Op Belgisch vlak is <strong>de</strong> zaak-Ford G<strong>en</strong>k van belang.De herstructurering van Ford G<strong>en</strong>k in 2004 heeft aanleiding gegev<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> discriminatieclaimdie <strong>de</strong> nodige mediabelangstelling oplever<strong>de</strong>.In <strong>de</strong> context van e<strong>en</strong> herstructurering die bijna 3000 voltijdse equival<strong>en</strong>t<strong>en</strong> moest do<strong>en</strong>afvloei<strong>en</strong>, had Ford G<strong>en</strong>k e<strong>en</strong> combinatie van vrijwillig vertrek <strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> ontslag gebruikt.Om <strong>de</strong> keuze van wie moest afvloei<strong>en</strong> gemakkelijker te mak<strong>en</strong> besloot Ford G<strong>en</strong>k te werk<strong>en</strong> mete<strong>en</strong> strafpunt<strong>en</strong>lijst. Ford G<strong>en</strong>k wil<strong>de</strong> aldus <strong>de</strong> beste werknemers overhoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> min<strong>de</strong>reontslaan.Gedwong<strong>en</strong> ontslag was gebaseerd op e<strong>en</strong> punt<strong>en</strong>systeem waarin on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re onwettigeafwezighed<strong>en</strong>, onwettige ziekteattest<strong>en</strong> <strong>en</strong> herhaal<strong>de</strong> ziekte strafpunt<strong>en</strong> oplever<strong>de</strong>.E<strong>en</strong> aantal werknemers die op e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke manier werd<strong>en</strong> ontslag<strong>en</strong> stapt<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>bankte Tonger<strong>en</strong> om hun ontslag aan te vecht<strong>en</strong>, on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re op grond van discriminatiebij <strong>het</strong> bepal<strong>en</strong> van <strong>de</strong> ontslagcriteria.De discriminatieclaim had betrekking op <strong>het</strong> verdisconter<strong>en</strong> van afwezighed<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s ziekte.De <strong>arbeidsrecht</strong>bank vel<strong>de</strong> in juni 2006 e<strong>en</strong> <strong>tuss<strong>en</strong></strong>vonnis. 69De rechtbank on<strong>de</strong>rzocht of <strong>de</strong> eisers e<strong>en</strong> bescherming als gehandicapt<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> inroep<strong>en</strong> <strong>en</strong>besliste tot uitstel in afwachting van <strong>het</strong> arrest-Chacon Navas.69Arbrb. Tonger<strong>en</strong> 29 juni 2006, A.R. 3053/2004, onuitg.23
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Ook besliste <strong>de</strong> rechtbank om <strong>de</strong> discriminatieclaim op grond van ziekte te verbind<strong>en</strong> aan <strong>de</strong>uitspraak in <strong>de</strong> zaak-Chacon Navas. Deze zaak ging, zoals hierbov<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>gezet, over ziekteals mogelijke handicap.De Belgische Discriminatiewet hanteer<strong>de</strong> to<strong>en</strong> echter e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> discriminatieverbod dat,afgezi<strong>en</strong> van handicapdiscriminatie, ook gezondheidstoestand als on<strong>de</strong>rscheidingscriteriumverdacht maakt. Na <strong>de</strong> ge<strong>de</strong>eltelijke vernietiging van <strong>de</strong> Discriminatiewet door <strong>het</strong> Arbitragehof 70is er immers e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> discriminatieverbod ontstaan. 71De rechtbank had dus moet<strong>en</strong> nagaan of <strong>de</strong> door Ford gebruikte criteria, die on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> regimevan <strong>de</strong> to<strong>en</strong> geld<strong>en</strong><strong>de</strong> discriminatiewet per <strong>de</strong>finitie discriminatie gev<strong>en</strong>, vatbaar zijn voor objectieverechtvaardiging <strong>en</strong> of die rechtvaardiging in voorkom<strong>en</strong>d geval voorligt.E<strong>en</strong> uitspraak door <strong>het</strong> arbeidshof wordt verwacht in april 2008.E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re interessante Belgische zaak is <strong>de</strong> zaak-Dumoulin.De voorzitter van <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>bank te Brussel veroor<strong>de</strong>el<strong>de</strong> e<strong>en</strong> werkgever – e<strong>en</strong> rusthuis –omdat hij e<strong>en</strong> kandidaat-werknemer – e<strong>en</strong> ergotherapeute – afwees op grond van e<strong>en</strong> gezondheidsprobleem,epilepsie, zon<strong>de</strong>r te bewijz<strong>en</strong> dat dat e<strong>en</strong> reëel beletsel was om <strong>de</strong> functie goeduit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>.De ergotherapeute werkte al twee jar<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> vervangingscontract in <strong>het</strong> rusthuis; <strong>de</strong>ze baankwam ein<strong>de</strong>lijk officieel vrij <strong>en</strong> ze stel<strong>de</strong> zich kandidaat. Ze werd afgewez<strong>en</strong> omdat ze aanepilepsie lijdt.De ergotherapeute stapte naar <strong>het</strong> C<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> racismebestrijding <strong>en</strong><strong>de</strong>ze stel<strong>de</strong> e<strong>en</strong> klacht in bij <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>bank. Het c<strong>en</strong>trum was van oor<strong>de</strong>el dat <strong>de</strong> weigeringom <strong>de</strong> vrouw aan te werv<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> had met <strong>de</strong> gezondheidstoestand van <strong>de</strong> vrouw <strong>en</strong>dus meer bepaald met <strong>het</strong> feit dat zij leed aan epilepsie. Daarop startte <strong>het</strong> c<strong>en</strong>trum e<strong>en</strong> procedurevoor <strong>de</strong> voorzitter van <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>bank te Brussel met <strong>de</strong> vraag e<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> te mak<strong>en</strong>aan <strong>de</strong>ze discriminer<strong>en</strong><strong>de</strong> han<strong>de</strong>ling, met an<strong>de</strong>re woord<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stakingsvor<strong>de</strong>ring.De rechtbank stel<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r meer dat <strong>het</strong> <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eesheer toekomt om uit te mak<strong>en</strong> of <strong>de</strong> werknemeral dan niet geschikt is om e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> functie uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>. In <strong>het</strong> voorligg<strong>en</strong><strong>de</strong> gevalbevestig<strong>de</strong> <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eesheer echter dat <strong>de</strong> gezondheidstoestand van <strong>de</strong> kandidate ge<strong>en</strong><strong>en</strong>kel gevaar inhield.De <strong>arbeidsrecht</strong>bank oor<strong>de</strong>el<strong>de</strong> dat er sprake was van discriminatie op grond van gezondheidstoestand.In overe<strong>en</strong>stemming met artikel 11 van <strong>de</strong> CAO nr. 38 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> werving <strong>en</strong> <strong>de</strong>selectie van werknemers moet <strong>het</strong> privélev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werknemers tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> selectieproceduregeëerbiedigd word<strong>en</strong>. Vrag<strong>en</strong> over <strong>het</strong> privélev<strong>en</strong>, dus ook <strong>de</strong> gezondheidstoestand, mog<strong>en</strong>maar gesteld word<strong>en</strong> in <strong>de</strong> mate dat zij relevant zijn rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met <strong>de</strong> aard <strong>en</strong> <strong>de</strong> voorwaard<strong>en</strong>van <strong>de</strong> uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong> functie.In dit geval oor<strong>de</strong>el<strong>de</strong> <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eesheer-arbeidsinspecteur daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> vrouw arbeidsgeschiktwas. Hij maakte daarbij ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele reserve. De prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheerwas perfect op <strong>de</strong> hoogte van <strong>de</strong> gezondheidstoestand van <strong>de</strong> vrouw.Daarmee is <strong>het</strong> wettelijk verbod op discriminatie op grond van gezondheidstoestand voor <strong>het</strong>eerst in België afgedwong<strong>en</strong>. 72707172Thans <strong>het</strong> Grondwettelijk Hof.Voor <strong>de</strong> ge<strong>de</strong>eltelijke vernietiging bevatte <strong>de</strong> wet e<strong>en</strong> limitatieve lijst met discriminatiegrond<strong>en</strong> waarin ook <strong>de</strong>huidige <strong>en</strong> toekomstige gezondheidstoestand vernoemd werd<strong>en</strong> als verbod<strong>en</strong> discriminatiegrond.Arbrb. Brussel 30 november 2006, A.R. nr. 39/06, onuitg.24
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Vergelijking met <strong>het</strong> Ver<strong>en</strong>igd KoninkrijkIn <strong>het</strong> Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk staan ze op <strong>het</strong> vlak van discriminatiewetgeving inzake gehandicapt<strong>en</strong>al e<strong>en</strong> heel stuk ver<strong>de</strong>r dan in België. 73In 1995 werd <strong>de</strong> Disability Discrimination Act (DDA) gestemd. Zij hebb<strong>en</strong> aldus e<strong>en</strong> aparte wetvoor gehandicapt<strong>en</strong>.De DDA geeft e<strong>en</strong> specifieke <strong>de</strong>finitie van wat als handicap moet word<strong>en</strong> beschouwd: 74“A person has a disability for the purposes of this Act if he has a physical or m<strong>en</strong>tal impairm<strong>en</strong>twhich has a substantial and long-term adverse effect on his ability to carry out normal day-to-dayactivities.” 75Deze <strong>de</strong>finitie valt uite<strong>en</strong> in drie <strong>de</strong>l<strong>en</strong>:- E<strong>en</strong> fysieke of m<strong>en</strong>tale stoornis.De gehandicapte moet aanton<strong>en</strong> dat hij ofwel op m<strong>en</strong>taal vlak ofwel op fysiek vlak gebrekkigis. 76E<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eesheer kan zijn m<strong>en</strong>ing uit<strong>en</strong> over <strong>de</strong> graad van handicap maar <strong>het</strong> komt uitein<strong>de</strong>lijktoe aan <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>bank om te oor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> of iemand al dan niet gehandicapt is.- E<strong>en</strong> substantieel <strong>en</strong> langdurig negatief effect.E<strong>en</strong> handicap kan maar als dusdanig beschouwd word<strong>en</strong> als <strong>de</strong> stoornis minst<strong>en</strong>s 12 maand<strong>en</strong>heeft geduurd of indi<strong>en</strong> er re<strong>de</strong>lijk kan verwacht word<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> stoornis zolang of misschi<strong>en</strong>zelfs lev<strong>en</strong>slang zal aanslep<strong>en</strong>. Om dit criterium te beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> moet niet uitsluit<strong>en</strong>d naar <strong>de</strong>feitelijke werkomstandighed<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> maar ze kunn<strong>en</strong> wel in overweging g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>word<strong>en</strong> door <strong>de</strong> rechtbank.Heel belangrijk is <strong>de</strong> zi<strong>en</strong>swijze dat om te beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> of iemands handicap e<strong>en</strong> substantieel <strong>en</strong>langdurig effect veroorzaakt, gekek<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> naar wat die persoon niet kan do<strong>en</strong>, of <strong>en</strong>kelmet grote moeilijkheid, <strong>en</strong> niet naar wat die persoon wel nog kan do<strong>en</strong>.- Dagelijkse bezighed<strong>en</strong>;E<strong>en</strong> persoon die getroff<strong>en</strong> is in zijn mobiliteit, manuele vaardighed<strong>en</strong>, fysieke coördinatie, zelfbeheersing,mogelijkheid om dagdagelijkse object<strong>en</strong> op te till<strong>en</strong>, te drag<strong>en</strong> of te verplaats<strong>en</strong>,spraakvaardigheid, gehoor, gezicht, geheug<strong>en</strong>, conc<strong>en</strong>tratie etc. wordt beschouwd als gehandicapt.Van iemand die <strong>de</strong>ze dagelijkse bezighed<strong>en</strong> niet langer kan verricht<strong>en</strong>, kan moeilijkverwacht word<strong>en</strong> dat hij nog elk soort werk aankan.De DDA geeft ook e<strong>en</strong> specifieke <strong>de</strong>finitie van wat als discriminatie moet word<strong>en</strong> beschouwd. 77Als discriminatie wordt aanzi<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r gunstige behan<strong>de</strong>ling die niet gerechtvaardigd kanword<strong>en</strong> <strong>en</strong> die gerelateerd is aan <strong>de</strong> handicap. 78Het is aan <strong>de</strong> rechtbank<strong>en</strong> om te on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> of dit in concreto zo was.737475767778H. DESMOND <strong>en</strong> D. ANTILL, Employm<strong>en</strong>t Law, Lond<strong>en</strong>, Sweet and Maxwell, 1998, 221.N. SELWYN, Selwyn’s law of employm<strong>en</strong>t, Oxford, Oxford University Press, 2006, 151.Section 1 Disability Discrimination Act of 1995.H. DESMOND <strong>en</strong> D. ANTILL, Employm<strong>en</strong>t Law, Lond<strong>en</strong>, Sweet and Maxwell, 1998, 255.H. DESMOND <strong>en</strong> D. ANTILL, Employm<strong>en</strong>t Law, Lond<strong>en</strong>, Sweet and Maxwell, 1998, 258.Section 5 Disability Discrimination Act of 1995.25
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Directe discriminatie doet zich voor wanneer e<strong>en</strong> persoon, op grond van <strong>de</strong> handicap van <strong>de</strong>gehandicapte, die gehandicapte min<strong>de</strong>r goed behan<strong>de</strong>lt dan hij e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re persoon, zon<strong>de</strong>r diehandicap zou behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong> in <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> omstandighed<strong>en</strong>.Het niet voorzi<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> wordt in <strong>het</strong> Engelse recht ook als vorm vandiscriminatie beschouwd.Wel moet word<strong>en</strong> opgemerkt dat <strong>de</strong> Disability Discrimination Act van 1995 <strong>en</strong>kel geldt voorwerkgevers met 15 werknemers of meer. 79Er zijn verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> grad<strong>en</strong> van handicap. Sommige zijn al zichtbaar<strong>de</strong>r <strong>en</strong> ingrijp<strong>en</strong><strong>de</strong>rdan an<strong>de</strong>re. Om uit te mak<strong>en</strong> of iemand in<strong>de</strong>rdaad gehandicapt is moet <strong>de</strong> rechtbanke<strong>en</strong> purposive approach aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Steeds moet gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar wat <strong>de</strong> persoon nietmeer kan do<strong>en</strong>, niet naar wat hij wel nog kan do<strong>en</strong>.E<strong>en</strong> belangrijke zaak die vermeld moet word<strong>en</strong> is Vicary v British telecommunications. Daar had<strong>de</strong> werkgever gesteund op <strong>de</strong> professionele m<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eesheer. Die had gestelddat <strong>de</strong> handicap niet zwaarwichtig was <strong>en</strong> dat <strong>de</strong> invloed op <strong>de</strong> dagdagelijkse han<strong>de</strong>ling<strong>en</strong>miniem was. De <strong>arbeidsrecht</strong>bank had zich bij <strong>de</strong>ze zi<strong>en</strong>swijze aangeslot<strong>en</strong>. In beroep werd datechter verworp<strong>en</strong> <strong>en</strong> werd er geoor<strong>de</strong>eld dat <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>bank zich in haar oor<strong>de</strong>el over <strong>de</strong>zwaarwichtigheid van <strong>de</strong> handicap niet louter mag steun<strong>en</strong> op <strong>het</strong> oor<strong>de</strong>el van e<strong>en</strong> arts. Ookan<strong>de</strong>re factor<strong>en</strong> dan medische moet<strong>en</strong> in beschouwing word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s <strong>het</strong> hof vanberoep. Het is uitein<strong>de</strong>lijk aan <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>er zelf om op basis van alle elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zich e<strong>en</strong>oor<strong>de</strong>el te vorm<strong>en</strong> over <strong>de</strong> graad van handicap. 80De Disability Discrimination Act 1995 werd al herhaal<strong>de</strong>lijk gewijzigd waarbij <strong>de</strong> <strong>de</strong>finities steedspreciezer werd<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong> toepassingsgebied steeds ruimer. De Disability Discrimination Bill diegepubliceerd werd op 3 <strong>de</strong>cember 2003 is daar e<strong>en</strong> voorbeeld van. Zo werd on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>betek<strong>en</strong>is van handicap aangepast zodat HIV, MS <strong>en</strong> kanker eron<strong>de</strong>r vall<strong>en</strong>. 81Het is opvall<strong>en</strong>d dat veel ziektes ook als handicap word<strong>en</strong> beschouwd in <strong>het</strong> Engelse recht. Zowerd in Kirton v Tetrosyl Ltd (2003, IRIL 353, Court of Appeal) beslist dat <strong>de</strong> incontin<strong>en</strong>tieproblem<strong>en</strong>die e<strong>en</strong> operatie aan <strong>de</strong> prostaat teweeg had gebracht gek<strong>en</strong>merkt moest<strong>en</strong> word<strong>en</strong>als handicap want <strong>het</strong> is <strong>het</strong> resultaat van e<strong>en</strong> verslechter<strong>en</strong><strong>de</strong> conditie, namelijk <strong>de</strong> kanker. 82Hoe kan iemand die vindt dat hij gediscrimineerd wordt op basis van zijn handicap ager<strong>en</strong>?Er is in <strong>het</strong> Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk e<strong>en</strong> klacht<strong>en</strong>systeem dat inhoudt dat <strong>de</strong> gehandicapte werknemerof werkzoek<strong>en</strong><strong>de</strong> die gediscrimineerd wordt, naar <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>bank kan stapp<strong>en</strong> omklacht neer te legg<strong>en</strong>. Als <strong>de</strong> klacht gegrond is, maakt <strong>de</strong> rechtbank daar nota van <strong>en</strong> k<strong>en</strong>t aan<strong>het</strong> slachtoffer e<strong>en</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding toe die ook morele scha<strong>de</strong>vergoeding kan inhoud<strong>en</strong>. De<strong>arbeidsrecht</strong>bank kan ook bepaal<strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> oplegg<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> discriminer<strong>en</strong><strong>de</strong> werkgeveropdat hij <strong>de</strong> negatieve effect<strong>en</strong> van <strong>de</strong> discriminatie op <strong>de</strong> gehandicapte zou wegwerk<strong>en</strong>. Werkt<strong>de</strong> werkgever die maatregel<strong>en</strong> niet uit dan kan <strong>de</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding nog verhoogd word<strong>en</strong>. 837980818283R. PAINTER <strong>en</strong> A. HOLMES, Cases and materials on employm<strong>en</strong>t law, Oxford University Press, 2004, 324.N. SELWYN, Selwyn’s law of employm<strong>en</strong>t, Oxford, Oxford University press, 2006, 156.R. PAINTER <strong>en</strong> A. HOLMES, Cases and materials on employm<strong>en</strong>t law, Oxford, Oxford University Press, 2004, 325.R. PAINTER <strong>en</strong> A. HOLMES, Cases and materials on employm<strong>en</strong>t law, Oxford, Oxford University Press, 2004, 331.N. SELWYN, Selwyn’s law of employm<strong>en</strong>t, Oxford, Oxford University Press, 2006, 157.26
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Er wordt rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met <strong>de</strong> erg persoonlijke informatie die in zo’n proces op<strong>en</strong>baar zoukunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt. Indi<strong>en</strong> nodig kan <strong>de</strong> rechtbank maatregel<strong>en</strong> treff<strong>en</strong>.De gediscrimineer<strong>de</strong> gehandicapte staat niet alle<strong>en</strong> in <strong>het</strong> formuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rbouw<strong>en</strong> van zijnklacht. Hij kan daarvoor terecht bij <strong>de</strong> Disability Rights Commission. Deze kan on<strong>de</strong>rzoek voer<strong>en</strong>naar <strong>de</strong> klacht, rechtsbijstand verl<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> ze kan ingeroep<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rvragingsprocedurewaar door mid<strong>de</strong>l van vrag<strong>en</strong> achterhaald kan word<strong>en</strong> of <strong>en</strong> in welke mate ergediscrimineerd werd door e<strong>en</strong> werkgever. 84Het is dui<strong>de</strong>lijk dat <strong>het</strong> Engelse recht veel ver<strong>de</strong>r staat wat betreft discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong>op <strong>de</strong> werkvloer. Niet alle<strong>en</strong> is er e<strong>en</strong> aparte discriminatiewet, <strong>de</strong> wet is daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> ookveel beter uitgewerkt. De <strong>de</strong>finities zijn werkbaar.In juli 2006 werd<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>bank in Lond<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele prejudiciële vrag<strong>en</strong> gesteld aan<strong>het</strong> Europese Hof van Justitie betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> associatieve discriminatie, waaron<strong>de</strong>r: 85“Where an employer treats an employee less favourably than he treats or would treat otheremployees, and it is established that the ground for the treatm<strong>en</strong>t of the employee is that theemployee has a disabled son for whom the employee cares, is that treatm<strong>en</strong>t direct discriminationin breach of the principle of equal treatm<strong>en</strong>t established by the Directive?”Ver<strong>en</strong>ig<strong>de</strong> Stat<strong>en</strong>In <strong>de</strong> American with Disabilities Act (ADA) kan m<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> vrij precieze omschrijving terugvind<strong>en</strong>van <strong>het</strong> begrip handicap. 86Volg<strong>en</strong>s sectie 3 (2) A heeft <strong>de</strong>ze term betrekking op fysieke <strong>en</strong> verstan<strong>de</strong>lijke stoorniss<strong>en</strong> diee<strong>en</strong> individu op substantiële wijze beperk<strong>en</strong> bij <strong>het</strong> uitvoer<strong>en</strong> van één of meer<strong>de</strong>re belangrijkelev<strong>en</strong>sactiviteit<strong>en</strong>.Ook fysieke <strong>en</strong> verstan<strong>de</strong>lijke stoorniss<strong>en</strong> die zich in <strong>het</strong> verled<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voorgedaan (sectie 3(2) B) <strong>en</strong> verme<strong>en</strong><strong>de</strong> handicaps (sectie 3 (2) C) word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> begrip handicap gebracht.Het is opmerkelijk dat <strong>de</strong> ADA wel verwijst naar fysieke <strong>en</strong> verstan<strong>de</strong>lijke stoorniss<strong>en</strong> die zich in<strong>het</strong> verled<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voorgedaan, maar niets zegt over <strong>de</strong> te verwacht<strong>en</strong> handicaps, terwijl ditvoor werkgevers net e<strong>en</strong> belangrijke red<strong>en</strong> kan zijn om over te gaan tot risicoselectie.De ADA refereert wel aan fysieke <strong>en</strong> verstan<strong>de</strong>lijke stoorniss<strong>en</strong> die zich in <strong>het</strong> verled<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>voorgedaan maar zegt niets over te verwacht<strong>en</strong> handicaps, terwijl dit voor werkgevers e<strong>en</strong>red<strong>en</strong> kan zijn om over te gaan tot risicoselectie.Vermeld<strong>en</strong>swaardig is dat <strong>de</strong> ADA expliciet vereist dat <strong>de</strong> gehandicapte sollicitant ‘gekwalificeerd’is voor <strong>de</strong> functie om te kunn<strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bescherming die <strong>het</strong> discriminatieverbodverle<strong>en</strong>t. Dit betek<strong>en</strong>t uiteraard dat hij zon<strong>de</strong>r re<strong>de</strong>lijke werkaanpassing, in staat moet zijn om <strong>de</strong>belangrijkste werkzaamhed<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong> die on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> functie. 87 Of dit <strong>het</strong>geval is di<strong>en</strong>t steeds in concreto te word<strong>en</strong> beoor<strong>de</strong>eld.84858687N. SELWYN, Selwyn’s law of employm<strong>en</strong>t, Oxford, Oxford University Press, 2006, 158.Refer<strong>en</strong>ce for a preliminary ruling from Employm<strong>en</strong>t Tribunal (London South) ma<strong>de</strong> on 10 July 2006 – S. Colemanv. Attridge Law, Steve Law, Case C-303/06, Pb. C. 237 van 30 september 2006.www.eeoc.gov/ada.Dit stelt ook <strong>het</strong> HvJ in <strong>de</strong> zaak Chacon Navas.27
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’Het discriminatieverbod betek<strong>en</strong>t niet dat iemand in di<strong>en</strong>st moet word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>/gehoud<strong>en</strong> di<strong>en</strong>iet in staat is <strong>de</strong> wez<strong>en</strong>lijke tak<strong>en</strong> van <strong>het</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> beroep uit te voer<strong>en</strong>.Ne<strong>de</strong>rland: De Wet gelijke behan<strong>de</strong>ling op grond van handicap of chronische ziekteOp 1 <strong>de</strong>cember 2003 is <strong>de</strong> Wet gelijke behan<strong>de</strong>ling op grond van handicap/chronische ziekte(WGBH/CZ) in werking getred<strong>en</strong>. Deze wet bestaat naast <strong>de</strong> Algem<strong>en</strong>e Wet gelijke behan<strong>de</strong>ling.De Wet gelijke behan<strong>de</strong>ling op grond van handicap/chronische ziekte verbiedt <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> vanon<strong>de</strong>rscheid op grond van handicap <strong>en</strong> chronische ziekte <strong>en</strong> is van toepassing op arbeid, <strong>het</strong>vrije beroepson<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> - vanaf e<strong>en</strong> na<strong>de</strong>r te bepal<strong>en</strong> tijdstip - <strong>het</strong> op<strong>en</strong>baar vervoer.De Commissie Gelijke Behan<strong>de</strong>ling is bevoegd om verzoek<strong>en</strong> in behan<strong>de</strong>ling te nem<strong>en</strong> diebetrekking hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> discriminatiegrond handicap/chronische ziekte.Daarnaast kunn<strong>en</strong> gehandicapt<strong>en</strong> <strong>en</strong> chronisch ziek<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beroep do<strong>en</strong> op <strong>de</strong> wet bij <strong>de</strong>rechter.Ook <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse wet bevat <strong>de</strong> verplichting om ‘doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong>’ te verricht<strong>en</strong>indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> sollicitant of werknemer daarom verzoekt.De wet is e<strong>en</strong> ‘opbouwwet’, <strong>het</strong> is <strong>de</strong> bedoeling om <strong>de</strong> wet in <strong>de</strong> toekomst uit te breid<strong>en</strong> naaran<strong>de</strong>re gebied<strong>en</strong>, namelijk won<strong>en</strong>, ste<strong>de</strong>lijke ruimte <strong>en</strong> <strong>het</strong> goe<strong>de</strong>r<strong>en</strong>- <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>verkeer. 88Ook in <strong>de</strong> WGBH/CZ zijn <strong>de</strong>finities afwezig.De wet verbiedt <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> van on<strong>de</strong>rscheid op basis van werkelijke of verme<strong>en</strong><strong>de</strong> handicap ofchronische ziekte. Deze begripp<strong>en</strong> zijn niet in <strong>de</strong> wet ge<strong>de</strong>finieerd. De regering vond dat nietnodig <strong>en</strong> niet w<strong>en</strong>selijk. 89Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> regering gaat <strong>het</strong> niet om nauw te omschrijv<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> persoonmaar om situationeel bepaal<strong>de</strong> beperking<strong>en</strong>. Dus dit wil zegg<strong>en</strong> dat discriminatie niet zozeer <strong>het</strong>gevolg is van <strong>het</strong> hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> beperking maar eer<strong>de</strong>r van <strong>het</strong> ontbrek<strong>en</strong> van doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong>aanpassing<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> heeft dus gekoz<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> sociale b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>het</strong> begrip. 90Handicaps <strong>en</strong> chronische ziektes kunn<strong>en</strong> fysiek, verstan<strong>de</strong>lijk of psychisch zijn van aard. E<strong>en</strong>handicap is in beginsel onomkeerbaar. E<strong>en</strong> chronische ziekte is dat soms niet, maar is in elkgeval langdurig van aard. 91Ook in Ne<strong>de</strong>rland staan <strong>de</strong> begripp<strong>en</strong> handicap <strong>en</strong> chronische ziekte los van <strong>de</strong> begripp<strong>en</strong>arbeidsongeschiktheid <strong>en</strong> ziekte uit <strong>de</strong> socialezekerheidswetgeving.De Wet k<strong>en</strong>t <strong>het</strong> begrip ‘werkelijke of verme<strong>en</strong><strong>de</strong> handicap of chronische ziekte’ om zo ookbescherming te bied<strong>en</strong> in gevall<strong>en</strong> waarin t<strong>en</strong> onrechte wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat iemand e<strong>en</strong>handicap of e<strong>en</strong> chronische ziekte heeft. 92D<strong>en</strong>k maar aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> psychiatrisch verled<strong>en</strong>, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die in <strong>het</strong> verled<strong>en</strong> e<strong>en</strong>ernstige ziekte hebb<strong>en</strong> gehad (bijvoorbeeld ex-kankerpatiënt<strong>en</strong>).In <strong>de</strong> Algem<strong>en</strong>e Wet gelijke behan<strong>de</strong>ling staat echter niet met zoveel woord<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd datm<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verme<strong>en</strong>d persoonsk<strong>en</strong>merk ook door <strong>de</strong> wet word<strong>en</strong> beschermd.Het verbod op <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> van on<strong>de</strong>rscheid wordt in <strong>de</strong> wet op drie manier<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong>.8889909192Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001-02, 28 169, nr. 5, 1.Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001-02, 28 169, nr. 3, p. 9 <strong>en</strong> p. 24.M.H.S. GIJZEN, “Het nieuwe gelijkebehan<strong>de</strong>lingrecht voor gehandicapt<strong>en</strong> <strong>en</strong> chronisch ziek<strong>en</strong>” in D.J.B. DE WOLFF(eds), Gelijke behan<strong>de</strong>ling: oor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> <strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taar, Dev<strong>en</strong>ter, Kluwer 2003, 43.Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001-02, 28 169, 24.Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001/02, 28 169, nr. 3, 33.28
DE BEGRIPPEN ‘HANDICAP’ EN ‘GEZONDHEID(STOESTAND)’De eerste vorm van on<strong>de</strong>rscheid is direct on<strong>de</strong>rscheid. Hiervan is sprake wanneer rechtstreekson<strong>de</strong>rscheid wordt gemaakt op grond van e<strong>en</strong> werkelijke of verme<strong>en</strong><strong>de</strong> handicap of chronischeziekte of e<strong>en</strong> criterium wordt gehanteerd dat onlosmakelijk verbond<strong>en</strong> is met e<strong>en</strong> handicap ofe<strong>en</strong> chronische ziekte. Direct on<strong>de</strong>rscheid is verbod<strong>en</strong> t<strong>en</strong>zij beroep kan word<strong>en</strong> gedaan op éénvan <strong>de</strong> drie wettelijke uitzon<strong>de</strong>ringsgrond<strong>en</strong>.De twee<strong>de</strong> vorm is indirect on<strong>de</strong>rscheid. Hiervan is sprake wanneer e<strong>en</strong> og<strong>en</strong>schijnlijk neutralemaatstaf, bepaling of han<strong>de</strong>lswijze person<strong>en</strong> met handicap of chronische ziekte in vergelijkingmet an<strong>de</strong>re person<strong>en</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>elt.Deze eerste twee vorm<strong>en</strong> staan in artikel 1 WGBH/CZ.De <strong>de</strong>r<strong>de</strong> manier waarop on<strong>de</strong>rscheid kan word<strong>en</strong> gemaakt is neergelegd in artikel 2 WGBH/CZ.Volg<strong>en</strong>s dit artikel houdt <strong>het</strong> verbod van on<strong>de</strong>rscheid me<strong>de</strong> in dat <strong>de</strong>g<strong>en</strong>e tot wie dit verbod zichricht gehoud<strong>en</strong> is naargelang <strong>de</strong> behoefte doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> te verricht<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>zij <strong>de</strong>zevoor hem e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redige belasting vorm<strong>en</strong>.In Ne<strong>de</strong>rland kan volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> regering <strong>het</strong> verbod om on<strong>de</strong>rscheid te mak<strong>en</strong> op grond vanhandicap bijdrag<strong>en</strong> tot extra rechtsbescherming. E<strong>en</strong> werkgever die besluit om tot keuring(medisch on<strong>de</strong>rzoek) over te gaan of na e<strong>en</strong> keuring alsnog tot afwijzing overgaat, zal moet<strong>en</strong>aanton<strong>en</strong> dat hij ook <strong>de</strong> gelijke behan<strong>de</strong>lingsnorm niet heeft overtred<strong>en</strong>. 93Bij ontslagzak<strong>en</strong> biedt <strong>het</strong> Ontslagbesluit e<strong>en</strong> aantal mogelijkhed<strong>en</strong> om rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met<strong>de</strong> positie van gehandicapt<strong>en</strong> <strong>en</strong> chronisch ziek<strong>en</strong>. 94Bijvoorbeeld, wanneer e<strong>en</strong> arbeidsgehandicapte werknemer in <strong>de</strong> zin van <strong>de</strong> Wet op <strong>de</strong>(re)integratie arbeidsgehandicapt<strong>en</strong> (REA) toch voor ontslag in aanmerking komt, dan kanslechts toestemming word<strong>en</strong> verle<strong>en</strong>d indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> werkgever aannemelijk kan mak<strong>en</strong> dat hij re<strong>de</strong>lijkerwijsniet <strong>de</strong> mogelijkheid heeft <strong>de</strong> werknemer te herplaats<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> aangepaste of e<strong>en</strong>an<strong>de</strong>re pass<strong>en</strong><strong>de</strong> functie. 95939495Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001-02, 28 169, nr. 3, 35.Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001-02, 28 169, nr. 3, 36.A. DE KEIZER, “De wet gelijke behan<strong>de</strong>ling op grond van handicap/chronische ziekte”, SMA 2004, 123-127.29
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTREDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTReeds eer<strong>de</strong>r werd erop gewez<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> gelijkebehan<strong>de</strong>lingsnorm nauw sam<strong>en</strong>hangt met <strong>de</strong>aanpassing<strong>en</strong> die nodig zijn om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap gelijk te lat<strong>en</strong> participer<strong>en</strong> aan <strong>het</strong>maatschappelijk lev<strong>en</strong>.De verplichting tot <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> voor person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap geeft<strong>de</strong> invulling aan e<strong>en</strong> materieel gelijkheidsconcept. Het ‘gaat om e<strong>en</strong> uitwerking van e<strong>en</strong> materieelgelijkheidsbeginsel, dat me<strong>de</strong> inhoudt <strong>de</strong> verplichting tot <strong>het</strong> ongelijk behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van ongelijkegevall<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>ein<strong>de</strong> ongelijkheid te voorkom<strong>en</strong>’. 96De weigering om e<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing te treff<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gunste van e<strong>en</strong> gehandicapte persoonwordt in ons recht gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vorm van discriminatie. 97 De Discriminatiewet is hierover zeerdui<strong>de</strong>lijk.De doctrine is hier echter over ver<strong>de</strong>eld.Hoe verhoudt zich <strong>het</strong> verbod van indirecte discriminatie tot <strong>het</strong> bijzon<strong>de</strong>re verbod van discriminatiedoor gebrek aan re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>?De weigering om re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> wordt door sommig<strong>en</strong> in verband gebrachtmet indirecte discriminatie. 98DE SCHUTTER <strong>de</strong>elt <strong>de</strong>ze m<strong>en</strong>ing niet. Hij is van oor<strong>de</strong>el dat <strong>de</strong> weigering re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>te treff<strong>en</strong> niet kan word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als vorm van indirecte discriminatie aangezi<strong>en</strong> <strong>het</strong> hier ge<strong>en</strong>‘onthoudingsverplichting’ betreft. De verplichting tot <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> houdte<strong>en</strong> verplichting in om iets te do<strong>en</strong>. 99 Het gaat hier integ<strong>en</strong><strong>de</strong>el om e<strong>en</strong> verplichting iets te do<strong>en</strong>.DE SCHUTTER is eer<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staand geval; <strong>de</strong> overgrote meer<strong>de</strong>rheid van <strong>de</strong> doctrine blijftbij <strong>de</strong> wettelijke bepaling dat <strong>het</strong> niet-nalev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> verplichting tot <strong>het</strong> treff<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijkeaanpassing<strong>en</strong> e<strong>en</strong> indirecte discriminatie uitmaakt.Uitgangspunt is dat <strong>het</strong> maatschappelijk lev<strong>en</strong> in grote mate is afgestemd op person<strong>en</strong> zon<strong>de</strong>rhandicap. Hieruit vloeit voort dat omgevingsfactor<strong>en</strong> (zoals werkorganisatie, werkomgeving <strong>en</strong>werkplaats) – die in ess<strong>en</strong>tie (og<strong>en</strong>schijnlijk) neutrale factor<strong>en</strong> zijn – <strong>de</strong> toegang tot <strong>het</strong> arbeidsprocesvan person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap sterk bemoeilijk<strong>en</strong>. Het vermoed<strong>en</strong> van indirecte discriminatiewordt dan ook gemakkelijk vastgesteld. Als <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> vaststelling van indirectediscriminatie w<strong>en</strong>st te vermijd<strong>en</strong> - ev<strong>en</strong> abstractie gemaakt van <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tuele rechtvaardiging -dan di<strong>en</strong>t hij <strong>de</strong> indirect discriminer<strong>en</strong><strong>de</strong> omgevingsfactor<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>, wat <strong>de</strong> facto neerkomtop e<strong>en</strong> aanpassing van <strong>de</strong>ze omgevingsfactor<strong>en</strong>. 100MARC DE VOS is van m<strong>en</strong>ing dat re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rnemings- of arbeidsorganisatiedie indirect gehandicapt<strong>en</strong> treft, voor e<strong>en</strong> concrete gehandicapte <strong>de</strong> na<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van dieorganisatie kunn<strong>en</strong> comp<strong>en</strong>ser<strong>en</strong>. Wanneer dat <strong>het</strong> geval is, is <strong>het</strong> evid<strong>en</strong>t dat <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>96J. GOLDSMITH, “De <strong>het</strong>e a<strong>de</strong>m van Europa. Implem<strong>en</strong>tatie van nieuw gelijke behan<strong>de</strong>lingsrecht in Ne<strong>de</strong>rland”, NJB2001, 989.97De verplichting tot re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> kan ook geld<strong>en</strong> voor an<strong>de</strong>re discriminatiegrond<strong>en</strong> dan handicap, d<strong>en</strong>kmaar aan discriminatie op basis van religieuze overtuiging . E<strong>en</strong> aanpassingsverplichting kan ook volg<strong>en</strong> uit <strong>de</strong>algem<strong>en</strong>e regel die zowel in Belgisch als in internationaal recht wordt gehanteerd, namelijk dat discriminatie niet<strong>en</strong>kel bestaat uit <strong>de</strong> ongelijke behan<strong>de</strong>ling van gelijke gevall<strong>en</strong>, maar ook uit <strong>de</strong> gelijke behan<strong>de</strong>ling van ongelijkegevall<strong>en</strong>.98A.C. HENDRIKS, Gelijke toegang tot <strong>de</strong> arbeid voor gehandicapt<strong>en</strong>, Dev<strong>en</strong>ter, Kluwer, 1999, 601.99O. DE SCHUTTER, Discriminations <strong>en</strong> marché du travail – Liberté et égalité dans les rapports d’emploi, Brussel, PIEPeter Lang, 191-192.100 C. BAYART, Discriminatie teg<strong>en</strong>over differ<strong>en</strong>tiatie, G<strong>en</strong>t, Larcier, 2004, 318.30
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTgehandicapte <strong>de</strong> werkgever niet meer kan aansprek<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s indirecte discriminatie. De werkgeverdie <strong>de</strong> na<strong>de</strong>lige gevolg<strong>en</strong> van zijn organisatie opheft door <strong>de</strong> gehandicapte re<strong>de</strong>lijkeaanpassing<strong>en</strong> te gunn<strong>en</strong>, mag die organisatie handhav<strong>en</strong> nietteg<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> haar intrinsiekna<strong>de</strong>lige impact op <strong>de</strong> groep waartoe <strong>de</strong> begunstig<strong>de</strong> gehandicapte behoort.Maar wat indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> na<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bedrijfsorganisatie niet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gecomp<strong>en</strong>seerd doorre<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>? De logica van <strong>de</strong> wet <strong>en</strong> <strong>de</strong> ka<strong>de</strong>rrichtlijn leidt dan tot <strong>de</strong> vaststellingvan indirecte discriminatie, t<strong>en</strong>zij <strong>de</strong> werkgever beroep kan do<strong>en</strong> op <strong>de</strong> objectieve <strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijkerechtvaardiging.Voor MARC DE VOS lijkt <strong>het</strong> verbod van indirecte discriminatie <strong>de</strong> koevoet te zijn waarmeegehandicapt<strong>en</strong> <strong>de</strong> bedrijfsorganisatie in on<strong>de</strong>rneming<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op<strong>en</strong>brek<strong>en</strong>, veeleer dan <strong>het</strong>recht op re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>. 101Volg<strong>en</strong>s hem laat <strong>de</strong> co-exist<strong>en</strong>tie van <strong>het</strong> verbod van indirecte discriminatie weg<strong>en</strong>s handicap<strong>en</strong> <strong>het</strong> principe van <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> dus niet toe om <strong>het</strong> eerste tot <strong>het</strong> laatste teherleid<strong>en</strong>.BEGRIP AANPASSINGDe Ka<strong>de</strong>rrichtlijn van 27 november 2000Artikel 5 van <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn stelt dat “t<strong>en</strong>ein<strong>de</strong> te waarborg<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> beginsel van gelijkebehan<strong>de</strong>ling met betrekking tot person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap nageleefd wordt, wordt voorzi<strong>en</strong> inre<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>. Dit houdt in dat <strong>de</strong> werkgever, naargelang <strong>de</strong> behoefte, in e<strong>en</strong> concretesituatie pass<strong>en</strong><strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> neemt om e<strong>en</strong> persoon met e<strong>en</strong> handicap in staat te stell<strong>en</strong>toegang tot arbeid te hebb<strong>en</strong>, in arbeid te lat<strong>en</strong> participer<strong>en</strong> of daarin vooruit te kom<strong>en</strong> dan welom e<strong>en</strong> opleiding te g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>zij <strong>de</strong>ze maatregel<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> werkgever e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redigebelasting vorm<strong>en</strong>. Wanneer die belasting in voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> mate wordt gecomp<strong>en</strong>seerd doorbestaan<strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>het</strong> door <strong>de</strong> lidstat<strong>en</strong> gevoer<strong>de</strong> beleid inzake person<strong>en</strong>met e<strong>en</strong> handicap, mag zij niet als onev<strong>en</strong>redig word<strong>en</strong> beschouwd.” 102Overweging 20 van <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn zegt daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> dat “er pass<strong>en</strong><strong>de</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong> doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong><strong>en</strong> praktische maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> die gericht zijn op <strong>de</strong> aanpassing van <strong>de</strong>werkplek aan <strong>de</strong> behoeft<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werknemer met e<strong>en</strong> handicap, bijvoorbeeld aanpassing<strong>en</strong>van gebouw<strong>en</strong>, uitrusting, arbeidsritme, <strong>en</strong> taakver<strong>de</strong>ling of voorzi<strong>en</strong> in opleidings- <strong>en</strong> integratiemid<strong>de</strong>l<strong>en</strong>.”Overweging 21 stelt dat “Wanneer wordt nagegaan of <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redigebelasting veroorzak<strong>en</strong>, moet in <strong>het</strong> bijzon<strong>de</strong>r rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met <strong>de</strong> financiële<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re kost<strong>en</strong>, alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> omvang <strong>en</strong> <strong>de</strong> financiële mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> organisatie ofon<strong>de</strong>rneming, <strong>en</strong> met <strong>de</strong> mogelijkheid om overheidsgeld of an<strong>de</strong>re vorm<strong>en</strong> van steun teverkrijg<strong>en</strong>”.101 M. DE VOS, “De bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>het</strong> discriminatierecht in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong>” in M. DE VOS <strong>en</strong> E. BREMS(eds.), De Wet Bestrijding Discriminatie in <strong>de</strong> praktijk, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2004, 78-81.102 Art. 5 Richtl. 2000/78/EG van <strong>de</strong> Raad van 27 november 2000 tot instelling van e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> ka<strong>de</strong>r voor gelijkebehan<strong>de</strong>ling in arbeid <strong>en</strong> beroep, Pb. L. 303, 2 <strong>de</strong>cember 2000.31
