Aug. nr 105 - Oud Bennekom

DE KOSTERSTEENNummer 105Augustus 2008

DE KOSTERSTEENNummer 105 Augustus 2008Open MonumentendagRedactieIn het tweede weekend van september wordt jaarlijks in het gehele land de Open Monumentendaggehouden; in de gemeente Ede op zaterdag 13 september.In Bennekom is door het bestuur van de Historische Vereniging gekozen voor een nadereverkenning van een oud deel van Bennekom, namelijk het gebied rond de Lindelaan, deVeenderweg, de Bakkerstraat en een deel van de Brinkstraat. In deze Kostersteen zijndaarom enkele artikelen opgenomen die de geschiedenis van dit gebied beschrijven.Een oud deel van Bennekom in historische kaartenAd NooijDe Dorpsstraat is van oudsher het centrum van Bennekom. Daar stond de kerk, de pastorieen de school, daar woonden ook de ambachtslieden. Verderop lagen de akkers en weilanden.Die situatie heeft geduurd tot het begin van de 20 ste eeuw. Het toenemende aantalinwoners van Bennekom kon in de loop van de 19 e eeuw nog worden opgevangen doorde bouw van een aantal huizen in en nabij de Dorpsstraat. Verdichting noemen we dattegenwoordig. Omstreeks 1920 werd een nieuwe straat aangelegd, de Broekakkerweg,later omgedoopt tot Lindelaan. Maar ook de Veenderweg en de Bakkerstraat kregen eendichtere bebouwing.Een agrarisch dorpIn het gebied dat we nu als Bennekomkennen, zijn ongeveer 1000 jaar geledenverschillende nederzettingen ontstaanmet elk hun eigen brink en eng. De meestzuidelijke was gelegen rond de huidigeDorpsstraat. Op deze plek woonden ookreeds in de prehistorie mensen. Hiervangetuigt een waterput waarvan de opgegravenrestanten te vinden zijn in hetKijk- en Luistermuseum. Op de kadas-De Kostersteen 105, augustus 2008 1

terkaart van 1832 (kaart 1) is een waterputingetekend, niet ver van de plaatswaar de prehistorische put is gevonden.Aan de Dorpsstraat stond ook de St.Alexanderkerk, die in de loop der eeuwensteeds groter werd, en recentelijk ookmooier.In 1832 woonde er nog maar weinigmensen in Bennekom. Het zullen er nietveel meer zijn geweest dan 925, het aantalinwoners dat de officiële telling van1811 vermeldt. Maar daarbij waren ookgeteld de boerengezinnen die buiten hetdorp woonden. Eigenlijk kunnen wij voorde situatie van 1832 moeilijk een onderscheidmaken tussen dorp en buitengebied.De boerderijen stonden ook binnenhet dorp, ook aan de huidige Dorpsstraat.Bennekom was een agrarisch dorp, demensen verdienden hun geld in de landbouwof door dienstenverlening aan delandbouw.Het gebied van de Veenderweg en deBakkerstraat in 1832Zoals de tabel op blz 3 laat zien, hebbenin dit gebied de meeste percelen eenagrarische bestemming; hun eigenarenwoonden elders in het dorp. Maar deeigenaren van de zeven percelen in decategorie ‘huis en erf’, woonden naar wemogen aannemen ter plekke. Eén van henwas landbouwer, de anderen: veldwachter,timmerman, smid, naaister, metselaaren radmaker. Zij leverden basale dienstenwaaraan een klein dorp behoefte heeft.Kaart 1. Kadasterkaart1832 Bennekomdorp.(Noorden links)Bakkerstraat en Veenderwegstaan op dekaart, de Lindelaan isvan latere datum. Dehuidige Hogeweg volgtten dele het op dekaart aangegevenvoetpad. De Edesewegzou een aantal jarenlater noordwaartsworden aangelegdvanaf het punt waar deVeenderweg uitkomtop de Dorpsstraat, ende Bakkerstaraat kruisen.2De Kostersteen 105, augustus 2008

Percelen Veenderweg en Bakkerstraat; namen en beroepen 1832;Adessen 2008Perc.nrSoort eigendomOpp.ha/a/caEigenaren en vruchtgebruikersBeroep 2008Adres437 schaapschot 00.52 Beek, Gerrit van landbouwer Dorpsstraat 2438 huis en erf 3.40 veldwachterDorpsstraat 2Dorpsstraat 2Gerritz., Gerrit439 tuin 6.20440 boomgaard 5.80 Veenderweg 3441 tuin9.40 Mekking Pz.., Joost timmerman Veenderweg 3aBrinkstraat 16442 huis en erf 3.80Brinkstraat 18447 bouwland 4.20 Brinkstraat 15Mekking Bz., Gerrit winkelier525 bouwland 42.20Lindelaan526 bouwland 44.00 Mekking Bz., Joost herbergier Lindelaan527 bouwland 38.10 Eck, Jan van landbouwer Veenderweg, zuid528 bouwland 9.60 Bennekom, pastorie Veenderweg, zuid529 huis en erf 1.36 Veenderweg 16 aSnijder, Hendr. Willem smid530 tuin 3.50Brinkstraat 22-24531 tuin 3.90532 schuur en erf 2.30Mekking Pz., Joost timmerman Bakkerstr 7a en 7b533 huis en erf 3.80 Veenderweg 12Kolenbrander, Wed. naaister Edeseweg 1-11;534 bouwland 44.40 HendricusBakkerstraat 3-7;Veenderweg 8-10544 bouwland 48.00 Roekel Dz., Willem v. landbouwer Edeseweg 13545 bouwland 22.80 Dijk, Wed. Rijk van landbouwer Schapenoordseweg546 bouwland 23.00 Willemsen, Wed. Jacob landbouwer Schapenoordseweg547Schapenoordseweg;bouwland 1.00.00 Folmer, Ferk landbouwerBrinkstraat 26-30551 huis en erf 3.20 Heitink, Jan metselaar Brinkstraat 25552 tuin 10.90Veenderweg 22;radmakerBussink, HermanusBakkerstr 11-13-15553 huis en erf 3.60Veenderweg 18554 tuin 6.80 Veenderwg 24-28Willemsen, Wed. Jacob landbouwer555 huis en erf 2.70Veenderweg 30-32De Kostersteen 105, augustus 2008 3

