Risico's bij duiken door de brandweer - Inspectie SZW

Risico’s bijduiken doorde brandweerInspectierapport 2009

InhoudsopgaveVoorwoord 31. Opzet en uitvoering van de inspectie 51.1 Aanleiding en vraagstelling 51.2 De uitvoering van de inspectie 51.3 Welke risico’s zijn onderzocht? 61.4 Voorbereiding en communicatie 62. Inspectieresultaten 92.1 Risico-inventarisatie en werkinstructie: niet aanwezig, niet geschikt of onvolledig 92.2 Gebrek aan scholing en duikkennis; geen besef van de risico’s 102.3 Arbobeleid niet aanwezig of ontoereikend; geen lerend vermogen 112.4 Certificaatvereisten: medische keuring te laat en/of door onbevoegde artsen 122.5 Duikuitrusting: vaak niet toegesneden op duiker en slecht onderhouden 122.6 Urgente maatregelen 133. Overige inspectieresultaten 153.1 Leidraad, brandweerwet of arbowet? 153.2 Diploma brandweerduiken en duikercertificaat categorie a scuba-duiken 153.3 Organisatie van oproep: vrij instroomprofiel of piket? 163.4 SSE-duiken, wel of niet geschikt voor de brandweer? 163.5 Grote verschillen tussen brandweerkorpsen 164. Conclusies 195. Actuele ontwikkelingen 215.1 Veiligheidsregio’s 215.2 Hervormingen bij de korpsen 215.3 Beleidsontwikkelingen: nieuwe opleidingseisen, certificering, brandweeronderwijsraad. 225.4 Andere projecten en initiatieven 226. Aanbevelingen 23Bijlage De inspectieresultaten in cijfers 27Risico’s bij het brandweerduiken | 1

2 | Risico’s bij het brandweerduiken

VoorwoordWerken als brandweerman of -vrouw is een nobele maar tegelijkertijd ook een gevaarlijke taak. Dit geldt mogelijk nog meervoor de functie van brandweerduiker. Het overlijden van twee brandweerduikers in 2007 en 2008 maakt dit op pijnlijkewijze duidelijk.Uit inspecties van de Arbeidsinspectie in 2008 en 2009 blijkt dat de eigen veiligheid van de brandweerduikers op essentiëlepunten tekortschiet. Zo constateerde de inspectie een gebrek aan noodzakelijke duikkennis, een weinig ontwikkeldrisico- en veiligheidsbewustzijn en ontbrekend arbobeleid. Dat geldt bijna voor alle brandweerkorpsen met een duikteam.Deze situatie is bijzonder zorgwekkend, temeer de inspecties die in 2006 werden uitgevoerd lieten zien dat de naleving in dekorpsen bij het duiken zeer te wensen overliet.Korpsen hebben de interventies van de inspecties overwegend als confronterend ervaren. Er is een algeheel besef ontstaandat zij serieus met de eigen veiligheid aan de slag moeten. Om de situatie te verbeteren zijn inmiddels de nodige initiatievengenomen. Landelijk zijn er zelf forse veranderingen doorgevoerd. Ik noem hier de herziening en aanscherping van debrandweerduikexamens. Met de ontwikkeling van veiligheidsregio’s worden eveneens stappen in de goede richting gezet.De vernieuwing van het brandweerduiken staat echter nog maar aan het begin. Verdere professionalisering van hetbrandweerduiken, met veiligheid als belangrijkste invalshoek, is van het allergrootste belang. Dit houdt noodzakelijkerwijseen cultuurverandering in die op de werkvloer zelf gerealiseerd moeten worden. Dit is primair een taak van de korpsen zelf:zij zijn als eersten ervoor verantwoordelijk dat dit proces wordt ingezet en voortgezet. Om anderen in veiligheid te brengenis investeren in eigen veiligheid voorwaarde nummer één.Korpsen hoeven de omslag echter niet alleen te maken. Ook andere bij het brandweerduiken betrokkenen, zoals gemeentes,zullen de korpsen actief moeten ondersteunen. Daarnaast zal de wet- en regelgeving heldere, eenduidige kadersmoeten scheppen waarbinnen de korpsen kunnen werken.Zoals gezegd, er zijn al verschillende initiatieven genomen om de veiligheid te verbeteren. Ze zijn in gang gezet door velepartijen die zich betrokken voelen bij, en verantwoordelijk zijn voor de veiligheid van het brandweerduiken. De korpsenzelf, de brancheorganisatie NVBR, het Nbbe, de VNG, de Defensieduikschool, externe duikadvies- en opleidingscentra en deMinisteries van SZW en BZK leveren hieraan een bijdrage. Deze breed gedragen inzet draagt de belofte in zich voor een veelveiliger toekomst van het brandweerduiken.De Arbeidsinspectie hoopt met dit rapport bij te dragen aan die toekomst. Vanuit het besef dat de komende jaren stevigeaansporing en investeringen nodig blijven om een voldoende veiligheidsniveau te borgen zal de Arbeidsinspectie ook in2010 inspecties bij het brandweerduiken uitvoeren.Den Haag,December 2009,Mr. J.A. van den BosAlgemeen Directeur Arbeidsinspectie.Risico’s bij het brandweerduiken | 3

1 Opzet en uitvoering vande inspectieIn Nederland zijn ongeveer 1200 brandweerduikersactief. Sinds het jaar 2000 zijn er 8 ernstige ongevallengemeld. Drie brandweerduikers kwamen daarbij om hetleven. Dit is een relatief hoog aantal ongelukken op eenkleine groep mensen. De Minister van Sociale Zaken enWerkgelegenheid heeft aan de Tweede Kamer latenweten de Arbeidsinspectie in te zetten om het duikwerkbij de brandweer intensief te gaan inspecteren.1.1 Aanleiding en vraagstellingDe Arbeidsinspectie heeft al eerder, namelijk in 2006,inspecties uitgevoerd bij de verschillende taken van debrandweer. Hieruit bleek dat er veel mis ging bij hetbrandweerduiken, vooral bij de organisatie van de duikoefeningen.Het aantal ongelukken bij het brandweerduikennam daarna niet merkbaar af en in 2007 en 2008 overledenzelfs twee brandweerduikers tijdens hun werk. De belangrijksteoorzaken hadden te maken met onvoldoendeinventarisatie van de risico’s en daaruit volgend geen juisteinzet van arbeidsmiddelen (communicatiemogelijkheden,luchtvoorraad), onvoldoende geoefendheid (ongeldigecertificaten) en onvoldoende kennis van zaken. Ook bleekbij deze korpsen dat opgedane ervaringen met (bijna)duikongevallen binnen het eigen korps of met ongevallenvan brandweerduikers elders in het land niet in het eigenbeleid waren verwerkt.Daarom heeft de Arbeidsinspectie in 2008-2009 opnieuwinspecties uitgevoerd, nu exclusief gericht op brandweerkorpsenmet een duikteam en met specifieke aandacht voorde oorzaken en kenmerken van de ongevalssituaties zoalsdie zich bij de genoemde korpsen hadden voorgedaan.De Arbeidsinspectie wil hiermee antwoord krijgen op devolgende vragen:• Zijn de duikers en de leiding van de korpsen zich bewustvan de risico’s?• Weten ze wat de wettelijke eisen zijn om deze risico’s tebeheersen?• Welke maatregelen hebben ze genomen om de risico’s tebeperken?• Hebben deze maatregelen ook effect?1.2 De uitvoering van deinspectieIn de periode november 2008 – juni 2009 heeft deArbeidsinspectie 75 brandweerkorpsen met een duikteamgeïnspecteerd. Dat zijn vrijwel alle korpsen met eenduikteam die in Nederland werkzaam zijn.De Arbeidsinspectie heeft de werkomstandigheden in dekazernes en op de duiklocaties geïnspecteerd. De inspecteurshebben daarnaast vraaggesprekken gevoerd metduikers en leidinggevenden. Ook hebben ze administratievecontroles uitgevoerd.Risico’s bij het brandweerduiken | 5

