rapport 'Vertrouwen in burgers' - Wetenschappelijke Raad voor het ...

182 vertrouwen in burgerservaringen delen. Samenwerken is lastiger, omdat deelnemers hun gedrag opelkaar moeten afstemmen, bijvoorbeeld via commentaren op YouTube en recensiesover boeken en hotels, maar ook op sites als ‘verbeter mijn buurt’ en ‘petitiesonline’. Actievoeren ten slotte vereist het nemen van gezamenlijke besluiten. Datis ingewikkeld, maar de herkomst vanuit uiteenlopende hoeken stimuleert dwarsbindingenbinnen veerkrachtige netwerken; denk aan Anonymous. Vanuit betrokkenheidsperspectiefheeft deze fase dus de grootste toegevoegde waarde (Shirky2010: 171-176). Wanneer beleidsmakers dergelijke acties kunnen stimuleren, is datbevorderlijk voor de maatschappelijke vernieuwing. Als hun medewerkers bovendienactief kunnen meebewegen, is dat ook bevorderlijk voor het leren binnen deoverheidskolom. Maar dan moeten die medewerkers dat wel kunnen en mogen.6.3.3 tegenbindingVolgens de historicus Johan Huizinga (1952) is spel – de tot wedkamp gereguleerdestrijd – de bron van cultuur. Al spelend maken en handhaven spelers hun eigenregels. Die zijn bindend voor allen die willen meedoen (Van Gunsteren enHabbema 2009: 44). Hun verbinding hebben wij eerder betiteld met het begrip‘tegenbinding’. Bij zowel samen- als dwarsbinding overheerst een gezamenlijkdoel dat mensen bindt: ze kennen elkaar, al is het maar via via, en zijn bereid omwat extra te doen om de ander te helpen. In de dagelijkse praktijk zijn er echter zeervelen – alle anderen op de wereld, om het zo maar uit te drukken – waar ze weinigmee hebben. Veeleer zijn het, zeker in de eigen leefomgeving, concurrenten in eengedeelde ruimte. Het heeft binnen deze marktcultuur voor alle betrokkenen zinom – formeel of informeel – spelregels overeen te komen die het onderlinge verkeer‘civiel’ houden, noem het burgerlijk fatsoen. Een civiele omgang maakt het leveneen stuk prettiger, een onciviele leidt tot spanningen (Sennett 2012).Tegenbinding krijgt op velerlei manieren vorm (zie ook Brandsen et al. 2010).Op nationaal niveau bijvoorbeeld in de wisselwerking tussen volksvertegenwoordigers:civiele omgangsvormen voorkomen dat mensen elkaar zien als vijanden,maar veeleer als tegenstanders waarmee ze wellicht gezamenlijke oplossingenkunnen bedenken. Op internationaal niveau ligt tegenbinding aan de basis vanverdragen die landen met uiteenlopende belangen ‘binden’; de diplomatie is bijuitstek de kunst van de tegenbinding. Op collectief niveau vormt de handeltussen ondernemingen het ultieme voorbeeld van de marktcultuur; verstandigeonderhandelaars laten altijd iets ‘op de tafel’ voor de ander. Maar ook de alledaagsesamenleving binnen ‘gemengde’ buurten en de confrontatie van sportteamskunnen als illustraties dienen.Vanuit het perspectief van burgerbetrokkenheid is de winst van een goede tegenbindingin de eerste plaats gelegen in maatschappelijke participatie: de vrijwilligeciviele omgang van burgers in de gedeelde ruimte. Ook op individueel niveau zijn