Manoeuvreren met ondersteuning - JOYinCARE

Niet alleen het aandrijven van fietsen is erg populair, ook in arboland zien we steedsmeer gemotoriseerde karren, wagentjes, rolstoelen en sinds kort ook tilliften.Manoeuvreren metondersteuningJos van RijtHet gebruik van tilliftenin de zorg is de laatstejaren enorm toegenomen,onder andere als gevolg vande afspraken die door socialepartners in het kader van Arboconvenanten,CAO’s Arbeid enGezondheid en nu dan in de Arbocatalogizijn gemaakt. Enerzijdsbetekent dit gebruik van de tillifteen vermindering van de fysiekeoverbelasting van de zorgverleners.Er hoeft immers niet of mindergetild te worden. Anderzijdsmoeten de tilliften wel weer gemanoeuvreerdworden. Op zichzelfhoeft dat niet te zwaar te zijnals de werktechniek én de omstandighedenoptimaal zijn. Hiervoorzijn de zogenaamde RijRegels opgesteld.Deze regels worden intensiefgecommuniceerd met hetwerkveld door middel van trainingen,voorlichtingsmateriaal, websitesen ergocoaches. Toch wil datnog niet zeggen dat er in de praktijkaltijd volgens de deze regelswordt gewerkt. Vooral niet als deomstandigheden zich er niet voorlenen. Denk daarbij aan volle kamersin de ziekenhuizen, vloerbedekkingin de thuiszorg, drempelsin de verzorgingshuizen en krappetoiletten in de verpleeghuizen.WrikkenVooral het moeten manoeuvrerenmet een tillift in een krappe ruimteleidt tot ongewenste werkhoudingenvan de zorgverleners. Dat komt metname omdat er niet genoeg ruimte isom achter de lift te gaan staan of uitte stappen bij het duwen. De zorgverlenergaat dan ‘wrikken’ (zie afbeelding).Omdat er in de beperkte ruimtevaak heel precies gemanoeuvreerdmoet worden, voeren de zorgverlenerseen relatief fors aantal start-stopbewegingenuit om de lift op degoede plaats te krijgen. Bij het toiletkan dit oplopen naar zes tot tien vandeze micromanoeuvres per keer.Zware cliëntenEen bijkomend probleem is het oplopendegewicht van de cliënt. Cijfersvan het CBS laten zien dat in zo’n tienjaar tijd het percentage mannen meternstig overgewicht van 6,8 naar 11procent is gestegen. Voor vrouwenis dat percentage gestegen van 9,4naar 12,1. Dat betekent dat we langzamerhandook steeds meer cliëntenmet overgewicht in de tillift gaankrijgen. De industrie heeft hierop inmiddelsgereageerd door bedden entilliften aan te bieden die niet meerslechts 150 kilo aankunnen, zoals totvoor kort vaak het geval was, maar200 kilo. Het manoeuvreren wordtdaardoor wel steeds zwaarder.Uit onderzoek komen de volgendefactoren naar voren die tot fysiekeoverbelasting (rug, nek, schouder,pols) van de zorgverlener kunnenleiden tijdens het manoeuvrerenmet een beladen tillift:• het nemen van scherpe bochtenin kleine ruimtes;Aangedreven tilliftneemt minderruimte in6 oktober 2010

Jos van Rijt is publicist• het ‘wegdrijven’ bij rechtuitrijden of in flauwe bochten;• wanneer de beweging explosiefin gang gezet wordt;• het rijden over een zachteondergrond;• kleine of slecht lopendewielen;• wielen die bij de start van debeweging haaks op de rijrichtingstaan.OplossingDe industrie is daarom op zoeknaar een goede oplossing voorhet zware manoeuvreren met eentillift. Allerlei motoren zijn uitgeprobeerd.Een groot knelpuntwas steeds dat er geen volledigzijwaartse beweging gemaaktkon worden. In krappe ruimtes,wat in de zorg toch meestal realiteitis, moest er dus altijd zoals bijeen auto ‘gestoken’ worden omin te kunnen parkeren. Dat vereistvaardigheid en kost ruimte entijd. In de praktijk duwen zorgverlenersdit soort, relatief zware,gemotoriseerde tilliften dan tochvaak weer met de hand op degoede plek. Een tweede knelpuntwas dat de eerste gemotoriseerdemodellen bediend werden dooreen knopje of een joy-stick. Er zatdus een interface tussen de lift ende degene die de lift duwt oftrekt. Het manoeuvreren is daarmeeniet intuïtief, hetgeen in veelgevallen een drempel voor optimaalgebruik bleek te zijn.Touch&MoveMet dit in het achterhoofd is deTouch&Move ontwikkeld. Dankzijde slimme ION-techniek, inderdaaddezelfde ION als die vanTOUCH&MOVE• rijdt over zachte vloeren en drempels;• wieltjes hoeven niet in de rijrichting te staan;• kan zijwaarts inparkeren;• geen fysieke belasting zorgverlener;• heeft minder ruimte nodig;• comfortabel voor de cliënt (het manoeuvreren verloopt rustig);• is intuïtief (voelt waar de zorgverlener heen wil);• vergroot zelfredzaamheid van mantelzorgers in de thuiszorg;• instructie blijft nodig.de fietsen, kan de lift een 100 duwbeugel drukt. Het wiel ‘begrijpt’ook de richting waarmeeprocent zijwaartse bewegingmaken door zachtjes in de gewensterichting tegen de duwmeeintuïtief geworden.de zorgverlener duwt en is daarbeugelte drukken. Onder de liftzit namelijk een gemotoriseerd Het werken met de aangedrevenextra wiel dat 360 graden kan tillift neemt ook minder ruimte in.draaien. De motor van het wiel Het is bijvoorbeeld niet nodig uitvermenigvuldigt de kracht waarmeede zorgverlener tegen de hangen aan de lift bij het trek-te stappen bij het duwen, of teken, zoals bij niet aangedrevenliften wel nodig is. Zolang dezorgverlener bij de duwstang vande aangedreven lift kan, want inde duwstang zitten de sensoren,kan zij gaan staan waar er ruimteis. En doordat de aandrijving haarlichte duw overneemt en vermenigvuldigt,hoeft zij ook niet uitte stappen (bij duwen) of te gaanhangen (bij trekken). En datscheelt ruimte.InstructieZoals bij elk verrijdbaar hulpmiddelis instructie nodig omoptimaal, ergonomisch te manoeuvreren.Bij de aangedreventillift is dat niet anders. Met nameomdat de lift eventjes tijdnodig heeft om te denken, omde informatie die hij krijgt van deduwer of trekker te verwerkenen om te zetten in een rijbewegingvan precies de juiste richtingen snelheid. Enerzijds kandat een nadeel zijn. De zorgver-oktober 2010 7

