CULTUURHISTORISCHE QUICKSCAN - Gemeente Houten

Houten-NoordCULTUURHISTORISCHE QUICKSCANSteenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

De GeerSchonenburgRijsbrugDe WeerwolfWulvenCentrumWernaarDen OordDe LobbenSituatie Houten-NoordWijken HoutenTiellandtBebouwing HoutenOpenbaar groenOude DorpDe MolenzoomPrivé groenRondwegWijkwegDe MeentBuurtwegDragerFietspad netwerkSpoorwegWaterN2Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

INHOUDInleiding 4Historische elementen 8Verkeersopzet 14Groenfilosofie 20Woonwijken in Houten 24Functies 28Kwaliteiten 32Knelpunten 36Aanbevelingen algemeen 38Referenties 41Potentiële veranderlocaties 44Aanbevelingen veranderlocaties 45Noten 48Bronnen 49Colofon 50Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricInhoud3

Zicht op het dorp Houten, 1965. Houten is gelegen op eenstroomrug in het rivierenlandschap van de Kromme Rijn. In 1960telde Houten rond de 3500 inwoners, na het besluit het dorpeen groeikern voor de regio Utrecht te laten worden, groeide ditfruittelersdorp uit tot maar liefst 30.000 inwoners in 1996. [HUA]Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric4

INLEIDINGAnsichtkaart met de belangrijke ‘landmarks’ van het Oude Dorp, 1935. [HUA]Het woonlandschap van Houten-Noord‘Houtenaer let op uw saeck,!’ zo stond te lezen in het HoutensNieuws van 21 maart 1974. Onderwerp van het artikel,geschreven door bezorgde natuur- en belangengroepen,was de omvang van het Globale Bestemmingsplan voorde groei van Houten tot 25.000 inwoners en de stilte – hetvermeende gebrek aan inspraak - waarmee de gemeentedit proces omringde. Hoewel dit beeld onjuist was, werdin allerijl drie weken later een inspraakavond in de Roskamgeorganiseerd. Op 26 juni van datzelfde jaar werd hetglobale bestemmingsplan in de raad goedgekeurd. HetHoutens Nieuws: ‘De publieke tribune was zowel ’s middagsals ’s avonds redelijk bezet, al deed het voetballen op de T.V.uiteraard afbreuk aan het bezoek.’ In de jaren daarna groeidehet tuindersdorp uit tot een uniek woongebied onder derook van Utrecht. Houten-Noord is groen, fietsvriendelijk, deauto is er te gast. Het lijkt er gewoon en alledaags, maar deervaring van de woonbuurten en de openbare ruimte is hiervan een totaal andere orde dan in andere gebouwde wijkenin Nederland. De spelregels voor de inrichting van Houtenwerden in een hecht team van bestuurders, ontwerpers entechnici ontwikkeld. Dat is één van de verklaringen voorhet ontspannen woonlandschap. Wat maakt Houten-Noordin stedenbouwkundig opzicht uniek, waar liggen kansenvoor versterking, en hoe kan Houten-Noord veranderenzonder kwaliteit te verliezen? Dat waren de vragen die degemeente Houten aan ons bureau stelde. In deze quickscankomen een paar dingen bij elkaar. In dit rapport vertellen wehet verhaal van Houten-Noord en zoemen daarbij in op dekwaliteiten en knelpunten van de oorspronkelijke opzet. Waarmoeten we de kwaliteiten koesteren, waar liggen kansenvoor verbetering? De doorgroei van Houten-Noord en hetvinden van de juiste ruimtelijke aanpak voor de gesignaleerdeontwikkelingen vormt de achtergrond van dit onderzoek.Dit rapport is gemaakt als onderlegger voor de toekomstigestedenbouwkundige en architectonische veranderingenin Houten-Noord. Het geeft aan waar nog spankracht in deoorspronkelijke opzet aanwezig is, en vanuit welke gedachtehet raamwerk van Houten in elkaar gezet is. De gemeenteheeft een voorlopige en globale aanduiding gegeven vanplekken die in aanmerking zouden kunnen komen voor debouw van nieuwe woningen of voorzieningen. Ze staan als‘veranderlocaties’ achterin dit rapport genoemd.Enkele referenties van vergelijkbaar hoogwaardige wijkensluiten het rapport af.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricInleiding5

De auto: lust en last tegelijkDe geschiedenis van de Nederlandse ruimtelijke ordeningis aan Houten-Noord afleesbaar. De grote naoorlogsewoningnood in de grotere steden werd door een golf vannaoorlogse wijken, veelal gestapelde etagebouw in het groen,gelenigd. Vanaf het begin van de jaren zestig kwamen devoorzieningen van de welvaartsstaat voor iedereen dichterbij.Een bijna volledige werkgelegenheid, goede gezondheidszorg,meer vrije tijd en een fris netwerk van snelwegen om met deauto het land te doorkruisen. Houten-Noord is het gebouwderesultaat van het groeikernenbeleid uit de Tweede Nota opde ruimtelijke ordening uit 1966. De verwachting was datdoor alle welvaart de bevolking zou groeien tot 20 miljoenin het jaar 2000. Overal in het land werden dorpen en stadjesaangewezen als groeikernen. Gemeenten als Spijkenisse,Nieuwegein en Alphen aan de Rijn, Zoetermeer, Hoorn, Duivenen Etten-Leur groeiden in korte tijd exponentieel. Het grotevraagstuk bij het plannen van al deze woongebieden was deomgang met de auto. Om de auto buiten de sfeer rondomde woning te houden, werden allerlei oplossingen bedacht.De woonerven zijn beroemd en berucht, maar ook debloemkoolvormige verkavelingen met dwaalroutes waardoorhet sluipverkeer zou moeten worden ontmoedigd. Een andereaanpak was het scheiden van functies. In veel groeikernenwerden de woonwijken rondom infrastructuur geplooid.Hoofdroutes voor de auto of sneltramhaltes bepaalden deuitwerking van de woongebieden. Het gevolg was een sterkebarrièrewerking van de infrastructuur op wijkniveau. Omelkaar niet te hinderen werden de werelden van verkeer,wonen en groen van elkaar gescheiden, met als resultaateen zekere troosteloosheid in de woonomgeving. Hetdemocratische ideaal van een goed bereikbare en ontspannenbuitenruimte voor alle bewoners, ongeacht hun sociale klasse,werd in veel woonwijken ingeruild voor een versnipperdeopenbare ruimte met hier en daar een strookje restgroen.Het kan ook anders, en het resultaat is in Houten te zien.Daar werd vanaf het midden van de jaren zeventig onder debezielende leiding van burgemeester mr. W. H. Bijleveld (infunctie van 1972-1984) en wethouder Jonker een superieurwoonmilieu gerealiseerd. Het zoeken naar dorpsheid ineen steeds voller wordende Randstad was in 1974 leidendvoor het planningconcept. Houten-Noord is niet gebaseerdop individuele leefstijlen, maar op het scheppen van eencompleet woonmilieu. Het ruimtelijke concept van Houten-Noord werd ontworpen vanuit de doelgroep van dat moment:gezinnen met kinderen, afkomstig uit Utrecht. Door zevenbuurten te omringen met een hoger gelegen rondweg,ontstond een twintigste eeuwse versie van een vestingstad.De vijand die buiten gehouden moest worden, was deauto. De openbare ruimte in Houten-groeikern heeft ietsvan een vakantiekolonie: fietsers hebben overal voorrangen doorkruisen hun woongebied op fietspaden in bredegroenzones.Binnen de rondweg ligt een kleinschalig woonlandschap vanlaagbouw. De woningen vallen niet op, en toch is het beeldniet eentonig, omdat de straten variëren in sfeer en uitstraling.Het resultaat is een homogeen en consistent woonmilieu dateen grote rust uitstraalt. Door slimme combinaties van scholenmet buurtparken, van parkeren met speelplekken en vanontsluitingswegen met kantoorfuncties is hier, lang voordatde term werd uitgevonden, meervoudig ruimtegebruikgerealiseerd. Het samenbrengen van de disciplines in éénontwerpteam en de korte communicatielijnen die daarmeetussen de specialisten ontstonden, vormen de achtergrondvan het succes van Houten-groeikern. Samen ontwikkeldenzij een recept voor een modern dorp, gekenmerkt doorlaagbouw met een homogene architectuur, georganiseerd inbuurten die onderling verbonden zijn door groengebiedenen voorrangsfietspaden. De buurten op hun beurt bestaan uitclusters woningen, telkens door één architect ontworpen.Het grondidee was, dat de openbare ruimte voor elkeontwikkelingsfase, van kind tot volwassene, iets te biedenmoest hebben.De woningen werden gebouwd in opdracht vanwoningcorporaties (dr Schaepman en Bo-Ex) die hier zelfseen eigen woningtype lieten ontwikkelen, de HoutenseNormwoning. Omdat de gemeente alle grond in bezit had,kon zij afdwingen dat de woningen een beukmaat kregen van5.70 of zelfs 6.10 meter, in plaats van de landelijke norm van5.40 meter. Zowel in de woonomgeving als in de woning zelfbood de Houtense woningmarkt vanaf het begin dus meerluxe en gebruikersgemak.Familie van wijkenHouten behoort tot een familie van vergelijkbareuitbreidingswijken waar de functiescheiding werd ingeruildvoor functievervlechting. Vanuit een sterk antistedelijksentiment boden deze wijken een alternatief voor de alsstenig en onherbergzaam ervaren uitbreidingswijkenvan verschillende grote steden. Houten is een directeafstammeling van de tuinstadgedachte die rond 1900 inEngeland werd geconcipieerd en die tot op heden eenveelgebruikt model vormt. Hoewel het uitbreidingsconceptvan Houten een product van zijn tijd is, heeft het verre ennabije familieleden en voorouders. Het verlangen naardorpsheid is in deze uitbreidingswijken telkens opnieuwvormgegeven. De pater familias in Nederland zou tuindorpVreewijk in Rotterdam kunnen zijn, vanaf 1916 ontwikkeldvoor arbeidersgezinnen, en in 1927 het grootste tuindorp vanEuropa. Omdat alle grond in bezit was van een particuliereN.V., kon het stedenbouwkundig ontwerp voor ruim 4000eengezinswoningen in één bouwstroom gerealiseerd worden.De ontwerpers Granpré Molière, Verhagen en Kok zochtende variatie niet in de architectuur, maar in hun compositievan openbare ruimte en beplanting. Door wisselendestraatbreedtes en -verharding, gevarieerde boombeplanting,stoepen en voortuinen, afgestemd op de bezonning, werdhet ritme van noord-zuid straten een reeks van stedelijkeinterieurs. De duizenden woningen werden door verschillendearchitectenbureaus uitgevoerd in vijf woningtypen met eengemiddelde beukmaat van 5.15 meter.De naoorlogse grote broer van Houten is Emmen, het Drentsedorp dat uitgroeide tot stad. Stedenbouwkundigen Niek deBoer en André de Jong vertaalden de hartenkreet van detoenmalige burgemeester ‘goed dan, als het maar een dorpblijft!’ in 1965 in het ontwerp voor de wijk Emmerhout. Zijontwikkelden hier het prototype van een woonerf, door zoweinig mogelijk straten tussen de huizen door te laten lopen.Wegen zijn voor het verkeer, erven voor het wonen. Om hetautoverkeer van de erven te weren, staan de garages aan hetbegin van het erf. Ook in Emmerhout werden alle woningengebouwd door drie vaste architecten.In de jaren zeventig groeide de familie gestaag. In de wijkBijvanck in Blaricum (deel E en F, stedenbouwkundig ontwerpdoor Bureau Wissing) ontwierp bureau Warnau Hofman Kalffvanaf 1973 een openbare ruimte waarin verkeer, groen en6Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