De meeste percelen aan de Veenderwegen de Bakkerstraat hadden een agrarischebestemming, doorgaans ‘bouwland’,maar soms ook ‘boomgaard’ of ‘tuin’.Dat laatste zal niet duiden op een siertuin,want dat was voorbehouden aanvillabewoners. In tuinen van dorpsbewonerswerd de groente verbouwd vooreigen consumptie.WegenHoewel de kaart van 1832 in de toenmaligeDorpsstraat een relatief dichte bebouwinglaat zien, was er weinig doorgaandverkeer. Wie van Wageningennaar Ede wilde of omgekeerd, volgde deAchterdorpseweg. Dat was de naam vande huidige Kerkhoflaan en Schoolstraat.Pas in het midden van de 19 e eeuw, toende Edeseweg als moderne grindweg werdaangelegd, ging het doorgaande verkeervan koetsen en karren door het dorp.Omdat in deze periode ook het treinstationEde-Wageningen werd geopend, wasdit voor Bennekom een belangrijke ontwikkeling.De Edeseweg is aangelegd vanaf het puntwaar de Veenderweg uitkomt op deDorpsstraat. Een deel van de Bakkerstraatwerd afgesneden en zou later onderdeelworden van het huidige VanSlootenplein.Tweede helft 19 e eeuwOp een kaart van 1880 (kaart 2) zien wedat er in vergelijking met 1832 niet veelis veranderd; de bewoning was ook toennog sterk in het dorp geconcentreerd. Demeeste woningen stonden aan de Dorpsstraat.Aan de Veenderweg en de Bakkerstraat,op de kaart nog aangeduid alsLijkweg, was nog weinig bebouwing. HetKaart 2. Bebouwing in Bennekom in1880. De Bakkerstraat is nog aangegevenals Lijkweg. Aan de zuidkant van hetdorp, waar we nu het Bart van Elstplantsooenvinden, staat de villa Dorpzigtvan mr. A.C. van Daalen.verkavelingspatroon laat zien, dat deBakkerstraat de afsluiting was van hetdorp.Een kaart van Gemeente Atlas Gelderlanduit 1886 (kaart 3) toont eenzelfdebeeld, enige concentratie van bebouwingin de dorpskern, en daarbuiten verspreidebebouwing.De 20 ste eeuwDe huidige Lindelaan vinden we nietterug op de kaarten uit de 19 e eeuw. Dezelaan is in het begin van de 20 ste aangelegdop percelen die deel uitmaakten van de4De Kostersteen 105, augustus 2008

Kaart 3. Bennekom 1886.In het dorp is de bebouwing geconcentreerdlangs de Dorpsstraat,de Veenderweg en de Bakkerstraat.(Gemeenteatlas Gelderland)zogenoemde broekakkers aan de westkantvan het dorp. ‘Broek’ betekent moeras;kennelijk waren deze akkers natterdan de zogenoemde bergakkers aan deoostkant van het dorp. Aanvankelijkkreeg de nieuw aangelegde weg de naamBroekakkerweg. Maar, zo vermeldt HenkGijsbertsen, in 1939 werd op verzoek vande gemeenteraad de naam gewijzigd inLindelaan, “omdat de raad bezwaarmaakte tegen de door kinderen weleensopzettelijk verkeerd uitgesproken benaming”.(Straatnamen in Bennekom, p.42)Zoals de tabel op blz. 3 laat zien, warende percelen waarop deze weg is aangelegd,in 1832 eigendom van Joost enGerrit Mekking. Het was aannemer Mekkingdie op de nieuw aangelegde weg eenaantal huizen ging bouwen. Hij liep hierbijvooruit op het uitbreidingsplan dat inde jaren twintig werd voorbereid.Dat uitbreidingsplan had niet alleen temaken met de groei van de Bennekomsebevolking, maar was ook een uitvloeiselvande Woningwet van 1901. In deze wetwerden kwaliteitseisen voor woningenvastgelegd, en kregen de gemeentebesturende taak om bestemmingsplannen temaken. In zo’n plan geeft de gemeentegedetailleerd weer wat de bestemming inde komende jaren zal zijn van verschillendegebieden binnen de gemeente.In deze contekst kwam de kaart van 1923tot stand. (kaart 4)De kaart laat zien dat er inmiddels eenduidelijke verdichting van de bebouwinghad plaats gevonden. Er zijn huizen gebouwdop percelen die voordien werdenaangeduid als bouwland of tuin.Kaart 4Kaart uit 1923 voor uitbreidingsplannoordelijk gedeelte van dedorpskern. De reeds gerealiseerdeBroekakkerweg is opgenomen inhet planDe Kostersteen 105, augustus 2008 5

Kaart 5.Het noordelijkgedeeltevan dedorpskernomstreeks1948Een kaart die kort na de oorlog tot standkwam, laat zien dat deze ontwikkelingzich verder heeft voortgezet. In de oudedorpskern heeft zich een sterke verdichtingvan de bebouwing voltrokken. Inmiddelswas ook een begin gemaakt metde bouw van compleet nieuwe woonwijkenaan de oostzijdevan het dorp. Bennekom was nietlanger een agrarisch dorp, maar ontwikkeldezich tot een vestigingsplaats voorforenzen die hun werk hadden in Ede enWageningen, maar in toenemende mateook op grotere afstand.De Lindelaan,nog Broekakkerweggeheten,gezien vanaf deHogeweg. Debomen langs delaan zijn geenlang leven beschorengeweest.6De Kostersteen 105, augustus 2008

KarakteriseringDe nieuwe woonwijken die na de Tweedewereldoorlog in Bennekom zijn gebouwd,hebben elk hun eigen karakter.om bij de bouw van nieuwe huizen gebruikte maken van balkmateriaal datreeds een eerdere toepassing had gekend.Voor aannemer Mekking washet daarom een buitenkansjedat hij betrokken was bij desloop van het toenmalige kasteelHoekelum in 1917. Hetkasteel zoals we dat nu kennen,is in die periode volgensde toenmalige inzichten herbouwd.De Veenderweg in het begin van de 20 ste eeuw.Rechts zien we het pand op het huidige nummer 13.Daar was gevstigd het pension ‘Klein maar knus’ vande dames Visser en ter Braake.Bij de uitbreidingen aan de oostkant vanhet dorp werd voor het eerst op groteschaal seriewoningbouw toegepast. Welbleef bij deze uitbreidingen het oorspronkelijkewegenplan nog gehandhaafd. Datlaatste was niet meer het geval bij delatere westelijke uitbreidingen.De woningbouw in het gebied van deLindelaan, de Veenderweg en de Bakkerstraatis de eerste uitbreiding van Bennekom.Aannemer Mekking speelde eenbelangrijke rol bij de woningbouw in ditgebied. Voor zichzelf bouwde hij hetgrote – thans gerestaureerde - huis aan deLindelaan 8-10. Niet ongebruikelijk wasDe woningbouw in het gebiedvan de Lindelaan, Veenderwegen Bakkerstraat maaktdeel uit van een geleidelijkeuitbreiding van het dorp Bennekomin een periode dievoorafging aan het eerste formeleuitbreidingsplan. Er wasdus weinig van bovenaf opgelegdeplanning. Mede daarom kent dezeuitbreiding geen seriewoningbouw en iser veel variatie. Een belangrijk deel vande huidige bebouwing dateert uit jarentwintig van de vorige eeuw. Dat bepaaltmede de typische sfeer van dit deel vanBennekom. Daartoe draagt ook bij debestrating van de wegen. Anders dan inandere uitbreidingen ligt hier nog eenklinkerbestrating. Het ontbreken vanverhoogde trottoirs draagt bij tot eensfeer waarbij alle weggebruikers althansgeacht worden behoedzaam met elkaarrekening te houden.Noot.De kaarten 2, 4 en 5 zijn welwillend door Frans van Oort ter beschikking gesteld.De Kostersteen 105, augustus 2008 7

