rapport 'Vertrouwen in burgers' - Wetenschappelijke Raad voor het ...

146 vertrouwen in burgersgedragsregels bewaken (Farrell 2003); internetgoeroes Tapscott en Williams sprekenzelfs van ‘benevolent dictatorship’ (2008: 296).5.3 vernetwerkte samenlevingMaatschappelijke verdichting en versnelling leiden tot een sterke toename van hetaantal verbindingen tussen min of meer gescheiden gemeenschappen, ook welaangeduid met de term ‘vernetwerking’. In dit vernetwerkingsproces onderscheidenwe drie fasen, telkens met bijzondere gevolgen voor zowel beleidsmakers als(samenwerkingsverbanden van) burgers.In de eerste fase van vernetwerking worden hiërarchische instituties voor huneigen besluitvorming steeds afhankelijker van de besluitvorming binnen andereorganisaties. Door persoonlijke contacten, maar ook via andere vormen van informatie-uitwisselingontstaan tussen de ‘toppen van hiërarchieën’ steeds grotere(internationale) netwerken (Castells 1996). Ook ‘lager’ in de hiërarchische verbandenkomt steeds meer nadruk te liggen op horizontale samenwerking binnennetwerken, die vaak echter qua omvang en toegang beperkt blijven tot ‘deskundigen’of de fameuze ‘old boys’ (Hoppe 2011: 139).Tijdens de tweede fase verliezen de verticale verbanden op het maatschappelijkmiddenveld steeds meer gewicht en komt een extra nadruk te liggen op marktwerking(wrr 2004). De verminderde hiërarchische sturing wordt in het geval vanmaatschappelijke instellingen en ngo’s soms opgevangen door een sturing via de‘gouden koorden’ van financiële stromen. Dat leidt tot een sterke vervlechtingtussen maatschappelijk middenveldorganisaties en de overheid, maar de representatievan belangen van onder naar boven is minder eenvoudig te vervangen.Verenigingen en wij-gemeenschappen worden verzakelijkt in de vorm van stichtingen,coöperaties en ondernemingen, en dreigen daardoor het contact met huntraditionele ‘achterban’ te verliezen. Aan de bovenkant dreigt tegelijkertijd de elitelosgezongen te raken van de maatschappij. Minder bevoorraad en bij de les gehoudenlangs verticale lijnen weten zij soms onvoldoende wat er zich elders afspeelt.In de derde en laatste fase zijn, helemaal onder aan de verticale structuren, de individueleburgers door hun hogere opleiding en de toegankelijkheid van internetsteeds beter in staat om netwerken te vormen met een behoorlijke reikwijdte.Ze zijn nog altijd lid van een aantal ‘vaste’ instituties – familie, werk of opleiding,club – maar organiseren zich daarnaast in horizontale samenwerkingsverbandenrond een bepaald belang of doel. Velen zijn daardoor deelnemer aan meerdere,veelal informele en tijdelijke structuren. Dit is precies de beschrijving van eennetwerk: “een netwerk is een relatief open systeem dat een aantal relatief geslotensystemen verbindt” (Van Dijk 2001). De verbindingen resulteren in networkedindividualism (Stalder 2008; Wellman 2001; Castells 2001): mondiger burgers