spel waren gecombineerd. Hier ontbreken stoepen; terwijlverkeersdrempels als zwarte stroken steen vlak in het wegdekliggen. Alle woningen werden opgetrokken in baksteen metblauwe pannen.Gelijktijdig verrees in Rosmalen het 20 hectare grote villapark‘Gele Hoeve’ in de wijk Molenhoek, waar tuinarchitect P.A.M.Buys en negen architecten een wijk ontwierpen met twintigterugkerende typen huizen. De woningen beslaan in totaalslechts 25% van het totale oppervlak, het overige gebiedbestaat uit tuinen en gemeenschappelijk groen. Op dezandige ondergrond ontwierp Buys een buitenruimte diede indruk wekt alsof de woningen in een (nieuw) bos zijngebouwd. Trottoirs ontbreken, de tuinen lopen door tot aande klinkerstraten. In de woonstraten is de klinkerbestratingzelfs doorgetrokken in de opritten. Het parkeren geschiedtniet op parkeervakken maar in halfverharding in een kuiltussen de bomen.Vreewijk, Emmerhout, Bijvanck E en F en de Gele Hoevehebben hun duurzaamheid bewezen. Het zijn stuk voorstuk gewilde woonwijken omdat de openbare ruimte,de architectuur en de beplanting in één ontwerp zijnsamengebracht. Het resultaat is een grote informaliteit in deopenbare ruimte met een nonchalante, dorpse uitstraling.Doordat de architectuur van de woningen op elkaar isafgestemd, ontstaat rust en samenhang. Deze wijken liepenstuk voor stuk vooruit op de actuele vraag naar bijzonderegroene woonomgevingen met een hedendaags programma.OpgaveHouten krijgt de investering van dertig jaar geleden terug.Op de woningmarkt hoort Houten bij Zeist, en niet bijNieuwegein, dat in dezelfde regio ligt. In Nieuwegein staanlange rijen dezelfde woningen op Funda, die moeilijk wordenverkocht. In Houten is er ook een groot aanbod, maar loopthet wel. Het geheim: in Houten koop je in de eerste plaats eenwoonmilieu en een levensgevoel: dat van een ontspannendorpsheid. In Houten wordt de identiteit bepaald door deopenbare ruimte en het groen.Natuurlijk waren de verhoudingen in de publieke en privatesector in de jaren zeventig en tachtig heel anders dan nu.Vanuit een collectief geloof in de maakbare samenlevingopereerde de overheid in de jaren ’70 zeer sturend. Houten-Noord werd ontwikkeld door de gemeente, die voor 95%grondeigenaar was. Houten is modern omdat het een sterkeidentiteit heeft. Maar het is achterhaald in de toenmaligeprocesopzet en de opdrachtgeverssituatie, die in de huidigetijd niet meer aan de orde zijn vanwege het beperktegrondbezit van de gemeente Houten. In dit spanningsveldligt de nieuwe opgave. Hoe kan Houten met de huidigeverhoudingen in de markt functieveranderingen doorvoeren,zonder zijn identiteit te verliezen? Zonder compleet tewillen zijn lijkt er sprake van enkele ontwikkelingen die eennieuw, aangepast antwoord vragen. Een aantal van dezeontwikkelingen werd opgemerkt tijdens de debatten diein 2006 in Makeblijde met inwoners van Houten werdengehouden. De bevolkingssamenstelling is veranderd.Hoe duurzaam het indertijd gekozen uitbreidingsconceptook is gebleken, sinds de bouwtijd zijn de kinderenvan toen inmiddels zelf ouders geworden, terwijl hunouders gepensioneerd zijn. De samenleving is verdergeïndividualiseerd, nieuwe gewoonten en gedragingenen het gebruik van technologie hebben de woon- envestigingswensen doen wijzigen.Zo zijn er bijvoorbeeld 700 zogenaamde zzp-ers (zelfstandigenzonder personeel) gevestigd in Houten, die meestal vanuithun woning werken in de ICT, als administratiekantoor of alsthuiskapper. Aandacht voor de behoeften van deze groepondernemende Houtenaren is nodig.De voorzieningen in de woonbuurten zijn geconcentreerdrond de scholen. Buurtwinkels ontbreken. Meer levendigheidwordt regelmatig als wens genoemd.Door bij het veranderingsproces in Houten-Noord rekeningte houden, zelfs voort te bouwen op de principes van toen,binnen de gewijzigde marktverhoudingen van nu, kan hetBilthoven van de middenklasse haar positie als sterk merkwaarmaken. Het succes van Houten bewijst dat zelfs de meestgeïndividualiseerde mens van tegenwoordig de waarden vande jaren zeventig ten diepste onderschrijft.dr. Marinke Steenhuisdirecteur Steenhuis stedenbouw/landschapSchiedam, 9 september 2009www.steenhuis-onderzoek.nlSteenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricInleiding7

De GeerSchonenburgRijsbrugDe WeerwolfWulvenCentrumWernaarHistorische elementenDen OordDe LobbenWijken Houten NoordRijksmonumentTiellandtArcheologisch monument:beschermdOude DorpDe MolenzoomArcheologisch monument:zeer hoge verwachtingswaardeHistorische bebouwing (tot 1940)Historisch wegenpatroonDe MeentBebouwing HoutenOpenbaar groenSpoorwegNWater8Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

HISTORISCHE ELEMENTENHet dorpse karakter is een belangrijke troef van Houten-Noord. Bij het ontwerpen van Houten Groeikern was hetopleveren van een nieuwe stad met het karakter van eendorp het uitgangspunt. Aan de basis stond wat nu het OudeDorp heet: een voormalige kolonie van fruittelers met3.416 inwoners in 1960. 1 Het dorp lag op hoger gelegengronden (stroomrug) in het Kromme Rijngebied. Rondhet knooppunt van een aantal wegen en dijken was debebouwing compact opgesteld. De blok- en strookvormigekavels, bochtige wegen en de rond het dorp verspreidgelegen boerderijen waren kenmerkend voor veel dorpenin deze omgeving. 2 De vele boomgaarden bij Houtenvormden beeldbepalende elementen die het dorp eenbesloten karakter gaven. Het landschap rondom wasdivers: stroomruggen met fruitboomgaarden en nattekomgronden met akkerland. In de verte lagen langs deLangbroekerwetering oude ridderhofsteden, de UtrechtseHeuvelrug kaderde de zichten in.Het ontwerp voor Houten Groeikern is eerder omschrevenals een tabula rasa (onbeschreven blad) in modernistischetraditie, waarbij het oorspronkelijke landschap bij de bouwvan de wijken goeddeels verdween. 3 Op het eerste gezichtlijken binnen de rondweg van Houten Noord inderdaadslechts relicten over te zijn: monumentale boerderijenen hoogstamboomgaarden die als ‘gimmick’ of echo vande geschiedenis in het ontwerp van de groeikern zijnopgenomen. De oude Utrechtsche Weg, de belangrijkstedoorgaande route richting Utrecht, is uit Houten ‘geknipt’.De woningen aan de voormalige weg (Herenweg-LupineOord) liggen nu met hun voortuinen aan een fietspad, terbereiken met de auto zijn ze nu enkel via de achterkant.Topografische kaart van Houten, 1905. [Grote Historische Atlas 1905 deel Utrecht 2005]Het idee van de tabula rasa, het negeren van het bestaandelandschap, is echter te relativeren. Veel van de oudeagrarische verkavelingspatronen, sloten en landwegenzijn inderdaad verdwenen, maar de grotendeels intactgehouden spinnenwebstructuur van de historische lintenwerkt zelfs structurerend en oriënterend. De Lobbendijkbijvoorbeeld is onderdeel van het verkeerssysteem van‘dragers’ (zie hoofdstuk Infrastructuur),Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricHistorische elementen9

Opgravingen van Romeinse resten in het Oude Dorp, 1957. [NotaGekoesterd Erfgoed 2004]de overige historische wegen en dijken zijn opgenomenin het fietspadennetwerk. Ook in de woonwijken isde geschiedenis dichterbij dan je in eerste instantiedenkt. In De Lobben, Houtens eerste groeikernwijk,werd een fraaie hoogstamboomgaard en de Lobbendijkgeïntegreerd in het plan. Het karakter van de bebouwing(schuine kap, kleinschaligheid) moest aansluiten bij debebouwing van de Oude Kern. 4 Bij het tekenen aan dewijk Weerwolf gingen de ontwerpers een stap verder.Ondanks het concept van de hoge wallen om Houten diehet contact tussen groeikern en buitengebied beperkten,kon volgens de landschapsarchitecten een relatie tussenbeide ontstaan ‘door de gevarieerde opbouw van hetomringende landschap stedenbouwkundig te vertalenen de landschappelijke waarden zoveel mogelijk in tebouwen in het verkavelingsproces’ 5 Voor de Weerwolfbetekende dit dat landschappelijke elementen niet zomaar als restant opgenomen dienden te worden, maar ‘eenmeerwaarde toegevoegd dienen te krijgen waardoor ze eenstedelijker gebruik aan kunnen.’ 6 De landschapsarchitectendie aan de wijk werkten (Bureau Warnau Hofman Kalfflandschapsarchitecten, J. Kalff) gebruikten zoveel mogelijkde hoogtelijnen van het oorspronkelijke rivierenlandschapHoogstamboomgaard: typerend landschappelijk element. In dewijk De Lobben werd er een in het ontwerp opgenomen. [HUA]en de verkavelingsrichtingen. Zo ligt het centrale deel van dewijk op een stroomruguitloper, terwijl de randen overgangenvormen naar de lagere komgronden. De Weerwolfsgraaf (eenbestaande sloot die van zuid naar noord midden door deWeerwolf loopt) werd uitgediept en verbreed en ingezet alsrecreatief element. De boerderij Nieuwoord werd integraalopgenomen met de bedoeling om deze met een nieuwefunctie een plek te geven in het stedelijk en sociaal weefsel(de boerderij is nu inderdaad een sociaal cultureel centrum).Ook het gebied van de wijk Tiellandt was rijk aan historie; metde waarschijnlijk uit de Romeinse tijd stammende Tiellandtsepaden en het markante monument Stenen Poort. Beidenwerden ingezet als bouwstenen van het stedenbouwkundigontwerp: de aanwezigheid van de Stenen Poort wasbijvoorbeeld aanleiding deze in het buurtpark te benadrukkendoor een, overigens nooit bestaan hebbende, dijklichaam metbomenlaan.Met de aanleg van de hoge rondweg leek het KrommeRijnlandschap en daarmee de geschiedenis van hetbuitengebied voorgoed buitengesloten. Toch is Houtenbij nader inzien niet zomaar een wijk die uitgerold is opeen plek, het landschap veronachtzamend. Niet alleen inDe Utrechtscheweg is uit Houten ‘geknipt’. De oude route is nog teherkennen aan de historische bebouwing. Foto 1910. [HUA]de naamgeving van de buurten (De Weerwolf, Wulven,Tiellandt, de Geer, Schonenburg, Rijsbrug en Wernaar) zijnlandschappelijke of historische relicten terug te vinden.Oude dijkjes met knotbomen, een historische waterloop,boerderijen en bouwwerken als de Stenen Poort verrijken deontwerpen van verschillende woonwijken en zijn belangrijkebouwstenen van de opzet van Houten-Noord. Het doel vanhet stimuleringsbeleid van Belvedère de afgelopen twaalf jaar,het ontwerpen met geschiedenis, was in Houten 25 jaar voorde Nota Belvedère al een vanzelfsprekende aanpak.10Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Oude DorpGezicht op Houten, 1965. [HUA]Het Oude Dorp heeft een fraai dorpsplein met cafésen restaurants, een kerk, oude (boerderij)bebouwing,monumentale bomen en een muziektent. De historischedorpskern van Houten was strategisch gelegen op eenkruispunt van landwegen en handelsroutes. Het is in aanlegeen Middeleeuwse structuur: een besloten dorpsplein waareen aantal wegen op uitkomen. De bebouwing aan het Pleinis grotendeels gebouwd in de achttiende en negentiendeeeuw en heeft een dorps en gesloten karakter. Tot aan deTweede Wereldoorlog breidde het dorp pandsgewijs uitlangs haar uitvalswegen, zonder dat er al te veel planningaan ten grondslag lag. Tegen de tijd dat Houten in de TweedeNota Ruimtelijke Ordening uit 1966 uitgeroepen werd totgroeikern was het dorp echter fors gegroeid. Het eersteuitbreidingsplan van het dorp werd in 1946 gemaakt. 7 Debelangrijkste structuur die daaruit voortkwam was eenringweg, een soort Houtense rondweg avant la lettre: de PrinsClausstraat, de Koningin Wilhelminaweg, Koningin Emmaweg,de Prinses Beatrixweg, de Wethouder van Rooijenweg ende Burgemeester Haefkensstraat. Tot in het midden van dejaren zestig werd ontworpen aan naoorlogse woningbouwlangs deze ringstructuur (alle straten uit deze periode zijn teherkennen aan de naamgeving: Prins…weg, Koningin...weg,Het Oude Dorp werd in de groeikern opgenomen als een reedsgerealiseerde woonwijk. Foto 1950. [HUA}Wethouder…weg, Burgemeester…weg) en het bebouwenvan nog open terreinen in de dorpskern. Het Oude Dorp is dusmeer dan een verzameling historische panden. Wat preciesde kwaliteiten zijn, en de spankracht is, van de naoorlogsebebouwing en hoe deze zich verhoudt tot de wijken uit degroeikernperiode is nog geen onderwerp van onderzoekgeweest.Het Oude Dorp werd in de groeikern Houten-Noordopgenomen als een reeds gerealiseerde zelfstandigewoonwijk. Met de aanleg van het nieuwe Centrum, inhet midden van alle verkeersstromen op de kruising vanspoor, hoofdfietsroutes en groenzone en zo ver mogelijkverwijderd van het Oude Dorp, werd voorbijgegaan aande aantrekkingskracht van een historisch dorpsplein. Delevendigheid die, ook ’s avonds, verwacht was in het Centrum,bleek zich vooral in het Oude Dorp voor te doen, waar zich eenlevendige eet-, drink-en uitgaanscultuur aan het ontwikkelenis.Deze foto lijkt het moderne spiegelbeeld van het beeld links uit1965. Zicht vanaf de Vikingenpoort richting de Pleinkerk.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricHistorische elementen11

