10.07.2015 Views

1.2 Ondersteunt bij persoonlijke basiszorg Antwoordmodellen

1.2 Ondersteunt bij persoonlijke basiszorg Antwoordmodellen

1.2 Ondersteunt bij persoonlijke basiszorg Antwoordmodellen

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Inhoudsopgave• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •1 Respect tonen voor de zorgvrager 131.1 Respectvolle bejegening van de zorgvrager 13Praktijk: ‘Wat zeur je nou!’ 13Kennisopdracht 13<strong>1.2</strong> Afhankelijkheid hanteren 15Praktijk: Zie ik dat goed? 15Kennisopdracht 161.3 Autonomie bevorderen 18Praktijk: Wanneer mag ik naar huis? 18Praktijk: Jasper beschikt zelf 18Kennisopdracht 181.4 Verantwoordelijkheid hanteren 20Praktijk: Met de handen op de rug 20Kennisopdracht 201.5 Zorgvuldig handelen <strong>bij</strong> intimiteiten 22Praktijk: ‘Mag de deur even dicht?’ 22Praktijk: Mevrouw Bremers wil géén mannen! 22Kennisopdracht 222 Functioneel handelen 252.1 Verantwoordelijkheid voor eigen taken 25Praktijk: Dat wordt terugfietsen! 25Praktijk: Hij moet maar even wachten! 25Kennisopdracht 262.2 Eigen grenzen bewaken 28Praktijk: Wat doe je met je vriend? 28Kennisopdracht 282.3 Emoties en gevoelens 30Praktijk: Verloren met loten 30Praktijk: Marcheren in de gang 30Kennisopdracht 312.4 Werk en privé 32Praktijk: Flikflooien in de pauze 32Praktijk: We kunnen zo goed met je praten! 32Kennisopdracht 33


Praktijk: Op de postoel 83Praktijk: 'O, Marianne, ik vind dit zo erg' 84Kennisopdracht 846.2 Blaastraining 86Praktijk: Anne heeft een natte broek 86Praktijk: Martijn heeft er geen zin in 86Kennisopdracht 866.3 Incontinentie 88Praktijk: Een zware bevalling 88Praktijk: Onzindelijk op je oude dag 88Kennisopdracht 886.4 Een zorgvrager met een verblijfskatheter verzorgen 90Praktijk: De mantelzorg inschakelen? 90Kennisopdracht 906.5 De uitscheiding bevorderen 92Praktijk: Ik moet, maar het lukt niet 92Praktijk: Obstipatie na de bevalling 92Praktijk: Ling heeft diarree 92Kennisopdracht 936.6 Hulp bieden <strong>bij</strong> het opgeven van sputum 95Praktijk: De rek is eruit 95Praktijk: 'Maak het haar maar zo comfortabel mogelijk' 95Kennisopdracht 956.7 Hulp bieden <strong>bij</strong> het braken 97Praktijk: Hersenschudding 97Kennisopdracht 976.8 Hulp bieden <strong>bij</strong> de menstruatie 99Praktijk: Vera 99Kennisopdracht 996.9 Hulp bieden <strong>bij</strong> hevige transpiratie 101Praktijk: Alleen na het douchen voel ik me fris 101Kennisopdracht 1017 Hulp bieden <strong>bij</strong> mobiliteitsproblemen 1037.1 Een zorgvrager helpen <strong>bij</strong> het voortbewegen 103Praktijk: Mogelijkheden en beperkingen 103Praktijk: Hulp met een hulpmiddel 103Praktijk: Wandelen in de zon 103Kennisopdracht 104


7.2 Tillen en verplaatsen van de zorgvrager 106Praktijk: Leuke meiden 106Praktijk: Een spannend bestaan 106Kennisopdracht 1077.3 Een geschikte lichaamshouding 109Praktijk: Het liggen meer dan zat 109Kennisopdracht 1097.4 Stimuleren tot bewegen 111Praktijk: Op glad ijs 111Praktijk: Dunne benen 111Praktijk: Een verkrampt lichaam 111Kennisopdracht 1128 Het bed van de zorgvrager verzorgen 1158.1 Bed opmaken 115Praktijk: Ik word er zo moe van 115Praktijk: Ik kan er maar niet aan wennen 115Praktijk: Masja wil 'uit' 116Praktijk: Mevrouw Croes heeft pijn 116Kennisopdracht 1168.2 Diverse soorten bedden 118Praktijk: Hij is nog van mijn grootmoeder geweest 118Praktijk: Josie gaat staan 118Praktijk: We slapen al 68 jaar samen 118Praktijk: Een ander bed voor Figo 118Kennisopdracht 1188.3 Hulpmiddelen <strong>bij</strong> de bedverzorging 120Praktijk: Mevrouw De Vocht vertelt het je zelf wel 120Praktijk: Meneer Marsman komt iedere keer uit bed 120Praktijk: Mevrouw Dekker heeft een longontsteking 120Kennisopdracht 1209 Het slaap- en waakritme 1239.1 Een evenwichtig slaap- en waakritme 123Praktijk: Huilen met de ogen dicht 123Praktijk: Alweer nachtdienst 123Praktijk: Ik mis mijn rondje 123Praktijk: Iets voor het slapen 123Praktijk: In nachtkleding op straat 124Praktijk: De nieuwe huisarts 124Kennisopdracht 124


10 De communicatie van de zorgvrager met derden ondersteunen 12710.1 Fungeren als intermediair 127Praktijk: ‘Ik hoor niet goed wat hij zegt!’ 127Kennisopdracht 12711 De zorgvrager met een maagsonde 12911.1 Het inbrengen van een maagsonde 129Praktijk: Ik word er niet mooier van 129Kennisopdracht 1291<strong>1.2</strong> De verzorging van een maagsonde 130Praktijk: Een dagje uit 130Kennisopdracht 13011.3 Het toedienen van sondevoeding 131Praktijk: Marius krijgt sondevoeding 131Kennisopdracht 13111.4 Maagspoelen 133Praktijk: Verdwenen medicijnen 133Kennisopdracht 13312 De verzorging van een stoma en het spoelen van de darm 13512.1 Een stoma verzorgen 135Praktijk: Mevrouw Soechit krijgt een stoma 135Kennisopdracht 13512.2 Het spoelen van de darm of de stoma 137Praktijk: Ik word niet goed 137Kennisopdracht 13713 Hulp <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorging 13913.1 Ik heb het ijskoud 139Kennisopdracht 13913.2 Wat moet dat verdorie? 141Kennisopdracht 14113.3 We zijn een goed team 143Kennisopdracht 14313.4 Wat zeg je kind? 145Kennisopdracht 14513.5 Zo zal het wel gaan 147Kennisopdracht 147


14 Ondersteunen <strong>bij</strong> de opname van voeding en vocht 14914.1 Ik heb geen zin in eten 149Kennisopdracht 14914.2 Ik lust geen groente 151Kennisopdracht 15114.3 Ik heb dorst 153Kennisopdracht 15314.4 Wat een heerlijk toetje 155Kennisopdracht 15515 Hulp <strong>bij</strong> de uitscheiding 15715.1 Ik zal u even opfrissen 157Kennisopdracht 15715.2 Hoe leg ik dat uit? 159Kennisopdracht 15915.3 Dat begrijp ik heel goed! 161Kennisopdracht 16115.4 Nogmaals in het bewonersoverleg bespreken 163Kennisopdracht 16315.5 Kan die buurman z'n kop houden? 164Kennisopdracht 16415.6 Het klopt wat je zegt 166Kennisopdracht 16615.7 Oh nee, niet braken alstublieft 168Kennisopdracht 16815.8 Dat maakt me even verlegen 170Kennisopdracht 17016 Hulp <strong>bij</strong> mobiliteitsproblemen 17316.1 Ik wil heel graag zelf boodschappen doen 173Kennisopdracht 17316.2 Afstoffen? Ik? 175Kennisopdracht 17516.3 Ik zat hier de hele nacht 176Kennisopdracht 176


21 Reageren <strong>bij</strong> ongevallen en onvoorziene situaties 20321.1 Tjonge, wat een agressie 203Kennisopdracht 2032<strong>1.2</strong> Dit is de limit 205Kennisopdracht 20521.3 Ik zorg wel voor hulp 207Kennisopdracht 20721.4 Los ik dit simpel op? 209Kennisopdracht 20922 Begeleiden van de zorgvrager <strong>bij</strong> ernstig ziek-zijn en overlijden 21122.1 Praat jij dan voor mij 211Kennisopdracht 21122.2 Laat mijn vader toch met rust 213Kennisopdracht 21322.3 Waarom juist nu? 214Kennisopdracht 214


1 Respect tonen voor dezorgvragerRespectvolle bejegening van dezorgvrager• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: ‘WAT ZEUR JE NOU!’1 Welke regel waaraan je respectvolle bejegening kunt herkennen, is in dit verhaal geschonden?In dit verhaal is de tweede regel:‘je behandelt de zorgvrager met respect en gelijkwaardigheid’geschonden. Maar ook regel 3; ‘je benadert de zorgvrager als individu’ en dan specifiek ‘jezorgt tijdens het wassen, baden en tijdens het uitvoeren van medische handelingen zoveelmogelijk voor de privacy van de zorgvrager’.2 Wat had Marloek kunnen doen om te voorkomen dat deze situatie zou ontstaan?Marloek had van tevoren alle spullen, zoals baddoeken en zeep, kunnen klaarleggen.Vervolgens had ze alles nog eens moeten nakijken voordat ze mevrouw Van Wensveen hadopgehaald. Dan had ze <strong>bij</strong> mevrouw Van Wensveen kunnen blijven en de deur op slot kunnendoen.Als verzorgende moet je altijd <strong>bij</strong> een zorgvrager blijven wanneer hij in bad zit. Je moet dedeur van de badkamer ook altijd op slot doen wanneer je een zorgvrager wast.3 Wat had Claus moeten doen om te voorkomen dat deze situatie zou ontstaan?De technisch medewerker moet altijd eerst naar de manager gaan voordat hij naar de klusgaat waarvoor hij gevraagd is. En wanneer hij een kamer of badkamer binnengaat, moet hijaltijd eerst bellen of kloppen en wachten op antwoord.KENNISOPDRACHT1 Vertel in je eigen woorden wat bejegening inhoudt.Bejegening is hetzelfde als behandeling: de manier waarop je mensen benadert. Hier<strong>bij</strong> spelenomgangsregels en betrokkenheid een belangrijke rol.2 Beschrijf een situatie waarin jij jezelf respectvol bejegend voelde.Eigen voorbeeld. Plaats dit voorbeeld tegen de kenmerken van een respectvolle bejegening.En vraag welke kenmerken van een respectvolle bejegening hier<strong>bij</strong> speelden.Ik ben moslim. Het is ramadan. Mijn vriend Johan biedt mij ook geen snoepje aan.3 Beschrijf een situatie waarin jij jezelf onrespectvol bejegend voelde.Eigen voorbeeld. Deze voorbeelden moeten duidelijk maken dat de student onrespectvolbejegend is. Vergelijk de kenmerken van een respectvolle bejegening.Ik help mijn vriendin als haar schort tijdens het koken in brand vliegt. Ik pak gauw een theedoeken doof de vlammen. Mijn vriendin wordt boos omdat haar theedoek nu ook verbrand is.© ThiemeMeulenhoff 13


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>4 Vertel wat je van alle vijf kenmerken van een respectvolle bejegening in de zorg vindt. Welkevind je van belang en welke vind je minder van belang, en waarom?Eigen mening. Argumentatie is hier<strong>bij</strong> belangrijk. Deze argumenten kun je gebruiken om eendiscussie over bejegening te starten.5 In hoeverre kunnen andere mensen jouw eigen opvattingen over een respectvolle bejegeningherkennen als je met ze omgaat?Eigen mening.1 Je staat op voor een zwangere vrouw die in een volle bus stapt.2 Je moeder komt thuis van een bezoek aan de dokter. Je informeert wat hij gezegd heeft.3 Je trekt je schoenen uit als je <strong>bij</strong> een vriend wordt uitgenodigd waar dat gebruikelijk.6 Wat houdt het begrip betrokkenheid in?Het begrip betrokkenheid houdt in dat je meeleeft en meevoelt met een ander.7 Beschrijf een situatie waarin duidelijk naar voren komt dat een verzorgende betrokken is <strong>bij</strong>het welbevinden van een zorgvrager.Eigen invulling. Komen hier<strong>bij</strong> betrokkenheid en grenzen stellen aan de betrokkenheid in naarvoren?De dokter komt het verband van mevrouw Willems been verversen. Je weet dat dit erg pijnlijkis en dat ze daar tegenop ziet. Je vraagt of ze in jouw hand wil knijpen als het erg zeer doet.14© ThiemeMeulenhoff


Respect tonen voor de zorgvragerAfhankelijkheid hanterenAfhankelijkheid hanteren• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: ZIE IK DAT GOED?1 Op welke gebieden is Menno afhankelijk?Menno is afhankelijk op:• financieel gebied: voor een ziektewetuitkering en voor zijn ziektekostenuitkering;• sociaal-emotioneel gebied: hij is afhankelijk van de bezoeken van zijn ouders en vriendenen van de aandacht en zorg voor zijn individuele persoonlijkheid van Eline;• organisatorisch gebied: hij kon niet in het ziekenhuis blijven en is overgeplaatst naar eenrevalidatiecentrum;• geestelijk gebied: (indirect:) hoe meer communicatiepogingen gedaan worden, des tebeter. Wanneer Menno voor zijn ongeluk veel steun van een geestelijke ondervond, dankan deze steun op het zintuiglijke niveau (contact maken) geven. Geestelijken kunnenook vaak steun bieden aan de naasten, die door deze steun de kracht kunnen vinden omde comapatiënt te blijven bezoeken;• intellectueel gebied: de familie, vrienden en Eline moeten op Menno's niveau van voorhet ongeluk met hem omgaan. Doordat Jim muziek draait waar Menno gek op was voorzijn ongeluk, komt Menno uit zijn coma. Waarschijnlijk zou dat niet gelukt zijn als Jimandere muziek, zoals klassieke muziek, zou hebben laten horen;• lichamelijk gebied: Menno is op lichamelijk gebied totaal afhankelijk. Eline moet Mennowassen, kleden, voeden. Artsen en fysiotherapeuten behandelen hem zonder dat hij daarzelf enige inbreng in heeft;• medemenselijk gebied: Menno is afhankelijk van de kracht, de liefde en hetdoorzettingsvermogen van zijn ouders. En van Jims vriendschap. Menno is ook afhankelijkvan Eline's wil en mogelijkheid om hem ruimhartig en opgewekt te verzorgen.De situatie waarin Menno verblijft, het revalidatiecentrum, zorgt er ook voor dat Mennoafhankelijk is van de tijden die organisatorisch vastliggen, zoals eten, slapen en bezoek.2 Op welke gebieden biedt Eline hulp, verzorging en ondersteuning?Eline biedt hulp, verzorging en ondersteuning op:• sociaal-emotioneel gebied: Eline zorgt dat ze tijdens de zorg zoveel mogelijk aandachtheeft voor Menno als individu. Tijdens de zorg praat ze tegen hem en probeert, viazintuigprikkeling, contact te maken met Menno;• intellectueel gebied: Eline spreekt Menno aan op zijn eigen niveau. Ze zorgt ervoor datze hem niet als een baby of kleuter aanspreekt;• lichamelijk gebied: Eline geeft aan Menno alle zorg steun en hulp die hij nodig heeft oplichamelijk gebied, zoals wassen, kleden, voeden en medicijnen toedienen;• medemenselijk gebied: Eline zorgt opgewekt, hulpvaardig en deskundig voor Menno.3 Menno is nu niet meer in coma, maar hij heeft nog een heel laag bewustzijnsniveau. Datbetekent dat hij wel alles ervaart wat er rondom hem gebeurt, maar hij kan zelf niet of nauwelijksreageren. Welke hulp, zorg en/of ondersteuning kan Eline nu aan hem, zijn ouders en aanJim bieden?Eigen invulling. Voorbeelden van hulp, zorg en/of ondersteuning die Eline kan bieden:• proberen contact te blijven maken met Menno;© ThiemeMeulenhoff 15


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>• voor wassen en kleden vertellen wat ze gaat doen;• Menno als een volwassene bejegenen;• via zintuigprikkeling ervoor proberen te zorgen dat Menno wakker blijft;• de ouders, broers en zussen inlichten dat ze zoveel mogelijk met Menno moeten praten,zijn eigen muziek draaien en zijn eigen televisieprogramma's opzetten;• ervoor zorgen dat Menno's vrienden op bezoek komen;• ervoor zorgen dat het bezoek zich veilig, vertrouwd en welkom voelt.KENNISOPDRACHT1 Wat is afhankelijkheid en geef een voorbeeld hiervan.Afhankelijkheid is een toestand van zorg, hulp en/of ondersteuningbehoeftig zijn. Een voorbeeld:Bert is lichamelijk en verstandelijk gehandicapt. Op zijn bed ligt een mooie rode bal. Hij wil debal graag in zijn handen nemen. Hij roept: ‘Eh, eh...’ Maar Inge, die <strong>bij</strong> zijn bed staat, begrijpthem niet. Dan begint Bert te krijsen. Linda, die net voor<strong>bij</strong> komt lopen met een kopje thee voorDaan, zegt: ‘Hé Bertje, wat is er? Wil je die mooie bal?’ En ze geeft hem in het voor<strong>bij</strong>gaande bal in zijn handen. Bert kijkt tevreden naar de bal.2 Wat is zich afhankelijk voelen en geef een voorbeeld hiervan.Je voelt je afhankelijk wanneer je de balans tussen zorg, hulp en ondersteuning krijgen enzorg, hulp en ondersteuning bieden kwijt bent. Een voorbeeld: ‘Voor de aanvraag van mijnwerkloosheidsuitkering ben ik helemaal afhankelijk van het goede humeur van de ambtenaar.Ik kan er zelf niets aan veranderen, ik moet het maar afwachten. Ik voel mij afhankelijk enmachteloos’, zegt Karel.3 Wat is zich afhankelijk gedragen en geef een voorbeeld hiervan.Zich afhankelijk gedragen is iets anders dan afhankelijk zijn. Je gedraagt je afhankelijk wanneerje hulp, zorg of ondersteuning vraagt terwijl dat eigenlijk niet nodig is. Je doet dit om aandachtte krijgen, verwend te worden of omdat je gehospitaliseerd bent. Voorbeeld: ‘Mam, wil jij mijnblouse even strijken? Jij kunt dat veel beter dan ik!’, roept Daphne naar haar moeder. Daphne'smoeder weet dat Daphne zelf heel goed kan strijken. Maar Daphne heeft het moeilijk de laatstetijd; haar vriend heeft het uitgemaakt. Moeder verwent haar een beetje en stemt toe.4 Wat is hospitalisatie en geef een voorbeeld hiervan.Hospitalisatie is een extreme vorm van afhankelijk gedrag dat kan ontstaan als iemand langdurigin het ziekbed, het ziekenhuis of verpleeghuis is opgenomen.Voorbeeld: ‘Wat is dit nu, Kirsten, je hebt nog helemaal niet van je melk gedronken’, zegtCarola. ‘De beker staat al een tijdje op je blad.’ Kirsten kijkt omhoog. ‘Kan ik niet, jij moet mehelpen’, zegt ze en ze kijkt Carola hulpeloos aan. ‘Niks ervan, schooier’, grapt Carola, ‘je kuntdat best zelf’. En als Kirsten uiteindelijk toch zelf haar beker naar de mond brengt, geeft Carolahaar een goedkeurend klopje op haar schouder.5 Hoe kun je hospitalisatie voorkomen?Als je de afhankelijke situatie van de zorgvrager zo bewust mogelijk hanteert en zijnonafhankelijkheid stimuleert, dan kun je hospitalisatie misschien voorkomen. Hier<strong>bij</strong> zijn devolgende aandachtspunten van belang:• vraag de zorgvrager altijd naar zijn mening wanneer er beslissingen genomen moetenworden;16© ThiemeMeulenhoff


Respect tonen voor de zorgvragerAfhankelijkheid hanteren• bespreek je voorgenomen besluit met zijn naasten, je collega's of met deeerstverantwoordelijke als de zorgvrager zelf geen beslissing kan nemen;• bied de zorgvrager altijd de kans om zelf een keuze te maken, ook al denk je dat het omiets onbelangrijks gaat;• benader de zorgvrager als een onafhankelijk persoon op alle gebieden waar dat kan.6 Wat zijn de zeven gebieden waarin je afhankelijk kunt zijn van anderen?De zeven gebieden zijn:• financieel gebied;• sociaal-emotioneel gebied;• organisatorisch gebied;• geestelijk gebied;• intellectueel gebied;• lichamelijk gebied;• medemenselijk gebied.7 Noem van elk van deze zeven gebieden een voorbeeld dat betrekking heeft op jouw leven.Eigen mening. Voorbeelden:• financieel gebied: wonen, eten en zakgeld/kleedgeld/lesgeld van je ouders, lesgeld,studiebeurs van het rijk, uitkeringen van verzekeringen voor tandarts, huisarts, ziekenhuisen specialisten;• sociaal-emotioneel gebied: van mijn ouders, broers en zussen, mijn vrienden die van mijhouden. En van kennissen, mijn medestudenten, mijn collega's die mij wel mogen omwie ik ben.• organisatorisch gebied: het huis van mijn ouders waar ik mag wonen Mijn eigen kamerwaar ik kan studeren en mijn vrienden ontvangen, de school waar ik kan studeren, dewerksituatie waar ik verzorgende ben.• geestelijk gebied: de priester/dominee/imam/humanistisch raadman waar ik altijd <strong>bij</strong> terechtkan. De andere leden uit de geestelijke gemeenschap waar ik <strong>bij</strong> hoor. De rituelen die wegezamenlijk uitoefenen.• intellectueel gebied: de scholen waar ik kennis kan vergaren, de docenten die mijonderwijzen, mijn collega's en medestudenten van wie ik kan leren en met wie ik kanredetwisten over thema's die mij raken.• lichamelijk gebied: sportfaciliteiten, fietsen, douche's, badgelegenheid, wc's,onderdak,kachels, eten en drinken, kortom alle faciliteiten die het me mogelijk maken om mijnlichaam schoon en sterk, flexibel en warm te houden.• Medemenselijk gebied: mijn vriend die van mij houdt, mijn vader en moeder die meonvoorwaardelijk zullen steunen. Mijn vrienden die me zullen helpen als ik problemenheb. Mijn collega's die voorkomen dat ik in de fout ga. Iedereen in mijn familie, vriendenen kennissenkring die me willen verzorgen, ondersteunen, hulp bieden als ik ziek ben,hulpbehoevend ben of psychische moeilijkheden heb.© ThiemeMeulenhoff 17


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Autonomie bevorderen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: WANNEER MAG IK NAAR HUIS?1 Welke gevolgen heeft de ziekte van Alzheimer voor de autonomie van meneer De Rijk?De gevolgen van zijn ziekte op zijn autonomie:• hij kan niet meer thuis wonen;• hij is afhankelijk van anderen voor de dagelijkse verzorging;• hij wordt 's nachts op zijn kamer gehouden, omdat hij anders gaat rondwandelen. Het feitdat hij misschien graag 's nachts rondwandelt, is ondergeschikt aan de last die deverzorgenden hierdoor ervaren.2 Hoe zou jij reageren als meneer De Rijk vraagt wanneer hij naar huis mag gaan? Motiveer jeantwoord.Je kunt proberen om hem zo rustig en duidelijk mogelijk uit te leggen hoe de situatie ervoorstaat. Je kunt ook eerst met collega's overleggen, zodat je je wat zekerder voelt wanneer jemet meneer De Rijk gaat praten. Je zou er ook voor kunnen kiezen om samen met een colleganaar meneer De Rijk te gaan. Als je de situatie erg moeilijk vindt, kun je er zelfs voor kiezenom het gesprek door een collega te laten voeren.PRAKTIJK: JASPER BESCHIKT ZELF1 Kan Jasper de risico's voldoende in te schatten? Waarom wel of waarom niet?Jasper is, gezien zijn leeftijd, waarschijnlijk in staat om de risico's onder ogen te zien dietraktaties en feestjes met zich meebrengen. In een gesprek met Jasper kan duidelijk wordenwaarom hij zo graag met de rest van de groep meedoet. Waarschijnlijk wil hij er<strong>bij</strong> horen, zoalskinderen van twaalf dat allemaal willen. Dat betekent wel een paar dagen erge diarree enbuikkrampen. Heeft hij dat ervoor over? Ook een mogelijkheid is om de groep eens te trakterenop snoep dat speciaal geschikt is voor Jasper. Dan kunnen zijn medestudenten eens met hemmeedoen, in plaats van telkens andersom.2 Hebben Jaspers ouders de mogelijkheid om iets aan zijn keuze te veranderen? Licht je antwoordtoe.Een kind van twaalf jaar wordt geacht de risico's in te kunnen inschatten van zijn eigen gedrag.Volgens de wet mag Jasper zelf beslissen. Zijn ouders staan niet in hun recht als ze bezwaarhebben tegen zijn keuze en het hem willen verbieden.KENNISOPDRACHT1 Wat is autonomie? Wat betekent het voor jou?Studenten moeten het antwoord formuleren in eigen woorden. In elk geval moet in het antwoordterug te lezen zijn: de maatschappelijke waarde die toegekend wordt aan autonoom zijn;zelfstandigheid, onafhankelijkheid en het nemen van je eigen beslissingen.2 Waarom is het belangrijk om de autonomie van de zorgvrager te bevorderen? Leg in je eigenwoorden uit.18© ThiemeMeulenhoff


Respect tonen voor de zorgvragerAutonomie bevorderenDe autonomie van de zorgvrager moet bevorderd worden omdat het een gunstige invloedheeft op de gezondheid, het gevoel van eigenwaarde en het welbevinden van de zorgvrager.Naarmate hij meer in staat is om eigen keuzen te maken, is er sprake van een grotereonafhankelijkheid en dat leidt tot meer zelfvertrouwen.3 Noem drie manieren waarop je de autonomie van de zorgvrager kunt stimuleren.Drie manieren om de autonomie te bevorderen:• stimuleren tot het uitvoeren van handelingen;• het geven van juiste informatie, op basis waarvan de zorgvrager in staat is zijn eigenkeuzen te maken en beslissingen te nemen;• in de zorgverlening steeds zorgvuldig omgaan met de afhankelijkheid van de zorgvrager,zodat die niet nog meer afhankelijk wordt dan nodig.4 Waarom is voorlichting zo belangrijk als het gaat om autonomie?Voorlichting is heel belangrijk, omdat alleen op basis van goede voorlichting een keuze kanworden gemaakt. Iemand die niet weet waaruit hij of zij kan kiezen, kan geen goede beslissingnemen. Je voelt je sterker en onafhankelijker als je over genoeg goede informatie beschikt,5 Waarin is het recht op zelfbeschikking vastgelegd?Het recht op zelfbeschikking is vastgelegd in de grondwet. Het geldt voor iedereen die in staatis eigen keuzen te maken en de gevolgen van deze keuzen in te schatten. Het is het recht omzelf te beslissen in kwesties, zoals wel of niet behandelen, of onderzoeken laten doen.6 Geldt het recht op zelfbeschikking voor een dementerende zorgvrager die weigert onder dedouche te gaan? Waarom wel? Waarom niet?Voor een dementerende zorgvrager geldt dat je zorgvuldig moet afwegen of zijn welzijn gediendis met de beslissing over het douchen. Een zorgvrager die incontinent is, zal gewassen moetenworden. Anders bestaat het risico dat de huid geïnfecteerd raakt. Steeds zal het belang vande zorgvrager voorop moeten staan. In overleg met het team en (mogelijk) de naasten vande zorgvrager, zul je moeten kiezen voor interventies die de zorgvrager zo min mogelijkschaden. In dit voorbeeld kan dat leiden tot de afspraak dat de zorgvrager niet gedoucht wordt,maar gewassen. Dit kan op bed of aan de wastafel, als de zorgvrager dat minder vervelendvindt. De kans op huiddefecten is zo minder groot, wat leidt tot een verhoging van het welzijn.De manier waarop dit gebeurt, schaadt de zorgvrager het minst.© ThiemeMeulenhoff 19


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Verantwoordelijkheid hanteren• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: MET DE HANDEN OP DE RUG1 Wat vind jij van zorg ‘met de handen op de rug’?Eigen mening. Door zorgvragers te stimuleren dingen zelf te doen, leren ze dat ze zelfverantwoordelijk zijn voor hun eigen daden. Een dag in bed betekent dan dat er de volgendedag extra hard geoefend moet worden.2 Wat vind je van het advies van Ineke?Eigen mening. Ben je het ermee eens dat je je verantwoordelijker leert gedragen als je meerzelf moet doen? Leg uit waarom je dat wel of niet vindt.KENNISOPDRACHT1 Wat is verantwoordelijkheid?Verantwoordelijkheid is het vermogen om je eigen beslissingen te nemen, de bereidheid omin te staan voor je eigen gedrag en de gevolgen die hieruit voortvloeien. Verder hoort er<strong>bij</strong> datje je aan de afspraken houdt.2 Waarom is het belangrijk om de zorgvrager te stimuleren in zijn eigen verantwoordelijkheid?Het is belangrijk om de zorgvrager te stimuleren in zijn eigen verantwoordelijkheid, omdat hijdan zelf kan <strong>bij</strong>dragen aan de bevordering van zijn gezondheid en het voorkomen van (grotere)afhankelijkheid. De zorgvrager is in de meeste gevallen in staat om zijn eigen keuzen te maken,en is hier ook verantwoordelijk voor. Het is jouw taak als verzorgende om goede voorlichtingte geven. Hiermee draag je <strong>bij</strong> aan het vergroten van de eigen verantwoordelijkheid van dezorgvrager.3 Van welke mensen in je omgeving verwacht je dat ze zich verantwoordelijk gedragen enwaarom?Eigen mening. Denk aan ouders, leraren, vrienden.4 Je hebt net aan meneer Janssen uitgelegd dat vet eten heel slecht is voor hem. De volgendedag zie je hem een chocoladereep en een stuk cake eten. ‘Van mijn zus gekregen!’, verweerthij zich, als je hem ernaar vraagt. Wat zou je doen?Blijkbaar begrijpt meneer Janssen niet wat het schadelijke effect van vet eten is voor zijngezondheid. Je kunt hem dat nog eens goed uitleggen. Controleer of hij echt begrijpt wat jezegt; of jou informatie duidelijk genoeg is. Verder kun je hem erop wijzen dat als hij een reepchocola van zus krijgt, hij die niet hoeft op te eten. Hij kan de reep weggeven en tegen zijnzus zeggen dat hij deze niet mag hebben. Als blijkt dat meneer Janssen moeite heeft om dattegen zijn zus te zeggen, kun je voorstellen dat jij eens met haar gaat praten.5 Waarom is het belangrijk om ook de naasten van een zorgvrager te betrekken <strong>bij</strong> een overleg?De naasten hebben niet altijd dezelfde informatie als de zorgvrager. Dat kan tot misverstandenleiden. Het kan ook gebeuren dat een zorgvrager niet goed meer in staat is om informatie opte nemen, zoals door medicijnen of ziekte. In dat geval is het belangrijk dat er de naasten welgoed op de hoogte zijn van de situatie.20© ThiemeMeulenhoff


Respect tonen voor de zorgvragerVerantwoordelijkheid hanteren6 Meneer Neck heeft slechte ogen en vraagt Tessa wat zij zou doen: een riskante oogoperatieondergaan, met het risico van blindheid, of de situatie laten zoals hij is. Welk advies zou jijgeven?Geef objectieve en juiste informatie, daarmee help je meneer Neck om zelf een keuze temaken. Het is niet de bedoeling dat je meneer Neck gaat overtuigen van je eigen mening.Accepteer het wanneer meneer Neck na lang nadenken een keuze maakt die jij zelf niet zoumaken.7 Evert is verzorgende van meneer Haas. Er is een aantal zaken waarover een beslissing moetworden genomen. Evert verwacht dat meneer Haas hem betrekt <strong>bij</strong> zijn keuzen, maar datgebeurt niet. ‘Ik ben uitstekend op de hoogte van mijn eigen situatie, ik overleg liever met mijnfamilie en vrienden’, zegt meneer Haas. Wat vind je hiervan?Hoe vervelend het misschien ook voelt voor Evert, het is de beslissing van de meneer Haasom niet te overleggen met de verzorgenden. Dat neemt niet weg dat Evert belangrijke ennuttige informatie kan blijven geven aan meneer Haas.© ThiemeMeulenhoff 21