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTIn <strong>het</strong> oorspronkelijk voorstel van <strong>de</strong> Europese Commissie werd in <strong>het</strong> artikel over <strong>het</strong> discriminatieconcept,naast e<strong>en</strong> verbod van directe <strong>en</strong> indirecte discriminatie op grond van handicap,ook e<strong>en</strong> verplichting tot <strong>het</strong> nem<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. 103 Daaruit konword<strong>en</strong> afgeleid dat <strong>de</strong> weigering tot <strong>het</strong> verschaff<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vormvan discriminatie di<strong>en</strong><strong>de</strong> te word<strong>en</strong> beschouwd.In <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn vindt m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> dubbele functie van <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> terug. Alspromotor van positieve actie werd <strong>het</strong> principe van <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> neergelegd in e<strong>en</strong>aparte bepaling (artikel 5) <strong>en</strong> niet langer in <strong>het</strong> artikel over <strong>het</strong> discriminatieconcept zelf. Daaruitzou m<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> afleid<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> uitblijv<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> niet als e<strong>en</strong> bijzon<strong>de</strong>revorm van discriminatie word<strong>en</strong> beschouwd. 104De Discriminatiewet van 25 februari 2003De wetgever w<strong>en</strong>ste <strong>de</strong> aanpassingsverplichting niet na<strong>de</strong>r te omschrijv<strong>en</strong>, omdat die sterkafhangt van <strong>de</strong> context, zodat e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie restrictief zou dreig<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong>. 105In <strong>de</strong> ontwerptekst van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2003 die door <strong>de</strong> S<strong>en</strong>aat werd goedgekeurd waser eerst ge<strong>en</strong> sprake van e<strong>en</strong> aanpassingsplicht. Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling van <strong>het</strong> voorstel in <strong>de</strong>S<strong>en</strong>aat werd er nochtans e<strong>en</strong> am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t ingedi<strong>en</strong>d t<strong>en</strong>ein<strong>de</strong> <strong>de</strong>rgelijke plicht in te voer<strong>en</strong>.De verantwoording hiervoor werd gevond<strong>en</strong> in artikel 5 van <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn.Het am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t luid<strong>de</strong> als volgt: “t<strong>en</strong>ein<strong>de</strong> te waarborg<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> beginsel van gelijke behan<strong>de</strong>lingin arbeid <strong>en</strong> beroep met betrekking tot person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap wordt nagestreefd,di<strong>en</strong>t <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> pass<strong>en</strong><strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> persoon met e<strong>en</strong> handicap instaat te stell<strong>en</strong> toegang tot arbeid te hebb<strong>en</strong>, in arbeid te lat<strong>en</strong> participer<strong>en</strong> of daarin vooruit tekom<strong>en</strong> dan wel om e<strong>en</strong> opleiding te g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>zij <strong>de</strong>ze maatregel<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> werkgever e<strong>en</strong>onev<strong>en</strong>redige belasting vorm<strong>en</strong>. Wanneer die belasting in voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> mate gecomp<strong>en</strong>seerdwordt door bestaan<strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gunste van person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap, mag zij niet alsonev<strong>en</strong>redig word<strong>en</strong> beschouwd”. 106Deze tekst sluit dus zeer nauw aan bij <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn.De aanpassingsplicht werd gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> belangrijk nieuw rechtsbeginsel dat nu door <strong>de</strong> E.U.als verplichting werd opgelegd. 107Het am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t werd ev<strong>en</strong>wel verworp<strong>en</strong>. 108Het zou e<strong>en</strong> materie betreff<strong>en</strong> waarvoor niet alle<strong>en</strong> <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale overheid, maar ook <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><strong>en</strong> gewest<strong>en</strong> bevoegd zijn. Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> werd e<strong>en</strong> advies van <strong>de</strong> Nationale Arbeidsraaddi<strong>en</strong>aangaan<strong>de</strong> noodzakelijk geacht aangezi<strong>en</strong> <strong>het</strong> e<strong>en</strong> nieuwe verplichting voor werkgeversbetreft. De minister van Werkgeleg<strong>en</strong>heid wees er tev<strong>en</strong>s op dat <strong>het</strong> voorligg<strong>en</strong><strong>de</strong> voorstelalgem<strong>en</strong>e discriminatiebepaling<strong>en</strong> bevat, terwijl <strong>het</strong> am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> beleid beoogt inzakepositieve discriminatie bij werving. 109103 Zie artikel 2 (4) van <strong>het</strong> voorstel (COM (1999) 565).104 C. BAYART, Discriminatie teg<strong>en</strong>over differ<strong>en</strong>tiatie, G<strong>en</strong>t, Larcier, 2004, 319-320.105 Verslag nam<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Commissie voor Justitie uitgebracht door <strong>de</strong> heer Joseph Ar<strong>en</strong>s <strong>en</strong> mevrouw Karine Lalieux,Parl.Doc. Kamer 2001-02, nr. 1578/8, 27.106 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat 2001-2002, nr. 2-12/14, 2.107 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat 2001-2002, nr. 2-12/14, 2.108 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat 2001-2002, nr. 2-12/15, 153.109 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat 2001-2002, nr. 2-12/15, 152.32
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTTijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling van <strong>het</strong> ontwerp in <strong>de</strong> Kamer dook er e<strong>en</strong> nieuw am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>taangaan<strong>de</strong> <strong>de</strong> aanpassingsplicht op. 110Artikel 2 § 3 bepaal<strong>de</strong> dat “<strong>het</strong> ontbrek<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> voor person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>handicap e<strong>en</strong> discriminatie vormt in <strong>de</strong> zin van <strong>de</strong> wet”. “Als re<strong>de</strong>lijke aanpassing wordtbeschouwd <strong>de</strong> aanpassing die ge<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redige belasting betek<strong>en</strong>t, of waarvan <strong>de</strong> belastingin voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> mate wordt gecomp<strong>en</strong>seerd door bestaan<strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong>”.De bezwar<strong>en</strong> die in <strong>de</strong> S<strong>en</strong>aat naar vor<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gebracht werd<strong>en</strong> van tafel geveegd. 111De wetgever heeft door <strong>de</strong> inlassing van e<strong>en</strong> plicht tot re<strong>de</strong>lijke aanpassing niet alle<strong>en</strong> uitvoeringgegev<strong>en</strong> aan artikel 5 van <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn, maar gaat zelfs ver<strong>de</strong>r dan dat. Het toepassingsgebiedvan <strong>de</strong> richtlijn beperkt zich tot arbeid <strong>en</strong> beroep, dit terwijl <strong>de</strong> Belgische wet ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kelvoorbehoud formuleert <strong>en</strong> dus van toepassing is op <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re domein<strong>en</strong> die ze bestrijkt. 112In <strong>de</strong> toelichting bij <strong>het</strong> am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t van regeringscommissaris Van Gool 113 wordt on<strong>de</strong>raanpassing<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r meer verstaan: “<strong>de</strong> architecturale aanpassing<strong>en</strong> die bvb. rolstoeltoegankelijkheidgaran<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, <strong>de</strong> technische hulmid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> die bvb. dov<strong>en</strong> <strong>en</strong> blind<strong>en</strong> toelat<strong>en</strong> te communicer<strong>en</strong>,<strong>het</strong> gebruik van e<strong>en</strong> vere<strong>en</strong>voudigd taalgebruik voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met m<strong>en</strong>tale beperking<strong>en</strong>,<strong>de</strong> reorganisatie van taakver<strong>de</strong>ling<strong>en</strong>, <strong>het</strong> verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van assist<strong>en</strong>tie aan e<strong>en</strong> persoon met e<strong>en</strong>handicap, kortom: alle concrete maatregel<strong>en</strong>, voor zover re<strong>de</strong>lijk, die ertoe bijdrag<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>persoon met e<strong>en</strong> handicap ge<strong>en</strong> scha<strong>de</strong>lijke weerslag on<strong>de</strong>rvindt van <strong>de</strong> omgevingsfactor<strong>en</strong>.De Discriminatiewet van 10 mei 2007Ook in <strong>de</strong> nieuwe Discriminatiewet wordt e<strong>en</strong> weigering om re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> te treff<strong>en</strong> t<strong>en</strong>voor<strong>de</strong>le van person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vorm van (indirecte) discriminatie.Artikel 4 van <strong>de</strong>ze wet stelt dat re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> zijn: “pass<strong>en</strong><strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong>concrete situatie <strong>en</strong> naargelang <strong>de</strong> behoefte word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> persoon met e<strong>en</strong> handicapin staat te stell<strong>en</strong> toegang te hebb<strong>en</strong> tot, <strong>de</strong>el te nem<strong>en</strong> aan <strong>en</strong> vooruit te kom<strong>en</strong> in <strong>de</strong>aangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> waarop <strong>de</strong>ze wet van toepassing is, t<strong>en</strong>zij <strong>de</strong>ze maatregel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redigebelasting vorm<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> persoon die <strong>de</strong>ze maatregel<strong>en</strong> moet treff<strong>en</strong>”. 114Er wordt dus terug aangeknoopt bij artikel 5 van <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn.Re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ge<strong>de</strong>finieerd als aanpassing<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> concrete situatie <strong>en</strong>naargelang <strong>de</strong> behoefte word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> persoon met e<strong>en</strong> handicap in staat te stell<strong>en</strong>toe te tred<strong>en</strong> tot, <strong>de</strong>el te nem<strong>en</strong> aan <strong>en</strong> vooruit te kom<strong>en</strong> in <strong>de</strong> aangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> waarop <strong>de</strong>algem<strong>en</strong>e wet van toepassing is. 115Re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> omhelz<strong>en</strong> niet die maatregel<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redige belasting vorm<strong>en</strong>voor <strong>de</strong> persoon die <strong>de</strong>ze maatregel<strong>en</strong> moet treff<strong>en</strong>. Wanneer die belasting in voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> mate110 E<strong>en</strong> regeringsam<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t op voorstel van regeringscommissaris Van Gool.111 K. VAN DEN LANGENBERGH, “Discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong> bij aanwerving: e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse” inD. CUYPERS, Gelijkheid in <strong>het</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>: gelijkheid zon<strong>de</strong>r gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>?, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2003, 178-181.112 De wet is ook van toepassing op <strong>het</strong> lever<strong>en</strong> of <strong>het</strong> ter beschikking stell<strong>en</strong> van goe<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aan <strong>het</strong>publiek <strong>en</strong> <strong>de</strong> toegang tot <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>elname aan, alsook elke an<strong>de</strong>re uitoef<strong>en</strong>ing van e<strong>en</strong> economische, sociale,culturele of politieke activiteit toegankelijk voor <strong>het</strong> publiek.113 Parl.Doc. Kamer 2001-2002, nr. 1578/3, 2.114 Art. 14 Wet ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie, BS 30 mei 2007.115 Art. 14 12° Algem<strong>en</strong>e wet.33
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTwordt gecomp<strong>en</strong>seerd door bestaan<strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>het</strong> gevoer<strong>de</strong> overheidsbeleidinzake person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap, kan zij niet als onev<strong>en</strong>redig word<strong>en</strong> beschouwd.Het <strong>de</strong>creet van 8 mei 2002 houd<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>redige participaties op <strong>de</strong> arbeidsmarkt.Artikel 5 § 4 van dit <strong>de</strong>creet bepaalt <strong>het</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong>: “t<strong>en</strong>ein<strong>de</strong> te waarborg<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> beginsel vangelijke behan<strong>de</strong>ling nageleefd wordt, moet word<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> in re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>. Dit houdtin dat <strong>de</strong> intermediaire organisaties <strong>en</strong> <strong>de</strong> werkgever, naargelang <strong>de</strong> behoefte, in e<strong>en</strong> concretesituatie pass<strong>en</strong><strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> om toegang tot arbeid te hebb<strong>en</strong>, in arbeid te participer<strong>en</strong>of daarin vooruit te kom<strong>en</strong> dan wel om e<strong>en</strong> opleiding te g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>zij <strong>de</strong>ze maatregel<strong>en</strong> voor<strong>de</strong> werkgever e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redige belasting vorm<strong>en</strong>. Wanneer die belasting in voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> matewordt gecomp<strong>en</strong>seerd door bestaan<strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong>, mag zij niet als onev<strong>en</strong>redig word<strong>en</strong>beschouwd.”Doelgroep re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>De doelgroep voor <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> zijn kandidaat-werknemers <strong>en</strong> werknemers diebelemmering<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong>:- op <strong>het</strong> domein van <strong>het</strong> m<strong>en</strong>taal of verstan<strong>de</strong>lijk functioner<strong>en</strong>;- op <strong>het</strong> domein van <strong>het</strong> lichamelijk functioner<strong>en</strong> (bijvoorbeeld rolstoelgebruikers);- op <strong>het</strong> domein van <strong>het</strong> zintuiglijk functioner<strong>en</strong> (bijvoorbeeld gehoorgestoord<strong>en</strong>, slechtzi<strong>en</strong>d<strong>en</strong>…);- als gevolg van e<strong>en</strong> chronische of <strong>de</strong>g<strong>en</strong>eratieve ziekte (bijvoorbeeld diabetes, epilepsie,chronisch vermoeidheidssyndroom, multiple sclerose, vele vrom<strong>en</strong> van reuma…). 116Soort<strong>en</strong> aanpassing<strong>en</strong>Er zijn verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> mogelijk. E<strong>en</strong> limitatieve opsomming gev<strong>en</strong> is onmogelijk.Wel kunn<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid mak<strong>en</strong> <strong>tuss<strong>en</strong></strong> materiële <strong>en</strong> immateriële aanpassing<strong>en</strong> <strong>en</strong><strong>tuss<strong>en</strong></strong> collectieve <strong>en</strong> individuele aanpassing<strong>en</strong>.Materiële of immateriële aanpassing<strong>en</strong>Op materieel vlak gaat <strong>het</strong> vaak om specifieke, zichtbare aanpassing<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> hell<strong>en</strong>d vlak aan<strong>de</strong> ingang van e<strong>en</strong> gebouw valt ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> op die <strong>het</strong> gebouw betreedt. Er zal dan ook vaak eerstaan <strong>de</strong>ze aanpassing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedacht door <strong>de</strong>g<strong>en</strong>e wi<strong>en</strong>s taak <strong>het</strong> is <strong>de</strong>ze te voorzi<strong>en</strong>(bijvoorbeeld <strong>de</strong> werkgever).Enkele voorbeeld<strong>en</strong> zijn: e<strong>en</strong> aangepaste telefoon voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> auditieve handicap,e<strong>en</strong> omgeving (bv. klink<strong>en</strong>) wordt voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> contraster<strong>en</strong><strong>de</strong> donkere kleur wat <strong>de</strong>116 Wegwijs in…<strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap op <strong>het</strong> werk, uitgaan<strong>de</strong> vanAf<strong>de</strong>ling van juridische studiën, maart 2005, Brussel, 5.34
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTmobiliteit van slechtzi<strong>en</strong><strong>de</strong> person<strong>en</strong> t<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> komt, <strong>het</strong> aanlegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> hell<strong>en</strong>d vlak voorrolstoelgebruikers etc. 117De doelgroep omvat dus zowel person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap bij indi<strong>en</strong>sttreding als <strong>de</strong> werknemersdie geconfronteerd word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap tijd<strong>en</strong>s hun beroepsloopbaan. Deverplichting tot re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> voor person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap heeft betrekking op <strong>het</strong>ganse domein van <strong>de</strong> arbeid; d.i.:- zowel arbeid in loondi<strong>en</strong>st, onbetaal<strong>de</strong> arbeid als zelfstandige arbeid;- <strong>de</strong> toegang tot arbeid (werving <strong>en</strong> selectie), <strong>de</strong> arbeidspost, <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> <strong>de</strong>arbeidsvoorwaard<strong>en</strong>, <strong>de</strong> bevor<strong>de</strong>ringskans<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> opleiding<strong>en</strong>;- <strong>de</strong> privésector <strong>en</strong> overheidssector.Op immaterieel vlak gaat <strong>het</strong> ook om specifieke aanpassing<strong>en</strong>, doch niet voor ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> zichtbaar.Het betreft eer<strong>de</strong>r <strong>de</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>en</strong> <strong>de</strong> omgang met e<strong>en</strong> gehandicapte persoon. Hetzal dan eer<strong>de</strong>r gaan om organisatorische aanpassing<strong>en</strong>.D<strong>en</strong>k maar aan <strong>de</strong> aanpassing van werk- <strong>en</strong> rusttijd<strong>en</strong>, <strong>het</strong> voorzi<strong>en</strong> van bijkom<strong>en</strong><strong>de</strong> training in<strong>het</strong> gebruik van bepaal<strong>de</strong> apparatuur <strong>en</strong> <strong>de</strong> bijhor<strong>en</strong><strong>de</strong> aangepaste spraaktechnologiesoftwarevoor iemand met e<strong>en</strong> visuele handicap, <strong>het</strong> afnem<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> mon<strong>de</strong>ling exam<strong>en</strong> om te vermijd<strong>en</strong>dat e<strong>en</strong> promotie-exam<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>elt (bijvoorbeeld omdat iemandmet e<strong>en</strong> visuele handicap min<strong>de</strong>r snel kan lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong>). 118De aanpassingsverplichting moet ruim word<strong>en</strong> geïnterpreteerd, zoniet zal <strong>het</strong> beoog<strong>de</strong> doel, i.e.<strong>de</strong> volwaardige participatie van gehandicapt<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> arbeidsproces, niet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>gerealiseerd. E<strong>en</strong> aangepaste werkplek alle<strong>en</strong> zal immers niet volstaan. Ook toilett<strong>en</strong>, <strong>de</strong>eetruimte <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re geme<strong>en</strong>schappelijke ruimt<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> voor gehandicapt<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>aangepast. Slechts door e<strong>en</strong> ruime opvatting kunn<strong>en</strong> al die aanpassing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgedwong<strong>en</strong>.119Individuele of collectieve aanpassing<strong>en</strong>Individuele aanpassing<strong>en</strong> zijn aanpassing<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> individu an sich kan treff<strong>en</strong>. Ze zijn <strong>en</strong>kelbestemd om dat bepaal<strong>de</strong> individu tot nut te zijn. De aanpassing zal dan ook zoveel mogelijkafgestemd zijn op <strong>de</strong> concrete situatie van dat individu. Niet alle aanpassing<strong>en</strong> zijn haalbaar <strong>en</strong>zeker niet <strong>de</strong>ze die <strong>en</strong>kel e<strong>en</strong> individu tot nut strekk<strong>en</strong>. Er moet<strong>en</strong> dus steeds afweging<strong>en</strong>word<strong>en</strong> gemaakt.Voorbeeld<strong>en</strong> zijn: e<strong>en</strong> aangepaste telefoon voor iemand met e<strong>en</strong> auditieve handicap, <strong>het</strong> voorzi<strong>en</strong>van e<strong>en</strong> groter pc-scherm voor e<strong>en</strong> slechtzi<strong>en</strong><strong>de</strong> persoon, <strong>de</strong> mogelijkheid om regelmatig tepauzer<strong>en</strong> (flexibel uurrooster) voor e<strong>en</strong> werknemer voor <strong>het</strong> nem<strong>en</strong> van medicatie. 120De collectieve aanpassing<strong>en</strong> treff<strong>en</strong> meer<strong>de</strong>re person<strong>en</strong> <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> dus per <strong>de</strong>finitie min<strong>de</strong>rspecifiek zijn. Het kan erg handig zijn om aanpassing<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> leef- of werkomgevingdie meer<strong>de</strong>re person<strong>en</strong> tot nut zijn. Steeds moet wel e<strong>en</strong> minimumniveau gehaald word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong>117 GRIP VZW, “Algem<strong>en</strong>e Beleidsnota: Re<strong>de</strong>lijke aanpassing, e<strong>en</strong> aanzet voor <strong>de</strong> praktijk”, www.gripvzw.be, 4.118 GRIP VZW, “Algem<strong>en</strong>e Beleidsnota: Re<strong>de</strong>lijke aanpassing: e<strong>en</strong> aanzet voor <strong>de</strong> praktijk”, www.gripvzw.be, 4.119 E. BREMS, “Nieuwe discriminatiegrond<strong>en</strong> in <strong>de</strong> wet bestrijding discriminatie” in M. DE VOS <strong>en</strong> E. BREMS (eds.), DeWet Bestrijding Discriminatie in <strong>de</strong> praktijk, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2004, 31.120 GRIP VZW, “Algem<strong>en</strong>e Beleidsnota: re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> aanzet voor <strong>de</strong> praktijk”, www.gripvzw.be, 5.35
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTvoorbeeld is <strong>het</strong> bre<strong>de</strong>r mak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> toegangs<strong>de</strong>ur tot e<strong>en</strong> gebouw zodat rolstoelgebruikers ergebruik van kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. 121Criteria voor <strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong>* Doeltreff<strong>en</strong>dheidE<strong>en</strong> aanpassing is pas nuttig als ze <strong>de</strong> gehandicapte effectief tot voor<strong>de</strong>el strekt. Ze is doeltreff<strong>en</strong>dwanneer ze <strong>de</strong> gehandicapte persoon daadwerkelijk in staat stelt e<strong>en</strong> taak beter uit tevoer<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aanpassing die haar doel totaal voorbij schiet is geldverspilling <strong>en</strong> moet dus steedsvermed<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Sommige tak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> nu e<strong>en</strong>maal niet door e<strong>en</strong> gehandicapte persoonword<strong>en</strong> uitgevoerd. E<strong>en</strong> blin<strong>de</strong> kan ge<strong>en</strong> buschauffeur word<strong>en</strong>, zelfs niet met alle mogelijkeaanpassing<strong>en</strong>.* Ev<strong>en</strong>waardigheidPerson<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap moet<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>waardige wijze gebruik kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van <strong>de</strong>faciliteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing binn<strong>en</strong> <strong>het</strong> bedrijf.Gehandicapt<strong>en</strong> zijn an<strong>de</strong>rs maar ze moet<strong>en</strong> zoveel mogelijk word<strong>en</strong> behan<strong>de</strong>ld als ie<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>rpersoon in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving. Ze will<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>waardige manier behan<strong>de</strong>ld word<strong>en</strong>, ook op<strong>het</strong> vlak van di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing inzake aanpassing<strong>en</strong>. De aanpassing moet dus van die aard zijndat ze <strong>de</strong> gehandicapte persoon niet <strong>het</strong> gevoel geeft min<strong>de</strong>rwaardig te zijn aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zon<strong>de</strong>rhandicap.E<strong>en</strong> werknemer die zich goed voelt, die zich gewaar<strong>de</strong>erd voelt door <strong>het</strong> bedrijf is meer g<strong>en</strong>eigdzich goed in te zett<strong>en</strong> voor dat bedrijf.* ZelfstandigheidDe mate van zelfstandigheid is e<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> factor. Aanpassing<strong>en</strong> die ervoor zorg<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>persoon met e<strong>en</strong> handicap in staat gesteld wordt om zon<strong>de</strong>r hulp van <strong>de</strong>rd<strong>en</strong> te participer<strong>en</strong>,verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> voorkeur.Person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap moet<strong>en</strong> voor veel ding<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> op <strong>de</strong> steun van <strong>de</strong>rd<strong>en</strong>. Deaanpassing<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> erop gericht zijn <strong>de</strong> zelfstandigheid van <strong>de</strong> gehandicapte te versterk<strong>en</strong>.Aanpassing<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> dus van die aard zijn dat ze <strong>de</strong> gehandicapte op e<strong>en</strong> zodanige manierhelp<strong>en</strong> dat hij/zij op e<strong>en</strong> zelfstandige manier kan <strong>de</strong>elnem<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> lev<strong>en</strong> van alledag.Naast <strong>de</strong>ze specifieke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> moet elke aanpassing natuurlijk zo comfortabel mogelijk zijn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> minimale voorschrift<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> veiligheid <strong>en</strong> gezondheid. Dit spreektvoor zich. Aanpassing<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> <strong>de</strong> lev<strong>en</strong>skwaliteit van <strong>de</strong> gehandicapte persoon verbeter<strong>en</strong>, erkan ge<strong>en</strong> sprake zijn van gevaarlijke of ongezon<strong>de</strong> ingrep<strong>en</strong>. 122121 GRIP VZW, “Algem<strong>en</strong>e Beleidsnota: re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> aanzet voor <strong>de</strong> praktijk”, www.gripvzw.be, 6.122 Wegwijs in…re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap op <strong>het</strong> werk, uitgaan<strong>de</strong> van <strong>de</strong>Af<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> juridische studiën, maart 2005, Brussel, 18-19.36
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTBEGRIP REDELIJKE AANPASSINGDe re<strong>de</strong>lijkheid van <strong>de</strong> aanpassing moet word<strong>en</strong> beoor<strong>de</strong>eld rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met <strong>de</strong> context.Re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> zijn concrete maatregel<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door <strong>de</strong> werkgever om <strong>het</strong> mogelijkte mak<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> werknemer met e<strong>en</strong> handicap op e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>waardige wijze kan <strong>de</strong>elnem<strong>en</strong> aane<strong>en</strong> activiteit binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> arbeidssfeer. Deze aanpassing<strong>en</strong> comp<strong>en</strong>ser<strong>en</strong> <strong>de</strong> negatieve invloedvan e<strong>en</strong> onaangepaste omgeving voor e<strong>en</strong> persoon met e<strong>en</strong> handicap.Het is dui<strong>de</strong>lijk dat niet elke aanpassing als re<strong>de</strong>lijk kan word<strong>en</strong> beschouwd.In <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2003 werd<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele beoor<strong>de</strong>lingscriteriavooropgesteld. 123Met behulp van <strong>de</strong>ze kan word<strong>en</strong> nagegaan of <strong>en</strong> in welke mate e<strong>en</strong> aanpassing re<strong>de</strong>lijk is.Er moet word<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> context, naar <strong>de</strong>g<strong>en</strong>e op wie <strong>de</strong> verplichting tot invoering vane<strong>en</strong> aanpassing rust <strong>en</strong> naar <strong>de</strong> reeds bestaan<strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong>.Eerst moet er word<strong>en</strong> nagegaan of er wel <strong>de</strong>gelijk aanpassing<strong>en</strong> mogelijk zijn die <strong>de</strong> individuelegehandicapte persoon effectief in staat zou stell<strong>en</strong> op ev<strong>en</strong>waardige wijze aan e<strong>en</strong> welbepaal<strong>de</strong>activiteit te participer<strong>en</strong>.Niet ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> is geschikt om elke opdracht tot e<strong>en</strong> goed ein<strong>de</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Voor bepaal<strong>de</strong>functies zijn specifieke kwalificaties vereist, zoals diploma’s, e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> fysieke conditie etc.Er kunn<strong>en</strong> bijvoorbeeld ge<strong>en</strong> aanpassing<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> rolstoelgebruiker toe testaan <strong>het</strong> beroep van brandweerman met voldo<strong>en</strong>ing uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>. Of e<strong>en</strong> blin<strong>de</strong> persoon diew<strong>en</strong>st als vliegtuigpiloot te functioner<strong>en</strong>.Er is ev<strong>en</strong>min sprake van e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>waardige participatie wanneer aanpassing<strong>en</strong> nauwelijks<strong>en</strong>ige concrete doeltreff<strong>en</strong>dheid verton<strong>en</strong>. Hierbij d<strong>en</strong>kt m<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> situatie waarin e<strong>en</strong> persoonmet e<strong>en</strong> motorische handicap <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kortlop<strong>en</strong><strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komst van pakweg één maand e<strong>en</strong>grondige verbouwing van <strong>de</strong> arbeidsplaats of e<strong>en</strong> volledige herstructurering van <strong>de</strong> arbeidstak<strong>en</strong>in zijn bedrijf opeist. Uit dit voorbeeld kan m<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s afleid<strong>en</strong> dat diezelf<strong>de</strong> persoon met e<strong>en</strong>vast contract <strong>de</strong>ze grondige aanpassing<strong>en</strong> mogelijk wel kan eis<strong>en</strong>.Op <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> plaats moet er gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> belasting in hoof<strong>de</strong> van <strong>de</strong>g<strong>en</strong>e op wie<strong>de</strong> aanpassingsplicht rust (bijvoorbeeld <strong>de</strong> werkgever). Hiermee wordt vooral gedoeld op <strong>de</strong>financiële draagkracht van <strong>de</strong> inrichter van <strong>de</strong> aanpassing.Wanneer aanpassing<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onhaalbare financiële of organisatorische belasting vorm<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong>ze niet re<strong>de</strong>lijk zijn.Van kleine bedrijv<strong>en</strong> wordt niet verwacht dat ze <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> budgett<strong>en</strong> uittrekk<strong>en</strong> om aanpassing<strong>en</strong>te treff<strong>en</strong> voor gehandicapte werknemers als multinationals.Er zijn aanpassing<strong>en</strong> die ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> kan treff<strong>en</strong> maar inzake financieel zwaar<strong>de</strong>re aanpassing<strong>en</strong>zal e<strong>en</strong> weigering in hoof<strong>de</strong> van e<strong>en</strong> niet-kapitaalkrachtige inrichter niet snel gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> alse<strong>en</strong> discriminatie.Bij <strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>ling van onev<strong>en</strong>redige belasting kan on<strong>de</strong>r meer rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met<strong>de</strong> totale omzet <strong>en</strong> winst van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rneming, noodzakelijke investering<strong>en</strong> <strong>en</strong> kost<strong>en</strong>, organisatievan <strong>de</strong> arbeid (o.a. als werknemers vaak van post di<strong>en</strong><strong>en</strong> te veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote flexibiliteitvereist is), maar ook met <strong>de</strong> technische haalbaarheid van <strong>de</strong> aanpassing.123 Parl.Doc. Kamer 2001-2002, nr. 1578/008, 30.37
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTIn verband met aanpassing<strong>en</strong> voor blin<strong>de</strong> klant<strong>en</strong> kan m<strong>en</strong> <strong>het</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> voorbeeld gev<strong>en</strong>: e<strong>en</strong>grote bankinstelling moet alle mo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong> van contract<strong>en</strong> in braille beschikbaar hebb<strong>en</strong>; e<strong>en</strong> kleinezelfstandige restauranthou<strong>de</strong>r kan zijn bedi<strong>en</strong>ingspersoneel <strong>de</strong> instructie gev<strong>en</strong> om aan blin<strong>de</strong>klant<strong>en</strong> <strong>de</strong> m<strong>en</strong>ukaart voor te lez<strong>en</strong>. Het voorbeeld van <strong>de</strong> bank toont overig<strong>en</strong>s aan dat grotedi<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ers niet mog<strong>en</strong> wacht<strong>en</strong> met <strong>de</strong> vereiste aanpassing<strong>en</strong> tot zich effectief e<strong>en</strong> persoonmet e<strong>en</strong> handicap als klant aandi<strong>en</strong>t. Dit is uiteraard an<strong>de</strong>rs als <strong>het</strong> om aanpassing<strong>en</strong> voorwerknemers gaat: die moet<strong>en</strong> pas word<strong>en</strong> uitgevoerd wanneer <strong>de</strong> behoefte bestaat in <strong>de</strong>concrete situatie. 124De laatste vraag die gesteld moet word<strong>en</strong> is of er niet reeds maatregel<strong>en</strong> bestaan die <strong>de</strong> belastingin ruime mate reducer<strong>en</strong> in hoof<strong>de</strong> van <strong>de</strong>g<strong>en</strong>e op wie <strong>de</strong> aanpassingsverplichting rust. Ermoet dus rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met alle bestaan<strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong> comp<strong>en</strong>ser<strong>en</strong>(vooral financiële maatregel<strong>en</strong>), meer bepaald <strong>tuss<strong>en</strong></strong>komst<strong>en</strong> van an<strong>de</strong>re instanties zoals <strong>de</strong>overheid, geregionaliseer<strong>de</strong> fonds<strong>en</strong>, persoonlijke assist<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> verzekeraars.Die maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in aanmerking g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> voor zover zij reeds “in voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> mate”comp<strong>en</strong>ser<strong>en</strong>.Dat wil zegg<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> beschikbare vergoeding niet noodzakelijk <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>gr<strong>en</strong>s vormt van <strong>de</strong>re<strong>de</strong>lijke aanpassing. E<strong>en</strong> aanpassing die meer kost dan <strong>de</strong> verkreg<strong>en</strong> vergoeding zal dus nietper se e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redige belasting oplever<strong>en</strong>.Natuurlijk is <strong>het</strong> steeds aan <strong>de</strong> rechter om in elke situatie concreet na te gaan of <strong>de</strong> criteria zijnvervuld.In <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2003 vindt m<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel <strong>de</strong> laatste twee criteria terug. Het eerste richtsnoerlijkt o.m. te implicer<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> concrete behoefte moet bestaan <strong>en</strong> dat g<strong>en</strong>eriekeaanpassing<strong>en</strong> uitgeslot<strong>en</strong> zijn. De werkgever moet dus niet op voorhand e<strong>en</strong> reeks aanpassing<strong>en</strong>verricht<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met mogelijke handicaps die zich kunn<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong>. Het is <strong>de</strong>concrete situatie die zal bepal<strong>en</strong> of <strong>en</strong> welke aanpassing di<strong>en</strong>t te geschied<strong>en</strong>. 125Gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>het</strong> arbeidsproces kan <strong>de</strong> handicap e<strong>en</strong> evolutie on<strong>de</strong>rgaan. Op <strong>het</strong> mom<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong>gehandicapte solliciteert moet<strong>en</strong> voor hem indi<strong>en</strong> nodig re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> doorgevoerdword<strong>en</strong> zodat hij op e<strong>en</strong> gelijkaardige manier beoor<strong>de</strong>eld kan word<strong>en</strong> als <strong>de</strong> overige kandidat<strong>en</strong>.E<strong>en</strong>maal aangeworv<strong>en</strong> kan hij aanspraak mak<strong>en</strong> op <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> die hem in staatstell<strong>en</strong> zijn werk ev<strong>en</strong> goed <strong>en</strong> op e<strong>en</strong> comfortabele manier uit te voer<strong>en</strong>.Wat als zijn handicap verergert? Moet<strong>en</strong> <strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> dan zon<strong>de</strong>r meer mee evoluer<strong>en</strong>?Ook hier moet <strong>het</strong> criterium van <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijkheid word<strong>en</strong> toegepast. Als <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring in handicapslechts licht is <strong>en</strong> <strong>de</strong> maatregel zon<strong>de</strong>r veel moeilijkhed<strong>en</strong> aangepast kan word<strong>en</strong> dan zouer ge<strong>en</strong> probleem mog<strong>en</strong> zijn. Het wordt moeilijker als <strong>de</strong>ze handicap zodanig veran<strong>de</strong>rt datextra, zwaar<strong>de</strong>re maatregel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.Als <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring van die aard is dat <strong>de</strong> gehandicapte persoon niet meer in staat is om zijnfunctie te vervull<strong>en</strong> lijkt <strong>het</strong> niet onrechtvaardig te weiger<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>re aanpassing<strong>en</strong> door tevoer<strong>en</strong>.124 E. BREMS, “Nieuwe discriminatiegrond<strong>en</strong> in <strong>de</strong> wet bestrijding discriminatie” in M. DE VOS <strong>en</strong> E. BREMS (eds.), DeWet Bestrijding Discriminatie in <strong>de</strong> praktijk, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2004, 48.125 K. VAN DEN LANGENBERGH, “Discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong> bij aanwerving: e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse” in Vrijheid<strong>en</strong> gelijkheid: <strong>de</strong> horizontale werking van <strong>het</strong> gelijkheidsbeginsel <strong>en</strong> <strong>de</strong> nieuwe antidiscriminatiewet, Antwerp<strong>en</strong>,Maklu, 2003, 181.38
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTDe wet <strong>en</strong> <strong>de</strong> ka<strong>de</strong>rrichtlijn lat<strong>en</strong> <strong>de</strong> mogelijkheid om wez<strong>en</strong>lijke functievereist<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong>bestaan.De Ka<strong>de</strong>rrichtlijn besteedt er aandacht aan in overweging 17: “Deze richtlijn eist niet dat iemandin di<strong>en</strong>st g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, bevor<strong>de</strong>rd, in di<strong>en</strong>st gehoud<strong>en</strong> of opgeleid wordt die niet bekwaam, in staat<strong>en</strong> beschikbaar is om <strong>de</strong> ess<strong>en</strong>tiële tak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> functie uit te voer<strong>en</strong> of om e<strong>en</strong>bepaal<strong>de</strong> opleiding te volg<strong>en</strong>, onvermin<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> verplichting om in re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> voorperson<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap te voorzi<strong>en</strong>.”De werkgever behoudt dus <strong>de</strong> vrijheid om <strong>de</strong> meest geschikte kandidaat te selecter<strong>en</strong> of iemandaf te wijz<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> geschiktheid. Als e<strong>en</strong> gehandicapte wordt afgewez<strong>en</strong> omdathij niet <strong>de</strong> juiste opleiding of ervaring heeft, is er ge<strong>en</strong> sprake van discriminatie op grond vanhandicap aangezi<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> verband is met <strong>de</strong> handicap. Soms zal <strong>de</strong> ongeschiktheid welsam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met <strong>de</strong> handicap, ook dan hoeft niet altijd sprake te zijn van discriminatie opgrond van handicap.Doorslaggev<strong>en</strong>d is of iemand in staat is <strong>de</strong> ess<strong>en</strong>tiële tak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> functie uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>, waarbijmoet word<strong>en</strong> nagegaan of e<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing uitkomst kan bied<strong>en</strong>.Als iemand vanwege zijn handicap <strong>de</strong> ess<strong>en</strong>tiële tak<strong>en</strong> niet kan uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> er ook ge<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijkeaanpassing<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> waardoor iemand dat toch kan, mag e<strong>en</strong> werkgever<strong>de</strong>ze persoon afwijz<strong>en</strong>.In <strong>het</strong> arrest-Chacon Navas van <strong>het</strong> Hof van Justitie maakt <strong>het</strong> hof in e<strong>en</strong> obiter dictum dui<strong>de</strong>lijkdat, zelfs wanneer e<strong>en</strong> handicap voorhand<strong>en</strong> is, <strong>het</strong> verbod van discriminatie op grond van e<strong>en</strong>handicap zich niet noodzakelijk verzet teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ontslag weg<strong>en</strong>s die handicap.Dat is pas <strong>het</strong> geval wanneer <strong>het</strong> ontslag, “rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met <strong>de</strong> verplichting om in re<strong>de</strong>lijkeaanpassing<strong>en</strong> te voorzi<strong>en</strong>, niet gerechtvaardigd wordt door <strong>het</strong> feit dat <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> persoonniet bekwaam, in staat <strong>en</strong> beschikbaar is om <strong>de</strong> ess<strong>en</strong>tiële tak<strong>en</strong> van zijn functie uit tevoer<strong>en</strong>.” 126Volg<strong>en</strong>s MARC DE VOS gaat <strong>het</strong> Hof van Justitie door <strong>de</strong> bocht door <strong>het</strong> principe van <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijkeaanpassing<strong>en</strong> voetstoots te hanter<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> mogelijke rechtvaardiging voor directe discriminatieop grond van handicap bij ontslag.Volg<strong>en</strong>s DE VOS is <strong>de</strong> combinatie van <strong>het</strong> verbod van discriminatie <strong>en</strong> <strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>re verplichtingtot <strong>het</strong> treff<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> moeilijk, maar niet onmogelijk. 127Alle<strong>en</strong> voor indirecte discriminatie erk<strong>en</strong>t <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn dat e<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing alsrechtvaardiging voor discriminatie kan gebruikt word<strong>en</strong>. 128 Zon<strong>de</strong>r <strong>en</strong>ige analyse wordt <strong>de</strong> plichttot re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> nu door <strong>het</strong> hof van Justitie (in navolging van advocaat-g<strong>en</strong>eraalGeelhoed) a contrario gebruikt om <strong>het</strong> verbod van directe discriminatie te beperk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> veron<strong>de</strong>rstel<strong>de</strong>directe discriminatie op grond van handicap wordt bij ontslag aanvaard wanneer <strong>de</strong>betrokk<strong>en</strong> gehandicapte persoon niet door e<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing in staat kan word<strong>en</strong> gesteld<strong>de</strong> ess<strong>en</strong>tiële tak<strong>en</strong> van zijn functie uit te voer<strong>en</strong>.E<strong>en</strong> ontslag weg<strong>en</strong>s manifeste arbeidsongeschiktheid hoeft juridisch ge<strong>en</strong> handicapdiscriminatiete zijn. Dit geldt zolang <strong>de</strong> werkgever maar consequ<strong>en</strong>t blijft <strong>en</strong> elke ongeschiktheid vane<strong>en</strong>zelf<strong>de</strong> kaliber op e<strong>en</strong>zelf<strong>de</strong> wijze behan<strong>de</strong>lt. Ontslagdiscriminatie op grond van handicapontstaat immers slechts wanneer e<strong>en</strong> niet-gehandicapte persoon in e<strong>en</strong>zelf<strong>de</strong> situatie an<strong>de</strong>rs126 HvJ 11 juli 2006, C-13/05, Chacon Navas, rechtsoverweging<strong>en</strong> 42-52.127 M. DE VOS, “De bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>het</strong> discriminatierecht in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong> na <strong>de</strong> Wet BestrijdingDiscriminatie” in M. DE VOS <strong>en</strong> E. BREMS (eds.), De Wet Bestrijding Discriminatie in <strong>de</strong> praktijk, Antwerp<strong>en</strong>,Inters<strong>en</strong>tia, 2004, 78-82.128 Artikel 2.2 b Ka<strong>de</strong>rrichtlijn.39
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTzou word<strong>en</strong> behan<strong>de</strong>ld. Want abstractie gemaakt van <strong>de</strong> plicht tot re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> vergtdirecte discriminatie als vanouds <strong>de</strong> ongelijke behan<strong>de</strong>ling van gelijke of vergelijkbare gevall<strong>en</strong>op grond van <strong>het</strong> bescherm<strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk (in casu handicap).Ontslag weg<strong>en</strong>s (arbeidsongeschiktheid door) handicap is in die optiek niet noodzakelijk discriminatieweg<strong>en</strong>s handicap.Dat obiter dictum is dus niet alle<strong>en</strong> overbodig, <strong>het</strong> is conceptueel misplaatst <strong>en</strong> versterkt <strong>de</strong>indruk dat <strong>het</strong> Hof bij <strong>de</strong> uitbouw van <strong>het</strong> verbod van discriminatie op grond van handicap veleerop <strong>de</strong> rempedaal dan op <strong>de</strong> gaspedaal wil gaan staan. 129Het is misschi<strong>en</strong> nuttig <strong>en</strong>kele voorbeeld<strong>en</strong> van aanpassing<strong>en</strong> die als re<strong>de</strong>lijk word<strong>en</strong> bestempeldop te lijst<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> louter exemplatieve lijst die wat meer inzicht kan verstrekk<strong>en</strong>:- <strong>het</strong> ter beschikking stell<strong>en</strong> van schriftelijke proev<strong>en</strong> in braille of grootdruk voor visueelgehandicapt<strong>en</strong>;- omdat <strong>het</strong> lez<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> schriftelijke proef voor visueel gehandicapt<strong>en</strong> meer tijd vergt,wordt meer tijd voorzi<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> aflegg<strong>en</strong> van <strong>de</strong> proef;- <strong>het</strong> voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> dov<strong>en</strong>tolk bij e<strong>en</strong> sollicitatiegesprek;- zorg<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> sollicitatie doorgaat op e<strong>en</strong> bereikbare <strong>en</strong> rolstoeltoegankelijke plaats;- <strong>het</strong> gebruik van e<strong>en</strong> aangepaste test waardoor <strong>het</strong> red<strong>en</strong>eervermog<strong>en</strong> van iemand metdyslexie niet vertek<strong>en</strong>d wordt. 130* E<strong>en</strong> schoonmaakbedrijf laat zijn personeel maan<strong>de</strong>lijks van verdieping veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> werknemerheeft e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>tale handicap die zijn bekwaamheid voor <strong>het</strong> schoonmak<strong>en</strong> niet beïnvloedt,maar die <strong>het</strong> hem moeilijk maakt om zich aan te pass<strong>en</strong> aan die maan<strong>de</strong>lijkse veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong>. Hijvraagt om re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> <strong>en</strong> stelt drie mogelijkhed<strong>en</strong> voor: perman<strong>en</strong>t op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong>verdieping blijv<strong>en</strong>, slechts om <strong>de</strong> twee maand<strong>en</strong> veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, of e<strong>en</strong> overgangsperio<strong>de</strong> toestaanom zich aan te pass<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong>.Alle drie zijn re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>* E<strong>en</strong> werknemer met e<strong>en</strong> ernstige leerstoornis heeft moeite om <strong>de</strong> vele uitgebrei<strong>de</strong> nota’s vanzijn baas te begrijp<strong>en</strong>. Hij heeft echter ge<strong>en</strong> probleem met mon<strong>de</strong>linge communicatie. Hij vraagtdat <strong>de</strong> werkgever hem e<strong>en</strong> PC geeft met taaltechnologie <strong>en</strong> dat <strong>de</strong> nota’s per e-mail word<strong>en</strong>gestuurd zodat <strong>de</strong> PC <strong>de</strong>ze kan voorlez<strong>en</strong>. De werkgever vindt dit te duur maar stelt voor omzijn boodschapp<strong>en</strong> op tape op te nem<strong>en</strong>. Bei<strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> zijn re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>, <strong>de</strong>werkgever mag <strong>de</strong> minst dure kiez<strong>en</strong>. 131129 M. DE VOS, “De bestrijding van discriminatie in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong>: van impasse naar doorbraak?”, R.W.2006-07, 335-336.130 Wegwijs in…re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap op <strong>het</strong> werk, uitgaan<strong>de</strong> vanAf<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> juridische studiën, maart 2005, 6.131 M. DE VOS <strong>en</strong> E. BREMS (eds.), De Wet Bestrijding Discriminatie in <strong>de</strong> praktijk, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2004, 50.40