Historisch wegenpatroonHistorische bebouwing tot 1940Wulfsedijk, als oude route opgenomen in het fietspadennetwerk. Eetcafé in de voormalige boerenhofstede De Grote Geer. De Steenen Poort, 1955. [HUA]De Wulfsedijk, Warinenpoort, de Poort / Troubadoursborch,Herenweg, Lobbendijk, Vlierweg / Odijkseweg, Binnenwegen Loerikseweg zijn (restanten van) oude wegen en dijkendie vóór de aanleg van Houten-Noord de ontsluitingvan het gebied verzorgden. De spinnenwebstructuurvan wegen die in het Oude Dorp bij elkaar kwamen isgrotendeels intact gehouden en werkt structurerend enoriënterend. De Lobbendijk bijvoorbeeld is onderdeel van hetverkeerssysteem van ‘dragers’ (zie hoofdstuk Infrastructuur),de overige historische wegen en dijken zijn opgenomen inhet fietspadennetwerk. De linten zijn te herkennen aan hunsmalle profiel, met langs de weg historische bebouwing en-beplanting (knotbomen).Dit historisch wegenpatroon is opgenomen in de Visie OudeDorp, waarin het beleefbaar en herkenbaar maken van dehistorische linten voorop staat.De meeste historische bebouwing (tot 1940) van Houten-Noord is te vinden in het Oude Dorp. Hier bestaat debebouwing overwegend uit woningen, winkels, landhuizenof villa’s en een enkele boerderij. De boerderijen buitende dorpskern, aan de historische linten, zijn soms ook denaamgevers van een wijk (boerderij Den Oord, Wulven, DeGeer). Bij het ontwerp van Houten-Noord is zoveel mogelijkgetracht de boerderijen een nieuwe plaats en functie te gevenin het sociale gebeuren van de groeikern. Boerenhofstede DeGrote Geer herbergt een eetcafé, boerderij Nieuwoord is eensociaal-cultureel centrum en in boerderij De Heuvel zijn eenkinderboerderij en cultureel centrum gevestigd. Een bijzonderbouwwerk is de Steenen Poort, het restant van een omgrachteboerderij. Het poortgebouw werd gebouwd in de zestiendeeeuw en gaf toegang tot het erf van het boerderijencomplex.12Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

RijksmonumentBeschermd archeologisch monumentTerrein met een archeologisch hogeverwachtingswaardeDe Pleinkerk in het Oude Dorp .Sportpark de Stenen Poort is een beschermd archeologischterrein.Buurtpark (Amaliapark) aan de Poort: terrein metarcheologisch zeer hoge waarde.GebouwAdresBoerderij ‘De Steenen Poort’ Warinenpoort 88Herberg Burg. Wallerweg 2Woonhuis Burg. Wallerweg 5WoonhuisBurg. Wallerweg 3, 3aKerk Lobbendijk 1Woon/werkhuis Plein 24Winkel/woonhuis Plein 22Woon/werkhuis Plein 21Woonhuis Plein 20Woonhuis Plein 16/ Kon. Julianastraat 2Woon/werkhuis Plein 14Woonhuis Plein 12/13Kerk Loerikseweg 12Villa ‘Bel Respiro’ Herenweg 33/35Schuur Herenweg 33Pomphuisje Herenweg 35De aanwijzing van Houten als groeikern begin jaren zeventigwas aanleiding om vooruitlopend op de woningbouween aantal terreinen op te graven. De Rijksdienst voorOudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) verrichte in dejaren tachtig en negentig een groot aantal opgravingen(onder andere op terreinen bij Wulven, Tiellandt, Doornkadeen Molenzoom), waarbij sporen uit de IJzertijd, Romeinsetijd en Vroege en Late Middeleeuwen werden gevonden.Binnen de rondweg van Houten-Noord zijn twee terreinenaangemerkt als ‘beschermde archeologische monumenten’(zie kaart historische elementen) omdat er in de Romeinsetijd bewoning plaatsvond. In de gebieden zijn schervenaangetroffen die in hoofdzaak uit de periode IJzertijd -Romeinse tijd dateren.De twee beschermde terreinen zijn:1. Sportpark de Stenen Poort, met als begrenzing Wulfsedijk-Warinenpoort.2. Buurtpark Tiellandt, met begrenzingen Wulfsedijk-Tiellandtpad-Vikingenpoort-Romeinenpoort.De term ‘hoge verwachtingswaarde’ betekent dat ter plaatsede trefkans op archeologische vondsten hoog is dan wel dathet belang van de mogelijke archeologische waarden en/of vondsten hoog is. In Houten-Noord gaat het om tweeterreinen in en om het Oude Dorp:1. Het terrein begrensd door de Burgemeester Wallerweg-De Poort-Herenweg-Prinses Beatrixweg, op de Jutphasestroomrug. Bij onderzoek zijn diverse bewoningssporenaangetroffen op dit terrein. Gebouwplattegronden kondenniet onderscheiden worden. De sporen in dit terrein daterenuit de periode late IJzertijd-eerste/tweede eeuw na Christusen de periode elfde-dertiende eeuw na Christus. Er zijn ookaanwijzingen voor activiteit in de tussenliggende perioden.2. De dorpskern: door de hoge ligging op de Jutphasestroomrug zijn ook hier resten vanaf de Bronstijd teverwachten.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricHistorische elementen13

De GeerSchonenburgRijsbrugDe WeerwolfWulvenCentrumWernaarDen OordDe LobbenInfrastructuurTiellandtWijken HoutenBebouwing HoutenOude DorpDe MolenzoomPoortgebouwenRondwegWijkwegDe MeentBuurtwegDrager (hoofdfietspaden)Fietspad netwerkSpoorwegWaterN14Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

VERKEERSOPZETDe verkeersopzet is bepalend geweest voor het ontwerpvan Houten-Noord. Het is inmiddels beroemd: eenhiërarchisch systeem waarbij de auto dieper de woonwijkenin steeds minder autoriteit krijgt en de voetganger juistmeer. De fietser regeert in Houten-Noord en heeft eenuitgebreid fietspadennetwerk tot zijn beschikking waarmeerazendsnel winkels, scholen, het station of groenplekkente bereiken zijn. Het concept is een succes. Het aantalverkeersslachtoffers onder de 30.000 inwoners ligt dehelft lager dan het landelijk gemiddelde. Het autogebruikbij winkelbezoek ligt ruim dertig procent lager dan invergelijkbare steden. 8De opzet is eenvoudig. Het doorgaande autoverkeer isgeconcentreerd op een weg die rondom, en niet doorde woonbuurten loopt. De wijken zijn onderling nietverbonden voor autoverkeer. In tegenstelling tot anderegroeikernen, waar de woonwijken tussen hoofdroutesgeplooid zijn, kon in Houten binnen de rondweg eenvervlechting van functies plaatsvinden, niet gehinderddoor infrastructurele barrières. De automobilist komt vanafde rondweg een wijk binnen door een poortgebouw. Ditis een hoger gebouw dat door zijn functie en vormgevingzou moeten verwijzen naar het achterliggende gebied, eenconcept dat op sommige plekken wél en op andere nietuit de verf is gekomen. Vanaf het punt van binnenkomenwordt de snelheid niet gereguleerd door verkeersbordenof stoplichten, maar met optische middelen; bochtenin de route, overgangen in bestrating (van asfalt naarklinkers) en profiel (van breed naar smal). In het ontwerpzit dus ook een psychische component; het gaat om hetervaren van plekken en om subtiele overgangen vaneen hogere naar een lagere dynamiek. De automobilistkomt achtereenvolgens op een wijkweg, buurtstraat enwoonstraat. Allemaal hebben ze een eigen profiel enmaterialisatie. De herkenbaarheid van elk niveau is groot. Bijhet ‘lezen’ van de Houtense verkeersopzet is de beplantingonmisbaar (zie ook hoofdstuk groenfilosofie): stedelijkeboomsoorten (eiken, esdoorns, iepen, linden) aan deranden die de bijbehorende verkeersdrukte kennen en eenmeer landschappelijke inrichting in het centrum (wilgen,populieren en essen). 9Los van het hiërarchische auto-ontsluitingssysteem is eenlangzaamverkeernetwerk ontworpen. De vrijliggendefiets- en voetpaden leiden allemaal ‘als vanzelf’ naar hetcentrum. Aaneengesloten ‘wanden’ van beplanting langsde belangrijkste fietsroutes verwijzen naar het doorgaandekarakter ervan. Zo oogt Houten als een vakantiekolonie,waar fietsers overal voorrang hebben en hun woongebieddoorkruisen op fietspaden in brede groenzones.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricVerkeersopzet15

RondwegWijkweg (inprikker)De Geer in aanbouw, de rondweg is al aangelegd, 1984. [HUA]De rondweg met links de kastanjebomen, rechts de geluidswal.Wijkweg de Gaarde: een bomenplein als ‘hal’ van de wijk.De 8,5 kilometer lange rondweg omsluit heel Houten-Noorden is het domein van de auto: voor fietsers en voetgangers ishet hier verboden. De rondweg vormt een scherpe overgangtussen de nederzetting en het landschap, wat wordt versterktdoor een hoog dijklichaam die de woningen erachtergrotendeels aan het oog onttrekt en een verhoogde bermmet een dubbele rij paardenkastanjes. Kastanjes zijn voorNederland uitheemse bomen. De keuze voor deze boomsoortmaakt duidelijk dat de rondweg niet bij het rivierenlandschaphoort, maar bij de nieuwe groeikern Houten. 10 Door eenverkeerssnelheid van zeventig kilometer per uur vast te stellenwas het mogelijk de rondweg een relatief bochtig tracé tegeven. In de binnenbochten werd de geluidswal zo laagmogelijk gehouden zodat de bebouwing van Houten op dezeplekken beleefbaar was voor de automobilist. 11Het concept van een rondweg is een beproefdstedenbouwkundig middel. Vooral in combinatie metde gemiddeld drie meter hoge geluidswal ontstond eentwintigste-eeuwse versie van een fort met vestingwal. De walbeschermt tegen snelheid en geluid. Het is een symbolischeverwijzing naar de tot-hier-en-niet-verder-mentaliteit van hettoenmalige Houtense bestuur. Houten wist lange tijd namelijkHet profiel van de rondweg, zie ook foto boven. [Cusveller 2007]niet waar ze precies aan toe was. In 1975 verschijnt eenkrantenartikel met de kop ‘Komt Groot-Houten nu of niet’? 12In dit jaar was de verwachting nog dat na afronding van deeerste wijk ‘De Lobben’ er niet al te veel meer gebouwd zouworden. Het Rijk en de Provincie hielden de gemeente langetijd in het ongewisse. Met de aanleg van de rondweg, was hetidee, werd zekerheid verkregen over de definitieve groottevan de groeikern: als het fort vol was, was de groei voltooid.Vanaf de rondweg worden de wijken ontsloten door zestienwijkwegen, de zogenaamde inprikkers. Dat de wijkwegennog net het domein van de auto zijn is te herkennen aan debestrating. Het asfalt maakt duidelijk dat de wereld van hetautoverkeer hier begint en eindigt. Bochten halen de snelheideruit. Het profiel is bij de directe ingang van een wijk eenenkele rijbaan (asfalt), dieper de wijk in wordt dit een dubbelerijbaan met daartussen een berm (klinkers). Elke wijkweg leidtnaar een bomenplein: de ‘hal’ van de desbetreffende wijk. Ookde bomenpleinen zijn voor voetgangers en fietsers verboden;er zijn geen voet- en fietspaden. Langs de wijkwegen staanduurzame boomsoorten als esdoorn, linde en eik. Deze komenveel voor in stedelijke gebieden en ondersteunen zo de meerstedelijke uitstraling van de wijkwegen. Er is geen ondergroei,de bomen staan zichtbaar met hun voeten in het gras. Dewijkweg is zo kort mogelijk en vertakt zich in twee smallerebuurtstraten.16Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

BuurtstraatWijkweg De Haag: bochten halen de snelheid eruit.Het standaardprofiel van een wijkweg of ‘inprikker’, afwijkingenvan de standaard zijn mogelijk. [Cusveller 2007]Buurtstraat in De Meent: voorbeeld van asymmetrisch profiel,met slechts aan één kant een groenstrook (in deze straat weltrottoirs aan twee zijden).De buurtstraat is de eerste straat binnen de hiërarchischeverkeersopzet waar direct aan gewoond en ontsloten wordt.De auto is te gast, langzaam verkeer heeft voorrang. Debestrating is iets informeler (klinkers), maar de boomsoortenblijven stedelijk (esdoorn, linde en eik). De buurtstraat looptgewoonlijk tot ongeveer de helft van de diepte van de wijk enis, net als de wijkweg en de woonstraat, te herkennen aan eenstandaard profiel. De opbouw is asymmetrisch, met slechtsaan één kant een trottoir. De rijbaan is 5,5 meter breed, maaropgedeeld in drie verschillende klinkerverbanden waardoorde rijloper optisch versmald. 13 De buurtstraten gaan over ineen netwerk van woonstraten.Buurtstraat in Schonenburg: hier is afgeweken van de standaard.Het standaardprofiel van een buurtstraat: afwijkingen van destandaard zijn mogelijk, zie ook foto boven. [Cusveller 2007]Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricVerkeersopzet17