1.3 Welke risico’s zijnonderzocht?De inspecties richtten zich hoofdzakelijk op de risico’s diezijn beschreven in de brochure ‘Arbeidsrisico’s bij duikarbeid’.In deze brochure zijn de belangrijkste risico’s die metduikarbeid in algemene zin samenhangen beschreven.Brandweerduikers lopen vaak nog extra risico’s: bij eenrepressieve inzet is van een rustige voorbereiding geensprake en er komt bovendien de nodige stress bij kijken omiemand van de verdrinkingsdood te redden,De voorschriften in de Arboregelgeving voor duikarbeid zijnvrij gedetailleerd. Dit in tegenstelling tot andere werksoortenwaarvoor de regelgeving vaker op hoofdlijnen isbeschreven.De risico’s waarop is geïnspecteerd zijn onder te verdelen in:Werken onder overdrukOm veilig te kunnen werken onder water moet een aantalessentiële zaken op orde zijn:- de duiker moet voldoende duiktechnische kennis hebbenen voldoende ervaring hebben opgedaan bij oefenduiken- goede communicatievoorzieningen- kwaliteit en onderhoud van de duikuitrusting- een compleet duikteam bestaande uit voldoendegekwalificeerde personen.- de paraatheid van de reserveduiker- medische keuring van de duikers- logboeken- duidelijke werkinstructies, met informatie over lokalewateromstandigheden (dieptes, stroomsnelheid, zichtonder water, vervuiling) over veiligheidsvoorzieningen ennoodprocedures, die voor alle betrokkenen bekendmoeten zijn.Omstandigheden op de duiklocatieBelangrijke aandachtspunten voor een veilige inrichting zijn:- de toegang tot het water (kan de duiker eenvoudig hetwater in- en uitkomen?)- maatregelen voor anderen in de omgeving van deduiklocatie, zoals varend verkeer, of weggebruikers inde nabijheid van de duiklocatie.Gebruik van arbeidsmiddelenBij de werkzaamheden van een brandweerduiker is het zaakgeschikte en goed onderhouden hulpmiddelen, op eenveilige wijze in te zetten. Het gaat daarbij om:- Veilig gebruik van hulpmiddelen en gereedschappen,zoals hijs- en hefmiddelen- de veiligheid van de boten die worden ingezet (afgeschermdeschroef ).Deze aspecten zijn in het Arbobesluit voor duikarbeidverder uitgewerkt.Ook hebben de inspecteurs gecontroleerd op de meerorganisatorische en beleidsmatige aspecten;- de risico-inventarisatie en –evaluatie en daarbij behorendeplan van aanpak: is die aanwezig en actueel? Is dezevoldoende toegespitst op de risico’s van de duiktaak vande brandweer?- het arbobeleid: besteedt het management serieus enstructureel aandacht aan de arbeidsomstandigheden? Ishet beleid ook specifiek gericht op de duiktaak van debrandweer?- scholing: zorgt het management ervoor dat de kennis envaardigheden van de duikers op peil zijn en blijven?Dit zijn aspecten die direct vanuit de Arbowet zijnvoorgeschreven.De Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (de IOOV) heeftin samenspraak met de Nederlandse Vereniging voorBrandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR) en deArbeidsinspectie eind september bij alle korpsen urgenteverbetermaatregelen onder de aandacht gebracht.Inspecteurs hebben tijdens hun inspecties onderzocht of dekorpsen al bezig zijn met het implementeren van dezemaatregelen.1.4 Voorbereiding encommunicatieTijdens de voorbereiding van dit project heeft deArbeidsinspectie regelmatig contact gehad met verschillendebij het brandweerduiken betrokken organisaties zoalsde IOOV, het Nbbe, de branche-organisatie NVBR, hetPlatform Bestrijding Waterongevallen en het NDC. Zo konhet project goed aansluiten bij de verbetertrajecten die dezeorganisaties al in gang hadden gezet.Voorafgaand aan de inspecties heeft de Arbeidsinspectie debrochure ‘Arbeidsrisico’s bij duikarbeid’ toegezonden aanalle korpsen met een duikteam. Deze brochure is eengezamenlijk product van Arbeidsinspectie en vanStaatstoezicht op de Mijnen. Inspecteurs van beideinspectiediensten hebben regelmatig samen de inspectiesverricht of met elkaar overlegd over specifieke knelpuntendie zij in de praktijk aantroffen.6 | Risico’s bij het brandweerduiken

Rapport van de IOOVDe Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (de IOOV) heeftin oktober 2008 het rapport ‘Veiligheid brandweerduikenbeschouwd’ uitgebracht. Dit is de neerslag van eengezamenlijke beschouwing van IOOV en NVBR. In ditrapport is een groot aantal maatregelen opgenomenwaaraan korpsen moeten voldoen om de veiligheid beter teborgen. Deze maatregelen zijn op verschillende manierenonder de aandacht gebracht van de korpsen.Om de invoering van enkele zeer noodzakelijke maatregelente bespoedigen waren alle korpsen in een eerderstadium alvast over de meest urgente verbeterpunten uitdeze systeembeschouwing geïnformeerd. Het betreftmaatregelen grotendeels gericht op het verbeteren vanduiktechnische kennis en vaardigheden en op het belangvan een goede risico-inschatting van de duikwerkzaamhedenvan de brandweer.Risico’s bij het brandweerduiken | 7