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTCriteria om <strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijk te mak<strong>en</strong>De Fe<strong>de</strong>rale overheidsdi<strong>en</strong>st Werkgeleg<strong>en</strong>heid, Arbeid <strong>en</strong> Sociaal Overleg heeft in e<strong>en</strong>brochure <strong>en</strong>kele criteria opgesomd waaraan aanpassing<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> om als “re<strong>de</strong>lijk” teword<strong>en</strong> beschouwd. 132* De financiële <strong>en</strong> organisatorische last voor <strong>de</strong> werkgever.Zoals hierbov<strong>en</strong> reeds aangehaald wordt e<strong>en</strong> aanpassing pas als re<strong>de</strong>lijk beschouwd wanneer<strong>de</strong> uitvoering ervan ge<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redige belasting voor <strong>de</strong> werkgever betek<strong>en</strong>t of wanneer <strong>de</strong>belasting in voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> mate gecomp<strong>en</strong>seerd wordt door bestaan<strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong>.Dit is ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige <strong>de</strong>finitie.De kwalificatie van <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijkheid zal voor e<strong>en</strong> groot <strong>de</strong>el afhang<strong>en</strong> van <strong>de</strong> financiële mogelijkhed<strong>en</strong>van <strong>de</strong>g<strong>en</strong>e die <strong>de</strong> aanpassing moet betal<strong>en</strong>. In die afweging zal <strong>de</strong> grootte van <strong>het</strong>bedrijf e<strong>en</strong> belangrijke rol spel<strong>en</strong>. Dure verbouwing<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijk zijn voor grote bedrijv<strong>en</strong> ofmultinationals, terwijl diezelf<strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> e<strong>en</strong> overmatige belasting kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong> voore<strong>en</strong> KMO.E<strong>en</strong> aanpassing kan e<strong>en</strong> serieuze hap uit <strong>het</strong> budget nem<strong>en</strong>. Verbouwing<strong>en</strong> of <strong>het</strong> aanwerv<strong>en</strong>van extra personeel kost<strong>en</strong> over <strong>het</strong> algeme<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijk wat geld. Toch kunn<strong>en</strong> vele problem<strong>en</strong>die <strong>de</strong> gehandicapte werknemer on<strong>de</strong>rvindt vaak ook met kleine ingrep<strong>en</strong> opgelost word<strong>en</strong>. Hetkost<strong>en</strong>plaatje hangt af van welke aanpassing m<strong>en</strong> verkiest uit te voer<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorafgaandon<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> kan dus erg nuttig zijn.Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> belet niets <strong>de</strong> werkgever om, indi<strong>en</strong> hij verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> keuzemogelijkhed<strong>en</strong> heeft, <strong>de</strong>goedkoopste optie te nem<strong>en</strong>. Op voorwaar<strong>de</strong> ev<strong>en</strong>wel dat <strong>de</strong>ze doeltreff<strong>en</strong>d blijft.De werkgever moet vaak <strong>de</strong> kost van <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>. De overheiddraagt hier haar ste<strong>en</strong>tje bij. Ze voert e<strong>en</strong> beleid van positieve discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong>op <strong>de</strong> arbeidsvloer. Hiervoor trekt ze subsidies uit die zich in allerlei vorm<strong>en</strong> manifester<strong>en</strong>.Het ligt voor <strong>de</strong> hand dat <strong>de</strong> aanpassing die door <strong>de</strong> gehandicapte werknemer gevraagd wordtverband moet houd<strong>en</strong> met <strong>het</strong> concreet beroep.* De verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>.Het is uiteraard niet mogelijk e<strong>en</strong> exhaustieve lijst te gev<strong>en</strong> van alle bestaan<strong>de</strong> <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kbaremaatregel<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> aanpassing kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> persoon met e<strong>en</strong> handicap. Deaanpassing<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong>rhalve verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong>. Ze zijn gegroepeerd in <strong>de</strong>volg<strong>en</strong><strong>de</strong> categorieën:Aangepast materiaal, toegankelijke instructies, materiële aanpassing<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> werkplek, reorganisatievan <strong>de</strong> tak<strong>en</strong>, thuisarbeid, aangepaste uurregeling, beleidswijziging, toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> vane<strong>en</strong> nieuwe betrekking, assist<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> begeleiding.Procedure van <strong>het</strong> totstandkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassingNoch <strong>de</strong> Ka<strong>de</strong>rrichtlijn, noch <strong>de</strong> Discriminatiewet bepal<strong>en</strong> precies <strong>de</strong> procedure tot inrichting vane<strong>en</strong> aanpassing. 133132 Wegwijs in…<strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap op <strong>het</strong> werk, uitgaan<strong>de</strong> van<strong>de</strong> Af<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> juridische studiën, Brussel, maart 2005, 19-26.133 K. VAN DEN LANGENBERGH, “Discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong> bij aanwerving: e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse”, inD. CUYPERS, Gelijkheid in <strong>het</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>: gelijkheid zon<strong>de</strong>r gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>?, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2003, nr.40.41
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTEr wordt <strong>en</strong>kel gesteld dat er e<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing moet doorgevoerd word<strong>en</strong> voor person<strong>en</strong>met e<strong>en</strong> handicap <strong>en</strong> <strong>het</strong> ontbrek<strong>en</strong> ervan wordt aanzi<strong>en</strong> als discriminatie.De persoon met e<strong>en</strong> handicap is er natuurlijk zelf <strong>het</strong> best van op <strong>de</strong> hoogte in hoeverre zijnhandicap hem belet bepaal<strong>de</strong> werkzaamhed<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>. Hij zal dus zelf <strong>de</strong> vraag moet<strong>en</strong>formuler<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> aanpassing te bekom<strong>en</strong> als hij dit w<strong>en</strong>st. Het initiatief ligt bij hem, <strong>de</strong> werkgevermoet niet als eerste <strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> treff<strong>en</strong> maar hij kan dat natuurlijk wel do<strong>en</strong>.Het is in ie<strong>de</strong>r geval evid<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> gehandicapte die aan e<strong>en</strong> niet-zichtbare handicap lijdt,<strong>de</strong>ze handicap eerst zal moet<strong>en</strong> onthull<strong>en</strong> vooraleer over e<strong>en</strong> aanpassing van <strong>de</strong> werkomgevingkan word<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong>.De vraag moet gericht word<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheer, ofwel rechtstreekstot <strong>de</strong> werkgever.De persoon met e<strong>en</strong> handicap levert e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijke omschrijving van <strong>de</strong> handicap <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarmeegepaard gaan<strong>de</strong> moeilijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> invloed van <strong>de</strong> onaangepastheid van <strong>de</strong> omgeving.Deze gegev<strong>en</strong>s vorm<strong>en</strong> <strong>de</strong> precieze inhoud van <strong>de</strong> aanpassingsvraag. Als <strong>het</strong> gaat om e<strong>en</strong>collectieve aanpassing dan moet <strong>de</strong> aanvraag gebeur<strong>en</strong> in collectief overleg met alle betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>.Het is vanzelfsprek<strong>en</strong>d dat bij <strong>het</strong> invoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aanpassing steeds overleg gepleegd zalword<strong>en</strong> <strong>tuss<strong>en</strong></strong> aanvrager <strong>en</strong> werkgever. 134De arbeidsg<strong>en</strong>eeskundige <strong>en</strong> <strong>de</strong> Interne di<strong>en</strong>st prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bescherming op <strong>het</strong> werk moet<strong>en</strong>e<strong>en</strong> arbeidspostanalyse do<strong>en</strong> <strong>en</strong> advies uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> werkgever. De werkgever kiestuitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> meest geschikte vorm van aanpassing. Hij k<strong>en</strong>t immers <strong>de</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong>beperking<strong>en</strong> van zijn bedrijf <strong>het</strong> best. Zo kan hij beter inschatt<strong>en</strong> wat financieel haalbaar is <strong>en</strong>welke aanpassing<strong>en</strong> <strong>het</strong> best te combiner<strong>en</strong> zijn met <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> werking van <strong>het</strong> bedrijf. Ookmoet er regelmatig e<strong>en</strong> evaluatie gebeur<strong>en</strong> van <strong>de</strong> aanpassing. Deze evaluatie laat toe dat <strong>de</strong>werkgever wijziging<strong>en</strong> aanbr<strong>en</strong>gt aan <strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> of nieuwe aanpassing<strong>en</strong> doet. Hierbijkan bijvoorbeeld gedacht word<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> persoon met chronische vermoeidheid. Om e<strong>en</strong>aanpassing van <strong>het</strong> uurrooster te bekom<strong>en</strong> zal <strong>de</strong>ze handicap, voor zover daarvan in dit gevalsprake kan zijn, 135 eerst k<strong>en</strong>baar moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt. Dit heeft <strong>het</strong> vreem<strong>de</strong> gevolg dat om<strong>het</strong> recht op re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werkplaats te kunn<strong>en</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>, m<strong>en</strong> zichzelf ine<strong>en</strong> zwakkere positie di<strong>en</strong>t te plaats<strong>en</strong>: m<strong>en</strong> stelt zichzelf op die manier namelijk bloot aan e<strong>en</strong>mogelijke discriminatie weg<strong>en</strong>s handicap.De aanpassingsplicht is, voor wat betreft <strong>het</strong> terrein van <strong>de</strong> arbeid, e<strong>en</strong> verplichting in hoof<strong>de</strong>van <strong>de</strong> werkgever, aangezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> Discriminatiewet stelt dat discriminatie verbod<strong>en</strong> is in <strong>de</strong> gansearbeidsrelatie, van werving tot ontslag. Dit kan leid<strong>en</strong> tot moeilijkhed<strong>en</strong>.Stel dat e<strong>en</strong> kandidaat-werknemer van zijn teg<strong>en</strong>partij e<strong>en</strong> aanpassing vraagt die bouwkundigeaanpassing<strong>en</strong> vergt, maar die <strong>de</strong> werkgever niet mag uitvoer<strong>en</strong> omdat hij in e<strong>en</strong> beschermdpand is gevestigd. M<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> werkgever in dat geval onmogelijk aan zijnverplichting kan voldo<strong>en</strong> zodat hij zich op overmacht kan beroep<strong>en</strong>. Of mag m<strong>en</strong> misschi<strong>en</strong>aannem<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> aanpassing in dat geval <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijkheidstoets niet doorstaat? Maar wat indi<strong>en</strong>bouwkundige aanpassing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gevraagd in <strong>het</strong> geval waarbij <strong>de</strong> werkgever ge<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>aaris van <strong>het</strong> bedrijfsgebouw, maar huur<strong>de</strong>r is? In <strong>de</strong>ze hypothese zal eerst moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nagegaanwie kracht<strong>en</strong>s <strong>de</strong> wet of <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komst <strong>de</strong> aanpassing di<strong>en</strong>t te verricht<strong>en</strong>. Als <strong>de</strong> werk-134 GRIP VZW, “Algem<strong>en</strong>e beleidsnota: re<strong>de</strong>lijke aanpassing, e<strong>en</strong> aanzet voor <strong>de</strong> praktijk”, www.gripvzw.be, 14.135 Indi<strong>en</strong> m<strong>en</strong> chronische vermoeidheid niet kwalificeert als e<strong>en</strong> handicap maar wel als e<strong>en</strong> huidigegezondheidstoestand, is er van e<strong>en</strong> recht op re<strong>de</strong>lijke aanpassing ge<strong>en</strong> sprake meer, aangezi<strong>en</strong> <strong>en</strong>kelgehandicapt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> recht op re<strong>de</strong>lijke aanpassing kunn<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>.42
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTgever zelf vrij kan besliss<strong>en</strong> 136 over <strong>het</strong> uitvoer<strong>en</strong> van aanpassingswerk<strong>en</strong>, dan rijst er ge<strong>en</strong>probleem. Als <strong>de</strong> beslissing over <strong>de</strong> aanpassing moet word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>aar <strong>en</strong><strong>de</strong>ze dat weigert is <strong>de</strong> situatie uiteraard gans an<strong>de</strong>rs. Kan <strong>de</strong> werkgever zich dan ook op overmachtberoep<strong>en</strong>? Of moet m<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> werkgever verplicht zal zijn om van zijn me<strong>de</strong>contractantte vor<strong>de</strong>r<strong>en</strong> dat hij zijn overe<strong>en</strong>komst te goe<strong>de</strong>r trouw uitvoert?Wanneer <strong>de</strong> aanpassing eer<strong>de</strong>r minimaal is <strong>en</strong> <strong>de</strong> werkgever aan <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>aar van <strong>het</strong> pandaanbiedt om <strong>de</strong> kost<strong>en</strong> van <strong>de</strong> aanpassing, nietteg<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> an<strong>de</strong>rsluid<strong>en</strong><strong>de</strong> beding<strong>en</strong>, toch opzich te nem<strong>en</strong>, lijkt <strong>de</strong> weigering van <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>aar <strong>de</strong> aanpassing te lat<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> namelijk strijdigmet <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> trouw. 137Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk: Disability Discrimination Act 1995.Ook in <strong>het</strong> Engelse recht wordt <strong>het</strong> niet voorzi<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vorm vandiscriminatie beschouwd. Als er e<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing, criterium of praktijk gehanteerd wordt door <strong>de</strong>werkgever, of als er e<strong>en</strong> fysiek k<strong>en</strong>merk is aan <strong>de</strong> werkplek, die <strong>de</strong> gehandicapte dui<strong>de</strong>lijk in <strong>het</strong>na<strong>de</strong>el stelt in vergelijking met an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> die niet gehandicapt zijn, dan is <strong>het</strong> <strong>de</strong> plicht van <strong>de</strong>werkgever om binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van <strong>het</strong> re<strong>de</strong>lijke, <strong>de</strong> voorzi<strong>en</strong>ing, <strong>het</strong> criterium, <strong>de</strong> praktijk of<strong>de</strong> werkplek aan te pass<strong>en</strong>.De Act geeft dan ook e<strong>en</strong> hele reeks voorbeeld<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> die doorgevoerdkunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zoals materiële wijziging<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> arbeidsplaats, <strong>de</strong>el van <strong>het</strong> werk van <strong>de</strong>gehandicapte overdrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re persoon, <strong>het</strong> wijzig<strong>en</strong> van <strong>de</strong> gehandicapte persoonzijn werkur<strong>en</strong>, hem e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re werkplaats aanbied<strong>en</strong>, hem toelat<strong>en</strong> afwezig te zijn van <strong>het</strong> werkwanneer hij behan<strong>de</strong>ld moet word<strong>en</strong>, hem training gev<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> tolk ter beschikking stell<strong>en</strong>…Of iets re<strong>de</strong>lijk is hangt af van situatie tot situatie, net als in België.De situatie wordt beoor<strong>de</strong>eld aan <strong>de</strong> hand van ongeveer <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> criteria: praktische haalbaarheid,financiële <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re mogelijkhed<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werkgever, financiële <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re steunmaatregel<strong>en</strong>voor <strong>de</strong> werkgever, etc.Ne<strong>de</strong>rland: De Wet gelijke behan<strong>de</strong>ling op grond van handicap of chronische ziekteZoals eer<strong>de</strong>r uite<strong>en</strong>gezet mag m<strong>en</strong> in Ne<strong>de</strong>rland niet b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>eld word<strong>en</strong> op basis van handicapof chronische ziekte als m<strong>en</strong> er werkt of e<strong>en</strong> beroepsopleiding wil volg<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> dit toch gebeurtkan m<strong>en</strong> beroep do<strong>en</strong> op <strong>de</strong> Wet gelijke behan<strong>de</strong>ling op grond van handicap of chronischeziekte (WGBH/CZ).De wet is van nut voor ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> die beperking<strong>en</strong> heeft die langdurig of onomkeerbaar zijn. Dewet k<strong>en</strong>t ge<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitie of exhaustieve lijst van beperking<strong>en</strong>. Het kan gaan om fysieke, psychischeof verstan<strong>de</strong>lijke handicap of om chronische ziektes zoals diabetes of astma.Ook re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> in <strong>de</strong> WGBH/CZ. De Wet verplicht aanbie<strong>de</strong>rs vanwerk <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijs te zorg<strong>en</strong> voor zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> oplossing<strong>en</strong>.136 Section 6 Disability Discrimination Act 1995.137 K. VAN DEN LANGENBERGH, “Discriminatie van gehandicapt<strong>en</strong> bij aanwerving”, in D. CUYPERS, Gelijkheid in <strong>het</strong><strong>arbeidsrecht</strong>: gelijkheid zon<strong>de</strong>r gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>?, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 2003, 186-187.43
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTArtikel 2 WGBH/CZ stelt dat <strong>het</strong> verbod van on<strong>de</strong>rscheid me<strong>de</strong> inhoudt dat <strong>de</strong>g<strong>en</strong>e, tot wie datverbod zich richt, gehoud<strong>en</strong> is naargelang <strong>de</strong> behoefte, doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> te verricht<strong>en</strong>,t<strong>en</strong>zij <strong>de</strong>ze voor hem e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redige belasting vorm<strong>en</strong>.Dit is bijvoorbeeld <strong>het</strong> geval wanneer <strong>de</strong> kost<strong>en</strong> absoluut niet in verhouding staan tot <strong>de</strong> bat<strong>en</strong>.D<strong>en</strong>k op <strong>het</strong> vlak van arbeid aan e<strong>en</strong> erg kort di<strong>en</strong>stverband <strong>en</strong> e<strong>en</strong> heel dure aanpassing.Het gaat hier om <strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> vorm van verbod<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid, naast direct <strong>en</strong> indirect on<strong>de</strong>rscheid.In dit ka<strong>de</strong>r di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> belangrijke belang<strong>en</strong>afweging plaats te vind<strong>en</strong> waarbij is aangeslot<strong>en</strong> bijbegripp<strong>en</strong> als pass<strong>en</strong><strong>de</strong> arbeid, goed werkgeverschap <strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijkheid <strong>en</strong> billijkheid. 138Op <strong>de</strong>ze manier wordt <strong>het</strong> gelijkheidsbeginsel op e<strong>en</strong> praktische manier gecombineerd met <strong>het</strong><strong>arbeidsrecht</strong>. Het is aan <strong>de</strong> Commissie Gelijke Behan<strong>de</strong>ling <strong>en</strong> aan <strong>de</strong> rechter om <strong>de</strong> norm van<strong>de</strong> doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing ver<strong>de</strong>r in te kleur<strong>en</strong>.Ook hier kunn<strong>en</strong> doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> zowel materieel als immaterieel zijn van aard.D<strong>en</strong>k maar aan e<strong>en</strong> aangepaste stoel, e<strong>en</strong> aangepaste machine, aangepaste werktijd<strong>en</strong> <strong>en</strong>aanpassing<strong>en</strong> die <strong>het</strong> gebouw toegankelijk mak<strong>en</strong>. Bei<strong>de</strong> soort<strong>en</strong> aanpassing<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>met zich meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De verplichting om aanpassing<strong>en</strong> te verricht<strong>en</strong> heeft niet <strong>en</strong>kel betrekkingop <strong>de</strong> werkplek maar ook op an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werkomgeving, zoals <strong>de</strong> kantine, <strong>de</strong> toilett<strong>en</strong>of <strong>het</strong> archief. 139E<strong>en</strong> aanpassing moet doeltreff<strong>en</strong>d zijn. Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> regering houdt dit in dat <strong>de</strong>ze geschikt <strong>en</strong>noodzakelijk moet zijn om <strong>de</strong> gehandicapte of chronisch zieke als e<strong>en</strong>ie<strong>de</strong>r te lat<strong>en</strong> <strong>de</strong>elnem<strong>en</strong>aan <strong>het</strong> arbeidsproces <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re aspect<strong>en</strong> van <strong>het</strong> maatschappelijk lev<strong>en</strong>. 140E<strong>en</strong> aanpassing is geschikt als <strong>de</strong>ze belemmering<strong>en</strong> van welke aard dan ook kan wegnem<strong>en</strong> <strong>en</strong><strong>de</strong> zelfstandigheid <strong>en</strong> volwaardige participatie <strong>en</strong> integratie van <strong>de</strong> gehandicapte of chronischzieke kan bevor<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. 141E<strong>en</strong> aanpassing is noodzakelijk als <strong>het</strong> doel niet met e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re (mogelijk min<strong>de</strong>r kostbare)voorzi<strong>en</strong>ing bereikt kan word<strong>en</strong> (subsidiariteit). 142Bij <strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>ling welke aanpassing in e<strong>en</strong> concreet geval doeltreff<strong>en</strong>d is, zal medisch ofarbeidsg<strong>en</strong>eeskundig advies e<strong>en</strong> belangrijke rol kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>. Ook <strong>de</strong> inbr<strong>en</strong>g van <strong>de</strong> kant van<strong>de</strong> gehandicapte zelf is van belang. 143De re<strong>de</strong>lijkheidstoets, waarbij e<strong>en</strong> afweging moet plaatsvind<strong>en</strong> <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> belang<strong>en</strong> van <strong>de</strong>gehandicapte bij <strong>de</strong> aanpassing <strong>en</strong> <strong>de</strong> belang<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> we<strong>de</strong>rpartij, is e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> norm die na<strong>de</strong>rkan word<strong>en</strong> ingevuld met behulp van jurisprud<strong>en</strong>tie. 144Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> belang<strong>en</strong>afweging zijn <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong>: 145- <strong>de</strong> grootte van <strong>de</strong> organisatie of instelling in term<strong>en</strong> van <strong>het</strong> aantal daarin participer<strong>en</strong><strong>de</strong>person<strong>en</strong>;- <strong>de</strong> noodzakelijke investering<strong>en</strong> <strong>en</strong> kost<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van <strong>de</strong> aanpassing;- <strong>de</strong> beschikbare financiële tegemoetkoming<strong>en</strong>;138 Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001/02, 28 169, nr. 3, p. 9, 27.139 Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001/02, 28 169, nr. 5, p. 11.140 Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001/02, 28 169, nr. 3, p. 25.141 Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001/02, 28 169, nr.3, p. 25.142 Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001/02, 28 169, nr. 3, p. 25.143 Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001/02, 28 169, nr. 3, p. 26.144 Kamerstukk<strong>en</strong> II 2001/02, 28 169, nr. 3, p. 27 <strong>en</strong> 28.145 Kamerstukk<strong>en</strong> II, 2000/02, 28 169, nr. 3, p. 29.44
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKT- <strong>de</strong> operationele <strong>en</strong> technische haalbaarheid van <strong>de</strong> aanpassing (operationeel: mogelijkkunn<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> omdat die arbeidsomstandighed<strong>en</strong> vanwerknemers bedreig<strong>en</strong> of <strong>de</strong> productkwaliteit beïnvloed<strong>en</strong> ; technisch: werkgevers moet<strong>en</strong>zich houd<strong>en</strong> aan <strong>het</strong>ge<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komt met <strong>de</strong> algeme<strong>en</strong> erk<strong>en</strong><strong>de</strong> stand van betreff<strong>en</strong><strong>de</strong>techniek in <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> bedrijfstak);- <strong>de</strong> financiële draagkracht van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rneming of instelling;- <strong>de</strong> duur van <strong>de</strong> arbeidsrelatie.Ook in Ne<strong>de</strong>rland hoev<strong>en</strong> werkgevers niet bij voorbaat rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met allerlei handicaps<strong>en</strong> chronische ziekt<strong>en</strong>, waarbij komt dat zij op grond van <strong>de</strong> wet op <strong>de</strong> medische control<strong>en</strong>iet mog<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> gezondheid van <strong>de</strong> kandidat<strong>en</strong>. De wet gaat uit van e<strong>en</strong> aanpassingin e<strong>en</strong> concrete individuele situatie, waarbij <strong>het</strong> initiatief ligt bij <strong>de</strong> (aspirant) werknemer. Dezemoet tijdig aan <strong>de</strong> werkgever dui<strong>de</strong>lijk mak<strong>en</strong> welke aanpassing hij nodig heeft. E<strong>en</strong> werkgeverkan e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk verzoek lat<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> door <strong>de</strong> arbodi<strong>en</strong>st. Hoewel niet verplicht, is <strong>het</strong>natuurlijk verstandig om in <strong>het</strong> algeme<strong>en</strong> bij voorbaat rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met bepaal<strong>de</strong> veelvoorkom<strong>en</strong><strong>de</strong> handicaps, zodat bijvoorbeeld m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> visuele handicap of m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ine<strong>en</strong> rolstoel zon<strong>de</strong>r belemmering<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> functioner<strong>en</strong>.De doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing kan in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> toetsing aan <strong>de</strong> wet op verschill<strong>en</strong><strong>de</strong>manier<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> kom<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> geschil kan voor <strong>het</strong> belangrijkste ge<strong>de</strong>elte zijn gebaseerd op<strong>het</strong> verzoek om doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing. Daarnaast kan <strong>de</strong> mogelijkheid van e<strong>en</strong> doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong>aanpassing e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>ling of e<strong>en</strong> werkgever terecht iemand afwijst voor e<strong>en</strong>functie omdat hij vanwege e<strong>en</strong> handicap niet aan bepaal<strong>de</strong> functievereist<strong>en</strong> kan voldo<strong>en</strong>. Ook bij<strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>ling of e<strong>en</strong> werkgever met succes beroep kan do<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> wettelijke uitzon<strong>de</strong>ringsgrondvoor <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> van direct of indirect on<strong>de</strong>rscheid kan <strong>de</strong> mogelijkheid van <strong>de</strong> doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong>aanpassing e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong> doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing mogelijk is, wordt in <strong>het</strong>individuele geval <strong>de</strong> ongelijkheid opgehev<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervalt <strong>de</strong> red<strong>en</strong> om on<strong>de</strong>rscheid te mak<strong>en</strong>.De verplichting om re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> te treff<strong>en</strong> geldt on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> WGBH/CZ ook in <strong>de</strong>precontractuele fase. E<strong>en</strong> rechter kan dus bijvoorbeeld besluit<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> werkgever niet e<strong>en</strong>zijdig<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>ling<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gehandicapte sollicitant mag afbrek<strong>en</strong> zon<strong>de</strong>r eerst te hebb<strong>en</strong>on<strong>de</strong>rzocht of <strong>het</strong> mogelijk is <strong>het</strong> werk aan te pass<strong>en</strong>. 146Er zal nog antwoord moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> op <strong>de</strong> vraag hoe ver <strong>de</strong> plicht om re<strong>de</strong>lijkeaanpassing<strong>en</strong> te treff<strong>en</strong> strekt tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> proeftijd. Is <strong>het</strong> disfunctioner<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> proeftijdweg<strong>en</strong>s <strong>het</strong> ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing e<strong>en</strong> red<strong>en</strong> tot ontslag tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong>proefperio<strong>de</strong>?In hoeverre doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpassing<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gevraagd tijd<strong>en</strong>s tij<strong>de</strong>lijke di<strong>en</strong>stverband<strong>en</strong>is ook ondui<strong>de</strong>lijk. 147Enkele voorbeeld<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> rechtspraak van <strong>de</strong> Commissie Gelijke Behan<strong>de</strong>ling:* E<strong>en</strong> reisorganisatie (verweerster) heeft e<strong>en</strong> persoon (<strong>de</strong> verzoeker) afgewez<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> functievan reislei<strong>de</strong>r. De reisorganisatie heeft aan <strong>de</strong>ze afwijzing me<strong>de</strong> t<strong>en</strong> grondslag gelegd dat <strong>de</strong>sollicitant niet voldoet aan <strong>de</strong> vereiste stressbest<strong>en</strong>digheid. De sollicitant heeft aangevoerd dat<strong>de</strong> reisorganisatie jeg<strong>en</strong>s hem verbod<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid heeft gemaakt op grond van chronische146 A.C. HENDRIKS, Gelijke toegang tot <strong>de</strong> arbeid voor gehandicapt<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> grondrechtelijke <strong>en</strong> rechtsvergelijk<strong>en</strong><strong>de</strong>analyse, Dev<strong>en</strong>ter, Kluwer, 2000.147 A. DE KEIZER, De wet gelijke behan<strong>de</strong>ling op grond van handicap/chronische ziekte, SMA 2004, 126-129.45
REDELIJKE AANPASSINGEN VOOR GEHANDICAPTEN OP DE ARBEIDSMARKTziekte. Hij gebruikt medicijn<strong>en</strong> voor zijn chronische ziekte waardoor hij ge<strong>en</strong> gezondheidsprobleemheeft <strong>en</strong> stressbest<strong>en</strong>dig is.De Commissie gelijke behan<strong>de</strong>ling heeft overwog<strong>en</strong> dat op basis van <strong>de</strong> door <strong>de</strong> sollicitantoverleg<strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e informatie over <strong>de</strong> ziekte niet valt uit te sluit<strong>en</strong> dat hij wel geschikt is voor<strong>de</strong> functie. Het oor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> reisorganisatie over <strong>de</strong> geschiktheid van <strong>de</strong> van <strong>de</strong> sollicitantberust op stereotypering<strong>en</strong> die zeker niet geld<strong>en</strong> voor alle person<strong>en</strong> die manisch <strong>de</strong>pressief zijn.Het had daarom op <strong>de</strong> weg van <strong>de</strong> reisorganisatie geleg<strong>en</strong> om na<strong>de</strong>r te on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> of <strong>de</strong> sollicitantgeschikt is of met re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> geschikt zou zijn te mak<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> functie vanreislei<strong>de</strong>r. Door dit na te lat<strong>en</strong> heeft <strong>de</strong> reisorganisatie in strijd gehan<strong>de</strong>ld met <strong>de</strong> WGBH/CZ. 148* E<strong>en</strong> man is werkzaam als s<strong>en</strong>ior applicatiebeheer<strong>de</strong>r op basis van e<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komstvoor onbepaal<strong>de</strong> tijd. Hij heeft ADHD <strong>en</strong> lijdt daarnaast ook aan gezelschapshardhor<strong>en</strong>dheid. Deman heeft <strong>de</strong> status van arbeidsgehandicapte gekreg<strong>en</strong> van <strong>het</strong> UWV. Na toestemming van <strong>de</strong>CWI heeft <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst met <strong>de</strong> man opgezegd weg<strong>en</strong>s disfunctioner<strong>en</strong>.De werknemer is van m<strong>en</strong>ing dat zijn werkgever on<strong>de</strong>rscheid heeft gemaakt op grond vanhandicap of chronische ziekte door <strong>de</strong> opzegging van zijn arbeidsovere<strong>en</strong>komst. Volg<strong>en</strong>s hemhad zijn werkgever moet<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> voor coaching <strong>en</strong> begeleiding <strong>en</strong> voor <strong>de</strong> aanpassing van zijnfunctie.De werkgever heeft aangevoerd dat zij <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst heeft opgezegd op basis van<strong>de</strong> argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarop <strong>de</strong> CWI <strong>de</strong> ontslagvergunning heeft verle<strong>en</strong>d, te wet<strong>en</strong> gebrek<strong>en</strong> in <strong>de</strong>technische k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> zijn onvermog<strong>en</strong> om zijn werk te plann<strong>en</strong> <strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong>. De werkgeververklaar<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r meer dat e<strong>en</strong> groot aantal bestand<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> functie wordt geraakt door <strong>de</strong>gebrekkige technische k<strong>en</strong>nis. De werknemer heeft niet weersprok<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze werkzaamhed<strong>en</strong>e<strong>en</strong> belangrijk on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el vorm<strong>en</strong> van zijn functie. De werknemer heeft in e<strong>en</strong> gesprek met zijnwerkgever ook aangegev<strong>en</strong> <strong>de</strong> functie van s<strong>en</strong>ior applicatiebeheer<strong>de</strong>r, zoals <strong>de</strong>ze nu is ingevuld,niet te ambiër<strong>en</strong>.Me<strong>de</strong> op grond hiervan vindt <strong>de</strong> Commissie dat <strong>de</strong> werkgever ge<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid heeft gemaaktop grond van handicap of chronische ziekte door <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst met <strong>de</strong> verzoeker opte zegg<strong>en</strong>. 149148 Oor<strong>de</strong>el 2006-77 Commissie Gelijke Behan<strong>de</strong>ling.149 Oor<strong>de</strong>el 2005-2 Commissie Gelijke Behan<strong>de</strong>ling.46
VERHOUDING VAN DE DISCRIMINATIEWET(TEN) MET ARBEIDSRECHTELIJKE NORMEN DIE ONDERSCHEID ORGANISERENVERHOUDING VAN DE DISCRIMINATIEWET(TEN) MET ARBEIDSRECHTELIJKENORMEN DIE ONDERSCHEID ORGANISERENDE SITUATIE ONDER DE DISCRIMINATIEWET VAN 25 FEBRUARI 2003Arbeidsrechtelijke norm<strong>en</strong> die zelf e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid organiser<strong>en</strong>, hanter<strong>en</strong> zelf criteria die – in<strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> Discriminatiewet – kunn<strong>en</strong> resulter<strong>en</strong> in directe of indirecte discriminatie.D<strong>en</strong>k maar aan <strong>de</strong> beëindiging van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst weg<strong>en</strong>s overmacht, <strong>de</strong> beëindigingvan <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst na zes maand<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid, <strong>de</strong> beëindiging van <strong>de</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> proefperio<strong>de</strong> na zev<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid (gevall<strong>en</strong>van ev<strong>en</strong>tuele discriminatie op grond van handicap of huidige of toekomstige gezondheidstoestand),<strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid <strong>tuss<strong>en</strong></strong> arbei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> (ev<strong>en</strong>tuele indirecte discriminatie opgrond van ras), <strong>de</strong> CAO’s die loonbarema’s voorzi<strong>en</strong> in functie van leeftijd of anciënniteit (ev<strong>en</strong>tueledirecte of indirecte discriminatie op grond van leeftijd), vergoeding<strong>en</strong> verschuldigd bijcollectief ontslag etc.Wanneer <strong>de</strong> norm die e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid organiseert e<strong>en</strong> lex inferior is, dus <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijkeregel die <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid organiseert lager staat in <strong>de</strong> hiërarchie dan <strong>de</strong> Discriminatiewet(bijvoorbeeld e<strong>en</strong> CAO of KB), moet word<strong>en</strong> nagegaan of er effectief e<strong>en</strong> conflict bestaat <strong>tuss<strong>en</strong></strong><strong>de</strong> Wet <strong>en</strong> <strong>de</strong> lagere norm die <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid organiseert. Niet elk (direct of indirect) on<strong>de</strong>rscheidop grond van e<strong>en</strong> beschermd criterium, bijvoorbeeld gezondheidstoestand, is e<strong>en</strong> discriminatie.D<strong>en</strong>k maar aan <strong>het</strong> geval waarin <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid gerechtvaardigd kan word<strong>en</strong> in <strong>het</strong>ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> Discriminatiewet.Wanneer er wel <strong>de</strong>gelijk e<strong>en</strong> conflict wordt vastgesteld moet voorrang word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong>Discriminatiewet (die richtlijnconform moet word<strong>en</strong> geïnterpreteerd). 150De werkgever moet dan <strong>en</strong>erzijds <strong>de</strong> arbeidsregulering toepass<strong>en</strong> zolang die niet conflicteertmet <strong>de</strong> Discriminatiewet, dat kan e<strong>en</strong> <strong>de</strong>licate afweging in concreto verg<strong>en</strong>. En an<strong>de</strong>rzijds maghij <strong>de</strong> arbeidsregulering niet toepass<strong>en</strong> zodra <strong>de</strong>ze e<strong>en</strong> discriminatie organiseert.Wanneer <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijke regel die <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid organiseert <strong>en</strong> <strong>de</strong> Discriminatiewet opgelijke hoogte staan in <strong>de</strong> hiërarchie, d<strong>en</strong>k aan e<strong>en</strong> wet <strong>en</strong> <strong>de</strong>ze wet niet strijdig is met <strong>het</strong>Europese recht (omdat <strong>de</strong> norm niet ressorteert on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> materieel toepassingsgebied van <strong>de</strong>richtlijn<strong>en</strong> of omdat <strong>de</strong> norm Europeesrechtelijk gerechtvaardigd kan word<strong>en</strong>) is <strong>de</strong> situatie watingewikkel<strong>de</strong>r.In <strong>de</strong> eerste plaats moet opnieuw word<strong>en</strong> nagegaan of er wel <strong>de</strong>gelijk sprake is van e<strong>en</strong> conflict<strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> norm die <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid organiseert <strong>en</strong> <strong>de</strong> Discriminatiewet.Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2003 werd hier aandachtaan besteed. De regering di<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>en</strong> am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t in waarin werd bepaald dat <strong>de</strong> wet onverletlaat: “on<strong>de</strong>rscheid dat gemaakt wordt door of kracht<strong>en</strong>s <strong>en</strong>ige an<strong>de</strong>re wet, <strong>de</strong>creet of ordonnantie.”151150 M. DE VOS, “De bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>het</strong> discriminatierecht in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong> na <strong>de</strong> Wet BestrijdingDiscriminatie, in M. DE VOS <strong>en</strong> E. BREMS (eds.), De Wet Bestrijding Discriminatie in <strong>de</strong> praktijk, Antwerp<strong>en</strong>,Inters<strong>en</strong>tia, 2004, 104.151 Am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t nr. 10 van <strong>de</strong> regering, Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat 2000-2001, nr. 2-12/6, zie voor bespreking Verslagnam<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Commissie Justitie uitgebracht door mevrouw Kaçar, Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat, 2001-2002, nr. 2-12, 153-158.47
VERHOUDING VAN DE DISCRIMINATIEWET(TEN) MET ARBEIDSRECHTELIJKE NORMEN DIE ONDERSCHEID ORGANISERENDit am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t ka<strong>de</strong>r<strong>de</strong> in <strong>het</strong> geslot<strong>en</strong> systeem van rechtvaardiging dat <strong>de</strong> regering oorspronkelijkvoorstel<strong>de</strong>. To<strong>en</strong> uitein<strong>de</strong>lijk toch werd gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> systeem 152 vond <strong>de</strong>regering dat <strong>het</strong> am<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t zinloos was.M<strong>en</strong> ging er dus eig<strong>en</strong>lijk van uit dat e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid dat wordt georganiseerd door <strong>de</strong> wetgever<strong>de</strong> rechtvaardigingstoets van <strong>de</strong> Discriminatiewet doorstaat, <strong>en</strong> dat <strong>de</strong> Discriminatiewet nooite<strong>en</strong> conflict kon oplever<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> wettelijke norm die e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid organiseert, voor zover<strong>de</strong> norm zelf <strong>de</strong> toetsing aan artikel<strong>en</strong> 10 <strong>en</strong> 11 van <strong>de</strong> Grondwet doorstaat. Als <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijk<strong>en</strong>orm <strong>de</strong> toetsing aan <strong>de</strong> artikel<strong>en</strong> 10 <strong>en</strong> 11 GW niet doorstaat kan zo ook <strong>het</strong> conflictmet <strong>de</strong> Discriminatiewet word<strong>en</strong> opgelost <strong>en</strong> krijgt <strong>de</strong> Discriminatiewet voorrang.Voor arbeidsverhouding<strong>en</strong> werd <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e rechtvaardigingsgrond echter uitgeslot<strong>en</strong>, waardoormogelijk ook <strong>de</strong> rechtvaardiging voor on<strong>de</strong>rscheid door of kracht<strong>en</strong>s <strong>de</strong> wet werdopgehev<strong>en</strong>. 153De rechtsleer b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>de</strong> dit probleem op e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re manier. 154 Marc DE VOS gaat er van uitdat eerst concreet moet word<strong>en</strong> nagegaan of er e<strong>en</strong> conflict bestaat <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijkewet die <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid organiseert <strong>en</strong> <strong>de</strong> Discriminatiewet.Hij acht e<strong>en</strong> conflict <strong>tuss<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijke wet die on<strong>de</strong>rscheid organiseert <strong>en</strong> <strong>de</strong> Discriminatiewetwel <strong>de</strong>gelijk mogelijk <strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s hem moet e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk conflict word<strong>en</strong> opgelostaan <strong>de</strong> hand van <strong>de</strong> adagia lex specialis <strong>en</strong> lex posterior.Voor wetgeving die dateert van voor <strong>de</strong> Discriminatiewet, is <strong>de</strong> vraag of <strong>de</strong>rgelijke wetgevingev<strong>en</strong>tueel als lex specialis voorrang kan krijg<strong>en</strong> op <strong>de</strong> Discriminatiewet. Het is nochtans moeilijkom arbeidswetgeving die on<strong>de</strong>rscheid organiseert als lex specialis te beschouw<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>van <strong>de</strong> Discriminatiewet.Voor <strong>de</strong> wetgeving die dateert van na <strong>de</strong> Discriminatiewet krijgt <strong>de</strong> latere wet die <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheidorganiseert voorrang.Wanneer <strong>de</strong> Discriminatiewet <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijke norm op gelijke hoogte staan in <strong>de</strong> hiërarchie<strong>en</strong> <strong>de</strong> norm die <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid organiseert bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> conflict oplevert met <strong>de</strong>Europese richtlijn<strong>en</strong>, dan zal er naast e<strong>en</strong> conflict met <strong>de</strong> richtlijn<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> conflict plaatsvind<strong>en</strong><strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> norm <strong>en</strong> <strong>de</strong> Discriminatiewet, die richtlijn conform moet word<strong>en</strong> geïnterpreteerd.Het conflict zal via e<strong>en</strong> Europeesrechtelijke omweg moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgelost. Er zal moet<strong>en</strong>word<strong>en</strong> nagegaan of <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijke norm niet buit<strong>en</strong> werking kan word<strong>en</strong> gesteld viaEuropeesrechtelijke toetsing (via toetsing aan artikel<strong>en</strong> 10 <strong>en</strong> 11 GW). 155DE DISCRIMINATIEWET VAN 10 MEI 2007De nieuwe Discriminatiewet bevat e<strong>en</strong> vrijwaringsclausule die bepaalt dat <strong>de</strong> wet e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheiddat wordt opgelegd door of kracht<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re wet niet in vraag stelt. 156152 Waarbij van directe discriminatie slechts sprake was indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid niet objectief <strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijk kon word<strong>en</strong>gerechtvaardigd.153 C. BAYART, Discriminatie teg<strong>en</strong>over differ<strong>en</strong>tiatie, G<strong>en</strong>t, Larcier, 47-48.154 M. DE VOS, “De bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>het</strong> discriminatierecht in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong> na <strong>de</strong> Wet BestrijdingDiscriminatie, in M. DE VOS <strong>en</strong> E. BREMS (eds.), De Wet Bestrijding Discriminatie in <strong>de</strong> praktijk, Antwerp<strong>en</strong>,Inters<strong>en</strong>tia, 2004, 104-105.155 C. BAYART, Discriminatie teg<strong>en</strong>over differ<strong>en</strong>tiatie, G<strong>en</strong>t, Larcier, 50.156 Deze clausule is ook opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in <strong>de</strong> nieuwe g<strong>en</strong><strong>de</strong>rwet <strong>en</strong> <strong>de</strong> nieuwe antiracismewet van 10 mei 2007.48