Een wandeling door oud-BennekomWout HolOnze wandeling begint bij het Oude Postkantoor op dehoek van de Dorpsstraat en de Veenderweg. We volgende Veenderweg tot de Brinkstraat, waar we linksaf gaan.Vervolgens gaan we rechtsaf de Lindelaan in. Bij deHogeweg rechtsaf en vervolgens weer rechtsaf deVeenderweg in tot we weer bij de Brinkstraat komen.Daar linksaf en vervolgens rechtsaf de Bakkerstraat in.1. Veenderweg 6 - 10Wandelend vanaf het begin van de Veenderweg ziet u rechts een dubbel winkelpand. Inhet rechter gedeelte (thans La Ruelle) was jarenlang de electrawinkel van Willem Alblas(1901 – 1978) gevestigd. Hij verkocht en repareerde niet alleen electra-apparatuur; hijverzorgde ook de eerste radiodistributie in Bennekom. Het bedrijf fungeerde als centraalontvangststation van vier zenders; met een eigen vier-aderig leidingnet via de palen vanhet toentertijd bovengrondse elektriciteitsnet werden de radio-uitzendingen door het dorpen verre omgeving gedistribueerd. Zoon Ruth Alblas vestigde zich vervolgens met eenwinkel voor electra aan de Dorpsstraat52 (nu Baars Beddenspeciaalzaak).In het pand aan de Veenderwegvestigde zich toen schoenmakerVan Dommelen. Via de lijn vandochter Gretha Alblas ontwikkeldezich aan de Brinkstraat opnieuween bedrijf in deze sfeer: Ter HofteElectronics, geleid door Hans terHofte, kleinzoon van Willem Alblas.Het linker gedeelte was jarenlanghet domein van de familie Rumpt;zij dreven een garniturenhandel.Vakken vol met knotten wol, tientallenlaatjes met duizenden knoopjesen stellingen met borduurzijde.En mevrouw Rumpt, altijd aanspreekbaarin geval een ladder inDeze foto is genomen omstr. 1906 richtingVeenderweg en Bakkerstraat; linksbovenVeenderweg 12.8De Kostersteen 105 Augustus 2008

een nylonkous moest worden “opgehaald”. Het bedrijf werd later voortgezet onder denaam ‘Om en Om’, kennelijk mede geïnspireerd op de naam van de nieuwe eigenaar VanOmme.2. Veenderweg 3Hier bouwde aannemer Jan Mekking na de Tweede Wereldoorlog in zijn tuin (zie hieronderbij 8) een nieuwe timmerwerkplaats. Afgezien van het aangebrachte balkon is devoorgevel nog geheel conform de oorspronkelijke bouwtekening.3. Veenderweg 12Dit uit 1732 stammende huis maakte deel uit van eencomplex waarvan het achtergelegen bedrijfsgedeelteaan de Bakkerstraat toegankelijk is geweest. Gedurendetientallen jaren van de vorige eeuw was op deze plaatsde gerenommeerde wagenmakerij van de GebroedersAlberts gevestigd. Hennie Alberts als zakelijk leider enRein Alberts als vakman. Hennie stichtte een gezin enRein bleef alleen. De foto op blz. 8 geeft een beeld vande omgeving van dit pand in 1906.4. Veenderweg 14Dit pand is alleen al interessant vanwege de nuanceringen die de voorgevel sieren alsgevolg van het gebruik van verschillende kleuren baksteen en de wijze van metselen. Hetis kortgeleden gerestaureerd. Ook dit pand was eertijds vanaf de Bakkerstraat bereikbaar.Jarenlang was hier de schoenmakerij van Aalbers gevestigd (zie de etalagevorm in devoorgevel). Aalbers legde zich ook toe op het maken van orthopedisch schoeisel.Op het kruispunt aangekomenis het, alvorens linksafte slaan, interessant om dehuidige situatie te vergelijkenmet wat enkele oudefoto’s ons vertellen.Deze foto toont de Brinkstraatin zuidelijke richtingvanaf het kruispuntmet de Veenderweg.De Kostersteen 105 Augustus 2008 9

De Brinkstraat in noordelijkerichting vanaf hetkruispunt met de Veenderweg.(Zie ook de foto op blz. 7)6. Veenderweg 18Dit pand zal door HartmanTweewieler Centrum wordeningericht als Scooter Centrum.Voordien was hiergevestigd kastenboetiekMarianne. Echter de langsteperiode heeft dit pand dienstgedaan als smederij. Jarenlang is het bewoond geweest door de familie De Kam, daarvoordoor tenminste twee generaties Folmer: Otto Folmer en later Peter Folmer (Pé van Ot).Kortgeleden maakten wij in dit pand de hierbij afgedrukte foto van de ‘hijsinrichting’voor het takelen van zwaar materiaal. Peter Folmer bespeelde jarenlang het orgel in deOude Kerk. Te ver voert het ons om hier al te diep in te gaan op zijn soms niet al te besteverhouding met de koster van de kerk. Dat hij tot tweemaal toe een aangebracht slot opeen deur resoluut onklaar maakte, tja, je hebt een zware smidshamer, niet dan ?Uit de overlevering van haar moeder ontvingen wij van Mevrouw Hoefakker-Beukhofeen kopie van een gedichtje dat betrekking heeft op dit pand. Het betreft de adresseringop een brief of een postpakket aan de familie Folmer.Het luidt als volgt:Besteller van de posterijWees zoo goed en bezorg dit als het kan voor mijZijn adres dat heb ik wel gewetenMaar ik ben het helaas vergetenMaar ik kan U zeggen ditHet moet wezen bij een meester smidHij heeft een zoon wiens naam is PeterDan weet gij het misschien nog beterHet is het hoekje bij Bothof even omDan weet gij het wel in BennekomFoto 4. De hijsinrichtingvan de smederijBothof was het café met vergaderruimtes waar nu het Chinees Restaurant China Gardenmet daarachter Café De Dorpsherberg zijn gevestigd.10De Kostersteen 105 Augustus 2008

7. Brinkstraat 15Boven: het huidige Hoekhuis,Rechts: zijn voorgangerHet huidige pand draagt de naam ‘HET HOEKHUIS’ en is gebouwd voor bewoning dooraannemer Peter Mekking JOHzn. (1872 – 1952). Waarschijnlijk is met de bouw van ditfraaie pand het voorgaande oude huis op die plaats afgebroken. Het achterliggende bedrijfsgedeeltebleef nog lange tijd in tact als timmerwerkplaats. Meelhandelaar Maas Rozenboomhad er eveneens een onderkomen. Ook de zadelmakerij van Hendriks en latervan Stoffer vonden hier nog lange tijd werkruimte. In 1930 was Peter Mekking betrokkenbij de vernieuwing van het meubilair in de Oude Kerk. De eenvoudige preekstoel uit hetafgedankte meubilair wist hij om te bouwen tot duiventil bij zijn woning. Het zullen vredesduivenzijn geweest. In de veertiger jaren was Peter Mekking president-kerkvoogd.8. Brinkstraat 16-18Dit pand is gebouwd ca 1920 tenbehoeve van een andere aannemerMekking: Peter Mekking (Jzn) opgevolgddoor Jan Mekking. Eerstgeheel als woonhuis, later deels alssigarenwinkel van achtereenvolgensVan Silfhout, Klomp en Hans Mekking.9. Brinkstraat 14Hier staat het statige pand uit 1879 waarin de bekende romanschrijver Barend de Graaffopgroeide. Zijn vader begon hier in 1898 een schildersbedrijf. Het bedrijf werd in 1911overgenomen door Cornelis Pieter Heij. Kees Heij trouwde in 1914 met Maria Wil-De Kostersteen 105 Augustus 2008 11