lener die duwt tegen de lift voelt bij haptonomie op neer dat deimmers de eerste seconde niets zorgverlener, bijvoorbeeld bijen heeft dus de neiging om hard transfers, alleen de richting aangeeftvan de beweging. Er wordttegen de lift te gaan duwen tothij in beweging komt. Anderzijds dus zo min mogelijk getild, geduwdof getrokken aan de cli-kan het ook een voordeel zijn.Het is namelijk niet de bedoeling ënt. De zorgverlener geeft vooraldat de lift echt wordt geduwd, non-verbaal aan, bijvoorbeeldalleen de richting aangeven is door een hand op de rug van devoldoende. In die zin sluit het cliënt te leggen, wat de bedoelingis. Het uitstralen van rust engebruik van deze gemotoriseerdetillift goed aan bij het in de het wachten tot de cliënt zelf inzorg steeds populairder wordendeconcept van de haptonomie. eerste vereiste. Hier ligt de linkbeweging komt, is daarbij eenKort door de bocht komt het er met de gemotoriseerde tillift: deschaaksportDe naam Touch&Move komt uit de schaaksport. Als een spelereen stuk heeft aangeraakt (touch) móet hij of zij ook zetten(move) met dat stuk. Dit benadrukt dat de zorgverlener allevoorbereiding voor de transfer met tillift goed moet hebbenuitgevoerd (instructie cliënt, ruimte maken, enz.) voor zij de liftaanraakt. Want als de duwstang van de lift eenmaal is aangeraakt(touch), dan begint de lift te rijden (move)...tillift reageert al bij een lichtduwtje (een vinger is voldoende),maar blokkeert bij een bruuskezet. Dat laatste gebeurt bij dedagelijkse zorg voor cliëntenook, een bruusk handelendezorgverlener zal relatief veelweerstand oproepen.Andere toepassingenInteressant is dat de ION-techniekdie nu is toegepast op de tillift,ook kan worden ingezet bij anderezware te verrijden objecten.Met name als er weinig ruimte is.Een mooi voorbeeld is de zwareetenskar die laverend door volleziekenhuis gangen door één medewerkergeduwd moet wordenom patiënten van hun warmemaaltijd te voorzien. Dat kan dusnu met één vinger. En wie weetzien we straks cliënten op hunfiets met ION-trapondersteuningdoor de gang van het verpleeghuisfietsen. infoJ.J.P. Klaver, M.J.M. Hoozemans,‘Ergonomische evaluatievan patiëntentilliften’,Nederlands Tijdschrift voorErgonomie, Jrg. 33, nr. 3(2008).J.J. Knibbe en N.E. Knibbe,‘Van voor naar achter, vanlinks naar rechts, onderzoeknaar het manoeuvrerenmet zware objecten inde zorg’, i.o.v. ministerievan Sociale Zaken en Werkgelegenheid,LOCOmotion,2004.N.E. Knibbe en J.J. Knibbe,‘The motorized mobilelifter; the missing linktowards full independence?’,Proceedings 5th AnnualSafe patient handling& Movement Conference,University of South Florida,Tampa, 2005.J.J. Knibbe en N.E. Knibbe,‘Een hap uit een gegroeideolifant’, vierde monitoringfysieke belasting in Verpleeg-en Verzorgingshuizen2007, SOV&V,LOCOmotion, Bennekom2008.www.joyincare.nlDe tekeningen uit dit artikelzijn afkomstig uit hetDoeBoekje www.goedgebruik.nl.8 oktober 2010