VERHOUDING VAN DE DISCRIMINATIEWET(TEN) MET ARBEIDSRECHTELIJKE NORMEN DIE ONDERSCHEID ORGANISERENArtikel 11 van <strong>de</strong> Discriminatiewet stelt: “direct of indirect on<strong>de</strong>rscheid op grond van <strong>de</strong>bescherm<strong>de</strong> criteria geeft nooit aanleiding tot <strong>de</strong> vaststelling van <strong>en</strong>ige vorm van discriminatieverbod<strong>en</strong> door <strong>de</strong>ze wet wanneer dit on<strong>de</strong>rscheid wordt opgelegd door of kracht<strong>en</strong>s <strong>de</strong> wet.” En“<strong>de</strong> voorgaan<strong>de</strong> paragraaf doet ge<strong>en</strong> uitspraak over <strong>de</strong> conformiteit van direct <strong>en</strong> indirect on<strong>de</strong>rscheiddat door of kracht<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> wet wordt opgelegd, met <strong>de</strong> Grondwet, <strong>het</strong> recht van <strong>de</strong> EuropeseUnie <strong>en</strong> <strong>het</strong> in België geld<strong>en</strong><strong>de</strong> internationale recht.”Wat is <strong>de</strong> draagwijdte van <strong>de</strong>ze vrijwaringsclausule?Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> regering heeft <strong>de</strong>ze clausule uitsluit<strong>en</strong>d tot doel te vermijd<strong>en</strong> dat elke gerechtelijkeinstantie ervan uitgaat dat <strong>het</strong> over <strong>de</strong> macht beschikt om <strong>de</strong> ver<strong>en</strong>igbaarheid na te gaan van <strong>de</strong>algehele bestaan<strong>de</strong> of toekomstige fe<strong>de</strong>rale wetgeving met <strong>het</strong> verbod op discriminatie dat wordtgesteld door <strong>de</strong> Discriminatiewet, met <strong>de</strong> bedoeling er bijvoorbeeld uit af te leid<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> Discriminatiewetop <strong>de</strong> dag van <strong>de</strong> inwerkingtreding ervan, <strong>de</strong>ze of g<strong>en</strong>e wetgev<strong>en</strong><strong>de</strong> bepaling heeftafgeschaft die el<strong>de</strong>rs wel bestaat.E<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke macht toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan elke rechterlijke instantie die <strong>de</strong> Discriminatiewet toepast,zou leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> te grote rechtsonzekerheid.De bedoeling van <strong>de</strong> vrijwaringsclausule is <strong>de</strong>ze rechtsonzekerheid vermijd<strong>en</strong>.An<strong>de</strong>rzijds heeft <strong>de</strong>ze clausule ge<strong>en</strong>szins tot doel of tot gevolg te lat<strong>en</strong> verstaan dat on<strong>de</strong>rscheiddat zou word<strong>en</strong> opgelegd door of kracht<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale wet vrijgesteld zou zijn van<strong>en</strong>ig verwijt in <strong>het</strong> licht van <strong>het</strong> principe van gelijkheid of non-discriminatie dat wordt gewaarborgddoor <strong>de</strong> formele ‘supra-wetgev<strong>en</strong><strong>de</strong>’ bronn<strong>en</strong>, met name <strong>de</strong> Grondwet, <strong>het</strong> internationalerecht inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>, <strong>het</strong> primaire of afgelei<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapsrecht.Ev<strong>en</strong>min heeft <strong>de</strong> vrijwaringsclausule tot gevolg dat e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk on<strong>de</strong>rscheid opgelegd door ofkracht<strong>en</strong>s <strong>de</strong> wet op onweerlegbare wijze wordt vermoed om conform te zijn aan <strong>het</strong> gelijkheidsbeginsel.Het spreekt immers voor zich dat <strong>de</strong> rechter zal moet<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> weiger<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wettoe te pass<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid in behan<strong>de</strong>ling oplegt dat indruist teg<strong>en</strong> <strong>het</strong> internationalerecht inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> of <strong>het</strong> primaire of afgelei<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapsrecht, of e<strong>en</strong> prejudiciëlevraag te stell<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> Grondwettelijk Hof als er e<strong>en</strong> betwisting opduikt inzake <strong>de</strong> ver<strong>en</strong>igbaarheidvan dit verschil in behan<strong>de</strong>ling met <strong>de</strong> artikel<strong>en</strong> 10, 11 <strong>en</strong> 11bis van <strong>de</strong> Grondwet. 157Het staat dus vast dat <strong>de</strong>ze uitzon<strong>de</strong>ringsbepaling van artikel 11 ge<strong>en</strong> afbreuk doet aan <strong>de</strong>mogelijkheid van <strong>het</strong> slachtoffer van e<strong>en</strong> verme<strong>en</strong><strong>de</strong> discriminatie om <strong>de</strong> norm die <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheidorganiseert op grond van <strong>de</strong> bescherm<strong>de</strong> criteria te (lat<strong>en</strong>) toets<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> grondwettelijkgelijkheidsbeginsel, dat <strong>de</strong>sgevall<strong>en</strong>d in overe<strong>en</strong>stemming met <strong>de</strong> Europese richtlijn<strong>en</strong> zaldi<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong> uitgelegd.157 Parl.Doc. Kamer, 51 2722/001, 23-24.49
ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTDEFINITIE VAN ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTArt. 31 § 1 Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet bepaalt dat <strong>de</strong> onmogelijkheid voor <strong>de</strong> werknemer omzijn werk te verricht<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gevolge van ziekte of ongeval, <strong>de</strong> uitvoering van <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komstschorst.Uit <strong>de</strong>ze tekst blijkt dui<strong>de</strong>lijk dat <strong>het</strong> niet gaat over e<strong>en</strong> beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e geschiktheidof ongeschiktheid tot <strong>het</strong> prester<strong>en</strong> van werk. De ongeschiktheid wordt uitdrukkelijk gelinktaan ‘zijn werk’. Het is <strong>het</strong> werk dat <strong>de</strong> werknemer normaal moet verricht<strong>en</strong> in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong>uitvoering van zijn arbeidsovere<strong>en</strong>komst. Theoretisch kan m<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> werknemer diegeschikt is om elk werk te verricht<strong>en</strong> behalve <strong>het</strong> werk dat hij moet do<strong>en</strong> in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong>uitvoering van zijn arbeidsovere<strong>en</strong>komst arbeidsongeschikt is in <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijke betek<strong>en</strong>isvan <strong>het</strong> woord.Wie zijn pink verstuikt heeft e<strong>en</strong> lage graad van algem<strong>en</strong>e ongeschiktheid. Betreft <strong>het</strong> e<strong>en</strong>concertpianist dan verhin<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> verstuiking <strong>de</strong> pianist om zijn werk te verricht<strong>en</strong> <strong>en</strong> is hijarbeidsongeschikt in <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijke betek<strong>en</strong>is van <strong>het</strong> woord. E<strong>en</strong> blin<strong>de</strong> heeft e<strong>en</strong> hogegraad van algem<strong>en</strong>e ongeschiktheid. E<strong>en</strong> tewerkgestel<strong>de</strong> blin<strong>de</strong> is nietteg<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> zijnhandicap arbeidsgeschikt in <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijke betek<strong>en</strong>is van <strong>het</strong> woord.De onmogelijkheid moet veroorzaakt zijn door e<strong>en</strong> ziekte of e<strong>en</strong> ongeval. Er wordt in rechtsleer<strong>en</strong> rechtspraak weinig aandacht geschonk<strong>en</strong> aan wat in <strong>de</strong>ze context moet begrep<strong>en</strong> word<strong>en</strong>on<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> ongeval. Geïnspireerd door <strong>de</strong> Arbeidsongevall<strong>en</strong>wet mag m<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>wetgever e<strong>en</strong> plotse gebeurt<strong>en</strong>is bedoelt waardoor e<strong>en</strong> letsel veroorzaakt wordt. Over <strong>de</strong> notieziekte bestaat wat meer discussie. In <strong>de</strong> rechtspraak vindt m<strong>en</strong> discussie over iemand diebijvoorbeeld vrijwillig e<strong>en</strong> plastische chirurgie laat uitvoer<strong>en</strong> of iemand die zich vrijwillig laatsteriliser<strong>en</strong>. De arbeidsongeschiktheid die er <strong>het</strong> gevolg van is staat niet ter discussie. Welbetwist wordt of er hier sprake kan zijn van e<strong>en</strong> ziekte.De betwisting over plastische chirurgie werd voorgelegd aan <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>bank te G<strong>en</strong>t. Derechter refereer<strong>de</strong> naar <strong>de</strong> omschrijving van gezondheid zoals die voorkomt in <strong>de</strong> preambulevan <strong>de</strong> Constitutie van <strong>de</strong> Wereld Gezondheidsorganisatie. In die preambule leest m<strong>en</strong> : “Healthis a state of complete physical, m<strong>en</strong>tal and social well-being and not merely the abs<strong>en</strong>ce ofdisease or infirmity”. E<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke ingreep laat m<strong>en</strong> slechts uitvoer<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> m<strong>en</strong> zich ofwelfysisch, ofwel m<strong>en</strong>taal, ofwel sociaal niet wel voelt. Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> geciteer<strong>de</strong> tekst is m<strong>en</strong> dus nietgezond. En wie niet gezond is, is ziek, zo red<strong>en</strong>eer<strong>de</strong> <strong>de</strong> rechter.De vrijwillige sterilisatie kwam aan bod voor <strong>het</strong> Hof van Cassatie. Het hof voeg<strong>de</strong> e<strong>en</strong> belangrijkelem<strong>en</strong>t toe aan <strong>de</strong> discussie, nl. <strong>het</strong> beroepsgeheim van <strong>de</strong> arts. De oorzaak van <strong>de</strong>arbeidsongeschiktheid valt on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> beroepsgeheim van <strong>de</strong> arts. Hij mag niet verklar<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>arbeidsongeschiktheid <strong>het</strong> gevolg is van e<strong>en</strong> vrijwillige sterilisatie.Belangrijk is nog dat in <strong>de</strong> omschrijving van arbeidsongeschiktheid, an<strong>de</strong>rs dan bij overmacht,<strong>de</strong> schuldvraag niet ter sprake komt. Ook wanneer <strong>de</strong> werknemer zelf schuld heeft aan zijnarbeidsongeschiktheid heeft hij e<strong>en</strong> geldig excuus om zijn arbeidsovere<strong>en</strong>komst niet uit tevoer<strong>en</strong>. Dat blijkt niet alle<strong>en</strong> uit <strong>het</strong> feit dat in art. 31 § 1 ge<strong>en</strong> verwijzing staat naar <strong>de</strong> oorzaak50
ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTvan <strong>de</strong> ziekte of <strong>het</strong> ongeval maar impliciet ook uit 52 § 3, 2° <strong>en</strong> art. 73 § 2, b Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet.Deze artikel<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> werknemer ge<strong>en</strong> recht heeft op gewaarborgd loont<strong>en</strong> laste van zijn werkgever wanneer zijn arbeidsongeschiktheid voortspruit uit e<strong>en</strong> door hemgepleeg<strong>de</strong> zware fout. De lichte fout wordt niet vermeld zodat <strong>de</strong> werknemer zijn recht opgewaarborgd loon niet verliest bij e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke fout. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> resulteert e<strong>en</strong> zware fout nietin e<strong>en</strong> onwettige afwezigheid maar <strong>en</strong>kel in <strong>het</strong> verlies van <strong>het</strong> recht op gewaarborgd loon. En<strong>het</strong> belangrijkste, <strong>de</strong> uitsluiting van <strong>het</strong> recht op gewaarborgd loon bij e<strong>en</strong> zware fout is <strong>en</strong>kelvoorzi<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> ziekte <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ongeval van geme<strong>en</strong> recht. Bij e<strong>en</strong> arbeidsongeval of e<strong>en</strong>beroepsziekte behoudt <strong>de</strong> werknemer <strong>het</strong> recht op gewaarborgd loon zelfs bij e<strong>en</strong> zware fout.An<strong>de</strong>rs dan in <strong>de</strong> arbeidsongevall<strong>en</strong>regeling is in <strong>de</strong> Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet zelfs <strong>de</strong>opzettelijke fout niet uitgeslot<strong>en</strong>. Het bewijst voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> dat e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid in <strong>het</strong><strong>arbeidsrecht</strong> totaal an<strong>de</strong>rs behan<strong>de</strong>ld wordt dan e<strong>en</strong> geval van overmacht.GEVOLGEN VAN DE ARBEIDSONGESCHIKTHEID OP HET VOORTBESTAAN VAN DEARBEIDSOVEREENKOMSTArt. 31 § 1 van <strong>de</strong> Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet bepaalt dat e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid <strong>de</strong> uitvoeringvan <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst schorst. Bij nogal wat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> leeft <strong>de</strong> overtuiging dat <strong>de</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke schorsing door <strong>de</strong> werkgever niet e<strong>en</strong>zijdig kanbeëindigd word<strong>en</strong>. Deze overtuiging berust op e<strong>en</strong> misverstand. Het moge dui<strong>de</strong>lijk zijn dat <strong>de</strong>werknemer tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> schorsing weg<strong>en</strong>s arbeidsongeschiktheid <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst teall<strong>en</strong> tij<strong>de</strong> kan beëindig<strong>en</strong>. De opzegging die hij geeft is geldig, op voorwaar<strong>de</strong> dat zij aan d<strong>en</strong>ormale geldigheidsvereist<strong>en</strong> voldoet. De opzeggingstermijn die hij geeft vóór of tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong>schorsing loopt gewoon door tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> schorsing. Op <strong>de</strong>ze manier kan <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komsteindig<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> schorsing weg<strong>en</strong>s arbeidsongeschiktheid.Ook <strong>de</strong> werkgever kan <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst rechtsgeldig opzegg<strong>en</strong>. An<strong>de</strong>rs dan bij e<strong>en</strong>opzegging door <strong>de</strong> werknemer loopt <strong>de</strong> opzeggingstermijn die <strong>de</strong> werkgever in acht moet nem<strong>en</strong>niet tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> schorsing van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst. Indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> opzegging gegev<strong>en</strong> is vóór <strong>de</strong>schorsing, dan wordt <strong>de</strong> termijn on<strong>de</strong>rbrok<strong>en</strong> door <strong>de</strong> schorsing <strong>en</strong> loopt hij slechts voort na <strong>de</strong>schorsing. E<strong>en</strong> opzegging gegev<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> schorsing is ook rechtsgeldig. Om geldig te zijnmoet hij zoals elke opzegging <strong>het</strong> begin <strong>en</strong> <strong>de</strong> duur van <strong>de</strong> opzeggingstermijn bepal<strong>en</strong>. Dat isvoor werklied<strong>en</strong> <strong>de</strong> maandag die volgt op <strong>de</strong> week waarin <strong>de</strong> opzegging betek<strong>en</strong>d werd. Voorbedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> is dat <strong>de</strong> 1 ste van <strong>de</strong> maand die volgt op <strong>de</strong> betek<strong>en</strong>ing. Indi<strong>en</strong> die maandag, of <strong>de</strong>1 ste van <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> maand valt tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> schorsing, zal <strong>de</strong> opzeggingstermijn, an<strong>de</strong>rs danvermeld in <strong>de</strong> opzeggingsbrief, op die dag niet beginn<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>. Hij begint pas te lop<strong>en</strong> als <strong>de</strong>schorsing van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst voorbij is.Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> schorsing kan <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst dus rechtmatig opgezegd word<strong>en</strong> maar mete<strong>en</strong> opzegging door <strong>de</strong> werkgever kan <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst niet eindig<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> schorsing.In heel wat gevall<strong>en</strong> wordt echter door <strong>de</strong> werkgever ge<strong>en</strong> opzegging gegev<strong>en</strong>. Dearbeidsovere<strong>en</strong>komst wordt onmid<strong>de</strong>llijk verbrok<strong>en</strong> met uitbetaling van e<strong>en</strong>opzeggingsvergoeding, met name e<strong>en</strong> vergoeding gelijk aan <strong>het</strong> lop<strong>en</strong>d loon dat overe<strong>en</strong>stemtmet <strong>de</strong> duur van <strong>de</strong> opzeggingstermijn die <strong>de</strong> werkgever had moet<strong>en</strong> respecter<strong>en</strong>. Iets <strong>de</strong>rgelijkskan ook tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> schorsing van <strong>de</strong> uitvoering van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst omwille vanarbeidsongeschiktheid. Op <strong>de</strong>ze manier kan <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst toch op initiatief van <strong>de</strong>werkgever eindig<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s zo’n schorsing.51
ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTHierbij kan opgemerkt word<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> beëindiging van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst door <strong>de</strong> werkgeveromwille van <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid van e<strong>en</strong> werknemer niet automatisch als e<strong>en</strong> willekeurigontslag (werklied<strong>en</strong>) of als e<strong>en</strong> rechtsmisbruik (bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong>) gekwalificeerd wordt. 158 Hetontslag mag wel niet gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> sanctie voor e<strong>en</strong> ziekte. In dat geval kan welsprake zijn van willekeurig ontslag. 159 De <strong>arbeidsrecht</strong>bank te G<strong>en</strong>t oor<strong>de</strong>el<strong>de</strong> ook dat <strong>het</strong>ontslag van e<strong>en</strong> normaal prester<strong>en</strong><strong>de</strong> werkman weg<strong>en</strong>s suikerziekte willekeurig is. 160 De<strong>arbeidsrecht</strong>bank te D<strong>en</strong><strong>de</strong>rmon<strong>de</strong> bestempel<strong>de</strong> e<strong>en</strong> ontslag weg<strong>en</strong>s HIV-seropositiviteit als e<strong>en</strong>geval van rechtsmisbruik. Het veroor<strong>de</strong>el<strong>de</strong> <strong>de</strong> werkgever tot <strong>het</strong> betal<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s ditrechtsmisbruik van e<strong>en</strong> vergoeding van 500.000 BF. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> k<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> rechter nog e<strong>en</strong>bijkom<strong>en</strong><strong>de</strong> vergoeding van 250.000 BF toe omdat <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> werknemer zon<strong>de</strong>r di<strong>en</strong>sme<strong>de</strong>wet<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rworp<strong>en</strong> had aan e<strong>en</strong> HIV-test. 161In e<strong>en</strong> aantal gevall<strong>en</strong> laat <strong>de</strong> wet toe <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst gemakkelijker te beëindig<strong>en</strong>.Voor werklied<strong>en</strong> voorziet art. 58 van <strong>de</strong> Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet dat <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst kan beëindig<strong>en</strong> als <strong>de</strong> uitvoering van <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komst sinds meer danzes maand<strong>en</strong> is geschorst weg<strong>en</strong>s ongeval of ziekte. Hij moet dan wel aan <strong>de</strong> werkman e<strong>en</strong>vergoeding betal<strong>en</strong> die overe<strong>en</strong>stemt <strong>het</strong>zij met <strong>de</strong> duur van <strong>de</strong> opzeggingstermijn, <strong>het</strong>zij met<strong>het</strong> nog te lop<strong>en</strong> ge<strong>de</strong>elte van die termijn. Schorsing<strong>en</strong> van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst weg<strong>en</strong>szwangerschaps- <strong>en</strong> bevallingsrust mog<strong>en</strong> niet meegerek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> berek<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong>zes maand<strong>en</strong>.Het valt op dat <strong>de</strong> wet iets voorziet wat kan nadat <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst sinds meer dan zesmaand<strong>en</strong> is geschorst terwijl dat on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> voorwaard<strong>en</strong> ook al vroeger kan. E<strong>en</strong> werkgeverdie niet <strong>het</strong> geduld heeft om zes maand<strong>en</strong> te wacht<strong>en</strong> kan mits <strong>het</strong> betal<strong>en</strong> van <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong>vergoeding <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst al vroeger beëindig<strong>en</strong>. Er werd al opgeworp<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong><strong>de</strong>rgelijk ontslag, gegev<strong>en</strong> vóór <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> van zes maand<strong>en</strong> verstrek<strong>en</strong> is als willekeurig kanbestempeld word<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze stelling aanvaard wordt dan geeft dat <strong>de</strong> werkman kracht<strong>en</strong>sart. 63 Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet <strong>het</strong> recht op e<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong><strong>de</strong> vergoeding weg<strong>en</strong>s willekeurigontslag, gelijk aan <strong>het</strong> loon van zes maand<strong>en</strong>. Deze stelling wordt echter niet zo maaraanvaard. 162Wel is er discussie over <strong>de</strong> vraag of e<strong>en</strong> werknemer aanspraak kan mak<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> extravergoeding wanneer <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst beëindigt op <strong>het</strong> og<strong>en</strong>blik dat <strong>het</strong>recht van <strong>de</strong> werknemer op gewaarborgd loon niet helemaal is uitgeput. Ou<strong>de</strong>re rechtspraakaanvaardt dat <strong>de</strong> werknemer aanspraak blijft mak<strong>en</strong> op <strong>het</strong> gewaarborgd loon dat <strong>de</strong> werkgevermoet blijv<strong>en</strong> betal<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>op <strong>de</strong> opzeggingsvergoeding die hij verschuldigd is. 163 Dezeopvatting is fout. Gewaarborgd loon moet maar betaald word<strong>en</strong> zolang <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komstduurt. E<strong>en</strong>s <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst gedaan, is <strong>de</strong> werkgever ge<strong>en</strong> loon meer verschuldigd,ook ge<strong>en</strong> gewaarborgd loon. 164 Correcter lijkt daarom <strong>de</strong> uitspraak die stelt dat <strong>de</strong> werknemer158 Zie <strong>de</strong> rechtspraak aangehaald door D. CUYPERS, “Ziekte <strong>en</strong> willekeurig ontslag”, noot on<strong>de</strong>r Arbrb. Kortrijk8 september 1986, J.T.T. 1989, 305. Zie ook W. VAN EECKHOUTTE, Sociaal Comp<strong>en</strong>dium Arbeidsrecht 06-07,Mechel<strong>en</strong>, Kluwer, 2006, 2034-2036.159 Arbrb. Brussel 29 mei 1980, Soc. Kron. 1981, 192.160 Arbrb. G<strong>en</strong>t 16 juni 1986, R.W. 1986-87, 755.161 Arbrb. D<strong>en</strong><strong>de</strong>rmon<strong>de</strong> 5 januari 1998, T. Gez. 1998-99, 38, noot J. TER HEERDT.162 W. VAN EECKHOUTTE, op. cit., 2036.163 D. CUYPERS, op. cit., 307.164 W. VAN EECKHOUTTE, op. cit., 1516-1517. Vgl. voor e<strong>en</strong> geval van gewaarborgd dagloon Cass. 17 september 2007,nr. S.06.0080.N.52
ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTweliswaar ge<strong>en</strong> aanspraak kan mak<strong>en</strong> op gewaarborgd loon maar wel op e<strong>en</strong> vergoeding van<strong>de</strong> scha<strong>de</strong> die hij lijdt doordat hij <strong>het</strong> gewaarborgd loon moet <strong>de</strong>rv<strong>en</strong>. De werkgever ontslaat <strong>de</strong>werknemer nietteg<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> art. 58 165 dat stelt dat hij <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst slechts na e<strong>en</strong>schorsing weg<strong>en</strong>s arbeidsongeschiktheid van zes maand<strong>en</strong> mag beëindig<strong>en</strong>. Daardoor begaathij e<strong>en</strong> fout. Hij lijdt e<strong>en</strong> scha<strong>de</strong> die niet volledig ge<strong>de</strong>kt wordt door <strong>de</strong> forfaitaireopzeggingsvergoeding die <strong>de</strong> werkgever moet betal<strong>en</strong>, nl. <strong>de</strong> scha<strong>de</strong> die voortvloeit uit <strong>het</strong><strong>de</strong>rv<strong>en</strong> van <strong>het</strong> gewaarborgd loon. Op basis van art. 1142 B.W. kan <strong>de</strong> werknemer aanspraakmak<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding gelijk aan <strong>het</strong> gewaarborgd loon dat hij <strong>de</strong>rft. 166E<strong>en</strong> met artikel 58 vergelijkbare bepaling komt voor bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> voor in art. 78 Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet.Ook voor e<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong><strong>de</strong> is voorzi<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst kanbeëindig<strong>en</strong> wanneer e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid weg<strong>en</strong>s ziekte of ongeval meer dan zes maand<strong>en</strong>heeft geduurd. Ook hier mog<strong>en</strong> perio<strong>de</strong>s van zwangerschaps- <strong>en</strong> bevallingsrust niet meegeteldword<strong>en</strong>. Voor bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> is wel uitdrukkelijk voorzi<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze mogelijkheid <strong>en</strong>kelvoorzi<strong>en</strong> is in e<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst voor e<strong>en</strong> onbepaal<strong>de</strong> tijd. Zoals voor werklied<strong>en</strong> moet<strong>de</strong> werkgever e<strong>en</strong> vergoeding betal<strong>en</strong> gelijk aan <strong>het</strong> loon dat overe<strong>en</strong>stemt met <strong>de</strong> opzeggingstermijnwelke t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> bedi<strong>en</strong><strong>de</strong> in acht moet word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.E<strong>en</strong> groot verschil is dat <strong>de</strong> werkgever <strong>het</strong> bedrag van <strong>de</strong>ze vergoeding mag vermin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> met<strong>het</strong> loon dat werd uitbetaald se<strong>de</strong>rt <strong>het</strong> begin van <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid, of, in voorkom<strong>en</strong>dgeval, se<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> datum waarop <strong>de</strong> opzegging is beginn<strong>en</strong> te lop<strong>en</strong>. De vermin<strong>de</strong>ring slaat op <strong>de</strong>eerste plaats op <strong>het</strong> wettelijk gewaarborgd loon dat <strong>de</strong> werkgever betaald heeft. Zij slaat ook opbedrag<strong>en</strong> die <strong>de</strong> werkgever vrijwillig of op basis van e<strong>en</strong> individuele arbeidsovere<strong>en</strong>komst ofcollectieve arbeidsovere<strong>en</strong>komst betaald heeft als aanvulling van <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheidsuitkering.167 Volg<strong>en</strong>s sommige rechtspraak kan ook <strong>de</strong> werkgeversbijdrage aan <strong>de</strong> groepsverzekering,168 <strong>het</strong> <strong>en</strong>kel vakantiegeld <strong>en</strong> <strong>de</strong> ein<strong>de</strong>jaarspremie 169 afgetrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Betaling van loonvoor door <strong>de</strong> werknemer tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid <strong>de</strong>eltijds gelever<strong>de</strong> arbeidsprestatiesmog<strong>en</strong> niet in min<strong>de</strong>ring gebracht word<strong>en</strong>. 170Als <strong>het</strong> om e<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong><strong>de</strong> gaat is er dus wel e<strong>en</strong> sanctie voor <strong>de</strong> werkgever die <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komstbeëindigt vooraleer <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> van arbeidsongeschiktheid zes maand<strong>en</strong> geduurdheeft. Hij moet dan <strong>de</strong> volledige opzeggingsvergoeding, of <strong>het</strong> nog rester<strong>en</strong>d ge<strong>de</strong>elte van dievergoeding betal<strong>en</strong> zon<strong>de</strong>r aftrek van wat sinds <strong>het</strong> begin van <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid betaaldwerd. De vraag of <strong>de</strong> werkgever die <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst beëindigt vooraleer <strong>de</strong> perio<strong>de</strong>van gewaarborgd loon betaald werd, ook nog <strong>het</strong> rester<strong>en</strong>d ge<strong>de</strong>elte van <strong>het</strong> gewaarborgd loonmoet betal<strong>en</strong>, werd al behan<strong>de</strong>ld bij <strong>de</strong> bespreking van <strong>het</strong> ontslag van e<strong>en</strong> werkman in gelijkaardigeomstandighed<strong>en</strong>. De problematiek voor werklied<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> is hier <strong>het</strong>zelf<strong>de</strong>.Voor bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zijn er nog bijkom<strong>en</strong><strong>de</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> om <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst in geval vanarbeidsongeschiktheid te beëindig<strong>en</strong>. Art. 79 Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet voorziet dat bij e<strong>en</strong>arbeidsongeschiktheid weg<strong>en</strong>s ziekte of ongeval die tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> proefperio<strong>de</strong> langer duurt danzev<strong>en</strong> dag<strong>en</strong>, <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst zon<strong>de</strong>r meer mag beëindig<strong>en</strong>. Hij moet165 Voor <strong>de</strong> bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> staat e<strong>en</strong> gelijkaardige bepaling in art. 78 Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet.166 Arbrb. G<strong>en</strong>t 15 april 1994, J.T.T. 1994, 379.167 Vgl. Arbh. Brussel 1998, Soc. Kron. 1997, 388.168 Arbrb. Brussel 22 mei 1978, J.T.T. 1979, 340; an<strong>de</strong>rs : Arbrb. Brussel 28 januari 1998, Soc. Kron. 1999 , 12169 Arbrb G<strong>en</strong>t 2 november 1984, T.G.R. 1986, 20.170 Cass. 9 maart 1981, J.T.T. 1982, 31.53
ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTge<strong>en</strong> opzegging gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> moet ge<strong>en</strong> opzeggingsvergoeding betal<strong>en</strong>. Deze regel stamt uit e<strong>en</strong>perio<strong>de</strong> dat <strong>de</strong> proefperio<strong>de</strong> in e<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst voor bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> niet langer mochtdur<strong>en</strong> dan drie maand<strong>en</strong>. Mom<strong>en</strong>teel kan e<strong>en</strong> proefperio<strong>de</strong> voor alle bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zes maand<strong>en</strong>dur<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> die minst<strong>en</strong>s € 34.261 (bedrag in 2008) per jaar verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> kan <strong>de</strong>proefperio<strong>de</strong> zelfs twaalf maand<strong>en</strong> dur<strong>en</strong>. De regel dat <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst zon<strong>de</strong>r meerkan beëindigd word<strong>en</strong> wanneer <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid omwille van ziekte of ongeval meerdan zev<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> duurt, werd niet gewijzigd. Het kan voor e<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>en</strong> zeer lange perio<strong>de</strong>van onzekerheid word<strong>en</strong> waarin hij best niet ziek wordt of e<strong>en</strong> ongeval heeft. De werkgever isuiteraard niet verplicht <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst te beëindig<strong>en</strong>. Doet hij dat niet dan wordt <strong>de</strong>proefperio<strong>de</strong> verl<strong>en</strong>gd met <strong>de</strong> duur van <strong>de</strong> schorsing weg<strong>en</strong>s arbeidsongeschiktheid <strong>en</strong> wordtdus ook <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> verl<strong>en</strong>gd waarbinn<strong>en</strong> <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst magbeëindig<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid die langer duurt dan zev<strong>en</strong> dag<strong>en</strong>.Dezelf<strong>de</strong> regel is als voor e<strong>en</strong> proefperio<strong>de</strong> is voorzi<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst voor e<strong>en</strong>bepaal<strong>de</strong> tijd van min<strong>de</strong>r dan drie maand<strong>en</strong> of voor e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijk omschrev<strong>en</strong> werk waarvan <strong>de</strong>uitvoering normaal e<strong>en</strong> tewerkstelling van min<strong>de</strong>r dan drie maand<strong>en</strong> vergt. Ook daar kan <strong>de</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst zon<strong>de</strong>r opzegging <strong>en</strong> zon<strong>de</strong>r vergoeding beëindigd word<strong>en</strong> wanneer e<strong>en</strong>arbeidsongeschiktheid weg<strong>en</strong>s ziekte of ongeval langer dan zev<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> duurt.Ook voor e<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst voor e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> tijd van t<strong>en</strong>minste drie maand<strong>en</strong> of voore<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijk omschrev<strong>en</strong> werk waarvan <strong>de</strong> uitvoering normaal e<strong>en</strong> tewerkstelling van t<strong>en</strong>minstedrie maand<strong>en</strong> vergt is <strong>de</strong> mogelijkheid tot beëindiging voorzi<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> perio<strong>de</strong> van arbeidsongeschiktheid.In dit geval moet <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid zes maand<strong>en</strong> overtreff<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> in<strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komst afgesprok<strong>en</strong> termijn mag nog niet verstrek<strong>en</strong> zijn of <strong>het</strong> afgesprok<strong>en</strong> werk magnog niet verwez<strong>en</strong>lijkt zijn. De werkgever kan dan <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst beëindig<strong>en</strong> mits <strong>de</strong>betaling van e<strong>en</strong> vergoeding gelijk aan <strong>het</strong> loon dat nog moest betaald word<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong>tijd of tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> termijn die nog nodig is voor <strong>de</strong> verwez<strong>en</strong>lijking van <strong>het</strong> overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong>werk met e<strong>en</strong> maximum van drie maand<strong>en</strong> loon. Ook hier mag dit bedrag vermin<strong>de</strong>rdword<strong>en</strong> met <strong>het</strong>ge<strong>en</strong> betaald werd se<strong>de</strong>rt <strong>het</strong> begin van <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid.Het mag dui<strong>de</strong>lijk zijn dat naar Belgisch recht e<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst door <strong>de</strong> werkgevergemakkelijk kan beëindigd word<strong>en</strong> bij arbeidsongeschiktheid, in sommige situaties zelfs omwillevan <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid. Dit is dui<strong>de</strong>lijk in teg<strong>en</strong>spraak met <strong>het</strong> ILO-verdrag nr. 158 van22 juni 1982. Artikel art. 6.1 van dit verdrag bepaalt : “Temporary abs<strong>en</strong>ce from work becauseof illness or injury shall not constitute a valid reason for termination.” Dit verdrag werd weliswaarniet door België geratificeerd. Het Belgisch ontslagrecht staat ook nog op an<strong>de</strong>re punt<strong>en</strong> haaksop <strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong> van dit verdrag.Dring<strong>en</strong><strong>de</strong>r is <strong>de</strong> vraag of <strong>de</strong>ze bepaling<strong>en</strong> te rijm<strong>en</strong> zijn met <strong>het</strong> verbod van discriminatie opbasis van gezondheid. Zeker <strong>de</strong> bepaling dat <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> proefperio<strong>de</strong>van e<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong><strong>de</strong> zon<strong>de</strong>r meer kan beëindigd word<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> arbeidsongeshiktheid weg<strong>en</strong>sziekte of ongeval die langer dan zev<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> duurt lijkt problematisch. Deze bepaling stamt uite<strong>en</strong> perio<strong>de</strong> dat <strong>de</strong> proefperio<strong>de</strong> in e<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst voor bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> niet langer mochtdur<strong>en</strong> dan drie maand<strong>en</strong>. Mom<strong>en</strong>teel kan e<strong>en</strong> proefperio<strong>de</strong> voor alle bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zes maand<strong>en</strong>dur<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> die minst<strong>en</strong>s € 34.261 (bedrag in 2008) per jaar verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> kan <strong>de</strong>proefperio<strong>de</strong> zelfs twaalf maand<strong>en</strong> dur<strong>en</strong>. De regel dat <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst zon<strong>de</strong>r meerkan beëindigd word<strong>en</strong> wanneer <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid omwille van ziekte of ongeval meer54
ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTdan zev<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> duurt, werd niet gewijzigd. Het kan voor e<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>en</strong> zeer lange perio<strong>de</strong>van onzekerheid word<strong>en</strong> waarin hij best niet ziek wordt of e<strong>en</strong> ongeval heeft.Daarteg<strong>en</strong>over staat art. 11 § 1 van <strong>de</strong> wet van 10 mei 2007. Dit artikel luidt: “Direct of indirecton<strong>de</strong>rscheid op grond van e<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bescherm<strong>en</strong><strong>de</strong> criteria geeft nooit aanleiding tot <strong>de</strong> vaststellingvan <strong>en</strong>ige vorm van discriminatie verbod<strong>en</strong> door <strong>de</strong>ze wat wanneer dit on<strong>de</strong>rscheidwordt opgelegd door of kracht<strong>en</strong>s <strong>de</strong> wet.” Het on<strong>de</strong>rscheid <strong>tuss<strong>en</strong></strong> iemand die langer danzev<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> ziek is <strong>en</strong> iemand die dat niet is wordt hier gemaakt in <strong>de</strong> wet. Valt <strong>het</strong> dan automatischon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vrijstelling van art. 11 § 1? Of maakt m<strong>en</strong> op grond van § 2 van <strong>het</strong>zelf<strong>de</strong>artikel toch nog e<strong>en</strong> kans om <strong>de</strong>ze bepaling te bestrijd<strong>en</strong>? Paragraaf 2 zegt immers dat paragraaf1 ge<strong>en</strong> uitspraak doet over <strong>de</strong> conformiteit van e<strong>en</strong> direct of indirect on<strong>de</strong>rscheid dat doorof kracht<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> wet wordt opgelegd, met <strong>de</strong> Grondwet, <strong>het</strong> recht van <strong>de</strong> Europese Unie <strong>en</strong> <strong>het</strong>in België geld<strong>en</strong><strong>de</strong> internationaal recht. 171Op verdrag 158 van <strong>de</strong> IAO kan m<strong>en</strong> zich niet beroep<strong>en</strong>, want dit verdrag is door België nietgeratificeerd. Het recht van <strong>de</strong> Europese Unie kan ook niet veel do<strong>en</strong> want daar wordt ge<strong>en</strong>discriminatie op basis van gezondheid verbod<strong>en</strong>. Bied<strong>en</strong> <strong>de</strong> artikel<strong>en</strong> 10 <strong>en</strong> 11 van <strong>de</strong>Belgische Grondwet e<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> basis om <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid dat hier in <strong>de</strong> Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wetgemaakt wordt te bestrijd<strong>en</strong> ? Indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid van lange duur is –in art. 58 <strong>en</strong> 78 gaat <strong>het</strong> telk<strong>en</strong>s om e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid die al minst<strong>en</strong>s zes maand<strong>en</strong>geduurd heeft – kan m<strong>en</strong> wellicht toch soelaas vind<strong>en</strong> in <strong>het</strong> recht van <strong>de</strong> Europese Unie in <strong>de</strong>mate dat <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst dan als e<strong>en</strong> handicap kan ge<strong>de</strong>finieerd word<strong>en</strong>.DEFINITIEVE ARBEIDSONGESCHIKTHEIDZoals bek<strong>en</strong>d oor<strong>de</strong>elt <strong>het</strong> Hof van Cassatie dat e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid waarvan <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong>van lange duur zijn <strong>de</strong> uitvoering van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst schorst. Is <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheiddaar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitief dan is dat e<strong>en</strong> geval van overmacht waardoor <strong>de</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst automatisch beëindigd wordt.Overmacht wordt uitdrukkelijk vermeld als e<strong>en</strong> van <strong>de</strong> beëindigingswijz<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst(Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet, art. 32, 5°). Nochtans niet alle gevall<strong>en</strong> van overmachtmak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst. Door overmacht ontstane gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>hebb<strong>en</strong> <strong>de</strong> beëindiging van <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komst niet tot gevolg wanneer <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> ervan slechtstij<strong>de</strong>lijk zijn. In zo'n geval wordt <strong>en</strong>kel <strong>de</strong> uitvoering van <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komst geschorst (Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet,art. 26). Het begrip tij<strong>de</strong>lijk is niet omschrev<strong>en</strong>. De rec<strong>en</strong>te rechtspraakvan <strong>het</strong> Hof van Cassatie neemt aan dat <strong>het</strong> staat teg<strong>en</strong>over <strong>de</strong>finitief, <strong>en</strong> niet teg<strong>en</strong>over langeduur. Zijn <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> van lange duur dan zijn zij nog steeds tij<strong>de</strong>lijk. Zij zijn niet meer tij<strong>de</strong>lijkwanneer <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitief zijn. 172171 Over <strong>de</strong> betek<strong>en</strong>is van <strong>de</strong>ze vrijwaringsclausule in art. 11 van <strong>de</strong> wet is er e<strong>en</strong> aparte bijdrage in <strong>de</strong>ze studie.172 Vroegere rechtspraak stel<strong>de</strong> tij<strong>de</strong>lijk niet teg<strong>en</strong>over <strong>de</strong>finitief. In die rechtspraak was iets tij<strong>de</strong>lijk van (relatief)korte duur. Iets van lange duur was niet tij<strong>de</strong>lijk. Zie RvS 21 januari 1969, advies van auditeur H. L<strong>en</strong>aerts, T.S.R.1969, 268. Volg<strong>en</strong>s <strong>het</strong> Hof van Cassatie moest m<strong>en</strong> in <strong>de</strong> concrete situatie appreciër<strong>en</strong> in hoeverre <strong>de</strong>overe<strong>en</strong>komst na <strong>het</strong> wegvall<strong>en</strong> van <strong>de</strong> hin<strong>de</strong>rnis nog zinvol kan uitgevoerd word<strong>en</strong> (Cass., 13 januari 1956, Pas.,1956, I, 660; Cass. 9 oktober 1958, Arr. Cass., 1959, 118; Pas., 1959, I, 143).55
ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTDe wet zelf zegt van verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> die als overmacht kunn<strong>en</strong> gekwalificeerdword<strong>en</strong>, dat zij <strong>de</strong> uitvoering van <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komst schors<strong>en</strong>. Hierbij maakt <strong>de</strong> wet ge<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheidnaargelang <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> tij<strong>de</strong>lijk of <strong>de</strong>finitief zijn. Zo is ook t<strong>en</strong>aanzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid bepaald dat <strong>de</strong> onmogelijkheid voor <strong>de</strong> werknemer omzijn werk te verricht<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gevolge van ziekte of ongeval, <strong>de</strong> uitvoering van <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komstschorst. Het Hof van Cassatie aanvaardt nochtans dat e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitieve onmogelijkheid om e<strong>en</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst uit te voer<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s arbeidsongeschiktheid, e<strong>en</strong> geval van overmacht iswaardoor <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst beëindigd wordt. 173Rechtsleer <strong>en</strong> (lagere) rechtspraak hebb<strong>en</strong> lang kritiek geuit op <strong>de</strong>ze visie. 174 Het heeft niet veelzin om <strong>de</strong>ze kritiek hier te herhal<strong>en</strong> omdat <strong>het</strong> Hof van Cassatie hardnekkig bij zijn standpuntbleef. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> beoor<strong>de</strong>elt <strong>het</strong> Hof van Cassatie <strong>het</strong> al dan niet arbeidsgeschikt zijn aan <strong>de</strong>hand van <strong>het</strong> werk dat <strong>de</strong> werknemer in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van zijn arbeidsovere<strong>en</strong>komst moet verricht<strong>en</strong>.Kan <strong>de</strong> werknemer <strong>het</strong> overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> werk <strong>de</strong>finitief niet meer do<strong>en</strong> dan kan <strong>de</strong> werkgeverzich op overmacht beroep<strong>en</strong>. Hij is niet verplicht <strong>de</strong> werknemer e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r werk aan tebied<strong>en</strong>, ook al zijn er in <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rneming nog veel an<strong>de</strong>re tak<strong>en</strong> die <strong>de</strong> werknemer wel aankan.De werkgever is ev<strong>en</strong>min verplicht <strong>de</strong> arbeidspost aan te pass<strong>en</strong> ook niet wanneer die aanpassingvoor gevolg heeft dat <strong>de</strong> werknemer wel ver<strong>de</strong>r kan blijv<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>.Het Hof van Cassatie hield in zijn rechtspraak blijkbaar ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing met <strong>de</strong> to<strong>en</strong>maligeartikel<strong>en</strong> 146bis <strong>en</strong> 146ter van <strong>het</strong> ARAB. Volg<strong>en</strong>s artikel 146bis § 2 van <strong>het</strong> ARAB moest <strong>de</strong>arbeidsg<strong>en</strong>eesheer alvor<strong>en</strong>s <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring van of <strong>de</strong> verwij<strong>de</strong>ring uit <strong>het</strong> werk van e<strong>en</strong> werknemervoor te stell<strong>en</strong> <strong>de</strong> aangewez<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong><strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeking<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong>. Hij moestbov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> navraag do<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> sociale toestand van <strong>de</strong> werknemer <strong>en</strong> ter plaatseon<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> welke maatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> veran<strong>de</strong>ringswerk<strong>en</strong> <strong>het</strong> mogelijk zoud<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>de</strong> werknemer,ondanks zijn ev<strong>en</strong>tuele onvolwaardighed<strong>en</strong>, zijn werk te lat<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>. Aan <strong>de</strong> werkgever<strong>en</strong> <strong>de</strong> werknemer moest hij mee<strong>de</strong>l<strong>en</strong> welke maatregel<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om zovlug mogelijk <strong>de</strong> overdrev<strong>en</strong> risico’s <strong>en</strong> eis<strong>en</strong> die hij vastgesteld heeft te verhelp<strong>en</strong>. Overe<strong>en</strong>komstigartikel 146ter § 3 trachtte <strong>de</strong> werkgever elke werknemer op wi<strong>en</strong>s kaart van medischon<strong>de</strong>rzoek aanbeveling<strong>en</strong> in die zin zijn aangetek<strong>en</strong>d, zo vlug mogelijk aan e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r werk tezett<strong>en</strong> dat strookt met <strong>de</strong> aanwijzing<strong>en</strong> van <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eesheer. § 4 van <strong>het</strong>zelf<strong>de</strong> artikelbepaalt dat zo nodig <strong>de</strong> werkgever, <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eesheer, <strong>de</strong> werknemer <strong>en</strong> door <strong>de</strong>ze laatstegekoz<strong>en</strong> personeelsafgevaardigd<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> vooraf <strong>de</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> voor an<strong>de</strong>r werk <strong>en</strong> <strong>de</strong>maatregel<strong>en</strong> met <strong>het</strong> oog op <strong>de</strong> sociale of professionele werkaanpassing on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>. Er werdopgeworp<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> werkgever zich niet op overmacht kan beroep<strong>en</strong> wanneer hij niet eerst al<strong>de</strong>ze wettelijk voorgeschrev<strong>en</strong> poging<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rnom<strong>en</strong> heeft om <strong>de</strong> werknemer, nietteg<strong>en</strong>staan<strong>de</strong>zijn onvolkom<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>, aan <strong>het</strong> werk te houd<strong>en</strong>.Het Hof van Cassatie was <strong>het</strong> hier niet mee e<strong>en</strong>s. Het hof stel<strong>de</strong> dat e<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komste<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> neemt wanneer <strong>de</strong> onmogelijkheid van <strong>de</strong> werknemer om zijn werk te verricht<strong>en</strong> t<strong>en</strong>gevolge van ziekte of ongeval <strong>de</strong>finitief is. On<strong>de</strong>r ‘zijn werk’ moet hier verstaan word<strong>en</strong> <strong>de</strong> in <strong>de</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst bedong<strong>en</strong> taak, met inbegrip van <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> arbeidstijd. 175173 Cass., 5 januari 1981, R.W., 1980-81, 2401; Cass., 21 april 1986, T.S.R., 1986, 372; Cass., 13 februari 1989,R.W., 1988-89, 1298; Cass. 13 maart 1989, R.W., 1989-90, 46; J.T.T., 1989, 331.174 Zie e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> standpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>tuss<strong>en</strong></strong> uitvoerige rechtspraak in W. VANEECKHOUTTE, Op. cit., 1493-1496.175 Concreet ging <strong>het</strong> over e<strong>en</strong> werknemer die volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eesheer voortaan met gereduceer<strong>de</strong> ur<strong>en</strong> moestwerk<strong>en</strong>.56
ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTDaarteg<strong>en</strong>over staan <strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong> van artikel 146bis <strong>en</strong> 146ter van <strong>het</strong> ARAB. Zij legd<strong>en</strong> aan<strong>de</strong> werkgever <strong>en</strong> <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eesheer verplichting<strong>en</strong> op met <strong>het</strong> oog op <strong>de</strong> tewerkstelling ine<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re aangepaste functie <strong>en</strong> met <strong>het</strong> oog op <strong>de</strong> sociale <strong>en</strong> professionele we<strong>de</strong>raanpassingvan e<strong>en</strong> werknemer die blijv<strong>en</strong>d arbeidsongeschikt wordt verklaard met betrekking tot <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong>arbeid. Ingevolge <strong>de</strong>ze bepaling<strong>en</strong> was <strong>de</strong> werkgever verplicht indi<strong>en</strong> mogelijkaan <strong>de</strong> werknemer e<strong>en</strong> nieuwe arbeidsovere<strong>en</strong>komst met e<strong>en</strong> aangepast werk teg<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuelean<strong>de</strong>re loonvoorwaard<strong>en</strong> aan te bied<strong>en</strong>. De werknemer kon dan op <strong>de</strong>ze aanbieding ingaan.Op die manier kon ev<strong>en</strong>tueel e<strong>en</strong> nieuwe arbeidsovere<strong>en</strong>komst tot stand kom<strong>en</strong> die echteron<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> is van <strong>de</strong> oorspronkelijke arbeidsovere<strong>en</strong>komst. Deze verplichting<strong>en</strong> of <strong>het</strong> nietrespecter<strong>en</strong> ervan belett<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wel niet vast te stell<strong>en</strong> dat er overmacht is ingevolge <strong>de</strong>blijv<strong>en</strong><strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid om <strong>de</strong> bedong<strong>en</strong> arbeid uit te voer<strong>en</strong> waardoor <strong>de</strong> oorspronkelijkearbeidsovere<strong>en</strong>komst beëindigd wordt. 176Zoals te verwacht<strong>en</strong> bleef <strong>het</strong> Hof van Cassatie ook na <strong>de</strong> verwijzing naar <strong>de</strong> g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> artikel<strong>en</strong>van <strong>het</strong> ARAB bij zijn standpunt dat e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitieve onmogelijkheid t<strong>en</strong> gevolge van ziekte ofongeval om <strong>het</strong> overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> werk uit te voer<strong>en</strong> e<strong>en</strong> geval van overmacht is waardoor <strong>de</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst beëindigd wordt. Het al dan niet respecter<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>de</strong>sbetreff<strong>en</strong><strong>de</strong>bepaling<strong>en</strong> van <strong>het</strong> ARAB veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong> daar niets aan. Maar <strong>het</strong> hof stel<strong>de</strong> wel dui<strong>de</strong>lijk dat <strong>de</strong>zebepaling<strong>en</strong> wild<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> werkgever indi<strong>en</strong> mogelijk aan <strong>de</strong> werknemer e<strong>en</strong> nieuwearbeidsovere<strong>en</strong>komst moest aanbied<strong>en</strong> met aangepast werk. E<strong>en</strong> werkgever die dat niet <strong>de</strong>edkwam e<strong>en</strong> wettelijke opgeleg<strong>de</strong> verplichting niet na. Hierdoor riskeer<strong>de</strong> hij strafsancties. Hetniet respecter<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong> van <strong>het</strong> ARAB <strong>en</strong> van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re bepaling<strong>en</strong> in verband met<strong>het</strong> welzijn van <strong>de</strong> werknemers bij <strong>de</strong> uitvoering van hun werk wordt immers met strafsanctiesgesanctioneerd. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> beging <strong>de</strong> werkgever e<strong>en</strong> fout waardoor zijn (gewez<strong>en</strong>) werknemerscha<strong>de</strong> leed. Hij kon daarom van <strong>de</strong> werkgever e<strong>en</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding eis<strong>en</strong>. Hij zal wel zelfmoet<strong>en</strong> bewijz<strong>en</strong> dat hij in<strong>de</strong>rdaad scha<strong>de</strong> geled<strong>en</strong> heeft <strong>en</strong> ook <strong>de</strong> omvang van <strong>de</strong> scha<strong>de</strong> zalhij moet<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanton<strong>en</strong>.On<strong>de</strong>r<strong>tuss<strong>en</strong></strong> zijn <strong>de</strong> bewuste bepaling<strong>en</strong> in <strong>het</strong> ARAB opgehev<strong>en</strong>. Het koninklijk besluit van28 mei 2003 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>het</strong> gezondheidstoezicht op <strong>de</strong> werknemers bevat ev<strong>en</strong>wel voor <strong>de</strong>werkgever nog str<strong>en</strong>gere bepaling<strong>en</strong>. Zo voorzi<strong>en</strong> <strong>de</strong> artikel<strong>en</strong> 39 <strong>en</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> van dit koninklijkbesluit e<strong>en</strong> recht van e<strong>en</strong> procedure tot re-integratie voor werknemers die door hun behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong>dg<strong>en</strong>eesheer <strong>de</strong>finitief arbeidsongeschikt werd<strong>en</strong> verklaard. Art. 72 voorziet <strong>de</strong> verplichtingvoor <strong>de</strong> werkgever aan e<strong>en</strong> werknemer die <strong>de</strong>finitief arbeidsongeschikt werd verklaard door <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheer, volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> procedure die <strong>het</strong> koninklijk besluit daarvoorvoorziet, an<strong>de</strong>r werk te gev<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> aanbeveling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eesheer. Dezeverplichting valt alle<strong>en</strong> weg wanneer dat technisch of objectief onmogelijk is of wanneer dat omgegron<strong>de</strong> red<strong>en</strong><strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijkerwijs niet kan word<strong>en</strong> geëist.Nogal wat jurist<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> bij <strong>de</strong>ze bepaling<strong>en</strong> van <strong>het</strong> koninklijk besluit van 28 mei2003. Sommig<strong>en</strong> vond<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze bepaling<strong>en</strong> in strijd met ons Burgerlijk Wetboek. Wanneer e<strong>en</strong>overe<strong>en</strong>komst door overmacht niet kan uitgevoerd word<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> koninklijk besluit <strong>de</strong> partij<strong>en</strong>bij die overe<strong>en</strong>komst niet verplicht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re overe<strong>en</strong>komst te sluit<strong>en</strong>, zo steld<strong>en</strong> zij. E<strong>en</strong>176 Cass. 2 oktober 2000, J.T.T. 2000, 476. Zie ook J ROELS <strong>en</strong> A. VAN REGENMORTEL, “De <strong>de</strong>finitievearbeidsongeschiktheid van <strong>de</strong> werknemer als beëindigingsgrond voor <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst : e<strong>en</strong> standpuntdat ook <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> in zijn ess<strong>en</strong>tie bedreigt? Comm<strong>en</strong>taar bij <strong>het</strong> arrest van <strong>het</strong> Hof van Cassatievan 2 oktober 2000”, Soc. Kron. 2002, 427-428.57
ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTkoninklijk besluit staat immers hiërarchisch lager dan e<strong>en</strong> wet <strong>en</strong> kan daarom ge<strong>en</strong> afbreuk do<strong>en</strong>aan <strong>de</strong> verplichting<strong>en</strong> zoals zij in <strong>het</strong> Burgerlijk Wetboek beschrev<strong>en</strong> staan. Enkel e<strong>en</strong> wet zoudat kunn<strong>en</strong>. 177En zo’n wet is on<strong>de</strong>r<strong>tuss<strong>en</strong></strong> gestemd. 178 De wet voert <strong>het</strong> vroeger opgehev<strong>en</strong> art. 34 van <strong>de</strong>Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet terug in. Het nieuwe artikel bepaalt dat e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitieve arbeidsongeschiktheiduit zichzelf ge<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> maakt aan <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komst weg<strong>en</strong>s overmacht. De<strong>de</strong>finitieve arbeidsongeschiktheid kan vastgesteld word<strong>en</strong> door <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong><strong>de</strong> g<strong>en</strong>eesheer ofdoor <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheer. In <strong>het</strong> eerste geval moet <strong>de</strong> vaststelling van <strong>de</strong>behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong><strong>de</strong> g<strong>en</strong>eesheer bevestigd word<strong>en</strong> door <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheer. Bijkoninklijk besluit kunn<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re procedureregels bepaald word<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> vaststelling van <strong>de</strong><strong>de</strong>finitieve arbeidsongeschiktheid.Het nieuwe artikel neemt <strong>de</strong> verplichting over die nu reeds in art. 72 van <strong>het</strong> koninklijk besluitvan 28 mei 2003 opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> is. Wanneer e<strong>en</strong> werknemer, overe<strong>en</strong>komstig <strong>de</strong> voorgeschrev<strong>en</strong>procedure, <strong>de</strong>finitief ongeschikt verklaard is om <strong>het</strong> overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> werk te verricht<strong>en</strong>, dan is<strong>de</strong> werkgever verplicht <strong>de</strong> werknemer aan <strong>het</strong> werk te houd<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komstig <strong>de</strong> aanbeveling<strong>en</strong>van <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheer. Ofwel moet <strong>de</strong> werkgever <strong>het</strong> werk aanpass<strong>en</strong>zodat <strong>het</strong> toch door <strong>de</strong> werknemer kan verricht word<strong>en</strong>, ofwel moet hij hem an<strong>de</strong>r werkgev<strong>en</strong> dat hij aankan. De verplichting valt weg wanneer dat noch technisch, noch objectiefmogelijk is of wanneer dat om gegron<strong>de</strong> red<strong>en</strong><strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijkerwijze niet kan word<strong>en</strong> geëist.Wanneer <strong>de</strong> verplichting om <strong>de</strong> werknemer ver<strong>de</strong>r te werk te stell<strong>en</strong> wegvalt of wanneer <strong>de</strong>werknemer weigert <strong>het</strong> an<strong>de</strong>re aangebod<strong>en</strong> werk te aanvaard<strong>en</strong>, wil dit nog niet zegg<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst automatisch door overmacht beëindigd is. De beëindiging van <strong>de</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst door overmacht mag slechts vastgesteld word<strong>en</strong> nadat e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eesheersociaalinspecteur <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitieve arbeidsongeschiktheid bevestigd heeft.De werkgever is niet verplicht <strong>de</strong> beëindiging van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst door overmacht vastte stell<strong>en</strong>. Hij behoudt <strong>het</strong> recht om <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst te beëindiging door <strong>het</strong> nalev<strong>en</strong>van e<strong>en</strong> opzeggingstermijn of <strong>het</strong> betal<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> opzeggingsvergoeding. De wet is on<strong>de</strong>r<strong>tuss<strong>en</strong></strong>wel gestemd <strong>en</strong> in <strong>het</strong> Belgisch Staatsblad versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. Zij is echter nog niet in werkinggetred<strong>en</strong>. Dat zal slechts gebeur<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> door <strong>de</strong> Koning te bepal<strong>en</strong> datum.AANBEVELINGENOp basis van wat voorafgaat kan m<strong>en</strong> besluit<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>r schort aan <strong>de</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>elijkebepaling<strong>en</strong> in verband met arbeidsongeschiktheid. Vooral <strong>de</strong> artikel<strong>en</strong> die <strong>de</strong> werkgevertoelat<strong>en</strong> <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst te beëindig<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> perio<strong>de</strong> van arbeidsongeschiktheid lijk<strong>en</strong>in strijd met <strong>het</strong> verbod van discriminatie op grond van gezondheidstoestand.Het meest opvall<strong>en</strong>d is art. 79 Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet. Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> proefperio<strong>de</strong> kan <strong>de</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst van e<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong><strong>de</strong> zon<strong>de</strong>r meer beëindigd word<strong>en</strong> wanneer <strong>de</strong> arbeids-177 V. DE SAEDELEER, “K.B. betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>het</strong> gezondheidstoezicht op <strong>de</strong> werknemers: e<strong>en</strong> impressie”, Or. 2003, 277-291.178 Zie <strong>de</strong> wet van 27 april 2007, BS 8 mei 2007.58
ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN HET ARBEIDSRECHTongeschiktheid langer dan zev<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> duurt. E<strong>en</strong> proefperio<strong>de</strong> voor e<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong><strong>de</strong> kan 1 jaardur<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> schorsing van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> proefperio<strong>de</strong> verl<strong>en</strong>gt <strong>de</strong> perio<strong>de</strong>met <strong>de</strong> duur van <strong>de</strong> schorsing zodat <strong>de</strong> proefperio<strong>de</strong> zelfs langer dan 1 jaar kan dur<strong>en</strong>. Waarom<strong>de</strong>ze regel gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> zo’n lange perio<strong>de</strong> als m<strong>en</strong> weet dat <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong>proefperio<strong>de</strong> met e<strong>en</strong> korte opzeggingstermijn van slechts 7 dag<strong>en</strong> kan beëindigd word<strong>en</strong> ?Wat is <strong>de</strong> zin van art. 58 Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet wanneer m<strong>en</strong> weet dat dit artikel nietsnieuws toevoegt? E<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst kan altijd beëindigd word<strong>en</strong> mits <strong>het</strong> betal<strong>en</strong> vane<strong>en</strong> opzeggingsvergoeding. Waarom moet er dan aan toegevoegd word<strong>en</strong> dat dit kan na e<strong>en</strong>arbeidsongeschiktheid van zes maand<strong>en</strong>?Het analoge art. 78 Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet voor bedi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> voegt wel e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t toe, nl.<strong>de</strong> regel dat <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> opzeggingsvergoeding die hij normaal bij beëindiging van e<strong>en</strong>arbeidsovere<strong>en</strong>komst zon<strong>de</strong>r opzeggingstermijn moet betal<strong>en</strong> na zes maand<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheidkan vermin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> met <strong>het</strong> loon dat hij sinds <strong>het</strong> begin van <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheidbetaald heeft. Hier kan m<strong>en</strong> <strong>de</strong> vraag stell<strong>en</strong> of <strong>de</strong>ze bepaling wel kan, rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met<strong>de</strong> bescherming die <strong>de</strong> Europese richtlijn geeft aan person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap. Is e<strong>en</strong>arbeidsongeschiktheid van zes maand<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid van e<strong>en</strong> lange duur zodathier, conform met <strong>de</strong> uitspraak in Chacon Navas, van e<strong>en</strong> handicap kan gesprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong>? Dearbeidsongeschiktheid is immers niet beperkt tot zes maand<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> meeste gevall<strong>en</strong> waartoepassing gemaakt wordt van art. 78 gebeurt <strong>het</strong> omdat <strong>het</strong> er naar uitziet dat <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheidniet vlug zal beëindigd zijn. Het zal dikwijls gaan om e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid dieveel langer duurt dan zes maand<strong>en</strong> zodat naar Europees recht eer<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassingvereist is dan e<strong>en</strong> ontslag mag gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.Rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met <strong>de</strong> wijziging van <strong>de</strong> rechtspraak van <strong>het</strong> Hof van Cassatie over <strong>de</strong> notiestij<strong>de</strong>lijk <strong>en</strong> <strong>de</strong>finitief, lijkt <strong>het</strong> aangewez<strong>en</strong> <strong>het</strong> nieuwe art. 34 Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet teherzi<strong>en</strong>. Mom<strong>en</strong>teel is in dat artikel <strong>en</strong>kel sprake van e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitieve arbeidsongeschiktheid.Het zou logisch zijn <strong>de</strong>ze bepaling<strong>en</strong> uit te breid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid van langeduur. Het maakt <strong>het</strong> mogelijk <strong>de</strong> artikel<strong>en</strong> 58 <strong>en</strong> 78, <strong>en</strong> <strong>de</strong> artikel<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> daarmee verwanteregeling bevatt<strong>en</strong>, uit <strong>de</strong> Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet te lat<strong>en</strong> verdwijn<strong>en</strong>. Het laat <strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong>van die wet, <strong>en</strong> meer in <strong>het</strong> bijzon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong> over arbeidsongeschiktheid, nauweraansluit<strong>en</strong> bij <strong>het</strong> mom<strong>en</strong>teel geld<strong>en</strong><strong>de</strong> Europees recht.59
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEGEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEINLEIDINGDe wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie, 179 kortom <strong>de</strong>Antidiscriminatiewet, heeft tot doel discriminatie in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong> te bestrijd<strong>en</strong>. In <strong>het</strong>bijzon<strong>de</strong>r formuleert <strong>de</strong>ze wet e<strong>en</strong> aantal bescherm<strong>de</strong> criteria die te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met <strong>de</strong>fysieke eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> gezondheid van e<strong>en</strong> persoon. Zo bestrijdt <strong>de</strong> Antidiscriminatiewetdiscriminatie op grond van iemands huidige of toekomstige gezondheidstoestand, handicap, <strong>en</strong>fysieke of g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schap. 180 M<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> dat in beginsel <strong>de</strong>ze wet wil vermijd<strong>en</strong>dat selectiebeslissing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> op grond van <strong>de</strong> g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> bescherm<strong>de</strong> criteria.In <strong>de</strong>ze bijdrage wordt dieper ingegaan op <strong>de</strong> relevantie van <strong>de</strong> gezondheid van e<strong>en</strong> werknemerof e<strong>en</strong> kandidaat-werknemer in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van activiteit<strong>en</strong> van werving <strong>en</strong> selectie. Daarbij kom<strong>en</strong><strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> aan bod:- Zijn vrag<strong>en</strong> of on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> gezondheid van e<strong>en</strong> werknemer of kandidaat-werknemergeoorloofd? En zo ja, on<strong>de</strong>r welke voorwaard<strong>en</strong>?- Mag er met (informatie over) <strong>de</strong> gezondheid rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong>selectiebeslissing? En zo ja, welke juridische test geldt er ter zake?- Hoe verhoudt <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet zich t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van an<strong>de</strong>re juridische bepaling<strong>en</strong> in ditdomein?Om tot e<strong>en</strong> antwoord op <strong>de</strong>ze vrag<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>, wordt hieron<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> analyse gemaakt van <strong>het</strong>meest relevante <strong>arbeidsrecht</strong>elijke <strong>en</strong> privacyrechtelijke ka<strong>de</strong>r met betrekking tot <strong>de</strong> beschermingvan <strong>de</strong> gezondheid, van informatie over <strong>de</strong> gezondheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> bestrijding van discriminatieop grond van gezondheid in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van arbeidsverhouding<strong>en</strong>.Er di<strong>en</strong>t, bij wijze van nuancering, te word<strong>en</strong> opgemerkt dat <strong>de</strong> problematiek van selectie ruimeris dan selectie bij aanwerving. Zo is on<strong>de</strong>r meer ook selectie inzake on<strong>de</strong>r meer promotie,beloning, opleiding, ontslag van belang. Toch zal, om red<strong>en</strong><strong>en</strong> van afbak<strong>en</strong>ing, <strong>het</strong> acc<strong>en</strong>t ligg<strong>en</strong>op selectie bij aanwerving. Niettemin zull<strong>en</strong> conclusies over dit beperkter on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van <strong>de</strong>selectieproblematiek di<strong>en</strong><strong>en</strong>d zijn t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van an<strong>de</strong>re selectieactiviteit<strong>en</strong>. Daarnaast wordtniet dieper ingegaan op <strong>het</strong> criterium handicap, waarvan <strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>re problematiek e<strong>en</strong> afzon<strong>de</strong>rlijkeanalyse rechtvaardigt.DE RECHTVAARDIGING VAN DE BEOORDELING VAN DE GEZONDHEID DOOR EENWERKGEVERE<strong>en</strong> belangrijke vraag is of beslissing<strong>en</strong> die <strong>de</strong> werkgever neemt bij <strong>de</strong> selectie van <strong>het</strong> personeelüberhaupt kunn<strong>en</strong> steun<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> gezondheid van e<strong>en</strong> persoon.179 BS 30 mei 2007.180 Cf. art. 3 Antidiscriminatiewet.60
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEMedische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>In eer<strong>de</strong>r werk werd reeds aangegev<strong>en</strong> dat, in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong>, medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>vanuit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> invalshoek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerechtvaardigd. 181Zo kan m<strong>en</strong> in <strong>de</strong> eerste plaats antwoord<strong>en</strong> dat elke maatschappij er belang bij heeft dat arbeidwordt verricht in behoorlijke omstandighed<strong>en</strong> van veiligheid <strong>en</strong> gezondheid, <strong>en</strong> dat person<strong>en</strong>word<strong>en</strong> tewerkgesteld aan arbeid die zij aankunn<strong>en</strong>, of nog, dat maatschappelijk welzijn ookwelzijn op <strong>het</strong> werk vooron<strong>de</strong>rstelt. Voor dit welzijn 182 op <strong>het</strong> werk draagt <strong>de</strong> werkgever e<strong>en</strong> groteverantwoor<strong>de</strong>lijkheid. Deze verantwoor<strong>de</strong>lijkheid ligt vervat in artikel 20, 2° van <strong>de</strong> Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wetvan 3 juli 1978 <strong>en</strong> ligt ook vervat in <strong>de</strong> Welzijnswet van 4 augustus 1996. Ditrechtvaardigt e<strong>en</strong> beleid inzake prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bescherming op <strong>het</strong> werk, wat <strong>het</strong> voer<strong>en</strong> vanmedische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> impliceert. Dit is <strong>het</strong> domein van <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>.E<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> rechtvaardiging vindt m<strong>en</strong> in <strong>de</strong> arbeidsrelatie zelf <strong>en</strong> <strong>het</strong> recht op gezagsuitoef<strong>en</strong>ingvan <strong>de</strong> werkgever. Zo heeft <strong>de</strong> werkgever, in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheidsregeling,<strong>het</strong> recht om e<strong>en</strong> medische controle uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>. De arbeidsongeschiktheidsregelingvoorziet on<strong>de</strong>r meer dat <strong>de</strong> werkgever gehoud<strong>en</strong> is tot <strong>het</strong> drag<strong>en</strong> van <strong>de</strong> gehele of ge<strong>de</strong>eltelijkekostprijs van <strong>het</strong> gewaarborg<strong>de</strong> loon in geval van ziekte of ongeval. De medische controle is <strong>de</strong>teg<strong>en</strong>hanger van <strong>de</strong>ze financiële verplichting. 183 Het is e<strong>en</strong> wettelijk on<strong>de</strong>rzoeksrecht van <strong>de</strong>werkgever om misbruik<strong>en</strong> inzake gewaarborgd loon teg<strong>en</strong> te gaan. 184 Dit is <strong>het</strong> domein van <strong>de</strong>controleg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>.E<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> mogelijke rechtvaardigingsgrond voor <strong>het</strong> houd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> medisch on<strong>de</strong>rzoek zijn <strong>de</strong>contractuele vrijheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> selectievrijheid van <strong>de</strong> werkgever. Werkgevers zijn in beginsel vrij omwerknemers te selecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbij rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met criteria of persoonlijke eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>die e<strong>en</strong> invloed zull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> productiviteit <strong>en</strong> <strong>de</strong> competitiviteit van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rneming.De gezondheid van <strong>de</strong> werknemer heeft e<strong>en</strong> weerslag op zijn arbeidsprestaties. 185 Nietalle<strong>en</strong> is gezondheid van belang voor <strong>het</strong> goed uitvoer<strong>en</strong> van arbeidsprestaties. Gezondheid kanook repercussies hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> veiligheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> gezondheid van an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. De werkgever, diegebruik maakt van zijn on<strong>de</strong>rnemingsvrijheid, draagt tev<strong>en</strong>s <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>het</strong>organiser<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> economische activiteit waarvoor arbeidskracht<strong>en</strong> vereist zijn. Deze verantwoor<strong>de</strong>lijkheidstrekt zich uit tot <strong>de</strong> maatschappij. Het beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> relevantie van e<strong>en</strong>medisch on<strong>de</strong>rzoek in dit verband is <strong>het</strong> domein van <strong>de</strong> selectieg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>.In <strong>de</strong> context van werving <strong>en</strong> selectie, treedt e<strong>en</strong> spanningsveld op <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> selectieg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>.181 F. HENDRICKX, Privacy <strong>en</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>, Brugge, die Keure, 1999, 223.182 Welzijn (immateriële arbeidsomstandighed<strong>en</strong>, niet kwantificeerbaar) staat teg<strong>en</strong>over welvaart (materiëleomstandighed<strong>en</strong> van <strong>de</strong> arbeidsvoorwaard<strong>en</strong>, kwantificeerbaar); O. VANACHTER, “De belangrijkste vernieuwing<strong>en</strong>”,in O. VANACHTER (ed.), De Welzijnswet Werknemers. De Wet van 4 augustus 1996, Antwerp<strong>en</strong>, Inters<strong>en</strong>tia, 1997,13.183 P. WATRIN, Medische controle van <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheid in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> Wet van 3 juli 1978, Diegem,ced.samsom, 1993, 17.184 Cf. art. 31, §2, lid 4 AOW: “De door <strong>de</strong> werkgever gemachtig<strong>de</strong> <strong>en</strong> betaal<strong>de</strong> g<strong>en</strong>eesheer gaat na of <strong>de</strong> werknemerwerkelijk arbeidsongeschikt is”.185 Volg<strong>en</strong>s Jamoulle is <strong>het</strong> verplicht medisch on<strong>de</strong>rzoek precies ingesteld vanuit <strong>het</strong> uitgangspunt dat <strong>de</strong>gezondheidstoestand van e<strong>en</strong> werknemer e<strong>en</strong> directe invloed heeft op <strong>de</strong> uitvoering van <strong>de</strong> arbeidsprestaties (M.JAMOULLE, “La vie privée et le droit du travail”, Ann.Dr.Louv. 1984, 39).61
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEIn aanmerking nem<strong>en</strong> van gezondheidsgegev<strong>en</strong>sDe problematiek van ‘gezondheidsselectie’ is ruimer dan <strong>het</strong> uitvoer<strong>en</strong> van medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>.Aan e<strong>en</strong> beoor<strong>de</strong>ling van e<strong>en</strong> werknemer of e<strong>en</strong> kandidaat-werknemer op basis vandi<strong>en</strong>s gezondheid, hoeft namelijk niet per se e<strong>en</strong> medisch on<strong>de</strong>rzoek vooraf te gaan. M<strong>en</strong> kanhierbij d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige vraag naar <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e of bijzon<strong>de</strong>re gezondheidstoestandvan e<strong>en</strong> werknemer of kandidaat-werknemer. Daarnaast zijn er ook gevall<strong>en</strong> waarin één ofmeer<strong>de</strong>re zichtbare fysieke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> persoon iets kunn<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> over di<strong>en</strong>sgezondheid, of zelfs handicap. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> vereist <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet van 10 mei 2007 datm<strong>en</strong> ruimer d<strong>en</strong>kt dan louter <strong>de</strong> gezondheid, <strong>en</strong> ook rek<strong>en</strong>ing houdt met <strong>de</strong> fysieke eig<strong>en</strong>schapvan e<strong>en</strong> persoon, welke niet noodzakelijk gerelateerd is aan <strong>de</strong> gezondheid.Deze ruimere problematiek zou m<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> noemer van <strong>de</strong> gezondheidsselectie kunn<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.De verantwoording waarom e<strong>en</strong> werkgever, bij <strong>het</strong> nem<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> selectiebeslissing, rek<strong>en</strong>ingzou will<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap, gezondheid of fysieke eig<strong>en</strong>schap van e<strong>en</strong> persoon, ligt,zoals in <strong>het</strong> geval van medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>, wellicht voornamelijk in <strong>het</strong>zij e<strong>en</strong> welzijnsbeleid(dat gek<strong>en</strong>d is in <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> waarvoor <strong>de</strong> werkgever, kracht<strong>en</strong>s <strong>de</strong> wet, e<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trale verantwoor<strong>de</strong>lijkheid draagt – zie hierbov<strong>en</strong>), <strong>het</strong>zij e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r gezondheidsselectiebeleid,dat steunt op werkgeversnorm<strong>en</strong> van productiviteit <strong>en</strong> winstmaximalisatie. Dit slaat dusop <strong>de</strong> situatie waarbij <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> gezondheidstoestand van e<strong>en</strong> individu in overwegingneemt in functie van e<strong>en</strong> door hem gehanteer<strong>de</strong> norm. De bedoeling kan daarbij zijn om niet e<strong>en</strong>geschikte werknemer maar wel <strong>de</strong> meest geschikte werknemer in di<strong>en</strong>st te nem<strong>en</strong> of te behoud<strong>en</strong>.Niet alle<strong>en</strong> <strong>het</strong> rechtstreeks verband <strong>tuss<strong>en</strong></strong> fysieke conditie <strong>en</strong> productiviteit zal hiermeespel<strong>en</strong> (voorbeeld <strong>het</strong> aantal kilo’s dat iemand kan drag<strong>en</strong>, of iemandsstressbest<strong>en</strong>digheid), maar ook <strong>het</strong> vermijd<strong>en</strong> van hoge kost<strong>en</strong> door overdrev<strong>en</strong> abs<strong>en</strong>teïsme,<strong>het</strong> vrijwar<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bepaald imago of bedrijfscultuur, of <strong>het</strong> vermijd<strong>en</strong> van aansprakelijkhed<strong>en</strong>die hij mogelijk oploopt in zijn hoedanigheid van werkgever.Hiervoor zal e<strong>en</strong> werkgever steun vind<strong>en</strong> in on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsvrijheid <strong>en</strong> <strong>de</strong>contractsvrijheid, die telk<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> selectievrijheid implicer<strong>en</strong>. 186 De vraag die daarbij rijst, is inhoeverre <strong>de</strong>ze selectievrijheid begr<strong>en</strong>sd wordt door wettelijke bepaling<strong>en</strong>, zoals on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong>Antidiscriminatiewet.HET RECHT OP PRIVACYHet beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> gezondheid van e<strong>en</strong> (kandidaat-)werknemer veron<strong>de</strong>rstelt in <strong>de</strong> eersteplaats toegang tot informatie hierover. Bij e<strong>en</strong> informatieverzameling <strong>de</strong>sbetreff<strong>en</strong>d zal rek<strong>en</strong>ingmoet<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met <strong>het</strong> grondrecht op privacy, zoals dit beschermd is door artikel 22van <strong>de</strong> Grondwet <strong>en</strong> artikel 8 van <strong>het</strong> Europees Verdrag voor <strong>de</strong> Recht<strong>en</strong> van <strong>de</strong> M<strong>en</strong>s. Ditbetek<strong>en</strong>t <strong>het</strong> in acht nem<strong>en</strong> van <strong>de</strong> beginsel<strong>en</strong> finaliteit, proportionaliteit <strong>en</strong> legaliteit. 187186 Cf. F. HENDRICKX, “Discriminatie bij werving <strong>en</strong> selectie: seksuele geaardheid <strong>en</strong> handicap (I)”, Or. 2000, 64.187 Meer hierover in: F. HENDRICKX, Privacy <strong>en</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>, die Keure, Brugge, 1999, 358 p.62
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIETwee bijzon<strong>de</strong>re regeling<strong>en</strong> zijn daarnaast ev<strong>en</strong>zeer van groot belang. Het betreft <strong>de</strong> wet van8 <strong>de</strong>cember 1992 tot bescherming van <strong>de</strong> persoonlijke lev<strong>en</strong>ssfeer t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> verwerkingvan persoonsgegev<strong>en</strong>s, ook wel <strong>de</strong> Privacywet g<strong>en</strong>oemd 188 <strong>en</strong> CAO nr. 38 van 6 <strong>de</strong>cember1983 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> werving <strong>en</strong> selectie.PrivacywetHet verzamel<strong>en</strong> van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s, <strong>het</strong>zij door mon<strong>de</strong>linge bevraging, <strong>het</strong>zij viamedische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>, kan <strong>de</strong> toepassing met zich meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van <strong>de</strong> wet van 8 <strong>de</strong>cember1992 tot bescherming van <strong>de</strong> persoonlijke lev<strong>en</strong>ssfeer t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> verwerking vanpersoonsgegev<strong>en</strong>s, afgekort <strong>de</strong> WVP, of ook wel <strong>de</strong> Privacywet g<strong>en</strong>oemd. 189 Deze wet werdaangepast aan <strong>de</strong> Europese richtlijn 95/46/EG van 24 oktober 1995 ingevolge <strong>de</strong> wet van11 <strong>de</strong>cember 1998. 190 In <strong>het</strong> Belgisch Staatsblad van 13 maart 2001 versche<strong>en</strong> daarop <strong>het</strong>koninklijk besluit van 13 februari 2001 ter uitvoering van <strong>de</strong> wet van 8 <strong>de</strong>cember 1992 totbescherming van <strong>de</strong> persoonlijke lev<strong>en</strong>ssfeer t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> verwerking vanpersoonsgegev<strong>en</strong>s.Deze wet voorziet in e<strong>en</strong> aantal waarborg<strong>en</strong>, in <strong>het</strong> bijzon<strong>de</strong>r wat betreft gegev<strong>en</strong>s die <strong>de</strong>gezondheid betreff<strong>en</strong>.ToepassingsgebiedOpdat <strong>de</strong> WVP van toepassing zou zijn, moet <strong>het</strong> gaan om e<strong>en</strong> verwerking van persoonsgegev<strong>en</strong>s.De vraag is of mon<strong>de</strong>linge vrag<strong>en</strong>, of e<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>formulier dat door e<strong>en</strong> werknemer ofsollicitant wordt ingevuld, e<strong>en</strong> verwerking in <strong>de</strong> zin van <strong>de</strong> WVP kan implicer<strong>en</strong>. Welnu, <strong>het</strong>begrip verwerking is zeer ruim. Artikel 1, 2 WVP stelt dat on<strong>de</strong>r ‘verwerking’ wordt verstaan, elkebewerking of elk geheel van bewerking<strong>en</strong> met betrekking tot persoonsgegev<strong>en</strong>s, al dan nietuitgevoerd met behulp van geautomatiseer<strong>de</strong> procedés, zoals <strong>het</strong> verzamel<strong>en</strong>, vastlegg<strong>en</strong>,ord<strong>en</strong><strong>en</strong>, bewar<strong>en</strong>, bijwerk<strong>en</strong>, wijzig<strong>en</strong>, opvrag<strong>en</strong>, raadpleg<strong>en</strong>, gebruik<strong>en</strong>, verstrekk<strong>en</strong> doormid<strong>de</strong>l van doorz<strong>en</strong>ding, verspreid<strong>en</strong> of op <strong>en</strong>igerlei an<strong>de</strong>re wijze ter beschikking stell<strong>en</strong>,sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, met elkaar in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, alsme<strong>de</strong> <strong>het</strong> afscherm<strong>en</strong>, uitwiss<strong>en</strong> of vernietig<strong>en</strong>van persoonsgegev<strong>en</strong>s. Het is daarbij van belang op te merk<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> loutere verzamel<strong>en</strong>van gegev<strong>en</strong>s reeds on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> notie verwerking valt.Er moet, ev<strong>en</strong>wel, rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met <strong>het</strong> specifieke toepassingsgebied van <strong>de</strong>zewet. Artikel 3, 1 WVP stelt dat <strong>de</strong> wet van toepassing is op : 1) elke geheel of ge<strong>de</strong>eltelijkgeautomatiseer<strong>de</strong> verwerking van persoonsgegev<strong>en</strong>s, alsme<strong>de</strong> 2) op elke niet-geautomatiseer<strong>de</strong>verwerking van persoonsgegev<strong>en</strong>s die in e<strong>en</strong> bestand zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> of die bestemdzijn om daarin te word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.Voor wat betreft <strong>de</strong> niet-geautomatiseer<strong>de</strong> verwerking<strong>en</strong>, is <strong>de</strong> notie bestand dus belangrijk. Ditbegrip wordt on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> van <strong>de</strong> notie dossier. M<strong>en</strong> gaat namelijk van uit dat dossiers niet188 BS 18 maart 1993.189 BS 18 maart 1993.190. BS 3 februari 1999.63
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> wet vall<strong>en</strong>. Dit kan ertoe leid<strong>en</strong> dat niet alle informatievergaring, bijvoorbeeld tijd<strong>en</strong>sselectie-interviews, on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> toepassingsgebied van <strong>de</strong> WVP zull<strong>en</strong> vall<strong>en</strong>.Dit heeft geleid tot e<strong>en</strong> arrest van <strong>het</strong> Hof van Cassatie van 16 mei 1997. 191 In dit arrest wordtgesteld dat er slechts sprake is van e<strong>en</strong> bestand in <strong>de</strong> zin van <strong>de</strong> wet, als door <strong>de</strong> logischgestructureer<strong>de</strong> wijze waarop e<strong>en</strong> geheel van persoonsgegev<strong>en</strong>s wordt sam<strong>en</strong>gesteld <strong>en</strong>bewaard, e<strong>en</strong> systematische raadpleging ervan mogelijk is. Het Hof van Cassatie beaamt <strong>de</strong>stelling van <strong>het</strong> hof van beroep, waarin werd gesteld dat <strong>het</strong> dossier ‘vacature’ in g<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>de</strong>le instaat stelt <strong>de</strong> gegev<strong>en</strong>s te verwerk<strong>en</strong>, te wijzig<strong>en</strong>, uit te wiss<strong>en</strong> of te verspreid<strong>en</strong>, noch op e<strong>en</strong>duurzame wijze te bewar<strong>en</strong> met <strong>het</strong> oog op e<strong>en</strong> systematische raadpleging ervan <strong>en</strong> dat uitgeslot<strong>en</strong>is dat dit manueel aangeleg<strong>de</strong> dossier in aanmerking komt voor e<strong>en</strong> systematische raadplegingervan. Het manueel aangeleg<strong>de</strong> dossier, was mogelijk ‘logisch gestructureerd’, maartoch ge<strong>en</strong> bestand.Deze uitspraak staat <strong>en</strong>igszins op gespann<strong>en</strong> voet met <strong>de</strong> bedoeling van <strong>de</strong> Europese wetgever,wi<strong>en</strong>s initiatief tot <strong>de</strong> Belgische wet heeft geleid. De Preambule van <strong>de</strong> Europese richtlijn steltnamelijk dat <strong>de</strong> reikwijdte van <strong>de</strong> bescherming van person<strong>en</strong> niet afhankelijk mag zijn van <strong>de</strong>gebruikte techniek<strong>en</strong> om gegev<strong>en</strong>s te bewar<strong>en</strong>, daar zulks ernstig gevaar voor ontduiking zouoplever<strong>en</strong>, maar dat niettemin wat betreft <strong>de</strong> niet-automatische verwerking, alle<strong>en</strong> bestand<strong>en</strong> <strong>en</strong>ge<strong>en</strong> ‘ongestructureer<strong>de</strong> dossiers’ on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> richtlijn vall<strong>en</strong>. (Preambule '27 RVP)ToelaatbaarheidDe WVP beperkt <strong>de</strong> toelaatbaarheid van <strong>het</strong> verwerk<strong>en</strong> van persoonsgegev<strong>en</strong>s die <strong>de</strong> gezondheidbetreff<strong>en</strong>. Er geldt e<strong>en</strong> principieel verbod tot <strong>het</strong> verwerk<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze gegev<strong>en</strong>s. 1921. Het verbod om <strong>de</strong> hogervermel<strong>de</strong> persoonsgegev<strong>en</strong>s te verwerk<strong>en</strong>, is echter niet vantoepassing in e<strong>en</strong> aantal uitdrukkelijk omschrev<strong>en</strong> gevall<strong>en</strong>. Bij <strong>de</strong>ze opsomming houdt <strong>de</strong> WVPrek<strong>en</strong>ing met <strong>de</strong> nod<strong>en</strong> die bestaan in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>het</strong> personeelsbeleid. De verwerking vangevoelige gegev<strong>en</strong>s is on<strong>de</strong>r meer toegelat<strong>en</strong> wanneer <strong>de</strong> verwerking noodzakelijk is met <strong>het</strong>oog op <strong>de</strong> uitvoering van <strong>de</strong> specifieke verplichting<strong>en</strong> <strong>en</strong> recht<strong>en</strong> van <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijke voor<strong>de</strong> verwerking met betrekking tot <strong>het</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>, <strong>de</strong> toepassing van <strong>de</strong> sociale zekerheid, ofook wanneer <strong>de</strong> verwerking noodzakelijk is voor <strong>de</strong> doeleind<strong>en</strong> van prev<strong>en</strong>tieve g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. 193Dit regime is ongeveer gelijkaardig aan wat voorhe<strong>en</strong> bestond.Gelet op <strong>het</strong> bestaan van <strong>de</strong> rubriek ‘recht<strong>en</strong> van <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijke voor <strong>de</strong> verwerking metbetrekking tot <strong>het</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>’ als uitzon<strong>de</strong>ring op <strong>het</strong> verbod van verwerking, kunn<strong>en</strong> legitiemedoeleind<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> werkgever nastreeft dus <strong>het</strong> gebruik van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s verantwoord<strong>en</strong>,in <strong>de</strong> mate <strong>de</strong> verwerking ervan noodzakelijk is.2. Inzake <strong>de</strong> toestemming van <strong>de</strong> werknemer gaat <strong>het</strong> nieuwe regime echter ver<strong>de</strong>r. De WVPbepaalt dat <strong>de</strong> verwerking van gevoelige gegev<strong>en</strong>s of van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s ook is toegelat<strong>en</strong>“wanneer <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e schriftelijk heeft toegestemd in e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke verwerking”. 194 E<strong>en</strong>191. Cass. 16 mei 1997, R.W. 1997-98, 850.192 Art. 7 WVP.193Cf. art. 6,§2, b), h) <strong>en</strong> j) WVP <strong>en</strong> art. 7,§2,b),c) <strong>en</strong> j) WVP.194Art. 6,§2,a) WVP <strong>en</strong> art. 7,§2,a) WVP.64