2 InspectieresultatenAlle korpsen schoten – in meerdere of mindere mate –tekort in de veiligheidsmaatregelen. De meest opvallenderesultaten: bij nagenoeg alle korpsen heerste ereen gebrek aan veiligheidsbewustzijn en bij veel duikersontbrak het aan elementaire duiktechnische kennis envaardigheden. In de korpsen ontbrak het veelal aaneffectief arbobeleid. De resultaten tonen hetzelfde typetekortkomingen die ook oorzaak waren van de dodelijkeduikongevallen bij de brandweer in Urk, Terneuzen eneerder ook van die van Utrecht.2.1 Risico-inventarisatie enwerkinstructie: nietaanwezig, niet geschiktof onvolledigDe risico-inventarisatie is een noodzakelijk hulpmiddel omvooraf te bekijken welke risico’s er kleven aan de werkzaamheden.In het bijbehorende plan van aanpak neemt dewerkgever op welke maatregelen hij heeft getroffen om dierisico’s te beperken. En met behulp van de werkinstructiezorgt hij ervoor dat ook zijn medewerkers zich bij iederespecifieke duikklus bewust zijn van de risico’s en dat zijweten hoe ze die kunnen voorkomen.Bij meer dan 95 procent van de onderzochte korpsen was eriets mis met de risico-inventarisatie. De meest voorkomendefouten waren:- Het korps had helemaal geen risico-inventarisatie.- De risico-inventarisatie was niet toegespitst op deduiktaak van het korps (het korps had bijvoorbeeld alleeneen algemene brandweer-risico-inventarisatie).- Een duidelijke toedeling van bevoegdheden en verantwoordelijkhedenontbrak.- Het plan van aanpak ontbrak.- De werkinstructie ontbrak of was niet toegespitst op delokale situatie (zie paragraaf 2.7).Veel korpsen beschouwden de risico-inventarisatie alsonnodig, hinderlijk en tijdrovend administratief gedoe. Ditgetuigt van een gebrekkig veiligheidsbesef. De cultuur bij deduikteams is er een van ‘aanpakken, niet zeuren!’. Maar eenprofessionele duiker moet zich bewust zijn van de risico’s enalle middelen gebruiken die hij ter beschikking heeft omdie risico’s (voor zichzelf en voor anderen) zoveel mogelijkte beperken. Eenmaal onder water is er de volledigeafhankelijkheid van een goed werkende duikuitrusting envan de collega’s aan de wal. Bijsturen van onveilige situatiesis dan vaak vrijwel niet mogelijk. Daarom is een gedegenvoorbereiding en het zoveel mogelijk anticiperen op derisico’s onontbeerlijk. Dit geldt eens te meer voor brandweerduikers,die met extra risico’s te maken krijgen zoalsacute noodsituaties, drenkelingen, onvoorspelbaarheid vanhet werk en stress.Voorbeeld. Enkele korpsen duiken regelmatig in diep water,maar zij gaan voorbij aan de risico’s die daarmee samenhangen.Ze hebben bijvoorbeeld niet vastgesteld hoe de duikerRisico’s bij het brandweerduiken | 9

veilig boven moet komen als hij in nood verkeert. Tochvergt zo’n opstijging vanuit de diepte andere maatregelendan een opstijging van een ondiepe duik.Een ander korps duikt in de haven. De hoogte van de kade iszeven meter. De duiker gaat met flippers aan een vaste trapaf; de reserveduiker blijft op de kade. Een instructie overhoe te handelen wanneer de duiker in nood zou verkerenontbrak. De reserveduiker kan in deze situatie nooit binnenzeer korte tijd ter plekke zijn.WerkinstructieVrijwel geen enkel korps had een adequate schriftelijkewerkinstructie die aan de eisen voldeed. In deze werkinstructiesmoeten veiligheidsvoorzieningen en noodprocedureszijn beschreven, die in ieder geval ingaan op:- de specifieke veiligheidsvoorzieningen op de duiklocatie;- de duikroutine die gevolgd wordt;- de noodprocedures;- de toedeling van verantwoordelijkheden enbevoegdheden;- voorzieningen en procedures voor afwijkende situaties;- inschakeling van de reserveduiker;- ongevalsmelding en medische hulp;- samenstelling en gebruik van de EHBO-uitrusting;- waterkaarten en bereikbaarheidskaarten die informatiegeven over het gebied waar het team werkzaam is.Bereikbaarheidskaarten zijn een belangrijk hulpmiddel omde risico’s van een duik te kunnen inschatten. De brandweergeeft hierop alle lokale bijzonderheden en risico’s aan, zoalsde diepte van de verschillende wateren, moeilijke bereikbaarheidvan bepaalde plekken (bijvoorbeeld hoge kade),stroomsnelheden, verminderd zicht, drukke scheepvaartrouteof veerpont. De meeste korpsen hadden wel bereikbaarheidskaarten,maar de kaarten waren lang niet altijdvolledig en up-to-date.Vóór een duik moet de werkinstructies met de duikers zijnbesproken. Een goede werkinstructie is aangepast aan despecifieke lokale omstandigheden. De meeste korpsenwaren onvoldoende zorgvuldig in het opstellen van dewerkinstructie. Er circuleerden een paar standaard instructiesdie de korpsen blindelings van elkaar kopieerden.Onvolledige informatie treft ook direct de duikers diedaarmee dus onvoldoende toegerust aan de duik beginnen,met alle risico’s van dien. Veel duikers wisten bijvoorbeeldniet hoe ze moesten handelen als zijzelf of een collegaduikerin nood zou verkeren.2.2 Gebrek aan scholing enduikkennis; geen besefvan de risico’sRuim driekwart van de korpsen schoot ernstig tekort op hetpunt van onderricht en duiktechnische kennis. De duikoefeningenbleken vooral gericht op het redden van drenkelingenof bijvoorbeeld het bergen van te water geraakte auto’s.De duikers hadden onvoldoende instructie om voor huneigen veiligheid te kunnen zorgen. Vaak waren ze zich nietbewust van de risico’s die ze zelf lopen. De duikteamsoefenden niet op het redden van een collega-duiker innood, of op noodopstijgingen voor het geval de duiker zelfin problemen komt.Een inspecteur constateerde bijvoorbeeld naar aanleidingvan zijn inspecties:- Duikers weten niet dat ze op grotere diepten meer luchtverbruiken.- In het korps was geen kennis over de risico’s vanherhalingsduiken.- Ze weten onvoldoende hoe ze hun materiaal moetenonderhouden.- Het korps oefent in ondiep water, maar in het gebiedwaar ze werken komen ook wateren voor van 15 meter ofnog dieper.- De oefenplannen die men heeft, zijn gebaseerd op hethalen van de diploma-eis van 300 minuten, bv. op debodem blijven liggen om aan minuten te komen.- De duikers denken dat je geen decompressieziekten kuntoplopen als je duikt tot 15 meter. Maar ook als een duikerkort na elkaar meerdere ondiepe duiken maakt, is dat weldegelijk mogelijk. Zelfs de duikinstructeur van het teamwist dat niet.Bij veel korpsen was er geen systematische scholing om deduikkennis en de vaardigheden van de duikers op peil tehouden en te verhogen. De leiding hield niet bij welkevaardigheden de individuele duikers hadden, welkecompetenties ze geoefend hadden, welke vorderingen zemaakten – met als resultaat dat er veelal geen inzicht was inhet niveau en de leerprestaties van de afzonderlijke duikers.10 | Risico’s bij het brandweerduiken