WoonstraatDragerWoonstraat in een van de wijken van Houten Noord.Het concept van de woonstraat toegepast in het Oude Dorp.Wulfsepad: herkenbaar als drager door beplanting en profiel.De woonstraat heeft in tegenstelling tot de wijkstratenen de buurtstraten een dorps karakter. Het ‘dorpse’ wordtbepaald door het smallere profiel (4,5 meter breed, met eenrijbaan van drie meter, een molgoot van een halve meteren een rabatstrook van een meter), en de detaillering dieeen menging van gebruikers bevorderd. Er zijn verschillentussen de woonstraten. Wanneer een woonstraat samenvaltmet een hoofdfietsroute, dan is boombeplanting aan beidezijden van de weg gezet in twee grasstroken van minimaaldrie meter breed. Achter het gras ligt een trottoir vanminimaal anderhalve meter. Aan een dergelijke woonstraatwordt slechts beperkt geparkeerd. Wanneer een woonstraatonderdeel uitmaakt van de groenstructuur van Houten, heeftdeze één grasstrook met boombeplanting tussen de haaksgeparkeerde auto’s en de voortuinen.Het standaardprofiel van een woonstraat, afwijkingen van destandaard zijn mogelijk. [Cusveller 2007]Onafhankelijk van het auto-ontsluitingssysteem (van rondweg,wijkweg, buurtstraat en woonstraat) bestaat in Houten-Noord het fietspadenstelsel. Een aantal fietspaden speelt eendermate belangrijke rol in de ruimtelijke opzet van Houtendat ze ‘dragers’ zijn genoemd. De dragers zijn de hoofdroutesvan het langzaamverkeer-netwerk en de schakels tussende woongebieden en het centrum. Volg een drager en jekomt ‘als vanzelf’ in het centrum terecht. Het systeem vandragers is aangelegd in een visgraatstructuur. Dwars doorde centrale groenzone loopt een lang fietspad, waar vanaf kortere fietspaden vertakken en de wijken in lopen (ziekaart Infrastructuur). De vertakkingen verbinden de centralegroenzone met een buurtpark, centraal in een wijk. Net alsbij alle andere infrastructuur zijn ook de dragers herkenbaaraan hun profiel en beplanting. Het profiel is als volgt: 3,5meter asfalt - 3,5 meter grasberm met een boomsoort diebladerdakvorming bevordert, 1,5 meter trottoir – 1 metergras. 14 In plaats van ontwatering door molgoten met banden(stenig uiterlijk) vindt deze plaats door greppeltjes aan de18Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

FietspadennetwerkDrager Lobbendijk (zuid), vergelijk met het profiel onder.Fietspad over de Wulfsedijk.Fietspad over het Tiellandtspad.Het standaardprofiel van een drager, zie ook de foto hierboven.[Cusveller 2007]voet van de bomen in de 3,5 meter brede grasberm (meernatuurlijk). De beplanting is landelijk. De dragers wordenbegeleid door een enkele rij knotessen (die echter nooitzijn geknot). De grasstrook langs de dragers wordt minderonderhouden dan op andere plekken zodat het wat wilderoogt.Het fietspadennetwerk is erop gericht de belangrijkstevoorzieningen in een wijk met elkaar te verbinden:scholen, buurtparken, winkels etc. De belangrijkstefietsroutes (aangegeven met een rode stippellijn opde kaart Infrastructuur) zijn de schakels tussen hetautoverkeerssysteem en de overige fietsroutes. Om ditte verduidelijken zijn boomsoorten gebruikt met eenlandschappelijk karakter, die aan sluiten bij de meer ‘stedelijke’boomsoorten langs de autoroutes. In de wijken Schonenburgen Wernaar werd bijvoorbeeld voor de eenbladige esgekozen. 15 Uitzondering is de Lobbendijk, die vanwege debijzondere betekenis voor het fietsverkeer naar Utrecht enzijn continuïteit in het buitengebied begeleidt wordt doorpopulieren.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricVerkeersopzet19

De GeerSchonenburgRijsbrugDe WeerwolfWulvenCentrumWernaarDen OordDe LobbenGroenTiellandtWijken HoutenBebouwing HoutenOude DorpDe MolenzoomCentrale groenzoneBuurtparkenOverig openbaar groenDe MeentPrivé groenDragerFietspad netwerkSpoorwegWaterN20Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

GROENFILOSOFIEDe manier waarop in Houten de openbare ruimte isingericht en wordt gebruikt hangt nauw samen met deverkeersopzet (zie vorige hoofdstuk). De organisatie vanhet verkeer bespaart namelijk veel ruimte ín de wijken, dieingevuld kan worden met groen. Hierin verschilt Houtenvan haar zusjes Lelystad, Nieuwegein, Maarssenbroek enAlmere. De woonwijken liggen daar op grote afstand vande drukke ontsluitingswegen. De ruimte tussen wonen enwegen is ingevuld met brede groenstroken, vooral gebruiktals geluidsbuffer en vrijwel niet als gebruiksgroen. 16 InHouten is eenzelfde hoeveelheid groen toegepast, nietlangs de randen, maar in de directe woonomgeving. Er zijntwee belangrijke principes die aan het vanzelfsprekendekarakter van het groenontwerp ten grondslag liggen: hetverweven van ruimtes en een hiërarchie in beplanting.‘ieders domein maakt ook deel uit van dat van een ander’Een belangrijke stelregel bij het ontwerpen van de openbareruimte van Houten was: ‘ieders domein maakt ook deel uitvan dat van een ander’. 17 Dit betekende het inrichten vaneen plek op zo’n manier dat meer dan één soort gebruiker(kinderen, volwassenen, ouderen) zich daar thuis voelt. Ditconcept is vooral toegepast in de directe woonomgeving:in de woonstraten en het buurtgroen. In en om de woningwas het uitgangspunt alle activiteiten die hier plaatsvinden(spelen, contact met de buren en thuiskomen met deauto) te mengen. Beplanting, speelvoorzieningen enparkeerplaatsen zijn niet duidelijk van elkaar gescheiden,maar zijn een geïntegreerd ontwerp. Voorbeeld van dit‘verweven’ van ruimtes is dat voortuinen, hoeken vanterugwijkende gevels, keermuurtjes en fietsbeugelsaanleiding kunnen zijn voor kinderspelen. 18 Onder hetbomendak van een parkeerplaats kan gebarbecued worden.De straat maakt zo onderdeel uit van het openbaar (speel)domein. In de buurtparken is er op gelet dat het nietmogelijk is dat één groep (kinderen, pubers, ‘hangouderen’)te nadrukkelijk aanwezig is. 19 Kinderen kunnen er goedspelen, maar ook weer niet té uitgebreid. Voor ouderen ishet rustig zitten, maar zal het nooit té stil zijn. Dit komt ooktot uiting in de keuze van bankjes en speeltoestellen: niet teopdringerig van kleur, formaat en materiaal (hout). Iedereenzal in het buurtgroen dus iets van zijn gading vinden,maar het zal nooit volledig passen bij de wensen van éénexclusieve groep gebruikers. Hiervoor moet uitgewekenworden naar de centrale groenzone, waar meer gescheidenruimten zijn en zowel de enkeling als groepen privacykunnen vinden. De verschillende functies zijn hier meerontvlochten (terreinen voor sport, visplekken etc.). Je vindthier specifieke voorzieningen voor specifieke gebruikers.Hiërarchie in beplantingAan de beplanting kan je aflezen waar je bent in Houten. Dekeuze voor de beplanting op een bepaalde plek is bepaalddoor de hiërarchische reeks: van ‘stedelijk’ via ‘landelijk’ naar‘natuurlijk’. De ‘stedelijke’ zone ligt langs de randen van dewijk, waar de invloed van de rondweg nog merkbaar is ende snelheid van het verkeer hoger ligt. Soorten beplantingdie hierbij passen zijn esdoorn, linde, eik, haagbeuk enhazelaar. De dragers hebben een landelijk karakter door deknotessen. Het gras onder de knotbomen is wat ruiger, hierkunnen ook kruidachtige planten voorkomen. De dragerszijn intermediair tussen de natuurlijk ingerichte groenzoneen de meer cultuurlijk ingerichte wijken. De centralegroenzone is zoveel mogelijk natuurlijk ingericht en verwijstdoor boomkeuze en hoogteverschillen naar het omliggenderivierenlandschap van de Kromme Rijn (zie ook onderdeelcentrale groenzone).Het onderhoudsregime (maaien, snoeien) speelt bij hetherkenbaar houden van de verschillen in hiërarchie eenonmisbare rol. Langs de randen en in de woonwijkenmoest, volgens door het landschapsarchitectuurbureaubij het ontwerp opgestelde handboeken, het onderhoudintensiever zijn en een relatief verzorgd beeld opleveren.Bij de dragers en de centrale groenzone (met respectievelijkeen landelijk en natuurlijk karakter) kon er met minderonderhoud voldaan worden, voor een wat ruiger beeld.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricGroenfilosofie21

Centrale groenzoneDe centrale groenzone is het ‘topstuk’ van Houten. Het iseen 3,5 kilometer lange strook haaks op de spoorbaan, metvariatie in breedte, levendigheid. Verschillende componentenvan het stedenbouwkundig ontwerp komen hier bij elkaar: hetcentrum, het station, de woonwijken, de dragers en ‘gewone’fietspaden. De centrale groenzone heeft een sterke relatie metde wijken. Een aantal scholen zijn bijvoorbeeld gesitueerd aande zone en maken voor hun uitloop gebruik van het groen.De inrichting van de groenzone is gebaseerd op deveronderstelling dat de afstand van de woning gerelateerdis aan de manieren van ruimtegebruik. Zo zijn zones metverschillende sferen te onderscheiden. Hoe dichter bij huis,hoe minder tijd te besteden en hoe kleiner de voorzieningenin het groen (nummers 4 in de kaart). Deze gebiedjes zijnop dezelfde manier ingericht als de buurtparkjes, met eenopen grasveld, wat vrijstaande bomen en eventueel eenspeeltoestel. Verder van huis, zijn de voorzieningen in hetgroen groter met een flexibeler gebruik (nummers 6). Dezeplekken, vooral de koppen van de groenstrook (het Imkersparken het Kooikerspark) hebben een open karakter door deaanwezigheid van grote waterpartijen en grasvelden. Ze zijnruiger dan de ‘nette’ inrichting van de dicht-bij-huis-zones.De overgang tussen ‘nette’ en ‘ruige’ plekken wordt gevormddoor een zone die veel mensen aantrekkelijk vinden doordathier veel kan gebeuren (nummers 5): wandelen, fietsen, zitten,spelen.De indeling in gebruikszones is gekoppeld aan verschillenin hoogte en beplanting wat, net als overal in Houten,bijdraagt een heldere samenhang en afleesbaarheid. 20 Debeplanting van het park verwijst naar het landschap van hetrivierengebied rond Houten, met de hoge oeverwallen ende lage komgronden. 21 Het fietspad ligt op een middelhoogniveau. De beplanting in de laagste delen van het park,tussen fietspad en waterlopen, bestaat uit boomsoorten vande komgronden: populier, wilg, es en els. De hoger gelegendelen van de groenzone zijn beplant met boomsoorten dievoorkomen op de oeverwallen: eik, esdoorn, linde en zoetekers.Centrale groenzone: gereed in het westen, in aanleg inhet oosten, 1983. [HUA]BuurtparkVanuit de centrale groenzone leidden de dragers langs ofnaar de buurtparken (met één uitzondering: buurtpark DeMeent). Elke wijk heeft een groot buurtpark, dat fungeertals verzamelplaats voor alle leeftijden. Hier vind je bankjes,kan gevoetbald worden of de tent uitgeprobeerd. Met degroeninrichting is rekening gehouden met een zo diversmogelijk gebruik. De basis is een uitgestrekt grasveld (vaakmet een verdiepte ligging) met langs de randen beplantingvoor privacy en veiligheid: het park is een groene kamer inde wijk. De houten speeltoestellen, doelpalen en bankenzijn ontworpen door landschapsarchitect Jan Kalff en zijnin elk buurtpark hetzelfde. Aan elk buurtpark is een schoolgekoppeld. Het is een vindingrijke combinatie waarbij descholen het park gebruiken als speelruimte of ‘leslokaal’.Hiërarchie in de centrale groenzone door toepassing vanverschillende sferen. Uitleg van de nummers is te vinden in delopende tekst. [TLU 1984]22Drager in de centrale groenzone.Hiërarchie in de recreatieve voorzieningen van een wijk. Nummer 3 ishet buurtpark, dat door middel van een drager verbonden is met decentrale groenzone. [TLU 1984]Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Buurtpark Tiellandt.Overig groenOver boomsoorten en hiërarchie van het groen in de wijk isal het een en ander gezegd aan het begin van dit hoofdstuk.Over de functies echter nog niet. Het groen wordt ten eersteingezet voor het begeleiden van de verkeersafwikkeling(zie ook hoofdstuk verkeersopzet). De verschillende soortenwegen zijn door hun specifieke boomsoorten herkenbaar.Bomen verzachten de overgang van bebouwing naar straat.Ten tweede is het groen ruimtevormend. Bomen wordeningezet voor dakvorming boven parkeerplaatsen of hetmaken van een groene wand aan een stedenbouwkundigeruimte. Het groen markeert tevens. Het geeft de overgangenaan tussen privé en openbaar (vaak door middel van hagenen grasstroken), tussen de verschillende wijken en tussen deinfrastructurele netwerken van auto’s, fietsers en voetgangers.Sommige bomen zijn als ‘accent’ solitair geplaatst en kenneneen speciale betekenis toe aan de plek waar ze staan, zoalseen kruispunt of speelplek.Een solitiar geplaatste boom als ‘accent’ in buurtparkTiellandt.Speeltuintje bij buurtpark aan de Rijfveld in De Geer.Woonstraat in de wijk Wulven: subtiele overgangtussen openbaar en privé.De basis van elk buurtpark: een uitgestrekt grasveld(vaak verdiept zoals hier), met langs de randen bomen.Jeu de Boules in ‘t Kant: bomen zijn ingezet voordakvorming.Parkeren en verblijven op dezelfde plek: in dewoonstraten van de wijk de Weerwolf.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricGroenfilosofie23

