Buitenlanders in Artis - Vlindernet

Exotische vlinders in de dierentuinBuitenlanders in ArtisTekst:Ineke KoopmansPassiebloemvlinder, glasvleugelvlinder, grote morpho,uilvlinder… je vindt ze allemaal in een tropische vlindertuin.Deze vlindertuinen – die in Emmen was de eerste- trekken veel bezoekers: alleen al in Nederland liggenongeveer tien van zulke tropische tuinen. Educatiedaarbij wordt steeds belangrijker. Zo gebruikt Artis hettropische vlinderpaviljoen om te mensen kennis bij tebrengen over vlinders en om ze bewuster te maken vande noodzaak tot beschermen.Ko Veltman in de kweekruimteEen druilerige zaterdagmiddag in Artis. Veel dierenhebben zich teruggetrokken in hun binnenverblijven.Het Vlinderpaviljoen biedt een toevluchtsoord voor debezoekers: het is er 30 graden en de ruim 1000 in de kasaanwezige vlinders vliegen volop. Ik ontmoet Ko Veltman,vlinderdeskundige van het vlinderpaviljoen, bij de ‘poppenkast’.Hier kunnen bezoekers, als ze geluk hebben, vandichtbij meemaken hoe een vlinder uit de pop kruipt. “Ikwil het hele verhaal vertellen”, zegt Ko, “en daarbij horenook rupsen en poppen”.Hoe lang werk je al in het vlinderpaviljoen?“Het vlinderpaviljoen in Artis heeft in september 2006zijn deuren geopend. Daarvoor was ik werkzaam bij hetInsectarium. Het vlinderpaviljoen was mijn droom enin 2006 was het dus zover. Het is nu al te merken datde bezoekers echt voor de vlinders komen: het aantalbezoekers aan de dierentuin is gestegen en hoewel hetpaviljoen zich helemaal achterin de dierentuin bevindt,staan de eerste mensen al om tien over 9 voor de deur.”Enthousiaste reacties dus?“Jazeker. Het is prachtig om te zien hoe mensen zich verwonderenover vlinders en hun metamorfose. Dat is ookde reden dat ik, naast vlinders, rupsen en poppen laatzien in de kas. Dat zijn dingen die men vaak nog nooitvan dichtbij heeft gezien. Daarom hangen we de poppendie we wekelijks ontvangen op in de poppenkast,en hebben we een aantal planten met rupsen duidelijkzichtbaar in de kweekruimte neergezet. Ook zijn er rupsenin de kas zelf aanwezig, de oplettende bezoekers vindener wel eens een. Die beleving, daar streef ik naar.”De rupsen worden dus uit de kas gehaald?“Ja, in principe worden ze weggehaald en overgeplaatstnaar de kweekruimte, waar ze voor de bezoekers te zienzijn. Anders blijft er van de planten in de kas soms weinigover! Er zijn in het vlinderpaviljoen een aantal vrijwilligersaanwezig die regelmatig de rupsen verzamelen. Maar jekrijgt ze natuurlijk nooit allemaal te pakken. Dat vindenwe ook niet erg, het feit dat bezoekers ook af en toeeen rups kunnen tegenkomen draagt direct bij aan deeducatie. Daarbij zijn de meeste rupsen, zoals die van demorpho, fantastisch om te zien.”Je hebt het over het ontvangen van poppen. Kwekenjullie dan niet zelf?“We kweken wel zelf, maar dat is maar een klein gedeeltevan alle vlinders in de kas. Het kweken van vlinders is ergarbeidsintensief, de temperatuur en vochtigheidsgraadmoeten precies goed zijn. Daar komt bij dat de meesterupsen pas groeien bij 26 graden: dat is bij ons lastig.Ongeveer 150 poppen komt wekelijks ‘uit eigen oogst’.Nog eens 50 poppen komen uit Maleisië. De rest, 500poppen, komen wekelijks uit Costa Rica. Het percentagevan de poppen die uitkomen, ligt er erg hoog: tussen 90en 95%. In de kas vliegen altijd rond de duizend vlinders,dat mag ook wel met 1000 m 2 tuin. Er moet natuurlijkwel iets te zien zijn.”Het grootste deel van de poppen komt dus uit CostaRica. Hoe werkt dat dan?“In Costa Rica zijn ongeveer 100 kleine kwekers werkzaam,die allemaal op kleine schaal vlinders kweken. Zijbrengen hun poppen vervolgens naar een centraal punt,van waaruit ze worden verstuurd naar vlindertuinen inAmerika en Europa. Voor verzending worden de poppenstuk voor stuk streng gecontroleerd op parasieten.In 2007 heb ik een aantal kwekers in Costa Rica bezochten met eigen ogen gezien dat er verantwoord wordtgekweekt. Ik wilde er zeker van zijn dat er bijvoorbeeldgeen regenwoud wordt gekapt, geen vlinders uit hetwild worden gevangen en geen gebruik wordt gemaaktvan kinderarbeid. De mensen daar verdienen een eerlijkeboterham met de kweek. En ze vinden het werk belangrijk:daardoor kunnen de kleinkinderen straks studeren.”18 Vlinders 1 2009