Kees Heij met zijn zuster, die toen nog het huishoudendeed, voor het pand op Brinkstraat 14lemina van Steenbergen van boerderij ‘De Dikke Boom’.Kees Heij was ook opperbrandmeester. Het bedrijf gingover op zijn zoon Teun Heij en zijn medewerker ReinHoefakker. Het wordt nu voortgezet door HoefakkerSchildersbedrijf dat is gevestigd aan de Lindelaan. In1932 is het voorste deel van de woning veranderd. Voordienbezat ook dit deel van het huis een gebroken kap.Op 9 september 1898 vestigde zich in Bennekom huisschilder Barend Wouter de Graaff(1866 - 1951) en zijn vrouw Berendina Spiekman (1860 - 1916). Mogelijk is hun eerstelingBarend Jan Wouter er op 3 september 1898 ook geboren. In dit huis werden zijntwee zusjes Jans (1901-1960) en Mien (1903-1966) in ieder geval geboren. Het gezinDe Graaff verhuisde eind 1911 naar het Zeeuwse Poortvliet, waar huisschilder DeGraaff op artikel 8 gereformeerd predikant werd. Barend de Graaff werd aanvankelijknet als zijn moeder opgeleid voor het onderwijs, maar kreeg bekendheid als auteur. Deromans van Barend de Graaff waren erg in trek bij de gewone, christelijke man envrouw van na de oorlog. Eind jaren zeventig ging het tweemiljoenste exemplaar van dezeoud-Bennekommer over de toonbank. Barend de Graaff overleed in 1983 in Driebergen.10. Brinkstraat 13Naast het pand op de hoek (Brinkstraat 15) bouwde de familie Mekking op eigen terreindit huis voor dochter Gerritje (1878 –1973). Het huis toont verwantschap met het pandVeenderweg 26 – 28 dat hieronder ter sprake komt. Brinkstraat 13 werd later het onderkomenvan dameskapsalon Weenink. De kapsalon verhuisde naar het naastgelegen pandBrinkstraat 7 waardoor dit pand beschikbaar kwam voor de huidige activiteiten.11. Brinkstraat 7Dit pand is meermalen aangepast als gevolg van eisen van bedrijfsvoering van de achtereenvolgendebewoners. Voor zover de herinnering reikt is dit huis achtereenvolgens bewoondgeweest door schoenmaker Kroon, kapsalon Weenink, electra Hasselaar en thansdoor Eigenraam Mannen Mode.12. Brinkstraat 10Deels in gebruik door het Turks restaurant Efes en pal naast het voormalig schildersbedrijfop nummer 14, is dit pand decennialang als schildersbedrijf in gebruik geweest. Jande Groot kwam in 1910 vanuit Kampen om gezondheidsredenen naar Bennekom en vestigdezich als huisschilder. Hij trouwde in 1911 met de eveneens uit Kampen afkomstige12De Kostersteen 105 Augustus 2008

Jan de Groot met personeelMartine Hoogeland en indatzelfde jaar bouwde zijnoom, de aannemer H. J.Mekking, dit pand voorhem. Aangenomen magworden dat Jan de Groot,mede vanwege de velebouwactiviteiten van oomHendrik Jan, in een gunstigzakelijk klimaat vanstart is gegaan. Het bedrijfgroeide in omvang tot tientallen werknemers. Zoon Henk (1917) trouwde eind 1945 metSofia Lieftink en werd in datzelfde jaar medefirmant. In 1966 werd tevens gestart met een‘Doe het zelf’ winkel. Het schildersbedrijf is in 1976 opgeheven. Het huis is vele kerenaangepast en biedt thans onderdak aan het eerdergenoemde restaurant, een schoonheidssalon(Eugenie de Groot) en een showroom voor kleur- en interieuradviezen (Dick deGroot).13. Lindelaan 1Hier zien we het pand van HartmanTweewieler Centrum, gebouwd in 1954en voortgekomen uit het vervoersbedrijfvan G. van Silfhout, zijn schoonzoonSake Smit en kleinzoon Guus Smit. Ditvervoersbedrijf werd geleid vanuit Dorpsstraat26, nu reisbureau Brooks Leppers.In de nieuwbouw aan de Lindelaan starttemen een garagebedrijf; de firma kreeg hetdealerschap voor het merk Renault. Devrachtauto’s van Van Silfhout (ondercontract met Van Gend en Loos) werden ondergebracht in het nieuwe tegenoverliggendegebouw (nu ook Hartman Tweewielers).14. Lindelaan 3 - 5Naast Hartman vinden we het schildersbedrijf van Hoefakker. De oorsprong van dit bedrijfwerd reeds beschreven. Vóór de komst van Hoefakker deed het pand dienst als smederijmet winkel van twee generaties Hiensch, eerst Johannes, opgevolgd door Izaäk.Johannes Hiensch was actief in de kring van de navolgers van ds. J. P. Paauwe, die inBennekom ‘om redenen van leer in de Ned. Herv. Kerk uit zijn ambt werd ontzet’.De Kostersteen 105 Augustus 2008 13

15. Lindelaan 8-10Hier staat het fraaie en voor deze omgeving ongewoongrote huis dat na een zorgvuldige restauratie in gebruikis genomen door de uitgever Ten Holte. Dit pand, in1919 ook gebouwd op eigen terrein, werd het nieuweonderkomen van Hendrik Jan Mekking, broer van Peter(Brinkstraat 15) en Gerritje (Brinkstraat 13). Vanaf rond1900 leverde hij een belangrijk aandeel in de verdereontwikkeling van deze omgeving. Hij ontwierp enbouwde niet alleen in opdracht. Waarschijnlijk om redenenvan bedrijfsvoortgang realiseerde hij ook woningenin eigen beheer die hij later verhuurde of verkocht.Bouwgrond had de familie nog genoeg in eigendom. Op deze wijze is een groot deel vande bebouwing aan de Lindelaan ontstaan. Het bedrijf werd door twee zonen voortgezet enHendrik Jan Mekking verhuisde naar het nu nog originele pand zonder winkel op Dorpsstraat13 dat bewoond wordt door dochter Gerritje (1916). Rond 1938 staat onder de categorie‘woningbureaux’ het bedrijf vermeld als: H. J. Mekking en Zonen, Broekakkerweg4.16. Lindelaan 12 -14Dit pand met twee woonhuizen dankt zijn merkwaardige vorm aan de vroegere bestemming.Het is de timmerwerkplaats (1917) die aannemer H. J. Mekking bouwde voorafgaandeaan de bouw van het woonhuis. De werkplaats werd later uitgebreid met eenruimte voor machinale houtbewerking.De volgende drie beschrijvingen van huizen aan de Lindelaan zijn voorbeelden van pandenontworpen en in eigen beheer gebouwd door H. J. Mekking.14De Kostersteen 105 Augustus 2008

17. Lindelaan 11Voor dit huis, genaamd ‘Het witte raafje’, vraagt H. J. Mekking en zonen in 1933 eenbouwvergunning aan.18. Lindelaan 20In 1926 dient H. J. Mekking een “ontwerp van een woonhuis voor den Heer H. J. Mekking”in, te bouwen aan de Van Roekelscheweg. Kennelijk werd de Broekakkerweg vóórde officiële naamgeving aldus aangeduid. Bewoners o.a.: Melkhandel Methorst en installatiebedrijfRolectro.19. Lindelaan 22In 1918 dient H. J. Mekking een aanvraag in met betrekking tot een ‘Plan voor een Eengezinswooningaan de Roekelscheweg’.20. Veenderweg 32 -30In de kruising van de Veenderweg en de Bakkerstraatstaat een groot dubbel woonhuis. Het rechterdeel vanhet pand dateert uit 1908. Het is jarenlang eigendomgeweest van de eerdergenoemde Willem Alblas. Langetijd had hij hier de voorkamer ingericht als toonzaalvoor zijn electra-artikelen. Het is vele jaren bewoondgeweest door Gretha Alblas en haar man Jan ter Hofte.21. Veenderweg 19Tekening van pand Veenderweg 19 door PilgerHier maken we (opnieuw) kennis met het huis ontworpendoor architect A. H. van der Waal in opdracht vanslager Ben van de Bosch (woonhuis, winkel en slachthuis).Dit pand is uitvoerig beschreven in Kostersteennr. 101 (Open Monumentendag 2007). Hier wordt volstaanmet een tekening uit 1938 van de hand van A. H.Pilger die destijds aan de overzijde woonde in het onder20 beschreven pand.22. Veenderweg 17Dit huis is ontworpen als winkel-woonhuis. In dit pand wastwee generaties lang de schoenwinkel en -reparatie gevestigdvan de familie Vonk. Kennelijk vond men het bij de bouwgewenst om toegangsdeur en etalageraam te verwisselen.De Kostersteen 105 Augustus 2008 15