2.3 Arbobeleid nietaanwezig ofontoereikend; geenlerend vermogenDe werkgever is op basis van de Arbowet verplicht te zorgenvoor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers enmoet daarvoor beleid voeren. Ruim tweederde van de korpsenhad geen arbobeleid. Er waren geen arbobeleidsinstrumentenzoals financiële middelen, scholing, verdeling van taken enverantwoordelijkheden, afspraken om de uitvoering van hetbeleid te volgen en bij te sturen. Als er wel een beleid was haddat vaak weinig effect. De richtlijnen stonden bijvoorbeeld welop papier, maar er werd niets of te weinig mee gedaan. Deinspecteurs constateerden dan vervolgens toch nog de nodigegevaarlijke situaties bij deze korpsen.Bij de brandweer is het veelal de commandant die door dewerkgever (gemeente) is gemandateerd om de veiligheidzorgin de praktijk aan te sturen. De gedachte bij veelbrandweerduikers was dat het arbobeleidsinstrumentariumslechts lastige papieren rompslomp is, waar onnodig veeltijd en energie in gaat zitten. Waar het om draait, zo wasmenige opvatting, dat vooral in de praktijk de veiligheidwordt geborgd. Dat dit laatste onvoldoende gebeurtillustreren de inspectieresultaten,De eindconclusie van de inspecteurs luidde: er was bij dekorpsen een algeheel gebrek aan beleid en sturing op hetgebied van veiligheidsmaatregelen. Er was geen veiligheidscultuuren de leidinggevende commandanten droegen dieevenmin uit.Leren van ongevallen gebeurde zeldenEen belangrijk aspect van het arbobeleid is de regelmatigetoetsing van het beleid aan nieuwe inzichten en ervaringen.Het leren van ongevallen hoort daarbij. Bijna alle korpsenhielden een ongevallenadministratie bij. Maar slechts eenheel klein deel van de korpsen voerde daadwerkelijkeverbeteringen of preventieve maatregelen door naaraanleiding van een ongeval. 1In veruit de meeste gevallen werd de oorzaak van deongevallen of van incidenten wel onderzocht, maar1Bij 52 korpsen is gevraagd naar ongevallen-registraties en of erzichtbare aanwijzigen zijn in de bedrijfsvoering dat daadwerkelijkvan deze (bijna)ongevallen geleerd wordt. Dit gold voor driekorpsen.Risico’s bij het brandweerduiken | 11

kwamen de onderzoekers vaak niet verder dan de constateringdat de duiker iets had fout gedaan. Achterliggendeoorzaken kwamen niet boven tafel omdat een gedegenonderzoeksmethode ontbrak. Ongevalsonderzoeken blevenhierdoor te oppervlakkig.Het gebrek aan lerend vermogen bleek ook op een anderemanier. Twintig van de nu onderzochte korpsen waren ookal geïnspecteerd bij de inspecties in 2006. Deze korpsenvertoonden nu opnieuw overtredingen op dezelfde puntenals in 2006. Verder is gebleken dat ook de gebreken die aanhet licht waren gekomen bij de dodelijke ongevalsonderzoekennaar brandweerduikers in Utrecht, Urk, enTerneuzen (o.a. risico-inventarisatie, duikkennis en-vaardigheden, arbobeleid) tijdens de inspecties nog steedsaanwezig in veruit de meest korpsen.2.4 Certificaatvereisten:medische keuring te laaten/of door onbevoegdeartsenDuikers, en dus ook brandweerduikers, dienen een geldigduikcertificaat te hebben 2 .De geldigheidsduur van een duikcertificaat is afhankelijkvan een aantal voorwaarden. Voordat ze verlengd mogenworden, moet de duiker aan een aantal eisen voldoen:- Hij moet regelmatig medisch gekeurd worden door eenbevoegd duikerarts.- Hij moet een zeker aantal duikminuten/onderwatertijdper jaar hebben behaald.- Hij moet bepaalde oefeningen regelmatig hebbenuitgevoerd om zijn kennis en vaardigheden op peil tehouden.Veel korpsen waren niet op de hoogte van de regels diegelden voor medische keuringen. De keuringen moetenbinnen 12 maanden worden uitgevoerd door een duikerartsA. Wordt deze termijn overschreden is keuring door eenduikerarts B vereist. Ook na een doorgemaakte duikerziektedient het medisch onderzoek plaats te vinden door eenduikerarts B. Zonder keuring mag het duikcertificaat nietverlengd worden. De meeste overtredingen met certificatenbleken te maken te hebben met medische keuringen. Dekeuring werd te laat uitgevoerd, of door een onbevoegde arts.Ook aan andere certificaatsvereisten, zoals bepaaldeduikvaardigheden, oefeningen, of het aantal duikminuten,werd soms niet voldaan. Er waren ook brandweerduikers dieregelmatig dieper doken dan 15 meter, terwijl hun eigencertificaat dat niet toestaat. Voor diepere duiken is hetcertificaat A SCUBA-duiken vereist (zie paragraaf 3.3).Bij ruim een derde van de korpsen bleken de certificatenniet in orde, het merendeel dus vanwege de medischekeuringen. Hierdoor zijn de certificaten ongeldig, maarernstiger nog is dat hierdoor de gezondheid van de duikersin gevaar kan komen.Niet bijhouden van logboekenIedere duiker moet een persoonlijk duiklogboek bijhouden.Hierin wordt onder andere geregistreerd hoeveel tijd eenduiker onder water is geweest. Deze ‘onderwatertijd’ is eenvan de criteria voor het toekennen van een certificaat.Bij ruim een kwart van de korpsen bleken de logboeken nietgoed bijgehouden. Voorkomende fouten waren:- De voorbereidingen boven water werden meegerekendbij de onderwatertijd.- De duikers vulden niet zelf hun logboek in, maar deduikploegleider vulde de logboeken collectief in.- De logboeken werden helemaal niet bijgehouden.Fout ingevulde logboeken hebben tot gevolg dat certificatenonterecht kunnen worden toegekend. En dat kan weerleiden tot gevaarlijke situaties. Het goed bijhouden van deduiktijden is van belang voor de gezondheid van de duiker:het is schadelijk om te vaak en te kort op elkaar verschillendeduiken uit te voeren.2.5 Duikuitrusting: vaak niettoegesneden op duikeren slecht onderhoudenBij ongeveer een derde van de korpsen was de duikuitrustingvan de duikers niet in orde. Een duikuitrusting moet zogoed mogelijk zijn afgestemd op de duiker. Vaak bleken ergeen persoonlijke duikuitrustingen bij de korpsen aanwezig.Het duikmateriaal werd door meerdere personengebruikt. Dit is vooral problematisch bij loodgordels,duikcomputers en ademautomaten.De meest voorkomende overtredingen hadden te makenmet de loodgordel: verschillende korpsen hadden voor alhun duikers een loodgordel met hetzelfde gewicht, terwijlde loodgordel moet zijn afgestemd op het totaalgewicht vande duiker, inclusief uitrusting en op afgestemd op dewatersoort (zoet/zout water) waarin men duikt.Ademautomaten en duikcomputers zijn in beginselbestemd voor één persoon. De inspecteurs hebbenherhaaldelijk gemerkt dat meerdere brandweerduikers2In de Arbowetgeving zijn geen specifieke certificaatseisen opgenomen voor duiker bij de brandweer. Formeel moet de brandweerduiker moettenminste voldoen aan de eisen die de Arbowet stelt aan een SCUBA duiker. Tijdens de inspecties is het eigen brandweercertificaat als normgehanteerd.12 | Risico’s bij het brandweerduiken

