rapport 'Vertrouwen in burgers' - Wetenschappelijke Raad voor het ...

30 vertrouwen in burgersspelregels en veelkleurig toezicht streven ondernemingen, ondersteund doornauwe belangen, oftewel common interest organisaties (‘lobbyisten’), op hetmiddenveld naar het materialistische eigenbelang van hun belanghebbenden,uiteenlopend van financiers en medewerkers tot hun klanten, toeleveranciers en‘buren’. Ondernemingen hebben weliswaar een winstoogmerk, maar vervullenook een belangrijke intermediaire rol tussen het individu en de maatschappij. Inde sfeer van het maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) is aanmerkelijkemaatschappelijke ‘winst’ te behalen door een passende wisselwerking op hetmiddenveld. Een speciale plaats is weggelegd voor de media en de wetenschappelijkeinstellingen. In navolging van De Tocqueville wordt de toezichtfunctie vande ‘vrije’ media breed beleden: ze zien erop toe dat machthebbers hun macht nietmisbruiken (Fishkin 1995: 154-161; Van der Donk et al. 2005). Vanuit hun onderzoeksinstitutiesvervullen ook onafhankelijke wetenschappers als deskundige,kritische waarnemers een wezenlijke rol in het scherp houden van beleidsmakersen –uitvoerders (In ’t Veld 2010, 2011).Uiterst rechts op het speelveld krijgt burgerbetrokkenheid vorm door de rechtstreekseinzet van individuele burgers. “Initiatieven van burgers die zelf verantwoordelijkheidnemen voor dingen die zij belangrijk vinden in de maatschappij;dat niet overlaten aan anderen, zoals overheden of het bedrijfsleven” aldus TjeenkWillink (2002: 34). Het gaat volgens hem om de bereidheid “zich in te zetten voorhet ‘gemeen’” (2002: 36), om de wens een eigen bestaan vorm te geven en daarineigenbelang en algemeen belang te integreren. Dan hebben we het over de “echtecivil society in die zin dat burgers daarin de leidende rol spelen” (2002: 34). Dezeinitiatieven zijn zichtbaar in vrijwel alle sectoren en kunnen op termijn overgaanin een (non-profit) onderneming, actiegroep of ophouden te bestaan. Onderdeelvan deze groep zijn de ad-hocverbanden van burgers; informele, nauwelijksgestructureerde organisatievormen die oplaaien en – na al dan niet gebleken succes– weer verdwijnen. Denk bijvoorbeeld aan het scholierenprotest tegen de 1040uren-norm. Ze staan als uiting van een toenemende individualisering en begunstigddoor ict-infrastructuur op grote afstand van de overheidskolom en geldendoor hun onverwachte en onorthodoxe samenbundeling als ‘ontregelend’. Datverleent hun, met ondersteuning van de media, soms grote slagkracht, ook internationaal,waar de traditionele instellingen en organisaties kwetsbaar zijn door devaak moeizame overkoepeling. Ze richten zich daarom niet in de eerste plaats opbeleidsmakers, maar meestal direct op ‘tegenstanders’, zoals multinationaleondernemers.1.1.2 voortdurend in bewegingVooral aan de niet-geformaliseerde kant van het speelveld is sprake van voortdurendebeweging. Zo verschijnen er telkens nieuwe spelers op het maatschappelijkmiddenveld en alle spelers moeten zich voortdurend ontwikkelen om een basis-