23. Veenderweg 13.In 1904 trouwde Hendrik Jan Mekking met Stijntje de Grootuit Kampen en zij betrokken dit pand. Hun zeven kinderenzijn in dit huis geboren. Het gezin verhuisde in 1919 naar denieuwbouw aan de Lindelaan. In dit pand is ook het voormaligepension ‘Klein maar knus’ van de dames Visser en TerBraake en het makelaars- en assurantiekantoor van Jan Beekhuizengevestigd geweest.24. Veenderweg 28 en 26Het dubbel woonhuis is jarenlang bewoond geweest door de politieagenten Bos en Kleinmet hun gezinnen.Bos was de bewaker van een gevangen genomen verzetsstrijderdie in het Rode Kruis Ziekenhuis in Bennekom(de villa Oud-Vossenhol) werd vastgehouden.Maar hij zat ook in het complot voor de bevrijdingsactie.Om te voorkomen dat hij hiervan verdacht zouworden, was afgesproken dat hij tijdens de actie in hetbeen zou worden geschoten. Hij werd zwaarder gewonddan de bedoeling was.25. Veenderweg 24Het boerderijtje dateert duidelijk van vroeger datum dan de panden in de directe omgeving.(Zie ook foto op blz. 7).26. Brinkstraat 21Hier staat het pand met daarin aande Brinkstraatzijde de salon vankapper Piet van der Vliet. Ooitwas dit Pension Brinkzicht. Laterkwamen hier twee winkels. Linksde ijzerwarenhandel van de familiePoot met het bord ‘GoedkopePiet’. Rechts had de familie VanHeusden haar groentehandel. VanHeusden verhuisde naar Bakkerstraat3. En de zaak van Poot werdovergebracht naar de vrijgekomenrechterzijde. De ijzerwaren-16De Kostersteen 105 Augustus 2008

winkel werd later overgenomen door de familie Leeflang die op haar beurt de nieuwbouwrealiseerde aan de overkant in de tuin van kruidenier Heida. In dit pand heeft Ter HofteElectronics nu onderkomen.We zijn het kruispunt van de Brinkstraat met de Bakkerstraat genaderd. De onderstaandefoto geeft vanaf dit punt sfeervol weer hoe in oostelijke richting de bebouwing aan deBakkerstraat was in de vijftiger jaren van de vorige eeuw.De bebouwing aande linkerkant was alsvolgt: Bakkerij VanDusschoten (fragmentop de foto),dubbel woonhuisvan de familie Staalen de familie VanAmerongen, SigarenhandelBraafhart,KantoorboekhandelKraaijkamp. Daarnaasteen onderbrekingvanwege eenzandweg naar deMolenstraat waaraanhet Vervoersbedrijf Van de Brink. Daarna volgden Kolenhandel Van Amerongen (laterWichmann), familie Vermeer, loodgietersbedrijf Willemsen en tenslotte, aan de kruisingmet de Edeseweg, Bakkerij Aalbers.27. Bakkerstraat 3Aan het einde van de wandeling zien we het ‘nu legewinkeltje’ van groenteman Willem van Heusden. Voordienhad de familie van Heusden haar groentewinkel opBrinkstraat 21NootBij het verzamelen van bovenstaande informatie was het gemeentearchief een belangrijkebron. Ook stelden huidige bewoners van het gebied materiaal ter beschikking. Vruchtbaarwaren de gesprekken met Roel Hartman, Henk van Amerongen, het echtpaar ReinHoefakker en Riek Hoefakker-Beukhof en het echtpaar Bart van de Hul en Sjoukje van deHul-Postma. Hartelijk dank daarvoor.De Kostersteen 105 Augustus 2008 17

Een dorp van deze tijd, is op de toekomst voorbereid…..Janny Bloembergen-LukkesIn 1959 ontving het College van Burgemeester en Wethouders van Ede een pittige briefvan de Gedeputeerde Staten (GS) van Gelderland. In deze brief werd het gemeentebestuurer op gewezen dat voor de dorpskernen Ede, Bennekom en Lunteren nog steeds de ‘zeerverouderde uitbreidingsplannen gelden, welke dateerden van 1935’. En dat terwijl de wetvoorschreef dat een uitbreidingsplan elke tien jaar herzien moest worden. GS wilden‘slechts’ op de gevaren wijzen die er kleefden aan het feit dat in de bebouwde kernen vandeze drie dorpen nog grote onbebouwde binnenterreinen lagen. Op grond van het vigerendeplan had het gemeentebestuur geen enkele rechtsgrond om ongewenste bebouwingvan deze binnenterreinen tegen te gaan. Wie foto’s van Bennekom uit de jaren vijftigbekijkt, zal ook versteld staan van de ruimte die er nog in de dorpskom aanwezig was.Achter de huizen bevonden zich zelfs nog akkers, die door bebouwing aan de aanliggendestraten volledig waren ingesloten. Het opstellen van een nieuw uitbreidingsplan bood degemeente de gelegenheid te bepalen welke ontwikkelingen men in dit gebied zou willentoestaan. GS waren daarnaast van mening dat ‘het duidelijk (is), dat plannen van bijna 25jaar geleden niet kunnen voldoen aan de moderne stedebouwkundige eisen’. 1Revolutionaire plannenDat er in Bennekom wat moest gebeuren,daar waren de bewoners het ook wel overeens. In het Ede’s Nieuwsblad van 12augustus 1959 valt te lezen dat veel problemenom een oplossing vroegen. Zoverkeerde de Edeseweg in een erbarmelijkestaat van onderhoud. Er was dringendbehoefte aan een fietspad. In iedergeval moest er zo spoedig mogelijk watworden gedaan aan de vele kuilen in deweg. De fietsers dreigden regelmatigonder de auto of de bus te komen, in hunpogingen de waterplassen en kuilen teontwijken. Het verkeer had verder veellast van de opspattende modder, waarvoormen zelfs in de voortuinen niet veiligwas. Kortom er moest wat gebeuren.Wellicht was het een goed idee wanneerer een adviescommissie werd ingesteld.Wie anders dan de dorpsbewoners wistbeter waar de problemen lagen?Maar Bennekom zou nog wel even geduldmoeten hebben. De Arnhemse planoloogLammers, die in opdracht van degemeente de diverse plannen van uitbreidingin voorbereiding had, had het onderandere druk met het ontwerpen van hetKernplan Ede. Een complexe aangelegenheid.Het centrum van Ede moestgesaneerd, er waren zelfs plannen om hetspoor Ede-Amersfoort te verleggen, verderideeën voor spoortunnels en de noodzaaktot aanpak van de verkeers- en parkeerproblematiek.Het zou tot juni 1961duren voordat het ontwerp voor Lunterenen Bennekom klaar was. Voor Lunterenstelde Lammers geen grootse ingrepenvoor. Lunteren had nog ‘een vrij sterkdorps karakter’. De echte groei zou zichin Ede gaan concentreren. 2 Voor Bennekomlag de zaak anders. De verwachting18De Kostersteen 105 Augustus 2008