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEkoninklijk besluit kan ev<strong>en</strong>wel <strong>de</strong> gevall<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> waarin <strong>de</strong>ze schriftelijke toestemming nietvolstaat om <strong>het</strong> verwerkingsverbod ongedaan te mak<strong>en</strong>. In <strong>het</strong> uitvoeringsbesluit van 13 februari2001 heeft <strong>de</strong> Koning dit in<strong>de</strong>rdaad na<strong>de</strong>r bepaald voor <strong>de</strong> arbeidsrelatie. Artikel 27 van <strong>het</strong>uitvoeringsbesluit bepaalt met name dat indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> verwerking van gevoelige persoonsgegev<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gezondheidsgegev<strong>en</strong>s (art. 6 <strong>en</strong> 7 WVP) uitsluit<strong>en</strong>d is toegestaan op grond van <strong>de</strong> schriftelijketoestemming van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> persoon, die verwerking verbod<strong>en</strong> is indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkevoor <strong>de</strong> verwerking <strong>de</strong> huidige of pot<strong>en</strong>tiële werkgever van betrokk<strong>en</strong>e is of indi<strong>en</strong> <strong>de</strong>betrokk<strong>en</strong> persoon zich t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijke voor <strong>de</strong> verwerking in e<strong>en</strong> afhankelijkepositie bevindt, wat hem belet vrij zijn toestemming te verl<strong>en</strong><strong>en</strong>.” 195M<strong>en</strong> is ervan uitgegaan dat, weg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> vaak ongelijke machtsverhouding<strong>en</strong> <strong>tuss<strong>en</strong></strong> werkgever<strong>en</strong> werknemer, <strong>de</strong> toestemming van <strong>de</strong>ze laatste niet als e<strong>en</strong> echte toestemming kan word<strong>en</strong>beschouwd. 196 Praktisch gezi<strong>en</strong> moet <strong>de</strong> werkgever dus, bijkom<strong>en</strong>d aan <strong>de</strong> schriftelijke toestemming,steeds teruggrijp<strong>en</strong> naar één of meer van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re toelaatbaarheidsgrond<strong>en</strong> die voor <strong>het</strong>verwerk<strong>en</strong> van gevoelige gegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> gezondheidsgegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> vermeld (namelijk alszulks noodzakelijk is met <strong>het</strong> oog op zijn specifieke recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> plicht<strong>en</strong> op <strong>het</strong> stuk van <strong>het</strong><strong>arbeidsrecht</strong>, bij <strong>de</strong> toepassing van <strong>de</strong> sociale zekerheid <strong>en</strong> bij prev<strong>en</strong>tieve g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>). 197Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> wet kan <strong>de</strong> schriftelijke toestemming wel nog werk<strong>en</strong> wanneer <strong>de</strong> verwerking eropgericht is <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> persoon e<strong>en</strong> voor<strong>de</strong>el te verstrekk<strong>en</strong>. 198 Het verslag aan <strong>de</strong> Koning geefthierbij als voorbeeld <strong>de</strong> uitbetaling van e<strong>en</strong> vakbondsuitkering, of ook nog, <strong>de</strong> situatie waarbij <strong>de</strong>werkgever e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> categorie van zijn werknemers die e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> godsdi<strong>en</strong>st belijd<strong>en</strong>,specifieke faciliteit<strong>en</strong> in dat verband w<strong>en</strong>st te verl<strong>en</strong><strong>en</strong>. 199RechtmatigheidDe Privacywet voorziet ook dat e<strong>en</strong> verwerking van persoonsgegev<strong>en</strong>s rechtmatig moet zijn. Devoorwaard<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> rechtmatigheid van e<strong>en</strong> verwerking van persoonsgegev<strong>en</strong>s ligg<strong>en</strong> vervatin artikel 4 van <strong>de</strong> WVP.Dit omvat <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> aspect<strong>en</strong>.Eerlijk <strong>en</strong> rechtmatigIngevolge artikel 4, § 1 WVP di<strong>en</strong><strong>en</strong> persoonsgegev<strong>en</strong>s eerlijk <strong>en</strong> rechtmatig te word<strong>en</strong>verwerkt. Uiteraard is <strong>de</strong> rechtmatigheidstoetsing in <strong>de</strong> eerste plaats e<strong>en</strong> toetsing aan <strong>de</strong> wetvan bepaal<strong>de</strong> verwerking<strong>en</strong>. Ver<strong>de</strong>r di<strong>en</strong>t <strong>de</strong> verwerking in overe<strong>en</strong>stemming te zijn met <strong>de</strong>grondrecht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e beginsel<strong>en</strong> van <strong>het</strong> recht.195196197198199Art. 27, lid 1 Uitvoeringsbesluit.Verslag aan <strong>de</strong> Koning, BS 13 maart 2001, 7859.Verslag aan <strong>de</strong> Koning, BS 13 maart 2001, 7859.Art. 27, lid 2 Uitvoeringsbesluit.Verslag aan <strong>de</strong> Koning, BS 13 maart 2001, 7859.65
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEWelbepaal<strong>de</strong>, uitdrukkelijk omschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> gerechtvaardig<strong>de</strong> doeleind<strong>en</strong>Ingevolge artikel 4, § 1 WVP di<strong>en</strong><strong>en</strong> persoonsgegev<strong>en</strong>s “voor welbepaal<strong>de</strong>, uitdrukkelijkomschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> gerechtvaardig<strong>de</strong> doeleind<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet ver<strong>de</strong>r te word<strong>en</strong>verwerkt op e<strong>en</strong> wijze die, rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met alle relevante factor<strong>en</strong>, met name met <strong>de</strong>re<strong>de</strong>lijke verwachting<strong>en</strong> van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e <strong>en</strong> met <strong>de</strong> toepasselijke wettelijke <strong>en</strong> reglem<strong>en</strong>tairebepaling<strong>en</strong>, onver<strong>en</strong>igbaar is met die doeleind<strong>en</strong>.”Dit voorschrift bevat twee belangrijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die van elkaar di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong>.In <strong>de</strong> eerste plaats di<strong>en</strong><strong>en</strong> persoonsgegev<strong>en</strong>s “voor welbepaal<strong>de</strong>, uitdrukkelijk omschrev<strong>en</strong><strong>en</strong> gerechtvaardig<strong>de</strong> doeleind<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong>”. Dit betreft <strong>de</strong> verzameling vanpersoonsgegev<strong>en</strong>s. T<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> mog<strong>en</strong> persoonsgegev<strong>en</strong>s “niet ver<strong>de</strong>r word<strong>en</strong> verwerkt op e<strong>en</strong>wijze die, rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met alle relevante factor<strong>en</strong>, met name met <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijke verwachting<strong>en</strong>van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e <strong>en</strong> met <strong>de</strong> toepasselijke wettelijke <strong>en</strong> reglem<strong>en</strong>taire bepaling<strong>en</strong>,onver<strong>en</strong>igbaar is met die doeleind<strong>en</strong>”. Hier gaat <strong>het</strong> om <strong>het</strong> ver<strong>de</strong>r gebruik van <strong>de</strong>persoonsgegev<strong>en</strong>s die werd<strong>en</strong> verzameld.Deze elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als <strong>het</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> finaliteitsbeginsel. Dit beginselverlangt vooreerst dat m<strong>en</strong> zo nauwkeurig mogelijk <strong>de</strong> doeleind<strong>en</strong> omschrijft waarvoor m<strong>en</strong>bepaal<strong>de</strong> persoonsgegev<strong>en</strong>s zal verwerk<strong>en</strong> (ter herinnering: e<strong>en</strong> verzameling is tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong>verwerking in <strong>de</strong> zin van <strong>de</strong> WVP). Het moet <strong>de</strong>rhalve voor <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e op voorhand dui<strong>de</strong>lijkzijn waarvoor <strong>de</strong> verzameling van zijn persoonsgegev<strong>en</strong>s di<strong>en</strong>t. Het gaat hier ook om <strong>de</strong> transparantievan <strong>de</strong> gegev<strong>en</strong>sverwerking. De aanduiding van <strong>het</strong> doelein<strong>de</strong> k<strong>en</strong>merkt tev<strong>en</strong>s <strong>de</strong>verwachting<strong>en</strong> van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>het</strong> latere gebruik van <strong>de</strong> gegev<strong>en</strong>s. Uit <strong>de</strong>wet zelf volgt dat <strong>het</strong> ver<strong>de</strong>re gebruik van <strong>de</strong> persoonsgegev<strong>en</strong>s moet beantwoord<strong>en</strong> aan <strong>de</strong>re<strong>de</strong>lijke verwachting<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werknemer.De wet verbiedt ver<strong>de</strong>r niet dat <strong>de</strong> persoonsgegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d voor an<strong>de</strong>re doeleind<strong>en</strong>dan <strong>de</strong>ze die bij <strong>de</strong> oorspronkelijke verzameling ervan werd<strong>en</strong> opgegev<strong>en</strong>. Het verbod slaatop e<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>re verwerking op e<strong>en</strong> wijze die, rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met alle relevante factor<strong>en</strong>,onver<strong>en</strong>igbaar is met die doeleind<strong>en</strong>. Welke ver<strong>de</strong>re aanw<strong>en</strong>ding van <strong>de</strong> persoonsgegev<strong>en</strong>sonver<strong>en</strong>igbaar is met <strong>het</strong>/<strong>de</strong> oorspronkelijke doelein<strong>de</strong>(n), is e<strong>en</strong> feit<strong>en</strong>kwestie. Voor <strong>de</strong> praktijkbetek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>ze voorschrift<strong>en</strong> alvast dat, voorafgaand aan <strong>de</strong> verzameling van persoonsgegev<strong>en</strong>s,<strong>het</strong> onontbeerlijk is om zich te bezinn<strong>en</strong> over <strong>de</strong> doeleind<strong>en</strong> waarvoor welbepaal<strong>de</strong>gegev<strong>en</strong>s zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d.Toereik<strong>en</strong>d, ter zake di<strong>en</strong><strong>en</strong>d <strong>en</strong> niet overmatigPersoonsgegev<strong>en</strong>s di<strong>en</strong><strong>en</strong> toereik<strong>en</strong>d, ter zake di<strong>en</strong><strong>en</strong>d <strong>en</strong> niet overmatig te zijn, uitgaan<strong>de</strong> van<strong>de</strong> doeleind<strong>en</strong> waarvoor zij word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> of waarvoor zij ver<strong>de</strong>r word<strong>en</strong> verwerkt.In dit voorschrift ligt e<strong>en</strong> vereiste van proportionaliteit beslot<strong>en</strong>. Het proportionaliteitsbeginsel iszeer belangrijk <strong>en</strong> in vele praktijkgevall<strong>en</strong> één van <strong>de</strong> cruciale criteria om e<strong>en</strong> juridische beoor<strong>de</strong>lingte mak<strong>en</strong>. Tegelijkertijd moet word<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> gaat om e<strong>en</strong> tamelijk abstractbeginsel, waarvan <strong>de</strong> toepassing in <strong>de</strong> praktijk dikwijls afhangt van e<strong>en</strong> beoor<strong>de</strong>ling in concreto.66
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEAdvies 08/2002In <strong>het</strong> advies 08/2002 van 11 februari 2002 gaf <strong>de</strong> Commissie voor <strong>de</strong> Bescherming van <strong>de</strong>Persoonlijke Lev<strong>en</strong>ssfeer haar opinie over <strong>het</strong> gebruik van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s door uitz<strong>en</strong>dkantor<strong>en</strong>.Dit advies is interessant, want <strong>de</strong> commissie zet er haar visie uite<strong>en</strong> met betrekking tot<strong>het</strong> opvrag<strong>en</strong> van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van werving <strong>en</strong> selectie.De commissie verle<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>het</strong> advies uit eig<strong>en</strong> beweging op grond van <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> probleemstelling.“De Commissie heeft vastgesteld dat <strong>de</strong> uitz<strong>en</strong>dkantor<strong>en</strong> in <strong>de</strong> dossiers van kandidatur<strong>en</strong>van <strong>de</strong> person<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> beroep do<strong>en</strong> op hun di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, regelmatig gevoelige gegev<strong>en</strong>sopnem<strong>en</strong>, gegev<strong>en</strong>s betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> gezondheid van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> persoon, dan welgerechtelijke of an<strong>de</strong>re gegev<strong>en</strong>s die in <strong>de</strong> zin van <strong>de</strong> WVP echter niet altijd relevant zijnvoor <strong>de</strong> doeleind<strong>en</strong> van <strong>de</strong> beoog<strong>de</strong> verwerking.Bijgevolg kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> probleemgevall<strong>en</strong> word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> :1° De bestand<strong>en</strong> van <strong>de</strong> uitz<strong>en</strong>dkantor<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> heel vaak e<strong>en</strong> getuigschrift van goedze<strong>de</strong>lijk gedrag van <strong>de</strong> persoon die zich in e<strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>dkantoor inschrijft.2° Het gebeurt dat uitz<strong>en</strong>dkantor<strong>en</strong> <strong>de</strong> kandidaat vrag<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> over zijn allergieën, astmaof in <strong>het</strong> algeme<strong>en</strong> over bepaal<strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>rhed<strong>en</strong> van zijn gezondheidstoestand die hemzoud<strong>en</strong> verhin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> professionele omgeving te werk<strong>en</strong>. Gelijktijdig wordt<strong>de</strong> kandidaat on<strong>de</strong>rworp<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> reeks persoonlijkheidstest<strong>en</strong> <strong>en</strong> psychotechnischeproev<strong>en</strong>.3° Bepaal<strong>de</strong> bedrijv<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> ook op besliste wijze <strong>de</strong> vrijheid <strong>de</strong> lichamelijke bijzon<strong>de</strong>rhed<strong>en</strong>of <strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>re k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> op <strong>de</strong> steekkaart van e<strong>en</strong> kandidaat te noter<strong>en</strong>.4° T<strong>en</strong> slotte kom<strong>en</strong> op <strong>de</strong> steekkaart<strong>en</strong> van <strong>de</strong> kandidat<strong>en</strong> ook gegev<strong>en</strong>s voor inzake <strong>de</strong>religieuze overtuiging <strong>en</strong> <strong>de</strong> raciale of etnische herkomst van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> persoon.”Vooral <strong>de</strong> punt<strong>en</strong> 2° <strong>en</strong> 3° zijn van belang voor <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rwerp van <strong>de</strong>ze bijdrage.De commissie stelt dat <strong>de</strong> ‘gegev<strong>en</strong>s betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> gezondheid’ alle persoonsgegev<strong>en</strong>s over<strong>de</strong> vroegere, huidige of toekomstige fysieke of psychische gezondheidstoestand van <strong>de</strong> persoonomvatt<strong>en</strong>. Er moet dus, aldus <strong>de</strong> commissie, e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid word<strong>en</strong> gemaakt <strong>tuss<strong>en</strong></strong> tweesoort<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> gezondheid:Met betrekking tot <strong>de</strong> gegev<strong>en</strong>s met betrekking tot <strong>de</strong> fysieke gezondheid van <strong>de</strong> persoonverwijst <strong>de</strong> Commissie naar <strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong> van <strong>het</strong> ARAB (Algeme<strong>en</strong> reglem<strong>en</strong>t voor <strong>de</strong>bescherming van <strong>de</strong> arbeid). Hierbij moet <strong>de</strong> werkgever zich, in geval van e<strong>en</strong> aantal functies,verplicht vergewiss<strong>en</strong> van <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> gezondheid van <strong>de</strong> werknemer door mid<strong>de</strong>l van e<strong>en</strong>medisch on<strong>de</strong>rzoek uitgevoerd door <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskundige di<strong>en</strong>st van <strong>de</strong> werkgever die e<strong>en</strong>gewone verklaring van arbeidsgeschiktheid aflevert. De commissie stelt dat, in dit geval, <strong>de</strong>gegev<strong>en</strong>s die <strong>het</strong> uitz<strong>en</strong>dbureau ontvangt, ge<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> gezondheid zijn, maaradministratieve gegev<strong>en</strong>s, die word<strong>en</strong> verwerkt tot uitvoering van e<strong>en</strong> wettelijke verplichting.De commissie laat, buit<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>, wel ruimte tot <strong>het</strong> mon<strong>de</strong>ling of schriftelijkmee<strong>de</strong>l<strong>en</strong>, door <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> sollicitant, van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s. De Commissie stelt daarbij:67
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIE“De kandidaat moet <strong>de</strong> verwerking van gegev<strong>en</strong>s met betrekking tot zijn gezondheidschriftelijk goedkeur<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> zijn gegev<strong>en</strong>s niet word<strong>en</strong> verwerkt on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheidvan e<strong>en</strong> beroepsbeoef<strong>en</strong>aar in <strong>de</strong> gezondheidszorg (art. 7, § 2 a) <strong>en</strong> § 4 van <strong>de</strong>WVP).Op grond van <strong>de</strong> WVP wordt <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> beperking ingevoerd <strong>en</strong> is <strong>het</strong> niet toegelat<strong>en</strong> overmatigegegev<strong>en</strong>s te verkrijg<strong>en</strong>, te bewar<strong>en</strong>, over te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong> slotte te verwerk<strong>en</strong> (art.4, § 1, 3°, van <strong>de</strong> WVP).In <strong>de</strong> gevall<strong>en</strong> waarin <strong>de</strong> uitoef<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong> functie ge<strong>en</strong> bijzon<strong>de</strong>re risico’s inhoudt,beveelt <strong>de</strong> Commissie <strong>de</strong> uitz<strong>en</strong>dkantor<strong>en</strong> aan, <strong>en</strong>kel vrag<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>gezondheid van <strong>de</strong> kandidat<strong>en</strong> wanneer e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> betrekking wordt beoogd, alsme<strong>de</strong>zich te beperk<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> objectief noodzakelijke vrag<strong>en</strong>.”In e<strong>en</strong> voetnoot stelt <strong>de</strong> commissie hierbij: “Zo stell<strong>en</strong> betrekking<strong>en</strong> als kantoorbedi<strong>en</strong><strong>de</strong>,administratief werk, betrekking<strong>en</strong> als onthaalhostess bij voorbeeld objectief ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kelbijzon<strong>de</strong>r probleem <strong>en</strong> zij kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong>rhalve ge<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> allergieën, astma,gewicht, duizeling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> persoon rechtvaardig<strong>en</strong>.”Met betrekking tot gegev<strong>en</strong>s betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> psychische gezondheid van <strong>de</strong> kandidaat stelt <strong>de</strong>Commissie niet dat <strong>de</strong> persoonlijkheidstest<strong>en</strong> of psychotechnische proev<strong>en</strong> verbod<strong>en</strong> zijn, maarwel dat zij in beginsel nodig moet<strong>en</strong> zijn “voor <strong>de</strong> interpretatie van <strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> van <strong>de</strong> specifiekek<strong>en</strong>nis”, <strong>en</strong> “alle<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgevoerd on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid van e<strong>en</strong>psycholoog of, indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> kandidaat akkoord gaat, van e<strong>en</strong> persoon die door e<strong>en</strong> psycholoogbehoorlijk opgeleid is voor dit soort opdracht<strong>en</strong>”. E<strong>en</strong> geïmproviseer<strong>de</strong> analyse van <strong>de</strong>ze test<strong>en</strong>,aldus <strong>de</strong> Commissie, kan leid<strong>en</strong> tot onnauwkeurige gegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong> verwerking van <strong>de</strong>persoonsgegev<strong>en</strong>s van <strong>de</strong> kandidaat ongeldig mak<strong>en</strong> (art. 4, §1, 4°, van <strong>de</strong> WVP).CAO nr. 38 inzake werving <strong>en</strong> selectieDe CAO nr. 38 van 6 <strong>de</strong>cember 1983 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> werving <strong>en</strong> selectie heeft e<strong>en</strong> dubbel belang.Deze CAO bevat zowel bepaling<strong>en</strong> op <strong>het</strong> vlak van discriminatie als op <strong>het</strong> vlak van privacybescherming.De twee aspect<strong>en</strong> zijn nauw met elkaar verbond<strong>en</strong>.Artikel 11 van CAO nr. 38 bepaalt dat <strong>de</strong> persoonlijke lev<strong>en</strong>ssfeer van <strong>de</strong> sollicitant bij <strong>de</strong>selectieprocedure zal word<strong>en</strong> geëerbiedigd, wat impliceert dat vrag<strong>en</strong> over <strong>het</strong> privélev<strong>en</strong>slechts verantwoord zijn indi<strong>en</strong> zij relevant zijn weg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> aard <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitoef<strong>en</strong>ingsvoorwaard<strong>en</strong>van <strong>de</strong> functie.Traditioneel wordt hierbij gesteld dat dit artikel dus e<strong>en</strong> relevantiebeginsel bevat. Zoals el<strong>de</strong>rsaangeduid, 200 kan gesteld word<strong>en</strong> dat er verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> mogelijke relevanties aangeduid kunn<strong>en</strong>word<strong>en</strong>, indi<strong>en</strong> m<strong>en</strong> peilt naar <strong>de</strong> red<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>het</strong> opvrag<strong>en</strong> van informatie (waarom stelt <strong>de</strong>werkgever die vrag<strong>en</strong>?) of <strong>de</strong> doeleind<strong>en</strong> ervan (waar wil <strong>de</strong> werkgever met die vrag<strong>en</strong>naartoe?). Het recht op privacy beschermt ongefun<strong>de</strong>er<strong>de</strong> nieuwsgierigheid vanwege <strong>de</strong> werkgever.Vandaar dat CAO nr. 38 voorziet dat <strong>de</strong> informatie minst<strong>en</strong>s relevant moet zijn weg<strong>en</strong>s200 Cf. F. HENDRICKX, “Discriminatie bij werving <strong>en</strong> selectie: seksuele geaardheid <strong>en</strong> handicap (I)”, Or. 2000, 68.68
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIE<strong>de</strong> aard <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitoef<strong>en</strong>ingsvoorwaard<strong>en</strong> van <strong>de</strong> functie. Dit belet echter niet dat <strong>de</strong> informatieopgevraagd kan word<strong>en</strong> voor selectiedoeleind<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werkgever.De relatie met <strong>de</strong> discriminatieproblematiek ligt echter wel voor <strong>de</strong> hand. De informatievergaringkan niet di<strong>en</strong><strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> beslissing die e<strong>en</strong> discriminatie inhoudt. Dit vergt ook e<strong>en</strong> link met <strong>het</strong>non-discriminatiebeginsel van artikel 2bis van CAO nr. 38. Maar ook die bepaling legt e<strong>en</strong> vrijop<strong>en</strong> systeem van non-discriminatie vast. Zo ligt in artikel 2bis van CAO nr. 38 e<strong>en</strong> verbod vandiscriminatie op basis van ziekteverled<strong>en</strong> vast. Hiervan vertrekk<strong>en</strong>d, mag <strong>de</strong> aanwerv<strong>en</strong><strong>de</strong>werkgever, in beginsel, sollicitant<strong>en</strong> niet op e<strong>en</strong> discriminer<strong>en</strong><strong>de</strong> wijze behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. Zo mag <strong>de</strong>werkgever in principe ge<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid mak<strong>en</strong> op grond van ziekteverled<strong>en</strong>. 201 Niettemin mag<strong>de</strong> werkgever <strong>het</strong> ziekteverled<strong>en</strong> van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> wel in aanmerking nem<strong>en</strong> wanneer ditverband houdt met <strong>de</strong> functie of met <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rneming, of indi<strong>en</strong> dit wettelijk wordtvereist of toegelat<strong>en</strong>. 202Met an<strong>de</strong>re woord<strong>en</strong>, artikel 2bis belet <strong>het</strong> selectierecht van <strong>de</strong> werkgever niet, indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> principieelverbod<strong>en</strong> criteria word<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d wanneer die “verband houd<strong>en</strong> met <strong>de</strong> functie of met<strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rneming”. 203Wat op te merk<strong>en</strong> valt, is dat ‘<strong>de</strong> test’ die in artikel 2bis <strong>en</strong> artikel 11 vervat ligt, niet zeer str<strong>en</strong>glijkt. Zolang <strong>de</strong> werkgever <strong>de</strong> relevantie kan aanduid<strong>en</strong> van <strong>het</strong> opvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> vangezondheidsgegev<strong>en</strong>s, gelet op <strong>de</strong> aard <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitoef<strong>en</strong>ingsvoorwaard<strong>en</strong> van <strong>de</strong> functie, houdtm<strong>en</strong>, behoud<strong>en</strong>s discriminatie, <strong>de</strong> conformiteit met <strong>het</strong> relevantiebeginsel in stand.ARBEIDSGENEESKUNDE, DE WELZIJNSWET (4 AUGUSTUS 1996) EN HET KBGEZONDHEIDSTOEZICHT (28 MEI 2003)Hoger werd er reeds op gewez<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> problematiek van gezondheidsselectie in arbeidsverhouding<strong>en</strong>,ruimer is dan <strong>de</strong> problematiek van <strong>de</strong> medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> van werknemers ofkandidaat-werknemers. Niettemin is <strong>het</strong> van zeer groot belang om <strong>de</strong> wettelijke bepaling<strong>en</strong> terzake te bekijk<strong>en</strong>, on<strong>de</strong>r meer met <strong>het</strong> oog op <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong> toelaatbaarheid van medischeon<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zo mogelijk om bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> in verband met <strong>de</strong> ruimere vraag naar<strong>de</strong> relevantie van gezondheid in <strong>het</strong> selectiegebeur<strong>en</strong>.Het KB Gezondheidstoezicht van 28 mei 2003De regeling inzake <strong>de</strong> medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> van werknemers kan niet losgekoppeld word<strong>en</strong>van <strong>de</strong> beginsel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. Deze steun<strong>en</strong> op <strong>de</strong> Welzijnswet van 4 augustus1996 <strong>en</strong> op <strong>het</strong> KB Gezondheidstoezicht van 28 mei 2003.Hieruit blijkt dat <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> in ess<strong>en</strong>tie e<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tieve taak vervult.201 Art. 2bis, lid 1 <strong>en</strong> lid 2 CAO nr. 38.202 Art. 2bis, lid 2 CAO nr. 38.203 F. HENDRICKX, “Discriminatie bij werving <strong>en</strong> selectie: seksuele geaardheid <strong>en</strong> handicap (I)”, Or. 2000, 69.69
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEHet KB Gezondheidstoezicht formuleert <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> doelstelling<strong>en</strong> (cf. art. 3) van <strong>het</strong> gezondheidstoezichtop werknemers :- <strong>de</strong> gezondheid van <strong>de</strong> werknemers te bevor<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> te behoud<strong>en</strong> door risico's te voorkom<strong>en</strong>;- <strong>de</strong> tewerkstellingskans<strong>en</strong> te bevor<strong>de</strong>r<strong>en</strong> voor ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong>, inzon<strong>de</strong>rheid door aan <strong>de</strong> werkgeveraangepaste werkmetho<strong>de</strong>s voor te stell<strong>en</strong>, <strong>het</strong> voorstell<strong>en</strong> van aanpassing<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werkpost<strong>en</strong> <strong>het</strong> zoek<strong>en</strong> naar aangepast werk, ook voor werknemers met e<strong>en</strong> beperkte arbeidsgeschiktheid;- te vermijd<strong>en</strong> dat werknemers word<strong>en</strong> tewerkgesteld aan tak<strong>en</strong> waarvan zij, weg<strong>en</strong>s hungezondheidstoestand, normaal <strong>de</strong> risico's niet kunn<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>;M<strong>en</strong> kan dus stell<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> gezondheidstoezicht op <strong>de</strong> werknemers erop gericht is om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>in te sluit<strong>en</strong> in plaats van ze uit te sluit<strong>en</strong> uit <strong>het</strong> arbeidsproces. Het gaat om <strong>het</strong> aanpass<strong>en</strong> van<strong>de</strong> arbeid aan <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> niet omgekeerd. Medische norm<strong>en</strong> inzake welzijn hal<strong>en</strong> <strong>het</strong> in <strong>de</strong>arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> op productiviteitsnorm<strong>en</strong>.Werknemers die aan e<strong>en</strong> gezondheidstoezicht kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rworp<strong>en</strong>In beginsel on<strong>de</strong>rwerpt <strong>de</strong> werkgever <strong>en</strong>kel werknemers (of kandidaat-werknemers) aan e<strong>en</strong>arbeidsg<strong>en</strong>eeskundig on<strong>de</strong>rzoek, wanneer zij e<strong>en</strong> veiligheidsfunctie bekled<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> functie diewelbepaal<strong>de</strong> risico’s inhoudt. 204Artikel 26, KB Gezondheidstoezicht:“De werkgever on<strong>de</strong>rwerpt <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> werknemers aan e<strong>en</strong> voorafgaan<strong>de</strong> gezondheidsbeoor<strong>de</strong>ling:1° <strong>de</strong> werknemers die in di<strong>en</strong>st g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om te word<strong>en</strong> tewerkgesteld in e<strong>en</strong>veiligheidsfunctie, e<strong>en</strong> functie met verhoog<strong>de</strong> waakzaamheid, e<strong>en</strong> activiteit met welbepaaldrisico of e<strong>en</strong> activiteit verbond<strong>en</strong> aan voedingswar<strong>en</strong>;2° <strong>de</strong> werknemers die in di<strong>en</strong>st zijn <strong>en</strong> aan wie e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re functie wordt toegewez<strong>en</strong> in <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rneming of inrichting, waardoor zij word<strong>en</strong> tewerkgesteld in e<strong>en</strong> veiligheidsfunctie,e<strong>en</strong> functie met verhoog<strong>de</strong> waakzaamheid of e<strong>en</strong> activiteit met welbepaald risico, of e<strong>en</strong>activiteit verbond<strong>en</strong> aan voedingswar<strong>en</strong>, waarin zij voorhe<strong>en</strong> niet war<strong>en</strong> tewerkgesteld ofwaardoor zij voor <strong>het</strong> eerst in <strong>de</strong>rgelijke functie of aan <strong>de</strong>rgelijke activiteit word<strong>en</strong> tewerkgesteld.”Artikel 30, KB Gezondheidstoezicht:“De werkgever is gehoud<strong>en</strong> <strong>de</strong> werknemers, die e<strong>en</strong> veiligheidsfunctie, e<strong>en</strong> functie metverhoog<strong>de</strong> waakzaamheid, e<strong>en</strong> activiteit met welbepaald risico op e<strong>en</strong> activiteit verbond<strong>en</strong>aan voedingswar<strong>en</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>, aan e<strong>en</strong> periodieke gezondheidsbeoor<strong>de</strong>ling te on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong>.”Ingevolge artikel 27, twee<strong>de</strong> lid, 2° van <strong>het</strong> KB Gezondheidstoezicht, kan <strong>de</strong> gezondheidsbeoor<strong>de</strong>lingvan e<strong>en</strong> kandidaat-werknemer zelfs plaatshebb<strong>en</strong> vooraleer <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst204 Zie ook art. 35 KB Gezondheidstoezicht.70
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEgeslot<strong>en</strong> wordt, maar dan wel slechts voor zover <strong>de</strong>ze gezondheidsbeoor<strong>de</strong>ling <strong>de</strong> laatste stapis in <strong>de</strong> procedure van werving <strong>en</strong> selectie <strong>en</strong> <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst, on<strong>de</strong>r voorbehoud van<strong>de</strong> beslissing van <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheer, effectief tot stand komt.De beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> geschiktheid van <strong>de</strong> werknemer in <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>De vraag naar <strong>de</strong> geschiktheid van <strong>de</strong> werknemer, gelet op di<strong>en</strong>s gezondheid, voor e<strong>en</strong>bepaal<strong>de</strong> functie is helemaal niet vreemd aan <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. Integ<strong>en</strong><strong>de</strong>el. E<strong>en</strong>ongeschiktheid voor e<strong>en</strong> job kan blijk<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> te grote risico’s die <strong>het</strong> medisch profiel van <strong>de</strong>werknemer voortbr<strong>en</strong>gt. Hierin ligt e<strong>en</strong> relevantiebeginsel beslot<strong>en</strong>.Het KB Gezondheidstoezicht laat toe om <strong>de</strong> ongeschiktheid van <strong>de</strong> werknemer vast te stell<strong>en</strong>,gelet op functierelevante k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>.Zo impliceert <strong>het</strong> KB in <strong>het</strong> algeme<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> afweging <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> gezondheid van <strong>de</strong> werknemer<strong>en</strong> <strong>de</strong> risico’s van <strong>de</strong> job, waaruit e<strong>en</strong> ongeschiktheid kan voortvloei<strong>en</strong>, gelet op <strong>de</strong> verplichtingom te vermijd<strong>en</strong>:- dat werknemers word<strong>en</strong> tewerkgesteld aan tak<strong>en</strong> waarvan zij, weg<strong>en</strong>s hun gezondheidstoestand,normaal <strong>de</strong> risico's niet kunn<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>; 205- dat person<strong>en</strong> tot <strong>het</strong> werk word<strong>en</strong> toegelat<strong>en</strong> die getroff<strong>en</strong> zijn door ernstige besmettelijkeaando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> of die e<strong>en</strong> gevaar voor <strong>de</strong> veiligheid betek<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re werknemers. 206De ongeschiktheid kan blijk<strong>en</strong> uit <strong>het</strong> feit: 207- dat <strong>het</strong> gaat om e<strong>en</strong> veiligheidsfunctie of e<strong>en</strong> functie met verhoog<strong>de</strong> waakzaamheid, die <strong>de</strong>gezondheid <strong>en</strong> veiligheid van an<strong>de</strong>re werknemers in gevaar kan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>;- dat <strong>de</strong> functie gepaard gaat met e<strong>en</strong> welbepaald risico die <strong>de</strong> gezondheid van <strong>de</strong> werknemeraantast of kan aantast<strong>en</strong>;- dat <strong>de</strong> functie e<strong>en</strong> activiteit impliceert die verbond<strong>en</strong> is met voedingswar<strong>en</strong>.De appreciatieruimte van <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>De wet schrijft in beginsel <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> voor die <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>kan verricht<strong>en</strong>. 208Eer<strong>de</strong>r werd echter e<strong>en</strong> appreciatierecht van <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>ver<strong>de</strong>digd, die hem <strong>het</strong> recht geeft om op elk og<strong>en</strong>blik e<strong>en</strong> initiatief te nem<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><strong>de</strong>r welkmedisch on<strong>de</strong>rzoek. 209 Zo kan gewez<strong>en</strong> op <strong>de</strong> wettelijke rol van <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeids-205 Art. 3, e) KB Gezondheidstoezicht.206 Art. 3, f) KB Gezondheidstoezicht.207 Cf. art. 3, g KB Gezondheidstoezicht.208 Cf. art. 28 KB Gezondheidstoezicht.209 F. HENDRICKX, Privacy <strong>en</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>, die Keure, Brugge, 1999, 228. Hierbij di<strong>en</strong>t ook aandacht te word<strong>en</strong>besteed aan art. 16 van <strong>het</strong> KB Gezondheidstoezicht, dat opsomt welke gezondheidsbeoor<strong>de</strong>ling<strong>en</strong> <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>tieve gezondheidson<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>, waarvan <strong>het</strong> dus nog maar <strong>de</strong> vraag is of <strong>de</strong>ze opsomminglimitatief is <strong>en</strong> elk an<strong>de</strong>re gezondheidsbeoor<strong>de</strong>ling zou belett<strong>en</strong>.71
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. Die moet vermijd<strong>en</strong> dat person<strong>en</strong> word<strong>en</strong> tewerkgesteld aan tak<strong>en</strong> waarvan zij,weg<strong>en</strong>s hun gezondheidstoestand, normaal <strong>de</strong> risico's niet kunn<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>, 210 of dat person<strong>en</strong>tot <strong>het</strong> werk word<strong>en</strong> toegelat<strong>en</strong> die getroff<strong>en</strong> zijn door ernstige besmettelijke aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> ofdie e<strong>en</strong> gevaar voor <strong>de</strong> veiligheid betek<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re werknemers. 211 Zo ook bepaaltartikel 28, § 1, 3° van <strong>het</strong> KB Gezondheidstoezicht dat tot <strong>de</strong> taak van <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseurarbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>behoort, <strong>de</strong> opsporing van afwijking<strong>en</strong> <strong>en</strong> contra-indicaties om <strong>de</strong> werkpostin te nem<strong>en</strong> of <strong>de</strong> activiteit daadwerkelijk uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>.Daarbij kan word<strong>en</strong> gesteld dat <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> dit appreciatierechtslechts kan uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>, zolang hij binn<strong>en</strong> zijn taakomschrijving blijft. 212Dit laatste wordt bevestigd in <strong>het</strong> KB Gezondheidstoezicht zelf, dat voorziet dat <strong>de</strong> werkgeverniet mag teruggrijp<strong>en</strong> naar vorm<strong>en</strong> van g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> die an<strong>de</strong>re doelstelling<strong>en</strong> nastrev<strong>en</strong> dan<strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. M<strong>en</strong> kan hierbij d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan selectieg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. Artikel 14 van <strong>het</strong>KB Gezondheidstoezicht bepaalt:“Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> procedure van werving <strong>en</strong> selectie <strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> duur van <strong>de</strong> tewerkstellingmog<strong>en</strong> <strong>de</strong> werkgevers ge<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re tests of medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> dan<strong>de</strong>ze die <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheer kracht<strong>en</strong>s dit besluit mag uitvoer<strong>en</strong>,inzon<strong>de</strong>rheid met e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r doel dan <strong>het</strong> stav<strong>en</strong> van <strong>de</strong> beslissing dat <strong>de</strong> kandidaat ofwerknemer die on<strong>de</strong>rworp<strong>en</strong> is aan <strong>de</strong> verplichte beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> gezondheid geschiktis in functie van <strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> werkpost of activiteit met welbepaaldrisico.”Van belang is <strong>de</strong> vraag hoe <strong>de</strong>ze bepaling van artikel 14 zich verhoudt tot <strong>het</strong> wettelijk appreciatierechtvan <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. Zo werd reeds ver<strong>de</strong>digd dat, hoewel <strong>de</strong>wet daar niet uitdrukkelijk over spreekt, <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoeknaar drug- of alcoholverslaving zou kunn<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>, indi<strong>en</strong> dit elem<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> hin<strong>de</strong>rpaal ofbeletsel zou vorm<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>de</strong> functie. 213 Ook werd gesteld: “als <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eesheeroor<strong>de</strong>elt dat e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> job niet kan uitgeoef<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> door iemand dieverslaafd is aan alcohol of an<strong>de</strong>re drugs, dan mag (moet) hij on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> of <strong>de</strong> sollicitant voordie job verslaafd is aan alcohol of an<strong>de</strong>re drugs.” 214E<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>r sluit wellicht ook niet uit dat <strong>de</strong> werkgever aan <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>informatie verschaft over welke <strong>de</strong> mogelijke contra-indicaties of bijzon<strong>de</strong>regezondheidsvereist<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn, <strong>en</strong> welke gezondheidsbeoor<strong>de</strong>ling dus ev<strong>en</strong>tueelrelevant kan zijn, in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>het</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> welbepaal<strong>de</strong> functie. Het is dan aan<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> om hierop al dan niet in te gaan. 215 Relevant hierbij isook <strong>het</strong> bestaan van artikel 20,2° van <strong>de</strong> Arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>wet van 3 juli 1978, waarbij <strong>de</strong>210 Art. 3, e) KB Gezondheidstoezicht.211 Art. 3, f) KB Gezondheidstoezicht.212 B. OVERSTEYNS, “Juridische problem<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> aanwerving”, in B. OVERSTEYNS (ed.), Gezondheid <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rneming.Aids, alcohol, drugs <strong>en</strong> rok<strong>en</strong>, Brugge, die Keure, 1989, 89.213 W. VAN EECKHOUTTE <strong>en</strong> I. PLETS, “Alcohol <strong>en</strong> drugs op <strong>de</strong> arbeidsplaats: e<strong>en</strong> zichtbaar taboe”, Soc. Kron. 2000,569.214 B. OVERSTEYNS, “Juridische problem<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> aanwerving”, in B. OVERSTEYNS (ed.), Gezondheid <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rneming.Aids, alcohol, drugs <strong>en</strong> rok<strong>en</strong>, Brugge, die Keure, 1989, 90.215 Cf. T. DE BOCK <strong>en</strong> I. VANDERREKEN, “Enkele (nieuwe) juridische gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> wervings- <strong>en</strong> selectieproces”, Or.2003, 247.72
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEwerkgever in <strong>de</strong> arbeidsrelatie <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid draagt voor <strong>de</strong> veiligheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> gezondheidvan zijn personeelsled<strong>en</strong>. Dit komt met an<strong>de</strong>re woord<strong>en</strong> neer op e<strong>en</strong> suggestierecht van <strong>de</strong>werkgever.Het verbod voor <strong>de</strong> werkgever om an<strong>de</strong>re medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> te gelast<strong>en</strong> dan <strong>de</strong>g<strong>en</strong>e dieop grond van <strong>de</strong> reglem<strong>en</strong>tering inzake arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> word<strong>en</strong> voorgeschrev<strong>en</strong> of toegelat<strong>en</strong>,heeft wellicht ook ge<strong>en</strong> betrekking op <strong>het</strong> op an<strong>de</strong>re wijze verzamel<strong>en</strong> door <strong>de</strong> werkgevervan gezondheidsgegev<strong>en</strong>s, zoals bijvoorbeeld via mon<strong>de</strong>linge of schriftelijke informatiegaring.WET MEDISCHE ONDERZOEKEN (28 JANUARI 2003)De wet betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> die binn<strong>en</strong> <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong>word<strong>en</strong> uitgevoerd, kortom <strong>de</strong> Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>, kwam tot stand op 28 januari2003. 216 Deze wet regelt, zoals <strong>de</strong> naam zelf impliceert, e<strong>en</strong> aantal aspect<strong>en</strong> in verband met <strong>de</strong>medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> in arbeidsverhouding<strong>en</strong>.De wet is van toepassing op <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong> geregeld bij <strong>de</strong> wet van 3 juli 1978 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong><strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst alsme<strong>de</strong> op <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong> geregeld in <strong>de</strong> regelgevingmet betrekking tot <strong>het</strong> statuut van <strong>het</strong> overheidspersoneel <strong>en</strong> op <strong>de</strong> kandidaat-werknemers in diesector<strong>en</strong>. (art. 2)Doelstelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> wetDe Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> van 28 januari 2003 regelt e<strong>en</strong> aantal medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> inarbeidsverhouding<strong>en</strong>. Bij <strong>het</strong> indi<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>het</strong> wetsvoorstel in <strong>de</strong> S<strong>en</strong>aat, werd <strong>de</strong> regeling alsvolgt verantwoord: 217“Dit voorstel heeft tot doel e<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>d <strong>en</strong> nauwkeurig omschrev<strong>en</strong> juridisch ka<strong>de</strong>r teschepp<strong>en</strong> voor medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> uitgevoerd binn<strong>en</strong> <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong>,met <strong>het</strong> oog op <strong>het</strong> aanwerv<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> werknemer dan wel om <strong>de</strong>ze in staatte stell<strong>en</strong> sommige functies binn<strong>en</strong> die on<strong>de</strong>rneming te bekled<strong>en</strong>.Ons voorstel heeft tev<strong>en</strong>s tot doel <strong>de</strong> onrust weg te nem<strong>en</strong> die is ontstaan doordatsommige bedrijv<strong>en</strong> overweg<strong>en</strong> om voorspell<strong>en</strong>d g<strong>en</strong>etisch on<strong>de</strong>rzoek of aidstests uit tevoer<strong>en</strong>. Bij <strong>de</strong> huidige stand van <strong>de</strong> wet<strong>en</strong>schap is veel meer mogelijk dan alle<strong>en</strong> maare<strong>en</strong> zieke verzorg<strong>en</strong>. De g<strong>en</strong>etische g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> stelt ons in staat sommige ziekterisico’ste herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> zal ons ooit misschi<strong>en</strong> in staat stell<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> ziektes te voorkom<strong>en</strong>.”Dui<strong>de</strong>lijk is dat <strong>de</strong>ze wet tot doel heeft gehad e<strong>en</strong> aantal specifieke medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> teregel<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> eerste plaats streeft <strong>de</strong> wet naar e<strong>en</strong> verbod van voorspell<strong>en</strong>d g<strong>en</strong>etisch on<strong>de</strong>rzoekof aidstests, om te vermijd<strong>en</strong>:216 BS 9 april 2003.217 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat, B.Z. 1999, nr. 2-20/1, 1.73
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIE- dat g<strong>en</strong>etische of HIV-tests zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt om <strong>het</strong> toekomst risicoprofiel van e<strong>en</strong>werknemer vast te legg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dus op die grond e<strong>en</strong> selectiebeslissing te nem<strong>en</strong>; 218- dat <strong>de</strong> appreciatie in <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> te gemakkelijk tot <strong>het</strong> organiser<strong>en</strong> van g<strong>en</strong>etische<strong>en</strong> HIV-tests zou leid<strong>en</strong>. 219Voor wat dit laatste betreft, kan ook verwez<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> bespreking in <strong>de</strong> S<strong>en</strong>aatscommissie:“In <strong>de</strong> wet van 4 augustus 1996 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>het</strong> welzijn van <strong>de</strong> werknemers bij <strong>de</strong> uitvoeringvan hun werk <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitvoeringsbesluit<strong>en</strong> ervan bestaan al bepaling<strong>en</strong> die obstakelsvorm<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> uitvoer<strong>en</strong> van <strong>de</strong>rgelijke tests. In die zin dat <strong>de</strong> huidige wetgeving bepaaltdat in <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> <strong>en</strong>kel die on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> uitgevoerd mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> die nuttig<strong>en</strong> noodzakelijk zijn bij <strong>het</strong> evaluer<strong>en</strong> van <strong>de</strong> actuele geschiktheid van e<strong>en</strong> werknemer voorzijn actuele functie. Dit sluit al test<strong>en</strong> uit die <strong>en</strong>kel zoud<strong>en</strong> uitgevoerd word<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong>voorspelling op langere termijn.Het voor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> huidige tekst is dat e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk verbod nu expliciet <strong>en</strong> preciesgesteld wordt.” 220Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> aantal comm<strong>en</strong>tar<strong>en</strong> beantwoordt <strong>de</strong> wet ook aan e<strong>en</strong> leemte. Hierbij kanverwez<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> passage:“De tekst van mevrouw Vanlerberghe heeft nog <strong>het</strong> bijkom<strong>en</strong>d voor<strong>de</strong>el e<strong>en</strong> juridischeleemte op te vull<strong>en</strong>, namelijk wat mogelijk <strong>en</strong> onmogelijk is in <strong>het</strong> geval van e<strong>en</strong> kandidaatwerknemer.Voor e<strong>en</strong> kandidaat bestaat <strong>de</strong> arbeidsverhouding immers nog niet. Bijgevolg wordt hijmom<strong>en</strong>teel door ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele reglem<strong>en</strong>tering beschermd <strong>en</strong> is alles dus mogelijk. E<strong>en</strong>reglem<strong>en</strong>tering organiser<strong>en</strong> voor <strong>de</strong>ze categorie van person<strong>en</strong> is <strong>de</strong>rhalve zeer positief.”221Of e<strong>en</strong> kandidaat-werknemer in<strong>de</strong>rdaad niet beschermd is buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>,is nog maar <strong>de</strong> vraag, gelet op o.m. <strong>het</strong> bestaan van CAO nr. 38 inzake werving <strong>en</strong>selectie, die weliswaar <strong>en</strong>kel voor <strong>de</strong> private sector geldt. Uiteraard is er ook nog artikel 14 van<strong>het</strong> KB Gezondheidstoezicht.De voornaamste zorg die <strong>de</strong> wetgever met <strong>de</strong> Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> op <strong>het</strong> oog had is <strong>het</strong>voorkom<strong>en</strong> van discriminatie <strong>en</strong> van e<strong>en</strong> te grote inm<strong>en</strong>ging in <strong>het</strong> privélev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> e<strong>en</strong> werknemerof kandidaat-werknemer. In <strong>de</strong> S<strong>en</strong>aatscommissie werd dit als volgt verwoord:“Deze praktijk houdt <strong>het</strong> gevaar in dat werkgevers uitein<strong>de</strong>lijk arbeidskracht<strong>en</strong> selecter<strong>en</strong>op basis van criteria die ge<strong>en</strong> verband houd<strong>en</strong> met <strong>de</strong> huidige gezondheidstoestand van<strong>de</strong> werknemer”. 222218 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat, B.Z. 1999, nr. 2-20/1, 2.219 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat, B.Z. 1999, nr. 2-20/1, 3 (waar naar <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> verwez<strong>en</strong> wordt).220 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat, Zitting 2002-2003, nr. 2-20/4, 4.221 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat, Zitting 2002-2003, nr. 2-20/4, 4-5.222 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat, Zitting 2002-2003, nr. 2-20/4, 2-3.74