gebruik maakten van één ademautomaat en ook van éénduikcomputer. Een duikcomputer is echter bij uitstekpersoonsgebonden. Hierin wordt het persoonlijk duikprofielopgeslagen: onderwatertijd, duikdieptes, stijgsnelhedenmaar ook persoonlijke instellingen die bijvoorbeeld temaken hebben met luchtverbruik. Het gebruik van éénduikcomputer door meerdere duikers getuigt van gebrekaan deskundigheid en professionaliteit.Bij vrijwel geen enkel korps beschikte de duiker over eenpersoonlijk duikmasker. Dit is niet alleen onhygiënisch; hetis bij diverse maskers van belang dat de neusblokjes goed endus op de persoon zijn afgesteld. In feite dient iedere duikereen persoonlijk masker te hebbenOnderhoud en hygiëneDe technische staat van de duikuitrusting was doorgaans inorde. Op het punt van onderhoud en hygiëne viel echter hetnodige af te dingen. Maskers werden niet altijd gedesinfecteerd,maar gewoon gereinigd met water en zeep. Alsmaskers echter door verschillende duikers gebruikt worden,is desinfectie noodzakelijk. Ook bleek er onvoldoendekennis van het onderhoud van bepaalde trimvesten.Boten en afscherming schroefDe brandweer gebruikt vaak boten bij duikinzetten. Bij ruimeen derde van de korpsen bleken de schroefbladen van debuitenboordmotor niet afgeschermd. De draaiendeschroefbladen kunnen echter ernstig letsel veroorzaken bijduikers die daarmee ongewild in contact komen.2.6Urgente maatregelenIn het rapport ‘Veiligheid brandweerduiken beschouwd’ vande IOOV en de NVBR is een lijst met urgente maatregelenopgenomen. Deze zijn met name gericht op het verbeterenvan de duiktechnische kennis en vaardigheden – juist eenzwak punt bij veel korpsen. Deze maatregelen zijn voorafgaandaan het inspectieproject in september 2008 algemeenbekendgemaakt. De meeste korpsen moesten ten tijden vande inspecties nog beginnen met het invoeren ervan. Door ertijdens de inspecties naar te vragen is nogmaals het belangvan de uitvoering ervan benadrukt.Risico’s bij het brandweerduiken | 13

3 Overige inspectieresultatenTijdens hun onderzoek stuitten de inspecteurs nog opverschillende andere knelpunten. Zo was er verwarringover de regelgeving. Een lastig punt is ook de verhoudingtussen het diploma brandweerduiken en het certificaat Avoor SCUBA-duikers. Officieel worden die als equivalentbeschouwd, maar er zijn wel degelijk kwaliteitsverschillen.En veel korpsen hanteren een systeem waarbij deduikers continu oproepbaar zijn. De duikers kunnen hierniet altijd rekening mee houden, zodat het voorkomt datze niet fit aan een duikklus beginnen.3.1 Leidraad, Brandweerwetof Arbowet?Er heerst verwarring onder de korpsen over de regelgeving.Welke regels zijn nu feitelijk leidend? Veel korpsenbeschouwen de eigen leidraad (Leidraad BestrijdingWaterongevallen door de Brandweer 2004) als enige juisteregelgeving. De Leidraad, opgesteld door de NVBR, is eenbranche-uitwerking van de Arbowet, en geeft in detail weerhoe de duiktaak veilig dient te worden uitgevoerd. DeLeidraad heeft echter geen wettelijke status. De Leidraadverwijst weliswaar naar de Brandweerwet, maar daarin is deduiktaak zelf niet opgenomen. Op verschillende punten(uitwerking functies, organisatie van het toezicht) zijntussen Arbowet en Brandweerwet inconsistenties geblekenals het gaat om brandweerduiken. De eisen in de Leidraadblijken op sommige punten in strijd met regelgeving in deArbowet. Voor de veiligheid van brandweerduikers zijn deregels van de Arbowet leidend.3.2 Diploma brandweerduikenen duikercertificaatcategorie ASCUBA-duikenBrandweerduikers worden opgeleid aan de regionaleopleidingsinstituten van de brandweer. De module‘Brandweerduiken’ is veelal een aanvulling op de opleidingtot brandweerman of -vrouw. De duikvereisten voor hetdiploma brandweerduiken zijn minder zwaar dan de eisendie gelden voor het duikercertificaat categorie ASCUBA-duiken.De behoefte aan een eigen, brandweerspecifieke opleidingen diplomering hangt samen met het feit dat in de Arbowetgeen specifieke certificaateisen en eindtermen zijnopgenomen voor het beroep van brandweerduiker. Debrancheorganisatie NVBR heeft in samenspraak metverschillende partijen eigen eindtermen opgesteld voor hetdiploma brandweerduiken. Hierbij is rekening gehoudenmet het feit dat veel mensen uit het veld van mening warendat de eisen voor het SCUBA-certificaat te ver gaan voor detaken van een brandweerduiker en dat een maatwerk-invullingvoor de specifieke brandweerduiktaken noodzakelijkwas. Op enkele cruciale aspecten, met name op het gebiedvan de duikervaring, zijn de vereisten voor het brandweerduikennaar de mening van de Arbeidsinspectie te laag. Ditkan de veiligheid van de duiker en zijn collega’s in gevaarbrengen.Risico’s bij het brandweerduiken | 15