was dat Bennekom in de toekomst zouuitgroeien tot een dorp van zo’n 15.000inwoners. Hier stelde Lammers forseingrepen voor in de dorpskern, die zijnsinziens noodzakelijk waren om het toenemendeverkeer in de toekomst nog tekunnen verwerken. In tegenstelling totLunteren zou het winkelbestand nog welgroeien, hoewel Lammers een goedeschatting moeilijk vond. Immers de middenstandvan Bennekom moest de concurrentieaangaan met de grotere dichtbijgelegen dorpen Ede en Wageningen.Uitbreidingsplan 1962Het plan van 1962.Het grootste probleem voor de dorpskernwas de afhandeling van de verkeersstromen.Voor het nieuwe verkeersplanmoest de bebouwing in de driehoek Bakkerstraat,Brinkstraat, Dorpsstraat-Edeseweg volledig wijken! In de eersteplannen werd een nieuwe weg getrokkenvanuit het punt waar de huidige Dorpsstraatsamenkomt met de Brinkstraat,naar de Bakkerstraat. Op de zo ontstanekruisingen met de Veenderweg en deBakkerstraat kon het verkeer naar hetoosten of het westen afslaan en zo linksof rechtsom het dorp verlaten. Om dedoorgang naar de oostkant van het dorpte verbeteren, diende de oude Schapenoordsewegmet de bebouwing daar volledigte verdwijnen (het huidige VanSlootenplein). Op deze wijze werd eenbetere aansluiting van de Schoolstraat enhet Algemeer op de Dorpsstraat-Edeseweg gerealiseerd. In een latereversie van het plan, dat op 7 mei 1962door de raad werd goedgekeurd, werd dete slopen driehoek anders ingevuld. Nogsteeds zou de bestaande bebouwingplaats moeten maken voor nieuwe winkelpanden,maar aan de westkant vande Dorpsstraat kwam geen bebouwingterug, maar waren 62 parkeerplaatseningetekend. Wie het kaartmateriaalbestudeert, zal oog krijgen voor hetingrijpende karakter van dit plan. In ditartikel zal ik me grotendeels beperkentot de omgeving Brinkstraat, Bakkerstraat,Veenderweg en Dorpsstraat, dieimmers in deze Kostersteen centraalstaat.Spaarde Lammers nog het huidige OudePostkantoor, op advies van de DirecteurGemeente Werken, Dercksen, gaf hetCollege Lammers de opdracht om ook ditpand te slopen. De PTT had immersplannen om te verbouwen en te moderniseren,aldus Dercksen. Dat kon dan inDe Kostersteen 105 Augustus 2008 19

een moeite door in een nieuw pand opeen andere locatie. 3 Door sloop van ditpand zou de vermaledijde S-bocht in deDorpsstraat nog verder afgevlakt kunnenworden en een meer vloeiende aansluitingop het nieuwe circulatieplein gerealiseerdworden. Dit circulatieplein zougevormd worden door de kruising Dorpsstraat-Edesewegmet de Bakkerstraat inaansluiting op het Algemeer en deSchoolstraat. Het plein vormde zo eenmooie entree tot het dorp. In dit gedeeltemoest ook de karakteristieke villa ‘CasaCara’ wijken. ‘De voorgestelde verbeteringvan het wegenbeloop, geeft de gelegenheidom met een passende bebouwingen boombeplanting de kern van Bennekomeen meer karakteristieke ruimtelijkevormgeving te bezorgen. Wat thans zichbeperkt tot een onbepaalde ruimte en eenonaangenaam wegbeloop kan uitgroeientot een markante aaneenschakeling vanenkele stedebouwkundige ruimten, iedermet een eigen functie, gegroepeerd ineen open verband, dat het blijvendedorpskarakter in een nieuwe vorm kanvastleggen’ 4ReactiesAlle uitbreidingsplannen dienden voordatze ter goedkeuring aan de gemeenteraadwerden voorgelegd, voor adviesvoorgelegd te worden aan de ProvincialePlanologische Dienst (PPD). Deze reageerdein oktober 1961 enthousiast ophet Kernplan voor Bennekom. ‘De commissieheeft veel waardering voor hetfeit, dat de gemeente reconstructieplannenvan deze omvang aandurft. Met deontwerper is zij van mening, dat reconstructiesvan deze orde van grootte nodigzullen zijn om het centrum van Bennekomen dat van Lunteren de kans tegeven om de ontwikkeling van die dorpenen van deze tijd te volgen’. 5 De bewonersen de middenstanders in de bewuste driehoekdachten daar anders over. Er ontstondheel wat commotie. Ingezondenbrieven verschenen in de krant, en erwerden zo’n 25 bezwaarschriften tegenhet plan ingediend, voornamelijk vanbewoners en middenstanders in de bewustedriehoek. De CHU organiseerdeeen voorlichtingsavond waarop de DirecteurGemeentewerken het plan kwamtoelichten. Maar de CHU vroeg ook dedirecteur van de PPD, ir. Tjalkens om opeen avond in te gaan op de bredere ontwikkelingenwaar tegen dit plan voorBennekom afgezet moest worden. Tekenendvoor de tijd is het motto dat aandeze uitnodiging werd gehecht: ‘regerenis plannen’. En let op: de uitnodiging wasgericht aan ‘een ieder, (ook dames)’. 6Te slopen panden volgens plan 196220De Kostersteen 105 Augustus 2008

en de Edeseweg uit het eerste plan blevengehandhaafd. Het voorstel was nogsteeds om op het achter de Bakkerstraatgelegen binnenterrein bejaardenwoningente realiseren. Wederom grootsteplannen, maar tekenend voor de ontwikkelingenin de jaren zestig is dat dit planvan een uitvoerig kostenplaatje is voorzien.Voor de invulling van het plan zettehet gemeentebestuur duidelijk in op hetparticuliere initiatief. Bij monde vanwethouder Roseboom zegde de gemeentetoe haar medewerking te verlenen aaneen spoedige afwikkeling van de planvorming,wanneer zich grote bedrijven ofbeleggers zouden melden voor de uitvoeringvan onderdelen van het plan. 9 Ondertussenwas het gemeentebestuur overgegaantot aankoop van enkele panden inhet betrokken gebied om alvast parkeerruimteaan te leggen. (bijvoorbeeldDorpsstraat 39, 41 en 43) 10Herziening uitbreidingsplan 1968.Linksonder de nieuwe verbindingswegover de Kerkstraat..VerzetOok dit plan riep veel verzet op. Nietalleen van inwoners die hun panden bedreigdzagen, maar ook bij de middenstand.Een algemeen gedeelde klacht wasdat het hele proces veel te lang duurde.Betrokkenen werden jarenlang in onzekerheidgehouden over de toekomst vanhun woning en of bedrijf. Verbouwingsplannenmoesten jaar op jaar uitgesteldworden zolang niet zeker was of het planuitgevoerd zou worden. Verder waren dewinkeliers van mening dat er te weinigoog was voor hun specifieke problemenen dat van hen te veel verwacht werd eendeel van de benodigde voorzieningen zelfte bekostigen. Hoewel het plan in februari1969 door de raad werd aangenomen,zal er nog acht jaar gesproken over wordenof het plan ook gerealiseerd moetworden. Vooral de geprojecteerde ‘randweg’aan de westzijde (over het parkeerterreinachter de huidige AH) keerdesteeds in de besprekingen terug. De kostenvoor het totale Kernplan bedroegenruim 18 miljoen, waarvan alleen derandweg 5 miljoen zou kosten. Weliswaarwas het totale plan vele malen zuinigerin uitvoering dan het heersendebestemmingsplan uit 1962, maar de vraagwas of ook dit plan niet financieel onuitvoerbaarzou blijken. In december 1977besloot de raad ten langen leste de randwegniet aan te leggen. Ook de pandenten zuiden van de Bakkerstraat hebben destorm overleefd, ten noorden is na lang22De Kostersteen 105 Augustus 2008