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Zorgvuldig handelen <strong>bij</strong> intimiteiten• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: ‘MAG DE DEUR EVEN DICHT?’1 Wat vind je van de reactie van Mieke op het verzoek van mevrouw Schouten?Eigen mening. Je zou kunnen zeggen dat Mieke niet goed nadenkt <strong>bij</strong> wat ze zegt. Ze gaatuit van wat ze zelf normaal vindt en ze laat openlijk merken dat ze de reactie van de zorgvragereen beetje gek vindt. Hierdoor kan de zorgvrager een ongemakkelijk gevoel krijgen, in eensituatie die toch al niet zo gemakkelijk is voor haar.2 Wat vind je van de vraag van mevrouw Schouten? Hoe zou jij erop gereageerd hebben?Eigen mening.PRAKTIJK: MEVROUW BREMERS WIL GÉÉN MANNEN!1 Wat vind je ervan dat mevrouw Bremers Maarten wegstuurt?Voor Maarten is het niet leuk dat mevrouw Bremers hem wegstuurt. Het heeft niet met hempersoonlijk te maken, maar met het feit dat hij een man is. Respecteer de wens van mevrouwBremers als het kan.2 Vind je dat je rekening moet houden met een wens als die van mevrouw Bremers? Licht jeantwoord toe.Voorzover dat mogelijk is, moet je met dit soort wensen rekening houden.KENNISOPDRACHT1 Welke verschillende vormen van intimiteit zijn er?Verschillende vormen van intimiteit zijn: intimiteit van gedachten en gevoelens, lichamelijkeintimiteit en respect voor intieme zones.2 Reageer je anders wanneer een bekende je territorium binnentreedt dan wanneer hetonbekende is? Waarom?Individueel antwoord van de student. Je kunt in de bespreking de link leggen naar het stellenvan grenzen en op welke manier je dat kunt doen.3 Stel dat een zorgvrager je om een kus vraagt voordat hij gaat slapen. Geef je die dan? Waaromwel of niet?Uit het antwoord blijkt hoe de student omgaat met zoenen en dergelijke. De één is er heel vrijin, de ander juist niet. Met andere woorden: je bent niet een betere verzorgende als jemakkelijker knuffelt en zoent met zorgvragers dan je collega, die daar helemaal niet van houdt.Houd er wel altijd rekening mee hoe de ander over de situatie denkt.4 Geef aan op welke manier een verzorgende rekening moet houden met de behoefte aanprivacy van zorgvragers.Dat kun je op heel veel manieren doen. Allereerst door te zorgen dat de bedgordijnen geslotenzijn, het toilet op slot kan, te kloppen voordat je naar binnen gaat en te wachten op antwoord.Een handdoek over een ontklede zorgvrager is iets wat je kunt doen om rekening te houdenmet de intieme sfeer. Als je zorg verleent, toon je dat je rekening met de privacy houdt door22© ThiemeMeulenhoff


Respect tonen voor de zorgvragerZorgvuldig handelen <strong>bij</strong> intimiteitende zorgvrager in te lichten dat je komt, wat je gaat doen en door toestemming te vragen.Daarnaast houd je rekening met de behoefte aan privacy als je zorgvuldig met informatie overzorgvragers omgaat.Verder kun je zorgvragers wijzen op het bestaan van privé-kamers (indienaanwezig), en ze de mogelijkheid bieden daarvan gebruik te maken.5 Beschrijf de relatie tussen een verzorgende en een zorgvrager als het gaat om intimiteit.De relatie tussen een zorgverlener en zorgvrager is geen gelijkwaardige relatie. De zorgvrageris afhankelijk van jou als verzorgende. Zorg verlenen betekent op allerlei momenten in deintieme zone van de zorgvrager treden. Zorgvuldigheid is dus belangrijk, juist omdat dan vaakde afhankelijkheid van de zorgvrager zichtbaar wordt. De inbreuk die je maakt, is vaak nietgewenst, hoewel de zorgvrager meestal wel begrijpt dat het niet anders kan. Doe het in elkgeval zorgvuldig, en toon de intentie dat je afstand wilt houden, hoe dicht<strong>bij</strong> je ook moet zijn.6 Een zorgvrager vertelt je een intiem verhaal over haar seksleven. Het liefst wil je dit verhaalmeteen aan al je collega's vertellen. Doe je dat ook? Waarom wel of niet?In principe is het niet de bedoeling dat je een verhaal van een zorgvrager doorvertelt omdathet zo'n spannend verhaal is. Als je het idee hebt dat het verhaal iets te maken heeft met haarziekte of aandoening, kun je het wel aan een collega vertellen. Probeer om op een respectvollemanier over de zorgvrager te praten, ook al vind je het verhaal dat je hebt gehoord nog zogek.7 Wat is het verschil tussen intimiteit en privacy?De begrippen lijken erg op elkaar. Intimiteit is een vorm van <strong>persoonlijke</strong> privacy: jouw lijf isvan jou en daar hoef je niemand aan te laten komen. Net als je eigen kamer: daar hoef je ookniemand binnen te laten als je er geen zin hebt.8 Eén van de zorgvragers heeft er vreselijk veel moeite mee om haar behoefte op een po tedoen. Wat doe je om haar te helpen?Bespreek waarom de zorgvrager er zo'n moeite mee heeft. Is het angst, schaamte of ietsanders? Neem dit serieus. Probeer of er een andere manier is waarop de zorgvrager zich nietzo ongemakkelijk voelt. Als dat niet mogelijk is, probeer de situatie dan zo prettig mogelijk temaken.© ThiemeMeulenhoff 23


2 Functioneel handelenVerantwoordelijkheid voor eigen taken• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: DAT WORDT TERUGFIETSEN!1 Leg uit wat het besluit van Klaske om terug te fietsen te maken heeft met verantwoordelijkheid?Eigen mening. Klaske voelt zich verantwoordelijk voor haar werk en de zorgvrager en besluitnaar hem terug te gaan, zodat ze de medicijnen kan geven.2 Hoort het ook tot de verantwoordelijkheid van Klaske om te voorkomen dat het vaker gebeurt?Leg je antwoord uit.Het is Klaske's taak om ervoor te zorgen dat haar zorgvragers de gewenste zorg krijgen. Hetis ook haar verantwoordelijkheid om te voorkomen dat dit vaker gebeurt.3 Wat zou jij doen om te voorkomen dat dit vaker gebeurt?Je kunt op verschillende manieren voorkomen dat je iets vergeet. De studenten kunnen ditantwoord zelf invullen. Je kunt <strong>bij</strong>voorbeeld een schema maken van je werkzaamheden vandie dag. Voor en nadat je <strong>bij</strong> de zorgvrager bent geweest, kun je dit schema nalopen.4 Klaske is verantwoordelijk voor haar werk en voor haar huishouden. Is het mogelijk om voormeerdere dingen tegelijk verantwoordelijk te zijn? Leg je antwoord uit.Eigen mening. Je kunt inderdaad voor meerdere dingen tegelijk verantwoordelijk zijn. Daaromis het belangrijk om een planning te maken voor de dingen die je moet doen.PRAKTIJK: HIJ MOET MAAR EVEN WACHTEN!1 Leg aan de hand van deze praktijksituatie uit wat het verschil is tussen verantwoordelijkheiden aansprakelijkheid.Bij verantwoordelijkheid leg je verantwoording af aan de betrokkenen, zoals je leidinggevenden,je collega's en je zorgvragers. Bij aansprakelijkheid leg je officieel verantwoording af aan eenrechter met als consequentie dat je een sanctie (meestal een boete) kunt krijgen.2 Probeer te verklaren waarom Anouk haar pieper heeft uitgezet?Eigen mening. Het kan erg storend zijn als je pieper tijdens je werkzaamheden steeds afgaat,maar als je verantwoordelijk bent voor meerdere zorgvragers, is het niet verstandig. Anoukhad ook een collega kunnen vragen om haar pieper even over te nemen, als ze niet meergestoord wilde worden.3 Zou jij hetzelfde doen of zou je het anders doen? Leg je antwoord uit.Eigen mening.4 Hoe had Anouk de hele situatie kunnen voorkomen?© ThiemeMeulenhoff 25


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Eigen mening. Anouk had dit allereerst kunnen voorkomen als ze bewust en met aandachthet ont<strong>bij</strong>t van meneer Küppers had klaargezet. Het was ook niet gebeurd als Anouk de pieperniet had uitgezet.5 Is Anouk volgens jou aansprakelijk voor wat er gebeurd is?Eigen mening.KENNISOPDRACHT1 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder verantwoordelijkheid.Verantwoordelijkheid betekent dat je de plicht hebt te beargumenteren waarom je iets doet ofniet doet. Ook de manier waarop je iets doet, valt onder je verantwoordelijkheid.Verantwoordelijkheid heeft te maken met je taken en je verplichtingen.2 Noem vier verantwoordelijkheden die je op dit moment hebt. Leg uit hoe je daarmee omgaat.Eigen mening en ervaring. In de meeste gevallen ben je als student verantwoordelijk voor jestudie. Als je een baan hebt, ben je verantwoordelijk voor wat je tijdens je werk doet. Tenopzichte van je huisgenoten, je ouders of je partner, heb je ook verantwoordelijkheden. Jebent <strong>bij</strong>voorbeeld verantwoordelijk voor (een deel van) het huishouden.3 Noem vijf taken die volgens jou <strong>bij</strong> de taakomschrijving van een verzorgende horen.In de taakomschrijving van een verzorgende staat meestal: het verlenen van verzorging aanzorgvragers; het leveren van een <strong>bij</strong>drage aan de totstandkoming, uitvoering, evaluatie en<strong>bij</strong>stelling van het zorgplan; het verrichten van (enkele) verpleegtechnische handelingen; hetverstrekken van medicijnen; het overzicht houden over de materialen die <strong>bij</strong> de zorg gebruiktworden; het serveren van maaltijden, dranken en tussentijdse verstrekkingen aan de zorgvrager,en het helpen van de zorgvrager <strong>bij</strong> het nuttigen ervan; het leveren van een <strong>bij</strong>drage aan hetwoon- en leefklimaat van de zorgvrager; het begeleiden van leerlingen en stagiaires; hetvoorbereiden van en deelnemen aan overleg.4 Geef in je eigen woorden aan wat het verschil is tussen verantwoordelijkheid enaansprakelijkheid.Bij verantwoording heb je de plicht antwoorden te geven op vragen over je werk. Bijaansprakelijkheid heb je te maken met de plicht die antwoorden te geven aan een rechter.Aansprakelijkheid is dus een juridische term.5 Noem drie verschillen in bevoegdheid tussen een leerling-verzorgende en een verzorgende.Pas na je diplomering ben je officieel bevoegd de handelingen te verrichten die horen <strong>bij</strong> hetberoep van verzorgende. Gedurende je opleiding voer je steeds meer handelingen uit en draagje steeds meer verantwoordelijkheid. Degene die jou in de praktijk begeleidt, blijft zolang jeleerling bent, medeverantwoordelijk voor wat jij doet. Als student neem je minder zelfstandigebeslissingen dan een gediplomeerd verzorgende. Je overlegt meer met degene die je in depraktijk begeleidt.6 Leg in je eigen woorden uit wat je kunt doen om je voor te bereiden op je verantwoordelijkheid.Eigen mening en ervaring. Je kunt er tijdens je opleiding voor zorgen dat je bekwaam wordtin het uitvoeren van handelingen die <strong>bij</strong> het beroep verzorgende horen. Dit doe je door veelte oefenen en regelmatig aan anderen te vragen of je het goed doet. Je kunt in overleg metje praktijkbegeleider en je collega's geleidelijk aan steeds meer verantwoordelijkheid dragen.26© ThiemeMeulenhoff


Functioneel handelenVerantwoordelijkheid voor eigen takenEerst voor een enkele handeling, dan voor de totale zorg voor een zorgvrager en tenslottevoor het coördineren van de zorg voor enkele zorgvragers.7 Noem vijf voorbeelden van wat je in de beroepsuitoefening van verzorgenden onverantwoordgedrag vindt.Eigen mening en ervaring. Voorbeelden zijn: niet doen wat afgesproken is, niet doen wat inhet zorgplan staat, niet of onvoldoende rapporteren, niet serieus op klachten en complicatiesingaan.Verder kun je denken aan gedrag dat niet hoort <strong>bij</strong> een professionele beroepshouding,zoals: misbruik maken van je macht, ongewenste intimiteiten plegen en geen onderscheidmaken tussen je werk en je privé-leven.8 Leg uit in hoeverre jij verantwoordelijk bent voor wat je collega doet.Als je samenwerkt met een collega, hebben jullie een gemeenschappelijke doelstelling. Iederheeft weliswaar zijn eigen verantwoordelijkheden, maar je bent samen verantwoordelijk voorhet geheel. Je hebt, binnen een team, naast je individuele verantwoordelijkheid ook eenverantwoordelijkheid voor een goede werksfeer, waarin collegiaal gewerkt wordt. Collegialiteitis je <strong>bij</strong>drage aan de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van je team. Collegialiteit uitzich <strong>bij</strong>voorbeeld in een eerlijke verdeling van de werkzaamheden en het elkaar ondersteunen<strong>bij</strong> diverse taken.© ThiemeMeulenhoff 27


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Eigen grenzen bewaken• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: WAT DOE JE MET JE VRIEND?1 Zou jij hetzelfde reageren op Joanka als Maria? Leg je antwoord uit.Eigen mening.2 Hoe zou je het gesprek met Joanka aanpakken als jij Maria was?Eigen mening. Als je duidelijk je grenzen aangeeft, zal Joanka er niet meer op terug komen.Je kunt haar rustig en duidelijk uitleggen dat je je privé-leven voor jezelf wilt houden.KENNISOPDRACHT1 Leg in je eigen woorden uit wat het belang is van het stellen en bewaken van je eigen grenzen.Het belang van het stellen en bewaken van je grenzen is dat je duidelijk bent in wat je wel ofniet kunt of wilt. Je voorkomt zo dat je dingen moet doen die je niet kunt of wilt. Door je grenzenop tijd te stellen, voorkom je dat je in situaties komt waarin het helemaal fout loopt.2 Leg uit waarom het bepalen van de grenzen van je beroepsuitoefening een kenmerk is vanfunctioneel handelen.Het bepalen van de grenzen van de beroepsuitoefening is een kenmerk van functioneelhandelen. Juist het afbakenen van taken en verantwoordelijkheden maakt het beroep vanverzorgende een professioneel beroep. Het kenmerk van een professioneel beroep is namelijkdat je deskundig bent op een bepaald terrein. Op andere terreinen zijn anderen weer deskundig.3 Wat zijn de voordelen van het op tijd stellen van grenzen?Je schept duidelijkheid voor jezelf en voor anderen en je voorkomt moeilijke situaties.4 Wat zijn de nadelen van het niet of te laat stellen van grenzen?Het is voor je omgeving niet duidelijk wat je kunt en wilt. De kans dat je in een lastige situatieterechtkomt, is dan ook groot.5 Leg uit wat het belang is voor collega's en andere zorgverleners dat je geen dingen doet dieniet <strong>bij</strong> je deskundigheid horen.Je collega's en andere zorgverleners worden geconfronteerd met de gevolgen van jouwhandelen. Voor hen is het ook belangrijk dat je verantwoordelijk handelt. Als je <strong>bij</strong> zorgvragersverwachtingen schept door meer te doen dan jouw taak is, verwachten zij dat ook van jecollega's en andere zorgverleners.6 Welk gevaar loop je als je een <strong>persoonlijke</strong> relatie met een zorgvrager aangaat?Als je een <strong>persoonlijke</strong> relatie met een zorgvrager aangaat, is de kans groot dat je de grenzenvan de functionele relatie overschrijdt. Je doet meer dan dat wat van je verwacht wordt en danje op grond van je beroep kunt bieden. Je loopt ook de kans dat je meer doet dan dat waarvoorje verantwoordelijk en bevoegd bent.7 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder benaderingswijze.De benaderingswijze is de manier waarop iemand zich tegenover een ander gedraagt, doormiddel van houding, uitingen en handelingen.28© ThiemeMeulenhoff


Functioneel handelenEigen grenzen bewaken8 Noem vier omstandigheden waarin je rekening moet houden met een zorgvrager <strong>bij</strong> het stellenvan je grenzen en ondersteun dit met twee voorbeelden.Je houdt <strong>bij</strong> het stellen van grenzen rekening met de omstandigheden van de zorgvrager. Datkunnen hun handicaps of ziektebeelden zijn. Het is <strong>bij</strong>voorbeeld moeilijk om <strong>bij</strong> iemand diedement is op dezelfde manier grenzen te stellen als <strong>bij</strong> iemand die niet dement is. Iemand dieboos is omdat hij net heeft gehoord dat hij een ziekte of een complicatie heeft, mag die boosheiduiten.9 Wat zijn de verschillen <strong>bij</strong> het stellen van grenzen <strong>bij</strong> lichamelijkheid <strong>bij</strong> peuters, schoolkinderen,adolescenten, volwassenen, ouderen en dementerenden?Over het algemeen is het voor peuters heel vanzelfsprekend dat zij lichamelijk zijn <strong>bij</strong> huncontact met anderen (op schoot zitten, stoeien, kleding vastmaken, et cetera). Dit geldt ookvoor schoolkinderen, maar neemt af naarmate kinderen groter worden. Met adolescenten,volwassenen en ouderen gaat het lichamelijk contact niet verder dan handen geven en op deschouder kloppen. Behalve natuurlijk <strong>bij</strong> de personen met wie je een intieme relatie hebt.Ziektebeelden en handicaps maken verschil <strong>bij</strong> lichamelijkheid. De lichamelijke relatie in hetcontact met <strong>bij</strong>voorbeeld verstandelijk gehandicapte en dementerende zorgvragers gaat vaakverder.10 Wat zijn de nadelen als je geen grenzen stelt aan een te hoge werkdruk?Een te hoge werkdruk gaat ten koste van jezelf. Je kunt er overspannen van raken en dan iser sprake van werkstress. Een te hoge werkdruk gaat ook ten koste van de zorg. Om toch optijd klaar te zijn met je werk, ga je dingen snel doen. Je controleert minder en de kans opvergissingen en fouten wordt groter.© ThiemeMeulenhoff 29


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Emoties en gevoelens• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: VERLOREN MET LOTEN1 Hoe zou je de emotie van Rasha kunnen benoemen?Rasha heeft een gevoel van machteloosheid, woede en teleurstelling. Ze weet dat de lotingeerlijk is gegaan. Daarom doet ze moeite haar emoties in bedwang te houden.2 Hoe zou jij in de situatie van Rasha reageren?Individueel antwoord.3 Past de emotie van Rasha <strong>bij</strong> haar functionele handelen? Motiveer je antwoord.Rasha probeert zich, na haar woede-uitbarsting, in te houden. Uiteindelijk weet ze haarfunctionele handelen weer op te pakken. Ze is lid van een team en er gelden regels. Het zougoed zijn als ze zich nog even verontschuldigt <strong>bij</strong> mevrouw De Ruyter.4 Wat zou jij in de situatie van Rasha doen als je mevrouw De Ruyter weer tegenkwam? Leg jeantwoord uit.Eigen mening.PRAKTIJK: MARCHEREN IN DE GANG1 Hoe zou jij reageren als je Yvonne was?Individueel antwoord.2 Vind je dat Yvonne op een juiste manier reageert?Individueel antwoord.Yvonne zou anders kunnen reageren dan terugschelden. Als verzorgendeis het namelijk van belang dat je jezelf professioneel opstelt. Schelden is niet professioneel.Het is wel moeilijk omdat meneer Martin zwaar dementeert. Het is onmogelijk om een zinvolgesprek over zijn gedrag met hem aan te gaan. Hebben de studenten nog creatieve oplossingom hiermee om te gaan?3 Hoe zou je de emotie van Esther kunnen benoemen?Esther is gekwetst door de opmerkingen van meneer Martin. Ze heeft nog steeds veel verdrietover de ellende die haar familie in de oorlog heeft meegemaakt. Hierdoor kan Esther nietgenoeg emotionele afstand bewaren. Haar functioneel handelen lijdt hieronder.4 Is het volgens jou voor Esther mogelijk om emotionele afstand te bewaren? Motiveer jeantwoord.Eigen mening.5 Waar kan het verschil in reactie van Yvonne en Esther mee te maken hebben?Yvonne en Esther zijn verschillende personen, met verschillende achtergronden. De éénreageert anders dan de ander. Bovendien gaan de opmerkingen van meneer Martin rechtstreeksover het leed dat de familie van Esther heeft geleden. De opmerkingen tegen Yvonne zijnmeer van algemene discriminerende aard.30© ThiemeMeulenhoff


Functioneel handelenEmoties en gevoelensKENNISOPDRACHT1 Leg uit of jouw handelen meer bepaald wordt door je gevoel of door je verstand.Eigen mening en ervaring.2 Wat is het belang van een goed evenwicht tussen handelen met je verstand en handelen metje gevoel?Je handelen wordt bepaald door je emoties en door verstandelijk redeneren. Als je de invloedvan je emoties en je gevoelens verwaarloost door net te doen alsof je ze niet hebt, houd jejezelf voor de gek. Als je je alleen maar laat leiden door emoties, sluit je het redeneren endenken over wat je doet uit.3 Leg uit wat het belang is van emotionele afstand in je beroep.Je hebt met zorgvragers een relatie op grond van je beroep. Dat is een functionele relatiewaar<strong>bij</strong> je gevoelens en je emoties de uitoefening van je werk niet in de weg mogen staan.Daarom zorg je ervoor dat je in de relatie met collega's en zorgvragers een emotionele afstandbewaart.4 Wat is het voordeel van het bespreekbaar maken van gevoelens en emoties?Het voordeel van het bespreekbaar maken van emoties is dat je ze benoemt en er iets meekunt doen. Je hebt je emoties al voor een groot deel onder controle als je ze onder woordenbrengt. Je merkt dan dat je je emoties indeelt en een plaats geeft.5 Welke rol speelt feedback <strong>bij</strong> het omgaan met emoties en gevoelens?Bij feedback krijg je informatie over jezelf van anderen. Anderen vertellen wat ze merken aanjou via de manier waarop je handelt en reageert. Dus ook over hoe je met je emoties omgaat.Vaak krijg je <strong>bij</strong> feedback informatie over jezelf waar je jezelf niet eens van bewust bent.6 Kun je je emotionele intelligentie verbeteren? Leg je antwoord uit.Emotionele intelligentie is de vaardigheid om goed met je gevoel om te gaan. Zoals elkevaardigheid, is ook deze vaardigheid te trainen en te leren.7 Welke lichamelijke reacties ken je van jezelf <strong>bij</strong> boosheid, angst en verdriet?Eigen mening en ervaring.8 Waaruit blijkt dat je de eigen emoties en gevoelens respecteert?Eigen mening en ervaring. Als je ervoor uit durft te komen, heb je respect voor je gevoelens.9 Waaruit blijkt dat je de emoties en gevoelens van anderen respecteert?Eigen mening en ervaring. Als je goed empathisch kunt luisteren, toon je respect voor degevoelens van anderen.10 Welke grenzen stel je <strong>bij</strong> het uiten van emoties en gevoelens aan jezelf en aan anderen?Eigen mening en ervaring. Niet elk gedrag is gepast, <strong>bij</strong> emotioneel gedrag zijn er ook grenzen.De grenzen in <strong>persoonlijke</strong> relaties verschillen van de grenzen in je beroepspraktijk.© ThiemeMeulenhoff 31


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Werk en privé• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: FLIKFLOOIEN IN DE PAUZE1 Geef je mening of het gedrag van Leslie en Lia past in hun werksituatie.Eigen mening.2 Welke afspraken moeten Leslie en Lia volgens jou met elkaar maken?Eigen mening.3 Biljana wil er wat van zeggen. Hoe zou jij het aanpakken als jij Biljana was? Welk moment enwelke woorden kies je?Eigen mening. Het beste is om op een rustig moment duidelijk te zeggen wat je ervan vindt.Maak er een ik-boodschap van, zeg niet dat alle collega's zich er ook aan storen. Als je er ietsvan zegt, praat dan over het gedrag, niet over de personen.4 Hoe zou jij aan Leslie en Lia uitleggen wat Wendy bedoelt met ‘gedragen als collega's’?Eigen mening. Wendy bedoelt waarschijnlijk een professionele instelling.PRAKTIJK: WE KUNNEN ZO GOED MET JE PRATEN!1 Waarom zou jij wel of niet je telefoonnummer aan het echtpaar Benschop geven?Eigen mening. In het algemeen is het af te raden om je privé-telefoonnummer aan je zorgvragerste geven.2 Wat zou je mevrouw Benschop aan de telefoon antwoorden als je Denise was?Individueel antwoord.3 Wat zijn volgens jou de voordelen van een maatschappelijk werker?Eigen mening. Het behoort tot de taken en het beroep van een maatschappelijk werker omop een professionele manier met dit soort problemen om te gaan. Omdat een maatschappelijkwerker hierin gespecialiseerd is, kun je dit soort problemen beter aan hem overlaten.4 Hoe zou jij het voordeel van een maatschappelijk werker aan het echtpaar Benschop duidelijkmaken?Eigen mening.5 Hoe kan Denise deze situatie het beste aanpakken om werk en privé alsnog gescheiden tehouden?Denise kan beginnen met te zeggen dat het ongelegen komt en dat ze op dit moment andereverplichtingen heeft. Verder is het verstandig om er op een ander moment rustig op terug tekomen.6 Kan het beroepsgeheim van Denise een rol spelen <strong>bij</strong> het ontstaan van een vertrouwelijkerelatie tussen haar en mevrouw Benschop? Leg je antwoord uit.Het beroepsgeheim speelt een rol. Denise krijgt vertrouwelijke informatie tijdens haar werk.Ze moet natuurlijk professioneel met deze informatie omgaan. Haar werk en privé-leven mogener niet onder lijden.32© ThiemeMeulenhoff


Functioneel handelenWerk en privéKENNISOPDRACHT1 Hoe breng jij een scheiding aan tussen je privé-leven, je werk en je school?Eigen mening en ervaring.2 Beschrijf in je eigen woorden hoe je werk, je school en je privé-leven elkaar kunnen beïnvloeden.Eigen mening en ervaring. Je werk en je privé-leven hebben invloed op elkaar. Als je je thuisniet ontspant en uitrust, ben je niet in een goede conditie om je werk naar behoren te doen.Een ongezonde leefwijze heeft direct gevolgen voor je werk.3 Beschrijf in je eigen woorden wat de verschillen zijn tussen een functionele en een <strong>persoonlijke</strong>relatie.In een functionele relatie heb je een relatie met een ander op grond van je beroep en je functie.In een <strong>persoonlijke</strong> relatie heb je een relatie met een ander op grond van genegenheid ensympathie. In een functionele relatie staan je taken en je verantwoordelijkheden voorop.4 Welke moeilijkheden kunnen zich voordoen als je een <strong>persoonlijke</strong> relatie begint met eenzorgvrager?Je hebt in zo'n geval tegelijkertijd een functionele en een <strong>persoonlijke</strong> relatie met iemand. Datmaakt het moeilijk om de afstand te nemen die hoort <strong>bij</strong> een functionele relatie. Je loopt dekans dat je andere dingen doet die niet horen <strong>bij</strong> een functionele relatie.5 Welke moeilijkheden kunnen zich voordoen als je een <strong>persoonlijke</strong> relatie begint met eencollega?Je hebt dan ook tegelijkertijd een functionele en <strong>persoonlijke</strong> relatie met iemand. De scheidingtussen werk en privé komt onder druk te staan als je een relatie met een collega krijgt. Als jeproblemen in je relatie krijgt, kom je ze zeker weer tegen op je werk.6 Leg in je eigen woorden uit wat jij verstaat onder stress.Je spreekt van stress als het je allemaal teveel wordt. Je vindt dat je niet meer in staat bentte voldoen aan de eisen en de verwachtingen die het werk stelt. Door stress kan je gezondheidworden aangetast.7 Welke maatregelen neem jij om stress te voorkomen?Je kunt stress voorkomen door: je emoties en je gevoelens met collega's te bespreken; eengoede samenwerking met je collega's; op te komen voor jezelf; tijdig aan de bel te trekken alshet je teveel wordt; je werk af te ronden; een manier te zoeken om van je werk los te komen.8 Welke manieren heb jij om aan het eind van de dag afstand te nemen van school of werk?Eigen mening en ervaring. Je kunt je werk niet zomaar van je afwerpen als je thuis je jasuitdoet. Op de een of andere manier zul je thuis los moeten komen van je werk om weerenergie op te doen voor de volgende werkdag. Er zijn verschillende manieren om van je werklos te komen. Je ontdekt vanzelf welke manier jou het beste ligt. De één gaat wandelen ofsporten, de ander moet eerst zijn verhaal kwijt aan een partner of een kennis.9 Wat kun je doen om na afloop van je werk naar huis te gaan met het gevoel dat je het werkhebt afgerond?Je rondt je werk het beste af door het goed over te dragen aan je collega. Je kunt dan in hetvolste vertrouwen de zorg en de verantwoordelijkheid aan hem overlaten. Het kan voorkomendat je besluit om wat langer op je werk te blijven om iets af te ronden, of om iets wat© ThiemeMeulenhoff 33


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>problematisch is wat uitvoeriger te bespreken. Dat doe je dan om naar huis te gaan met hetgeruste gevoel dat je het echt hebt afgerond. Vervolgens kun je er wat gemakkelijker afstandvan nemen.34© ThiemeMeulenhoff


Functioneel handelenBeroepsgeheimBeroepsgeheim• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: IK ZIE DIE MAN HELEMAAL NIET MEER1 Valt de informatie die Noëlle krijgt volgens jou onder het beroepsgeheim? Leg je antwoord uit.De informatie die Noëlle krijgt, valt onder het beroepsgeheim. Het is vertrouwelijke informatie,waarvan Noëlle het vertrouwelijke karakter kan begrijpen.2 Wat vind je van de reactie van Noëlle? Zou je hetzelfde doen?Eigen mening.3 Welke mogelijkheden om hulp te krijgen kan Noëlle bedoelen?Je kunt hier<strong>bij</strong> allereerst denken aan maatschappelijk werk. Die kan zo nodig doorverwijzennaar <strong>bij</strong>voorbeeld de reclassering, gezinstherapeuten of slachtofferhulp.4 Wat zou je Inge antwoorden als jij Noëlle was?Eigen mening. Het valt onder je beroepsgeheim, dus je mag haar in ieder geval niet vertellenwat mevrouw Slotemaker je heeft verteld.KENNISOPDRACHT1 Geef in je eigen woorden een omschrijving van het beroepsgeheim.Het beroepsgeheim houdt in dat je <strong>bij</strong> de uitoefening van je beroep informatie kunt krijgen dieje geheim moet houden. Het beroepsgeheim is er om de privacy van de zorgvrager tewaarborgen.2 Leg uit wat de begrippen zwijgplicht en verschoningsrecht betekenen.Zwijgplicht is de plicht om te zwijgen als het gaat om vertrouwelijke informatie over dezorgvrager. Het recht om je te beroepen op je zwijgplicht, heet verschoningsrecht.3 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder ‘informatie waarvan je het vertrouwelijkkarakter moet begrijpen.’Het is meestal wel duidelijk welke informatie vertrouwelijk en privé is. Het beroepsgeheim doeteen beroep op je vermogen om situaties en informatie in te kunnen schatten.4 Leg in je eigen woorden uit wat de beroepscode voor de verplegende en verzorgende beroepenis.De beroepscode van de verplegende en verzorgende beroepen is een verzameling regelswaaraan mensen binnen een beroepsgroep zich moeten houden. Het zijn ethische regels, datwil zeggen: ze gaan over wat juist is om te doen of wat niet juist is om te doen. Ze zijn opgestelddoor de beroepsverenigingen van verpleegkundigen en verzorgenden.5 Noem drie gevallen waarin je je niet aan je beroepsgeheim hoeft te houden.Je hoeft je niet aan je beroepsgeheim te houden: als het wettelijk voorgeschreven is (eenandere wet verplicht je de informatie te melden); als je toestemming van de zorgvrager hebtom de informatie door te geven. Je blijft wel verantwoordelijk voor het doorgeven van dieinformatie; als zwijgen ernstiger gevolgen heeft dan spreken. Als je vermoedt dat er een ernstig© ThiemeMeulenhoff 35