143334Wulven2418171934Schonenburg895104 532De WeerwolfDen Oord1De Lobben1234Centrum11136Wernaar722De Geer27Rijsbrug281534292134Tiellandt2016303431Oude Dorp25342332De Meent26De MolenzoomRealisatie Houten-NoordWijken HoutenBebouwing HoutenOpenbaar groenPrivé groenRondwegGrens deelgebiedenSpoorwegNWater24Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

WOONWIJKEN HOUTEN - NOORDDe kaart links en het overzicht rechts maken gebruik van deoorspronkelijk aan de wijken en buurten gegeven namen.Tegenwoordig staan de wijken bekend onder het laatste deelvan hun straatnamen (Noten- of Bessengaarde, Dwars- ofMeercamp). Zo is de wijk die in de volksmond ‘Hoeven’ en‘Gaarden’ genoemd wordt officieel (want naam van hetbestemmingsplan) de wijk ‘Weerwolf’. Deze wijk is in drie fasengebouwd, dit zijn de deelgebieden Weerwolf I, II en III.Woningwetwoningen van architectenbureau A. Albers in de buurt Weerwolf I, vlak naoplevering in 1981. [Bouw 1981]Deelgebieden Wijken Architecten(voormalige wijknamen) (huidige wijknamen)1. Lobben Hoven (Kokon)2. Den Oord II Oorden (Zuiderhoek)3. Weerwolf I Hoeven en Gaarden (Albers)4. Weerwolf II Hoeven en Gaarden (Hopman/Olthof)5. Weerwolf III Hoeven en Gaarden (Brakel-Buma/Morshuis)6. Wernaar I Gilden (E.D.)7. Wernaar II Gilden (Treffers-Polgar)8. R.A.S. Hoeven en Gaarden (Van Dillen)(nu Wellantcollege)9. Schonenburg I Weiden en Hagen (Leo de Jonge)10. Schonenburg III Weiden en Hagen (Abken)11. Centrum ‘t Rond en ‘t Kant (Van Tilburg/Tauber)12. Schonenburg II Weiden en Hagen (Reyinga Postma)13. De Geer I Velden en Sloten (Kokon)14. De Geer II Velden en Sloten (Leo de Jonge)15. De Geer III Velden en Sloten (Würdemann)16. Tiellandt I Slagen en Poorten (Abken)17. Wulven I Campen en Borchen (Koeman)18. Wulven II Campen en Borchen (vrije sector woningen)19. Tiellandt II Slagen en Poorten (Würdemann)20. Tiellandt III Slagen en Poorten (Treffers-Polgar)21. Tiellandt IV Slagen en Poorten (vrije sector woningen)22. Wernaar III Gilden (Vereniging van Houtskeletbouwen)23. De Meent-Zuid Erven (vrije sector woningen)24. Wulven III Campen en Borchen (Klaas van den Berg)25. Veilingterrein Oude Dorp (Van Galen)26. Molenzoom Molens (div. kantoren)27. Rijsbrug I Bermen en Akkers (Kokon)28. Rijsbrug II Bermen en Akkers (Klaas van den Berg)29. Rijsbrug III Bermen en Akkers (Ruijssenaars Hendriks)30. Tiellandt-Zuid Slagen en Poorten (vrije sector woningen)31. Prins Bernhardweg (vrije sector woningen)32. De Meent-Noord Erven (Klaas van den Berg/Prins)33. Wulven IV Campen en Borchen (Würdemann)34. Diverse alle wijken Diverse architectenpoortgebouwenSteenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricWoonwijken Houten - Noord25

Wijk De Weerwolf in aanbouw, 1980. Het toepassen van ‘korte rechtstanden’ (kleinewoonblokjes, ontbreken van lange gevelwanden door knikken in het wegpatroon) als belangrijkstedenbouwkundig middel zorgde voor het kleinschalige karakter van elk buurtje. Rechtsonder eendeel van de meanderende wand in de wijk De Lobben langs de centrale groenzone. [HUA]Wijken Noord - West:- Oude Dorp: 42 ha met voorzieningen, 812 woningen en 1860 inwoners- De Lobben: 14 ha met 381 woningen, 1000 inwoners- Den Oord : 22 ha met 389 woningen, 1020 inwoners- De Weerwolf: 50 ha met 1257 woningen en 3390 inwoners- Centrum ‘t Kant: 318 woningen (totaal in Centrum 17 ha met voorzieningen en 1100inwoners)- Wulven: 46 ha met 1121 woningen en 3270 inwoners- Tiellandt: 54 ha met 1100 woningen en 3160 inwoners- De Meent: 23 ha met 453 woningen en 1330 inwonersBron: Gemeente HoutenHouten Noord- Oost in aanbouw, 1983. De stedenbouwkundigen wilden het nieuwe Houten vlug‘over het spoor’ gelegd hebben: een psychische barrière die zo snel mogelijk geslecht diende te zijn.[HUA]Wijken Noord - Oost:- Wernaar: 33 ha met 781 woningen en 2049 inwoners in Gilden- Schonenburg: 40 ha met 1004 woningen en 2915 inwoners (1.040 inwoners in Hagen en1.875 inwoners in Weiden)- Centrum ‘t Rond: 560 woningen, met 886 inwoners (totaal in Centrum 17 ha metvoorzieningen en 1100 inwoners)- De Geer: 33 ha met 999 woningen en1842 inwoners (1.189 inwoners in Sloten en 653inwoners in Velden)- Molenzoom: 27 ha met kantoren, 51 woningen en 141 inwoners in Molens- Rijsbrug: 31 ha met 652 woningen en 1781 inwoners (653 inwoners in Bermen en 1.128inwoners in Akkers)26Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Architect Albers in 1981 over zijn plan voor DeWeerwolf:‘In onze stedebouwkundige ontwerpen wordt gepoogdde monotonie van het rechthoekige stratenpatroondoor kleine hoekverdraaiingen te ontduiken. Ookversmallingen en verbredingen van de straten maken,voor wat het visuele beeld betreft, een enorm verschil.[...] Als alle straatjes een verschillend karakter hebben,kunnen de bewoners hun directe omgeving beterherkennen, binnen het schema van meestal identiekewoningen. De mens vindt zijn plaats in deze wereld ietsgemakkelijker.’ [Bouw 1981]Houten-Groeikern is opgebouwd uit dertien wijken, die weerverdeeld zijn in 33 deelgebieden (toen ‘buurten’ genoemd)van zo’n 300 woningen. Elk deelgebied kreeg haar eigenarchitect. De volgorde van de bouw was spiraalsgewijsrichting het noordoosten, beginnend vlak boven het OudeDorp (De Lobben). Dit had een praktische en een psychischecomponent. In de beginfase, toen de rondweg nog nietaangelegd was, liep de Utrechtseweg dwars door het dorp. Totde verlegging werd de nieuwe bebouwing aan de oostzijdeervan gehouden. Daarnaast wilden de stedenbouwkundigenhet nieuwe Houten vlug ‘over het spoor’ gelegd hebben: eenpsychische barrière die zo snel mogelijk geslecht diende tezijn. Het tijdelijke gemeentehuis kwam ook al direct aan de‘goede’ zijde van het spoor.Een ontwerpteam werkte aan de stedenbouwkundige opzetvan elk deelgebied: bureau Wissing architectuur en stedebouw(R.J.A. Derks), Warnau Hoffman Kalff tuinarchitecten bv (J.Kalff) en Adviesbureau voor Verkeersordening Goudappel& Coffeng NV (L.J. Coffeng, R.W. Meilof, A.J. van der Horst).Het toepassen van ‘korte rechtstanden’ (kleine woonblokjes,ontbreken van lange gevelwanden door knikken in hetwegpatroon) als belangrijk stedenbouwkundig middel zorgdevoor het kleinschalige karakter van de buurtjes.De architectuur is ondergeschikt aan de stedenbouwkundigeopzet. In de wijk Weerwolf is een aantal witgeverfdewoningen (architect Albers) ingezet als markering vanwandel- en fietsroutes. In Den Oord begeleidt een mooiemeanderende huizenwand van driehonderd meter lengte(architect Zuiderhoek) de centrale groenzone. Aan hetontwerp van de woningen is een aantal regels verbonden:met als belangrijkste de eis voor maximaal twee bouwlagenen een schuine kap. Herman Hertzberger zei hierover in1984: ‘Waarom nergens platte daken in Houten? Ik hou vanpunt en contrapunt. Als schuine daken symbolisch zijn voorlandelijkheid (wat ik bestrijd) moet je, omdat element tot zijnrecht te laten komen, ook ergens het tegendeel laten zien’. 22Architectonische hoogstandjes zijn schaars. Dit is niet erg,het geeft de wijken een rustig en eenduidig beeld. Symboolhiervan is de Houtense Normwoning, die verspreid doorde groeikern werd toegepast en een goede basiswoninggarandeerde voor de lagere inkomens. De normwoning is eenhuis zoals kinderen dat tekenen: twee verdiepingen met eenpannendak en een gemetselde schoorsteen. De woonkameren keuken zijn op de begane grond, badkamer en slaapkamersop de verdieping en een zolder.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricWoonwijken Houten - Noord27

De GeerSchonenburgRijsbrugDe WeerwolfFunctiesWulvenCentrumWernaarWijken HoutenBebouwing HoutenVoorzieningenScholenDen OordDe LobbenKantorenCentrale groenzoneTiellandtBuurtparkOpenbaar groenOude DorpDe MolenzoomSportterreinRondwegWijkwegDe MeentBuurtwegDragerFietspad netwerkSpoorwegWaterN28Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

FUNCTIESDe nieuwe nederzetting had een nieuw centrum nodig. HetOude Dorp zou niet voldoen als economisch en bestuurlijkcentrum voor de geplande 30.000 inwoners. De aanlegvan het nieuwe centrum werd in het midden van alleverkeersstromen, op de kruising van spoor, hoofdfietsroutesen groenzone, geprojecteerd. Bij een centrum hoort eenplein. Stedenbouwkundige Rob Derks herinnert zich hoedoor het ontwerpteam werd gekeken naar oude pleinen inNederland (Delft) en Italië (Siena), en naar recente pleinenin Rotterdam, Almere-Haven en Coudalere (Zuid-Frankrijk).Ook het Oude Dorp was onderwerp van studie. Uiteindelijkkoos het ontwerpteam voor twee pleinen: één vierkant(’t Kant, bestuurlijke functies) en één ovaal (Het Rond,commerciële functies), met elkaar verbonden door eendoorgang onder het spoorviaduct.Naast woningen en commerciële voorzieningen was er, omhet schrikbeeld van een ‘slaapstad’ te vermijden, binnen derondweg ruimte ingericht voor bedrijven en kantoren.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricFuncties29