gesteggel de nieuwe Schapenoordsewegmet de bejaardenwoningen en een parkeerterreintjeaangelegd.AfsluitingDe grootste plannen zijn beide keren naweinig discussie in de raad door een zeerruime meerderheid goedgekeurd. Deeerste keer zijn het alleen Bennekomseraadsleden Koster, en in beperkter mateVan de Kamp die verzet aan tekenen. Hettweede plan werd aanvaard met alleeneen stem tegen van de Boerenpartij. Koekoekhad al tegen het plan uit 1962 formeel(zij het te laat ingediend) bezwaaraangetekend vanwege de te hoge kosten.11 Gedeputeerde Staten verleendebeide keren hun fiat, al was de stemmingbij de tweede keer veel kritischer. DitCollege was de tweede keer ook veelmeer gespitst op de financiële consequenties.Echter de gemeente had als sterketroef bij het tweede plan dat het nieuweplan vele malen goedkoper was dan hetKernplan 1962. Beide plannen zijn in hetdorp Bennekom niet enthousiast onthaald.Het is het tekort aan financiëlemiddelen dat er voor gezorgd heeft dat demeest ingrijpende voorstellen niet gerealiseerdzijn. Daardoor gunt dit deel vanBennekom door haar gevarieerde bebouwing,de voorbijganger nog steeds zichtop een lange periode uit de bewoningsenbouwgeschiedenis van een deel vanons dorp.Noten1. Gemeentearchief Ede (GAE), STA 4765, brief GS aan College van B&W dd 27 mei19592. GAE, STA 4765, Toelichting3. GAE, STA 4765, Brief Directeur Gemeentewerken Dercksen aan het College, dd 3augustus 19614. GAE, STA 4765, Toelichting op de partiële wijziging van het uitbreidingsplan in onderdelenvoor het dorp Bennekom “Kernplan van het dorp Bennekom”.5. GAE, STA 4765, Reactie PPD op Kernplan Bennekom, brief aan College dd 31 oktober19616. GAE, STA 4765, Uitnodiging Openbare voorlichtingsavond 12 april 1962 te Bennekom,georganiseerd door de CHU7. Van de Cammen en L. de Klerck, Ruimtelijke ordening. De ontwikkelingsgang van deruimtelijke ordening in Nederland (Baarn 1993) 2 e druk, 1028. Ibidem, 1049. GAE, STA 4768, Uitspraak wethouder Roseboom. Verslag voorlichtingsbijeenkomstCollege over het Kernplan 1968 in Bennekom dd 19 maart 196810. STA 4768, Brief College dd 31 mei 1968 aan bestuur VVV-Bennekom11. GAE, STA 4765, Ingediende bewaren tegen KernplanDe Kostersteen 105 Augustus 2008 23

Een baken in de tijdHoe het Historisch Cahier Ede over de Oude of Sint Alexanderkerk van Bennekomtot stand kwamR.F.HeineHoe het begon…Het begon toen ik bijna negen jaar in Bennekom woonde, najaar 2006. De eerste zes jaarwas ik predikant van de Hervormde Gemeente. Toen aan die periode een einde gekomenwas, kwam het langverwachte project van de restauratie en de herinrichting van de Oudeof Sint Alexanderkerk tot stand. Blijkbaar had ik mijn nek wel heel erg belangstellenduitgestoken. Want een paar maanden na de feestelijke heropening kreeg ik het bijzondereverzoek om alles te inventariseren wat er in verspreide publicaties over het kerkgebouwgeschreven is. Blinde vlekken zo mogelijk invullen door wat onderzoekwerk. En er tenslotte een aantrekkelijk en leesbaar boekje van maken. Dat verzoek ging uit van het Collegevan Kerkrentmeesters van de Hervormde Gemeente en van het archief van de gemeenteEde.Hoe het echt op gang kwam…Er werd een redactiecommissie ingesteld,bestaande uit Huib van den Heuvel, architectvan het herinrichtingsproject, RijkMunniks, coördinator van de vrijwilligersdie bij het project betrokken waren, Petervan Beek, archivaris van de gemeenteEde en uitgever van de serie HistorischeCahiers, en ondergetekende. Totaal geboeiddoor het onderwerp, kwamen wijbij elkaar om een basisplan te maken.Uiteindelijk is er zeven maanden aangewerkt, tot het moment waarop de tekstpersklaar was. De eerste zes weken zijnbesteed aan het verzamelen van gegevensen teksten en het zorgvuldig doorlezendaarvan. Toen ving een periode van verderzoekwerk aan.Waar is weinig overbekend? En is daarover dan nog iets tevinden? Hoe vind je de verbindingslijnenvan het oude kerkgebouw met het dorp,met de regio, met de Lage Landen in deloop der tijden, met de geschiedenisdaarvan. Het is erg prettig om deskundigheidom je heen te hebben: mederedactieledenen enkele externe adviseurs,die mij veel informatie verschaften.Maar er bleef ook nog wel het een enander over aan nog te verrichten zoekwerk.Literatuur, inclusief verleidelijkevoetnoten om je op verdere sporen tezetten, archieven en internet: wat eenvoorraadkamers!…en dan gaan schrijven!Een onderdeel van het werk was het bezoekaan enkele lokaties: Lexkesveer, deHolleweg – het verhaal van vroeger lijktdaar in de boomtoppen te ruisen en zit inhet oude plaveisel – de Diedenweg inWageningen en in Bennekom, Harselo,Hoekelum, Boekelo, het Papenpad,richting Renkum, met de plek van hetvoormalige kasteel Grunsfoort. Kortom:het landschap, het grondgebied voelen!24De Kostersteen 104 April 2008

