rapport 'Vertrouwen in burgers' - Wetenschappelijke Raad voor het ...

urgerbetrokkenheid in een complexe samenleving147willen een directere invloed zonder tussenkomst van bestuurders op het maatschappelijkmiddenveld. Vaker dan tevoren worden overkoepelende mechanismen‘overgeslagen’. Op deze manier ontstaat een samenleving van deelsystemen(informele groepen, formele instituties en bedrijven) met relatief veel onderlingerelaties, die op verschillende manieren met elkaar verbonden zijn. Die deelsystemen,die we in het vervolg zullen aanduiden met het begrip ‘cluster’, kunnen eennetwerkcultuur als dominante cultuur hebben, maar evengoed een van de andereculturen: hiërarchie, markt of wij-gemeenschap.Bovenstaande ontwikkelingen leveren uitdagingen op voor beleidsmakers, maarhier concentreren we ons op de uitdagingen voor burgers. Voorop staat dat hunnetwerksamenleving wordt gekenmerkt door complexiteit, maar – bij een goedeinvulling – ook door een grote veerkracht. Daarnaast zullen we in deze paragraafnog ingaan op drie andere kenmerken van de netwerksamenleving die van specifiekbelang zijn voor burgerbetrokkenheid: de sleutelrol van trekkers en verbindersbinnen de netwerksamenleving, het belang van de lange staart voor het bereikenvan minderheden, en de veenbrand als uiting van dynamiek.5.3.1 complexiteit en veerkrachtDe complexe samenleving en de netwerksamenleving zijn synoniemen vooreenzelfde ontwikkeling: verdichting en versnelling leiden tot vernetwerking vande samenleving. De hamvraag is niet of het gaat gebeuren, maar hoe ‘we’ op debest mogelijke wijze kunnen omgaan met deze onvermijdelijke uitdaging. Tweeaspecten – verwarrende verbindingen en onduidelijke clusters – vragen daarbijonze bijzondere aandacht.Verwarrende verbindingenHet ontbreken van heldere, eenduidige structuren maakt de samenleving onoverzichtelijk.De verticale, hiërarchische relaties, de dichte wij-gemeenschappen ende losse marktrelaties zijn niet verdwenen, maar wel minder zichtbaar. Daardoor ishet voor buitenstaander vaak nog wel te zien dat individuen en clusters al dan nietmet andere burgers verbonden zijn, maar is het niet direct duidelijk wat de betekenisvan de verbinding is. Bij de analyse van ons veldwerk leerden we een onderscheidte maken tussen vier vormen van binding. We spreken van samenbinding(sociale cohesie) als het gaat om de hechte – ‘dikke’ – banden binnen een cluster; zebieden geborgenheid, maar herbergen ook het risico van verstikking door overmatigesociale controle. Dwarsbinding staat voor de lossere, ‘dunne’, banden tussenindividuen die deel uitmaken van verschillende clusters; ze zijn van speciaalbelang, omdat ze mensen in contact brengen met grotere netwerken (Granovetter1973) en zijn daarom een bron van vernieuwing. Sociale netwerken die bestaan uitlosse banden tussen een groot aantal individuen bieden bovendien een groterekans op een brede burgerbetrokkenheid dan kleine netwerken met sterke banden