Voorzieningen Scholen KantorenHet Rond fungeert als het economisch centrum van Houten. Basisschoolcomplex ‘De Triangel’ in De Geer. Poortgebouwen op de kruising van de Gaarde en de Rondweg.De voorzieningen in Houten-Noord zijn geclusterd in hetCentrum en het Oude Dorp. Dit zijn de plekken waar deinwoners van Houten hun boodschappen doen. Het centrumis ontworpen als een stedelijke ruimte, herkenbaar doorhogere bebouwing, meer stedelijke architectuur en eenstenige openbare ruimte. In de bouwwerken in het Centrumis een logische, want ‘stedelijke’, vermenging van winkels,horeca, kantoren en woningen te vinden. De voorzieningen inhet Oude Dorp passen bij het dorpse karakter ervan: bakker,groenteboer, slager, en terrasjes rond de kerk. Het ontbreektde wijken vrijwel aan commerciële voorzieningen. Hetoorspronkelijke plan buurtwinkels in elk kwadrant van HoutenNoord te laten vestigen is niet zo uitgepakt. Er zijn nu tweeplekken met voorzieningen in de wijken: aan het Wulfsepadeen supermarkt en ten zuiden van Rijsburg aan de Odijksewegeen supermarkt en een tuincentrum.Houten-Noord heeft achttien scholen: vijftien basisscholen,twee voor Voortgezet Onderwijs, één voor Speciaal Onderwijs.Vrijwel elke basisschool ligt aan een ‘drager’ en is beterbereikbaar met de fiets dan met de auto. De basisscholenzijn altijd gecombineerd met een groene ruimte en makenvoor uitloop ofwel gebruik van een buurtpark ofwel van decentrale groenzone. Door hun grootschaliger karakter liggende scholen voor het Voortgezet Onderwijs op plekken met eenmeer stedelijk karakter: in het Centrum of in de nabijheid vande rondweg.De kantoren zijn geclusterd in poortgebouwen of in hetbedrijvenpark Molenzoom, dus in de meer stedelijke zonesvan Houten-Noord. De poortgebouwen zijn gesitueerdaan de rondweg en kenmerken zich door een afwijkendemassa en bouwhoogte (minimaal drie bouwlagen). Houtenbinnengaan of verlaten wordt zo een bewuste actie. Hetontwerp voor de Molenzoom, een lange strook met kantoren,temidden van een woonlandschap, was geïnspireerd op deUtrechtse Maliebaan. 23 De belangrijkste reden hiervoor washet karakter van de Maliebaan: een verweving van wonenen kantoren en de nabijheid van woongebieden. De Molen,de ‘Houtense Maliebaan’, was echter, zoals alles in Houten,lang niet zo formeel en zakelijk. Ook hier werden namelijk despelregels van Houten toegepast: bochten om de snelheid afte remmen, een parallel fiets- en ventwegensysteem en eengroenprofiel dat zich kenmerkt door subtiele overgangen metbomen en gras van gevel tot gevel. De gebouwen zijn vaneen grotere maat en schaal dan in de rest van Houten. Hetontbreken van voorterreinen creëert een rustig beeld, zonderal te veel verrommeling (reclameborden in voortuinen, slechtonderhoud etc). Het grastapijt langs De Molen loopt helemaaltot aan de plint van de kantoorgebouwen en gaat zelfs meede hoeken om, zodat het voor de voorbijganger lijkt alsof degebouwen ingebed liggen in het groen.30Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

RecreatieWoonlandschapRecreëren in het Kooikerspark. Woningen aan het Imkerspark in de wijk Den Oord. Appartementencomplex in de wijk De Meent.Houten-Groeikern oogt als één groot recreatiepark. Vooralop de fiets: de nauwe samenhang tussen fietspaden engroenstructuur zorgt voor ontspannen routes door hetgroen, langs de wijken, naar bijvoorbeeld de kinderboerderij,de Kooikersplas of zo het buitengebied van Houten in. Ditis vooral te danken aan het groenontwerp (zie hoofdstukGroenfilosofie) met de langgerekte centrale groenzone ende verschillende buurtparken. Binnen de rondweg zijn tweesportparken opgenomen: sportpark de Stenen Poort entenniscomplex de Molenwiek. Verder zijn verspreid door dewijken in voornamelijk historische panden recreatieve functieste vinden zoals een kinderboerderij, cultureel centrum encafés.De woonwijken van Houten-Noord zijn (zie kaart Functies):1. Oude Dorp2. De Lobben3. Den Oord4. De Weerwolf5. Wernaar6. Schonenburg7. Centrum8. De Geer9. Wulven10. Tiellandt11. De Meent12. Molenzoom13. RijsbrugSteenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricFuncties31

KWALITEITENHet geheim van HoutenOntspannen woonlandschap door de spelregels voorde inrichting van Houten in de openbare ruimte, deverkeerstructuur, de functievervlechting en de terughoudendearchitectuur.Recept voor dit succes waren:- De intergrale en continue aanpak van de planontwikkelingdoor een ontwerpteam bestaande uit bestuurders, onwerpersen technici.- Continuïteit in het toenmalige bestuur van de gemeente bijde planontwikkeling- 95% van de grond die in gemeentelijke bezit wasOpenbare ruimteInfrastructuurCentrale groenzone als topstuk. Kwalitatief hoogwaardigeruimte. Indeling in sferen gebaseerd op hiërarchisch systeemvan recreatieve ruimtes. Boom- en heestersoorten verwijzennaar het landschap van het rivierengebied rond Houten.Ruimtelijke systeem van rondweg, groene geluidswal,kastanjerij, poorten en inprikkers rondom Houten-Noord alsscherpe overgang tussen de nederzetting en het landschap.32Zorgvuldige inrichting openbare ruimte. ‘Vanzelfsprekend’karakter. Aan de beplanting lees je af waar je bent in Houten.Beplanting volgt de hiërarchische reeks van ‘stedelijk’ via‘landelijk’ naar ‘natuurlijk’, dus van verzorgd naar ruig (zie kaartop pag. 22 linksonder).Hiërarchisch systeem van wegen (rondweg, wijkweg,buurtstraat en woonstraat) waarbij de auto dieper dewoonwijken in steeds minder autoriteit krijgt en devoetganger juist meer. Afremmen van de snelheid doorsubtiele overgangen van een hogere naar een lageredynamiek.Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

FunctiesProminent systeem van ‘dragers’ en gewone fietspaden. Defietser gaat voor. Herkenbare routes door de toepassing vaneen bepaald profiel en beplanting (knotessen). Aan de dragersliggen buurtparken en scholen.Onderwijs- en recreatieve functies (sportterreinen,buurtparken) zijn snel te bereiken door hun hiërarchischesituering.Herkenbaarheid van het Centrum als voorzieningenclustermet een stedelijk karakter. Hogere dichtheid, afwijkendebebouwingstypologie en grotere bouwhoogten.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricClustering van bedrijven in het bedrijvenpark Molenzoom inde nabijheid van de woonwijken en het Centrum. Ook hier zijnde spelregels van Hoten toegepast: bochten om de snelheidaf te remmen, een parallel fiets- en ventwegensysteem en eengroenprofiel dat zich kenmerkt door subtiele overgangen metbomen en gras van gevel tot gevel.Kwaliteiten33

KWALITEITENHistorische elementenAanwezigheid van het Oude Dorp met fraai dorpsplein metcafés en restaurants, een kerk, oude (boerderij)bebouwing,monumentale bomen en een muziektent. Hier is degeschiedenis van Houten voelbaar en afleesbaar.Integratie van historische elementen. Oude dijkjes metknotbomen, een historische waterloop, boerderijen enbouwwerken als de Stenen Poort verrijken de ontwerpen vanverschillende woonwijken en zijn belangrijke bouwstenen.34Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

OvergangenArchitectuurDetailsGroen geeft overgangen aan tussen privé en openbaar(vaak door middel van hagen en grasstroken), tussen deverschillende wijken en tussen de infrastructurele netwerkenvan auto’s, fietsers en voetgangers.In de woonwijken van Houten is de architectuur ondergeschiktaan de stedenbouwkundige opzet. De architectuur heeft eenterughoudend karakter die bijdraagt aan een ontspannenwoonlandschap.Sommige bomen zijn als ‘accent’ solitair of in kleine groepengeplaatst en kennen een speciale betekenis toe aan de plekwaar ze staan, zoals een kruispunt of speelplek.Hoogteverschillen zorgen voor continuïteit van de centralegroenzone en geven structuur en privacy aan gebieden in dewoonwijken.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricDe structuur van de speelplaatsenlocaties is afgestemd opde actieradius van verschillende leeftijdscategorieën vankinderen. Bankjes en speeltoestellen zijn niet te opdringerigvan kleur, formaat en materiaal (hout).Het ontbreken van ‘plekken’ om prettig te verblijven in Het35

KNELPUNTENOpenbare ruimteBepaalde delen van de centrale groenzone zijn te dichtbegroeid waardoor mooie of strategische zichtlijnenverdwenen zijn.Op een aantal plaatsen heeft de aanhechting tussenbebouwing en openbare ruimte niet de robuustheid ofvanzelfsprekendheid gekregen die zo karakteristiek is voorHouten (locatie foto: groen tussen de Morellengaarde en deImkerspad aan het water in de Weerwolf).De zorgvuldigheid van overgangen (tussen privé en openbaarof tussen wijken) die de woonwijken typeert is afwezig bij degrens tussen centrum en aangrenzende wijken. De ‘achterkant’van het centrum is erg stenig door de functionele invullingmet parkeren.Onderhoud (maaien, snoeien) speelt bij het herkenbaarhouden van de verschillen in hiërarchie een onmisbare rol(zie hoofdstuk Groenfilosofie). Op bepaalde plekken is deopenbare ruimte sleets, wat het groenconcept direct aantast.Op een aantal plekken zijn plaatselijk te weinigparkeerplaatsen. Hierdoor wordt er illegaal geparkeerd opgroen en voetpaden.36Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

FunctiesArchitectuurHet nagestreefde ‘dorpse’ karakter komt niet tot uiting in hetvoorzieningenniveau in de wijken. Er was in elk kwadranteen buurtwinkel gepland, dit is uiteindelijk maar deelswerkelijkheid geworden.Houten is gebouwd voor gezinnen. Het eenzijdigewoningaanbod levert nu problemen op met het huisvestenvan andere doelgroepen (ouderen, starters).De poortgebouwen zijn voor passanten en bezoekers devertegenwoordigers van Houten. Dit komt onvoldoende totuiting in de onuitgesproken architectuur van deze gebouwen.De Rijks Agrarische School is een grootschalig bouwvolumetemidden van een laag woonmilieu. Een logischerebestemming voor deze plek zou wonen zijn. (zie ookaanbevelingen).De omvang van de supermarkt en het tuincentrum aan deOdijkseweg komt niet overeen met de uitstraling van de restvan de bebouwing aan de Odijkseweg, met een bescheidenkorrelgrootte en een historisch karakter.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricKnelpunten37

Houten Groeikern in de maak, 1983. De Utrechtscheweg (grote weg links) is nog niet verlegd, het oostelijk deel van de Rondweg is inaanleg (de rest ontbreekt nog), net als de Kooikersplas en de contouren van Het Rond zijn zichtbaar. De witte vlek bovenin is een ommilitaite redenen onherkenbaar gemaakt fort. [HUA]38Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap Aanbevelingen| Urban Fabric

AANBEVELINGEN AlgemeenAlgemeenHouten-Noord is ontworpen aan de hand van een aantal‘spelregels’. Deze zijn in voorgaande hoofdstukken aanbod gekomen en gaan over: 1. de aanwezige historischeelementen en lange lijnen; 2. de hiërarchische opbouw van deverkeersopzet; 3. de hiërarchische opzet en het concept van‘ieders domein maakt deel uit van dat van een ander’ van hetgroen; 4. de verdeling van voorzieningen en functies en 5. hetterughoudende karakter van de architectuur. Om de kwaliteitvan Houten-Noord te kunnen waarborgen en te versterkendienen deze ‘spelregels’ als uitgangspunt genomen te wordenbij nieuwe opgaven.Houten had vóór de groeikernfase een tuinders en dorpskarakter. Dit karakter was leidraad bij het ontwerpen van hetconcept van Houten-Groeikern en is nog steeds een belangrijkonderdeel van haar identiteit. De (tuinders) geschiedenis kanbij toekomstige ontwikkelingen ingezet worden om dezeidentiteit te versterken en herkenbaar te houden. Samenlevingen landbouw kunnen aan elkaar gekoppeld worden inde vorm van ‘stadslandbouw’, door bijvoorbeeld plekkente creëren voor schooltuinen en biologische kwekerijengecombineerd met leerwerktrajecten van bijvoorbeeld hetWellantcollege.Bestudeer andere wijken om te kijken hoe deze omgaan metgroei en transformaties. Dit hoeven niet persé groeikernzusjeste zijn, het gaat om wijken met dezelfde set ontwerpprincipesen een zelfde samenhang. Enkele referenties voor Houten-Noord kunnen zijn: Vreewijk in Rotterdam, Emmerhout inEmmen, Molenhoek in Rosmalen, Byvanck in Blaricum enBargeres in Emmen (zie ook hoofdstuk Referenties).Historische elementenHet Oude Dorp is meer dan een verzameling historischepanden, want bestaat grotendeels uit naoorlogseuitbreidingen. Wat precies de kwaliteiten zijn, en despankracht is, van de naoorlogse bebouwing en hoe dezezich verhoudt tot de wijken uit de groeikernperiode is noggeen onderwerp van onderzoek geweest. Het is aan tebevelen deze ‘vergeten geschiedenislaag’ van Houten niet uithet oog te verliezen en nader te onderzoeken op mogelijketransformaties.De Wulfsedijk, Warinenpoort, de Poort/Troubadoursborch,Herenweg, Lobbendijk, Vlierweg / Odijkseweg, Binnenwegen Loerikseweg zijn (restanten van) oude wegen en dijkendie vóór de aanleg van Houten-Noord de ontsluiting vanhet gebied verzorgden. De spinnenwebstructuur van oudewegen werkt structurerend en oriënterend. Houd bij nieuweontwikkelingen dit raamwerk van oude routes, inclusief dehistorische bebouwing erlangs, in stand.Behoud oude dijkjes met knotbomen, historische waterlopen,boerderijen en andere historische bouwwerken als verrijkingvan de ontwerpen van de verschillende woonwijken en alsbelangrijke bouwstenen van Houten-Noord.VerkeersopzetDe verkeersopzet van Houten is beroemd: een hiërarchischsysteem waarbij de auto dieper de woonwijken in steedsminder autoriteit krijgt en de voetganger juist meer. Behoudhet verkeerssysteem zoals dat is beschreven in het hoofdstukVerkeersopzet (rondweg, wijkweg, buurstraat, woonstraat,dragers, verkeersnetwerk). Essentieel is de herkenbaarheid enafleesbaar van het hiërarchisch systeem dat van ‘snel-formeel’naar ‘langzaam-informeel’ gaat. Bij het ‘lezen’ van de Houtenseverkeersopzet is de beplanting onmisbaar (zie ook hoofdstukgroenfilosofie).De rondweg vormt een scherpe overgang tussen denederzetting en het landschap. De wal beschermt tegensnelheid en geluid. Wonen en detailhandel horen binnen demuren, grootschalige functies erbuiten. Houd het contrasttussen buiten (natuurlijk) en binnen (cultuurlijk) de muren instand door slechts met mate de landschappelijke zijde van derondweg te verdichten en zichtrelaties te behouden, vooralrichting de Kromme Rijn, Utrechtse Heuvelrug en Schalkwijk.Het fietspadenstelsel is een essentieel onderdeel van Houten-Noord. De ‘dragers’ zijn de hoofdroutes en de schakelstussen de woongebieden en het centrum. Aan de dragerszijn scholen, speelvelden en buurtparken te vinden. Om hetsysteem functioneel te houden is het belangrijk openbarefuncties aan de dragers te behouden. Het systeem is bedachtop veranderde functies naarmate Houten letterlijk enfiguurlijk ouder zou worden. Scholen zouden bijvoorbeeldvervangen kunnen worden door een buurtcentrum, bioscoopof bejaardensoos (zie verderop voor aanbevelingen voor‘functies’).Elke Veranderlocatie heeft eigen kwaliteiten waaruitspecifieke randvoorwaarden voortkomen. Ligt een locatieaan de centrale groenzone, aan een buurtpark of dichtbijhet centrum? De ligging van de locatie is bepalend voorhet toekomstig gebruik. In deze quickscan zijn hieroverenkele algemene opmerkingen gemaakt (zie hoofdstukAanbevelingen Veranderlocaties). Elke locatie verdient echterna uitgebreider onderzoek haar eigen set aanbevelingen enrandvoorwaarden.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricAanbevelingen Algemeen39