Inmiddels is er enige verandering gekomen in deze situatie.Er zijn sinds het voorjaar van 2008 strengere eisen gekomenaan de opleiding tot brandweerduiken, met name op hetgebied van duikvaardigheden. Het Ministerie vanBinnenlandse Zaken werkt aan een voorstel om de certificeringeisenvoor brandweerduikers volledig gelijk te stellenmet die voor categorie A SCUBA-duikers. Daarnaast isbinnen de branche discussie ontstaan over de wenselijkheidvan een eigen wettelijke categorie brandweerduiken in deArbowet.3.3 Organisatie van oproep:vrij instroomprofiel ofpiket?De korpsen hanteren verschillende manieren om brandweerduikersop te roepen. Sommige werken met depiketregeling, andere werken volgens een zogenaamd ‘vrijinstroomprofiel’.Bij het systeem van vrije instroom kunnen in principe alleduikers worden opgeroepen. Dit betekent dat de duikers opieder moment een oproep kunnen verwachten. De éénkomt misschien van een verjaardag, de tweede is verkoudenen de derde heeft een lange, vermoeiende werkdag achterde rug. Dit is geen goede zaak. Duikers moeten fit zijn als zeaan een duikklus beginnen.De piketregeling houdt in dat er een rooster wordtopgesteld zodat de duiker weet wanneer hij kan wordenopgeroepen. In die periodes kan hij zijn activiteiten daaropafstemmen zodat hij in goede conditie kan duiken, mochtdat nodig zijn.Veel korpsen gaven financiële argumenten voor de keuzevan een vrij instroomprofiel: ‘Het is eenvoudigweggoedkoper om met een VIP te werken dan met een durepiketregeling.’certificaat A halen, en vervolgens het certificaat B. Hetdiploma brandweerduiken wordt niet geaccepteerd alsstartkwalificatie voor de opleiding op niveau B.3.5 Grote verschillen tussenbrandweerkorpsenDe brandweerkorpsen worden opgezet en gefinancierd doorde gemeenten. De duiktaak van de brandweer is nietbeschreven in de Brandweerwet, maar wordt op basis vangemeentelijke verordeningen nader ingevuld, afhankelijkvan wat in een bepaalde gemeente noodzakelijk wordtgeacht. Uit de inspecties bleek dat over het algemeen eenduidelijke sturing vanuit de gemeente ontbrak. Deze hadveelal geen visie en geen duidelijk beleid voor de duiktaakvan de brandweer. Daarom werkte ieder korps op zijn eigenmanier, vaak voortbouwend op een jarenlange traditie dieuiteraard van plaats tot plaats verschilt. Elke korpsleidingkon zijn eigen werkwijze ontwikkelen, en de duikers naareigen inzicht aansturen.Korpsen gaven aan weinig te merken van een duidelijkelandelijke sturing vanuit de branche, VNG of BZK, noch vande gemeente, een enkel korps daargelaten. Op allerleiplaatsten binnen het brandweerduiken ontstaan telkensnieuwe initiatieven, maar onderlinge coördinatie ofafstemming ontbreekt.De Arbeidsinspectie is van mening dat een brede invullingvan de duiktaak (naast het redden van mens en dierbijvoorbeeld ook bergingswerkzaamheden) de veiligheidniet ten goede komt. Als de duiktaak vele soorten duikwerkzaamhedenomvat, zijn daarmee per definitie ook meerrisico’s mee gemoeid en wordt het risicoprofiel duscomplexer.3.4 SSE-duiken, wel of nietgeschikt voor debrandweer?De inspecties hebben bij sommige korpsen vragenopgeroepen over nieuwe, mogelijk veiliger methodes voorhet brandweerduiken, in het bijzonder betreffende SurfaceSupply Duiken (SSE). Er zijn experimenten gaande met dezemethode. Of dit werkelijk veiliger is voor de brandweerduikers,staat nog ter discussie. Dit type duiken draagt in iedergeval ook nieuwe risico’s in zich. Daarom mogen duikersalleen SSE-duiken als ze het certificaat B hebben behaald.Dit geldt ook voor brandweerduikers. Zij moeten eerst het16 | Risico’s bij het brandweerduiken

4 ConclusiesDe inspecteurs hebben tijdens hun onderzoek veelgebreken gesignaleerd in de manier van werken van deduikkorpsen. Bij de nacontroles bleek dat veel korpsende kritiek werkelijk ter harte hadden genomen. Ze zijnover het algemeen voortvarend te werk gegaan om deproblemen aan te pakken en de veiligheid te verbeteren.Uit de resultaten van de inspecties trekt de Arbeidsinspectiede volgende conclusies:- De resultaten hebben hetzelfde type fouten laten zien,die oorzaak waren van de dodelijke ongevallen bijbrandweerduikers in Urk (2005), Terneuzen (2008) enUtrecht (2001). Het betreft voor het veilig uitvoeren vande duiktaak essentiële maatregelen.- Het veiligheidsbewustzijn was bij alle korpsen – zowel opde werkvloer als bij het management – volstrektonvoldoende. Op de werkvloer uitte zich dat onderandere in het ontbreken van volledig bijgewerktebereikbaarheidskaarten, nonchalance bij het invullen vande logboeken, gebrekkig onderhoud aan de duikuitrusting,onachtzaamheid van de medische keuring, geenoefening in noodprocedures- Bij het management werd het zichtbaar in de veronachtzamingvan het arbobeleid: de risico-inventarisatieontbrak of was niet toegesneden op de duiktaak, er wasgeen plan van aanpak om de risico’s te beperken, er wasgeen systematische scholing voor de duikers en deontwikkeling en vaardigheden van de duikers werden nietbijgehouden in een volgsysteem.- De meeste duikers hadden niet genoeg duiktechnischekennis en vaardigheden om verantwoord te kunnenduiken. Zij oefenden niet op noodprocedures om zichzelfof collega-duikers te kunnen redden in gevaarlijkesituaties. De duikoefeningen werden niet frequentgenoeg uitgevoerd, zodat ze geen routine kregen.- De verschillende regelgevingen en richtlijnen leiden totverwarring. Leidraad, Brandweerwet en Arbowetoverlappen of spreken elkaar op sommige punten tegen.- De verschillen tussen het diploma brandweerduiken enhet certificaat A SCUBA-duiken leiden tot discussies enmisverstanden. De duikers weten niet welke bevoegdhedenzij eigenlijk hebben. Ze gaan er vaak vanuit dat zehetzelfde kunnen en mogen als duikers met het certificaatA.- De grote verschillen tussen de korpsen leggen gebrek aaneenduidigheid bloot in onder meer taakopvatting en inwerkwijze. Landelijke coördinatie en aansturing isgebrekkig waardoor onder meer het doorvoeren vannoodzakelijk geachte verbeteringen niet of onvoldoendeheeft plaatsgevonden.Risico’s bij het brandweerduiken | 19

