rapport 'Vertrouwen in burgers' - Wetenschappelijke Raad voor het ...

38 vertrouwen in burgersIn onze optiek gaat het verhaal verder, want de verschillende oorzaken zijnonderling verbonden en beïnvloeden elkaar. Die samenhang komt voort uit decomplexiteit van de samenleving. Complexiteit, zo laten wetenschappelijkestudies zien, is een steeds belangrijker begrip geworden om de verhouding tussenbeleidsmakers en burgers te begrijpen (Nowotny 2005; Klijn 2008). Tegelijkertijdis deze complexiteit lastig te definiëren en vrijwel niet te meten (Mitchell 2009:94-114; Snodgrass 2011).Verdichting en versnellingTwee processen – verdichting en versnelling – leiden tot complexiteit van desamenleving. Vergelijking van een paar momentopnames van vijftig jaar geledenen vandaag wijst op een aanmerkelijke maatschappelijke verdichting. Bevolkingsgroeileidt wereldwijd tot grotere bevolkingsdichtheid en daarmee onvermijdelijktot een toename van het aantal contacten, zeker ook door de concentratie in grootstedelijkegebieden. De spectaculair toegenomen mobiliteit van grote delen van dewereldbevolking, samen met het snel stijgende opleidingsniveau en de explosievan ict-mogelijkheden, draagt bij tot een verdere groei van het aantal fysiekecontacten en van virtuele informatie.Mensen zitten zowel fysiek als virtueel dichter op elkaar. Wat elders gebeurt heefteen veel grotere doorwerking in de eigen omgeving. De van oudsher afgeschermde‘eigen’ omgevingen worden bovendien ontregeld door grotere migratiestromen,die weer bijdragen aan een intensiever contact met grote aantallen ‘vreemden’.Mensen die vroeger ‘langs elkaar heen leefden’, in afgezonderde delen van dewereld of binnenslands in gescheiden zuilen, buurten of standen, ‘weten’ nu vanelkaar en kunnen elkaar vrij eenvoudig bereiken. Ze kunnen zich bovendienveel makkelijker horizontaal organiseren, zonder een beroep te hoeven doen op‘bovenstaande’ belangenbehartigers die het contact met ‘andersdenkenden’onderhouden. Hun netwerken worden nog weer verder verdicht door specialisatie,zowel van bedrijven als beroepsbeoefenaren. Dat stimuleerde weliswaar dewelvaart, maar zorgde ook voor een verdere toename van het aantal onderlingeverbindingen (Beinhocker 2006). Een eenvoudig rekenvoorbeeld laat dit zien:in een groep van vijf individuen zijn er tien mogelijke een-op-eeninteracties,maar in een groep van tien zijn dat er al 45 en in een groep van twintig zijn het er190.De sterke toename van het aantal verbindingen in de samenleving, gecombineerdmet technologische ontwikkelingen, zoals op het gebied van mobiliteit en ict,heeft geleid tot een enorme versnelling van maatschappelijke processen. Vijftigjaar geleden veranderde er ook veel, maar de grote lijnen van de samenlevingbleven overeind. Dat is nu heel anders. Mode, denkbeelden en virussen verspreidenzich momenteel verder en sneller dan vijftig jaar geleden. Ook macro-ontwikkelingenverlopen steeds sneller. Nationale economieën, zoals de Engelse, indus-