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>strafbaar feit gepleegd gaat worden als je niets zegt, dan is het inschakelen van de politiegeen schending van je beroepsgeheim.6 Bestaan er in het gezin waar je woont onderlinge afspraken die te vergelijken zijn met hetberoepsgeheim? Wat betekent dat voor jou?Eigen mening en ervaring.7 Bestaat er in je groep op school een onderlinge afspraak die te vergelijken is met hetberoepsgeheim? Wat betekent dat voor jou?Eigen mening en ervaring.8 Wie zou je in vertrouwen nemen als je op je werk iets hoort waarmee je erg zit? Waarom kiesje voor die persoon?Eigen mening en ervaring.9 Wie zou je in vertrouwen nemen als je op de opleiding iets hoort wat je erg dwarszit? Waaromkies je voor die persoon?Eigen mening en ervaring.10 Je vertelt je partner veel over de zorgvragers op je werk. Geldt het beroepsgeheim dan ookvoor je partner?Je partner is vaak degene met wie je alles in je leven bespreekt. Je vertrouwt en adviseertelkaar. Op grond van onderling vertrouwen kun je besluiten om zaken met je partner tebespreken. Je blijft zelf verantwoordelijk voor het handhaven van het beroepsgeheim en degevolgen van het bespreken van de informatie met je partner.36© ThiemeMeulenhoff


Functioneel handelenOmgaan met machtOmgaan met macht• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: WIJ MOETEN DE POSTOEL SCHOONMAKEN!1 Vind je dat Danisha haar macht positief of negatief gebruikt? Leg je antwoord uit.Danisha houdt, ondanks de argumenten van meneer Daanen, vast aan haar beslissing. Zegebruikt haar macht op een negatieve manier.2 Praat Danisha vanuit het perspectief van de instelling, meneer Daanen of haarzelf? Verklaarje antwoord.Danisha geeft als argument een regel die voor de hele instelling geldt. Bij het toepassen vaneen regel kijk je altijd naar de situatie en de omstandigheden. Danisha doet dit niet en handeltdaarmee vanuit zichzelf.3 Zou je hetzelfde doen als Danisha, of zou je het anders doen? Leg je antwoord uit.Eigen mening.KENNISOPDRACHT1 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder macht.Macht kun je omschrijven als de mogelijkheid om te bepalen wat er in een situatie gebeurt.Als je macht hebt, kun je zelf bepalen wat je mag en kunt, maar vaak ook wat anderen mogenen kunnen.2 Wat versta je onder machtsmiddelen? Noem twee voorbeelden.Machtsmiddelen zijn manieren en mogelijkheden om macht uit te kunnen oefenen. Belonenen straffen zijn voorbeelden van machtsmiddelen.3 Wat versta je onder gezag?Iemand heeft gezag als zijn macht door anderen wordt geaccepteerd, zonder het gebruik vanmachtsmiddelen.4 Wat houdt positieve macht in?Als macht op een juiste manier gebruikt wordt en in het teken staat van de doelstelling van deopvoeding of van de zorgverlening, is er sprake van positieve macht.5 Wat houdt negatieve macht in?Als het toepassen van macht niets te maken heeft met een professionele doelstelling en inhet teken staat van het eigenbelang, is er sprake van negatieve macht.6 Waarom heeft een verzorgende macht ten opzichte van een zorgvrager? Noem vier factoren.De macht van de verzorgende ten opzichte van de zorgvrager wordt bepaald door: dedeskundigheid van de verzorgende; de afhankelijkheid van de zorgvrager; de beperkte vrijheidvan de zorgvrager; het feit dat de verzorgende de instelling vertegenwoordigt.7 Leg uit op welke manieren een verzorgende misbruik kan maken van haar macht.Een verzorgende kan op de volgende manieren misbruik maken van haar macht: expresmoeilijke woorden gebruiken; een zorgvrager vermijden of uit de weg gaan; een zorgvrager© ThiemeMeulenhoff 37


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>afhankelijker maken door dingen te doen die hij nog zelf kan doen; een zorgvrager onnodiglaten wachten; een zorgvrager betuttelen; een zorgvrager intimideren; een zorgvragermanipuleren.8 Wat versta je onder intimideren en manipuleren?Intimideren is het gebruiken van dreigementen om ervoor te zorgen dat iemand doet wat jijwilt. Je kunt <strong>bij</strong>voorbeeld dreigen met minder zorg en aandacht. Manipuleren is het niet vertellenvan je werkelijke bedoelingen, of iemand onvolledig of onjuist informeren om hem te latendoen wat jij wilt.9 Leg uit hoe je als verzorgende de kans op machtsmisbruik ten opzichte van de zorgvragerkleiner kunt maken.Je maakt de kans op misbruik van je macht al kleiner als je consequent: informeert naar deervaringen, wensen en gewoonten van de zorgvrager; de zorgvrager informeert over deverleende zorg; de zorgvrager zelf beslissingen laat nemen; begrip toont voor de gevoelensvan de zorgvrager; rekening houdt met de wensen van de zorgvrager; respect toont voor dezorgvrager.38© ThiemeMeulenhoff


Functioneel handelenEthische vragenEthische vragen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: DAAR GEVEN WIJ GEEN TOESTEMMING VOOR1 Welke waarden en normen spelen hier een rol?Het gaat om de waarde ‘de voorschriften van het geloof (de wil van God) volgen’ tegenoverde waarde ‘ het leven beschermen en redden’. De eerste waarde leidt tot de norm‘bloedtransfusies zijn niet toegestaan’, de tweede waarde leidt tot de norm ‘medisch ingrijpenis nodig om het leven te redden’.2 Welke verschillen zijn er tussen de waarden van mevrouw Vijftigschild en de waarden van dehuisarts?Het grote verschil is dat mevrouw Vijftigschild in een God gelooft die regels en voorschriftenheeft gegeven die nagevolgd moeten worden. Zelfs al kost dit het leven van haar kind. Zelfsdaarin ziet ze de wil van God. De huisarts voelt de plicht om maatregelen te nemen, zodat hijeen mensenleven kan redden.3 Welke waarden en normen vind jij het belangrijkst en waarom?Eigen mening.4 Wat vind je van de beslissing van de huisarts?Eigen mening. De huisarts is verplicht hier werk van te maken. In de praktijk kan het echtpaartijdelijk uit de ouderlijke macht gezet worden om de ingreep mogelijk te maken. Het kind isgered en de ouders hebben de voorschriften van het geloof dan niet overtreden.5 Wat zou jij nog kunnen doen in deze situatie, als je Trijntje was?Eigen mening.PRAKTIJK: IEDER MENS HEEFT HET RECHT OM TE STERVEN1 Beschrijf wat het ethisch dilemma is in deze praktijk. Gebruik het methodisch stappenplan omde drie stappen volledig uit te werkenHet probleem is dat Marie medicijnen moet toedienen, terwijl ze het er niet mee eens is. Hetdilemma is of ze het wel zal doen of niet. De betrokkenen zijn: Marie, de arts en mevrouw VanKlaveren. Het is voornamelijk een probleem voor Marie. De feiten zijn: mevrouw Van Klaverenis terminaal; mevrouw Van Klaveren bevindt zich in het laatste stadium van dementie; mevrouwVan Klaveren heeft een longontsteking; <strong>bij</strong> behandeling zal mevrouw Van Klaveren misschieneen paar dagen langer leven. Niemand heeft in deze situatie belangen in de zin van een winstofverliessituatie. De waarden die in deze situatie spelen zijn ‘het recht op leven’ tegenover‘het recht om te sterven’.2 Wat zijn de gevolgen voor Marie als ze weigert de medicijnen toe te dienen?Als ze besluit de medicijnen niet toe te dienen, moet ze het melden. Ze mag niet zelfstandigbeslissen om de medische behandeling achterwege te laten. Als Marie weigert, heeft dit totgevolg dat de arts waarschijnlijk contact op zal nemen met haar leidinggevende. Marie zalzich dan moeten verantwoorden. Als ze volhoudt, zal een ander de medicijnen moetentoedienen. Een ander gevolg kan zijn dat ze moeilijkheden krijgt met haar leidinggevende of© ThiemeMeulenhoff 39


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>haar collega's. Maar aan de andere kant doet ze nu geen dingen die ze niet in overeenstemmingkan brengen met haar geweten.3 Wat vind je van de beslissing van de arts?Eigen mening.4 Wat vind je van de opvatting van Marie?Eigen mening.5 Wat zou jij doen als je Marie was? En waarom?Eigen mening.KENNISOPDRACHT1 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder ethische vragen.Ethische vragen zijn vragen over het menselijk handelen. Je stelt vast of je iets goed of foutvindt, volgens je normen en waarden.2 Wat zijn waarden en normen? Wat hebben ze met elkaar te maken en waarin verschillen zevan elkaar?Waarden zijn doelen en idealen die je nastreeft in het leven. Deze doelen zijn waardevol voorje. Normen zijn gedragsregels die voortkomen uit waarden. Een waarde vertaalt zich concreetin een norm.3 Noem twee waarden en noem twee normen die <strong>bij</strong> die waarden horen.Eigen mening en ervaring. Als je de waarde ‘eerlijkheid’ belangrijk vindt, dan volgen daarnormen voor jouw gedrag uit als: ‘je mag niet stelen’4 Leg in je eigen woorden uit wat het belang is van het hebben van waarden en normen.Waarden en normen regelen het omgaan van mensen met elkaar. Het zijn de ‘verkeersregels’voor het menselijk verkeer.5 Leg in je eigen woorden uit wat een ethisch dilemma is.Een ethisch dilemma is een situatie waarin je een keuze moet maken tussen verschillendewaarden. De vraag is welke waarde je in dat geval het belangrijkste vindt.6 Wat kan jouw <strong>bij</strong>drage zijn <strong>bij</strong> ethische vragen over euthanasie en zelfdoding?Eigen mening en ervaring. In het algemeen hoef je als verzorgende deze ethische vragen niette beantwoorden. Als aan jou gevraagd wordt om het besluit van een ander uit te voeren, ofmedewerking te verlenen, is het wel een ethische vraag waarop je antwoord moet geven.7 Beschrijf in je eigen woorden het verschil tussen belangen en argumenten.Een belang is een voordeel dat iemand <strong>bij</strong> een situatie heeft. Een argument is een reden dieeen mening ondersteunt.8 Maak een voorkeurslijst van vier waarden die je belangrijk vindt. Welke waarde vind je hetbelangrijkst? Leg uit waarom je die keuze maakt.Eigen mening en ervaring.9 Leg uit wat het beroepsgeheim te maken heeft met waarden en normen.40© ThiemeMeulenhoff


Functioneel handelenEthische vragenHet beroepsgeheim is een norm die voortkomt uit de waarde ‘respect hebben voor privacy’.10 Welke waarden spelen een rol <strong>bij</strong> jullie in de groep en in de opleiding? Welke normen komenhieruit voort?Eigen mening en ervaring.© ThiemeMeulenhoff 41


3 Situaties voor ondersteuning <strong>bij</strong><strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>,huishouden en wonenBeperkte zelfzorgmogelijkheden• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: ALS HET NIET MEER LUKT1 Wat zijn volgens jou de problemen in deze situatie?Het belangrijkste probleem is dat er te veel neerkomt op Jamira. Ze heeft een eigen gezin enverricht daarnaast dagelijks werkzaamheden <strong>bij</strong> haar ouders.2 Welke problemen worden veroorzaakt door zelfzorgbeperkingen van de ouders van Jamira?Door de zelfzorgbeperkingen van haar ouders voelt Jamira zich verplicht om ze elke dag tegaan helpen.3 Welke problemen worden veroorzaakt door overbelasting van de mantelzorg?Jamira's gevoel dat de situatie haar boven het hoofd groeit leidt tot klachten: nervositeit,hoofdpijnklachten en slecht slapen. De sfeer thuis wordt daar negatief door beïnvloed.4 Welke professionele zorg zou er volgens jou in deze situatie geboden moeten worden?De ouders van Jamira zouden een thuiszorginstelling kunnen inschakelen. Samen met Jamirakan dan gekeken worden wat Jamira nog voor haar ouders zou kunnen betekenen, zonderdat dit voor haar een te zware belasting wordt.PRAKTIJK: LAAT MIJ MAAR HIER1 Bij meneer Cor<strong>bij</strong>n is sprake van volledige afhankelijkheid. Op welke gebieden heeft hijzelfzorgbeperkingen?Meneer Cor<strong>bij</strong>n heeft zelfzorgbeperkingen op lichamelijk gebied, zoals wassen, eten, drinkenen de toiletgang, maar ook benauwdheid en zuurstoftekort, als gevolg van zijn longontsteking.Verder heeft hij zelfzorgbeperkingen op psychisch gebied: hij zit in zijn laatste levensfase. Alsje dat bewust weet, roept dat vragen op, twijfels misschien, afhankelijk van het karakter vande zorgvrager.Ten derde heeft meneer Cor<strong>bij</strong>n zelfzorgbeperkingen op sociaal gebied: omdat hij niet meerin staat is om zelf op bezoek te gaan, is hij afhankelijk van het bezoek dat hij krijgt.2 Hoe kun je meneer Corn<strong>bij</strong>n ondersteunen als je let op deze beperkte zelfzorgmogelijkheden?Je kunt hem helpen <strong>bij</strong> het eten en drinken, wassen en zuurstof toedienen. Je kunt af en toeeen praatje met hem maken en vragen hoe het met hem is. En als blijkt dat hij op een daggeen bezoek krijgt, zou je hem nog een extra bezoek kunnen brengen.© ThiemeMeulenhoff 43


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>KENNISOPDRACHT1 Stel, je komt uit school en gaat onderuit met je fiets. Dat levert je een lichte hersenschuddingen een verstuikte enkel op. Maak een schema van mensen uit je directe omgeving (je socialenetwerk) die je in dit geval kunnen helpen.Individueel antwoord. Denk aan ouders, broers en zusters, opa en oma, vrienden envriendinnen, buren, enzovoorts.2 Geef in je eigen woorden weer wat je verstaat onder zelfzorgmogelijkheden.Zelfzorgmogelijkheden zijn de mogelijkheden die je hebt om voor jezelf te zorgen.3 Geef in je eigen woorden weer wat je verstaat onder een zelfzorgbeperking.Zelfzorgbeperking is de onmogelijkheid of beperkingen die je hebt om voor jezelf te zorgen.4 Zelfzorg heeft betrekking op drie gebieden; het lichamelijk, psychisch en sociaal gebied.Beschrijf een voorbeeld uit je eigen leven waaruit de samenhang tussen deze drie gebiedenblijkt.Individueel antwoord. Bijvoorbeeld: als kind van zeven jaar werd ik opgenomen in het ziekenhuisna een ongeluk met mijn fietsje. Ik had een kneuzing in mijn buik opgelopen en kon niet meervoor mezelf zorgen (lichamelijke zelfzorg). In het ziekenhuis had ik erg last van heimwee(psychisch zelfzorg). Ik miste mijn broers en zussen en vriendjes en vriendinnetjes erg, wantze mochten niet op bezoek komen (sociale zelfzorg).5 Beschrijf in het kort de huidige ontwikkelingen in de mantelzorg en geef daar een verklaringvoor.Je zult steeds minder een beroep kunnen doen op mantelzorg. De vanzelfsprekendheidwaarmee familieleden, buren en vrienden elkaar vroeger hielpen, wordt steeds minder. Hierdoorzal de vraag naar professionele zorg toenemen.6 Beschrijf zeven kenmerken van professionele zorg.Zeven kenmerken van professionele zorg zijn:• de zorg wordt verleend door beroepsbeoefenaren die daarvoor zijn opgeleid;• er is sprake van deskundigheid en bekwaamheid;• de zorgverlener wordt betaald voor zijn werk;• de zorg wordt gegeven vanuit een organisatie;• er bestaat geen <strong>persoonlijke</strong> band tussen zorgvrager en zorgverlener. Er is sprake vaneen functionele zorgrelatie;• de rollen van zorgvrager en zorgverlener zijn niet om te keren. De zorgvrager zal nooitde rol van zorgverlener op zich nemen.• professionele zorg kent een methodische aanpak. Er wordt goed nagedacht over hoe diezorg het beste gegeven kan worden.7 Leg aan de hand van een voorbeeld uit waarom het vermogen van mensen om voor zichzelfte zorgen tijdens de verschillende levensfasen verandert.Je komt afhankelijk ter wereld en verwerft tijdens je groei steeds meer zelfstandigheid. Je bentsteeds minder afhankelijk van de hulp van je ouders, totdat je je leven volledig zelfstandig kuntleiden. Hierin kan plotseling verandering komen, zoals wanneer je een ongeluk krijgt. Maarook naarmate je ouder wordt, kan het beroep dat je op de buitenwereld moet doen toenemendoor teruggang van lichamelijke, geestelijke en sociale zelfzorg.44© ThiemeMeulenhoff


Situaties voor ondersteuning <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>, huishouden en wonenBeperkte zelfzorgmogelijkheden8 Beschrijf waarom het zo moeilijk is om na een verworven handicap de draad weer op te pakken,en de zelfzorgbeperkingen te accepteren die de handicap met zich meebrengt.Je moet zelf wennen aan je zelfzorgbeperkingen en je moet ze leren accepteren. Dat geldtook nog eens voor je omgeving; die kent je alleen als iemand zonder zelfzorgbeperkingen.Naast het accepteren van het feit dat je deze beperkingen altijd zult blijven houden moet jeook nog eens accepteren dat je blijvend afhankelijk bent van je omgeving of van professionelezorg.9 Met welke verliessituaties krijgen mensen te maken tijdens het proces van ouder worden?Als je ouder wordt, kun je last krijgen van lichamelijke en geestelijke gebreken. Je wordtmisschien slecht ter been, je geheugen functioneert niet meer goed en ook je sociale levenziet er anders uit. De kinderen zijn de deur uit en vrienden zijn misschien al overleden. Datzijn allemaal verliessituaties.10 Geef met een voorbeeld aan waarom het van belang is om de zelfstandigheid van een chronischzieke zorgvrager in stand te houden.Eigen mening. Een voorbeeld: een zorgvrager heeft multiple sclerose. Hij weet dat dezeaandoening nooit overgaat en hij voelt zich erg afhankelijk. Ook weet hij dat hij door zijn ziektein de loop van de jaren alleen maar achteruit zal gaan. Hij zal steeds meer zorg nodig hebbenen steeds meer vrijheid en zelfstandigheid in moeten leveren. Dat wil hij zo lang mogelijkuitstellen. Daarom is het van belang dat hij zoveel mogelijk zelf blijft doen.© ThiemeMeulenhoff 45


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>De gevolgen van beperkingen in dezelfzorg• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: REVALIDEREN GAAT ECHT NIET VANZELF1 Welke beperkingen in haar zelfzorg ondervindt mevrouw Keeman na haar knieoperatie?Mevrouw Keeman moet leren hoe ze haar nieuwe knie kan bewegen. Ook de wondverzorgingmoet ze leren. Misschien heeft ze hulp nodig met wassen en aankleden, omdat ze haar knieanders te veel belast.2 Welke a.d.l.-handelingen kan mevrouw Keeman volgens jou zelf doen en waar heeft zij op ditmoment hulp <strong>bij</strong> nodig?Ze heeft hulp nodig <strong>bij</strong> alles waar<strong>bij</strong> ze moet bewegen. Dus hulp <strong>bij</strong> het lopen naar het toileten dergelijke. Maar verder kan ze voor haar <strong>persoonlijke</strong> hygiëne zelf zorgdragen. Ook etenen drinken, haren kammen en zichzelf verzorgen zullen geen probleem opleveren omdat zehier gewoon <strong>bij</strong> kan blijven zitten.PRAKTIJK: JE BENT ME VEEL TE ZWAAR1 Welke zelfzorgbeperkingen spelen er op dit moment in dit gezin?Eva kan geen zware huishoudelijke activiteiten verrichten, zoals de was doen, ramen wassen,boodschappen doen. Ook de verzorging van de twee kindjes is te zwaar voor haar.2 Welke zorg zal in deze situatie geboden moeten worden, gelet op de zelfzorgbeperkingen?Eva heeft hulp in de huishouding nodig. Deze hulp kan worden afgestemd met de hulp dieEva's moeder wil en kan geven.PRAKTIJK: SNOEZELEN1 Welke zelfzorgbeperkingen heeft Mario door zijn verstandelijke beperking?Mario heeft zelfzorgbeperkingen op zowel lichamelijk, geestelijk als sociaal gebied. Door zijnhandicap is hij totaal afhankelijk van anderen. Zowel wat betreft de a.d.l. als zijn geestelijkewelbevinden. Omdat hij zich alleen uitdrukt via gezichtsuitdrukkingen, is hij afhankelijk van deinterpretatie van buitenstaanders. Het is de vraag of ze zijn stemming juist inschatten. Ook opsociaal gebied is hij volledig afhankelijk van anderen. Zo zal hij nooit uit eigen beweging naarde snoezelruimte kunnen gaan, maar altijd met begeleiding.2 Welke zorg heeft hij nodig, gelet op zijn zelfzorgbeperkingen?Mario heeft constant begeleiding nodig <strong>bij</strong> alle activiteiten waar<strong>bij</strong> hij wordt betrokken. Vaneten en drinken tot naar de snoezelruimte gaan. Vanaf het moment dat hij wakker wordt totdathij weer gaat slapen.PRAKTIJK: OUDERDOM KOMT MET GEBREKEN1 Op welke van de drie zelfzorggebieden heeft meneer Moolenaar zelfzorgbeperkingen?Meneer Moolenaar heeft zelfzorgbeperkingen:• op lichamelijk gebied: de gevolgen van de hersenbloeding;46© ThiemeMeulenhoff


Situaties voor ondersteuning <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>, huishouden en wonenDe gevolgen van beperkingen in de zelfzorg• op geestelijk gebied: hij schaamt zich voor zijn spraakgebrek;• op sociaal gebied: mensen zoeken steeds minder contact met hem.2 Welke zorg heeft hij nodig, gelet op zijn zelfzorgbeperkingen?Meneer Moolenaar heeft hulp nodig <strong>bij</strong> het eten en drinken, zodat hij zijn warme maaltijd warmkan eten. Er moet een oplossing komen voor zijn scheefgezakte houding, door een kussen inde stoel te leggen <strong>bij</strong>voorbeeld.Verder kan hij praten met maatschappelijk werk of andere hulpverleners om zijn schaamteover zijn spraakgebrek te overwinnen. En hij kan gestimuleerd worden om toch te gaan praten.Zo vinden anderen het ook minder moeilijk om contact met hem te zoeken.PRAKTIJK: VEEL TE JONG OM DOOD TE GAAN1 Meneer Hofstra is ernstig ziek. Welke gevolgen heeft dit voor zijn zelfzorgmogelijkheden?Meneer Hofstra is zowel op lichamelijk, geestelijk als sociaal gebied erg afhankelijk gewordenvan zijn vrouw.2 Mevrouw Hofstra heeft het erg moeilijk met deze situatie. Op welke zelfzorggebieden heeft zijproblemen?In principe heeft mevrouw Hofstra geen zelfzorgbeperkingen en kan ze goed voor zichzelfzorgen. Zelfzorgbeperkingen zijn de beperkingen van de zorgvrager. Mevrouw Hofstra heefthet vooral zwaar met de verzorging van haar man.3 Welke zorg heeft dit echtpaar nodig?Het echtpaar heeft 's avonds en 's nachts hulp nodig zodat mevrouw Hofstra ontlast wordt enmeneer Hofstra zich toch veilig voelt. Gesprekken met maatschappelijk werk zouden ook eenoplossing kunnen zijn om de angsten <strong>bij</strong> meneer Hofstra wat te relativeren. En zo krijgt mevrouwHofstra vanzelf ook weer wat meer bewegingsvrijheid.PRAKTIJK: LIEVER THUIS1 Als gevolg van zijn aandoening heeft Yussef veel beperkingen in zijn zelfzorg. Welke zijn datvolgens jou?Door zijn bewegingsbeperking is Yussef weinig mobiel. Dus alle activiteiten waarvoor Yussefzich moet verplaatsen, leveren zelfzorgbeperkingen op: naar het toilet gaan, boodschappendoen. Op geestelijk gebied lijkt het alsof Yussef zich heeft neergelegd <strong>bij</strong> zijn ziekte en daaralles aan ophangt wat hij niet kan. Hij wordt ook niet gestimuleerd door zijn familie. Datbeïnvloedt zijn doorzettingsvermogen negatief.Tot slot komt hij op sociaal gebied tekort omdathij geen contact heeft met leeftijdgenoten.2 Op welke gebieden denk je Yussef te kunnen ondersteunen?Je kunt Yussef proberen te motiveren om zich wat mobieler op te gaan stellen. Je kunt hemwijzen op de manier waarop het zijn wereld kan vergroten en dat er veel meer mogelijk is danhij nu denkt. Ook kun je hem elk dag begeleiden <strong>bij</strong> een wandeling en aangeven dat hij ookinitiatieven kan nemen om dingen te ondernemen. Je zou hem ook kunnen stimuleren omweer eens contact op te nemen met vroegere vrienden.© ThiemeMeulenhoff 47


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>KENNISOPDRACHT1 Leg uit wat je verstaat onder gezondheidsbehoeften.Gezondheidsbehoeften zijn alle behoeften die je nodig hebt om zo gezond mogelijk te leven.2 Beschrijf aan de hand van een voorbeeld uit je eigen leven op welke manier je voorziet in jeeigen gezondheidsbehoeften.Eigen voorbeeld. Voorbeelden: ik eet, beweeg, doe boodschappen, ga lekker uit eten metvrienden en ga op stap.3 Leg aan de hand van een voorbeeld uit wat de relatie is tussen gezondheidsbehoeften enbeperkingen in de zelfzorg.Eigen mening. Voorbeeld: je hebt je rechterarm gebroken en je bent rechts. Nu wil je graagje haren opsteken. Dat kan niet meer. Je kunt het zelfs niet meer kammen. Dat is een beperkingvan de zelfzorg.4 Welke vragen stel je jezelf voordat je een zorgvrager ondersteuning biedt <strong>bij</strong> beperkingen inde zelfzorg?Welke zorg heeft de zorgvrager nodig? En in welke zorg kan de zorgvrager zelf voorzien?5 Waarom stel je die vragen? Wat zijn daarvan de voordelen voor de zorgvrager?Je stelt deze vragen omdat je zoveel mogelijk zorg op maat wil geven. Niet meer en niet minderzorg dan de zorgvrager nodig heeft. Hierdoor blijft de zorgvrager zo lang mogelijk zelfstandig.6 Beschrijf vijf beperkingen in de zelfzorg als gevolg van een bevalling.Vijf beperkingen in de zelfzorg als gevolg van een bevalling:• je kunt jezelf niet wassen;• je kunt jezelf niet aankleden;• je kunt je haren niet kammen;• je kunt geen boodschappen doen;• je kunt de huishouding niet doen.7 Beschrijf vijf beperkingen in de zelfzorg <strong>bij</strong> een revaliderende zorgvrager.Vijf beperkingen in de zelfzorg <strong>bij</strong> een revaliderende zorgvrager:• hij kan niet zelfstandig naar het toilet;• hij kan niet zelfstandig douchen;• hij kan geen boodschappen doen;• hij kan het huishouden niet doen;• hij kan niet zelfstandig koken.8 Welke zelfzorgbeperkingen stel je vast in de laatste levensfase?In de laatste levensfase komen er – naast de lichamelijke zelfzorgbeperkingen – vooralgeestelijke problemen <strong>bij</strong>. Iemand die weet dat hij zal sterven, kan daar heel veel moeite meehebben. Angst om dood te gaan speelt vaak een rol.9 Welke zelfzorgbeperkingen stel je vast <strong>bij</strong> een zorgvrager met dementie?Een zorgvrager met dementie zal zich lichamelijk minder goed kunnen verzorgen. Hij weet<strong>bij</strong>voorbeeld niet meer dat hij al gegeten heeft en eet nogmaals. Hij heeft daar steun <strong>bij</strong> nodig.48© ThiemeMeulenhoff


Situaties voor ondersteuning <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>, huishouden en wonenDe gevolgen van beperkingen in de zelfzorgOok op geestelijk gebied kunnen er problemen zijn, omdat iemand op heldere momenten heelgoed bewust kan zijn van zijn verslechterde toestand. Dat kan tot veel verdriet leiden. Ookhiervoor is opvang nodig. Verder speelt vereenzaming van de dementerende een rol, dus ookop sociaal gebied heeft de zorgvrager hulp nodig.10 Waarom vind je het belangrijk de zorgverlening af te stemmen op de behoeften en demogelijkheden van een zorgvrager?Je stemt de zorgverlening af op de behoeften en de mogelijkheden van een zorgvrager omdatje alleen op deze manier zorg op maat geeft. Hierdoor blijft de zorgvrager zo lang mogelijkzelfstandig.© ThiemeMeulenhoff 49


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Het belang van zelfredzaamheid• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: NIET ZONDER MOEITE1 Stel, jij werkt als verzorgende op deze afdeling. Wat zijn jouw uitgangspunten <strong>bij</strong> de zorg aanmeneer Finkers?Uitgangspunten zijn: goed kijken wat meneer Finkers nog zelf kan doen en dat ook zoveelmogelijk stimuleren.2 Op welke manier stimuleer je meneer Finkers om zoveel mogelijk handelingen zelf te blijvendoen?Dat doe je door jezelf terughoudend op te stellen. Geduldig zijn als meneer Finkers iets nietzo snel doet als jij het zou kunnen, en hem aanwijzingen geven die zijn handelingen kunnenverlichten, zodat hij nog meer kan doen.3 Waarom is het volgens jou belangrijk om in deze situatie de zelfredzaamheid van meneerFinkers in stand te houden?Dat is belangrijk voor meneer Finkers zelf. Hierdoor wordt hij niet zo snel afhankelijk van zijnomgeving. Verder is het ook prettig voor mevrouw Finkers: zij wordt in het weekend niet tezwaar belast.PRAKTIJK: VOETJES VEGEN1 Wat zijn volgens jou de problemen in deze situatie?Een probleem in deze situatie is de lichamelijke conditie van mevrouw Groothuizen: zij isgrotendeels afhankelijk van jou. Een ander probleem is de chaotische huishouding en dedrukte die de kinderen veroorzaken omdat ze geen begeleiding krijgen.2 Welke problemen hebben te maken met de ontoereikende zelfredzaamheid van mevrouwGroothuizen?Alles wat samenhangt met haar hernia: zichzelf niet kunnen wassen en aankleden, niet kunnendoen van de huishoudelijke taken, het sociale isolement waarin ze verkeert (en waardoor zehet op prijs stelt als jij met haar praat).3 Wat kun je doen om de zelfredzaamheid van de kinderen te vergroten?Je kunt de kinderen motiveren om hun voetjes te vegen als ze het huis binnen komen. Ookkun je ze leren hoe ze hun spulletjes moeten opruimen door ze hiermee te helpen en ermisschien een spelletje van te maken.4 Mevrouw Groothuizen corrigeert de kinderen niet. Vind jij het tot jouw taak horen om hier ietsmee te doen? Geef een toelichting op je mening.Je moet zoveel mogelijk in de lijn van mevrouw Groothuizen handelen <strong>bij</strong> de omgang met dekinderen. Zij is de opvoedster. Maar je mag ze gerust terechtwijzen als ze jouw grenzenoverschrijden.Wat correctie is dan ook zeker geoorloofd. De grenzen hiervan liggen per situatieanders.50© ThiemeMeulenhoff