Een project met veel voordelen dus! Maken anderetropische vlindertuinen hier ook gebruik van?“Gedeeltelijk wel. Ik heb voor EAZA, dat is de EuropeanAssociation of Zoos and Aquaria, een lijst opgesteld vankwekers die duurzaam kweken en zorgen voor steun aande lokale bevolking, bescherming van vlinders en hunhabitat, maar ook reconstructie van de habitat en educatie.Op deze lijst staan bijvoorbeeld een aantal kwekerijenin Costa Rica, maar ook in Kenia, Colombia en Maleisië.Hopelijk wordt hier zoveel mogelijk gebruik van gemaakt.”In Costa Rica hebben vlinders ook een bepaaldevliegtijd. Wordt daar rekening mee gehouden?“Het is inderdaad soms lastig. De seizoenen in Europaverschillen natuurlijk met die van Costa Rica. Het drogeseizoen in Costa Rica is de beste tijd om vlinders te kweken.Maar dat is van november tot maart, en dan zijnveel vlindertuinen in Europa en Noord-Amerika gesloten.De vraag is dus het grootst in het natte seizoen en datis voor de kwekers niet altijd gemakkelijk. Hier in Artisprobeer ik ook rekening te houden met de seizoenen. Depages bijvoorbeeld, heb ik alleen in de zomer. In de winteris de daglengte in Nederland simpelweg te kort enzijn ze nauwelijks actief. Daarom hebben we in de wintermaandenvooral passiebloemvlinders (Heliconidae). Datzijn regenwoudsoorten, en zij hebben dus minder daglichtnodig. Ook de uilvlinders zijn goede soorten voor dedonkere maanden: zij beginnen in de schemering, tegenhalf 5, met hun baltsvlucht. Dat is voor bezoekers spectaculairom mee te maken.“Jullie zien er dus op toe dat het kweken van vlindersgeen schade toe brengt aan de bestaande populaties.Doen jullie verder nog aan bescherming?“Jazeker. Ik ben secretaris van een wereldwijd netwerkvan vlindertuinen, de International Association ofButterfly Exhibitions (IABE). Binnen deze organisatie loopthet ‘Homerusproject’. Dit project beschermt de grootstepage ter wereld, de Homerus Swallowtail (Pteroroushomerus). Deze soort komt alleen nog maar voor in eenbepaalde regio op Jamaica en wordt ernstig bedreigddoor de winning van bauxiet in die streek. IABE probeerthet gebied waar deze soort leeft te laten uitroepen totbeschermd gebied. Daarmee zijn we al een heel eind,maar het is een ingewikkeld proces. Maar we zetten door.”Even terug naar Nederland. Wat doen jullie hier inArtis allemaal aan educatie?”We zijn hier nu bij de poppenkast, waarin bezoekersgoed kunnen zien hoe een vlinderpop er uit ziet. En metwat geluk zien ze de vlinder zelfs naar buiten kruipen!Dagelijks ben ik bij de poppenkast aanwezig om vragenvan bezoekers te beantwoorden, en om de uitgekomenvlinders in de kas vrij te laten. Ik probeer de bezoekersiets te leren over het leven van vlinders, en daarbij horendus ook rupsen en eitjes. Daarom hebben alle planten diein het vlinderpaviljoen staan een functie. Uiteraard zijn ernectarplanten aanwezig, maar planten die geen nectarleveren zijn allemaal waardplanten. Zo heeft iedere plantin de kas een duidelijk doel en dat kunnen we weer com-municeren naar de bezoekers.Het pad waarop de bezoekerslopen is verwarmd. Dan koelende vlinders niet af als ze eropgaan zitten en lopen minderrisico om vertrapt te worden.Een mooi aanknopingspunt omuit te leggen dat vlinders koudbloedigzijn.Behalve bezoekers doen weook lessen met schoolkinderen.Veel klassen komen naarde dierentuinen voor specialevlinderlessen. De docenten vanonze educatieve dienst ontvangende kinderen net buitende kas, waar een aantal informatiebordenstaan. Dan heb jeecht de aandacht, in de kas zijnze natuurlijk snel afgeleid. Weleren ze over de levenscyclusen over het belang van vlinders.De kinderen leren snel: we zienregelmatig dat ze hun ouderscorrigeren als ze het vlinderpaviljoenbezoeken. Daar doe jehet natuurlijk voor.”Tot slot: hoe zit het eigenlijkmet de Nederlandse vlindersin Artis?“Ook daar besteden we gelukkigsteeds meer aandachtaan. Naast het vlinderpaviljoenligt een inheemsevlindertuin. In deze tuin staannectar- en waardplanten voorde vlinders en we zien er inhet voorjaar en in de zomerallerlei soorten. Daarnaastwordt de beplanting van Artissteeds natuurlijker, een aantalVan boven naar onder: de poppenkast. Met wat gelukborders bestaat nu al uit kleurrijkewildmengsels. In de tuin zie je een vlinder uit de pop kruipen; de vlindertuin; eenstaat een informatiebord om voedertafel; rupsen zoeken.de bezoekers te attenderenop de noodzaak van bescherming en wat je zelf voorvlinders kan doen. In Nederland valt immers genoeg tebeschermen!” Zelf het vlinderpaviljoen bezoeken? Kijk opwww.artis.nl voor meer informatie.Andere tropische vlindertuinen in NederlandVlinderparadijs Papiliorama, HavelteVlindervallei, LuttelgeestVlindertuin de Berkenhof, KwadendammeDe Passiflorahoeve, HarskampVlinderkas Hortus Botanicus, AmsterdamVlindertuin Dierenpark EmmenVlindertuin Diergaarde Blijdorp, RotterdamVlinders aan de Vliet, LeidschendamVlinders 1 2009 19