En dan natuurlijk steeds weer naar dekerk zelf. Wat ben ik blij dat ik er tijdensde herinrichting/restauratie zo vaak geweestben en mijn ogen de kost heb gegeven.Toen brak het moment aan, waarop ermet schrijven begonnen moest worden.Met alle uitgestalde notities, thematischen chronologisch, aan de slag. Het groeide.Op de vergaderingen van de redactiecommissiekwam steeds de gereedgekomenkopij op tafel en werd bekeken opbruikbaarheid en juistheid. Bruikbaarheidbetekent: gaat het de grenzen niet te buiten?Want voortdurend moet je je afvragenof de gegevens wel in een zinnig enzakelijk verband staan met het onderwerp.De grenzen moeten niet te breedgetrokken worden. En juistheid betekent:alle gegevens nog eens even nalopen encontroleren.Het was niet gemakkelijk om een groeiendtorso op tafel te leggen, vaak nog“grof” werkmateriaal. Maar de begeleidingwas doorgaans erg prettig en vooralnuttig. Een aantal deskundigen was bereidom “mee te lezen” en waardevolletips te geven.Enerverend en fascinerend…Hoe was het om ermee bezig te zijn?Enerzijds, zeker de eerste tijd, nogalenerverend en slaapberovend. Anderzijds,naarmate nieuwe informatie gevondenwerd, fascinerend en adembenemendspannend. Het was opwindend omveel meer te vinden over Alexander,naar wie de kerk genoemd is. Het wasfascinerend om te lezen en tot nu toe nogniet bekende informatie aan te treffenover de transactie van 1288, tussenHubert de Catsze en het kapittel van SintJan in Utrecht. En over de bouwjaren1538-1543 en de wijdere geschiedenisvan die tijd. En over de invloed die pastoorVersteeghe van Garderen – AnastasiusVeluanus – had, ten gunste van deReformatie. En over de bewogen tijdrondom 1800, democratisering van desamenleving met voor het eerst gemeentebesturenen kerkenraden. En over dejaren van de scheuring van Bennekomdoor de Doleantie, 1886/87. En over deinvloed van ds.Paauwe. Ik verschaftemijzelf in korte tijd een toevloed aangeschiedenislessen. Daarbij kon ik nietmeer door Bennekom lopen, zonder mijvoortdurend voor te stellen wat ik nu hadleren kennen over het verleden van onsdorp. Ik kon een tijdlang staan kijkennaar de kerk, terwijl alles wat ik nu hadleren kennen over de bouwgeschiedenis,meetrilde. En opnieuw besefte ik dat wathet meest gewone lijkt, zo verschrikkelijkbijzonder blijkt te zijn, als je gaandeweghet “verhaal” hoort en in je opneemt enals je op details gaat letten. Dat kanallemaal gebeuren bij een dorpskerk,waarvan er ogenschijnlijk dertien in eendozijn te gaan.En zo was ik aan het werk, in de greepvan dat baken in de Bennekomse tijd. Degrote vraag was voortdurend: hoe kan ikdatgene, wat ik zelf beleef bij het zoekenen het schrijven en het aanvullen en hetwegschrappen, voelbaar maken voor wiestraks het gereedgekomen boekje zoudengaan lezen? Is die greep van de geschiedenisover te dragen? Kan dat? Of geldtdat alleen maar voor wie toch al geboeidzijn door het verleden?De Kostersteen 104 April 2008 25

Ten slotte…Het heeft zijn eigen, aantrekkelijke vormgekregen, die van de Historische CahiersEde. Het staat vol met mooie foto’s vanHuib van den Heuvel. Blijkens de reactiesvan velen mag het geslaagd, goedleesbaar en aanstekelijk genoemd worden.De reis-door-de-tijd-navigator,“Tom-Tom”, zegt dan: “bestemmingbereikt!”.Het bezig zijn met “duizend jaar kerk endorp en regio” is voor mij een absoluteen definitieve inburgeringscursus in Bennekomgeworden. Het is een voorrechtom het verleden te hebben mogen beschrijven.Dank aan de deskundigen ommij heen en dank aan mijn mede-Bennekommers om dit samen te kunnenbeleven.NajaarsexcursieWoensdagavond 17 september zal de jaarlijkse najaarsexcursie plaats vinden. Als bestemmingis gekozen voor de Kraats, om een beeld te krijgen van de veranderingen dieboerenbedrijven soms doormaken.Om 19.00 uur worden de deelnemers verwacht bij SVR-Camping en tuinterras Het Binnenlandaan de Zwartesteeg in Bennekom. Er wordt koffie met Bruxvoortse koek geserveerden er wordt in het kort iets verteld over het bedrijf. Om 19.30 uur verplaatsen wijons naar zorgboerderij Re-Turn van Teus Hooijer aan de Dickenesweg. In de zorgboerderijworden dagelijks probleemjongeren opgevangen. Jongeren die van school gestuurdzijn of jongeren met een taakstraf. Teus Hooijer, die eerst een jaar of 20 alleen boer isgeweest, richtte zich een aantal jaren geleden op de kansarme jongeren. Hij zal vertellenover zijn keuze voor de verandering van zijn bestaan, de passie voor zijn werk en wijmogen rondkijken op de boerderij. Om 21.00 uur zal de avond worden afgesloten.De kosten voor deelname zijn € 5,-, waarvan de helft bestemd is voor de koffie en dekoek en de andere helft een bijdrage zal zijn als gift voor de zorgboerderij.Als u wilt deelnemen aan deze bijzondere excursie, kunt u zich aanmelden door het formulier,met het bijbehorende geldbedrag, in te leveren bij mw. M.S. de Vos, Dikkenbergweg8 in Bennekom. Dit kan uiterlijk zaterdag 13 september.Alle deelnemers ontvangen een routebeschrijving.Als u geen eigen vervoer heeft, kunt u dit aangeven op het aanmeldingsformulier.Mededelingen van het bestuurNieuwe ledenHet bestuur heet de volgende personen van harte welkom als nieuwe leden van de HistorischeVereniging Oud-Bennekom:26De Kostersteen 104 April 2008

Mevr. E. Jansen-Aalbersdhr. en mevr. A BeukhofDhr. en Mevr. A.M.H. Brunstingde heer L.A. van Ettendhr. en mevr. G.B.F. Jurgde heer F Kadijkdhr. en mevr. A. de VosMutaties verzoeken wij u schriftelijk door te geven aan de ledenadministratie, t.a.v. mevr.G.M. Hoogkamer-Weijman, Emmalaan 33, 6721 ET BennekomAgenda van de Historische Vereniging oud Bennekom- Woensdag 27 augustus: Vlegeldag- Zaterdag 13 september: Open Monumentendag. Zie deze Kostersteen alsmede aankondigingenin de plaatselijke pers.- Woensdag 17 september najaarsexcursie; zie deze Kostersteen blz 26Documentatiecentrum BennekomHet documentatiecentrum van de historische vereniging Oud Bennekom is gevestigd opde bovenverdieping van het Kijk en Luister museum, en is elke dinsdag voor bezoekersgeopend van 09.00 – 12.00 uur en 14.00 – 16.00 uur. Geïnteresseerden in de historie vanBennekom zijn welkom na een afspraak via onderstaande personen:Henk Gijsbertsen telefoon (0318) 415275Riet Hoogkamer telefoon (0318) 416180; email rhoogkamer@planet.nlBestuurBestuur Hist. Ver. Oud-BennekomA.J. Lever, voorzitterMevr. M.S. de Vos, vice-voorzitterW.Hol, secretaris (tel.: 0318-416171)W.C.L. van Kalleveen, penningm.Mevr. G.J.M. van Raan-OnderwaterA.T.J. NooijV.W. van PoortvlietWebsite: www.oudbennekom.nlLedenadministratieMevr. G.J.M. van Raan-OnderwaterGrietjeshof 18, 6721 VJ BennekomBeheer foto- en diacollectieH. GijsbertsenConservator historische collectieC.C. MeulenkampRedactie KostersteenA.T.J. Nooij, eindredacteurC.A. HeitinkH.J. van den OeverP. SmitEmail: a.en.j.nooij@hetnet.nlDe Kostersteen 104 April 2008 27