Situaties voor ondersteuning <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>, huishouden en wonenHet belang van zelfredzaamheidKENNISOPDRACHT1 Wat is volgens jou het verschil tussen zelfredzaamheid en zelfstandigheid?Zelfredzaamheid is de mate waarin je jezelf kunt redden in het leven. Het gaat daar<strong>bij</strong> om dewezenlijke zaken die je zelfstandig, dus zonder hulp van anderen moet kunnen doen om inleven te blijven. Zoals eten en drinken, naar het toilet gaan en je <strong>persoonlijke</strong> hygiëne verzorgen.Zelfstandig kun je ook zijn in dingen die van minder levensbelang zijn. Denk maar aan uitgaan,of fietsen.2 Waarom is het belangrijk dat je de zelfredzaamheid van een zorgvrager stimuleert?Het is belangrijk om de zelfredzaamheid te stimuleren omdat de zorgvrager anders passiefwordt, en dat leidt tot achteruitgang.3 Beschrijf een voorbeeld uit je werk of bpv waarin sprake is van het stimuleren van dezelfredzaamheid van een zorgvrager.Eigen mening. Voorbeeld: mevrouw De Vries is soms te ongeduldig als het gaat om hetaantrekken van haar broek. Die blijft altijd om haar onderbenen zitten omdat ze hem al omhoogbegint te sjorren voordat haar benen goed in de pijpen zitten. Als ik haar kalmeer en zeg dathet echt geen haast heeft, lukt het haar gemakkelijk om haar broek zelf aan te trekken.4 Beschrijf een voorbeeld uit je eigen leven waarin sprake is van ontoereikende zelfredzaamheid.Eigen mening. Voorbeeld: toen ik mijn arm had gebroken, kon ik mijn eten niet meer zelfklaarmaken. Dat heeft mijn vriend toen steeds gedaan.5 Leg uit waarom te veel zorg uit handen nemen leidt tot achteruitgang.Hoe meer zorg je uit handen neemt, des te eerder iemand zal denken dat hij die zorg ook nietmeer zelf kan ontplooien. Dat geeft iemand minder energie om dat in de toekomst nog te doen.Dat betekent dus dat iemand zich nodeloos afhankelijk maakt van anderen, wat ook andereactiviteiten negatief kan beïnvloeden.6 Beschrijf een voorbeeld uit je werk of bpv waarin je een zorgvrager onnodig dingen uit handenneemt.Eigen voorbeeld. Voorbeeld: meneer Geesink heeft de ziekte van Parkinson en is daar<strong>bij</strong> ooknog eens heel precies op zijn spullen. Hij wil de afwas het liefst zelf doen. De vuile afwas ophet aanrecht zetten duurt soms wel een kwartier. Soms neem ik dan de vuile borden uit zijnhanden en zet ze op het aanrecht.7 Wat versta je zelf onder beroepsmatig verzorgen op het gebied van behoud en bevorderenvan de zelfredzaamheid?Hieronder valt het goed kijken naar de mogelijkheden van een zorgvrager en niet meer doendan zijn zelfzorgbeperkingen van je vragen.8 Leg uit hoe je als verzorgende de belangen van een zorgvrager goed kunt behartigen engelijktijdig zijn zelfredzaamheid niet uit het oog verliest.Je kunt aan de zorgvrager vragen wat hij wil en kan en vervolgens zelf goed kijken wat demogelijkheden van de zorgvrager zijn. Soms kan een zorgvrager meer dan hij wil. Dan stimuleerje hem om zelfstandig actie te ondernemen. Soms wil een zorgvrager meer dan hij kan. Danhelp je hem zoveel dat hij zich er toch prettig <strong>bij</strong> voelt.© ThiemeMeulenhoff 51


4 Helpen <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong>verzorgingHulp bieden <strong>bij</strong> aan- en uitkleden• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: IK WIL HET ZELF DOEN!1 Hoe pak je deze situatie aan? Welke keuzen maak je, en waarom?Je moet in de eerste plaats rustig blijven. Je legt aan Chayen uit dat het belangrijk is dat zeop tijd op school is. je benadert haar positief en vertelt haar dat ze heel goed zelf haar klerenkan uitkiezen. Met een voorbeeld kun je aangeven dat ze dat goed kan. Je moet wel duidelijkzijn naar Chayen toe. Met Stef kun je samen zijn kleren pakken. Je legt aan hem uit dat jehem vandaag zelf aankleedt, omdat hij anders niet op tijd op school komt. Verder kun je kijkenof je Stef de kleine dingen zelf kunt laten doen. Niet de strijd aangaan met hem, je kunt hemdan beter afleiden.Je maakt deze keuzen omdat het belangrijk is dat de kinderen jouw aanpak accepteren endat ze vertrouwen in je hebben.2 Mevrouw Van Toor ligt boven op bed. Geef met argumenten aan waarom je haar wel of nietzou betrekken <strong>bij</strong> dit probleem.Eigen mening. Argumenten voor: mevrouw Van Toor is de moeder, zij heeft ouderlijk gezag,één woord van haar kan genoeg zijn om de kinderen positief te beïnvloeden. Argumententegen: het is verstandig mevrouw Van Toor niet lastig te vallen met dit soort problemen. Zijvindt het waarschijnlijk al erg moeilijk dat ze zelf niet in staat is om de zorg voor de kinderenop zich te nemen.PRAKTIJK: TWIJFELS1 Carien weet dat zij iets met deze situatie moet. Over een half uur wordt meneer Baroudiopgehaald door iemand van de groepsverzorging. Welke adviezen geef jij aan Carien?Adviezen: rustig blijven en niet boos worden. Eerst met meneer Baroudi een praatje makenen hem afleiden. Niets forceren en niet teveel tegelijk willen. Probeer hem voorzichtig zoverte krijgen dat hij een schoon overhemd aantrekt. Als het lukt hem zichzelf ook nog te latenscheren, is dat meegenomen.2 Welke acties kun je ondernemen om deze situatie hanteerbaar te maken?Acties die je kunt ondernemen: bespreken in het teamoverleg, andere collega's hebben ookmet dit soort situaties te maken. Gezamenlijk tot een standpunt komen en afspreken hoehiermee om te gaan. De kinderen van meneer Baroudi deelgenoot maken van het probleem.Zij kunnen ook <strong>bij</strong>dragen aan een oplossing.3 Hoe ga jij om met de weigering van meneer Baroudi om zich te laten douchen en schonekleren aan te trekken?Eigen mening. Houd hier<strong>bij</strong> aandacht voor:© ThiemeMeulenhoff 53


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>• de autonomie van de zorgvrager;• het voorkomen van escalaties;• de kwaliteit van de zorgverlening.PRAKTIJK: DOE JIJ HET MAAR!1 Beschrijf op welke manier jij Egon ondersteunt <strong>bij</strong> het vergroten van zijn zelfredzaamheid ophet gebied van kleden.Onder meer moet aan de orde komen:• rekening houden met het begripsniveau van de zorgvrager;• uitleggen van de vaardigheid met behulp van pictogrammen;• uitleg over de verschillende kledingstukken;• stap voor stap werken, te beginnen met het zelf aantrekken van de onderkleding, hiernabovenkleding, als laatste kousen, schoenen en veters strikken;• positief belonen en de zorgvrager niet overvragen.2 Plaats deze aanpak in het grote geheel van het aanleren van alle a.d.l.- vaardigheden op hetgebied van de <strong>persoonlijke</strong> verzorging.Hier<strong>bij</strong> moet onder meer het geheel van activiteiten op het gebied van de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingaan de orde komen. Je kiest hier<strong>bij</strong> voor een logische volgorde op het gebied van het aanlerenvan deze vaardigheden, en geeft ook aan waar je de vaardigheid plaatst.3 In welke volgorde leer je hem de verschillende vaardigheden aan? Waarom kies je hiervoor?Individueel antwoord. Je stelt prioriteiten met betrekking tot het aanleren van de verschillendea.d.l.-vaardigheden. Belangrijk hier<strong>bij</strong> is dat je stap voor stap werkt, niets forceert en <strong>bij</strong> dekleine dingen begint.KENNISOPDRACHT1 Beschrijf wat de gevolgen kunnen zijn voor het aan- en uitkleden <strong>bij</strong> een zorgvrager die eenCVA heeft gehad.Onder andere moeten aan de orde komen:• de manier waarop je de zorgvrager benadert;• de wensen van de zorgvrager met betrekking tot de verzorging;• de dingen die de zorgvrager wel en niet zelf kan.2 Zoek uit op welke manier je een zorgvrager kunt ondersteunen om een deel van de handelingenweer zelfstandig te kunnen uitvoeren.Je kunt hier<strong>bij</strong> in grote lijnen denken aan:• de manier waarop je de zorgvrager benadert;• de wensen van de zorgvrager met betrekking tot de verzorging;• de dingen die de zorgvrager wel en niet zelf kan.3 Zoek uit wat de betekenis is van de kledingeisen voor vrouwen met het islamitische geloof.Laat de studenten gebruikmaken van de kennis van islamitische medestudenten, als dieaanwezig zijn. Laat de studenten ook zoeken op internet.54© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingHulp bieden <strong>bij</strong> aan- en uitkleden4 Hebben islamitische kledingeisen nog gevolgen voor de ondersteuning door verzorgenden <strong>bij</strong>het aan- en uitkleden?Denk hier<strong>bij</strong> aan het onderscheid tussen mannen en vrouwen. Laat de studenten gebruikmakenvan de kennis van islamitische medestudenten, en eventueel zoeken op internet.5 Beschrijf op welke manier je de zelfstandigheid van een visueel beperkte zorgvrager kuntwaarborgen <strong>bij</strong> het kiezen van <strong>bij</strong> elkaar passende kleding.Laat de studenten gebruik maken van internet, labels in braille, vooraf samengestelde <strong>bij</strong>elkaar gezochte kledingpakketten en laat één van de studenten eventueel contact opnemenmet een blindeninstituut.6 Welke problemen kan iemand die kleurenblind is ondervinden <strong>bij</strong> het zich kleden?Laat de studenten zoeken op internet, kleurencombinaties die niet kloppen, verschillendekleuren sokken aan.7 Hoe kun je de privacy van een zorgvrager instandhouden <strong>bij</strong> het aan- en uitkleden?Je kunt de privacy van een zorgvrager onder meer zo instandhouden <strong>bij</strong> het aan- en uitkleden:• sluit de gordijnen rond het bed;• neem een duster mee naar de badkamer;• laat iemand niet onnodig wachten.8 Hoe ga je om met de schaamtegevoelens van een zorgvrager?Eigen mening. Als verzorgende kom je heel dicht <strong>bij</strong> de mensen. Soms dichter<strong>bij</strong> dan je liefis. Het kan voor een verzorgende ook moeilijk zijn om door anderen aangeraakt te worden.Maak dit onderwerp bespreekbaar.9 Hoe ga je om met jouw eigen schaamtegevoelens?Eigen mening. Maak het onderwerp bespreekbaar.10 Wat is volgens jou het belang van zelfredzaamheid op dit gebied?Vooral eigen keuzen kunnen maken, dat verhoogt het gevoel van eigenwaarde en zelfrespect.© ThiemeMeulenhoff 55


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Hulp bieden <strong>bij</strong> het wassen en deuiterlijke verzorging• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: IN DE TUMMY TUB®1 Welke voorlichting geef jij aan Rosalie over het baden van Koen in de Tummy Tub®?Het is haar eerste kind, dat betekent aandacht voor de algehele dagelijkse verzorging van debaby: veiligheid, temperatuur van het badwater, wel of geen badolie, goed drogen, verzorgingvan huidplooitjes, billetjes, kleertjes op temperatuur, afkoeling voorkomen. Daarnaast leg jeuit wat het voordeel is van de Tummy Tub® en op welke manieren je een baby kunt baden inde Tummy Tub®. Dit doe je voor, en je laat Rosalie de verschillende grepen proberen.2 Wat zijn volgens jou de voordelen en wat zijn de mogelijke nadelen of gevaren?Voordelen: het water blijft warmer in de emmer en de baby blijft beter op temperatuur. Debaby neemt vanzelf de foetushouding aan. Dat vindt hij prettig, hij is dat gewend en voelt zichdus ook veiliger. Nadelen: veel moeders zijn bang dat de baby onder water raakt. De moedermoet de verschillende grepen dus ook goed kennen, en zich daar vertrouwd mee voelen.3 Op welke manier kun je ervoor zorgen dat de moeder van Rosalie straks weet hoe zij Koenmoet baden in de Tummy Tub®?Je kunt de verzorging aan Rosalie voordoen. Hierna kun je het met haar doorspreken om tecontroleren of ze alles begrepen heeft. Ook kun je de instructies voor oma op papier zetten.PRAKTIJK: MAAK ME MOOI1 Vind jij dat Julie er recht op heeft dat ze elke dag volledig wordt opgemaakt? Waarom vind jedat, of waarom niet?Eigen mening. Hier<strong>bij</strong> spelen de volgende zaken een rol: wel of niet tegemoet komen aan dezorgbehoefte van de zorgvrager, rekening houden met wensen en gewoonten en de autonomievan de zorgvrager in relatie tot de mogelijkheden van de verzorging.2 Wat vind je van het compromis dat Julie gesloten heeft met de verzorging? Komt dit tegemoetaan haar zorgvraag? Waarom vind je dat?Het compromis komt gedeeltelijk tegemoet aan haar zorgvraag. Het liefst wil ze elke dagworden opgemaakt. Daar is duidelijk geen tijd voor, en hierover is al onderhandeld. Eencompromis is nodig om voor beide partijen een bevredigende oplossing te vinden die haalbaaris.3 Op welke manier zou jij deze zorgvraag van Julie beantwoorden?Eigen mening. Je moet een keuze maken tussen het beantwoorden van de zorgvraag vanJulie of de mogelijkheden van de verzorging.PRAKTIJK: ZO VOORZICHTIG MOGELIJK1 Wat zijn de aandachtspunten <strong>bij</strong> de verzorging van mevrouw Hansen?De aandachtspunten zijn:• de lichamelijke conditie van de zorgvrager;56© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingHulp bieden <strong>bij</strong> het wassen en de uiterlijke verzorging• haar zo min mogelijk vermoeien;• voorzichtig te werk gaan;• rust, aandacht en geduld;• respect en een goede beroepshouding.2 Welke afspraken moeten Elke en Corine met elkaar maken vóórdat ze mevrouw Hansen gaanverzorgen?Ze moeten afspreken hoe ze mevrouw Hansen gaan verzorgen, wat ze gaan doen, in welkevolgorde, en wie wat doet. Ze moeten ervoor zorgen dat alles klaarstaat en de kamer goedop temperatuur is.3 Welke observaties vind jij belangrijk tijdens de verzorging van mevrouw Hansen?De dagelijkse observaties van de huid, het gedrag en de pijnobservaties. Daarnaast observeerje de algehele toestand, zoals kleur, ademhaling en pols.4 Op welke manier kunnen Elke en Corine tijdens de verzorging respectvol met mevrouw Hansenomgaan?Elke en Corine kunnen tijdens de verzorging respectvol met mevrouw Hansen omgaan doorzich op haar te richten, zorgvuldig met haar om te gaan, goed toegedekt te houden, de kamergoed af te sluiten in verband met de privacy en in gesprek met haar te blijven. En zeker nietmet elkaar over andere zaken gaan spreken.KENNISOPDRACHT1 Je gaat een student helpen die voor de eerste keer een wasbeurt gaat uitvoeren. Op welkedingen moet je samen met die student letten?De benodigdheden voor een wasbeurt kan de student terugvinden in het onderwerp.Begeleidingsaspecten:• Stel de leerling op z'n gemak.• Vraag of hij/zij al eens heeft meegekeken en welke indruk dit op hem/haar heeft gemaakt.• Vraag hoe de leerling zich heeft voorbereid.• Laat de leerling wassen en droog zelf af.• Laat de leerling communiceren met de zorgvrager• Geef op een positieve manier feedback en steun. Denk er aan dat je het proces zelf ookhebt moeten leren!!Uiteraard de benodigdheden <strong>bij</strong> de lichaamsverzorging, maar ook de benodigde begeleiding.De student moet zich verplaatsen in degene die de taak moet uitvoeren. Er ligt dus ook eenbegeleidingsaspect in deze vraag verborgen.2 Hoe ga jij te werk <strong>bij</strong> een wasbeurt van de haren op bed?Je gaat zo te werk <strong>bij</strong> de haarverzorging op bed:• je licht de zorgvrager in en overlegt over de te volgen handelswijze;• je legt de materialen klaar;• je beschermt het bed (plastic over matras, handdoeken, speciale wasbak);• je beschermt of verwijdert bovenkleding (hemd kan aanblijven);• je neemt water op de gewenste temperatuur;• je gebruikt een kleine hoeveelheid shampoo, goed inwrijven en tegelijkertijd de hoofdhuidmasseren;© ThiemeMeulenhoff 57


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>• spoel de shampooresten goed uit;• shampoo eventueel nogmaals en spoel uit;• gebruik een crèmespoel als de zorgvrager dit wenst;• droog de haren zorgvuldig;• trek de bovenkleding weer aan;• breng de haren in model en föhn ze eventueel droog;• ruim gebruikte spullen op.3 Stomatitis is een ontsteking van het mondslijmvlies. Het komt regelmatig voor <strong>bij</strong> zorgvragersmet een verzwakte lichamelijke conditie. Beschrijf wat je kunt doen om stomatitis zoveelmogelijk te voorkomen.Bij deze zorgvragers kun je:• dagelijkse mondinspectie doen;• de mond en het gebit vier keer per dag verzorgen;• spoelen met zout water of mondwater;• de mond verzorgen met swabs of lemon sticks;• mondsprays gebruiken;• de mond verzorgen met een spatel die is omwikkeld met steriel gaas en daarop enkeledruppels citroenglycerine.4 Kasper, een peuter van anderhalf, heeft een grote angst voor haren wassen. Zijn ouders wetenzich er geen raad meer mee. Vertel wat jij doet om Kasper op zijn gemak te stellen. Op welkemanier zorg je ervoor dat zijn haren toch gewassen worden?Kasper vooral op zijn gemak stellen, eerst met hem spelen in bad, vertellen wat je gaat doen,hem een droog washandje geven om te voorkomen dat er water in zijn oogjes komt. Zijn harenspoelen met een kan met water, zijn hoofdje achterover en je hand op zijn voorhoofd leggenom te voorkomen dat het water in zijn ogen loopt. Hem zoveel mogelijk de dingen zelf latendoen, en positief reageren.5 Je werkt als verzorgende <strong>bij</strong> een gezin. Eén van de kinderen komt thuis met een briefje: opschool heerst weer hoofdluis. Wat doe je om te constateren of het kind hoofdluis heeft? Hoega je met dit probleem om als dit inderdaad het geval is?Je controleert een kind op hoofdluis met behulp van een stofkam, waardoor je eerst een gaasjehebt getrokken. Leg een (witte) handdoek om de schouders en kam. Als er sprake is vanhoofdluis, haal je een speciale lotion of shampoo <strong>bij</strong> de drogist. Was al het beddengoed enkleding, jassen en shawls op 60°. Zo nodig herhaal je de behandeling.6 Als verzorgende mag je de teennagels van een zorgvrager met diabetes mellitus nooit zelfknippen. Wat is hiervan de reden?Een zorgvrager met diabetes mellitus heeft een verhoogde kans op het krijgen van infectiesaan de voeten. Dit wordt veroorzaakt door het hoge glucosegehalte in het bloed en deverslechterde bloedsomloop in de benen. Wondjes genezen slecht en kunnen het begin zijnvan een diabetische voet. Je mag niet knippen omdat het risico te groot wordt dat je hemverwondt?7 Een omstreden fenomeen in de zorg zijn de wasdoekjes. Zoek op internet en in de vakbladennaar argumenten voor en tegen deze doekjes.58© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingHulp bieden <strong>bij</strong> het wassen en de uiterlijke verzorgingDe tegenstellingen in de literatuur zijn een beetje zwart-wit. Misschien heeft de student zelf alervaring met de wasdoekjes en kan hij op deze manier nog <strong>bij</strong>dragen aan de discussie?8 Je hebt de zorg voor een ernstig zieke zorgvrager met een heel slechte conditie. Ze vraagtaan je of je de wasbeurt van die dag wilt overslaan. Wat doe je?Eigen mening. In principe is er niets op tegen om de dagelijkse wasbeurt een keer over teslaan. Er moet wel overleg plaatsvinden met de zorgvrager om eventueel een onderbeurt tedoen en een schone onderkleding/pyjama aan te doen.9 Waarom is het van belang dat je tijdens de lichamelijke verzorging samenwerkt met dezorgvrager?Het is van belang dat je tijdens de lichamelijke verzorging samenwerkt met de zorgvrageromdat je:• de zelfredzaamheid instandhouden of stimuleert;• de zorgvrager het gevoel van eigenwaarde en onafhankelijkheid behoudt;• dan rekening houdt met ergonomische aspecten van de verzorging.10 Jaella is tien jaar, en heeft sinds haar geboorte een ernstige lichamelijke beperking. Het gezin,moeder en twee broertjes, heeft inmiddels een aangepaste woning betrokken, waarin speciaalvoor Jaella een aangepaste slaapkamer en badkamer is gemaakt. De verzorging van Jaellakomt voor het grootste deel neer op haar moeder. Ze wordt voor de a.d.l. ondersteund doorde mensen van de thuiszorg, die drie keer in de week komen om Jaella te helpen met douchen.Tijdens je bpv <strong>bij</strong> de thuiszorg word je gevraagd om de zorg voor Jaella op je te nemen. Welkeactiviteiten ga je ondernemen om ervoor te zorgen dat Jaella onder de douche kan? Wat zijnde aandachtspunten tijdens de hygiënische verzorging van Jaella? Aan welkeveiligheidsaspecten moet je aandacht besteden? Op welke manier kun je nog meerondersteunen?Aandachtspunten zijn: goede observatie van de huid en de conditie van spieren en gewrichten.Aan deze veiligheidsaspecten moet je aandacht besteden:• of Jaella niet van de douchebrancard kan afrollen;• of het water niet te warm is;• of niemand kan uitglijden op een natte vloer.Je kunt nog meer ondersteunen door te overleggen en te luisteren naar de dingen die demoeder inbrengt. Denk vooruit en neem de moeder nog wat taken uit handen als dit qua tijdmogelijk is. Je kunt de moeder ook informatie geven over de mogelijkheid tot ondersteuningdoor vrijwilligers, zodat je haar nog meer kunt ontlasten.© ThiemeMeulenhoff 59


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Observaties <strong>bij</strong> de uiterlijke verzorging• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: IK KAN DE TRAP NIET MEER OP1 Welke verschijnselen vallen je op in het verhaal van meneer Terpstra?Kortademigheid, blauwe lippen, de trap niet meer op kunnen, oedeem aan beide voeten.2 Waar duiden deze observaties volgens jou op? Waaruit blijkt dat?Ze wijzen op een verslechterde werking van het hart, meneer Terpstra heeft last van oedeem,dat betekent dat de terugvloed van weefselvocht verstoord is. Daarnaast heeft meneer Terpstraeen verhoogde bloeddruk en hij is kortademig.3 Zou je in deze situatie contact opnemen met de huisarts van meneer Terpstra? Waarom wel,of waarom niet?Je neemt wel contact op met de huisarts, want de bloeddruk, het oedeem en de kortademigheidmoet je rapporteren aan de huisarts. Het is aan meneer Terpstra om een extra controle tedoen. Hij heeft waarschijnlijk plastabletten nodig om het overtollige vocht uit te scheiden. Opdeze manier kunnen vervelende complicaties worden voorkomen.KENNISOPDRACHT1 Beschrijf wat je verstaat onder een goede <strong>persoonlijke</strong> hygiëne. Op welke manier geef je daarvorm aan?Bij een goede <strong>persoonlijke</strong> hygiëne let je op de volgende aspecten:• lichamelijke verzorging;• eten en drinken;• activiteit, rust en slaap;• schone kleding;• veiligheid;• omgang met anderen.2 Geef twee voorbeelden van openbare hygiëne die door de overheid zijn ingesteld.Twee voorbeelden van openbare hygiëne die door de overheid zijn ingesteld:• HACCP warenwetregeling ‘Hygiëne van Levensmiddelen’;• de Arbo-wet.3 Beschrijf op welke manier jij vormgeeft aan een goede beroepsmatige hygiëne.Eigen mening. In het antwoord moet beschreven zijn hoe de student op het werk verschijnt,en wat hij tijdens het werk doet om besmettingen te voorkomen.4 Wat is volgens jou het belang van beroepsmatige hygiëne voor jezelf en de zorgvrager?Je kunt op deze manier voorkomen dat de zorgvrager onnodig risico loopt op besmetting metziektekiemen. Dat is van belang omdat de meeste zorgvragers een verminderde weerstandhebben en gevoelig zijn voor infecties. Voor de verzorgende: je voorkomt dat je zelf besmetraakt of als tussenpersoon fungeert <strong>bij</strong> het overbrengen van besmettingen.60© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingObservaties <strong>bij</strong> de uiterlijke verzorging5 Wat versta je onder een kruisinfectie?Een kruisinfectie is het gevolg van een besmetting met ziektekiemen die van de ene persoonop de andere is overgebracht door middel van een tussenpersoon. De zorgvrager wordt ziek.6 Schrijf een richtlijn voor de observatie van de huid. Besteed hier<strong>bij</strong> aandacht aan:• wat je observeert en waarom;• in welke volgorde je de observaties doet;• hoe je de geobserveerde gegevens verwerkt.Richtlijn voor observatie van de huid:• systematisch uitwerken kleur, turgor, letsels;• systematisch van boven naar beneden;• systematisch door rapportage in het zorgplan.7 Zoek uit waarom met name <strong>bij</strong> baby's en ouderen het observeren van de huidturgor van belangis. Wat zegt het over de conditie van de zorgvrager?De huidturgor kan een indicatie zijn voor dehydratie en oedeem. Baby's zijn gevoelig voordehydratie. Bij hoge koorts of infecties verliest een baby snel veel vocht en kan binnen enkeleuren of dagen uitgedroogd raken. Infecties, met name braken en diarree, komen veel voor <strong>bij</strong>kleine kinderen. Zij hebben nog een lage weerstand. Ouderen drinken vaak te weinig, zehebben een verminderd dorstgevoel en door hun leeftijd en het gebrek aan beweging eten zeook minder. Ook ouderen kunnen <strong>bij</strong> koorts en ziekte snel uitdrogen. Oedemen kunnen eenindicatie vormen voor hartziekten of eventueel aandoeningen van de nieren.8 Wat kun je als verzorgende doen aan de uiterlijke verzorging van mensen? Denk hier<strong>bij</strong> aande gewone dagelijkse dingen die voor jezelf ook belangrijk zijn.Eigen mening. De studenten hebben in het onderwerp te maken gekregen met veelverschillende zaken die met de huid en het uiterlijk te maken hebben. Bewust is niet zoveelaandacht besteed aan zaken als make-up. De bedoeling van deze opdracht is dat de studenthier zelfstandig over na gaat denken. Wat is haalbaar in een zorgsituatie? Is er verschil inaanpak in een thuiszorgsituatie of in een instelling?9 Smetten is een veelvoorkomend probleem. Beschrijf in het kort:• <strong>bij</strong> welke zorgvragers je smetten verwacht;• op welke plaatsen smetten kunnen voorkomen;• wat de oorzaken daarvan zijn;• wat je kunt doen om smetten te voorkomen;• wat je doet om smetplekken te behandelen.Smetten komt veel voor <strong>bij</strong>:• baby's in de huidplooitjes, ze hebben nog een kwetsbaar huidje en door de inwerking vanvocht in de liesplooitjes;• bedlegerige zorgvragers door inactiviteit;• zorgvragers met overgewicht.Smetten komt voor op deze plekken:• achter de oren;• in de halsplooi;• onder de oksels;© ThiemeMeulenhoff 61


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>• onder de borsten;• in de buik- en liesplooien;• in de bilnaad;• in de elleboog- en knieholten.Je kunt smetten voorkomen met:• deppend drogen;• lauw föhnen;• licht talkpoeder aanbrengen;• Engels pluksel aanbrengen.Je kunt smetten behandelen op dezelfde manier als dat je het voorkomt, eventueel aangevuldmet een zalf op voorschrift van de arts. Dit is nodig <strong>bij</strong> infecties in de huidplooien.62© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingHet gebruik van hulpmiddelenHet gebruik van hulpmiddelen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: DAT VALT NIET MEE1 Bedenk enkele adviezen die je Noah kunt geven om de steunkousen op een goede manier<strong>bij</strong> mevrouw Walenstein aan te trekken.Adviezen:• zorg dat de voeten goed droog zijn;• breng eventueel wat talkpoeder aan zodat het aantrekken makkelijker gaat;• laat mevrouw Walenstein een half uur met de benen omhoog zitten zodat de voeten weerwat slanker worden;• trek de steunkousen <strong>bij</strong> voorkeur aan als mevrouw Walenstein op bed ligt.2 Op welke manier kun je de zorgverlening aan mevrouw Walenstein zo organiseren dat hetaantrekken van de steunkousen geen probleem is?Een mogelijkheid zou zijn om mevrouw Walenstein 's avonds te douchen in plaats van 'smorgens. Dan kunnen 's morgens de steunkousen op bed worden aangetrokken, en kanmevrouw Walenstein zich hierna wassen aan de wastafel.PRAKTIJK: WIL IK DIT WEL?1 Je werkt als verzorgende <strong>bij</strong> mevrouw Diepenveen thuis, elke ochtend van negen tot twaalfuur. Je merkt aan haar dat ze het moeilijk heeft met haar situatie. Wat kun je doen om haarte ondersteunen?Je ondersteunt haar door het tonen van een goede beroepshouding, vooral open en luisterend.Voorkom dat je te snel met raadgevingen of oplossingen komt. Ga rustig door met dewerkzaamheden, ook dat is ondersteunend. Neem de tijd voor een praatje en een kopje koffie.2 Kun je als verzorgende een <strong>bij</strong>drage leveren aan het acceptatieproces? Wat zou jij daarin voorhaar kunnen betekenen?Eigen mening. Vooral met een luisterend oor kun je mevrouw Diepenveen hulp bieden. Verderkun je haar deskundige hulp adviseren.KENNISOPDRACHT1 Wat zijn de aandachtspunten <strong>bij</strong> het aantrekken van steunkousen?De aandachtspunten <strong>bij</strong> het aantrekken van steunkousen zijn:• 's morgens vroeg aandoen, het liefst op bed;• de voeten moeten goed droog zijn;• de kous binnenstebuiten draaien;• de kous over de tenen en rustig omhoog trekken;• erop letten dat je de kous of het been niet beschadigt;• erop letten dat de kous glad zit;• voor de middagrust of de nacht de kous verwijderen.2 Waar let je op <strong>bij</strong> het aanbrengen van elastische zwachtels?© ThiemeMeulenhoff 63


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Bij het aanbrengen van elastische zwachtels let je op:• twee zwachtels gebruiken en tegengesteld zwachtelen;• <strong>bij</strong> de tenen beginnen en zwachtelen tot aan de knie;• zorgen voor een gelijkmatige drukverdeling over het hele been;• niet te strak zwachtelen, aan de knie vastzetten met pleisters;• na afloop controleren of de zwachtel niet te strak zit;• gedurende de dag blijven controleren.3 Bij welke aandoeningen van het bewegingsapparaat kan het gebruik van hulpmiddelennoodzakelijk zijn? Motiveer je antwoord.Voorbeelden zijn:• reuma;• polio;• spasticiteit;• heupdysplasie;• amputatie.Bij deze vraag is het belangrijk dat de student kan motiveren wanneer en waarom <strong>bij</strong> eenbepaald ziektebeeld gebruik kan of moet worden gemaakt van hulpmiddelen.4 Welke hulpmiddelen zijn er ter ondersteuning van aandoeningen aan het bewegingsapparaat?Hulpmiddelen ter ondersteuning van aandoeningen aan het bewegingsapparaat zijn: spalken,braces, zwachtels, steunkousen. Niet genoemd, maar ook hulpmiddelen zijn onder meer:rolstoelen, krukken, rollators. Dit zijn meer a.d.l.-hulpmiddelen die een zorgvrager kunnenondersteunen.5 Wat is het verschil tussen een orthese en een prothese? Licht dit toe aan de hand van eenvoorbeeld.Een orthese ondersteunt de functie van een lichaamsdeel, een prothese vervangt eenlichaamsdeel.Voorbeeld van een orthese: een brace om het polsgewricht te ondersteunen <strong>bij</strong> eenreumapatiënt. Voorbeeld van een prothese: een borstprothese die de natuurlijke borst naamputatie vervangt.6 Wat zijn de algemene aandachtspunten <strong>bij</strong> het aanbrengen van een orthese of prothese?Algemene aandachtspunten <strong>bij</strong> het aanbrengen van een orthese of prothese:• de huid controleren op beschadigingen en drukplekken;• een beschermende laag aanbrengen, zoals een kous of hemdje;• controleren of de onderlaag glad zit;• de prothese of orthese volgens voorschrift aanbrengen;• controleren of deze goed zit <strong>bij</strong> de zorgvrager;• observeren op pijnklachten.7 Wat kunnen de psychische gevolgen zijn van het gebruik van prothesen en orthesen? Denkhier<strong>bij</strong> niet alleen aan de zorgvrager zelf, maar ook aan zijn naasten.Eigen mening. Hoe zou de student reageren als hij in de schoenen van de zorgvrager of zijnnaasten zou staan?64© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingHet gebruik van hulpmiddelen8 Waarom denk je dat het voor een vrouw moeilijk is om een borstprothese te accepteren?Eigen mening. De student moet aandacht hebben voor:• het verlies van een lichaamsdeel;• het verlies van een deel van je ‘vrouwzijn’• het gevoel niet meer te kunnen voldoen aan het ideale vrouwbeeld van de partner.9 Op welke manier kun je een zorgvrager begeleiden <strong>bij</strong> het leren accepteren en omgaan metzijn prothese?Eigen mening. Let hier<strong>bij</strong> op:• een goede beroepshouding;• inlevingsvermogen;• luisteren;• niet zelf met oplossingen komen;• begeleiding <strong>bij</strong> het aanbrengen van de prothese;• de zorgvrager stimuleren dit (als het kan) zelf te doen en hierin ondersteunend zijn.10 Zie je ook een rol weggelegd voor de behandeld arts <strong>bij</strong> begeleiding gericht op acceptatie?De behandeld arts is het eerste aanspreekpunt voor alle onzekerheden en vragen van dezorgvrager. Het is zijn taak de zorgvrager te begeleiden <strong>bij</strong> dit verlies en hem voor te bereidenop het gebruik van de prothese.© ThiemeMeulenhoff 65