GroenfilosofieAan de beplanting kan je aflezen waar je bent in Houten. Dekeuze voor de beplanting op een bepaalde plek is bepaalddoor de hiërarchische reeks: van ‘stedelijk’ via ‘landelijk’ naar‘natuurlijk’ (zie hoofdstuk Groenfilosofie). Stedelijke plekkenkrijgen stedelijke boomsoorten, natuurlijke plekken krijgennatuurlijker ogende boomsoorten. Houd de hiërarchieherkenbaar door de beplanting langs wegen overeenkomstigde groenfilosofie te behouden of te herplanten.Behoud de opzet en inrichting van de centrale groenzone,topstuk van Houten. De inrichting is gebaseerd op deveronderstelling dat de afstand van de woning gerelateerdis aan de manieren van ruimtegebruik. Zo zijn zones metverschillende sferen te onderscheiden. De indeling ingebruikszones is gekoppeld aan verschillen in hoogte enbeplanting wat, net als overal in Houten, bijdraagt een helderesamenhang en afleesbaarheid.Het is aan te bevelen de centrale groenzone vrij te houdenvan enige bebouwing. De groenzone is een uitermatebelangrijk onderdeel van de succesformule van Houten.Verdichten zou de kwaliteit van de ruimte sterk doen afnemen.Wel zou de aanliggende bebouwing aan de randen van decentrale groenzone onderwerp van studie moeten zijn. Dewandvormige werking van enkele wooncomplexen is mager:hier zou een steviger wandvorming op zijn plaats zijn.De overgangen tussen de woonwijken en de centralegroenzone zijn benadrukt door solide wanden vanbebouwing, hoogteverschillen of een steeds ‘netter’ wordendebeplanting. Op een aantal plekken zijn de overgangen vanwijk naar groenzone iets minder zorgvuldig. Hier zit ruimtevoor verbetering of verandering.Onderhoud (maaien, snoeien) speelt bij het herkenbaarhouden van de verschillen in hiërarchie (van ‘ruig’ naar‘verzorgd’) een onmisbare rol (zie hoofdstuk Groenfilosofie).Bepaalde delen van de centrale groenzone zijn te dichtbegroeid waardoor mooie of strategische zichtlijnenverdwenen zijn. Breng de oorspronkelijke openheid weerterug in dit parklandschap.Neem het terughoudende karakter van de bestaandespeeltoestellen en zitbanken als leidraad bij de keuze voornieuwe exemplaren; niet te opdringerig van kleur, formaat enmateriaal (hout). Wanneer veel toestellen aan vervanging toezijn, zou het een mogelijkheid zijn een vormgever een serietoestellen te laten ontwerpen die overal in Houten gebruiktkunnen worden: net als landschapsarchitect Jan Kalff deedvoor de eerste generatie speeltoestellen en banken.WoonwijkenIn de programmering van de woningmarkt is het de laatstejaren gebruikelijk om uit te gaan van leefstijlen. De gedachtehierachter is dat de samenleving kan worden opgedeeldin groepen mensen met verschillende profielen. Prachtigetermen als opwaartse mobielen, traditionele en moderneburgers, kosmopolieten en gemaksgeoriënteerden helpen omhet aanbod van woonmilieus af te stemmen op de gewenstebewonersklassen. Bij de bouw van een nieuwe woonwijkwordt de meeste aandacht besteed aan de uitstraling van dewoningen. Die moet spectaculair en gevarieerd zijn, en vooralhet gevoel van individualiteit geven: ieder mens is immersuniek. Temidden van al deze variatie wordt de openbareruimte, ook als gevolg van een dwingende grondexploitatie,vaak een optelsom van functionele eisen. Rotondes, parkeren,straataanleg, hondenuitlaatplekken, erfafscheidingen enopstelplaatsen voor klicko’s leiden tot harde, versteendeen voor de auto ingerichte openbare ruimtes, zonder veel‘lucht’ of Lebensraum. In Houten-Noord is het omgekeerd.De woningen zijn sober van architectuur maar praktischvan indeling, uiteraard naar de normen van toen, in debuitenruimte is het spektakel te vinden.Toch heeft elke woonwijk van Houten-Noord een eigenidentiteit, die wordt bepaald door: de mate waarin rekeningis gehouden met het bestaande landschap, de historischeelementen die opgenomen zijn in het stedenbouwkundigplan, de keuze voor een bepaalde verkaveling en de uitstralingvan de architectuur. In het kader van deze quickscan zijn deverschillen in identiteit slechts oppervlakkig onderzocht. Hetverdient echter aanbeveling dit uitvoeriger te doen, zodat bijtoekomstige interventies de kwaliteit van elke afzonderlijkewijk gewaarborgd blijft.De architectuur van de woningen is ondergeschikt aan destedenbouwkundige opzet. Architectonische hoogstandjeszijn schaars. Dit is niet erg, het geeft de wijken een rustigen eenduidig beeld. Het geeft enige vrijheid om woningente vervangen, zolang er niet te veel vormwil is en hetterughoudende karakter behouden blijft.FunctiesHet centrum is ontworpen als stedelijke ruimte, herkenbaardoor hogere bebouwing, meer stedelijke architectuur eneen stenige openbare ruimte. Zet deze ontwikkeling door,door slechts in de centrumzone de hoogte in te gaan en dezeverder te verdichten.Het systeem van dragers (hoofdfietspaden) dat in Houtenin een visgraatpatroon is neergelegd (centrale as door degroenzone, aftakkingen de wijken in) is de belangrijksteverbinding tussen verschillende openbare functies (scholen,speelterreinen, buurtparken). Zet dit verbindingssysteem inals kapstok waaraan nieuwe voorzieningen gehangen kunnenworden, bijvoorbeeld door het herbestemmen van een schooltot een buurtwinkel, zorginstelling of kinderdagverblijf. Zoblijft het systeem van dragers tevens functioneel (zie ookaanbevelingen verkeersopzet).De Poortgebouwen liggen aan de rondweg, in de zone metde hoogste (verkeers)dynamiek. Deze gebouwen zijn daaromgeschikt voor verschillende, meer ‘stedelijke’ functies, vankantoren tot appartementen.Het grondgebied van het Wellantcollege, de voormaligeRijks Agrarische School, is ideaal voor herontwikkeling totwoonwijk, zou de RAS zich ooit buiten de muren van Houten-Noord willen vestigen.Veel historische bebouwing in Houten-Noord is, door er eenopenbare functie aan toe te kennen, niet alleen ruimtelijkmaar ook functioneel opgenomen in het weefsel van degroeikern. Continueer dit gebruik en versterk dit. Zo zoudende gebouwen rond de Steenen Poort in de toekomstbijvoorbeeld een functie kunnen krijgen die overeenkomtmet de kleinschaligheid van het boerderijcomplex (verkoopstreekeigen producten, kinderdagverblijf, oid).40Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

REFERENTIESVreewijk, RotterdamOntwerp: Gemeente Rotterdam ( schetsontwerp eerste fase:J.P. Berlage ; definitief ontwerp: Granpré Molière en Verhagen /tweede fase - uitbreiding: Granpré Molière en VerhagenPlanfase: 1913 - 1921Uitvoering: 1916 - 1944Oppervlak: 190 haAantal woningen: circa 5725 woningen (in 1966)Bruto dichtheid: circa 46 woningen/haVoorzieningen:Een wijkgebouw, 23 winkels, een café, ziekenhuis, drie kerken,scholen.Emmerhout, EmmenOntwerp: Gemeente Emmen (ir. N.A. de Boer i.s.m. A. de Jongen anderen)Planfase: 1961 - 1966Uitvoering: 1966 - 1974Oppervlak: 157 haAantal woningen: circa 3500, waarvan 30% gestapeldBruto dichtheid: circa 22 woningen/haVoorzieningen:Winkelcentrum met cultureel centrum, bibliotheek ensporthal. Een kerk, twee bejaardencomplexen, medischcentrum, zes basisscholen en een school voor voortgezetonderwijs.Bargeres, EmmenOntwerp: Gemeente Emmen (A. de Jong en anderen)Planfase: 1967 - 1971Uitvoering: 1971 - 1983Oppervlak: 189 haAantal woningen: circa 4300, waarvan 10% gestapeldBruto dichtheid: circa 23 woningen/haVoorzieningen:Winkelcentrum met cultureel centrum en twee kerken.Twee bejaardencomplexen, verpleegtehuis, sporthal en vijfbasisscholen.Molenhoek, RosmalenOntwerp: P.A.M. Buys en B. van der Vliet (tuin- enlandschapsarchitecten). Architecten Van den Berg, W.J.J.Croonen, P.W. de Graaf, J.G. Pruyn en G.M.C. Wijnen.Planfase: 1971Uitvoering: 1975Oppervlak: 20 haAantal woningen: 180 villa’sBruto dichtheid: circa 9 woningen/haByvanck, BlaricumOntwerp: Bureau Wissing (stedenbouw) / Warnau HofmanKalff (landschapsarchitecten).Planfase: 1969 - 1973Uitvoering: 1973 - 1979Oppervlak: onbekendAantal woningen: 8500Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricReferenties41

Referenties: Vreewijk, RotterdamEmmerhout, Emmen42Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Molenhoek, Rosmalen Byvanck, Blaricum Bargeres, EmmenSteenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricReferenties43

17Schonenburg13De Geer2Wulven1011189De Weerwolf876Centrum225Wernaar4RijsbrugStructuur Houten-Noord metpotentiële veranderlocatiesWonen/recreatie/welzijn/educatieBedrijven/wonenRecreatie/welzijn/educatieOude Dorp en CentrumWijken Houten1519Tiellandt1312Den OordDe Lobben14Oude Dorp21De MolenzoomBebouwing HoutenVoorzieningenScholenKantorenOpenbaar groenRondwegWijkweg16De MeentBuurtwegDragerFietspad netwerk20SpoorwegWaterN44Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Potentiële veranderlocaties :Bestemmingen Wonen - Recreatie/Welzijn/Educatie:1. Locatie de Triangel, Jukveld 22. Locatie de Grote Geer, Snoeksloot 623. Locatie Klavertje Vier, Eggeveld 44. Locaties ‘t Schoolhuys en de Brug, Tappersgilde 22 en Beverakker 19.5. Locatie de Wijngaard, Glazeniersgilde 186. Locaties de Meerkoet en de Rank, Meerkoetweide 39 en Putterhaag 2/47. Locatie de Bengelbongerd - parkeerplaats Dijkhoeve8. Locatie sporthal den Oord en de Wegwijzer, Lupine-Oord 4/69. Locatie Nieuwoord, Notengaarde 310. Locatie de Zevensprong, Scherpencamp 211. Locatie de Bijenkorf, Ridderborch 14312. locatie de Vlaswiek, Guldenslag 13113. Locatie Montessori dependance, Vikingenpoort 3014. Locatie Johannes Bogermannschool, Lobbendijk 1616. Locatie de Stenen Poort, WarinenpoortPOTENTIËLEVERANDERLOCATIESHet onderzoek omvat de volgende potentiële veranderlocaties(zie bijgevoegde kaart). Een groot deel van de locaties komenvoort uit de startnotitie Verdichting en Inbreiding. Een enkelelocatie komt voort uit een concreet particulier initiatief. Ineen gemeentekijke vervolgnotitie zullen uiteindelijke dedefinitieve potentiële veranderlocaties worden aangewezen.Bestemmingen Recreatie/Welzijn/Educatie:15. Locatie Evenemententerrein/noodlokalen, KeercampBestemmingen Wonen - Bedrijven:17. Locatie kantoren, De Haag18. Locatie kantoren, De Gaarde19. Locatie kantoren, De Slag20. Locatie kantoren, De Poort21. Locatie bedrijvenpark De MolenzoomSteenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricAanbevelingen Veranderlocaties45