5 ActueleontwikkelingenVeel organisaties, van de korpsen zelf tot en met deministeries van SZW en BZK, hebben zich de alarmerendeveiligheidssituatie bij het brandweerduiken aangetrokken.Zij hebben verschillende plannen en projectengeïnitieerd om het veiligheidsbesef bij de korpsen teverbeteren en de problemen in de regelgeving teverhelpen.5.1 Veiligheidsregio’sHet ministerie van BZK is al geruime tijd bezig met deontwikkeling van veiligheidsregio’s. Het oogmerk hiervan ismeer samenhang, kwaliteit, effectiviteit en een verdereprofessionalisering van hulpverleners die paraat moetenzijn bij rampenbestrijding en crisisbeheersing. De hulpverleningwordt regionaal aangestuurd. Voor de brandweerbetekent dit in ieder geval dat de verschillende werkwijzenvan de gemeentelijke korpsen zullen plaatsmaken voor eenwerkwijze die (op hoofdlijnen) regionaal bepaald wordt.Ingrijpende hervormingen worden op dit momentdoorgevoerd.gehad. Er gaat een nieuwe bestuurlijke afweging plaatsvindenm.b.t. de duiktaak van de brandweer. Zo zullenmeerdere kleine korpsen worden samengevoegd tot grotereregionale korpsen. En in verschillende veiligheidsregio’szijn korpsen gaan samenwerken om de werkwijze bij hetbrandweerduiken te verbeteren. Veiligheidsregio Zeeland ishiervan een goed voorbeeld. Bij de nacontroles hebben dekorpsen een uitgebreid kwaliteitsplan aan deArbeidsinspectie voorgelegd. Hierin zijn stevige investeringenopgenomen voor: deskundigheidsbevordering enkennisontwikkeling, vervanging van duikmaterieel,oefenen van duikvaardigheden en systematische uitwisselingvan ervaringen tussen de korpsen. De betrokkengemeenten hebben de noodzakelijk budgetten vrijgemaaktom de plannen te kunnen realiseren. Ook het korpsHaaglanden is actief met o.a. de ontwikkeling van eenkwaliteitszorgaudit ten behoeve van alle regio’s. Er zijnvanuit de NVBR plannen om dit uit te bouwen tot eenlandelijk auditsysteem, zodat onderlinge benchmarking opkwaliteit en veiligheidsbeheersing mogelijk wordt.5.2 Hervormingen bij dekorpsenEr zijn duidelijke aanwijzigen dat de korpsen op allerleifronten in beweging zijn gekomen. Dit wordt medeveroorzaakt door de ontwikkeling van de veiligheidsregio’s.Ook het onderzoek van de Arbeidsinspectie heeft effectRisico’s bij het brandweerduiken | 21

5.3 Beleidsontwikkelingen:nieuwe opleidingseisen,certificering,brandweeronderwijsraad.De ministeries van SZW en van BZK hebben afsprakengemaakt om de verwarring rond de diploma-eisen voorbrandweerduikers op te heffen. Deze afspraken zijn onderandere vastgelegd in het nieuwe Besluit PersoneelVeiligheidsregio’s. Dit Besluit regelt landelijke normeringenvoor het oefenen, opleiden en vakbekwaam blijven vano.a. de brandweer en de brandweerduikers. Zo bevat hetBesluit Personeel Veiligheidsregio’s afspraken om deopleidingseisen voor brandweerduikers tenminste gelijk temaken aan de eisen voor SCUBA-duikers categorie A. HetBesluit gaat in 2010 van krachtOp het gebied van examinering en certificering van debrandweerduikers is afgesproken dat deze worden ingebedin het nieuwe certificeringsstelsel van SZW. Daartoe is eenbeheersstichting Werken onder Overdruk opgericht tenbehoeve van wettelijke certificatie van duikmiddelen en vanbepaalde beroepen in de duik- en caissonsector, waaronderook het brandweerduiken gaat vallen. Dit beoogt een betereonafhankelijkheid van de toekenning van de certificaten.In een breed overleg tussen ministeries, provincies,gemeenten, VNG en de voorzitters van de Veiligheidsregio’szijn afspraken gemaakt om een Brandweeronderwijsraad tevormen, die gaat zorgen voor een betere regie en kwaliteitsborgingin het brandweeronderwijs.5.4 Andere projecten eninitiatievenOok andere partijen, zoals de IOOV, het Nbbe, De NVBR, hetPlatform Bestrijding Waterongevallen, VNG, en externeduikadvies- en opleidingscentra, hebben belangrijkeinitiatieven ontplooid om de veiligheid van het brandweerduikente verbeteren. Zo heeft het Nbbe heeft in samenspraakmet de Defensieduikschool en vertegenwoordigersvan het landelijk Platform Bestrijding Waterongevallennieuwe examens vastgesteld, met daarin strengere eisenvoor het oefenen van specifieke duikvaardigheden ennoodprocedures. Inmiddels hebben veel korpsen deelgenomenaan deze nieuwe proeve van bekwaamheid. Het lageslagingspercentage (20%) toont aan dat er nog de nodigeinvesteringen gedaan moeten worden.NVBR en het platform bestrijding waterongevallen hebbeneen model risico-inventarisatie en -evaluatie specifiek voorde duiktaak van de brandweer ontwikkeld. Daarnaast zijnconcrete projectvoorstellen ontwikkeld gericht op professionalisering,versterken veiligheidscultuur en lerendvermogen. BZK ondersteunt deze plannen door middel vansubsidies.De Onderzoeksraad voor Veiligheid heeft onlangs (oktober2009) haar onderzoeksrapport gepubliceerd naar hetduikongeval van de brandweer in Terneuzen, met daarinheldere adviezen. De Raad wijst op de noodzaak van hetversterken van de kennisontwikkeling van brandweerduikersen van één duidelijk kader voor wettelijke, organisatorischeen veiligheidsaspecten die met de duiktaak gemoeidzijn. De Arbeidsinspectie onderschrijft deze aanbevelingen.22 | Risico’s bij het brandweerduiken

6 AanbevelingenDe aanbevelingen in dit hoofdstuk zijn niet alleenopgesteld op basis van de inspectieresultaten. Zijhouden nadrukkelijk ook rekening met de recenteontwikkelingen.1. Voor korpsleiding en directleidinggevenden: versterken vanlerend vermogen enveiligheidsbewustzijn- Investeer meer in scholing van duiktechnische kennis, inhet bijzonder aangaande de risico’s, de juiste duikuitrustinginclusief onderhoud en duikvaardigheden in diverseomstandigheden. Versterk daarmee hetveiligheidsbewustzijn.- Maak gebruik van een degelijke professionele methodiekom incidenten en ongevallen goed te kunnen analyserenen deze op hun beurt ook door te vertalen in praktischeverbeteringen in de organisatie of in kennis en kunde.Versterk zo het lerend vermogen.- Versterk en professionaliseer aansturingsprocessen omhet doorvoeren van verbeteringen in de organisatieeffectiever te maken.- Wissel ervaringen uit met andere korpsen, met duikers uitde professionele duikbranche en neem kennis vanervaringen en methodieken uit het buitenland. Versterkook zo het lerend vermogen.2. Voor NVBR: meer coördinatie ensamenhang, benchmark en modelrisico-inventarisatie en -evaluatie- Investeer in meer landelijke coördinatie en samenhangtussen korpsen onderling als het over brandweerduikengaat. Ga door met de uitwerking van de kwaliteitsauditsen werk deze uit tot een landelijke (digitale) benchmarkin die de verbeterprestaties van de korpsen onderling opessentiële punten (urgente maatregelen zoals risicoinventarisatie-en evaluatie, duiktechnische kennis,duikvaardigheden, noodprocedures, materieel, beleid,veiligheidsmanagement) zichtbaar maakt. De benchmarkmoet onderdeel uitmaken van een continu professionaliseringsprocesbinnen de korpsen op basis van onafhankelijkeaudits. Zorg dat de benchmark wordt ingepast in derecent opgestarte verbeterprojecten om de veiligheidscultuurbij het brandweerduiken te versterken.- Werk toe naar meer eenheid en eenduidigheid inopvattingen over de taakstelling van het brandweerduikenen over wat minimale standaarden zijn voorduikveiligheid bij de brandweer. Denk daarbij mee aan deinvulling van een arbocatalogus speciaal voor hetbrandweerduiken. Ontwikkel een visie op het brandweerduikenin samenhang met andere (duik)disciplines enmet andere partijen. (zie ook aanbeveling 3)Risico’s bij het brandweerduiken | 23