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Complicaties van langdurigeinactiviteit voorkomen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: WAT TE DOEN?1 Wat zijn volgens jou de zorgproblemen van Zücru?De volgende zorgproblemen zijn aan de orde:• Zücru eet en drinkt slecht en daardoor is hij verzwakt geraakt;• Zücru is moeilijk te stimuleren tot activiteit;• Zücru reageert niet goed op aanspreken;• Zücru heeft een beginnende decubitusplek op de linkerenkel.Oorzaak van de problemen: een longontsteking die niet goed reageert op antibiotica.2 Wat zou je doen om zijn lichamelijke toestand te verbeteren en waarom?Je kunt in overleg met arts en diëtist maatregelen nemen om zijn voedings- en vochtbalanste verbeteren. Verder kun je maatregelen treffen om hem te stimuleren tot activiteit, eenbehandeling afspreken voor de beginnende decubitusplek, de druk opheffen en verzorgingafspreken.3 Op welke manier zou je hem stimuleren tot activiteit?Het stimuleren tot activiteit bepaal je aan de hand van zijn algehele lichamelijke conditie. Alshij in een betere voedings- en vochttoestand verkeert, zal hij beter reageren op aansprekenen actiever worden.4 Welke maatregelen neem je om decubitus aan zijn enkel te voorkomen?Maatregelen om decubitus aan zijn enkel te voorkomen: druk opheffen, huidverzorgingafspreken.PRAKTIJK: WAT MEER LUCHT1 Meneer Van Oostveen ligt sinds een week ziek in bed. Wat kunnen voor hem de complicatieszijn van de bedverzorging? Motiveer het antwoord.De complicaties zijn longontsteking na een ernstige griepaanval, hoge koorts en moeilijkademen. Belangrijk is dat de student nadenkt over de tijdsduur van het ontstaan van decomplicaties in relatie tot het ziekbed van meneer Van Oostveen.2 Welke activiteiten ga jij als verzorgende inplannen om deze gevolgen te kunnen voorkomenof beperken?De activiteiten om negatieve gevolgen te voorkomen/beperken:• een zo goed mogelijke lichamelijke verzorging;• een goede houding in bed, waardoor de longen maximaal ontplooid zijn en hij goed kandoorademen;• eventueel helpen met ophoesten;• zorgen dat de omgevingstemperatuur van de kamer koel is. Koele lucht ademt makkelijker.Zorgen dat meneer Van Oostveen niet op de tocht ligt vanwege de koorts;• lichtverteerbare voeding in kleine porties aanbieden;66© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingComplicaties van langdurige inactiviteit voorkomen• zorgen dat meneer Van Oostveen tijdig zijn CARA-medicatie krijgt.KENNISOPDRACHT1 Wat zijn ‘bevorderende’ factoren <strong>bij</strong> het ontstaan van decubitus?‘Bevorderende’ factoren <strong>bij</strong> het ontstaan van decubitus zijn langdurige druk en wrijving. Datzijn de hoofdoorzaken. Ook de invloed van vocht (transpiratie/urine) bevorderend werken. Dehuid verweekt hierdoor. Naast deze factoren is ook een verslechterde lichamelijke conditievan invloed op het ontstaan van decubitus.2 Welke maatregelen kun je als verzorgende nemen om de risico's te beperken?Het opheffen van druk en het voorkomen van wrijving zijn de beste preventieve maatregelendie je kunt nemen om decubitus te voorkomen.3 Welke behandelingsmogelijkheden zijn er?Bij handelingen die uitgevoerd moeten worden <strong>bij</strong> de ontdekking van decubitus, kun je denkenaan:• verwijdering van de necrose: grote dode weefselstukken worden door de dermatoloog ofchirurg operatief verwijderd. In de praktijk betekent dit vaak dat het dode weefsel met eenschaar wordt weggeknipt;• oppervlakkig geel beslag kan soms met necroseoplossende zalf worden verwijderd;• gaasjes gedrenkt in deze oplossing worden meerdere keren per dag in de wond gebracht;• bestrijden van infectie;• gebruik van speciale wondpleisters (hydrocolloïdpleister);• een eiwitverrijkte voeding geven;• minimaal anderhalve liter vocht per dag geven;• zorgen voor een goede lichaamshygiëne en een extra wasbeurt per dag om nadeligeeffecten van transpireren te voorkomen;• op tijd het incontinentiemateriaal verwisselen, zodat de huid schoon en droog blijft;• de zorgvrager regelmatig van houding veranderen;• passief en actief oefenen met de zorgvrager.Verder kunnen de studenten op internet zoeken naar behandelingsmogelijkheden, of in diversevakbladen.4 Op welke manier kun je een zorgvrager ‘doorbewegen’ om complicaties te voorkomen?Doorbewegen is het één voor één bewegen van armen en benen, vingers en tenen van dezorgvrager tijdens de lichamelijke verzorging. Hier is wat tijd en aandacht voor nodig. Dezehandeling kan ook los van de verzorging worden uitgevoerd door de fysiotherapeut of demantelzorg. Het gaat in overleg met de verzorging en de zorgvrager.5 Wat is het verschil tussen trombose en een longembolie? Wat kun je doen om trombose tevoorkomen?Een trombose is een stolsel aan de wand van een bloedvat. Bij een longembolie gaat eenlosgelaten trombus via de bloedsomloop naar de longen waar deze een bloedvat verstopt.Om trombose te voorkomen, stimuleer je de zorgvrager om zoveel mogelijk de benen tebewegen. Vaak wordt <strong>bij</strong> langdurige bedrust preventief een antistollingsmedicijnvoorgeschreven.© ThiemeMeulenhoff 67


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>6 Bij veel zorgvragers ontstaan problemen met de uitscheiding door langdurige inactiviteit. Watkun je doen om deze problemen zoveel mogelijk te voorkomen?Maatregelen om deze problemen zoveel mogelijk te voorkomen:• de zorgvrager stimuleren om veel te drinken en vezelrijke voeding te gebruiken;• de zorgvrager stimuleren om in bed zo veel mogelijk te bewegen;• <strong>bij</strong> de uitscheiding zo veel mogelijk een natuurlijke houding nastreven;• natuurlijke middelen gebruiken die de uitscheiding bevorderen;• <strong>bij</strong> het plassen zijn er kleine trucjes die opwekkend werken;• zo nodig laxeermiddelen gebruiken;• een blaasontsteking behandelen met antibiotica.68© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingRelevante wetgeving <strong>bij</strong> de <strong>basiszorg</strong> toepassenRelevante wetgeving <strong>bij</strong> de <strong>basiszorg</strong>toepassen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: BEKWAAM OF BEVOEGD?1 Vind jij dat Stephan mevrouw Gerritsen een nieuwe sonde kan geven? Bedenk een argumentvoor en een argument tegen.Eigen mening. Je moet je afvragen of Stephan nog voldoende bekwaamheid bezit om dehandeling uit te voeren.2 Wat is volgens jou in dit geval het verschil tussen bevoegdheid en bekwaamheid?Bevoegd ben je op basis van je beroepsdiploma, je hebt een opleiding gevolgd en bent in hetbezit van een diploma. Bekwaam ben je als je door voldoende oefening vaardig bent in hetuitvoeren van de vaardigheid.3 Wat zou je zelf doen in deze situatie? Waarom kies je hiervoor?Eigen mening. Belangrijk is hier dat je aansprakelijkheid bent als je een fout maakt.4 Wat adviseer je Stephan?In dit geval is het nodig om de verantwoordelijke van zorg in te schakelen voor advies. Dezekan de handeling overnemen, of Stephan kan de vaardigheid onder begeleiding uitvoeren.KENNISOPDRACHT1 Wat houdt de wet BIG in?De wet BIG staat voor de wet Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg. Het doel van dezewet is het bewaken en bevorderen van de kwaliteit van de beroepsuitoefening om de zorgvragerte beschermen tegen ondeskundigheid en onzorgvuldig handelen.Voor aanvullende informatiekun je kijken op internet.2 Waarom is de wet BIG in het leven geroepen?De wet BIG is in het leven geroepen om de kwaliteit van de beroepsuitoefening te bewakenen bevorderen en de zorgvrager te beschermen tegen ondeskundigheid en onzorgvuldighandelen.3 Wat kunnen de gevolgen zijn voor jou als verzorgende in opleiding als je fouten maakt tijdensde uitvoering van het werk?De strafmaatregelen kunnen variëren van een berisping tot een geldboete of zelfsgevangenisstraf.4 Wat zegt de Arbo-wet over arbeidsomstandigheden?De Arbo-wet geeft richtlijnen aan werkgevers om de arbeidsomstandigheden voor werknemerszo goed mogelijk te regelen.Werknemers zijn verplicht zich aan deze richtlijnen en voorwaardente houden. De werkgever:• moet het werk zo organiseren dat er geen gevaar is voor de veiligheid en de gezondheidvan de werknemer;© ThiemeMeulenhoff 69


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>• moet maatregelen nemen om de veiligheid en de gezondheid zoveel mogelijk tewaarborgen als er toch risico's blijken te zijn;• moet maatregelen nemen zodat een werknemer zichzelf in veiligheid kan brengen, mochter een gevaarlijke situatie ontstaan;• moet werknemers voorlichten over de te verrichten werkzaamheden en de <strong>bij</strong>behorendeveiligheidsmaatregelen.De werknemer:• moet zijn werk volgens de voorschriften uitvoeren;• moet gebruikmaken van de aangeboden hulpmiddelen.5 Welk advies kun je geven aan de familie van een zorgvrager die <strong>bij</strong> jou komt met gegrondeklachten over de behandeling? Motiveer het antwoord.Je geeft ze het advies om de klacht neer te leggen <strong>bij</strong> de verantwoordelijke personen op deafdeling. Als dit geen resultaat heeft, dan kan dit schriftelijk aangegeven worden <strong>bij</strong> deklachtencommissie.6 Wat kan de familie doen als ze het niet eens zijn met de uitspraak van de klachtencommissie?Bij een gegronde klacht kunnen ze een civielrechtelijke procedure opstarten.70© ThiemeMeulenhoff


5 Hulp bieden <strong>bij</strong> de opname vanvoeding en vochtHulp bieden <strong>bij</strong> eten en drinken• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: TEPELPERIKELEN1 Wat kan de reden zijn voor de pijn van Priscilla, als ze Merlijn aanlegt?Merlijn kan niet goed aangelegd zijn aan de borst. Je kunt controleren of hij de tepelhof welvoldoende in zijn mondje heeft. Het kan ook zo zijn dat Priscilla last heeft van tepelkloven.2 Welke adviezen kun je de ouders geven?Adviezen die je geeft, zijn: de borsten goed verzorgen. Dat betekent dat de borsten drooggehouden moeten worden, en dat zo weinig mogelijk zalf en crèmes gebruikt mogen worden.Het is verder belangrijk te wisselen van borst tijdens de voeding. Je kunt eventueel vaker enkorter voeden. Priscilla moet de tijd nemen om Merlijn goed aan te leggen, ze kan desnoodsproberen een andere houding aan te nemen. Bij tepelkloven is voorkomen belangrijk. Je kunttijdens de zwangerschap de borsten hierop al voorbereiden. Je vermindert de kans optepelkloven door je borsten alleen met water te wassen, na het douchen de borsten met koudwater af te spoelen, regelmatig geen bh aan te trekken, topless te zonnen, en de borstenvoorzichtig te masseren.3 Wat kan de oorzaak zijn voor het huilen van Merlijn?Hij drinkt misschien onvoldoende tijdens de voeding, Priscilla legt hem misschien verkeerdaan, of ze heeft onvoldoende melkproductie.4 Welke adviezen geef je de ouders hiervoor?Goede voorlichting over het juist aanleggen van de baby. Priscilla kan eventueel een anderehouding proberen. Let op of Merlijn voldoende natte luiers heeft (zes tot acht per dag). Als datniet zo is, dan krijgt hij te weinig vocht binnen.PRAKTIJK: VADER EN FLESVOEDING1 Wat kan er de reden voor zijn dat Therese haar flesje zo snel leeg drinkt?Het gat van de speen is waarschijnlijk te groot.2 Welke adviezen geef je Pieter en Ellen?Gebruik een speen met een kleiner gaatje, dan kost het zuigen meer moeite. Bovendien wordtde zuigbehoefte zo ook beter bevredigd. Als het huilen aanhoudt, gebruik dan een fopspeenom de zuigbehoefte te bevredigen.PRAKTIJK: SPECIALE HULP1 Welke zorgproblemen zou je voor Stefan kunnen formuleren <strong>bij</strong> het eten en drinken?© ThiemeMeulenhoff 71


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Stefan heeft door zijn ziekte de volgende problemen:• hij kan niet zelfstandig eten en drinken;• hij wil niet afhankelijk zijn, dit heeft frustratie tot gevolg.2 Welke activiteiten kun je plannen en uitvoeren om Stefan <strong>bij</strong> het eten en drinken teondersteunen?Je kunt samen met Stefan inventariseren wat zijn mogelijkheden en wensen zijn. Je kuntdaarnaast een ergotherapeut inschakelen, om te bekijken welke aanpassingen en hulpmiddelenStefan kunnen helpen <strong>bij</strong> het eten en drinken.PRAKTIJK: EEN EENZIJDIG DIEET1 Wat zijn de voedingsproblemen van meneer De Campo?Meneer De Campo heeft een erg eenzijdige voeding. De reden hiervoor is dat hij slecht terbeen is: hij gaat niet naar buiten om zijn boodschappen halen.2 Welke maatregelen kun je treffen om deze problemen het hoofd te bieden?Je kunt de wensen op het gebied van eten en drinken van deze zorgvrager inventariseren. Jekunt hem een boodschappenservice of maaltijdendienst voorstellen. Ten slotte kun jevoorlichting geven over het belang van goede en gezonde voeding.3 Wie wil je daar<strong>bij</strong> inschakelen?Je schakelt hier<strong>bij</strong> een diëtiste, maaltijdendienst of boodschappenservice in.PRAKTIJK: MEVROUW COENRAADS VERSLIKT ZICH1 Wat zou het probleem van mevrouw Coenraads kunnen zijn?Ze verslikt zich mogelijk in haar voeding. Het kan ook veroorzaakt worden door een slechtpassend kunstgebit.2 Welke maatregelen neem je om het probleem aan te pakken?Je onderzoekt in haar mond wat de oorzaak is, je maakt de luchtweg vrij. Als je kunt, verwijderje dat wat dwars zit met je vingers uit de mond. Als dat niet mogelijk is, pas je de greep vanHeimlich toe.3 Welke maatregelen had je kunnen nemen om deze problemen te voorkomen?Maatregelen om verslikken <strong>bij</strong> ouderen te voorkomen: een goed passende gebitsprothese, dezorgvrager uitleggen dat het beter is kleine hapjes te nemen en goed te kauwen.KENNISOPDRACHT1 Beschrijf drie voordelen van borstvoeding.Drie voordelen van borstvoeding:• er zitten natuurlijke afweerstoffen in;• het is altijd beschikbaar;• het versterkt de band tussen moeder en kind.2 Leg uit waar je op let <strong>bij</strong> het aanleggen van een baby aan de borst.72© ThiemeMeulenhoff


Hulp bieden <strong>bij</strong> de opname van voeding en vochtHulp bieden <strong>bij</strong> eten en drinkenJe let erop dat de baby de tepel en tepelhof goed in de mond heeft, de kin van de baby rustop de borst, en de tong van de baby is onder de tepel.3 Beschrijf de aandachtspunten <strong>bij</strong> het klaarmaken van flesvoeding.Let <strong>bij</strong> flesvoeding op de houdbaarheidsdatum van de voeding, volg de instructie van het blik,schenk aandacht aan de hygiëne (was je handen, gebruik schone spullen).4 Ga na welke informatie je nodig hebt voordat je de zorgvrager hulp biedt <strong>bij</strong> het eten en drinken.Informatie die je nodig hebt voordat je een zorgvrager hulp biedt <strong>bij</strong> het eten en drinken:• de eet- en drinkgewoonten van de zorgvrager;• de voedingsgewoonten van de zorgvrager;• de mogelijkheden en beperkingen van de zorgvrager;• de wensen en ideeën van de zorgvrager over de nodige hulp;• de beleving van de ziekte of handicap door de zorgvrager.5 Noem vijf aandachtspunten <strong>bij</strong> het bieden van hulp met eten en drinken aan een zorgvragermet een stoornis of beperking.Aandachtspunten:• de tijd nemen en laten merken dat je de tijd neemt;• de zorgvrager in de juiste houding helpen;• het stimuleren en motiveren van de zorgvrager om zoveel mogelijk zelf te doen;• rekening houden met de zieke en gezonde zijde van de zorgvrager;• contact houden met de zorgvrager;• ervoor zorgen dat de zorgvrager niet te grote happen neemt of krijgt;• je tempo aan de zorgvrager aanpassen.6 Noem vijf hulpmiddelen die de gehandicapte zorgvrager kunnen ondersteunen <strong>bij</strong> het eten endrinken.Hulpmiddelen: aangepast bestek, aangepast servies, houders voor glazen en kopjes,antislipplacemat, aangepaste snijplank.7 Noem vijf redenen voor een veranderd eet- en drinkpatroon <strong>bij</strong> de oudere zorgvrager.Een oudere zorgvrager heeft een minder grote behoefte aan eten en drinken, en heeft eenminder goede reuk- en smaakzin. Verder zijn er vaak kauw- en gebitsproblemen, en speleneenzaamheid en verminderde mobiliteit een rol (sociale problemen).8 Leg uit waarom het belangrijk is dat een zorgvrager met een stoornis of handicap zelf aangeefthoe hij geholpen wil worden met eten en drinken.Dat heeft met respect tonen voor de zorgvrager te maken. Het is belangrijk in je beroepshoudingvan verzorgende om elke zorgvrager in zijn waarde te laten. Je laat daarom de zorgvragerzelf bepalen wat hij wil. Het is wel belangrijk om de zorgvrager zo veel mogelijk zelf te latendoen, ook al laat hij het liever aan een verzorgende over. Hiermee bevorder je namelijk zijnzelfstandigheid.9 Vertel wat je doet als een zorgvrager zich verslikt.Je probeert de luchtweg zo snel mogelijk vrij te maken. Als het mogelijk is, verwijder je deoorzaak van het verslikken met je vingers. Als dat je niet lukt, pas je de greep van Heimlichtoe, zittend of liggend.© ThiemeMeulenhoff 73


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>10 Formuleer aandachtspunten voor de evaluatie met de zorgvrager over de hulp die je gegevenhebt <strong>bij</strong> het eten en drinken.Je vraagt naar de ervaringen van de zorgvrager. Zonodig stel je het zorgplan <strong>bij</strong>.74© ThiemeMeulenhoff


Hulp bieden <strong>bij</strong> de opname van voeding en vochtVoedingsproblemen en vochtbalansVoedingsproblemen en vochtbalans• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: WAT IS GOED?1 Welke adviezen kun je de ouders van Pim geven?Pim is een jongen van vijftien jaar. Zijn lichaam zit in de groeifase. Zijn lichaam heeft daarommeer voedingsstoffen nodig dan het lichaam van iemand die uitgegroeid is. Pim zal meer dangemiddelde porties aangeboden moeten krijgen. Snoepgoed levert lang niet allevoedingsstoffen.Tussendoortjes zijn natuurlijk niet verboden, maar ze moeten wel verantwoordzijn. Een appel geeft ook een flinke hoeveelheid suikers, en nog vitaminen bovendien.2 Omschrijf waarom je deze adviezen geeft.Zijn lichaam is in de groei en heeft extra voedingsstoffen nodig. Maar niet alleen in de vormvan snoep. Een extra boterham met kaas is een goed alternatief, want het bevat anderevoedingsstoffen behalve suikers.PRAKTIJK: WAT EEN GEDOE!1 Welke adviezen geef je meneer Rossi over het drinken?Meneer Rossi moet minstens anderhalve liter vocht per dag drinken.2 Omschrijf waarom je deze adviezen geeft.Je benadrukt dat gewoon blijven drinken van groot belang voor zijn gezondheid is. Je kunthem daarnaast adviseren zijn voeten omhoog te leggen als hij zit, zodat het vocht uit de voetenkan zakken. Het is een normaal verschijnsel dat ouderen vaker 's nachts moeten plassen,doordat de hartwerking wat afneemt. Als hij er echt moeite mee heeft om 's nachts uit bed tegaan, kun je hem een urinaal aanbieden. Minder drinken is in ieder geval geen goede oplossing.PRAKTIJK: HOEZO OVERVOEDING?1 Op welke manieren kun je controleren of het gewicht van Kitty goed is?Je kunt Kitty (dagelijks) wegen op een weegschaal. Een arts kan eventueel de dikte van Kitty'svetplooien meten.2 Welke voorlichting geef je Kitty over de gevolgen van haar eetgedrag?Misschien vindt ze zichzelf niet dik, haar eetgedrag is niet goed en ze is aan de zware kant.Haar eetpatroon is eenzijdig, hierdoor krijgt ze een gebrek aan goede voedingsstoffen. Oplangere termijn kunnen ziekten zoals hart- en vaatziekten, diabetes, kanker of vetzucht ontstaandoor haar eetpatroon.PRAKTIJK: ABDUL BLIJFT IN BED1 Op welke twee manieren kun je controleren of de vochtbalans van Abdul in orde is?Je kunt de kleur van de urine controleren: is deze donker, dan is de urine meer geconcentreerd.Dit is een teken van uitdroging. Verder kun je een huidplooi van zijn hand omhoogtrekken. Alsdeze blijft staan, is er sprake van uitdroging. Je kunt ook gedurende 24 uur zijn vochtbalans<strong>bij</strong>houden.© ThiemeMeulenhoff 75


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>2 Welke adviezen geef je aan Abdul over het binnenkrijgen van voldoende vocht?Je adviseert hem om veel te blijven drinken. Aan de hand van de vochtbalans moet hij drinken,als hij dat kan. Als dat niet lukt, is een infuus met extra vocht nodig.3 Maak zelf een mogelijke vochtbalans. Bereken of de balans positief of negatief is.Let erop dat leerlingen invullen wat Abdul daadwerkelijk gedronken heeft. Meer gedronkendan geplast levert een positieve balans op. Meer geplast dan gedronken levert een negatievebalans op.KENNISOPDRACHT1 Noem de zes belangrijkste voedingsstoffen voor het menselijk lichaam.Koolhydraten, vetten, eiwitten, vitaminen, mineralen, water.2 Geef <strong>bij</strong> de zes genoemde voedingsstoffen aan waar ze belangrijk voor zijn.Koolhydraten geven een verzadigd gevoel, bevorderen de stoelgang.Vetten zijn belangrijk voor vetzuren die je nodig hebt voor de aanmaak van lichaamscellen.Eiwitten heb je nodig voor je spieren, botten en bloed.Vitaminen heb je nodig ter bescherming, onderhoud en herstel van weefsel enlichaamsprocessen.Mineralen zijn belangrijk voor de opbouw en het instandhouden van botten, gebit enlichaamsprocessen.Water heb je nodig voor het instandhouden van lichaamsprocessen en organen.3 In welke voedingsproducten komen deze zes voedingsstoffen veel voor?Koolhydraten komen voor in: granen, brood, gebak, suiker, aardappelen, peulvruchten.Vetten zitten in: volle melk, boter.Eiwitten zitten in: vlees, vis, eieren, melkproducten, peulvruchten.Vitaminen A, B, C, D, E en K krijg je binnen via: verse groenten, fruit, boter, zonlicht.Mineralen zitten in: keukenzout, groene groenten, fruit.Water komt voor in: <strong>bij</strong>na alle voedingsmiddelen, zoals koffie, thee, frisdrank, maar ook indesserts en fruit.4 Noem een Nederlandse instantie die zich bezighoudt met voeding en voedingsadviezen.Het Voedingscentrum, de Nederlandse Hartstichting, de Kankerbestrijding.5 Noem vijf spelregels voor een goede voeding.Spelregels zijn:• eet gevarieerd;• let op vet;• eet genoeg brood en aardappelen;• eet volop groenten en fruit;• houd je gewicht op peil;• wees zuinig met zout;• drink veel (matig met alcohol);• eet drie hoofdmaaltijden per dag;• ga hygiënisch en veilig om met voedsel;• lees de verpakking.76© ThiemeMeulenhoff


Hulp bieden <strong>bij</strong> de opname van voeding en vochtVoedingsproblemen en vochtbalans6 Noem de vijf groepen basisvoedingsmiddelen.Vier groepen basisvoedingsmiddelen:• brood, aardappelen, rijst, pasta, peulvruchten;• groenten en fruit;• melk(producten), kaas, vlees, vis, kip, ei, vleesvervangers;• halvarine, margarine, olie.7 Geef een voorbeeld van overvoeding.Een voorbeeld van overvoeding: het veelvuldig eten van fastfood. Het is veel te vet, eenzijdigen je gewicht zal toenemen.8 Geef een voorbeeld van ondervoeding.Een voorbeeld van ondervoeding: anorexia.9 Leg de begrippen positieve en negatieve vochtbalans uit.Positieve vochtbalans: het lichaam houdt meer vocht vast dan het uitscheidt. Negatievevochtbalans: het lichaam scheidt meer vocht uit dan het inneemt.10 Leg uit waarom het <strong>bij</strong>houden van een vochtbalans belangrijk is.Het <strong>bij</strong>houden van een vochtbalans is van levensbelang. Om uitdroging te voorkomen <strong>bij</strong> eennegatieve vochtbalans, kun je via een infuus extra vocht toedienen. Je grijpt in <strong>bij</strong> een positievevochtbalans, zodat je het hart niet overmatig belast en je de nieren stimuleert om meer vochtaf te drijven. Je vult een vochtbalans secuur in, en noteert alleen dat wat de zorgvragerdaadwerkelijk gedronken heeft.© ThiemeMeulenhoff 77


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Maatregelen ter bevordering van deeetlust• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: GEEN EETLUST1 Welke factoren spelen een rol <strong>bij</strong> de verminderde eetlust van mevrouw Alessi?De factoren die een rol spelen <strong>bij</strong> de verminderde eetlust van mevrouw Alessi: verdriet enmisselijkheid.2 Welke factor(en) zie je ook terug <strong>bij</strong> mevrouw Van Galen, uit de casus in de inleiding?De factoren die verder een rol spelen <strong>bij</strong> mevrouw Van Galen: medicijngebruik, een viezesmaak in de mond, tandvleesproblemen, andere voeding dan mevrouw Ven Galen gewendis, de psychische aspecten van de ziekte.3 Welke factoren spelen <strong>bij</strong> mevrouw Van Galen verder nog een rol?De factor misselijkheid speelt ook een rol <strong>bij</strong> mevrouw Van Galen.PRAKTIJK: TEGENSLAG1 Welke adviezen kun je meneer Noorderloos geven?Je adviseert hem om aan te geven wat hij wel of niet kan. Je vertelt hem over het belang vanvoldoende eten en drinken. Je vraagt hem op welke manier hij het prettigst kan eten, en watje voor hem kunt doen om hem goed aan het eten te krijgen.2 Welke maatregelen kun je treffen?Je kunt als verzorgende aandacht besteden aan zijn zorgen, met hem erover praten. Concreetkun je hem adviseren een juiste houding te zoeken voor het eten, met voldoende ondersteuningaan de verlamde zijde. Je kunt hulpmiddelen, zoals een antislipplacemat, aangepast serviesen bestek voorstellen. Bij het helpen met eten, geef je hem kleine hapjes via de niet-verlamdezijde van zijn mond.3 Welke overeenkomsten in de maatregelen zie je met de casus van mevrouw Van Galen?Welke maatregelen zou je voor haar nog meer kunnen treffen?Een overeenkomst is dat ze allebei moeite hebben met hun ziekte en lichamelijke gesteldheid.In praktische zin geldt voor beiden dat je kunt overleggen met de keuken. Misschien kan dekok een extra of speciale maaltijd voor deze zorgvragers maken. Je gaat in beide gevallenmet een diëtist overleggen over aanvullende voeding.Specifieke maatregelen voor mevrouw Van Galen:• om de vieze smaak weg te krijgen: tandenpoetsen voor de maaltijd, een snoepje, zuurtjeof kauwgum;• vanwege haar tandvleesproblemen: overleg voeren met de tandarts. Eventueel mondwateraanraden, of een andere tandpasta;• ander eten: je kunt vragen of de dochter af en toe wat wil bereiden op de wijze van haarmoeder;• overleggen met haar specialist over de <strong>bij</strong>werkingen van de medicijnen, en de maatregelendie je kunt nemen om deze te verminderen.78© ThiemeMeulenhoff


Hulp bieden <strong>bij</strong> de opname van voeding en vochtMaatregelen ter bevordering van de eetlustKENNISOPDRACHT1 Wat doe je zelf als je geen eetlust hebt?Eigen mening van de leerling, vergelijk dit met praktijksituaties. Stel de vraag waarom deleerling het zo doet.2 Wat deed je moeder/verzorger vroeger als je geen trek in eten had?Individueel antwoord van de leerling. Hoe denkt de leerling hierover? Hoe reageert de leerlingop zorgvragers die niet willen eten?3 Welke gegevens verzamel je als je de indruk hebt dat de zorgvrager een verminderde eetlustheeft?Je stelt vast hoeveel een zorgvrager eet en drinkt. Dit meet je door het aanleggen van eenvocht- en/of voedingslijst. Je vraagt het na <strong>bij</strong> de zorgvrager, hoewel dit niet altijd betrouwbaaris. Je kunt een voedingsanamnese af laten nemen door een verzorgende of door een diëtist.4 Noem drie factoren die van invloed zijn op de eetlust.Lichamelijk ziek zijn, medicijngebruik, sociale factoren, zoals alleen zijn, emoties over het ziekzijn, omgevingsfactoren, zoals ander eten dan normaal.5 Geef vier adviezen aan een zorgvrager die geen zin in eten heeft.Vier adviezen: tandenpoetsen voor de maaltijd, niet alleen eten, medicijnen nemen vóór heteten, meer kleine porties.6 Noem vijf aandachtspunten voor het serveren van een maaltijd.Vijf aandachtspunten: de temperatuur van de maaltijd, de kleurschakering van de maaltijd,schoon servies en bestek, de aankleding van de tafel of de ruimte, de houding van dezorgvrager.7 Noem vijf aandachtspunten die de eetlust kunnen stimuleren.Stimulerende maatregelen: de aankleding van de eetruimte, de manier van opdienen, degrootte van de porties, een kopje bouillon voor de maaltijd, variatie in het menu, een schoneen frisse omgeving.8 Hoe sta je tegenover een zorgvrager die alleen maar wil eten met zijn handen?Als verzorgende heb je respect voor de gewoonten en overtuiging van de zorgvrager. Devraag is: hoe ver ga je daarin? Zolang de gezondheid en hygiëne niet in gevaar komen, enzolang het mogelijk is, steun je de zorgvrager in zijn gewoonten.9 Ga <strong>bij</strong> jezelf na welke wensen je hebt <strong>bij</strong> het eten als je ziek bent.Individueel antwoord. Vraag naar een vergelijking met praktijksituaties.10 Hoe sta je tegenover een zorgvrager die niet meer wil eten, omdat hij er de zin niet meer vaninziet na het overlijden van zijn echtgenote?Dit is een ethisch dilemma. Je kunt dit niet zomaar oplossen. Dit soort zaken bespreek je altijdmet je collega's. Het is goed om over dit onderwerp een discussie in de groep te voeren.© ThiemeMeulenhoff 79