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEOf nog:“De wet had als uitgangspunt dat medische beoor<strong>de</strong>ling <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarvoor noodzakelijkeon<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> van kandidaat-werknemers of kandidaat-ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel kunn<strong>en</strong> toegepastword<strong>en</strong> om <strong>de</strong> gezondheid van <strong>de</strong> bevolking te bescherm<strong>en</strong> <strong>en</strong> te bevor<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong>uitdrukkelijk niet om op systematische wijze tot sociale uitsluiting over te gaan.” 223De wet wil echter wel beperkte uitzon<strong>de</strong>ringssituaties toestaan.De toelaatbaarheid van medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>RelevantiebeginselDe Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> formuleert e<strong>en</strong> relevantie- of finaliteitsbeginsel.Artikel 3 § 1, lid 1: “De biologische tests, medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> of mon<strong>de</strong>linge informatiegaringmet <strong>het</strong> oog op <strong>het</strong> verkrijg<strong>en</strong> van medische informatie over <strong>de</strong> gezondheidstoestandof stamboominformatie van e<strong>en</strong> werknemer of kandidaat-werknemer mog<strong>en</strong> nietword<strong>en</strong> verricht om an<strong>de</strong>re red<strong>en</strong><strong>en</strong> dan die welke verband houd<strong>en</strong> met <strong>de</strong> huidigegeschiktheid van <strong>de</strong> werknemer voor <strong>en</strong> <strong>de</strong> specifieke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van <strong>de</strong> op<strong>en</strong>staan<strong>de</strong>betrekking.”De wet formuleert <strong>het</strong> beginsel dat e<strong>en</strong> medisch on<strong>de</strong>rzoek, of mon<strong>de</strong>linge informatiegaring over<strong>de</strong> gezondheid, <strong>en</strong>kel mag verband houd<strong>en</strong> met <strong>de</strong> huidige geschiktheid van <strong>de</strong> werknemer.Hieruit kan m<strong>en</strong> afleid<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> wetgever medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> voorspell<strong>en</strong>d karakter,of die naar e<strong>en</strong> voorbeschiktheid will<strong>en</strong> peil<strong>en</strong>, heeft will<strong>en</strong> verbied<strong>en</strong>. Hiermee wil m<strong>en</strong> e<strong>en</strong>vorm van discriminatie op basis van gezondheid teg<strong>en</strong>gaan.Nochtans sluit <strong>de</strong>ze bepaling selectieg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> in beginsel niet uit (zolang <strong>het</strong> niet gaat omg<strong>en</strong>etische of HIV-on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>). Ook e<strong>en</strong> beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> huidige geschiktheid van <strong>de</strong>werknemer kan selectiedoeleind<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> (<strong>de</strong> meest fitte werknemer selecter<strong>en</strong>) in plaats vandoeleind<strong>en</strong> van arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> (<strong>de</strong> werknemer selecter<strong>en</strong> die voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> geschikt is voor<strong>de</strong> functie <strong>en</strong> dus <strong>de</strong> functie aankan).Wel is <strong>het</strong> zo dat <strong>de</strong> wet uitdrukkelijk naar <strong>de</strong> rol van prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>verwijst. Zo wordt bepaald (art. 3, § 3) dat <strong>de</strong> biologische tests <strong>en</strong> medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>slechts kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gevraagd of uitgevoerd door <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>die verbond<strong>en</strong> is aan <strong>de</strong> af<strong>de</strong>ling belast met <strong>het</strong> medische toezicht van <strong>de</strong> interne di<strong>en</strong>st voorprev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bescherming op <strong>het</strong> werk of aan <strong>de</strong> af<strong>de</strong>ling belast met <strong>het</strong> medisch toezicht van <strong>de</strong>externe di<strong>en</strong>st voor prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bescherming op <strong>het</strong> werk waarop <strong>de</strong> werkgever e<strong>en</strong> beroepdoet.M<strong>en</strong> zou hieruit kunn<strong>en</strong> afleid<strong>en</strong> dat daardoor selectieg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> uitgeslot<strong>en</strong> is, aangezi<strong>en</strong> <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheer hiertoe niet mag overgaan.223 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat, Zitting 2007-2008, nr. 4-326/1, 1.75
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEDeze optiek valt wellicht ook te ver<strong>de</strong>dig<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> m<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> rec<strong>en</strong>te wijzigingsvoorstell<strong>en</strong> kijktvan <strong>de</strong> Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>. De stellers van <strong>het</strong> to<strong>en</strong>malige wetsvoorstel w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> daarbij<strong>het</strong> toepassingsgebied van <strong>de</strong>ze wet uitdrukkelijk te lat<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vall<strong>en</strong> met <strong>de</strong> Welzijnswet van4 augustus 1996. Ze lat<strong>en</strong> daarin ook uitschijn<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> nog teomzeil<strong>en</strong> is:“Het is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong> <strong>de</strong> natuurlijke <strong>en</strong> rechtsperson<strong>en</strong> waarop <strong>de</strong> werkgevere<strong>en</strong> beroep doet tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> van werving <strong>en</strong> selectie, gelijk te stell<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> werkgever.Zo kan m<strong>en</strong> vermijd<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> werkgever e<strong>en</strong> beroep zou do<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> selectiebureau omaan <strong>het</strong> toepassingsgebied van <strong>de</strong> wet te ontsnapp<strong>en</strong>.” 224Voorts wordt er over <strong>de</strong> draagwijdte van artikel 3, § 3 van <strong>de</strong> Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> (nl.dat <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> door <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong>verricht) <strong>het</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> gesteld:“Deze bepaling heeft verstrekk<strong>en</strong><strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong>. Het komt er op neer dat <strong>en</strong>kel nog arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>toegelat<strong>en</strong> is. Als m<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze bepaling beschouwt t<strong>en</strong> opzichte van bijvoorbeeld<strong>de</strong> statutaire g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>, dan levert dit problem<strong>en</strong> op voor <strong>de</strong> wettigheid vanon<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> die gevoerd word<strong>en</strong> door <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eesheer van <strong>de</strong> Administratieve Gezondheidsdi<strong>en</strong>st.Niet alle<strong>en</strong> bezitt<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze arts<strong>en</strong> niet <strong>de</strong> hoedanigheid van prev<strong>en</strong>tieadviseurarbeidsg<strong>en</strong>eesheerzoals <strong>de</strong> wet <strong>het</strong> hier verplicht voorschrijft, maar bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> <strong>de</strong>door h<strong>en</strong> uitgevoer<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel verband met <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. Demedische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> die door <strong>de</strong> AGD word<strong>en</strong> uitgevoerd hebb<strong>en</strong> immers tot doelervoor te zorg<strong>en</strong> dat person<strong>en</strong> in di<strong>en</strong>st word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> of gehoud<strong>en</strong> waarvan m<strong>en</strong> magaannem<strong>en</strong> dat ze e<strong>en</strong> gezondheidstoestand hebb<strong>en</strong> die niet tot gevolg heeft dat <strong>de</strong> staatzou verplicht word<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> langere tijd <strong>de</strong> kost<strong>en</strong> die voortvloei<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> arbeidsongeschiktheidvan <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e te zijn<strong>en</strong> laste te nem<strong>en</strong>. De medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> diedoor <strong>de</strong> AGD word<strong>en</strong> uitgevoerd hebb<strong>en</strong> dan ook betrekking op selectieg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>, watdoor <strong>de</strong> wet van 28 januari 2003 wordt verbod<strong>en</strong>. De wetgeving in verband met <strong>de</strong> statutaireg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> is dan ook onver<strong>en</strong>igbaar met <strong>de</strong>ze wet.” 225Principieel verbod van g<strong>en</strong>etische test <strong>en</strong> HIV-testE<strong>en</strong> aantal medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in beginsel als irrelevant afgedaan. Ingevolge <strong>het</strong>voormeld relevantiebeginsel bepaalt <strong>de</strong> Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> namelijk dat e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>etisc<strong>het</strong>est <strong>en</strong> e<strong>en</strong> HIV-test verbod<strong>en</strong> zijn.Artikel 3, § 1, lid 2: “Kracht<strong>en</strong>s dit beginsel <strong>en</strong> onvermin<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong> van hoofdstukIV zijn met name verbod<strong>en</strong> <strong>het</strong> voorspell<strong>en</strong><strong>de</strong> g<strong>en</strong>etisch on<strong>de</strong>rzoek <strong>en</strong> <strong>de</strong> aidstest.”224 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat, Zitting 2007-2008, nr. 4-326/1, 1-2.225 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat, Zitting 2007-2008, nr. 4-326/1, 3.76
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEHet verbod kan word<strong>en</strong> uitgebreid tot an<strong>de</strong>re medische test<strong>en</strong>. Zo bepaalt artikel 3, § 1, lid 3:“De Koning kan, bij e<strong>en</strong> besluit vastgesteld na overleg in <strong>de</strong> Ministerraad, <strong>het</strong> verbod uitbreid<strong>en</strong>tot an<strong>de</strong>re biologische tests <strong>en</strong> medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>.”Het verbod kan ook word<strong>en</strong> beperkt. Het gaat immers slechts over e<strong>en</strong> principieel verbod.Uitzon<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> zijn dus mogelijk, maar dan moet<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> vastgelegd bij koninklijk besluit.Artikel 5: “Met inachtneming van <strong>de</strong> in artikel 3 bedoel<strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong> mag <strong>de</strong> werknemer ofkandidaat-werknemer alle<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> kracht<strong>en</strong>s <strong>de</strong>ze wet verbod<strong>en</strong> medisch on<strong>de</strong>rzoekword<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rworp<strong>en</strong> in <strong>de</strong> gevall<strong>en</strong> bepaald bij e<strong>en</strong> besluit vastgesteld na overleg in <strong>de</strong>Ministerraad.De Koning stelt, ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s bij e<strong>en</strong> besluit vastgesteld na overleg in <strong>de</strong> Ministerraad, <strong>de</strong>voorwaard<strong>en</strong> vast waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> kracht<strong>en</strong>s <strong>het</strong> eerste lid toegestane on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> zull<strong>en</strong>word<strong>en</strong> uitgevoerd.Te di<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> raadpleegt <strong>de</strong> bevoeg<strong>de</strong> minister <strong>het</strong> raadgev<strong>en</strong>d comité voor bio-ethiek,ingesteld bij <strong>het</strong> sam<strong>en</strong>werkingsakkoord van 15 januari 1993 <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong> Staat, <strong>de</strong> VlaamseGeme<strong>en</strong>schap, <strong>de</strong> Franse Geme<strong>en</strong>schap, <strong>de</strong> Duitstalige Geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> <strong>de</strong> Geme<strong>en</strong>schappelijkeGeme<strong>en</strong>schapscommissie, goedgekeurd bij <strong>de</strong> wet van 6 maart 1995.”An<strong>de</strong>re bepaling<strong>en</strong>InformatieverplichtingTi<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> vóór <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek moet aan <strong>de</strong> werknemer of kandidaat-werknemer, bij e<strong>en</strong>vertrouwelijke <strong>en</strong> aangetek<strong>en</strong><strong>de</strong> brief, word<strong>en</strong> me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld naar welke gegev<strong>en</strong>s wordtgezocht, welk on<strong>de</strong>rzoek wordt uitgevoerd <strong>en</strong> waarom dat gebeurt. (art. 3, § 2)Met betrekking tot <strong>de</strong> vraag voor welke on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze informatieverplichting precies geldt,stel<strong>de</strong> <strong>de</strong> Minister van Tewerkstelling <strong>en</strong> Arbeid reeds dat, aangezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> wet tot doel heeft ompersoneel te selecter<strong>en</strong>, <strong>en</strong> medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> te verbied<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> verband hebb<strong>en</strong> metarbeidsbekwaamheid van <strong>de</strong> werknemer, <strong>de</strong> verplichting om <strong>de</strong> werknemer binn<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong>vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> termijn<strong>en</strong> te informer<strong>en</strong> over <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> waaraan hij on<strong>de</strong>rworp<strong>en</strong>zal zijn, dan ook in <strong>de</strong>ze context geplaatst moet word<strong>en</strong>. Deze bepaling werd echter beperktuitgelegd. Ze zou alle<strong>en</strong> han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> over <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> die niet voorgeschrev<strong>en</strong> zijn door <strong>de</strong>wet betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>het</strong> welzijn op <strong>het</strong> werk of <strong>de</strong>ze die rechtstreeks verband houd<strong>en</strong> met <strong>het</strong> werkwaarvoor m<strong>en</strong> solliciteert of dat m<strong>en</strong> uitvoert, zoals bijvoorbeeld <strong>het</strong> opspor<strong>en</strong> van HIV ofg<strong>en</strong>etische analyses. Het zou nooit <strong>de</strong> bedoeling van <strong>de</strong> wetgever geweest zijn om restrictievevoorwaard<strong>en</strong> op te legg<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> die uitgevoerd word<strong>en</strong> in overe<strong>en</strong>stemming met<strong>de</strong> wet van 4 augustus 1996 op welzijn op <strong>het</strong> werk. 226226 Parl.Doc. Kamer, Verslag pl<strong>en</strong>umverga<strong>de</strong>ring, don<strong>de</strong>rdag 27 maart 2003, 5 <strong>de</strong> zitting van <strong>de</strong> 50 ste zittingsperio<strong>de</strong>,14u15, 16.77
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIESchriftelijke motivering <strong>en</strong> beslissingOp straffe van nietigheid moet elke verklaring van ongeschiktheid schriftelijk gemotiveerdword<strong>en</strong> door <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> door hem doorgestuurd word<strong>en</strong> naare<strong>en</strong> door <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e aangewez<strong>en</strong> arts. De Koning kan na<strong>de</strong>r bepal<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r welke voorwaard<strong>en</strong><strong>en</strong> op welke wijze <strong>de</strong> schriftelijke motivering door <strong>de</strong> arts moet word<strong>en</strong> opgesteld <strong>en</strong>doorgestuurd. (art. 3, § 3)De prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> <strong>de</strong>elt <strong>de</strong> werkgever <strong>en</strong> <strong>de</strong> kandidaat zijn beslissingmee door mid<strong>de</strong>l van <strong>de</strong> fiche van medisch on<strong>de</strong>rzoek, voorgeschrev<strong>en</strong> kracht<strong>en</strong>s <strong>de</strong> wet van4 augustus 1996 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>het</strong> welzijn van <strong>de</strong> werknemers bij <strong>de</strong> uitvoering van hun werk. (art.3, § 3)InformatieverplichtingIe<strong>de</strong>re werkgever is verplicht <strong>de</strong> werknemer of kandidaat-werknemer mee te <strong>de</strong>l<strong>en</strong> welke kwal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gevolge van <strong>de</strong> aangebod<strong>en</strong> baan, on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong>lijk <strong>de</strong> uitgeoef<strong>en</strong><strong>de</strong> functie, kunn<strong>en</strong>vererger<strong>en</strong>. (art. 4)ANTIDISCRIMINATIEWET VAN 10 MEI 2007T<strong>en</strong>slotte is er <strong>de</strong> Wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie 227 ,kortom <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet.E<strong>en</strong> aantal begripp<strong>en</strong>Op <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> begripp<strong>en</strong> van <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet, <strong>en</strong> hun on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is,wordt hier niet dieper ingegaan. Van belang is wel, voor e<strong>en</strong> goed begrip, e<strong>en</strong> aantal concept<strong>en</strong>te hernem<strong>en</strong>.De Antidiscriminatiewet gaat uit van e<strong>en</strong> aantal bescherm<strong>de</strong> criteria.Artikel 3: “Deze wet heeft tot doel met betrekking tot <strong>de</strong> in artikel 5 bedoel<strong>de</strong> aangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> ka<strong>de</strong>r te creër<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> bestrijding van discriminatie op grond vanleeftijd, seksuele geaardheid, burgerlijke staat, geboorte, vermog<strong>en</strong>, geloof of lev<strong>en</strong>sbeschouwing,politieke overtuiging, taal, huidige of toekomstige gezondheidstoestand, e<strong>en</strong>handicap, e<strong>en</strong> fysieke of g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schap of sociale afkomst.”Vervolg<strong>en</strong>s wordt e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid gemaakt <strong>tuss<strong>en</strong></strong> directe <strong>en</strong> indirecte discriminatie. Dit heeftinvloed op <strong>de</strong> mogelijkheid tot rechtvaardiging van <strong>het</strong> gebruik van <strong>de</strong> door <strong>de</strong> wet bescherm<strong>de</strong>criteria.227 BS 30 mei 2007.78
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEIn beginsel wordt in <strong>het</strong> antidiscriminatierecht e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid gehanteerd <strong>tuss<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>systeem <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> systeem van bescherming.Bij <strong>het</strong> indi<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>het</strong> wetsontwerp in <strong>de</strong> Kamer, was <strong>de</strong> regering van oor<strong>de</strong>el dat <strong>het</strong> van diton<strong>de</strong>rscheid uitging. Hierover werd gesteld:“In <strong>het</strong> antidiscriminatierecht doet zich immers e<strong>en</strong> summa divisio voor wat betreft <strong>het</strong>stelsel dat gekoppeld is aan <strong>het</strong> verbod op directe discriminatie. In e<strong>en</strong> stelsel van <strong>het</strong>“geslot<strong>en</strong>” type is <strong>het</strong> in principe niet mogelijk e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid in behan<strong>de</strong>ling datrechtstreeks gebaseerd is op e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> grond, te rechtvaardig<strong>en</strong>, on<strong>de</strong>r voorbehoudvan beperkte, specifieke <strong>en</strong> vooraf bepaal<strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>ring<strong>en</strong>. Dit is <strong>het</strong> systeem waarop <strong>de</strong>geme<strong>en</strong>schapsrichtlijn<strong>en</strong> grot<strong>en</strong><strong>de</strong>els zijn gebaseerd. In e<strong>en</strong> ‘op<strong>en</strong>’ systeem daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong>,kan e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid in behan<strong>de</strong>ling op grond van e<strong>en</strong> bepaald criterium steeds a priori<strong>het</strong> voorwerp uitmak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ‘objectieve <strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke rechtvaardiging’, die niet ver<strong>de</strong>rwordt verdui<strong>de</strong>lijkt, <strong>en</strong> die wordt overgelat<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> uitein<strong>de</strong>lijke oor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> rechter.Dit is <strong>het</strong> systeem waarop <strong>de</strong> wet van 25 februari 2003 is geïnspireerd, wat erop wijst dat<strong>de</strong>ze wet ge<strong>de</strong>eltelijk in strijd is met <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapsrichtlijn<strong>en</strong> die ze geacht wordt om tezett<strong>en</strong>.” 228“De Regering is van oor<strong>de</strong>el dat <strong>het</strong> nalev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> voorschrift<strong>en</strong> van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapsrichtlijn<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> rechtszekerheid die <strong>het</strong> ‘geslot<strong>en</strong> systeem’ waarborgt, moest word<strong>en</strong>gecombineerd met <strong>het</strong> opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> hanteerbare wet die ge<strong>en</strong> verrass<strong>en</strong><strong>de</strong> effect<strong>en</strong>tot gevolg heeft. Bijgevolg is geoor<strong>de</strong>eld dat <strong>de</strong> globale hervorming van <strong>de</strong> antidiscriminatiewetgevingzou moet<strong>en</strong> berust<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> ‘gem<strong>en</strong>gd’ systeem: <strong>de</strong> invoering van e<strong>en</strong>‘geslot<strong>en</strong>’ systeem van rechtvaardiging telk<strong>en</strong>s wanneer, <strong>en</strong> voor zover, <strong>de</strong>geme<strong>en</strong>schapsrichtlijn<strong>en</strong> dit vereis<strong>en</strong>, <strong>en</strong> in principe <strong>het</strong> behoud van e<strong>en</strong> ‘op<strong>en</strong>’ systeemvan rechtvaardiging in <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re gevall<strong>en</strong> – dit wil zegg<strong>en</strong>, wat betreft <strong>de</strong> ‘niet-Europese’verbod<strong>en</strong> discriminatiegrond<strong>en</strong>, of nog, in <strong>de</strong> materiële toepassingsdomein<strong>en</strong> van <strong>de</strong> driewett<strong>en</strong> die buit<strong>en</strong> <strong>het</strong> toepassingsgebied van <strong>de</strong> richtlijn<strong>en</strong> zelf vall<strong>en</strong>.” 229Dit heeft geleid tot <strong>het</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong>:1. Bij <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> direct on<strong>de</strong>rscheid op basis van <strong>de</strong> huidige of toekomstige gezondheidstoestand,of <strong>de</strong> fysieke of g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schap van e<strong>en</strong> persoon, hanteert <strong>de</strong> wet e<strong>en</strong>op<strong>en</strong> systeem van rechtvaardiging.Artikel 7: “Elk direct on<strong>de</strong>rscheid op grond van e<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bescherm<strong>de</strong> criteria vormt e<strong>en</strong>directe discriminatie, t<strong>en</strong>zij dit directe on<strong>de</strong>rscheid objectief wordt gerechtvaardigd doore<strong>en</strong> legitiem doel <strong>en</strong> <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> bereik<strong>en</strong> van dat doel pass<strong>en</strong>d <strong>en</strong> noodzakelijkzijn.”Dit op<strong>en</strong> rechtvaardigingssysteem is steeds van toepassing, met uitzon<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> situatiesgeviseerd in artikel 8. Het betreft <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> rechtvaardigingstoets als <strong>de</strong>ze die gehanteerd wordtin <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> rechtvaardiging van indirect on<strong>de</strong>rscheid (zie hierover art. 9). 230228 Parl.Doc., 51 e Zittingsperio<strong>de</strong>, nr. 2722/001, 22.229 Parl.Doc., 51 e Zittingsperio<strong>de</strong>, nr. 2722/001, 22.230 Parl.Doc., 51 e Zittingsperio<strong>de</strong>, nr. 2722/00, 47.79
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEGaat <strong>het</strong> om e<strong>en</strong> handicap, dan geldt e<strong>en</strong> beperkter, meer geslot<strong>en</strong> systeem, van rechtvaardiging.In dat geval geldt artikel 8 van <strong>de</strong> wet:“§ 1. In afwijking van artikel 7, <strong>en</strong> onvermin<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> overige bepaling<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze titel, kane<strong>en</strong> direct on<strong>de</strong>rscheid op grond van leeftijd, seksuele geaardheid, geloof of lev<strong>en</strong>sbeschouwingof e<strong>en</strong> handicap in <strong>de</strong> in artikel 5, § 1, 4°, 5° <strong>en</strong> 7°, bedoel<strong>de</strong> aangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>uitsluit<strong>en</strong>d gerechtvaardigd word<strong>en</strong> op grond van wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beroepsvereist<strong>en</strong>.§ 2. Van e<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beroepsvereiste kan slechts sprake zijn wanneer:- e<strong>en</strong> bepaald k<strong>en</strong>merk, dat verband houdt met leeftijd, seksuele geaardheid, geloof oflev<strong>en</strong>sbeschouwing of e<strong>en</strong> handicap, vanwege <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> specifiekeberoepsactiviteit<strong>en</strong> of <strong>de</strong> context waarin <strong>de</strong>ze word<strong>en</strong> uitgevoerd, wez<strong>en</strong>lijk <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>d is,<strong>en</strong>;- <strong>het</strong> vereiste berust op e<strong>en</strong> legitieme doelstelling <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>redig is t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>de</strong>z<strong>en</strong>agestreef<strong>de</strong> doelstelling.§ 3. De rechter on<strong>de</strong>rzoekt in elk concreet geval of e<strong>en</strong> bepaald k<strong>en</strong>merk e<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijke<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>d beroepsvereiste vormt.§ 4. De Koning kan, bij e<strong>en</strong> besluit vastgesteld na overleg in <strong>de</strong> Ministerraad, na raadplegingvan <strong>de</strong> in artikel 10, § 4, bedoel<strong>de</strong> organ<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> exemplatieve lijst van situatiesbepal<strong>en</strong> waarin e<strong>en</strong> bepaald k<strong>en</strong>merk overe<strong>en</strong>komstig § 2 e<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong>beroepsvereiste vormt.Wanneer één van <strong>de</strong> geraadpleeg<strong>de</strong> organ<strong>en</strong> zich niet heeft uitgesprok<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> tweemaand<strong>en</strong> na <strong>de</strong> aanvraag, wordt zijn advies geacht positief te zijn.”2. Bij <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> indirect on<strong>de</strong>rscheid, geldt e<strong>en</strong> gelijkaardige op<strong>de</strong>ling.In beginsel is er e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> systeem van rechtvaardiging, t<strong>en</strong>zij wanneer <strong>het</strong> gaat om e<strong>en</strong>handicap, in welk geval e<strong>en</strong> strikter rechtvaardigingssysteem geldt.Artikel 9: “Elk indirect on<strong>de</strong>rscheid op grond van e<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bescherm<strong>de</strong> criteria vormte<strong>en</strong> indirecte discriminatie,- t<strong>en</strong>zij <strong>de</strong> og<strong>en</strong>schijnlijk neutrale bepaling, maatstaf of han<strong>de</strong>lswijze die aan <strong>de</strong> grondslagligt van dit indirecte on<strong>de</strong>rscheid objectief wordt gerechtvaardigd door e<strong>en</strong> legitiem doel <strong>en</strong><strong>de</strong> mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> bereik<strong>en</strong> van dat doel pass<strong>en</strong>d <strong>en</strong> noodzakelijk zijn; of,- t<strong>en</strong>zij, in <strong>het</strong> geval van indirect on<strong>de</strong>rscheid op grond van e<strong>en</strong> handicap, aangetoondwordt dat ge<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.”3. Het begrip wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beroepsvereiste is, in <strong>het</strong> geslot<strong>en</strong> systeem (zie art. 8,waarin handicap e<strong>en</strong> rol speelt), dus van belang. Dit terwijl voor an<strong>de</strong>re criteria, zoals <strong>de</strong> huidigeof toekomstige gezondheidstoestand, of <strong>de</strong> fysieke of g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schap van e<strong>en</strong> persoon,<strong>de</strong> objectieve rechtvaardiging door e<strong>en</strong> legitiem doel van belang is.De vraag is nu waar <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid ligt <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>de</strong>ze twee vereist<strong>en</strong> van rechtvaardiging. De<strong>en</strong>e is e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> rechtvaardigingssysteem, zo wordt gesteld, <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>. Dit zaluiteraard in <strong>de</strong> eerste plaats <strong>het</strong> voorwerp uitmak<strong>en</strong> van rechtspraak.80
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEDe parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding verschaft hierover iets meer informatie. “E<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk datverband houdt met e<strong>en</strong> beschermd criterium kan als e<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beroepsvereisteword<strong>en</strong> beschouwd”, aldus <strong>de</strong> artikelsgewijze comm<strong>en</strong>taar van <strong>het</strong> wetsontwerp, “(1)vanwege <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> specifieke beroepsactiviteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> (2) vanwege <strong>de</strong> contextwaarin <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> specifieke beroepsactiviteit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgevoerd.” 231Ver<strong>de</strong>re toelichting stelt hierover: “De regel van <strong>de</strong> wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beroepsvereist<strong>en</strong>di<strong>en</strong>t als uitzon<strong>de</strong>ringsregel zorgvuldig te word<strong>en</strong> gehanteerd <strong>en</strong> mag alle<strong>en</strong> gebruikt word<strong>en</strong>voor die beroepsvereist<strong>en</strong> die strikt noodzakelijk zijn om <strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong> in kwestie uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>.Het voorontwerp vereist – in lijn met <strong>de</strong> Europese richtlijn<strong>en</strong> — dat <strong>het</strong> moet gaan om specifiekeberoepsactiviteit<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t dat <strong>de</strong> noodzaak tot <strong>het</strong> stell<strong>en</strong> van <strong>het</strong> vereiste steeds afhankelijkdi<strong>en</strong>t te zijn van <strong>de</strong> concrete activiteit<strong>en</strong> die door e<strong>en</strong> (aan te werv<strong>en</strong>) werknemer zull<strong>en</strong>word<strong>en</strong> verricht. Als <strong>het</strong> gevraag<strong>de</strong> criterium voor e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> categorie van werknemers insommige gevall<strong>en</strong> noodzakelijk is <strong>en</strong> in sommige gevall<strong>en</strong> niet, kan <strong>het</strong> criterium niet per<strong>de</strong>finitie opgelegd word<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> volledige categorie van werknemers.” 232Dit komt erop neer dat aan <strong>het</strong> gebruik van <strong>het</strong> criterium huidige of toekomstige gezondheidstoestand,of fysieke of g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schap, e<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r str<strong>en</strong>ge eis zou word<strong>en</strong> gesteld, danbij <strong>het</strong> gebruik handicap <strong>het</strong> geval is, aangezi<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> eerste criteria <strong>de</strong> aanduiding van e<strong>en</strong>‘legitiem doel’ reeds tot e<strong>en</strong> verantwoording kan leid<strong>en</strong>. Hoeveel min<strong>de</strong>r str<strong>en</strong>g <strong>de</strong>ze eis dan welis, vergelek<strong>en</strong> met <strong>de</strong> wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beroepsvereist<strong>en</strong>, is niet geheel dui<strong>de</strong>lijk. Dit is<strong>de</strong>s te meer zo, nu <strong>de</strong> artikelsgewijze comm<strong>en</strong>taar van <strong>het</strong> wetsontwerp <strong>de</strong> ‘wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong>bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beroepsvereist<strong>en</strong>’ in verband br<strong>en</strong>gt met <strong>de</strong> vereist<strong>en</strong> van “legitieme doelstelling<strong>en</strong>”:“Het voorontwerp vereist ver<strong>de</strong>r dat <strong>het</strong> gebruik van wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beroepsvereist<strong>en</strong>gerechtvaardigd wordt. Wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beroepsvereist<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> teberust<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> legitieme doelstelling <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>redig zijn t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>de</strong>z<strong>en</strong>agestreef<strong>de</strong> doelstelling.Als legitieme doelstelling voor <strong>het</strong> uitvaardig<strong>en</strong> van regels inzake wez<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong><strong>de</strong>beroepsvereist<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in <strong>het</strong> verled<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r meer reeds aanvaard:– <strong>de</strong> bescherming van <strong>het</strong> privélev<strong>en</strong>;– <strong>het</strong> respect voor <strong>de</strong> gevoel<strong>en</strong>s van <strong>de</strong> patiënt;– <strong>de</strong> op<strong>en</strong>bare veiligheid;– <strong>de</strong> verzekering van <strong>de</strong> gevechtskracht in <strong>het</strong> leger.Meer in <strong>het</strong> algeme<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> legitieme doelstelling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> in <strong>de</strong> beschermingvan grondrecht<strong>en</strong>, in <strong>de</strong> culturele sfeer (bijvoorbeeld <strong>het</strong> vrijwar<strong>en</strong> van <strong>de</strong> artistiekevrijheid of vrijwar<strong>en</strong> van auth<strong>en</strong>ticiteit) of in <strong>de</strong> commerciële sfeer (bijvoorbeeld <strong>het</strong> vrijwar<strong>en</strong>van reclame gericht op bepaal<strong>de</strong> doelgroep<strong>en</strong>) <strong>en</strong> in <strong>de</strong> veiligheid (veiligheid in <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rneming; veiligheid van <strong>de</strong>rd<strong>en</strong>; <strong>de</strong> op<strong>en</strong>bare veiligheid).231 Parl.Doc., 51 e Zittingsperio<strong>de</strong>, nr. 2722/00, 48.232 Parl.Doc., 51 e Zittingsperio<strong>de</strong>, nr. 2722/00, 48-49.81
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEDe legitieme doelstelling kan uiteraard ge<strong>en</strong> verband houd<strong>en</strong> met discriminatoire motiev<strong>en</strong>.Zo kan niet als legitieme doelstelling word<strong>en</strong> aanvaard: <strong>de</strong> bereidheid om tegemoet tekom<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> discriminatoire voorkeur van <strong>het</strong> cliënteel of van an<strong>de</strong>re werknemers.” 233CONCLUSIESIn <strong>de</strong>ze bijdrage werd dieper ingegaan op <strong>de</strong> relevantie van <strong>de</strong> gezondheid van e<strong>en</strong> werknemerof e<strong>en</strong> kandidaat-werknemer in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van activiteit<strong>en</strong> van werving <strong>en</strong> selectie. In ruime zin,betreft dit <strong>de</strong> problematiek van <strong>de</strong> gezondheidsselectie.De bijdrage w<strong>en</strong>ste vooral <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> te beantwoord<strong>en</strong>.Zijn vrag<strong>en</strong> of on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> gezondheid van e<strong>en</strong> werknemer of kandidaatwerknemergeoorloofd? En zo ja, on<strong>de</strong>r welke voorwaard<strong>en</strong>?Vanuit <strong>het</strong> bestu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> juridische ka<strong>de</strong>r di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> dat vrag<strong>en</strong> of on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> naar <strong>de</strong>gezondheid van e<strong>en</strong> werknemer of kandidaat-werknemer geoorloofd kunn<strong>en</strong> zijn. Er geld<strong>en</strong>daarbij wel e<strong>en</strong> aantal voorwaard<strong>en</strong>.1. De geoorloofdheid van vrag<strong>en</strong> of on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> naar gezondheidsinformatie wordt t<strong>en</strong>eerste beperkt door <strong>het</strong> recht op privacy. Aangezi<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> inm<strong>en</strong>ging wordt gepleegd in <strong>het</strong>recht op privacy van <strong>de</strong> werknemer of e<strong>en</strong> sollicitant, di<strong>en</strong>t <strong>de</strong>ze gerechtvaardigd te word<strong>en</strong> mete<strong>en</strong> legitiem doel (finaliteit), di<strong>en</strong>t <strong>de</strong> informatie proportioneel te zijn t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van dit doel(proportionaliteit) <strong>en</strong> te steun<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> wettelijke of an<strong>de</strong>rszins dui<strong>de</strong>lijke <strong>en</strong> toegankelijke norm(legaliteit). Daarbij valt te stell<strong>en</strong> dat, in verband met <strong>de</strong> wettelijke basis voor vrag<strong>en</strong> of on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>naar gezondheidsinformatie, m<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r meer steun vindt in <strong>de</strong> reglem<strong>en</strong>tering van <strong>de</strong>arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>, <strong>de</strong> selectievrijheid, CAO nr. 38 <strong>en</strong> <strong>de</strong> Privacywet.2. De reglem<strong>en</strong>tering van <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> lijkt niet uit te sluit<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheerwerknemers of kandidaat-werknemers aan bijzon<strong>de</strong>re medischeon<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwerpt, indi<strong>en</strong> dat binn<strong>en</strong> zijn wettelijke opdracht past. Wel zal er met <strong>de</strong>voorwaard<strong>en</strong> van <strong>de</strong> Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing moet<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.3. Vorm<strong>en</strong> van selectieg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> lijk<strong>en</strong> uitgeslot<strong>en</strong> te zijn op basis van artikel 14 van <strong>het</strong>KB Gezondheidstoezicht. Werkgevers mog<strong>en</strong> “ge<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re tests of medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>lat<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> dan <strong>de</strong>ze die <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eesheer kracht<strong>en</strong>s dit besluit maguitvoer<strong>en</strong>, inzon<strong>de</strong>rheid met e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r doel dan <strong>het</strong> stav<strong>en</strong> van <strong>de</strong> beslissing dat <strong>de</strong> kandidaatof werknemer die on<strong>de</strong>rworp<strong>en</strong> is aan <strong>de</strong> verplichte beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> gezondheid geschikt isin functie van <strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> werkpost of activiteit met welbepaald risico.”4. Mon<strong>de</strong>linge of schriftelijke informatiegaring, buit<strong>en</strong> <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>,lijk<strong>en</strong> wel geoorloofd. Zo laat CAO nr. 38, on<strong>de</strong>r voorwaard<strong>en</strong>, vraagstelling<strong>en</strong> naar gezondheidsgegev<strong>en</strong>stoe (cf. art. 11). En hoewel <strong>de</strong> Privacywet uitgaat van e<strong>en</strong> principieel verbod vanverwerking van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s, erk<strong>en</strong>t ook <strong>de</strong>ze wet, naast <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>,233 Parl.Doc., 51 e Zittingsperio<strong>de</strong>, nr. 2722/00, 49.82
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIElegitieme doeleind<strong>en</strong> van selectie als verantwoording voor <strong>de</strong> verwerking, on<strong>de</strong>r meer door teverwijz<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> recht<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werkgever met betrekking tot <strong>het</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>. Ook <strong>de</strong> WetMedische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> laat mon<strong>de</strong>linge informatiegaring, on<strong>de</strong>r voorwaard<strong>en</strong>, toe.De Privacycommissie beveelt wel aan om <strong>en</strong>kel vrag<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> gezondheidvan <strong>de</strong> kandidat<strong>en</strong> “wanneer e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> betrekking wordt beoogd”, “alsme<strong>de</strong> zich tebeperk<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> objectief noodzakelijke vrag<strong>en</strong>”.Mag er met (informatie over) <strong>de</strong> gezondheid rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong>selectiebeslissing? En zo ja, welke juridische test geldt er ter zake?1. In <strong>de</strong> eerste plaats mag <strong>de</strong> gezondheid van <strong>de</strong> werknemer of kandidaat-werknemer inaanmerking g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. Hierbij gaat <strong>het</strong> om <strong>het</strong>beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> geschiktheid van <strong>de</strong> kandidaat. De vraag die daarbij voorligt, is of <strong>de</strong> kandidaatmedisch voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> geschikt is om <strong>de</strong> functie uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>. Zoals hoger aangeduid, is hiere<strong>en</strong> zekere marge van discretie ver<strong>de</strong>digbaar, on<strong>de</strong>r controle van <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tieadviseur-arbeidsg<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>.2. De gezondheid van <strong>de</strong> werknemer of kandidaat-werknemer kan ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s in aanmerkingg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van e<strong>en</strong> relevantie- <strong>en</strong> noodzakelijkheidscriterium.De juridische test die hierbij di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> gehanteerd, lijkt niet zo e<strong>en</strong>duidig.Als regel geldt dat <strong>de</strong> gezondheid niet in aanmerking mag g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om discriminatoirered<strong>en</strong><strong>en</strong>. Maar <strong>het</strong> criterium gezondheid, of fysieke eig<strong>en</strong>schap, kan uitein<strong>de</strong>lijk wel in aanmerkingg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bij selectie van personeel.Het relevantiecriterium, zoals dit voortvloeit uit CAO nr. 38 inzake werving <strong>en</strong> selectie, is weliswaarvan verdi<strong>en</strong>stelijke aard, maar blijft op zich re<strong>de</strong>lijk flexibel. Op basis van <strong>de</strong>ze test is <strong>het</strong>gebruik van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s toegelat<strong>en</strong> “wanneer dit verband houdt met <strong>de</strong> functie of met<strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rneming, of indi<strong>en</strong> dit wettelijk wordt vereist of toegelat<strong>en</strong>”. Het Advies08/2002 van <strong>de</strong> Privacycommissie sluit hierbij aan, op grond van <strong>de</strong> Privacywet, <strong>en</strong> houdt <strong>het</strong> op<strong>de</strong> voorwaar<strong>de</strong> “wanneer e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> betrekking wordt beoogd”.De Antidiscriminatiewet hanteert <strong>de</strong> toets of <strong>het</strong> “directe on<strong>de</strong>rscheid objectief wordt gerechtvaardigddoor e<strong>en</strong> legitiem doel <strong>en</strong> <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> bereik<strong>en</strong> van dat doel pass<strong>en</strong>d <strong>en</strong>noodzakelijk zijn.” Het legitiem doel komt daarbij veel ruimer voor dan <strong>de</strong> “relevantie voor <strong>de</strong>functie” (CAO nr. 38) of e<strong>en</strong> “bepaal<strong>de</strong> betrekking” (Privacywet). Zelfs <strong>het</strong> argum<strong>en</strong>t van winstmaximalisatiekomt binn<strong>en</strong> <strong>het</strong> bereik van legitieme doeleind<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rneming.Belangrijker in <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet, lijkt dan ook <strong>de</strong> voorwaar<strong>de</strong> van pass<strong>en</strong>dheid <strong>en</strong> noodzakelijkheid.Dit veron<strong>de</strong>rstelt <strong>de</strong> vraag: wanneer is <strong>het</strong> aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van gezondheidsgegev<strong>en</strong>sin e<strong>en</strong> selectiebeslissing ‘pass<strong>en</strong>d <strong>en</strong> noodzakelijk’? 234 Het antwoord op <strong>de</strong>ze vraag laat veelmin<strong>de</strong>r beoor<strong>de</strong>lingsruimte toe dan <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong> legitimiteit van <strong>het</strong> doelein<strong>de</strong>. Het houdt234 De Privacywet sluit hierbij overig<strong>en</strong>s aan door te vereis<strong>en</strong> dat persoonsgegev<strong>en</strong>s “ter zake di<strong>en</strong><strong>en</strong>d” <strong>en</strong> “nietovermatig” zijn.83