- Zorg ook voor eenduidigheid en meer uniformiteit inkwaliteitsstandaarden voor de aanschaf van duikmaterieel,variërend van hulpmiddelen (bijvoorbeeld hijs- enhefmiddelen, nodig bij de duiktaak) tot persoonlijkeduikuitrustingen die op maat voor iedere brandweerduikerbeschikbaar moeten zijn.- Zorg voor kenbaarheid en beschikbaarheid van eenspecifiek op de duikwerkzaamheden van de brandweertoegesneden model risico-inventarisatie en -evaluatie,waarvan het modelkarakter duidelijk is aangegeven en dieaanknopingspunten biedt voor een concrete uitwerkingop korpsniveau.3. Voor gemeenten: duidelijkebeleidskaders, visie en slagkracht- Neem in uw rol als werkgevers uw wettelijke verantwoordelijkheiden geef duidelijke beleidskaders aan die veiligbrandweerduiken in de gemeente mogelijk maken.Daarbij zijn de minimale vereisten m.b.t. duikarbeid uitde Arbowet uitgangspunt.- Ontwikkel, in samenspraak met andere bij het brandweerduikenbetrokkenen waaronder BZK, een visie op deplaats en functie van het brandweerduiken in degemeente en/of regio. In deze visie is het van belang hettotale spectrum van verschillende in een gemeenteaanwezige duikdisciplines (politieduiken, douaneduiken, defensieduiken, duikbedrijven) te betrekken.- Organiseer meer bestuurlijke slagkracht om verbeteringenin de korpsen aan te sturen4. Voor VNG en sociale partners:arbocatalogus- Ontwikkel een eigen arbocatalogus voor het brandweerduiken,gebaseerd op eenduidigheid in opvattingen vanbranchepartijen over taakstelling brandweerduiken, in lijnmet de voorgestelde urgente maatregelen van IOOV enNVBR. Zorg dat de voorschriften van de arbocatalogus vallenbinnen de kaders die de Arbowet aan duikarbeid stelt.- Sluit met de arbocatalogus zoveel mogelijk aan bij dereeds door het NDC ingediende arbocatalogus ‘Werkenonder Overdruk’ om samenhang met veiligheidsstandaardenvan andere duikbranches te bewaren- Ondersteun, samen met andere partijen, de in ganggezette verbeteringen zoveel mogelijk en houdt daarbijde veiligheid van het brandweerduiken scherp in hetvizier.5. Signalen voor beleid: duidelijkekaders BZK- Geef meer sturing aan de invulling van de duiktaak van debrandweer en verhelder hoe deze taak zich verhoudt tenopzicht van andere duikdisciplines zoals die van politie,defensie, douane of eventueel duikbedrijven, mede in hetlicht van de inrichting van de veiligheidsregio’s.- Biedt een duidelijke visie en sturing aan de huidige bij hetbrandweerduiken betrokken organisaties op het gebiedvan scholing, exameneisen, organisatie van het toezichten certificering van het brandweerduiken en stem hierbijaf met het Ministerie van SZW.BZK en SZW- Schep in samenspraak duidelijkheid over wettelijkekaders van het brandweerduiken (Arbowet, Wet op deVeiligheidsregio’s, Brandweerwet) en onderzoek daarbijde wenselijkheid van een eigen wettelijke categorie in deArbowet voor het brandweerduiken.24 | Risico’s bij het brandweerduiken

Risico’s bij het brandweerduiken | 25

BijlageDe inspectieresultaten incijfersBij 75 brandweerkorpsen hebben de inspecteurs 317 overtredingen van de Arbowet geconstateerd.Slechts één korps had geen overtredingen.Overzicht: aard overtredingen versus aantal korpsenOmschrijving overtreding Aantal overtredingen Aantal korpsen- Risico-inventarisatie en -evaluatie en/of werkinstructie ontbreekt,is onvolledig, niet specifiek genoeg 87 72- Voorlichting, instructie en toezicht van werknemers isonvoldoende, niet systematisch 59 43- Arbeidsomstandighedenbeleid ontbreekt, wordt niet toegepastof is niet effectief 38 36- Medische keuring t.b.v. certificaat/aandacht voor gezondheidgebeurt niet volgens de regels 32 29- Logboeken worden niet of niet volgens de regels bijgehouden 27 26- Afscherming schroef buitenboordmotor boot ontbreekt 26 26- Persoonlijke beschermingsmiddelen(loodgordel, redvesten, volgelaatmaskers) zijn niet afgestemdop de gebruiker, worden niet hygiënisch schoongehouden 25 24- Overige aspecten: onderhoud/geschiktheid arbeidsmiddelen,bescherming tegen biologische agentia/hygiëne maatregelen,valgevaar, overtreding meldingsplicht etc. 23 14Totaal 317Risico’s bij het brandweerduiken | 27

Weergave inzet handhavingsinstrumenten68% Van de instrumenteninzet betrof waarschuwingen. Eenderde van de waarschuwingen had betrekking op RI&Eovertredingen.Tweederde betrof verschillende overtredingen zoals de geldigheid van certificaten (medische keuring),de logboeken en persoonlijke beschermingsmiddelen.30% Van de instrumenteninzet betrof eisen (kennisgeving eis inbegrepen respectievelijk 17% en 13%). Met name bij hettekortschieten van arbobeleid en bij het tekortschieten van kennis en vaardigheden, voorlichting/opleiding zijn eisengesteld. Hierbij is regelmatig rekening gehouden met ontwikkelingen in de betreffende veiligheidsregio waar een korpsdeel van uitmaakte en waarbij meerdere korpsen gezamenlijk op regioniveau verbeteringen hebben doorgevoerd.Het werk is 1 keer stilgelegd vanwege het niet afgeschermd zijn van bewegende delen van de schroefbladen van eenbuitenboordmotor die werd ingezet bij duikwerkzaamheden.Verdeling overtredingen over de korpsenaantal overtredingenaantal korpsen0 11 52 123 104 165 106 117 58 29 110 128 | Risico’s bij het brandweerduiken

COLOFONArbeidsinspectie, Den Haag september 2009Landelijk projectleiderJ.G.M. van VlerkenCorrespondentieadresArbeidsinspectie, kantoor UtrechtT.a.v. mw. S.C. van DalenPostbus 8203500 av Utrechtwww.arbeidsinspectie.nlvijfkeerblauw.nl | szw 280409