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Voedings- en dieetvoorschriftenhanteren• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: DOE NIET ZO MOEILIJK1 Inventariseer de zorgproblemen van Birgit met betrekking tot haar voeding.Birgit is achttien jaar oud, en heeft een lichte verstandelijke handicap. Dat wil zeggen dat jehaar als verzorgende begrijpelijk moet maken dat ze niet gezond bezig is. Birgit is te dik,daardoor is ze immobiel en heeft ook diabetes ontwikkeld. Birgit wil zich niet aan het dieethouden. Ze verveelt zich, en heeft weinig contact met de groep. Dat vindt ze jammer, dus zouze uit frustratie kunnen eten.2 Welke acties kun je ondernemen om samen met Birgit het eetprobleem aan te pakken?Acties: je kunt Birgit vragen hoe zij tegen haar dieet aankijkt. Weet ze waarom ze dit dieetmoet volgen? Kent ze de consequenties als ze het niet volgt? Je moet duidelijke uitleg geven,vragen naar wat ze nodig heeft om haar te helpen. Je kunt een gesprek met een diëtistvoorstellen. Zo kun je alles nog eens uitleggen, of het dieet aanpassen. Je kunt een beloningin het vooruitzicht stellen als ze zich aan het dieet houdt.PRAKTIJK: LEKKER LANG LEKKER1 Welke adviezen geef je Mona over de producten in de koelkast?Je adviseert Mona om goed naar de etiketten van de voedingsmiddelen te kijken. Ze moetrekening houden met de houdbaarheidsdatum. Ze moet uitleg krijgen over het belang vanvoedingsvoorschriften en etiketten. Bovendien moet ze ook gewezen worden op de gevarenvan het te lang bewaren van voedingsmiddelen. Je kunt etenswaren niet te lang in de koelkastbewaren.2 Welke maatregelen tref je samen met Mona?Mona kan de etenswaren meenemen naar haar dochter. Ze kan misschien ook minder grotehoeveelheden kopen. Tegenwoordig heb je steeds meer eenpersoonsverpakkingen. Eenandere optie is het invriezen van producten, zo zijn ze langer houdbaar.KENNISOPDRACHT1 Wat is een dieet?Een voedingsvoorschrift van een arts of een diëtist dat om medische redenen afwijkt van hetnormale eetpatroon.2 Noem drie diëten en hun kenmerken.Hieronder vijf diëten, de overige diëten staan beschreven in het schema ‘Veelvoorkomendediëten’:• het diabetesdieet: <strong>bij</strong> alle vormen van diabetes, met als doel het verlagen van debloedglucose, in balans brengen van de medicatie, regelmatig verdelen van dekoolhydraatinnamen van de zorgvrager rekening houdend met lichamelijke inspanningen de invloed van stress.80© ThiemeMeulenhoff


Hulp bieden <strong>bij</strong> de opname van voeding en vochtVoedings- en dieetvoorschriften hanteren• het natriumbeperkt dieet: <strong>bij</strong> aandoeningen als hypertensie, verschillende nierziekten,levercirrose met ascites. De specialist bepaalt in overleg met de diëtist hoeveel natriumde zorgvrager mag gebruiken.• het energiebeperkt dieet: <strong>bij</strong> vetzucht (obesitas), met als doel energiebeperking en strevennaar het gebruik van een gezonde voeding.• het vezelverrijkt dieet: <strong>bij</strong> chronische obstipatie. Hier<strong>bij</strong> gaat het advies om meer dananderhalve liter per dag te drinken en een regelmatig voedingspatroon aan te nemen,gecombineerd met vezelverrijkte voeding.• het energieverrijkt dieet: <strong>bij</strong> ongewenst gewichtsverlies van meer dan 5 procent binnenéén maand, of meer dan 10 procent binnen zes maanden, en <strong>bij</strong> (verdenking) opondervoeding. Energie volgens de aanbevolen hoeveelheid of energieverrijkt, eiwit volgensde aanbevolen hoeveelheid of eiwitverrijkt, aandacht voor voldoende vochtopname.3 Vertel hoe je zelf tegenover het volgen van een dieet staat.Afhankelijk van de persoon. Zijn er in de groep mensen die een dieet moeten volgen of willenvolgen?4 Leg uit waarom hygiëne belangrijk is in de omgang met voeding.Hygiëne is belangrijk ter voorkoming van infecties.5 Welke drie aspecten zijn van belang <strong>bij</strong> voedingshygiëne?Globaal kun je aan de zorg voor voedingshygiëne drie aspecten onderscheiden:• het aanschaffen van de voeding en drank;• het bereiden van voeding en drank;• het bewaren van voedsel en drank.6 Hoe herken je de houdbaarheidsdatum op een product?Je herkent het aan de t.h.t.-datum (ten minste houdbaar tot). Deze is verplicht op allevoedingsproducten. Na deze datum mag je een product niet meer gebruiken.7 Wat doe je zelf als de houdbaarheidsdatum van een product overschreden is?Afhankelijk van het product en hoe het eruitziet of ruikt. Het is niet aan te raden om een productdat over de datum is, te gebruiken. Maar veel mensen drinken hun melk toch nog als die eendag over de datum is, en niet zuur smaakt of ruikt. Een blik bonen dat een jaar over de datumis, en dat enorm stinkt als je het openmaakt, kun je beter weggooien.8 Noem drie verschijnselen van een voedselinfectie.Diarree, braken, misselijkheid, buikkramp, koorts.9 Wat is een goede bewaargewoonte?Het lezen en navolgen van de voorschriften op de verpakking.10 Hoe constateer je thuis dat een product niet meer bruikbaar is?Je kijkt naar de t.h.t.-datum op het etiket. Verder beoordeel je de kleur, geur, smaak, hoe ziethet eruit, hoe voelt het aan?© ThiemeMeulenhoff 81


6 Helpen <strong>bij</strong> de uitscheidingHulp bieden <strong>bij</strong> de toiletgang• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: TIJDENS DE NACHTDIENST1 Waarop zou jouw observatie mogelijk kunnen wijzen?Je observatie zou kunnen wijzen op melaena, een bloeding hoog in het spijsverteringskanaal.2 Wat doe je als je dit opmerkt?Je rapporteert het aan de verantwoordelijk zorgverlener en noteert het in het zorgdossier. Jebewaart de ontlasting, zodat een arts ernaar kan kijken.PRAKTIJK: MARLIES HEEFT RODE BILLETJES1 Op welke manier kan Eline dit probleem het beste aanpakken?Eline kan kijken of er zalf ligt <strong>bij</strong> de babyspulletjes. Als er geschikte zalf tegen luieruitslag ligt,kan ze die op de billetjes smeren. Vervolgens kan ze met mevrouw Roelofs overleggen, envragen hoe ze gewend is hiermee om te gaan. Eline kan mevrouw Roelofs vertellen hoe zeheeft gehandeld. Eventueel kan ze wat aanvullende adviezen geven, zoals in de theoriebeschreven.PRAKTIJK: OP DE POSTOEL1 Beschrijf de aandachtspunten die je inventariseert als je mevrouw Heijgraaf naar het toilethelpt.Aandachtspunten om mevrouw Heijgraaf naar het toilet te helpen:• zo snel mogelijk reageren als ze belt dat ze naar toilet moet;• de passieve lift en de postoel gebruiken;• mevrouw Heijgraaf helpen om op de juiste manier in de passieve lift te gaan staan;• de kleding van mevrouw Heijgraaf omhoog doen, zodat deze niet nat kan worden;• haar laten plaatsnemen op de postoel;• mevrouw een bel geven en afspreken wanneer ze zal waarschuwen;• zo snel mogelijk reageren als mevrouw belt dat ze klaar is;• mevrouw helpen om te gaan staan, waar<strong>bij</strong> je oppast met haar kleding;• de billen en/of vulva schoonmaken en drogen;• haar kleding weer in orde brengen.2 Op welke manier kun je zorgen voor privacy?Je zorgt voor privacy door de kleding wat naar beneden te doen of haar onderlichaam op eenandere manier te bedekken. Je kunt hiervoor <strong>bij</strong>voorbeeld een handdoek gebruiken. Verderkun je een kamerscherm plaatsen, zodat mevrouw Heijgraaf niet meteen gezien wordt dooriemand die binnenkomt. Je kunt de deur van de kamer achter je sluiten. Als ze gedefeceerdheeft, ventileer je de kamer.© ThiemeMeulenhoff 83


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>PRAKTIJK: 'O, MARIANNE, IK VIND DIT ZO ERG'1 Hoe zou je reageren als jij Marianne was?Je kunt hierover discussiëren in de groep. In de discussie zullen vooral de eigen waarden ennormen naar voren komen.2 Beschrijf waar je op let als je mevrouw Ortíz op de po helpt. Beschrijf hier<strong>bij</strong> ook hoe je ervoorzorgt dat een zorgvrager het gevoel van eigenwaarde kan behouden.Waar je op moet letten:• je helpt mevrouw Ortíz wanneer zij erom vraagt;• je overlegt of je haar alleen zult laten en hoe ze je zal waarschuwen als ze klaar is;• vraag of ze <strong>bij</strong>zondere wensen heeft;• je sluit deuren of gordijnen in overleg;• geef haar de benodigde tijd voor het urineren of defeceren;• geef haar de gelegenheid om de handen te wassen en was je eigen handen;• gebruik hulpmiddelen, zoals een tillift, wanneer het te zwaar wordt voor jou of mevrouwOrtíz;• evalueer regelmatig of de zorg naar wens is.Als mevrouw Ortíz zelf de regie kan voeren over haar zorgproces, verhoogt dit haar gevoelvoor eigenwaarde. Je kunt zoeken naar alternatieven. Als mevrouw Ortíz het wil, geef haardan de gelegenheid om haar gevoelens te tonen.KENNISOPDRACHT1 Noem vijf observatiepunten <strong>bij</strong> urine en vijf observatiepunten <strong>bij</strong> ontlasting.Vijf observatiepunten <strong>bij</strong> urine:• frequentie;• hoeveelheid;• kleur;• helderheid;• geur.Vijf observatiepunten <strong>bij</strong> ontlasting:• frequentie;• hoeveelheid;• kleur;• samenstelling;• geur.2 Hoe zie je het verschil tussen melaena en bloed <strong>bij</strong> de ontlasting ten gevolge van een bloedendeaambei?Melaena is zwart en glimmend. Dit duidt meestal op een bloeding hoog in hetspijsverteringskanaal. Bloed <strong>bij</strong> de ontlasting door een bloedende aambei is helderrood vankleur.3 Waarom moet je het potje dat urine bevat voor onderzoek op bacteriën in de koelkast bewaren?Je bewaart het in de koelkast om te voorkomen dat de bacteriën zich te snel vermenigvuldigen.84© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de uitscheidingHulp bieden <strong>bij</strong> de toiletgang4 Op welke manier kun je luieruitslag verhelpen?Je geeft een baby regelmatig een schone luier en verschoont na ontlasting meteen. Je verzorgtde huid met een dun laagje zalf. Je gebruikt geen wasverzachter <strong>bij</strong> katoenen luiers. Gebruikook geen plastic broek, maar kleding van natuurlijke materialen, zoals katoen.5 Wat doe je als je <strong>bij</strong> een kind opmerkt dat het veel krabt rond de anus en bovendien hangerigen lusteloos is?Je observeert de ontlasting om te kijken of het kind besmet is met aarsmaden.6 Noem de aandachtspunten die je inventariseert als je een zorgvrager met evenwichtsproblemennaar het toilet helpt.Het is belangrijk om eerst samen met de zorgvrager vast te stellen wat hij zelf nog kan enwaar hij hulp <strong>bij</strong> nodig heeft. Ook probeer je met hulpmiddelen de zelfstandigheid van dezorgvrager zo lang mogelijk in stand te houden. Als een zorgvrager erg duizelig is, kun je hemmet de rolstoel van en naar het toilet vervoeren.7 Noem twee redenen om een zorgvrager naar het toilet te helpen in plaats van een po te geven.Je kunt een zorgvrager beter naar het toilet helpen voor het behoud van het gevoel vaneigenwaarde en om problemen <strong>bij</strong> het urineren en defeceren te voorkomen.8 Welk hulpmiddel gebruik je als je een zorgvrager met een pijnlijke rug op bed helpt met deuitscheiding?Je kunt een schuitje gebruiken. Je schuift deze tussen de benen door onder de billen. Hier<strong>bij</strong>hoeft de vrouwelijke zorgvrager niet op te wippen of te draaien.9 Beschrijf hoe de ontlasting van een pasgeborene er normaal uitziet.De ontlasting van een pasgeborene is zwart en plakkerig (meconium).10 Hoe kun je voorkomen dat de ontlasting van een pasgeborene aan de billetjes blijft plakken?Om te voorkomen dat de ontlasting blijft plakken, breng je zalf aan op de billetjes.© ThiemeMeulenhoff 85


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Blaastraining• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: ANNE HEEFT EEN NATTE BROEK1 Wat vind je van de reactie van meneer Blaakman?Studenten moeten nadenken over gevolgen van straffen <strong>bij</strong> zindelijkheidstraining. MeneerBlaakman houdt in zijn reactie overduidelijk rekening met de situatie waarin Anne verkeert.PRAKTIJK: MARTIJN HEEFT ER GEEN ZIN IN1 Hoe reageer je op Martijns opmerking?Je gaat in op de opmerking van Martijn. Je bespreekt het probleem met hem. Als hij eraantoe is, kijk je samen naar mogelijke oplossingen. Je kunt in overleg met Martijn zijn moederof vader er<strong>bij</strong> betrekken.KENNISOPDRACHT1 Benoem de signalen waaraan je kunt merken dat een kind eraan toe is om zindelijk te worden.Signalen zijn: het kind raakt geïnteresseerd in plassen en poepen en geeft aan dat de luiernat is of dat het gepoept heeft.2 Beschrijf de stappen die je neemt <strong>bij</strong> de zindelijkheidstraining van een peuter van drie jaar.Je laat de peuter kennismaken met het potje, je leert hem om aan te voelen dat er urineaankomt. Je kunt eventueel de luier uittrekken. Je zet de peuter regelmatig op een potje, entraint hem om zijn plas langer op te houden.3 Wat betekent het ‘opnemen’ van een kind en wat is de bedoeling daarvan?‘Opnemen’ is een kind 's nachts wakker maken en op het potje of toilet zetten. Ouders kunnendit doen voordat ze gaan slapen. De bedoeling hiervan is dat je het kind leert om droog denacht door te komen.4 Noem drie mogelijke oorzaken van bedplassen.Mogelijke oorzaken: aanleg in de familie, lichamelijke oorzaken, het kind heeft nog niet geleerdom zich 's nachts bewust te worden van de aandrang om te plassen.5 Wat is volgens jou de juiste benadering als een kind van zes 's nachts in bed plast?Rustig afwachten en belonen als het kind 's nachts droog is gebleven, je kunt eventueelopnemen.6 Wat is volgens jou de juiste benadering wanneer een kind van tien 's nachts in bed plast?Je kunt samen met het kind het probleem bespreken, en in overleg met huisarts of schoolartszoeken naar een oplossing.7 Noem een aantal redenen om <strong>bij</strong> een verstandelijk beperkte zorgvrager niet voorzindelijkheidstraining te kiezen.Redenen zijn: onvoldoende verstandelijke vermogens om de relatie te leggen tussen plassenen nat worden van de kleding, niet goed kunnen zitten of een onvoldoende werking van de86© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de uitscheidingBlaastrainingsluitspieren. Verder is het mogelijk dat het kind niet goed contact kan leggen met de oudersen verzorgers, of dat er op dat moment andere aandachtspunten in de opvoeding zijn.8 Wat is het verschil tussen zindelijkheidstraining <strong>bij</strong> gezonde peuters en zindelijkheidstraining<strong>bij</strong> verstandelijk beperkte zorgvragers?Het tempo ligt <strong>bij</strong> verstandelijk gehandicapte peuters veel lager en de benadering moet nogveel meer consequent zijn.9 Benoem drie vormen van blaastraining <strong>bij</strong> volwassenen.Drie vormen van blaastraining <strong>bij</strong> volwassenen: het oefenen van de bekkenbodemspieren,regelmatig naar het toilet brengen, ritmisch kloppen op de blaas.10 Wat is een reden om te stoppen met blaastraining voor dementerende zorgvragers?Als de zorgvrager steeds minder vaak op het toilet plast en geen besef meer heeft vanincontinentie, is de voortzetting van blaastraining niet zinvol.© ThiemeMeulenhoff 87


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Incontinentie• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: EEN ZWARE BEVALLING1 Welke vorm van incontinentie heeft Nikki? Motiveer je antwoord.Stressincontinentie, Nikki verliest alleen <strong>bij</strong> inspanning urine. Dat de incontinentie is ontstaanna de geboorte van haar kind, bevestigt dit feit.2 Welke problemen heeft zij door haar incontinentie?Psychische problemen, ze vindt het vreselijk dat dit haar overkomt.Daarnaast heeft ze sociale problemen, ze geeft aan dat ze door de baby toch al moeilijkervan huis kan gaan, dit maakt het nog moeilijker.3 Welke adviezen kun jij haar geven?Ze kan weer bekkenbodemspieroefeningen gaan doen die ze met zwangerschapsgym heeftgeleerd.Verder adviseer je haar om goed incontinentiemateriaal te gebruiken. Dit is verkrijgbaar<strong>bij</strong> de apotheek.Ten slotte verwijs je haar door naar de huisarts, omdat er ook mogelijk andereoorzaken zijn.PRAKTIJK: ONZINDELIJK OP JE OUDE DAG1 Welke vragen stel je mevrouw Kaminski om meer te weten te komen over haar incontinentie?Je vraagt haar hoe lang ze er al last van heeft, wanneer ze er precies last van heeft gekregen,hoeveel urine ze verliest. Verder vraag je of ze al <strong>bij</strong> de huisarts is geweest en hoe ze deincontinentie ervaart.2 Welke adviezen geef je haar?Je geeft haar het advies om contact op te nemen met de huisarts. Deze kan een diagnosestellen over de oorzaak en het soort incontinentie. Afhankelijk daarvan zoek je samen naargoed incontinentiemateriaal. Hiervoor kan ze terecht <strong>bij</strong> de apotheek of <strong>bij</strong> iemand van dethuiszorg die erin gespecialiseerd is.KENNISOPDRACHT1 Noem vijf vormen van incontinentie en de kenmerken hiervan.Vijf vormen van incontinentie en de kenmerken ervan:• stressincontinentie, <strong>bij</strong> een inspanning kan een zorgvrager de controle over de sluitspierenverliezen;• urge-incontinentie, een zorgvrager voelt de aandrang om te urineren, waar<strong>bij</strong> de urinetegelijkertijd komt;• druppelincontinentie, een zorgvrager verliest druppeltjes urine;• overloopblaas, de urine blijft in de blaas maar de zorgvrager verliest telkens kleinehoeveelheden urine;• fecesincontinentie, een zorgvrager verliest ontlasting, <strong>bij</strong>voorbeeld door beschadiging vande sluitspier.2 Wanneer gebruik je een eendelig incontinentiesysteem en wanneer een tweedelig systeem?88© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de uitscheidingIncontinentieEen tweedelig systeem is eenvoudiger te verschonen. Een eendelig systeem is vaak watgroter, dus meer geschikt voor zwaardere incontinentie. Verder is het sterk afhankelijk van devoorkeur van de zorgvrager.3 Waarom is maandverband niet geschikt als incontinentiemateriaal?Urine of feces is een ander soort vocht dan menstruatievocht. Het absorberende materiaal isdaarop aangepast.4 Wat adviseer je een zorgvrager <strong>bij</strong> stressincontinentie?Bekkenbodemspieren oefenen, passend incontinentiemateriaal gebruiken, contact opnemenmet de huisarts, zo nodig om een doorverwijzing vragen naar een gespecialiseerdefysiotherapeut.5 Wat adviseer je een zorgvrager <strong>bij</strong> aandrangincontinentie?Blaastraining, passend incontinentiemateriaal gebruiken, contact opnemen met de huisartsom te kijken naar de oorzaak en mogelijke behandeling.6 Hoe kun je <strong>bij</strong> een dementerende zorgvrager zo lang mogelijk voorkomen dat hij incontinentwordt?Je kunt de route naar het toilet bewegwijzeren, hem regelmatig naar het toilet brengen,eventueel uit voorzorg incontinentiemateriaal laten gebruiken.7 Waarom is het belangrijk om een zorgvrager met incontinentie door te verwijzen naar de(huis)arts?Omdat de huisarts de oorzaak van de incontinentie kan vaststellen en kan kijken of en welkebehandeling mogelijk is. De huisarts kan ook doorverwijzen naar een specialist en/of eenrecept schrijven voor incontinentiemateriaal.8 Wanneer verwissel je incontinentiemateriaal?Als er een vochtindicator is, geeft deze op het systeem aan dat het systeem verzadigd is. Bijdoorlopend urineverlies is vijf maal verschonen per dag aan te bevelen. Bij licht urineverliesis tweemaal per dag verschonen voldoende. Je verschoont altijd na verlies van ontlasting, inverband met de geur en mogelijke huidproblemen.9 Waarom is hygiëne belangrijk <strong>bij</strong> incontinentie?Hygiëne is belangrijk om een vervelende geur en huidproblemen te voorkomen.10 Op welke manier kun je door een goede verzorging en begeleiding problemen door incontinentievoorkomen?Door een goede verzorging voorkom je huiddefecten. Bij een goede verzorging zijn deaandachtspunten: verzorg de huid met een lichte zalf, verschoon het incontinentiemateriaalregelmatig, gebruik het goede materiaal op de goede manier, bescherm het bed als dat nodigis. Door een goede begeleiding voorkom je dat de zorgvrager geïsoleerd raakt of zichzelf nietgoed verzorgt. Je geeft informatie, verwijst eventueel door, je stimuleert de zorgvrager omsociale contacten te blijven onderhouden, je toont respect en begrip, dus een goedeberoepshouding.© ThiemeMeulenhoff 89


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Een zorgvrager met eenverblijfskatheter verzorgen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: DE MANTELZORG INSCHAKELEN?1 Welke maatregelen neem je om te voorkomen dat meneer Van Loon een urineweginfectiekrijgt?Je zorgt ervoor dat de katheterzak lager hangt dan de blaas, je draagt handschoenen, je raakthet uiteinde van de katheterzak en de katheter niet aan en je adviseert de zorgvrager om goedte drinken.2 Op welke manier kan Lidia mevrouw Van Loon leren om het katheterzakje te verwisselen?Lidia kan mevrouw Van Loon eerst laten kijken. Ze kan informatie geven, ingaan op de vragendie mevrouw Van Loon heeft over de katheter. Ze kan praten over de gevoelens van mevrouwVan Loon over – het verzorgen van – de katheter. Vervolgens kan Lidia de verzorging van dekatheter voordoen, waar<strong>bij</strong> ze de vragen weer beantwoordt. Daarna kan ze mevrouw VanLoon vragen het helemaal zelf te doen, onder begeleiding. Ten slotte kan mevrouw Van Loonhet voortaan alleen doen. Lidia kan dan voorstellen om op een later moment terug te komenom te vragen hoe het gaat.KENNISOPDRACHT1 Is deze uitleg aan een zorgvrager die een katheter krijgt correct? ‘Door het slangetje in deblaas loopt de urine vanzelf af. Daar hoeft u niets meer voor te doen.’Het is niet correct, omdat niet alles vanzelf gaat. De urine moet opgevangen worden en dekatheterzak moet regelmatig verschoond worden. Het is natuurlijk wel zo dat de zorgvragergeen extra handeling hoeft te doen om te plassen.2 Beschrijf het verschil tussen een verblijfskatheter en een eenmalige katheter.Een eenmalige katheter bestaat uit een lumen, een hol buisje waardoor de urine uit de blaaskan lopen, dat direct na het katheteriseren wordt verwijderd. Een verblijfskatheter bevat tweelumen, door het tweede lumen wordt de ballon opgeblazen, waardoor de katheter in de blaasblijft zitten.3 Noem drie negatieve gevolgen van een blaaskatheter.Drie negatieve gevolgen van een blaaskatheter: een verhoogde kans op infectie, blaaskrampen,schaamtegevoel.4 Waarom is hygiëne belangrijk als een zorgvrager een verblijfskatheter heeft?Hygiëne is van belang om urineweginfecties te voorkomen.5 Waaruit bestaat de hygiënische verzorging <strong>bij</strong> een blaaskatheter?Hygiënische verzorging bestaat uit: het wassen van het onderlichaam en de handen, het legenen tijdig verwisselen van het katheterzakje, het rijden van de katheter voorkomen, de zorgvragergoed informeren.90© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de uitscheidingEen zorgvrager met een verblijfskatheter verzorgen6 Noem drie maatregelen om een urineweginfectie <strong>bij</strong> een zorgvrager met een blaaskatheter tevoorkomen.Maatregelen om een urineweginfectie te voorkomen: hygiënisch werken, het rijden van dekatheter voorkomen, de zorgvrager stimuleren om voldoende te drinken, het opvangmateriaallager hangen dan de blaas, het katheterzakje op tijd legen.7 Noem een aantal acties die je kunt ondernemen om schaamtegevoel <strong>bij</strong> een zorgvrager meteen katheter te voorkomen.Acties die je kunt ondernemen zijn: zorgen voor genoeg privacy, het opvangmateriaal discreetaanbrengen, openstaan voor en ingaan op de gevoelens van de zorgvrager, de zorgvrager(en eventueel de mantelzorg) betrekken <strong>bij</strong> de verzorging van de katheter.8 Wat doe je als blijkt dat de urine uit de blaas niet goed doorloopt via de katheter?Je waarschuwt een deskundige.9 Waarom let je erop of een katheterzak laag genoeg hangt?Als de katheterzak niet laag genoeg hangt, kan de urine niet goed uit de blaas lopen. Hierdooris de kans op een lekkage of een infectie groter.10 Beschrijf hoe je door de keuze van het juiste opvangmateriaal de zorgvrager meer mobiel kunthouden?Je houdt rekening met de mogelijkheden en wensen van de zorgvrager. Als verzorgende streefje ernaar de zorgvrager zoveel mogelijk mobiel en onafhankelijk te laten zijn. Als een zorgvragerkan kiezen voor dagelijks een paar maal per dag eenmalig katheteriseren, hoeft hij nietdoorlopend rekening te houden met de katheter. Dit zorgt ervoor dat hij meer bewegingsvrijheidheeft.© ThiemeMeulenhoff 91


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>De uitscheiding bevorderen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: IK MOET, MAAR HET LUKT NIET1 Wat zou de reden kunnen zijn dat mevrouw Verbeek niet kan plassen?De reden kan zijn dat mevrouw Verbeek op een vreemde plaats (in bed) en in een onnatuurlijkehouding (halfzittend op de po) moet plassen.2 Wat kan Narjiss doen om mevrouw Verbeek te helpen?Narjiss kan samen met mevrouw Verbeek overleggen of ze op de po wil plassen. Als ze datwil, kan ze mevrouw Verbeek helpen door haar wat rechter op de po te plaatsen. Narjiss kanook voorstellen om een postoel te gebruiken. Om de uitscheiding te bevorderen, kan ze eenkraan laten lopen en zorgen voor voldoende privacy. Dat betekent dat ze mevrouw Verbeekgoed toedekt en de deur van het appartement sluit. Vervolgens kan ze met mevrouw Verbeekafspreken hoe zij zal aangeven dat ze klaar is. Narjiss kan ervoor zorgen dat de po niet tewarm of te koud is. Ten slotte rapporteert ze aan de verantwoordelijk verzorgende dat heturineren problemen oplevert.PRAKTIJK: OBSTIPATIE NA DE BEVALLING1 Waarom heeft Stephanie waarschijnlijk nog geen ontlasting gehad?Er zijn verschillende redenen waarom de ontlasting uit kan blijven. In de eerste plaats omdatStephanie minder dan normaal beweegt. Omdat ze borstvoeding geeft, gaat een deel vanhaar vocht naar de baby. Als ze hier<strong>bij</strong> niet genoeg drinkt, kan ze last van obstipatie krijgen.Ze heeft ijzertabletten gekregen vanwege het bloedverlies tijdens de bevalling. Een <strong>bij</strong>werkingdaarvan is obstipatie. Bovendien zal het persen pijnlijk zijn omdat ze ingeknipt is.2 Welke adviezen kun je haar geven om de obstipatieklachten te verminderen?Je geeft haar het advies om goed te drinken en vezelrijke voeding te gebruiken. Als ze aandrangvoelt, moet ze naar het toilet gaan en er de tijd voor nemen. Stephanie kan eventueel lichtlaxerende voedingsmiddelen gaan gebruiken, zoals pruimen, Roosvicee Laxo, een kop koffieof een glas water op de nuchtere maag. Je kunt met de verloskundige overleggen over watverder mogelijk is.PRAKTIJK: LING HEEFT DIARREE1 Wat kan een mogelijke oorzaak zijn van de diarree?Een virus of een bacterie kan de oorzaak zijn van de diarree. Omdat de ziekte snel verloopt,is het waarschijnlijk geen allergie, dat gaat langzamer.2 Wat kan Cindy het beste doen?Cindy kan het beste contact opnemen met de vader van Ling, omdat hij verantwoordelijk is.Ze kan hem adviseren om de huisarts te raadplegen. Ling is nog erg jong, dus het is belangrijkom snel te reageren. Ondertussen moet Cindy Ling regelmatig te drinken geven, ook al zijnhet maar kleine beetjes of spuugt ze het uit.92© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de uitscheidingDe uitscheiding bevorderenKENNISOPDRACHT1 Noem vier redenen waarom iemand niet kan plassen.Vier redenen voor problemen <strong>bij</strong> het uitscheiden van urine zijn: psychische oorzaken, (zoalsmoeite hebben om in een vreemde omgeving of vreemde situatie te plassen), eenprostaatvergroting, na de bevalling en neurologische aandoeningen.2 Waarom is het belangrijk om goed te drinken als je niet kunt plassen?Als je blijft drinken, wordt de aandrang uiteindelijk zo groot dat het wel lukt. Dit geldt met nameals de problemen van psychische aard zijn.3 Waarom adviseer je mannen met een prostaatvergroting om staande te plassen?Het is voor mannen de meest natuurlijke houding. Bovendien helpt de zwaartekracht dan eenbeetje.4 Waarom hebben bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen vaker last van obstipatie?Zorgvragers in verpleeg- en verzorgingshuizen bewegen meestal weinig of minder. Verderdrinken ze vaak niet zo goed en is hun voedingspatroon veranderd, de voeding bevat mindervezels. De privacy die zorgvragers in een verpleeg- of verzorgingshuis hebben, is beduidendminder dan thuis. Ook gebruiken oudere en zieke zorgvragers veel medicijnen, dus de kansdat ze iets gebruiken dat obstipatie bevordert, is groot.5 Welk advies kun je geven aan een zorgvrager die in een rolstoel zit, veel medicijnen gebruikten obstipatieklachten heeft?Je adviseert deze zorgvrager om goed te drinken en vezelrijke voeding te gebruiken. Bijaandrang moet hij zo snel mogelijk naar het toilet gaan en de tijd nemen voor de toiletgang.Je adviseert om geweekte pruimen te eten en een glas water of koffie op de nuchtere maagte drinken. Als dit alles niet werkt, ga je met de arts overleggen over geschikte laxantia.6 Noem vijf oorzaken van diarree.Vijf oorzaken van diarree: virussen of bacteriën, spanningen en emoties, sterk laxerendevoeding, overgevoeligheid, een teveel aan suikerhoudende voedingsmiddelen (<strong>bij</strong> peuters).7 Welke maatregelen kun je nemen als een 87-jarige vrouw diarree heeft?Extra drinken aanbieden, goede hygiëne en eventueel beschermende zalf gebruiken voor destuit. Verder de zorgvrager de handen laten wassen na de toiletgang, zelf handschoenenaantrekken en de handen wassen na de verzorging. Ten slotte contact opnemen met de artsals de diarree waterdun is en langer dan 24 uur aanhoudt.8 Met welke natuurlijke middelen kun je obstipatie verminderen?Met voldoende bewegen, voldoende drinken en voldoende voedingsvezels kun jeobstipatieklachten verminderen. Verder adviseer je om op tijd naar het toilet te gaan en tijd tenemen voor de toiletgang. Ten slotte raad je geweekte pruimen en koffie of een glas water opde nuchtere maag aan. Het gaat dus om niet-medicinale middelen.9 Waarom moet een zorgvrager op de linkerzijde liggen <strong>bij</strong> het inbrengen van een klyx?Als de zorgvrager op zijn linkerzijde ligt, kan deze de klyx langer inhouden. Dit komt door deanatomie van de darmen.10 Moet een zetpil met de spitse kant of met de stompe kant naar voren worden ingebracht?© ThiemeMeulenhoff 93