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIEook meer in dan e<strong>en</strong> relevantievraag. Iets wat relevant is, is daarom nog niet noodzakelijk.Nastrev<strong>en</strong> van winst is legitiem, maar vindt m<strong>en</strong> <strong>het</strong> ‘pass<strong>en</strong>d’ dat <strong>de</strong> gezondheid van werknemersin functie van winstmaximalisatie e<strong>en</strong> rol speelt? Of kan <strong>de</strong> ‘noodzakelijkheid’ van <strong>het</strong>gebruik van gezondheidsinformatie voor doeleind<strong>en</strong> van winstmaximalisatie aangetoondword<strong>en</strong>?Dat <strong>de</strong> noodzakelijkheid van <strong>het</strong> gebruik van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s slechts aantoonbaar is,indi<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze gerelateerd is aan <strong>de</strong> functie waarvoor iemand wordt geselecteerd, dan wel aan <strong>de</strong>aard van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rneming, ligt niet uitdrukkelijk in <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet beslot<strong>en</strong>. Het relevantiebeginsel,hoewel intrinsiek e<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r str<strong>en</strong>g beginsel, legt in CAO nr. 38 <strong>de</strong>ze specifiekerelatie wel.Zo werd eer<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> rechtsleer, in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van bepaal<strong>de</strong> medische tests, <strong>de</strong> eis gesuggereerdvan “<strong>de</strong> absolute noodzakelijkheid (…) voor <strong>de</strong> realisatie van <strong>de</strong> arbeidsverhouding in ruime zin”,of nog dat <strong>de</strong> informatie “absoluut nodig is voor <strong>het</strong> behoorlijk vervull<strong>en</strong> van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst”,waaron<strong>de</strong>r dan wordt verstaan: informatie zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong>welke <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst nietbehoorlijk kan word<strong>en</strong> uitgevoerd; informatie zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong>welke <strong>de</strong> veiligheid van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e of<strong>de</strong>rd<strong>en</strong> in <strong>het</strong> gedrang komt. 235 De recht<strong>en</strong> van <strong>de</strong>rd<strong>en</strong>, namelijk collega’s of klant<strong>en</strong>, mog<strong>en</strong>daarbij dan in aanmerking word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. 236Om die red<strong>en</strong><strong>en</strong> valt wellicht te stell<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> noodzakelijkheid in <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet vraagtdat m<strong>en</strong> <strong>het</strong> gebruik van gezondheidsgegev<strong>en</strong>s bij selectie verantwoordt on<strong>de</strong>r verwijzing naare<strong>en</strong> aantal bijzon<strong>de</strong>re eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> welbepaal<strong>de</strong> functie of, wellicht on<strong>de</strong>r str<strong>en</strong>gerevoorwaard<strong>en</strong>, van <strong>de</strong> arbeidsrelatie in <strong>het</strong> algeme<strong>en</strong>.T<strong>en</strong>slotte is er nog <strong>de</strong> Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong>. Deze wet formuleert ook e<strong>en</strong> relevantie- offinaliteitsbeginsel <strong>en</strong> stelt dat biologische tests, medische on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> of mon<strong>de</strong>linge informatiegaringmet <strong>het</strong> oog op <strong>het</strong> verkrijg<strong>en</strong> van medische informatie over <strong>de</strong> gezondheidstoestand,of stamboominformatie, van e<strong>en</strong> werknemer of kandidaat-werknemer niet mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong>verricht om an<strong>de</strong>re red<strong>en</strong><strong>en</strong> dan die welke verband houd<strong>en</strong> met <strong>de</strong> huidige geschiktheid van <strong>de</strong>werknemer voor <strong>en</strong> <strong>de</strong> specifieke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van <strong>de</strong> op<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> betrekking (art. 3 § 1, lid 1).De vraag blijft of <strong>de</strong>ze juridische test str<strong>en</strong>ger is dan die van <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet.Hoe verhoudt <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet zich t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van an<strong>de</strong>re juridische bepaling<strong>en</strong>in dit domein?De vraag is welke <strong>de</strong> precieze toegevoeg<strong>de</strong> waar<strong>de</strong> is van <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet op <strong>het</strong>conceptuele vlak (zo wordt hier on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> handhavingsproblematiek buit<strong>en</strong> beschouwinggelat<strong>en</strong>).Op <strong>het</strong> eerste gezicht, zou m<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> dat t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>de</strong> huidige of toekomstigegezondheidstoestand, of <strong>de</strong> fysieke of g<strong>en</strong>etische eig<strong>en</strong>schap van e<strong>en</strong> persoon, <strong>de</strong> Antidiscriminatiewete<strong>en</strong> wel erg op<strong>en</strong> systeem van rechtvaardiging hanteert. Zo wordt er verwez<strong>en</strong> naar <strong>het</strong>235 R. BLANPAIN, “Het medisch beroepsgeheim <strong>en</strong> <strong>arbeidsrecht</strong>”, Or. 1988, 191; R. BLANPAIN, “AIDS-Richtlijn<strong>en</strong> vooron<strong>de</strong>rneming<strong>en</strong>”, T.S.R. 1988, 198-199.236 R. BLANPAIN, “AIDS-Richtlijn<strong>en</strong> voor on<strong>de</strong>rneming<strong>en</strong>”, l.c., 198-199.84
GEZONDHEID BIJ WERVING EN SELECTIE“legitiem doel” ter verantwoording van <strong>het</strong> gebruik van <strong>de</strong>ze bescherm<strong>de</strong> criteria. Dit is op zichzwakker dan <strong>het</strong> bestaan<strong>de</strong> relevantiebeginsel zoals CAO nr. 38 dit formuleert.Het criterium van <strong>de</strong> pass<strong>en</strong>dheid <strong>en</strong>, vooral, noodzakelijkheid, hebb<strong>en</strong> echter wel meer gewichtin e<strong>en</strong> juridische test. Dit kan in <strong>het</strong> bijzon<strong>de</strong>r belang hebb<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> bescherm<strong>de</strong> criterium‘fysieke eig<strong>en</strong>schap’, dat tot nog toe veel min<strong>de</strong>r uitdrukkelijk in bestaan<strong>de</strong> reglem<strong>en</strong>tering aanbod kwam. Indi<strong>en</strong> <strong>het</strong> ev<strong>en</strong>wel gaat om <strong>de</strong> gezondheid van werknemers of kandidaat-werknemers,lijkt <strong>de</strong> juridische toets van <strong>de</strong> Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> iets str<strong>en</strong>ger dan die van <strong>de</strong>Antidiscriminatiewet. Deze Wet Medische On<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> verwijst immers naar meer concretemaatstav<strong>en</strong>, zoals <strong>de</strong> ‘huidige’ geschiktheid (versus <strong>de</strong> huidige <strong>en</strong> <strong>de</strong> toekomstige in <strong>de</strong> Antidiscriminatiewet)<strong>en</strong> <strong>de</strong> ‘specifieke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van <strong>de</strong> op<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> betrekking’.E<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e nuance lijkt echter pass<strong>en</strong>d. In <strong>de</strong> toepassing van e<strong>en</strong> of an<strong>de</strong>re van <strong>de</strong> hogervermel<strong>de</strong> juridische tests, is e<strong>en</strong> waar<strong>de</strong>gelad<strong>en</strong> oor<strong>de</strong>el wellicht onvermij<strong>de</strong>lijk. Die on<strong>de</strong>rligg<strong>en</strong><strong>de</strong>beoor<strong>de</strong>ling kan minst<strong>en</strong>s zo belangrijk zijn als <strong>de</strong> juridische vormgeving van <strong>de</strong> te mak<strong>en</strong>afweging<strong>en</strong>.85
DE HANDHAVINGDE HANDHAVINGElke Europese richtlijn bepaalt dat <strong>de</strong> lidstat<strong>en</strong> ‘doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong>, ev<strong>en</strong>redige <strong>en</strong> afschrikk<strong>en</strong><strong>de</strong>’sancties moet<strong>en</strong> invoer<strong>en</strong> in geval van inbreuk op <strong>de</strong> wetgeving die <strong>de</strong> omzetting ervan waarborgt.237De lidstat<strong>en</strong> zijn gehoud<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> resultaatsverbint<strong>en</strong>is: ze blijv<strong>en</strong> vrij om <strong>de</strong> modaliteit<strong>en</strong> vanuitvoering te bepal<strong>en</strong>, on<strong>de</strong>r voorbehoud van <strong>de</strong> naleving van <strong>het</strong> principe van gelijkwaardigheidvan sanctionering.De Discriminatiewet van 25 februari 2003 had van bij <strong>het</strong> begin gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> relatief lichtestrafrechtelijke sanctionering, waarbij <strong>de</strong> discriminer<strong>en</strong><strong>de</strong> han<strong>de</strong>ling op zich niet strafrechtelijkwerd bestraft (behalve wanneer <strong>het</strong> ging om ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, in elk geval vóór <strong>de</strong> ge<strong>de</strong>eltelijkevernietiging door <strong>het</strong> Grondwettelijk Hof).In <strong>de</strong> lijn van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2003 geeft ook <strong>de</strong> nieuwe Discriminatiewet van 10 mei2007 <strong>de</strong> voorkeur aan <strong>het</strong> burgerrechtelijke luik dat <strong>de</strong> mogelijkheid biedt om <strong>de</strong> staking van <strong>de</strong>discriminatie alsook e<strong>en</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding te bekom<strong>en</strong>.BURGERRECHTELIJKE BEPALINGENNietigheid van teg<strong>en</strong>strijdige beding<strong>en</strong> <strong>en</strong> van clausules waarin wordt afgezi<strong>en</strong> van <strong>de</strong>bescherming van <strong>de</strong> Discriminatiewet 238De Europese richtlijn<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> <strong>de</strong> verplichting op te voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> systeem van nietigverklaringvan <strong>de</strong> discriminer<strong>en</strong><strong>de</strong> clausules die zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in contract<strong>en</strong>, maar ook in administratievedocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, collectieve overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> clausules die zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>die e<strong>en</strong>zijdig werd<strong>en</strong> opgesteld, zoals e<strong>en</strong> bedrijfsreglem<strong>en</strong>t. De Discriminatiewet van2003 voorzag <strong>en</strong>kel <strong>de</strong> nietigverklaring voor discriminatie in contract<strong>en</strong>.Het betreft e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> expliciete ge<strong>de</strong>eltelijke nietigheid. Door <strong>de</strong> nietigheid komt <strong>de</strong>discriminatie te vervall<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan <strong>de</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>el<strong>de</strong> <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> vor<strong>de</strong>r<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bevoor<strong>de</strong>el<strong>de</strong>.De nietigheidssanctie heeft <strong>en</strong>kel betrekking op <strong>het</strong> discriminatoire on<strong>de</strong>rscheid <strong>en</strong> bijgevolg nietop <strong>de</strong> volledige discriminatoire bepaling.Het principe van zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> levelling up is in lijn met <strong>het</strong> Europese recht 239 <strong>en</strong> met <strong>de</strong>Belgische cassatierechtspraak. 240Deze levelling up kan zware financiële consequ<strong>en</strong>ties hebb<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> werkgever.E<strong>en</strong> voorbeeld op <strong>het</strong> vlak van <strong>de</strong> gezondheid zijn premies die word<strong>en</strong> toegek<strong>en</strong>d aan werknemersdie nooit ziek zijn.237 Art. 17 Ka<strong>de</strong>rrichtlijn.238 Art. 15 Wet 10 mei 2007 ter bestrijding bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie.239 HvJ 8 april 1976, Defr<strong>en</strong>ne v. Belgische Luchtvaartmaatschappij NV Sab<strong>en</strong>a, C-43-75, Jur. 1976, 455; HvJ28 september 1994, Coloroll P<strong>en</strong>sion Trutees Ltd v. James Richard Russel e.a. <strong>en</strong> Coloroll Group Plc, C-200/91,Jur. 1994, I-04389.240 Cass. 17 januari 1994, Soc. Kron. 1994, 75.86
DE HANDHAVINGBescherming teg<strong>en</strong> represailles in <strong>de</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong>Met <strong>het</strong> oog op <strong>de</strong> conformiteit met <strong>de</strong> Europese vereist<strong>en</strong> werd voorzi<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze bepalinggebaseerd is op e<strong>en</strong> ‘weerlegbaar vermoed<strong>en</strong> van represailles’ <strong>en</strong> gesanctioneerd wordt door<strong>het</strong> alternatief herinschakeling/vergoeding, ook zou word<strong>en</strong> toegepast op e<strong>en</strong>zijdige wijziging<strong>en</strong>van <strong>de</strong> arbeidsvoorwaard<strong>en</strong> die niet gelijkstaan met e<strong>en</strong> verbreking.Deze bepaling beschermt tev<strong>en</strong>s <strong>de</strong> person<strong>en</strong> die optred<strong>en</strong> als getuig<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> aangegev<strong>en</strong>feit<strong>en</strong>.De bepaling<strong>en</strong> geld<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> voor werkgevers, maar tev<strong>en</strong>s voor an<strong>de</strong>re person<strong>en</strong> dieperson<strong>en</strong> in arbeidsbetrekking<strong>en</strong> tewerkstell<strong>en</strong> of opdracht<strong>en</strong> bezorg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vindt ook toepassingin <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van e<strong>en</strong> zelfstandige sam<strong>en</strong>werking.Wanneer e<strong>en</strong> klacht wordt ingedi<strong>en</strong>d door of t<strong>en</strong> voor<strong>de</strong>le van e<strong>en</strong> persoon weg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> sch<strong>en</strong>dingvan <strong>de</strong> Discriminatiewet, mag dieg<strong>en</strong>e teg<strong>en</strong> wie <strong>de</strong> klacht is ingedi<strong>en</strong>d ge<strong>en</strong> na<strong>de</strong>ligemaatregel treff<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e, behalve om red<strong>en</strong><strong>en</strong> die vreemd zijn aan <strong>de</strong>klacht. 241Inzake arbeidsbetrekking<strong>en</strong> word<strong>en</strong> na<strong>de</strong>lige maatregel<strong>en</strong> ge<strong>de</strong>finieerd als on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>beëindiging van <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst, <strong>de</strong> e<strong>en</strong>zijdige wijziging van <strong>de</strong> arbeidsvoorwaard<strong>en</strong> of<strong>de</strong> na<strong>de</strong>lige maatregel getroff<strong>en</strong> na <strong>de</strong> beëindiging van <strong>de</strong> arbeidsbetrekking. 242De bescherming geldt van zodra e<strong>en</strong> met red<strong>en</strong><strong>en</strong> omkle<strong>de</strong> klacht wordt ingedi<strong>en</strong>d of e<strong>en</strong>gerechtelijke procedure wordt opgestart.Wanneer <strong>de</strong> werkgever zich schuldig maakt aan na<strong>de</strong>lige maatregel<strong>en</strong> in strijd met <strong>de</strong> wet zal <strong>de</strong>werknemer of zijn belang<strong>en</strong>ver<strong>en</strong>iging vrag<strong>en</strong> om opnieuw in di<strong>en</strong>st te word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> voorwaard<strong>en</strong> als voorhe<strong>en</strong>. De werkgever moet zich binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> maand volg<strong>en</strong>d op <strong>het</strong>verzoek uitsprek<strong>en</strong>. Wanneer hij <strong>het</strong> verzoek tot re-integratie afwijst moet <strong>de</strong> werkgever aan <strong>de</strong>betrokk<strong>en</strong>e e<strong>en</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding betal<strong>en</strong>.E<strong>en</strong> beschermingsvoorzi<strong>en</strong>ing teg<strong>en</strong> represailles buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> arbeidsverhoudingDit is e<strong>en</strong> beschermingsmaatregel zon<strong>de</strong>r voorgaan<strong>de</strong> in <strong>de</strong> Belgische wetgeving waarvan <strong>de</strong>invoering verplicht is geword<strong>en</strong> door <strong>de</strong> Europese Richtlijn<strong>en</strong>.Deze maatregel loopt gelijk met <strong>de</strong> voorgaan<strong>de</strong>.E<strong>en</strong> forfaitaire scha<strong>de</strong>vergoedingDit is nieuw. In bepaal<strong>de</strong> omstandighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> als alternatief voor e<strong>en</strong> vergoeding volg<strong>en</strong>sgeme<strong>en</strong> recht biedt <strong>de</strong> Discriminatiewet van 10 mei 2007 <strong>het</strong> slachtoffer <strong>de</strong> mogelijkheid e<strong>en</strong>forfaitaire scha<strong>de</strong>vergoeding te vrag<strong>en</strong>. 243241 Art. 16 <strong>en</strong> 17 § 1 Wet 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> v<strong>en</strong> discriminatie.242 Art. 17 Wet ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie.243 Art. 18 Wet ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie.87
DE HANDHAVINGOn<strong>de</strong>r <strong>het</strong> systeem van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2003 bleek dat in sommige gevall<strong>en</strong> <strong>de</strong> toepassingvan <strong>het</strong> geme<strong>en</strong> recht van <strong>de</strong> contractuele <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>contractuele civiele verantwoor<strong>de</strong>lijkheid<strong>het</strong> slachtoffer niet <strong>de</strong> mogelijkheid bood om daadwerkelijk e<strong>en</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding tekrijg<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> scha<strong>de</strong> die hij had geled<strong>en</strong>.Het vooruitzicht van e<strong>en</strong> bevredig<strong>en</strong><strong>de</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding was zwak <strong>en</strong> vaag.E<strong>en</strong> voorbeeld kan dit illustrer<strong>en</strong>.E<strong>en</strong> sollicitant wordt niet aangeworv<strong>en</strong> omdat hij in e<strong>en</strong> rolstoel zit. Om <strong>de</strong> discriminatie die hijheeft on<strong>de</strong>rgaan te lat<strong>en</strong> vaststell<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t hij e<strong>en</strong> stakingvor<strong>de</strong>ring in. Zelfs wanneer m<strong>en</strong> veron<strong>de</strong>rsteltdat <strong>de</strong> stakingsrechter <strong>het</strong> bestaan van <strong>de</strong> aangevoer<strong>de</strong> discriminatie op basis vanhandicap vaststelt, is zijn macht beperkt. Hij kan <strong>de</strong> werkgever niet verplicht<strong>en</strong> <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komstte sluit<strong>en</strong>: dit gaat in teg<strong>en</strong> <strong>het</strong> beginsel van <strong>de</strong> wilsautonomie. Hij zal ook d<strong>en</strong>ietigverklaring niet kunn<strong>en</strong> uitsprek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst die <strong>de</strong> werkgever reedszou hebb<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re persoon.Wat hij nu wel kan, is <strong>het</strong> slachtoffer e<strong>en</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.Dit was on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2003 onmogelijk. Hij kon <strong>de</strong> werkgever niet verplicht<strong>en</strong>e<strong>en</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding te betal<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> gediscrimineer<strong>de</strong> sollicitant.De wetgever was to<strong>en</strong> in dit opzicht van m<strong>en</strong>ing dat <strong>het</strong> probleem van <strong>de</strong> scha<strong>de</strong>vergoeding nietkon word<strong>en</strong> toevertrouwd aan <strong>de</strong> rechtsmacht van <strong>de</strong> voorzitter, omdat <strong>het</strong> aangaan van <strong>de</strong><strong>de</strong>batt<strong>en</strong> over <strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> scha<strong>de</strong> niet ver<strong>en</strong>igbaar zou zijn met <strong>de</strong> snelheid van <strong>de</strong>procedure ‘zoals in kortgeding’. Bijgevolg moest <strong>het</strong> slachtoffer van <strong>de</strong> discriminatie e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>reprocedure start<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> gron<strong>de</strong>, om <strong>de</strong> vergoeding te bekom<strong>en</strong> van <strong>de</strong> scha<strong>de</strong> die hij hadgeled<strong>en</strong>.Het was dan weinig waarschijnlijk dat hij aan <strong>het</strong> ein<strong>de</strong> van e<strong>en</strong> lange procedure e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijkescha<strong>de</strong>vergoeding kon krijg<strong>en</strong>. Om morele scha<strong>de</strong> te vergoed<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>de</strong> Belgischerechtbank<strong>en</strong> immers <strong>de</strong> neiging om <strong>het</strong> slachtoffer e<strong>en</strong> symbolische euro te sch<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, terwijl <strong>de</strong>materiële scha<strong>de</strong> vaak moeilijk kan word<strong>en</strong> bewez<strong>en</strong>: <strong>het</strong> slachtoffer kan hoogst<strong>en</strong>s e<strong>en</strong>vergoeding vrag<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> ‘verlies van e<strong>en</strong> kans’.De forfaitarisering van <strong>de</strong> scha<strong>de</strong> zou volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> regering e<strong>en</strong> dubbel voor<strong>de</strong>el bied<strong>en</strong>.Ze zou <strong>de</strong> <strong>de</strong>batt<strong>en</strong> inkort<strong>en</strong>: niets zou dan nog belett<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> stakingsrechter zelf <strong>de</strong> da<strong>de</strong>rvan <strong>de</strong> discriminatie veroor<strong>de</strong>elt tot <strong>de</strong> geforfaitariseer<strong>de</strong> scha<strong>de</strong>loosstelling. Daarnaast zou <strong>de</strong>forfaitarisering <strong>het</strong> slachtoffer uitzicht bied<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> daadwerkelijke vergoeding in plaats van <strong>de</strong>symbolische euro.De regering vond dat als m<strong>en</strong> ervoor kiest, zoals dit <strong>het</strong> geval is bij <strong>de</strong> nieuwe Discriminatiewet,<strong>het</strong> strafrechtelijke luik van <strong>de</strong> strijd teg<strong>en</strong> discriminatie drastisch in te perk<strong>en</strong>, <strong>de</strong> invoering van<strong>de</strong>rgelijke forfaitaire scha<strong>de</strong>vergoeding noodzakelijk zou zijn opdat <strong>het</strong> Belgische recht e<strong>en</strong>“doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong>, ev<strong>en</strong>redige <strong>en</strong> afschrikk<strong>en</strong><strong>de</strong> sanctie” kan blijv<strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> discriminatie,zoals vereist door <strong>de</strong> Europese richtlijn<strong>en</strong>.Maar afgezi<strong>en</strong> daarvan is <strong>de</strong> vernieuwing eig<strong>en</strong>lijk beperkt.De forfaitarisering heeft <strong>en</strong>kel betrekking op <strong>de</strong> scha<strong>de</strong>loosstelling voor morele scha<strong>de</strong> dieverband houdt met <strong>het</strong> begaan van e<strong>en</strong> discriminatie binn<strong>en</strong> <strong>het</strong> toepassingsgebied van <strong>de</strong> wet.Wanneer <strong>het</strong> gaat om <strong>de</strong> vergoeding van morele scha<strong>de</strong> die verband houdt met <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> discriminatiezal <strong>het</strong> geme<strong>en</strong> recht van toepassing zijn.Door in <strong>de</strong> wet zelf e<strong>en</strong> bepaald bedrag voor morele scha<strong>de</strong>vergoeding op te nem<strong>en</strong> beperktm<strong>en</strong> zich tot <strong>de</strong> vervanging van <strong>de</strong> willekeur van <strong>de</strong> rechter door <strong>de</strong> willekeur van <strong>de</strong> wetgever.88
DE HANDHAVINGIn <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> arbeidsbetrekking<strong>en</strong> <strong>de</strong>kt <strong>de</strong> forfaitaire scha<strong>de</strong>vergoeding zowel <strong>de</strong> materiëleals morele scha<strong>de</strong>.De da<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> discriminatie krijgt daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> <strong>de</strong> mogelijkheid om <strong>het</strong> bedrag waartoe hij isveroor<strong>de</strong>eld te halver<strong>en</strong>, wanneer hij kan aanton<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> scha<strong>de</strong>lijke gedrag dat wordt aangeklaagddoor <strong>het</strong> slachtoffer, bijvoorbeeld <strong>de</strong> weigering van aanwerving, zich ook zou hebb<strong>en</strong>voorgedaan wanneer <strong>de</strong> discriminatie niet zou hebb<strong>en</strong> plaatsgevond<strong>en</strong>.Wat hiermee juist bedoeld wordt is niet geheel dui<strong>de</strong>lijk, want waarom zou m<strong>en</strong> nog scha<strong>de</strong>vergoedingmoet<strong>en</strong> betal<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> sprake is van discriminatie?Gaat <strong>het</strong> om e<strong>en</strong> discriminatie inzake werkgeleg<strong>en</strong>heid, dan kan <strong>het</strong> slachtoffer ofwel <strong>de</strong> reëelgeled<strong>en</strong> – te bewijz<strong>en</strong> – scha<strong>de</strong> claim<strong>en</strong>, ofwel e<strong>en</strong> brutoloon van 6 maand<strong>en</strong>.Kan <strong>de</strong> da<strong>de</strong>r aanton<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> scha<strong>de</strong>lijke behan<strong>de</strong>ling zich ook zou hebb<strong>en</strong> voorgedaan als erge<strong>en</strong> discriminatie bij te pas kwam, dan wordt <strong>het</strong> te betal<strong>en</strong> brutoloon teruggebracht tot driemaand<strong>en</strong>. Bijvoorbeeld: e<strong>en</strong> werkgever weigert gehandicapt<strong>en</strong> aan te nem<strong>en</strong>. Als hij aantoontdat <strong>het</strong> slachtoffer toch niet in di<strong>en</strong>st zou zijn g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> omdat hij niet beschikte over <strong>het</strong> nodigediploma, moet hij toch drie maand<strong>en</strong> brutoloon betal<strong>en</strong>. Zoals eer<strong>de</strong>r gesteld vind<strong>en</strong> wij dit e<strong>en</strong>absur<strong>de</strong> bepaling, waarom moet er scha<strong>de</strong>vergoeding word<strong>en</strong> betaald indi<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> sprake isvan discriminatie?Zit <strong>de</strong> discriminatie buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid, dan kan <strong>het</strong> slachtoffer ofwel <strong>de</strong> reële scha<strong>de</strong>vrag<strong>en</strong> ofwel e<strong>en</strong> forfaitair bedrag van 650 tot 1300 euro. 244In min<strong>de</strong>r dan drie maand<strong>en</strong> moet <strong>het</strong> slachtoffer word<strong>en</strong> vergoed <strong>en</strong> <strong>de</strong> da<strong>de</strong>r word<strong>en</strong> gestraft,zon<strong>de</strong>r dat e<strong>en</strong> procedure t<strong>en</strong> gron<strong>de</strong> moet word<strong>en</strong> gestart.Er moet op gewez<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> slachtoffer steeds vrij is <strong>de</strong> vergoeding na te strev<strong>en</strong> van <strong>de</strong>scha<strong>de</strong> die hij heeft geled<strong>en</strong> door toepassing van <strong>het</strong> geme<strong>en</strong> recht van <strong>de</strong> contractuele of <strong>de</strong>buit<strong>en</strong>contractuele aansprakelijkheid <strong>en</strong> niet door toepassing van <strong>de</strong> voorgestel<strong>de</strong> forfaits. Dezezijn dus ge<strong>en</strong>szins dwing<strong>en</strong>d voor <strong>het</strong> slachtoffer. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> staat <strong>de</strong> forfaitaire scha<strong>de</strong>vergoedingslechts op<strong>en</strong> voor één <strong>en</strong>kel slachtoffer <strong>en</strong> niet voor belang<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> of institutioneleactor<strong>en</strong>, zoals <strong>het</strong> C<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> racismebestrijding die gemachtigd zijne<strong>en</strong> inbreuk op <strong>de</strong> Discriminatiewet aan te gev<strong>en</strong>.De stakingsvor<strong>de</strong>ringHet mo<strong>de</strong>l van <strong>de</strong>ze stakingsvor<strong>de</strong>ring werd overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> van <strong>de</strong> stakingsvor<strong>de</strong>ring voorzi<strong>en</strong> in<strong>de</strong> Discriminatiewet van 25 februari 2003. 245 Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> parlem<strong>en</strong>taire voorbereiding van <strong>de</strong>zewet werd geponeerd dat één van <strong>de</strong> doeltreff<strong>en</strong>dste wijz<strong>en</strong> om discriminatie te bestrijd<strong>en</strong> erinbestaat aan <strong>de</strong> rechter <strong>de</strong> mogelijkheid te gev<strong>en</strong> zeer snel e<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> te mak<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> discriminer<strong>en</strong>dgedrag. 246244 Het bedrag van 1300 euro zal in alle gevall<strong>en</strong> lager zijn dan 6 maand<strong>en</strong> brutoloon, wat dan <strong>de</strong> vraag doet rijz<strong>en</strong> of<strong>het</strong> gemaakte on<strong>de</strong>rscheid zelf niet in strijd is met <strong>de</strong> artikel<strong>en</strong> 10 <strong>en</strong> 11 van <strong>de</strong> Grondwet.245 Artikel 20 Wet 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie.246 Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat 1999, nr. 2-12/1, 6; Verslag nam<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Commissie voor <strong>de</strong> justitie uitgebracht door mevrouwKaçar, Parl.Doc. S<strong>en</strong>aat 2001-02, nr. 2-12/15, 9.89
DE HANDHAVINGVoor <strong>de</strong> in <strong>de</strong> Discriminatiewet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> stakingsvor<strong>de</strong>ring heeft <strong>de</strong> vor<strong>de</strong>ring inzakehan<strong>de</strong>lspraktijk<strong>en</strong> mo<strong>de</strong>l gestaan. 247De vor<strong>de</strong>ringsgerechtigd<strong>en</strong> 248 krijg<strong>en</strong> <strong>de</strong> mogelijkheid e<strong>en</strong> beroep te do<strong>en</strong> op <strong>de</strong> voorzitter van<strong>de</strong> rechtbank van eerste aanleg of, naar gelang <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> daad, <strong>de</strong> voorzitter van <strong>de</strong><strong>arbeidsrecht</strong>bank of van <strong>de</strong> rechtbank van koophan<strong>de</strong>l, om <strong>het</strong> bestaan vast te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong>staking te bevel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> discriminer<strong>en</strong><strong>de</strong> han<strong>de</strong>ling.Voor <strong>het</strong> instell<strong>en</strong> van <strong>de</strong> stakingsvor<strong>de</strong>ring moet door <strong>de</strong> eis<strong>en</strong><strong>de</strong> partij ge<strong>en</strong> scha<strong>de</strong> of gevaarvoor scha<strong>de</strong> bewez<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Bewijs van misk<strong>en</strong>ning van <strong>de</strong> norm volstaat. 249Van zodra <strong>de</strong> rechter <strong>het</strong> bestaan van <strong>de</strong> wetsovertreding vaststelt moet hij <strong>de</strong>ze do<strong>en</strong> ophoud<strong>en</strong>.Hoe gering <strong>de</strong>ze overtreding ook is.De stakingsvor<strong>de</strong>ring wordt ingesteld <strong>en</strong> behan<strong>de</strong>ld ‘zoals in kort geding’. Dit wil dus zegg<strong>en</strong> datover <strong>de</strong> stakingsvor<strong>de</strong>ring recht moet word<strong>en</strong> gedaan via e<strong>en</strong> snelle rechtspleging die verlooptvolg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> ‘vorm<strong>en</strong> van kort geding’, <strong>de</strong> regels van art. 148-149 GW <strong>en</strong> art. 1035-1041 Ger. W.vind<strong>en</strong> in principe toepassing.De voorzitter van <strong>de</strong> rechtbank die over <strong>de</strong> stakingsvor<strong>de</strong>ring oor<strong>de</strong>elt moet zich immers t<strong>en</strong>gron<strong>de</strong> uitsprek<strong>en</strong> over <strong>de</strong> vraag of <strong>de</strong> bepaling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> discriminatiewet al dan niet zijn overtred<strong>en</strong>.De voorzitter van <strong>de</strong> rechtbank kan daarnaast bevel<strong>en</strong> dat zijn beslissing of <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>vatting diehij opstelt wordt aangeplakt tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> door hem bepaal<strong>de</strong> termijn, zowel buit<strong>en</strong> als binn<strong>en</strong> <strong>de</strong>inrichting<strong>en</strong> van <strong>de</strong> overtre<strong>de</strong>r of <strong>de</strong> lokal<strong>en</strong> die hem toebehor<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat zijn vonnis of <strong>de</strong>sam<strong>en</strong>vatting ervan in krant<strong>en</strong> of op <strong>en</strong>ige an<strong>de</strong>re wijze word<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>dgemaakt. 250 Dit alles op<strong>de</strong> kost<strong>en</strong> van <strong>de</strong> overtre<strong>de</strong>r.De voorzitter heeft <strong>de</strong> mogelijkheid om <strong>de</strong> opheffing van <strong>de</strong> staking te bevel<strong>en</strong> van zodrabewez<strong>en</strong> is dat e<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> werd gemaakt aan <strong>de</strong> overtreding van <strong>de</strong> Discriminatiewet.M<strong>en</strong> kan wel stell<strong>en</strong> dat dit e<strong>en</strong> bizarre bepaling is. Ofwel is <strong>het</strong> bij <strong>de</strong> opheffing zeker dat <strong>de</strong>overtreding niet meer voortduurt of zal word<strong>en</strong> herhaald <strong>en</strong> dan is <strong>de</strong> opheffing van <strong>het</strong>stakingsbevel eig<strong>en</strong>lijk nutteloos, ofwel is dit niet zeker <strong>en</strong> dan is <strong>de</strong> opheffing van <strong>het</strong> stakingsbevele<strong>en</strong> vrijbrief voor <strong>de</strong> discriminatie die initieel verbod<strong>en</strong> werd. 251De stakingsrechter kan daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong>, op verzoek van <strong>het</strong> slachtoffer van <strong>de</strong> discriminatie of vane<strong>en</strong> van <strong>de</strong> groepering<strong>en</strong> die in rechte kunn<strong>en</strong> optred<strong>en</strong>, <strong>de</strong>g<strong>en</strong>e die <strong>de</strong> discriminatie heeftgepleegd veroor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> betaling van e<strong>en</strong> dwangsom wanneer aan <strong>de</strong> discriminatie ge<strong>en</strong>ein<strong>de</strong> is gemaakt. Daarbij doet <strong>de</strong> rechter uitspraak overe<strong>en</strong>komstig <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e regels inzake<strong>de</strong> dwangsom van <strong>het</strong> Gerechtelijk Wetboek, met name artikel<strong>en</strong> 1385bis – 1385novies Ger. W.Deze regels bepal<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> dwangsom niet kan word<strong>en</strong> opgelegd t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van vor<strong>de</strong>ring<strong>en</strong>ter zake van <strong>de</strong> nakoming van arbeidsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>. In bepaald rechtsleer wordt voorgehoud<strong>en</strong>dat aangezi<strong>en</strong> <strong>het</strong> verbod voor <strong>de</strong> werkgever om te discriminer<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verplichting is, dieweliswaar zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst niet zou zijn ontstaan maar als dusdanig niet247 Art. 55 Han<strong>de</strong>lspraktijk<strong>en</strong>wet 1971.248 Het slachtoffer, <strong>de</strong> groepering<strong>en</strong> met collectief actierecht.249 P. TAELMAN, “De stakingsvor<strong>de</strong>ring in <strong>de</strong> antidiscriminatiewet, e<strong>en</strong> maat voor niets?”, NjW 2004, 507-508.250 Indi<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze maatregel<strong>en</strong> ertoe kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> gewraakte daad of <strong>de</strong> uitwerking ervan ophoud<strong>en</strong>.251 Zie in <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> zin J. STUYCK (ed), Han<strong>de</strong>lspraktijk<strong>en</strong> anno 1996, Antwerp<strong>en</strong>, Kluwer, 1996, 227 <strong>en</strong> 258, nr. 61.90
DE HANDHAVINGk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d is voor <strong>de</strong>ze overe<strong>en</strong>komst, e<strong>en</strong> dwangsom t<strong>en</strong> laste van <strong>de</strong> werkgever kan word<strong>en</strong>uitgesprok<strong>en</strong>. 252Deze rechtsleer baseert zich op cassatierechtspraak die zegt dat artikel 1385bis Ger. W. nietverbiedt dat e<strong>en</strong> dwangsom wordt opgelegd ter nakoming van bepaal<strong>de</strong> verplichting<strong>en</strong> dieweliswaar zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst niet zoud<strong>en</strong> zijn ontstaan maar ge<strong>en</strong> betrekkinghebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> verplichting<strong>en</strong> die k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d zijn voor <strong>de</strong> arbeidsovere<strong>en</strong>komst. 253Vernieuwing<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> stakingsvor<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 10 mei 2007 zijn :- <strong>de</strong> mogelijkheid die <strong>de</strong> stakingsrechter wordt gebod<strong>en</strong> om <strong>de</strong> da<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> betwistediscriminatie te veroor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> forfaitaire scha<strong>de</strong>loosstelling die werd ingevoerd door d<strong>en</strong>ieuwe wet.- <strong>de</strong> toek<strong>en</strong>ning van e<strong>en</strong> vor<strong>de</strong>ringsrecht aan <strong>het</strong> Op<strong>en</strong>baar Ministerie of <strong>het</strong> arbeidsauditoraat,om e<strong>en</strong> stakingvor<strong>de</strong>ring in te stell<strong>en</strong>.- <strong>de</strong> invoering van e<strong>en</strong> contempt of court misdrijf, waarbij <strong>het</strong> niet-nalev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> stakingsbeveluitgesprok<strong>en</strong> door <strong>de</strong> stakingsrechter strafbaar wordt gesteld.Spijtig g<strong>en</strong>oeg werd er in <strong>de</strong> nieuwe wet we<strong>de</strong>rom niet voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> verplichte meldingsplicht– bijvoorbeeld aan <strong>het</strong> C<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> racismebestrijding – van <strong>de</strong>gerechtelijke uitsprak<strong>en</strong> die op basis van <strong>de</strong> Discriminatiewet word<strong>en</strong> gewez<strong>en</strong>.Uit <strong>de</strong> rechtspraak die geveld werd in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> Discriminatiewet van 25 februari 2003blijkt dat <strong>het</strong> bevel tot stak<strong>en</strong> voornamelijk e<strong>en</strong> principieel belang heeft. De rechters beperkt<strong>en</strong>zich veelal tot e<strong>en</strong> vaststelling van feit<strong>en</strong> van discriminatie <strong>en</strong> <strong>het</strong> bevel tot stak<strong>en</strong> heeft maarrelevantie voor <strong>het</strong> geval e<strong>en</strong> discriminatoir niet-aangeworv<strong>en</strong> werknemer zich in <strong>de</strong> toekomstopnieuw kandidaat zou stell<strong>en</strong>. 254De rechtspraak lijkt aan te nem<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> discriminatoire ontslaghan<strong>de</strong>ling, e<strong>en</strong>s g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, nietkan gestaakt word<strong>en</strong>. 255Door <strong>de</strong> nieuwe bevoegdheid van <strong>de</strong> voorzitters om e<strong>en</strong> forfaitaire scha<strong>de</strong>vergoeding toe tek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> zal <strong>de</strong> stakingsvor<strong>de</strong>ring wellicht aan belang winn<strong>en</strong>. 256De ver<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> bewijslastIn navolging van <strong>de</strong> Europese richtlijn<strong>en</strong> voorzag <strong>de</strong> Discriminatiewet van 2003 in e<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>lingv<strong>en</strong> <strong>de</strong> bewijslast.Wanneer <strong>het</strong> slachtoffer, <strong>het</strong> C<strong>en</strong>trum of e<strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisatie voor <strong>het</strong> bevoeg<strong>de</strong> gerechtfeit<strong>en</strong>, zoals statistische gegev<strong>en</strong>s of praktijktests, aanvoert die <strong>het</strong> bestaan van e<strong>en</strong> directe ofindirecte discriminatie kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong>, valt <strong>de</strong> bewijslast dat er ge<strong>en</strong> discriminatie is,t<strong>en</strong> laste van <strong>de</strong> verweer<strong>de</strong>r. 257Het is dus ge<strong>en</strong> automatische omkering van <strong>de</strong> bewijslast. Deg<strong>en</strong>e die beweert <strong>het</strong> slachtoffervan discriminatie te zijn, moet immers eerst voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> feit<strong>en</strong> aanvoer<strong>en</strong> waaruit e<strong>en</strong> mogelijkediscriminatie blijkt, <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> prima facie discriminatie.252 B. BLANPAIN, “Gelijke behan<strong>de</strong>ling”, Actuele voorinformatie – Overlegorgan<strong>en</strong>, Mechel<strong>en</strong>, Kluwer, nr. 284.1, 7;C. BAYART, “De discriminatiewet”, Or. 2003, 60.253 Cass. 30 november 1998, R.W. 1998-99, 1388.254 Vz. Arbrb. Brussel 30 november 2006, A.R. nr. 39/06, onuitg.255 Vz. Arbrb. Antwerp<strong>en</strong> 12 februari 2007, EV 0152, onuitg.256 A. WITTERS <strong>en</strong> I. VERHELST, “Nieuwe discriminatieregels in arbeidszak<strong>en</strong>”, Or. 2007, 180-183.257 Artikel 19 § 3 Discriminatiewet van 25 februari 2003.91
DE HANDHAVINGBij directe discriminatie moet <strong>het</strong> slachtoffer van <strong>de</strong> discriminatie in principe bewijz<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong>verschil in behan<strong>de</strong>ling werd gemaakt <strong>en</strong> dat <strong>het</strong> verschil rechtstreeks gebaseerd is op <strong>het</strong>verbod<strong>en</strong> criterium (bv. handicap). Het bewijs van <strong>het</strong> twee<strong>de</strong> elem<strong>en</strong>t, met name <strong>het</strong> causaalverband <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>het</strong> verschil in behan<strong>de</strong>ling <strong>en</strong> <strong>de</strong> discriminatiegrond valt eig<strong>en</strong>lijk moeilijk telever<strong>en</strong>. Nu geldt dat wanneer <strong>het</strong> slachtoffer elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aandraagt die discriminatie kunn<strong>en</strong>do<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong>, <strong>het</strong> niet langer aan <strong>het</strong> slachtoffer is om <strong>het</strong> causaal verband aan te ton<strong>en</strong>,maar <strong>de</strong> verweer<strong>de</strong>r di<strong>en</strong>t aan te ton<strong>en</strong> dat er ge<strong>en</strong> causaal verband bestaat <strong>tuss<strong>en</strong></strong> <strong>het</strong> verschilin behan<strong>de</strong>ling <strong>en</strong> <strong>de</strong> discriminatiegrond. Concreet betek<strong>en</strong>t dit dat <strong>de</strong> verweer<strong>de</strong>r moet aanton<strong>en</strong>op grond van welk motief <strong>het</strong> verschil in behan<strong>de</strong>ling dan wel werd doorgevoerd.Stel dat e<strong>en</strong> gehandicapte werknemer wordt afgewez<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> selectieprocedure, terwijl e<strong>en</strong>niet-gehandicapte werknemer wordt aangeworv<strong>en</strong>. Om zijn discriminatieclaim hard te mak<strong>en</strong>moet <strong>de</strong> gehandicapte werknemer bewijz<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> verschil in behan<strong>de</strong>ling werd doorgevoerd- <strong>de</strong> niet-gehandicapte werd aangeworv<strong>en</strong> <strong>en</strong> hij niet - <strong>en</strong> dat dit verschil in behan<strong>de</strong>ling(<strong>de</strong> niet-aanwerving) <strong>het</strong> gevolg is van zijn handicap. In <strong>de</strong> mate dat <strong>de</strong> gehandicapte werknemergegev<strong>en</strong>s aandraagt die discriminatie kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong>, moet <strong>de</strong> werkgever aanton<strong>en</strong>dat <strong>de</strong> gehandicapte werknemer niet op grond van zijn handicap werd gediscrimineerd.Concreet zal <strong>de</strong> werkgever moet<strong>en</strong> uitlegg<strong>en</strong> waarom <strong>de</strong> niet-gehandicapte werknemer <strong>de</strong> voorkeurg<strong>en</strong>oot.De Discriminatiewet van 2003 bepaal<strong>de</strong> dat <strong>de</strong> notie praktijktest ver<strong>de</strong>r di<strong>en</strong><strong>de</strong> ingevuld teword<strong>en</strong> door <strong>de</strong> Koning, <strong>het</strong>ge<strong>en</strong> nooit gebeurd is.In <strong>de</strong> nieuwe Discriminatiewet van 10 mei 2007 werd <strong>het</strong> principe overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>ruitgewerkt. 258Er wordt bevestigd dat <strong>de</strong> regels geld<strong>en</strong> in alle gerechtelijke procedures, met uitzon<strong>de</strong>ring vanstrafprocedures.De nieuwe Discriminatiewet bepaalt dat prima facie directe discriminatie on<strong>de</strong>r meer aangetoondkan word<strong>en</strong> op basis van:- gegev<strong>en</strong>s waaruit e<strong>en</strong> bepaald patroon van ongunstige behan<strong>de</strong>ling blijkt t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> vanperson<strong>en</strong> die drager zijn van e<strong>en</strong> welbepaald beschermd criterium; on<strong>de</strong>r meer verschill<strong>en</strong><strong>de</strong>los van elkaar gemaakte melding<strong>en</strong> bij <strong>het</strong> C<strong>en</strong>trum of e<strong>en</strong> belang<strong>en</strong>ver<strong>en</strong>iging (<strong>de</strong> zgn.patroonsgegev<strong>en</strong>s);- gegev<strong>en</strong>s waaruit blijkt dat <strong>de</strong> situatie van <strong>het</strong> slachtoffer van <strong>de</strong> ongunstige behan<strong>de</strong>lingvergelijkbaar is met <strong>de</strong> situatie van <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>tiepersoon.Om e<strong>en</strong> prima facie indirecte discriminatie aan te ton<strong>en</strong>, kan <strong>het</strong> slachtoffer zich on<strong>de</strong>r meerbaser<strong>en</strong> op:- algem<strong>en</strong>e statistiek<strong>en</strong> over <strong>de</strong> situatie van <strong>de</strong> groep waartoe <strong>het</strong> slachtoffer van <strong>de</strong>discriminatie behoort of feit<strong>en</strong> van algem<strong>en</strong>e bek<strong>en</strong>dheid;- <strong>het</strong> gebruik van e<strong>en</strong> intrinsiek verdacht criterium van on<strong>de</strong>rscheid;- elem<strong>en</strong>tair statistisch materiaal waaruit e<strong>en</strong> ongunstige behan<strong>de</strong>ling blijkt.De praktijktests word<strong>en</strong> niet meer behan<strong>de</strong>ld in <strong>de</strong> nieuwe wet. Maar niets belet dat praktijktestsgebruikt word<strong>en</strong>, voor zover ze uiteraard op rechtmatige wijze word<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d.258 Artikel 27-28 Wet 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie.92
DE HANDHAVINGSTRAFRECHTELIJKE BEPALINGENDe Belgische wetgever koos voor e<strong>en</strong> relatief lichte strafrechtelijke sanctionering, daarbijuitdrukkelijk <strong>de</strong> voorkeur gev<strong>en</strong>d aan <strong>het</strong> burgerrechtelijke luik van <strong>de</strong> rechtsbescherming.Discriminatie zelf is in principe niet strafbaar gesteld, behalve discriminatie op grond van ras in<strong>de</strong> arbeidsbetrekking<strong>en</strong>. 259Het aanzett<strong>en</strong> tot discriminatie, haat of geweld jeg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> persoon, e<strong>en</strong> groep, e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapof <strong>de</strong> led<strong>en</strong> ervan, weg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bescherm<strong>de</strong> criteria is wel strafbaar. 260Voorwaar<strong>de</strong> daartoe is dat dit gebeurt in <strong>de</strong> omstandighed<strong>en</strong> zoals opgesomd in artikel 444 van<strong>het</strong> Strafwetboek.Daarnaast kunn<strong>en</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> in statutair di<strong>en</strong>stverband gestraft word<strong>en</strong> omwille van discriminaties.261 Werknemers in loondi<strong>en</strong>st kunn<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> gestraft.Voor <strong>de</strong> toepassing van <strong>de</strong> strafbepaling<strong>en</strong> wordt on<strong>de</strong>r discriminatie verstaan: opzettelijkedirecte discriminatie, opzettelijke indirecte discriminatie, opdracht tot discriminer<strong>en</strong> <strong>en</strong> intimidatieop grond van <strong>de</strong> bescherm<strong>de</strong> criteria, alsook <strong>de</strong> weigering tot <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> van re<strong>de</strong>lijke aanpassing<strong>en</strong>voor person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap.Het is niet dui<strong>de</strong>lijk welke vorm van opzet er vereist is.De wetgever hield ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing met <strong>de</strong> opmerking<strong>en</strong> van <strong>het</strong> Grondwettelijk Hof 262 datindirecte discriminatie nooit opzettelijk kan zijn <strong>en</strong> daarvoor bijgevolg ge<strong>en</strong> strafrechtelijkebestraffing kan word<strong>en</strong> toegelat<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> zulks altijd opzet vereist.Zoels eer<strong>de</strong>r gezegd is <strong>de</strong> partij die zich niet voegt naar e<strong>en</strong> vonnis of arrest in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r vane<strong>en</strong> stakingsvor<strong>de</strong>ring ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s strafbaar.259 Artikel 24 Racismewet van 10 mei 2007.260 Artikel 22 Wet 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaal<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van discriminatie.261 Artikel 23 Discriminatiewet 2007.262 Arbitragehof 6 oktober 2004, nr. 157/2004.93