rapport 'Vertrouwen in burgers' - Wetenschappelijke Raad voor het ...

de uitdaging39trialiseerden in de tweede helft van de negentiende eeuw in, zeg, vijftig jaar; recentmaken landen als Singapore, Korea en China vergelijkbare ontwikkelingen doorin een veel kortere tijd. Vastigheden verdwijnen als sneeuw voor de zon. Internetbedrijvenzijn wereldleiders en worden tien jaar later van hun troon gestoten doornieuwkomers. Ook de halfwaardetijd van politieke en maatschappelijke bewegingenneemt drastisch af. Burgers worden minder vaak lid van een organisatie enstemmen voortdurend ‘met hun voeten’: ze kiezen uit een lange en veelkleurigemenukaart van het betrokkenheidsaanbod. De veronderstelling dat de politiekeagenda voor de komende vier jaar wel bekend is wanneer de politieke partijen hunverkiezingsprogramma’s schrijven en kiezers hun keuze maken, snijdt volgensAndeweg en Thomassen (2011b: 58) ook steeds minder hout. Politieke opiniepeilingengeven dagkoersen (Tiemeijer 2006), opiniemakers kunnen in de ‘dramademocratie’(Elchardus 2002) alleen overleven als ze begaafde ‘dramaturgen’ zijn(Hajer 2009).De complexiteit die voortkomt uit verdichting en versnelling is geen nieuwverschijnsel. Complexe systemen komen veel voor; zo is een draaikolk eencomplex systeem en ook een mierenhoop is een complex systeem. De onvoorspelbaarheidvan mierenhopen is echter groter dan die van draaikolken, omdat mierenhun gedrag kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden en watermoleculenniet. Een dergelijk systeem wordt een complex adaptief systeem genoemd(Beinhocker 2006; Mitchell 2009: 12), wat volgens Van Ginneken (1999: 44)bepaald wordt door (a) grote aantallen vergelijkbare eenheden, (b) die zich opovereenkomstige wijze gedragen, (c) in wisselwerking met de omgeving en elkaar,(d) daarbij ‘als vanzelf’ differentiatie en samenhang voortbrengend, (e) waardoorze gezamenlijk beter ingespeeld kunnen raken op de situatie. Mensen hebbenmeer mogelijkheden hun gedrag aan te passen dan mieren, waardoor hun gedragnog onvoorspelbaarder is. Sinds het inmiddels klassieke artikel van WalterBuckley ‘Society as a complex adaptive system’ uit 1968, beschrijven steeds meersociale wetenschappers gemeenschappen en burgerbetrokkenheid in deze termen(Dooley 1997; Wagenaar 2007).StapelingComplexiteit is een mooi begrip voor wetenschappers om ontwikkelingen tebeschrijven en te begrijpen, maar voor individuen die zich moeten verhouden totde complexiteit van de samenleving biedt het weinig houvast. Ze ervaren de optellingvan veel – vanuit hun perspectief ‘losstaande’ – vraagstukken als een stapelingen ontdekken al snel dat er geen eenvoudige oplossingen bestaan. Immers, hoegroter de complexiteit, des te lastiger zijn de uitkomsten te voorzien. De reactievan een complex systeem op invloeden van buiten is vaak niet-lineair; het gevolgis niet evenredig met de oorzaak (Johnson 2002). Hierdoor is het gedrag vancomplexe systemen onvoorspelbaar én beperkt stuurbaar. Kleine invloeden kunnengrote gevolgen hebben; een enkele muis bijvoorbeeld kan in een dichte en