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Het maakt geen verschil hoe je een zetpil inbrengt. Er zijn verschillende theorieën over eerstde spitse of eerst de stompe kant, maar het heeft allebei zijn voor- en nadelen.94© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de uitscheidingHulp bieden <strong>bij</strong> het opgeven van sputumHulp bieden <strong>bij</strong> het opgeven vansputum• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: DE REK IS ERUIT1 Wat vind je van de reactie van Mirella?Eigen mening, het is natuurlijk wel van belang dat een student deze situaties kan hanteren.Het is misschien begrijpelijk dat Mirella schrikt, maar als verzorgende krijg je hiermee te makenen moet je ermee om leren gaan.2 Hoe zou Mirella het beste kunnen reageren als ze weer terugkomt?Mirella is meneer Huis in 't Veld ten minste een korte verklaring schuldig dat ze ineensweggevlucht is. Verder kan ze samen met haar begeleider kijken hoe ze kan leren om betermet dit soort situaties om te gaan.PRAKTIJK: 'MAAK HET HAAR MAAR ZO COMFORTABEL MOGELIJK'1 Waarom neemt de benauwdheid toe als mevrouw Alberto onderuitzakt?Als mevrouw Alberto onderuitzakt, is er minder ruimte in de longen om goed door te ademenen kan ze minder goed ophoesten.2 Wat kun je doen om haar te helpen <strong>bij</strong> het opgeven van sputum?Je kijkt of mevrouw Alberto het sputum in een pot kan opgeven. Als dat niet gaat, installeer jehaar in een goede houding in bed, zo mogelijk half rechtop zittend. Verder maak je regelmatighaar mond schoon en fris je haar gezicht op.Ten slotte kun je met de fysiotherapeut overleggenof en welke extra ondersteuning mogelijk is, of je overlegt met de arts of de toediening vanmedicatie mogelijk is.KENNISOPDRACHT1 Noem vijf observatiepunten <strong>bij</strong> sputum.Vijf observatiepunten <strong>bij</strong> het opgeven van sputum: frequentie, hoeveelheid, kleur, samenstellingen geur.2 Geef <strong>bij</strong> elk observatiepunt aan wat je kunt observeren.Je observeert <strong>bij</strong> frequentie of de zorgvrager vooral 's ochtends last heeft van sputum, de heledag door of <strong>bij</strong> activiteiten.Verder kijk je naar de hoeveelheid, dus of het weinig of veel sputumis en naar de kleur. Kleuren variëren vangebroken wit en geel tot groen, roze, bruin of rood. Je let op de samenstelling: taai, schuimend,met bloed<strong>bij</strong>menging of dun. Ten slotte observeer je de geur. Je stelt vast of het sputumgeurloos is, of een doordringende geur heeft van rottend weefsel.3 Waarom wordt sputum voor onderzoek meestal opgevangen als de zorgvrager nuchter is?Als een zorgvrager nuchter is, zitten er zo min mogelijk voedselresten in het sputum.4 Welke informatie kun je een zorgvrager geven die last heeft van sputum?© ThiemeMeulenhoff 95


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Je adviseert de zorgvrager om het sputum goed op te hoesten, er hygiënisch mee om te gaan,je geeft tips over het gebruik van sputumpotten, tissues of zakdoekjes, en hoe om te gaanmet reacties van de omgeving.5 Waarom wordt er steeds meer gebruikgemaakt van wegwerpsputumpotten?Wegwerpsputumpotten zijn hygiënischer (maar wel duurder).6 Beschrijf hoe je een zorgvrager kunt helpen als hij moeite heeft om sputum op te hoesten.Je helpt een zorgvrager door hem in de juiste houding te plaatsen (goed rechtop, met dearmen gesteund). Je kunt eventueel met de handen of de handdoek de borstkastsamendrukken, overleggen met fysiotherapeut, overleggen met de arts over het gebruik vanmedicatie.7 Waarom ga je naast een zorgvrager staan als hij probeert sputum op te hoesten?Je doet dit uit hygiënisch oogpunt. Als je naast een zorgvrager staat, voorkom je dat je sputumof druppeltjes sputum in je gezicht krijgt. Sputum bevat namelijk altijd bacteriën.8 Welke andere discipline kan advies geven over maatregelen om het opgeven van sputum tevergemakkelijken?De andere discipline die advies kan geven over maatregelen om het opgeven van sputum tevergemakkelijken, is fysiotherapie.9 Beschrijf hoe je een ernstig zieke, zwakke zorgvrager kunt ondersteunen die moeite heeft omsputum op te hoesten.Je ondersteunt hem goed, <strong>bij</strong>voorbeeld met behulp van de kussens in bed. Als het nodig is,leg je het hoofd zó dat het sputum uit de mond kan lopen. Je kunt overleggen met eenfysiotherapeut en/of arts. Je maakt de mond regelmatig schoon en verfrist het gezicht.10 Waarom moet je handschoenen dragen als je sputum uit de mond verwijdert met een gaasje?Uit hygiënisch oogpunt, omdat sputum meestal bacteriën bevat.96© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de uitscheidingHulp bieden <strong>bij</strong> het brakenHulp bieden <strong>bij</strong> het braken• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: HERSENSCHUDDING1 Wat kun je doen om meneer Wilson te helpen <strong>bij</strong> de misselijkheid? Welke maatregelen neemje voor het geval dat hij moet braken?Je helpt hem op de rand van het bed of ondersteunt hem goed met kussens. Je geeft hemeen bekkentje of kom <strong>bij</strong> de hand of binnen handbereik. Je blijft <strong>bij</strong> hem en als het nodig is,ondersteun je zijn hoofd. Als meneer Wilson weer rustig is, kun je hem helpen met opfrissen.Je laat een bekkentje of kom binnen handbereik staan, en geeft hem een bel zodat hij kanwaarschuwen.KENNISOPDRACHT1 Wat kun je observeren aan de manier waarop iemand braakt?Je kunt verschillende manieren van braken observeren: golvend, projectielbraken of eenmondje vol braken.2 Bij welke manier van braken waarschuw je zo snel mogelijk een arts?Bij projectielbraken waarschuw je zo snel mogelijk een arts.3 Wat kun je observeren aan braaksel?Je kunt observeren aan braaksel: het tijdstip waarop gebraakt wordt, de geur van het braaksel,de kleur, de hoeveelheid en de samenstelling van het braaksel.4 Bij welke observaties van braaksel waarschuw je zo snel mogelijk een arts?Als je donkerbruin braaksel observeert dat naar ontlasting ruikt, of donkerrood tot zwart braakselmet bloed<strong>bij</strong>menging, waarschuw je een arts.5 Een zorgvrager met griep is te ziek om uit bed te komen. Welke maatregelen neem je als dezorgvrager je vertelt dat hij misselijk is?Je geeft een bekkentje of kom <strong>bij</strong> de hand, je beschermt het bed en de kleding en je geeft eenbel binnen handbereik zodat de zorgvrager kan waarschuwen als hij hulp nodig heeft. Als hetnodig is, blijf je <strong>bij</strong> de zorgvrager.6 Een zorgvrager ligt op bed. Wat doe je als je ziet dat hij aan het braken is?Je let erop dat de zorgvrager in een goede houding ligt, zodat het braaksel niet in de longenkan komen. Je helpt hem in een veilige houding, het liefst zittend, voorovergebogen. Je pakteen bekkentje of kom en helpt om het braaksel op te vangen. Je beschermt de kleding en hetbeddengoed. Ten slotte help je de zorgvrager met verschonen en opfrissen.7 Welke complicaties kunnen optreden <strong>bij</strong> iemand die langdurig en veel braakt?Als je langdurig en veel braakt, loop je het gevaar om uit te drogen. Vooral <strong>bij</strong> ouderen enbaby's moet je daarom alert zijn.8 Waarom zet je een baby in halfzittende houding als hij na de voeding kleine beetjes voedingteruggeeft?© ThiemeMeulenhoff 97


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Als je een baby in halfzittende houding plaatst, helpt de zwaartekracht om de voeding in demaag te houden.9 Welk advies geef je een zwangere vrouw geven als ze last heeft van ochtendmisselijkheid?Je geeft het advies om na het wakker worden snel wat te eten.Verder raad je aan om regelmatigkleine hoeveelheden te eten.10 Hoe kun je een zorgvrager geruststellen als hij gebraakt heeft en het bed is vies geworden?Je verschoont het bed en laat merken dat je het vervelend vindt voor de zorgvrager, niet voorjezelf. Je toont respect en medeleven, handelt als een professioneel verzorgende.98© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de uitscheidingHulp bieden <strong>bij</strong> de menstruatieHulp bieden <strong>bij</strong> de menstruatie• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: VERA1 Welke informatie verzamel je voordat je Vera helpt <strong>bij</strong> de menstruatie?De informatie die je vooraf verzamelt:• Welke hulp krijgt Vera als ze menstrueert?• Welk materiaal gebruikt ze?• Gebruikt ze pijnbestrijding?• Heeft Vera last van stemmingswisselingen?• Zijn er nog <strong>bij</strong>zondere aandachtspunten?2 Beschrijf de hulp die je Vera geeft <strong>bij</strong> de menstruatie.De hulp die je Vera geeft, bestaat uit het zorgen voor privacy, zo nodig pijnbestrijding geven,met handschoenen het verband of de tampon verwisselen, regelmatig haar schaamstreekwassen.3 Hoe zou je het vinden om Vera met de menstruatie te helpen?Eigen mening van de student. Als verzorgende in opleiding moet je er wel voor openstaan omnieuwe dingen te leren, ook al heb je er misschien je twijfels over. Een professioneleverzorgende voert deze zorg uit op een respectvolle, hygiënische manier.KENNISOPDRACHT1 Mevrouw Van Wilgenburg is ruim een week geleden ongesteld geweest. Ze heeft wat helderevaginale afscheiding. Is dit normaal of afwijkend? Licht je antwoord toe.De afscheiding van mevrouw Van Wilgenburg is normaal. Vaginale afscheiding komt voortijdens de ovulatie en is helder, geurloos en kleurloos.2 Een vriendin van je heeft last van bruinachtige vaginale afscheiding. Ze heeft ook last vanjeuk. Is dit normaal of afwijkend? Licht je antwoord toe.De afscheiding van je vriendin is afwijkend. Normale vaginale afscheiding is kleurloos en nietbruinachtig.3 Welk advies geef je mevrouw Van Wilgenburg en je vriendin?Mevrouw Van Wilgenburg hoeft zich geen zorgen te maken, de gewone hygiëne is voldoende.Je vriendin kan het beste contact opnemen met de huisarts omdat ze mogelijk een vaginaleinfectie heeft.4 Waarom draag je handschoenen als je een vrouw helpt <strong>bij</strong> de menstruatie?Je draagt handschoenen omdat menstruatievocht bloed bevat en veel bacteriën. Als jehandschoenen draagt, voorkom je besmetting.5 Noem zeven aandachtspunten <strong>bij</strong> het helpen <strong>bij</strong> de menstruatie.Zeven aandachtspunten <strong>bij</strong> het helpen <strong>bij</strong> de menstruatie:• overleg met de zorgvrager welke hulp ze nodig heeft;© ThiemeMeulenhoff 99


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>• geef een paar keer per dag de gelegenheid om het maandverband of de tampon teverschonen;• geef een paar keer per dag de gelegenheid om de schaamstreek te wassen;• gebruik handschoenen;• geef pijnstillers als de zorgvrager erom vraagt;• houd rekening met een andere stemming;• houd rekening met schaamtegevoelens.6 Wat is een reden om pijnstillers te geven <strong>bij</strong> de menstruatie?Een reden om pijnstillers te geven is dat de zorgvrager aangeeft dat zij er behoefte aan heeft.7 Noem minimaal twee redenen waarom een vrouw de voorkeur kan geven aan maandverbandin plaats van tampons.Het kan gaan om een <strong>persoonlijke</strong> voorkeur, wondjes of irritaties aan de vagina, of hulp nodighebben <strong>bij</strong> het verschonen.8 Beschrijf hoe je rekening houdt met schaamtegevoelens als je een vrouw helpt <strong>bij</strong> demenstruatie.Je zorgt voor privacy en hebt een professionele houding waarin je begrip toont voor de vrouw.9 Noem acht aandachtspunten <strong>bij</strong> het helpen van de kraamvrouw <strong>bij</strong> het vloeien.Hiervoor hanteer je dezelfde aandachtspunten als <strong>bij</strong> vraag vijf. Daarnaast observeer je ookde kraamzuivering op hoeveelheid, kleur, samenstelling en geur.10 Shanice is gisteren bevallen. Ze vloeit veel. Wanneer is het raadzaam om te overleggen metde verloskundige?Je overlegt met een verloskundige als het verband vaker dan om de twee uur verwisseld moetworden, dus als de kraamvrouw een grote hoeveelheid kraamzuivering verliest.100© ThiemeMeulenhoff


Helpen <strong>bij</strong> de uitscheidingHulp bieden <strong>bij</strong> hevige transpiratieHulp bieden <strong>bij</strong> hevige transpiratie• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: ALLEEN NA HET DOUCHEN VOEL IK ME FRIS1 Welke problemen kan mevrouw Jansons ondervinden door de hevige transpiratie?Ze loopt de kans op uitdroging, smetten, decubitus, verkoudheid en sociaal isolement.2 Wat kun je doen om deze problemen zoveel mogelijk te verhelpen of voorkomen?Je kunt extra drinken aanbieden, regelmatig de huid inspecteren en zorgen voor een goedehuidverzorging. Verder kun je tocht voorkomen en de transpiratiegeur voorkomen door vakerte wassen en de kleding te verschonen. Je zorgt dan voor kleding die ademt en het vocht goedopneemt. Je kunt een goede deodorant (laten) gebruiken en met mevrouw Jansons overleggenhoe ze om kan gaan met eventuele reacties van de omgeving.KENNISOPDRACHT1 Jan-Jaap heeft in de tuin gewerkt. Het zweet staat op zijn voorhoofd en zijn shirt is drijfnat.Kevin komt thuis nadat hij een uur in een warme auto heeft gezeten. Hij plakt aan alle kanten.Jan-Jaap ruikt niet naar zweet, maar Kevin wel.Waarom ruikt Kevin wel naar zweet en Jan-Jaapniet?Sommige mensen hebben sneller last van een transpiratiegeur. Het kan zijn dat Jan-Jaap zichbeter heeft gewassen dan Kevin. Bij Kevin is het transpiratievocht in aanraking gekomen metbacteriën. Misschien heeft Kevin iets gegeten dat de geur van het transpiratievocht beïnvloedt.2 Waarom vindt de één het vies als iemand naar knoflook ruikt, en waarom vindt een ander datgeen probleem?Of iemand een geur vies vindt, heeft te maken met <strong>persoonlijke</strong> smaak of cultuur.3 Noem minimaal vier oorzaken van hevige transpiratie.Oorzaken van hevige transpiratie: een hoge omgevingstemperatuur, een inspanning, koortsof nervositeit, de overgang of de ziekte van Parkinson.4 Hoe help je een zorgvrager met hoge koorts die veel transpireert?Je helpt hem door extra drinken aan te bieden, een regelmatige huidinspectie en goedehuidverzorging. Verder voorkom je dat hij in een tochtige ruimte verblijft en voorkom je eentranspiratiegeur door hem vaker te wassen en schone kleding aan te bieden. Verder geef jeeen goede deodorant, en zorg je ervoor dat hij kleding draagt die ademt en het vocht goedopneemt.5 Noem vier mogelijke complicaties door hevige transpiratie.Vier mogelijke complicaties door hevige transpiratie: kans op uitdroging, smetten, decubitus,verkoudheid, sociaal isolement.6 Hoe kun je voorkomen dat een zorgvrager met hevige transpiratie in een isolement raakt?Je zorgt voor een goede hygiëne, deodorant of antitranspirant.7 Waarom heeft een zorgvrager die veel transpireert meer kans op decubitus en smetten?De huid wordt vochtig en kan gaan verweken.© ThiemeMeulenhoff 101


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>8 Wat is het effect van deodorant als iemand ruikt naar transpiratievocht?Deodorant neutraliseert met een parfum de transpiratiegeur.9 Waarom adviseer je iemand die veel transpireert om katoenen kleding te dragen?Katoenen kleding absorbeert transpiratievocht beter.10 Waarom zijn mensen die veel transpireren gevoeliger voor verkoudheid?Als je transpireert, kun je te snel afkoelen en verkouden worden.102© ThiemeMeulenhoff


7 Hulp bieden <strong>bij</strong>mobiliteitsproblemenEen zorgvrager helpen <strong>bij</strong> hetvoortbewegen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN1 Breng de mogelijkheden en beperkingen op het gebied van houding en beweging van meneerVan Santen in kaart.De beperkingen van meneer Van Santen zijn veroorzaakt door dementie. Hij heeft weiniglichaamsbesef meer, waardoor rechtop lopen en staan niet goed lukt. Verder heeft hij eenhersenbloeding gehad, met als gevolg een slecht functionerende lichaamshelft. Dit valt onderde categorie lichaamsplan.2 Benoem per beperking tot welke categorie deze stoornis behoort.Dementie valt onder de categorie lichaamsbesef, de hersenbloeding onder de categorielichaamsplan.PRAKTIJK: HULP MET EEN HULPMIDDEL1 Welke hulpmiddelen kun je voor meneer Rykland overwegen?Je kunt een rollator of looprekje voor het lopen, en een draaischijf om uit bed te komenoverwegen als hulpmiddelen voor meneer Rykland.PRAKTIJK: WANDELEN IN DE ZON1 Waar controleer je de rolstoel op voordat je vertrekt?Controlepunten voor de rolstoel zijn: de bandenspanning, de aanwezigheid van voetsteunen,de afstelling van de voetsteunen, controle van de remmen en controle of de handvattenvastzitten.2 Beschrijf hoe je onderweg met mevrouw Terlaan praat en waarom je dat doet.Vertel wat je doet, waar je bent en wat je gaat doen. Je houdt contact om haar een gevoelvan veiligheid te geven.3 Halverwege jullie tochtje ontmoeten jullie toevallig de zus van mevrouw Terlaan. Ook zij wilgraag een stukje rijden met mevrouw Terlaan. Maar ze heeft dit nog nooit gedaan. Noem drietips die je haar geeft waar ze onderweg op moet letten.Geef de zus van mevrouw Terlaan instructie hoe ze de stoep op en af moet rijden. De stoepop moet ze voorwaarts doen, de stoep af achterwaarts. Je zegt haar verder dat ze niet te snelmoet rijden, en dat ze mevrouw Terlaan vertelt wat ze gaat doen.© ThiemeMeulenhoff 103


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>KENNISOPDRACHT1 Noem drie observaties <strong>bij</strong> houding en beweging.Observaties <strong>bij</strong> houding en beweging: tremoren, atrofie, spasmen, evenwichtsstoornissen,bewegingsbeperkingen, asymmetrische houding.2 Noem per observatie een mogelijke oorzaak.De oorzaak kan <strong>bij</strong> tremoren de ziekte van Parkinson zijn, een neurologische aandoening ofzenuwachtigheid/stress.Atrofie kan veroorzaakt worden door een lange periode van inactiviteit, na <strong>bij</strong>voorbeeld eenzware operatie.De oorzaak van spasmen kan een spierziekte of lichamelijke afwijking zijn.Evenwichtsstoornissen kunnen ontstaan door een hersentumor of neurologische afwijkingen.Bewegingsbeperkingen kunnen veel oorzaken hebben, zoals pijn, een gebroken ledemaat,ouderdom.Asymmetrie kan veroorzaakt zijn door een aangeboren groeistoornis, pijn en rugproblemen.3 Beschrijf je eigen houding als je pijn hebt.Dit verschilt per student, kijk naar overeenkomsten en verschillen, leg de link naar depraktijksituaties.4 Noem twee voorbeelden van bewegingen die <strong>bij</strong>dragen aan het functioneren van de vitalefuncties.Bewegingen die <strong>bij</strong>dragen aan het functioneren van de vitale functies zijn onder andere deademhaling en de hartslag.5 Noem twee voorbeelden van bewegingen die behoren tot het lichaamsplan.Bewegingen die behoren tot het lichaamsplan: lopen, fietsen, eten, drinken, zitten en autorijden.6 Noem twee voorbeelden van bewegingen die behoren tot het lichaamsbesef.Bewegingen die behoren tot het lichaamsbesef: schaatsen, tillen en rennen.7 Noem twee voorbeelden van bewegingen die van invloed zijn op het lichaamsidee.Bewegingen die van invloed zijn op het lichaamsidee: een slepend been, een spastische arm.8 Leg uit waarom je zou kiezen voor een elleboogkruk of voor een rollator <strong>bij</strong> een zorgvragerdie moeilijk loopt.Het ligt eraan hoe stabiel de zorgvrager is. Bij weinig stabiliteit kies je voor een rollator, <strong>bij</strong>meer stabiliteit kies je voor een elleboogkruk.9 Noem vier eisen waaraan een rolstoel moet voldoen.Vier eisen waaraan een rolstoel moet voldoen:• een goede zitting, niet te smal en niet te breed;• een rugleuning die voldoende steun biedt;• een goede armleuning;• verstelbare voetsteunen op de juiste hoogte.10 Noem drie aspecten van zorg <strong>bij</strong> iemand die beperkingen heeft op het gebied van houding enbeweging.104© ThiemeMeulenhoff


Hulp bieden <strong>bij</strong> mobiliteitsproblemenEen zorgvrager helpen <strong>bij</strong> het voortbewegenDe rol van de verzorgende bestaat uit het observeren en rapporteren van de mogelijkhedenen beperkingen. Verder geeft de verzorgende voorlichting over de hulpmiddelen, en kan eeninstructie geven over het gebruik van hulpmiddelen. De verzorgende kan oefeningen doenmet de zorgvrager en kan hem motiveren en stimuleren om door te gaan.© ThiemeMeulenhoff 105


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Tillen en verplaatsen van dezorgvrager• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: LEUKE MEIDEN1 Om Annelies in bed te tillen zijn diverse benaderingen mogelijk. Welke benadering zal Petrakiezen: de mechanische of haptonomische? En kun je ook uitleggen waarom?Petra zal voor beide vormen kiezen omdat beiden voor- en nadelen heeft. Bij de haptonomischebenadering staat de mens centraal en wordt van de zorgvrager verwacht dat hij meebeweegt.Bij de mechanische benadering staan de tiltechnieken voorop. Daar<strong>bij</strong> gaat het om de meestefficiënte manier van tillen. Petra vindt het welbevinden Annelies erg belangrijk, maar heeftaf en toe ook de mechanische technieken nodig om te kunnen tillen en verplaatsen.2 Noem drie regels van de haptonomische transfertechnieken.- Kijk naar wat zorgvrager zelf nog kan en vraag hem of haar mee te bewegen;• Probeer te tillen vanuit een (vloeiende) beweging en niet vanuit je kracht;• Pas je tempo aan aan dat van de zorgvrager, maar houdt zelf de leiding. Bijvoorbeeldmet zorgvrager afspreken tot 3 tellen en dan tillen.3 Kun je ook drie regels van de mechanische tiltechnieken noemen?-Til met een gestrekte rug, een licht gekanteld bekken, aangespannen buikspieren, billen engebogen knieën;• Houdt alles wat je tilt zo dicht mogelijk tegen je lichaam om je rug te ontlasten;• Sta met beide voeten stevig op de grond en zorg dat je in balans staat voordat je gaattillen of verplaatsen.4 Hoe voorkomt Petra dat ze zelf geblesseerd raakt tijdens het tillen? (Noem 4 punten)- Zij draait nooit haar romp tijdens het tillen. Dit kan acuut rugletsel veroorzaken;• Zij gebruikt zoveel mogelijk de spieren van schouders, bekken, armen en benen;• Zij vraagt een collega om hulp als dat nodig is;• Zij spreekt vooraf commando's af (tot drie tellen of als ik NU zeg)5 Waarom komt er steeds meer aandacht voor het tillen en verplaatsen door werknemers in dezorg?Steeds meer werknemers in de zorg krijgen last van nek- en rugklachten door het tillen enverplaatsen. Naar aanleiding hiervan zijn er, ter bescherming van de werknemers, wettelijkrichtlijnen vastgelegd via de Arbo-wet.PRAKTIJK: EEN SPANNEND BESTAAN1 Wat zou jij Frank adviseren (als het om het tillen gaat) als hij een zorgvrager op de brancardhelpt?Omdat Frank dikwijls zorgvragers vanaf de grond moet optillen –wat erg zwaar is- is het voorhem belangrijk om goed op zijn eigen houding te letten. Tijdens het tillen, vanuit de hurken,106© ThiemeMeulenhoff


Hulp bieden <strong>bij</strong> mobiliteitsproblemenTillen en verplaatsen van de zorgvragermoet hij zijn voeten iets spreiden, de rug rechthouden en de beenspieren gebruiken om krachtte zetten.2 Waarom is het belangrijk dat Frank tijdens het tillen of verplaatsen contact maakt met dezorgvrager?De zorgvrager is dikwijls ontdaan door ongeval of ongeluk. Door even met zorgvrager te praten,ontstaat er vertrouwen en zal de zorgvrager eerder bereid of in staat zijn om mee te werken.KENNISOPDRACHT1 Ga <strong>bij</strong> jezelf na of je wel eens rugpijn hebt en wat de mogelijke oorzaken daarvan zijn.Deze vraag is bedoeld om studenten bewust te maken van de oorzaken van rugpijn. Komthet voor als je getild hebt, veel aan het werk geweest bent of geslapen hebt? Wat zijn deoorzaken en hoe zuinig ben je eigenlijk op je rug?2 Beschrijf het kenmerkende verschil tussen verplaatsen volgens de mechanische benaderingen verplaatsen volgens de haptonomische benadering.Het kenmerkende verschil is dat <strong>bij</strong> de mechanische benadering de verzorgende centraalstaat, samen met de techniek. Bij de haptonomische methode staat de zorgvrager en hetcontact centraal.3 Geef aan naar welke methode je voorkeur uitgaat en noem daar<strong>bij</strong> twee redenen.Bij een voorkeur voor de mechanische benadering kun je argumenten gebruiken als: het valtof staat met de juiste techniek, het is erg belangrijk eerst aan jezelf en je rug te denken, jekunt niet altijd communiceren met een zorgvrager over wat je gaat doen.Argumenten voor de haptonomische benadering: dit is een meer menselijke benadering, dezorgvrager staat als mens centraal en niet als ding, juist de ontmoeting en het meebewegenzijn erg belangrijk in het verzorgen.4 Welke benadering werkt het beste <strong>bij</strong> zorgvragers met wie je niet verbaal kunt communiceren,zoals buitenlandse zorgvragers? Leg uit waarom je deze mening hebt.De haptonomische benadering, omdat je het juist dan van ontmoeting, gevoel en vertrouwenin elkaar moet hebben. Het non-verbale is veel belangrijker als je medewerking wilt krijgen.5 Noem twee voorbeelden van contact met anderen waar<strong>bij</strong> je op je eerste gevoel afgaat. Hetkan om een positief of negatief oordeel gaan.Voorbeelden: een hand geven, oogcontact, uiterlijk, geur, naast iemand in de bus zitten ofstaan.6 Hoe zou je handelen als je samen met een collega-verzorgende tilt, die het niet nauw neemtmet de til- en transfervoorschriften?Je gaat met deze collega in gesprek en wijst op de consequenties. In het uiterste geval til jemet iemand anders, voor het behoud van je rug.7 Noem drie voorbeelden van een uitnodigende houding of uitnodigend gebaar.Uitnodigend is: een open hand toesteken, plaats maken voor iemand om te gaan zitten,vriendelijk kijkend naar iemand toelopen, iemand aankijken in het gezicht.8 Leg uit waarom je iets uitnodigend vindt.© ThiemeMeulenhoff 107


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Dat verschilt van persoon tot persoon, aanrakingen kunnen soms als heel prettig maar ookals heel onprettig ervaren worden.9 Geef een voorbeeld van een houding of gebaar dat averechts kan werken <strong>bij</strong> het bewegen.Averechts kan werken: je tong uitsteken, de deur niet openhouden voor iemand, niet opstaanvoor een ouder persoon in de bus of trein, rommel op straat gooien, met je mond open kauwgomkauwen.10 Noem een wet die zaken als het tillen en de lichamelijke belasting van werknemers regelt.De Arbo-wet regelt de arbeidsomstandigheden van werknemers. Hieronder vallen zaken alstillen en lichamelijke belasting.108© ThiemeMeulenhoff


Hulp bieden <strong>bij</strong> mobiliteitsproblemenEen geschikte lichaamshoudingEen geschikte lichaamshouding• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: HET LIGGEN MEER DAN ZAT1 Wat doe je om Marian gerust te stellen ?Marian laten uitrazen en haar verhaal aanhoren. Daarna vraag je op vriendelijke en geduldigewijze aan Marian of zij <strong>bij</strong>voorbeeld wat wil weten over de operatie en beantwoordt al haarvragen.2 Hoe kun je ervoor zorgen dat zij prettig ligt?Vroeger moest een zorgvrager met een heftige hernia wekenlang helemaal plat liggen enmocht absoluut niet bewegen. Tegenwoordig wordt daar anders over gedacht. Een zorgvragermet hernia mag liggen zoals hij of zij het prettig vind en mag ook bewegen. In het geval vanMarian overleg met haar wat zij wil en kan. Gebruik ook kussens om een zo prettig mogelijkeligging voor Marian te vinden.KENNISOPDRACHT1 Beschrijf de houding waarin je zelf het liefst ligt en geef aan waarom.Een comfortabele houding verschilt per individu. Het is belangrijk dat de studenten zichrealiseren hoe verschillend mensen zijn en hoe verschillend ze graag in bed liggen. Wat zoude student doen als hij zelf niet in de meest comfortabele houding zou kunnen liggen?2 Noem drie aspecten waar je op let als je een zorgvrager in een bepaalde houding in bed helpt.Als je een zorgvrager in de juiste houding helpt, overleg je met de zorgvrager als dat mogelijkis. Wat wil de zorgvrager zelf? Let erop dat hij rustig en veilig ligt. Pas de houding aan op deaandoening van de zorgvrager (<strong>bij</strong>voorbeeld als hij snel benauwd is) of houd jezelf aan hetdoktersvoorschrift.3 Noem een situatie waarin je wisselligging zou toepassen.Wisselligging kun je toepassen <strong>bij</strong> een zorgvrager die comateus is, niet zelf in staat is te draaienen <strong>bij</strong> een dreigende decubitus.4 Noem een situatie waarin je de zorgvrager in een halfzittende houding zou plaatsen.Een halfzittende houding pas je toe <strong>bij</strong> benauwdheid, het geven van eten en drinken en alsde zorgvrager bezoek heeft.5 Noem vijf hulpmiddelen die je kunt gebruiken <strong>bij</strong> het ondersteunen van de lichaamshoudingvan de zorgvrager.Hulpmiddelen <strong>bij</strong> het ondersteunen van de zorgvrager zijn: kussens (groot en klein), eenvoetenplank, een zandzak, een bedhek, een ruggesteun, een bedtafel, een papegaai, eenspalk en orthopedische kussens.6 Beschrijf een situatie waarin je drie verschillende soorten hulpmiddelen nodig hebt.Bij de Fowler-ligging heb je drie hulpmiddelen nodig, namelijk kussens (groot en klein), eenruggesteun en een voetenplankje.© ThiemeMeulenhoff 109


