rapport 'Vertrouwen in burgers' - Wetenschappelijke Raad voor het ...

nieuwe generatie doe-democratie185Beleidsmakers gaven door bovenbinding traditioneel de richting aan, in wisselwerkingmet de verticale instituties die het maatschappelijk middenveld domineerden.In de netwerksamenleving organiseren mensen zich makkelijker, goedkoperen sneller binnen horizontale clusters: ‘organiseren zonder organisaties’. Debehoefte aan bovenbinding blijft echter bestaan, zij het in gewijzigde vormen. Inde wij-gemeenschapscultuur van Volendam hebben de klassieke waardigheidsbekledersplaatsgemaakt voor informele ‘trendsetters’. Binnen grotere systemen,benadrukt Ostrom, worden op meerdere lagen zogenoemde genestelde institutiesgevormd. Ze spreekt van een polycentrische organisatievorm: een groot aantalkernen die gezamenlijk – eventueel via getrapte tussenlagen – een geheel vormen(Ostrom 2009). Zelfs succesvolle e-netwerken zijn minder ‘plat’ dan vaak wordtaangenomen, maar kennen vormen van hiërarchie.Vanuit beleidsperspectief vormen de onbeheersbaarheid en onvoorspelbaarheidvan netwerken zowel een kracht als een zwakte. Duizend bloemen kunnenbloeien, maar daar kan – om het zo maar te zeggen – ook onwelkom onkruidtussen zitten. Beleidsmakers kunnen dus niet volstaan met het stellen en bewakenvan kaders. Burgerbetrokkenheid vereist dat beleidsmakers ontwikkelingenstimuleren c.q. afremmen binnen een hiërarchische cultuur door richting te gevenaan hun medewerkers, maar ook aan ‘de samenleving’. Ze moeten daarbij meerdan tevoren openstaan voor inbreng van onderen af. Zowel voor het optimaalbenutten van de mogelijkheden voor institutionele rek en het doorontwikkelenvan bestaand beleid, als voor het genereren van nieuw beleid is het wenselijk(groepen) burgers en frontlijnwerkers uit te nodigen tot het aftasten van grenzen.Dat beroep op de wijsheid van de al dan niet georganiseerde massa mag niet vrijblijvendzijn: een brede burgerbetrokkenheid vormt een randvoorwaarde voor eenlevende democratie. Er bestaat bovendien een groeiende urgentie. Steeds vaker‘dwingen’ burgers overheden, maatschappelijke instellingen en ondernemingenertoe hun aanbod aan te passen. Ze blijken echter ook in staat zichzelf te organiserenwanneer beleidsmakers en bestuurders achterblijven met een ‘passende’aanpak.Een grotere nadruk op bottom-upinitiatief is geen vanzelfsprekende of eenvoudigezaak en heeft een keerzijde. Beleidsmakers kunnen ook niet zomaar het stuurgeheel loslaten. Als burgers bijvoorbeeld zelf hun buurt schoonhouden of opvangvan ouderen en zieken organiseren, dienen beleidsmakers de vrije ruimte te bepalen,omdat dit normaliter taken zijn die op hun bordje liggen. Ook als burgerswetten overtreden, rijst de vraag welke ruimte beleidsmakers daarvoor laten, eengrotere ruimte aan de frontlijn kan immers ontaarden in onfatsoen. ‘De overheid’is minder aanwezig en burgers moeten, in wisselwerking met minder autoritairoptredende frontlijnwerkers, de gedeelde ruimte op een civiele wijze invullen.* * *