AANBEVELINGEN VERANDERLOCATIESScholen (13x)Evenemententerrein KeercampSteenen PoortScholen: locaties 1, 3 t/m 8 en 10 t/m 14Keercamp: locatie 15 De Steenen Poort: locatie 16Als Veranderlocaties zijn in de wijken (dus buiten hetCentrum en het Oude Dorp) maar liefst dertien scholenaangewezen (situatie september 2009). Scholen zijn altijdgekoppeld aan groen. Ze zijn ofwel gesitueerd direct aande centrale groenzone ofwel aan een buurtpark. Het is eenvindingrijke combinatie waarbij de scholen het park of decentrale groenzone gebruiken als uitloop, als speelruimteof ‘leslokaal’. Bijna elke school is te bereiken via een ‘drager’.Dat er zoveel scholen als Veranderlocatie zijn aangemerktis niet verwonderlijk. Sommige scholen zijn van oorsprongzo gesitueerd dat ze makkelijk vergroot kunnen worden envan functie kunnen veranderen. Het zijn logische plekkenvoor nieuwe functies. Eis is wel dat dit openbare of socialefuncties zijn (dus geen wonen): buurtwinkel, bejaardensoos,kinderopvang. Het behouden van openbare functies langs hetsysteem van dragers houdt dit systeem functioneel en logischals hoofdfietspadennetwerk.Voor verdere randvoorwaarden is er een onderscheid temaken tussen scholen aan de centrale groenzone en dieaan een buurtpark. De eersten hebben meestal een groterbouwvolume: een wat forsere nieuwbouw zouden dezeplekken dan ook aankunnen. Bij de tweede categorie ligthet anders: de scholen liggen temidden van een kleinschaligwoonmilieu, mooi ingebed in het groen. Nieuwbouw dienthier een bescheiden formaat te hebben, passend bij de locatiecentraal in een woonwijk.46De Keercamp is een belangrijk onderdeel van de hiërarchischeopzet van de centrale groenzone. Verder van de woonwijkenzijn de voorzieningen in het groen groter met een flexibelergebruik. Deze plekken, vooral de koppen van de groenstrook,hebben een open karakter door de aanwezigheid vangrote waterpartijen of grasvelden. De Keercamp bestaat uiteen groot grasveld voor evenementen met daarnaast eenkinderboerderij en speeltuin. Het volledig bebouwen vanhet terrein zou het succesvolle groenconcept van Houtende das omdoen. Verdichting met woningbouw is meer voorde hand liggend in het Centrum (hoogbouw) of in het OudeDorp (laagbouw). Het is belangrijk dat het groene karaktervan de Keercamp blijft overheersen. Er moet dan ook eerdergedacht worden aan herinrichting van het groen, dan aanherbestemming.Het gebied rond de Steenen Poort is een historischbelangwekkend deel van Houten. Niet alleen hetgebouwde erfgoed is waardevol (rijksmonument), in debodem zit archeologisch erfgoed. Voor het gebruik vanhet gebouwencomplex zelf kan verwezen worden naareen aanbeveling die eerder in het rapport is gedaan (zieaanbevelingen functies): ‘Veel historische bebouwing inHouten-Noord is, door er een openbare functie aan toete kennen, niet alleen ruimtelijk maar ook functioneelopgenomen in het weefsel van de groeikern. Continueerdit gebruik en versterk dit. Zo zouden de gebouwen rondde Steenen Poort in de toekomst bijvoorbeeld een functiekunnen krijgen die overeenkomt met de kleinschaligheid vanhet boerderijcomplex (verkoop streekeigen producten oid).’Het gaat echter niet alleen om de gebouwen, maar vooral omde inrichting van het omliggende terrein. Bij het ontwerpenvan dit deel van Houten is bewust de keuze gemaakt allesportterreinen rond het Steenen Poortcomplex te leggen.De openheid van het terrein, met een minimale bebouwing,laat het rijksmonument in zijn waarde. Bij een eventueleherontwikkeling van dit gebied moet het boerderijcomplexals uitgangspunt voor het ontwerp genomen worden, zo heefthet bijvoorbeeld een bepaalde ruimte om zich heen nodig omde oorspronkelijke agrarische functie te rechtvaardigen.Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Poortgebouwen (4x)BedrijvenparkOverige locaties in woonwijken (3x)Poortgebouwen: locaties 17 t/m 20Bedrijvenpark Molenzoom: locatie 21 Overige locaties in woonwijken: locaties 2 en 9Vier poortgebouwen zijn aangewezen als mogelijkeVeranderlocatie. De poortgebouwen zijn gesitueerd aan derondweg en kenmerken zich door een afwijkende massa enbouwhoogte. Houten ‘binnengaan’ wordt zo een bewusteactie. Omdat de poortgebouwen liggen aan de zone metde hoogste (verkeers)dynamiek zijn ze als veranderlocatiegeschikt voor verschillende, meer ‘stedelijke’ functies, vankantoren tot appartementen. De plekken kunnen een groteremassa en bouwhoogte aan, om de entrees naar de wijkenherkenbaar te houden.Een belangrijke karakteristiek van de Molenzoom is debedrijvigheid: het is er druk, met veel verkeer van en naar debedrijven of het centrum. De bedrijfsgebouwen hebben eenzakelijke uitstraling en de openbare ruimte is niet ingericht alsverblijfsgebied. Het gebied is aangewezen als Veranderlocatiewaarin een mix van wonen en bedrijven is geprojecteerd.Wonen in dit gebied zou van een andere orde zijn dan in derest van de wijken van Houten-Noord. Het drukke verkeer ende bedrijvigheid zouden voor kwaliteitsproblemen kunnenzorgen. Daarnaast zou de openbare ruimte als verblijfruimteingericht moeten worden om de woonkwaliteit te vergroten.De overige twee mogelijke Veranderlocaties zijn hetboerderijcomplex ‘Nieuwoord’ aan de Notengaarde (wijkWeerwolf) en het boerderijcomplex de Grote Geer (wijk DeGeer). Deze locaties zijn historische bouwwerken die, door ereen openbare functie aan toe te kennen, niet alleen ruimtelijkmaar ook functioneel kunnen worden opgenomen in hetweefsel van de groeikern. Ze liggen tevens aan het netwerkvan dragers (hoofdfietspaden). Herbestemming is mogelijk,maar net als bij de scholen is het van belang dat deze plekkeneen (semi)openbare functie krijgen, dus geen wonen. Zowordt gegarandeerd dat het systeem van dragers in werkingblijft als verbindingsroute tussen verschillende functies.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricAanbevelingen Veranderlocaties47

NOTEN1 Gemeente Houten, Bureau Interne Zaken, Inventaris vanhet archief van de gemeente Houten (1803) 1811 - 1961 (1964),november 1984.2 Provincie Utrecht Dienst Ruimte en Groen, MonumentenInventarisatie Project Gemeente Houten, Utrecht 1991, p. 11.3 F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzonderevan het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere vanhet alledaagse, Wageningen 2007, p. 90.4 ‘Woningbouw in plan ‘De Lobben’ van start met veel overlegen inspraak’, in: Bunniks Nieuws / Houtens Nieuws, 13 mei 1976.5 Archief TLU landschapsarchitecten, Groen enspelvoorzieningen deel B1 Houten, zonder jaar, p. 18.6 Archief TLU landschapsarchitecten, Groen enspelvoorzieningen deel B1 Houten, zonder jaar, p. 18.7 Deze plannen zijn te vinden in het Archief van de gemeenteHouten (1803) 1811 - 1961 (1964), maar zijn in het kader vandit onderzoek niet ingezien. De ontwerper van het plan is omdie reden bij ons niet bekend.8 M. Steenhuis, Jan Kalff. Landschapsarchitect in de naoorlogsestedenbouw, Wageningen 2004, p. 62.9 F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzonderevan het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere vanhet alledaagse, Wageningen 2007, p. 90.10 F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzonderevan het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere vanhet alledaagse, Wageningen 2007, p. 89.11 Archief TLU landschapsarchitecten, Het groenstruktuurplanen zijn samenstellende delen, zonder jaar, p. 2.12 ‘Komt Groot Houten nu of niet?’, in: Bunniks Nieuws /Houtens Nieuws, 29 mei 1975.13 De opbouw van het profiel is als volgt: erf, 2,5 meter trottoir- trottoirband - 4,5 meter rijstrook - 0,5 meter molgoot - 0,5meter rabatstrook - opsluitband en een berm van tenminstedrie meter breed.14 Archief TLU landschapsarchitecten, Het groenstruktuurplanen zijn samenstellende delen, zonder jaar, p. 4.15 Archief TLU landschapsarchitecten, ConceptgroenstruktuurplanHouten deelplan de Geer 1 en de Geer 2,november 1984, p. 33.16 F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzonderevan het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere vanhet alledaagse, Wageningen 2007, p. 97.17 Archief TLU landschapsarchitecten, Groen- enspelvoorzieningen deel B1 Houten, zonder jaar, p. 7.18 Archief TLU landschapsarchitecten, Groen- enspelvoorzieningen deel B1 Houten, zonder jaar, p. 2.19 Archief TLU landschapsarchitecten, Groen- enspelvoorzieningen deel B1 Houten, zonder jaar, p. 2.20 Archief TLU landschapsarchitecten, ConceptgroenstruktuurplanHouten deelplan de Geer 1 en de Geer 2,november 1984, p. 28.21 F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzonderevan het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere vanhet alledaagse, Wageningen 2007, p. 93.22 H.S., ‘Houten houdt ’n gewetensonderzoek’, in: Bouw 39(1984) 23, p. 8.23 R. Derks, Houten het buitenste binnen. Inversiestedebouw opde kleinere schaalniveau’s, manuscript, ca. 2007, p. 78.48Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

BRONNENLiteratuur‘Komt Groot Houten nu of niet?’, in: Bunniks Nieuws / HoutensNieuws, 29 mei 1975.‘Woningbouw in plan ‘De Lobben’ van start met veel overlegen inspraak’, in: Bunniks Nieuws / Houtens Nieuws, 13 mei 1976.‘Woningen te Houten’, in: Bouw 36 (1981) 22, pp. 53-56.TLU landschapsarchitecten, Het groenstruktuurplan en zijnsamenstellende delen, zonder jaar.ArchiefHet Utrechts Archief [HUA]S. Cusveller e.a., Modelstad Houten. Het bijzondere van hetalledaagse, Wageningen 2007.F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzonderevan het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere vanhet alledaagse, Wageningen 2007.R. Derks, Houten het buitenste binnen. Inversiestedebouw op dekleinere schaalniveau’s, manuscript, ca. 2007.Derks stedenbouw b.v., Houten structuur en compositie. Eenvoorbeeld van groene stedebouw, Houten 1994.Gemeente Houten, Bureau Interne Zaken, Inventaris van hetarchief van de gemeente Houten (1803) 1811 - 1961 (1964),1984.H.S., ‘Houten houdt ’n gewetensonderzoek’, in: Bouw 39 (1984)23, p. 8Provincie Utrecht Dienst Ruimte en Groen, MonumentenInventarisatie Project Gemeente Houten, Utrecht 1991.M. Steenhuis, Jan Kalff. Landschapsarchitect in de naoorlogsestedenbouw, Wageningen 2004.TLU landschapsarchitecten, Concept-groenstruktuurplanHouten deelplan de Geer 1 en de Geer 2, november 1984.TLU landschapsarchitecten, Groen en spelvoorzieningen deel B1Houten, zonder jaar.Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban FabricBronnen49

COLOFONDit onderzoek werd uitgevoerd door Steenhuisstedenbouw/landschap en Urban Fabric te Schiedam inopdracht van gemeente Houten.Projectgroep Veranderlocaties Houten-Noord:E. van Ittersum (hoofd-projectontwikkeling)M. Harms (ruimtelijke beleid: milieu en klimaat)J. Zwart (economische zaken)G. van der Zwaan ( strategische ruimtelijke ordening)C. Strooper (volkshuisvesting)G. Santing (communicatie)P. Bos (senior projectleider projectontwikkeling)E. van Rheenen (projectontwikkeling).Projectteam:Dr. Marinke Steenhuis, drs. Lara Voerman en ir. Johannavan Doorn.Lange Haven 93111 AC Schiedamwww.steenhuis-onderzoek.nlwww. urbanfabric.nl© Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric,oktober 2009.