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>7 Beschrijf twee aspecten waaraan je kunt observeren of je de zorgvrager in de juiste houdinghebt gelegd.Je kunt het observeren aan de gelaatstrekken, de rust over het lichaam en je kunt het dezorgvrager zelf vragen.Verder kun je zien dat de houding goed is als de zorgvrager blijft liggenin deze houding en als hij niet draait of beweegt.8 Wat doe je als een zorgvrager absoluut niet in de door een arts voorgeschreven houding kanblijven liggen?Je overlegt met de zorgvrager waarom het niet lukt. Binnen de mogelijkheden breng je kleineveranderingen aan, bied je afleiding, leg je het belang van de houding uit en overleg je metde arts over het belang van de houding.9 Met welk veiligheidsaspect moet je rekening houden als een zorgvrager op de zij ligt?Je let erop dat hij niet van het bed kan rollen en dat zijn hoofd vrij ligt zodat hij kan ademhalen.Verder let je op decubitus, je houdt <strong>bij</strong> hoelang de zorgvrager al in deze houding ligt.10 Wie bepaalt volgens jou hoe een zorgvrager in bed moet liggen? Waarom denk je dat?De zorgvrager bepaalt het, maar soms binnen de grenzen van de omstandigheden(doktersvoorschrift). Luisteren naar de wensen van de zorgvrager is erg belangrijk.110© ThiemeMeulenhoff


Hulp bieden <strong>bij</strong> mobiliteitsproblemenStimuleren tot bewegenStimuleren tot bewegen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: OP GLAD IJS1 Welke oefeningen gebruikt Bert daarvoor?Bert gebruikt actieve oefeningen voor de enkel, knie, schouder en hals zodat de spieren vanClaudia in topconditie blijven.2 Oefen op je eigen voeten en bepaal welke enkel-, teen en knie oefeningen voor Claudia hetmeest geschikt zijn.Pak je eigen voet en doe de oefeningen voor enkel, tenen en knieën en ervaar wat er gebeurt.3 Is het zinvol om <strong>bij</strong> Claudia ook oefeningen van de schouderspieren te doen? En kun jeuitleggen waarom of waarom niet?Ja, want topsport is een intensieve bezigheid en door te gespannen te schaatsen, kan despanning zich in de schouderspieren vastzetten. Daarom is het zinvol om ook de spieren vanschouders, hals en nek van Claudia te betrekken <strong>bij</strong> de actieve oefeningen.PRAKTIJK: DUNNE BENEN1 Kun je een paar geschikte oefeningen noemen die Jodie zal noemen?Dat zijn de bovenbeenspieren- en, onderbeenspierenoefeningen2 Hoe worden oefeningen genoemd die de spieren activeren?De isometrische oefeningen3 Hoe komt het dat de benen van Pieter zo dun zijn geworden?Omdat de spieren van Pieter lang niet gebruikt zijn (door immobiliteit) is de spiermassaafgenomen. Door veelvuldig oefenen, sterken de spieren weer aan en neemt de spiermassatoe.4 Wat is spieratrofie?Vergaand functieverlies van de spieren5 Kun je uitleggen waarom bewegen goed voor de spieren is?Hoe meer je de spieren in beweging houdt, hoe sterker en soepeler de spieren worden enbeter functioneren.PRAKTIJK: EEN VERKRAMPT LICHAAM1 Heb je enig idee welke oefeningen Peter zou kunnen doen?Dat zijn passieve oefeningen die de gewrichten functioneel houden of de spierfunctie herstellen2 Hoe kan Peter haar verder nog helpen?Als Peter zijn hand op de bovenarm van Agnes legt, de spieren voorzichtig een beetje masseerten de arm minimaal strekt (zonder te forceren!) kan hij de bewegingsmogelijkheden van Agnesietwat vergroten. Hier<strong>bij</strong> is van belang in de gaten te houden wat Agnes aankan en geen pijnheeft.© ThiemeMeulenhoff 111


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>3 Zou p.d.l. voor Agnes geschikt zijn? Leg uit wat p.d.l. is en waarom dit wel of niet goed voorAgnes is?Ja, p.d.l. –passiviteit van het dagelijkse leven- zou voor Agnes erg geschikt zijn. Allereerst omde techniek uit passieve oefeningen bestaat en ten tweede omdat <strong>bij</strong> deze techniek het contacttussen zorgdrager en –vrager van belang is. Aangezien Peter en Agnes goed met elkaaroverweg kunnen is p.d.l. uitermate geschikt voor Agnes.KENNISOPDRACHT1 Noem drie lichamelijk factoren waarvan je wel of niet actief wordt.Wisselt per student, bekijk en vergelijk, en leg een link naar zorgsituaties.2 Noem drie sociale factoren waarvan je wel of niet actief wordt.Wisselt per student, bekijk en vergelijk, en leg een link naar zorgsituaties.3 Noem drie psychische factoren waarvan je wel of niet actief wordt.Wisselt per student, bekijk en vergelijk, en leg een link naar zorgsituaties.4 Beschrijf waarom je zelf aan sport of lichaamsbeweging doet, of waarom niet.Vraag naar de redenen om wel of niet aan sport te doen en het belang ervan. Als eenverzorgende het belang er niet van inziet, waarom zou je dan een zorgvrager motiveren omte bewegen? En zou je dan wel actief meedoen?5 Beschrijf drie aspecten van het belang van lichaamsbeweging.Drie aspecten van het belang van lichaamsbeweging: het houdt je spieren en gewrichten ineen goed conditie, het is goed voor hart en bloedvaten, het voorkomt te dik worden en andereproblemen. Het heeft ook sociale en psychische aspecten, namelijk: je komt in contact metanderen door samen te sporten en het vergroot je gevoel van eigenwaarde.6 Noem twee manieren van actief oefenen.Manieren van actief oefenen zijn: sporten of (actieve) oefeningen doen onder begeleiding vaneen fysiotherapeut.7 Waarom is passief oefenen belangrijk?Met passief oefenen houd je je gewrichten en spieren functioneel en het voorkomt atrofie vande spieren.8 Leg uit wat p.d.l. betekent.P.d.l. betekent: passiviteit van het dagelijks leven. Het gaat hier<strong>bij</strong> niet alleen om het passiefoefenen, maar ook om de benadering van de zorgvrager volgens haptonomische principes.Je kunt de studenten vragen of ze nog weten wat haptonomie inhoudt: in de haptonomie staande aanraking, de ontmoeting en de relatie (tussen verzorgende en zorgvrager) centraal.9 Omschrijf de rol van de verzorgende <strong>bij</strong> het actief oefenen.De rol van verzorgende <strong>bij</strong> het actief oefenen is: actief, motiverend, duidelijk, je geeft het goedevoorbeeld.Verder pas je de oefeningen aan aan de omstandigheden en overleg je met anderedisciplines, zoals fysiotherapie.10 Omschrijf de rol van de verzorgende <strong>bij</strong> het passief oefenen.112© ThiemeMeulenhoff


Hulp bieden <strong>bij</strong> mobiliteitsproblemenStimuleren tot bewegenDe rol van de verzorgende <strong>bij</strong> het passief oefenen is: signaleren dat oefeningen nodig zijn,oefeningen uitvoeren, overleg met andere disciplines, zoals fysiotherapie.© ThiemeMeulenhoff 113


8 Het bed van de zorgvragerverzorgenBed opmaken• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: IK WORD ER ZO MOE VAN1 Wat legt Erica klaar als ze samen met Carlo zijn bed gaat verschonen?Erica legt de volgende zaken klaar: een onderlaken, <strong>bij</strong> incontinentie een steeklaken en eenzeiltje, een bovenlaken en schone kussenslopen.2 Aan welke eisen moet de onderlaag van Carlo's bed voldoen?De onderlaag van Carlo's bed moet aan de normale eisen voldoen: strak, glad en zonderkruimels.3 Op welke manier is hygiëne, veiligheid en ergonomisch werken van toepassing op de situatievan Carlo?In Carlo's situatie is normale hygiëne voldoende. Je hanteert de normale aandachtspuntenmet betrekking tot hygiëne, zoals: handen wassen, nagels kort houden, niet wapperen methet beddengoed.Voor Carlo's veiligheid neem je geen extra maatregelen. Hij heeft namelijk een gewoon laagbed. In deze situatie let je wel op een ergonomische werkwijze. Omdat Carlo een laag bedheeft, kan Erica het beste op de knieën het bed opmaken zodat de rug recht blijft.PRAKTIJK: IK KAN ER MAAR NIET AAN WENNEN1 Wat leg je klaar als je samen met oma het bedje voor Jeffrey gaat opmaken?Voor Jeffrey's bed leg je klaar: een onderlaken en een bovenlakentje (eventueel een katoenenluier om onder het hoofdje te leggen).2 Leg oma uit waarom het bedje kort wordt opgemaakt.Je legt oma uit dat er onderzoek is gedaan naar de oorzaken van wiegendood. Hieruit isgebleken dat kort opmaken de kans op wiegendood verkleint. Je kunt daarnaast ook anderepreventieve maatregelen noemen, zoals niet roken in de buurt van de baby, geen dekbedjegebruiken, niet op de buik leggen, enzovoort.3 Beschrijf hoe je <strong>bij</strong> het bed opmaken hygiënisch werkt.Je let op hygiëne door de normale hygiënische maatregelen te hanteren. Een baby heeftweerstand meegekregen van de moeder en krijgt deze eventueel nog via borstvoeding. Tochmoet je extra voorzichtig zijn <strong>bij</strong> baby's en hou je je aan de hygiënevoorschriften.© ThiemeMeulenhoff 115


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>PRAKTIJK: MASJA WIL 'UIT'1 Wat is je antwoord op het verzoek van mevrouw Groenewegen om de spijltjes uit het ledikantte halen?Let op de argumenten voor de meningen van de studenten.2 Beschrijf hoe je zorgt voor veiligheid <strong>bij</strong> het opmaken van het bed voor Masja?Je zorgt voor veiligheid voor Masja door haar slaapzak niet vast te maken en door ervoor tezorgen dat ze niet uit bed kan vallen door te klimmen.PRAKTIJK: MEVROUW CROES HEEFT PIJN1 Wat leg je klaar als je samen met een collega het bed van mevrouw Croes gaat verschonen?Je legt een steeklaken en een onderlegger klaar.2 Leg uit hoe je bedcomplicaties voorkomt <strong>bij</strong> het opmaken van het bed voor mevrouw Croes.Je strijkt de onderlaag en strak om decubitus te voorkomen, je trekt de bovenlaag aan hetvoeteneind los om spitsvoeten te voorkomen.KENNISOPDRACHT1 Welke gegevens verzamel je voordat je <strong>bij</strong> een zorgvrager het bed gaat opmaken?De gegevens die je verzamelt:• Welke wensen en gewoonten heeft de zorgvrager ten aanzien van de manier waarop hetbed opgemaakt moet worden?• Wat kan en wil de zorgvrager zelf doen?• Wat is er tot nu toe gerapporteerd over het bed opmaken?2 Benoem vijf aandachtspunten <strong>bij</strong> hygiënisch werken.Aandachtspunten <strong>bij</strong> hygiënisch werken:• voor en na het opmaken van het bed de handen wassen;• geen sieraden dragen;• nagels kort houden;• rustig werken en niet wapperen met het wasgoed;• schoon en vuil linnengoed gescheiden houden;• vuil linnengoed direct in de wasmand deponeren en niet op de grond.3 Welke eisen stel je aan de onderlaag van het bed en waarom?De onderlaag moet glad, strak en zonder kruimels zijn. Dit om huiddefecten als decubitus tevoorkomen en in verband met het comfort van de zorgvrager.4 Op welke manieren kun je ervoor zorgen dat je ergonomisch werkt?Manieren om ergonomisch te werken:• het bed op de juiste werkhoogte zetten;• werken met gebogen knieën en een rechte rug;• als het bed verschoond wordt met de zorgvrager in bed, de zorgvrager uitnodigen omzoveel mogelijk mee te werken met draaien.116© ThiemeMeulenhoff


Het bed van de zorgvrager verzorgenBed opmaken5 Waarom is het belangrijk dat een zorgvrager zelf aangeeft hoe hij het bed opgemaakt wilhebben?Als een zorgvrager zelf aangeeft hoe hij zijn bed opgemaakt wil hebben, is dit goed voor zijnzelfstandigheid en gevoel voor eigenwaarde.6 Welke maatregelen neem je <strong>bij</strong> het opmaken van een babyledikantje om wiegendood tevoorkomen?Bij het opmaken van een ledikantje voor een baby neem je de volgende maatregelen omwiegendood te voorkomen:• geen zeiltje onder het hoofdje leggen;• het bedje kort opmaken;• geen dekbedje gebruiken maar dekentjes, en <strong>bij</strong> voorkeur een babyslaapzak;• de dekentjes instoppen.7 Benoem in eigen woorden het verschil in de manier waarop je een bed voor een volwasseneopmaakt en het bed voor een kind.Je kunt denken aan meerdere verschillen, zoals het instoppen van het dekbed, geen hoogslapergebruiken <strong>bij</strong> kinderen, <strong>bij</strong> kinderen een knuffel meegeven in bed, <strong>bij</strong> volwassenen meerderekussens gebruiken.8 Wat is het verschil tussen de bedinventaris voor een ‘gewoon’ bed thuis en het bed voor eenzorgvrager die bedlegerig is?Het verschil is dat je <strong>bij</strong> een bedlegerige zorgvrager meestal gebruikmaakt van een steeklakenen een zeiltje of onderlegger en dat je meestal meer kussens gebruikt.9 Beschrijf in eigen woorden hoe je in je houding kunt laten zien dat je zorgzaam en zorgvuldigomgaat met het bed van de zorgvrager.Je kunt laten zien dat je zorgzaam en zorgvuldig werkt door netjes te werken, de zorgvragerzoveel mogelijk overal in te betrekken en niet op het bed te gaan zitten zonder uitdrukkelijketoestemming van de zorgvrager.10 Op welke manier evalueer je met de zorgvrager de hulp die je gegeven hebt?Je evalueert de geboden zorg door iedere keer opnieuw samen met de zorgvrager terug tekijken. Je kunt vragen stellen over de zorg. Is de zorgvrager tevreden over het resultaat? Isde zorgvrager tevreden over de manier waarop de zorg is verleend? Is er op de juiste manierrekening gehouden met de algemene aandachtspunten?© ThiemeMeulenhoff 117


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Diverse soorten bedden• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: HIJ IS NOG VAN MIJN GROOTMOEDER GEWEEST1 In hoeverre voldoet het wiegje van Leonie aan de eisen die je tegenwoordig stelt aan eenwieg?Het wiegje bevat een hoofdbeschermer, wat de kans op wiegendood vergroot. Bovendien kande baby niet om zich heen kijken, waardoor deze minder wordt geprikkeld.PRAKTIJK: JOSIE GAAT STAAN1 Voldoet het bedje van Josie aan de eisen die je stelt aan een veilig kinderledikantje?De bedbodem staat te hoog. Hierdoor kan Josie uit bed vallen. De bedbodem moet lager gezetworden nu Josie probeert te gaan staan. Het is beter om dit alvast te doen, en niet af te wachtentotdat ze het echt kan.PRAKTIJK: WE SLAPEN AL 68 JAAR SAMEN1 In hoeverre voldoet het bed van het echtpaar aan de zorgbehoefte van mevrouw Tatipikalawan?Mevrouw Tatipikalawan kan nu waarschijnlijk moeilijk zelf in en uit bed komen. Het huidigebed voldoet dus niet aan de zorgbehoefte van mevrouw Tatipikalawan. Bovendien is het bedte laag voor de verzorgenden als zij haar op bed moeten wassen.PRAKTIJK: EEN ANDER BED VOOR FIGO1 Benoem de voordelen van een hoog-laagbed voor Figo.Figo kan met een hoog-laagbed zelfstandig in en uit bed gaan voor het toilet. Hij kan danlanger zelfstandig blijven wonen.2 Welke nadelen zal Figo mogelijk noemen van een hoog-laagbed?Door een hoog-laagbed kan Figo geconfronteerd worden met de achteruitgang door zijn ziekte.Een hoog-laagbed vergroot zijn afhankelijkheid en het gevoel dat hij echt ziek is.KENNISOPDRACHT1 Welke eisen worden er aan een wieg gesteld om wiegendood te voorkomen?Om wiegendood te voorkomen, maak je geen gebruik van hoofdbeschermers of hoofdkussens,het matrasje moet goed aansluiten en stevig zijn.2 Welke eisen worden er aan een kinderledikantje gesteld om de kans op ongevallen teverkleinen?Om ongevallen te voorkomen let je op de juiste afstand tussen de spijltjes, geen gebruik vankoorden, tuigjes en hoofdbeschermers, gifvrije verf en zet je de bedbodem op de juiste hoogte.3 Waarom zijn er speciale seniorenbedden voor ouderen?Er zijn speciale seniorenbedden voor ouderen, omdat ze minder mobiel worden en mindergoed overeind kunnen komen vanuit een laag bed of stoel. Een seniorenbed is hoger endaarom is het gemakkelijker om zelf in en uit bed te komen.118© ThiemeMeulenhoff


Het bed van de zorgvrager verzorgenDiverse soorten bedden4 Benoem de verschillen tussen een seniorenbed en een hoog-laagbed.Een seniorenbed kan niet omhoog en omlaag gebracht worden, heeft een vaste hoogte. Aaneen hoog-laagbed kunnen meer hulpmiddelen aangebracht worden, zoals bedhekken. Bij eenseniorenbed kan vaak alleen het hoofdeinde omhoog gebracht worden. Een seniorenbed isniet altijd verrijdbaar.5 Wat is de juiste werkhoogte <strong>bij</strong> een hoog-laagbed?De bovenkant van de matras bevindt zich op heuphoogte van de verzorgende.6 Wat is de juiste hoogte voor een hoog-laagbed als de zorgvrager zich in bed bevindt en slaapt?De juiste afstelling is dat wanneer de zorgvrager op de rand van het bed zit, de knieën zich ineen rechte hoek ten opzichte van de onderbenen en de heupen bevinden.7 Waarom moeten er juist aan een hoog-laagbed hulpmiddelen bevestigd kunnen worden?Omdat zorgvragers die hulp nodig hebben ook vaak hulpmiddelen in bed nodig hebben.8 Waarom is het in de thuissituatie voldoende als er onder het kraambed klossen aangebrachtworden en zul je in een ziekenhuis een speciaal verlosbed aantreffen?Als een bevalling moeilijk verloopt, gaat de kraamvrouw naar het ziekenhuis. In de thuissituatiewordt alleen hulp geboden <strong>bij</strong> ongecompliceerde bevallingen en dan is het voldoende als hetbed op de juiste werkhoogte is gebracht door klossen.9 Waarom is het belangrijk om regelmatig met de zorgvrager te bespreken of het gebruikte bednog voldoet aan de wensen?Door een verandering in de zorgbehoefte van de zorgvrager kan een ander soort bed betervoldoen aan eisen, zoals veiligheid, hygiëne, comfort en ergonomie. Dit bevordert dezelfstandigheid van de zorgvrager en vermindert de kans op klachten <strong>bij</strong> de verzorgende.10 Motiveer waarom je in het team overlegt als er mogelijk een ander soort bed <strong>bij</strong> een zorgvragergeplaatst gaat worden.Je overlegt omdat andere leden van het team vanuit hun deskundigheid advies kunnen gevenover het juiste soort bed en de manier waarop dit aangevraagd of geregeld kan worden.© ThiemeMeulenhoff 119


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Hulpmiddelen <strong>bij</strong> de bedverzorging• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: MEVROUW DE VOCHT VERTELT HET JE ZELF WEL1 Beschrijf hoe je de verschillende hulpmiddelen zou kunnen gebruiken <strong>bij</strong> het helpen metwassen op bed.Je kunt een bedgalg gebruiken, zodat mevrouw De Vocht in de juiste houding kan komen omte helpen met wassen en om tijdens het wassen van houding te wisselen. Verder kun je eenrugsteun aanbrengen om haar rechtop te helpen. Zo kan ze zichzelf eventueel wassen. Jekunt een nachtkastje of bedtafeltje gebruiken om onder meer de waskom op te zetten, zodatmevrouw De Vocht er zelf <strong>bij</strong> kan en jij alles <strong>bij</strong> de hand hebt.PRAKTIJK: MENEER MARSMAN KOMT IEDERE KEER UIT BED1 Wat vind je van de opmerking in het rapport?Eigen mening van de student.2 Wat is de juiste manier om zo'n probleem aan te pakken?Je brengt het probleem aan de orde in het multidisciplinair team. Je overweegt ook mogelijkealternatieven. Je bespreekt het met zijn familie of vertegenwoordiger. Er is namelijk sprakevan M&M. Pas als er geen andere mogelijkheden zijn, kun je zo'n maatregel gebruiken. Ookwettelijk worden er eisen gesteld aan de manier waarop je omgaat met M&M.PRAKTIJK: MEVROUW DEKKER HEEFT EEN LONGONTSTEKING1 Welke hulpmiddelen zou je mevrouw Dekker adviseren om haar verblijf in bed zo comfortabelmogelijk te maken?Je adviseert haar om een rugsteun te gebruiken. Hierdoor kan ze rechter overeind zitten inbed, zodat ze gemakkelijker kan ademen. Daarnaast kan ze zo ook beter eten en drinken.Verder kan ze een voetenbankje in bed nemen tegen het onderuitzakken. De kans is grootdat ze onderuitzakt, omdat ze een rugsteun heeft en moe is. Ook adviseer je een verrijdbaarbedtafeltje waarop ze allerlei spullen kan zetten, zoals iets te drinken of zakdoeken. Omdatze waarschijnlijk langer in bed zal liggen, zoek je een geschikt hulpmiddel tegen doorliggen.Met een bedgalg kan mevrouw Dekker zichzelf omhoog trekken en gemakkelijker in en uitbed komen.Ten slotte adviseer je een verlengbel, zodat ze eenvoudig kan alarmeren als ze hulp nodigheeft.KENNISOPDRACHT1 Hoe installeer je een bedgalg op de juiste manier?Als de bedgalg zó bevestigd is dat een zorgvrager er veilig gebruik van kan maken. Dat wilzeggen: hij kan niet losraken als de zorgvrager zich optrekt, en hij is op een dusdanige hoogteingesteld dat de zorgvrager zich goed kan optrekken.2 Benoem de voor- en nadelen van een rugsteun.120© ThiemeMeulenhoff


Het bed van de zorgvrager verzorgenHulpmiddelen <strong>bij</strong> de bedverzorgingDe voordelen van een rugsteun zijn: het verhoogt de zelfstandigheid, de zorgvrager kan beterademen. Een nadeel is: door de schuifkrachten van het onderuitzakken bestaat de kans opdecubitus.3 Waarom is een dienblad met korte, uitklapbare pootjes niet geschikt voor een zorgvrager dielangdurig op bed ligt?Deze is alleen geschikt om er (tijdens de maaltijd) eten en drinken op te zetten, dus voorgebruik van heel korte duur. Een zorgvrager kan namelijk niet bewegen als het bedtafeltjeover zijn benen staat. Dit hulpmiddel is niet voldoende voor een zorgvrager die langdurigbedlegerig is. Hij moet ook een waskom op het bedtafeltje kunnen zetten, of een puzzelboekjekunnen invullen. Bovendien moet hij kunnen bewegen.4 Waarom worden veiligheidshekken vaak gebruikt in combinatie met onrustbanden?Onrustbanden en veiligheidshekken gebruik je om te voorkomen dat de zorgvrager uit bedvalt. Als je alleen onrustbanden gebruikt, bestaat het risico dat de onrustbanden (gedeeltelijk)losraken en de zorgvrager bekneld raakt.Veiligheidshekken voorkomen dat. Maar als je alleenveiligheidshekken gebruikt, kan de zorgvrager over de hekken klimmen. Hij kan vallen oftussen de veiligheidshekken bekneld raken. Onrustbanden voorkomen dat.5 Geef een verklaring voor het feit dat het gebruik van veiligheidshekken en onrustbanden viaeen wet wordt geregeld en het gebruik van een dekenboog niet.Veiligheidshekken en onrustbanden zijn vrijheidsbeperkende maatregelen. De beperking vande vrijheid van een zorgvrager is in strijd met grondrechten van de mens en met hetpatiëntenrecht, zoals geregeld in de WGBO. Uitzonderingen daarop moeten ook wettelijkgeregeld worden. Een dekenboog is geen vrijheidsbeperkende maatregel.6 Leg uit waarom het niet verstandig is als een zorgvrager zich optrekt aan een dekenboog alshij rechtop wil gaan zitten.De dekenboog is daar niet stevig genoeg voor en kantelt als er te hard aan wordt getrokken.7 Waarom wordt het gebruik van een rugsteun vaak gecombineerd met een voetenbankje?Een zorgvrager kan zich tegen een voetenbankje afzetten met de voeten. Hierdoor kan hijgemakkelijker in halfzittende houding blijven.8 Hoe kun je voorkomen dat een zorgvrager koude voeten krijgt <strong>bij</strong> het gebruik van eenvoetenbankje?Om te voorkomen dat een zorgvrager het koud krijgt, kun je een steeklaken, molton of handdoekom het voetenbankje doen.9 Waarom moet een bed stevig vastgemaakt zijn aan een bedcarrier?Als een bed niet stevig vastgemaakt is aan de bedcarrier, kan hij eraf schieten als je het bedomhoog of omlaag doet.10 Waarom denk je dat een bierkratje meer geschikt is voor het verhogen van een bed dan eenfrisdrankkrat?Een frisdrankkrat is minder stevig.© ThiemeMeulenhoff 121


9 Het slaap- en waakritmeEen evenwichtig slaap- en waakritme• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: HUILEN MET DE OGEN DICHT1 Waarom is het belangrijk dat Jona overdag nog een aantal keren slaapt?Jona is een baby en slaapt 's nachts gemiddeld 12 tot 14 uur. Zijn lichaam heeft regelmatigrust nodig. Daarom heeft hij één of twee middagslaapjes van ongeveer een uur nog nodig.2 Verklaar hoe het komt dat Jona ligt te huilen en blijkbaar toch slaapt.Jona kan net van de REM-fase met dromen overgegaan zijn naar de eerste fase van denon-REM-slaap, die niet met dromen gepaard gaat.PRAKTIJK: ALWEER NACHTDIENST1 Verklaar waarom Mark mogelijk nog last heeft van de nachtdienst van vorige week.Mark heeft tijd nodig om zijn bioritme weer te herstellen. Blijkbaar heeft hij aan een week nietgenoeg, want hij is nog steeds vermoeid 's nachts tijdens zijn dienst.2 Wat zou Mark kunnen doen om zo weinig mogelijk hinder te ondervinden van de nachtdienst?Mark moet een zo strak mogelijk slaap-waakpatroon aanhouden. Op vaste tijden naar bed enop vaste tijden opstaan en eten (aangeraden wordt om de ‘gewone’ etenstijden en maaltijdenaan te houden). Hij moet zorgen dat hij tijdens de rust voldoende slaap krijgt. Veel licht op dewerkplek en een donkere rustige slaapkamer helpen ook.PRAKTIJK: IK MIS MIJN RONDJE1 Hoe komt het dat mevrouw Sanders moeite heeft met inslapen?Het vaste ritueel van mevrouw Sanders voor het slapengaan is doorbroken. De structuur dieze voorheen had, is verdwenen. De dingen die mevrouw Sanders deed vlak voordat ze naarbed ging, zijn weggevallen. Daardoor is haar slaappatroon verstoord.2 Welke adviezen kun je mevrouw Sanders geven om gemakkelijker in te slapen?Mevrouw Sanders moet een nieuw ritme zien te vinden. Misschien nog een rondje over deafdeling, een glaasje warme melk, wat lezen voor het slapengaan. Als mevrouw Sanders aanhet nieuwe patroon gewend is, zal het inslapen ook minder problemen opleveren.PRAKTIJK: IETS VOOR HET SLAPEN1 Wat vind je van de inhoud van deze rapportage?In de rapportage staan de oorzaken van meneer Ekbergs slaapproblemen duidelijk beschreven.Misschien is het handig wat aan deze oorzaken te doen, voordat met slaapmiddelen wordtbegonnen.© ThiemeMeulenhoff 123


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>2 Benoem de oorzaken van de slaapproblemen van meneer Ekberg. Welk(e) soort(en)slaapproblemen zijn dit?Gesnurk van de buurman duidt op een prikkel van buiten. Daarnaast piekert meneer Ekberg,hij heeft spanningen: hoe zou het met zijn vrouw verdergaan?PRAKTIJK: IN NACHTKLEDING OP STRAAT1 Wat is er volgens jou met mevrouw De Graaf aan de hand?Eigen mening. Mevrouw De Graaf is een geriatrische zorgvrager. Ze heeft gedurende driedagen een activiteit, net als in het weekend. De andere dagen komt de thuiszorg langs. Deactiviteiten verschillen dus per dag.2 Wat zou je kunnen doen om het probleem van mevrouw De Graaf aan te pakken?Er zit niet echt een regelmaat in de activiteiten per dag die mevrouw De Graaf heeft. Misschienis het een goed idee om haar ook afleiding te bieden op de dagen dat alleen de thuiszorglangskomt. Op den duur zal het misschien handiger zijn als ze wordt opgenomen in eenverzorgingstehuis. Dan kan haar de regelmaat geboden worden die ze nodig heeft.Waarschijnlijk is ze dan minder in de war en haar slaappatroon meer gelijkmatig.PRAKTIJK: DE NIEUWE HUISARTS1 Welk type slaapprobleem heeft mevrouw Zwaan waarschijnlijk? Motiveer je antwoord.Mevrouw Zwaan is al wat ouder en het kan zijn dat de slaapmedicatie extra diep doorwerkt.Als ze 's nachts <strong>bij</strong>voorbeeld naar het toilet moet, is ze dan nog ‘dizzy’ van de middelen. Dekans op vallen is dan groot.2 Waarom zal de huisarts <strong>bij</strong> mevrouw Zwaan peilen hoe zij denkt over stoppen met demedicijnen?Als mevrouw Zwaan de middelen al langer dan drie maanden slikt, kan ze in overleg met dehuisarts denken aan stoppen. Het middel zal dan geen ritueel meer uitmaken van haarslaappatroon. Ze zal dus op zoek moeten naar alternatieven: een wandelingetje voor hetslapen, ontspanningsoefeningen, of een glaasje warme melk <strong>bij</strong>voorbeeld.KENNISOPDRACHT1 Waarom is het belangrijk om een evenwichtig slaap- en waakritme te hebben?Een evenwichtig slaap- en waakritme is belangrijk voor het goed functioneren overdag en 'snachts. Overdag zijn we bezig met allerlei activiteiten. Die inspanningen kosten veel energie.Je hebt rust en ontspanning nodig om te herstellen van deze activiteiten. Door slaap kunnenhet lichaam en de hersenen zich herstellen en doe je energie op voor de volgende dag.2 Beschrijf de stadiums van de slaap. Geef <strong>bij</strong> elk stadium een toelichting.De slaap kenmerkt zich door een cyclus, de non-REM-fase afgewisseld met een droomperiode.Stadium 1 is een overgang tussen waaktoestand en slaap. De spieren ontspannen zich en deademhaling vertraagt, de hersenactiviteit neemt af. Je geest dwaalt van de ene naar de anderegedachte. In dit stadium word je snel wakker.Stadium 2 is de eerste echte slaap. De hersenactiviteit neemt verder af. Je hebt nog stukjesgedachten en je wordt wakker van middelmatig geluid.Stadium 3 is de overgangsfase van lichte slaap naar diepe of deltaslaap. In deze periode benje helemaal ontspannen en word je alleen wakker van een heel hard geluid.124© ThiemeMeulenhoff


Het slaap- en waakritmeEen evenwichtig slaap- en waakritmeFase 4 is de diepste slaap. Als je in deze fase wakker wordt gemaakt, weet je vaak niet waarje bent. Voordat je vervolgens weer in fase 1 belandt, heb je een droomslaap, ook wel deREM-slaap genoemd.3 Waarom hebben mensen die in de nachtdienst werken vaak last van allerlei klachten?Nachtdiensten betekenen een verstoring van het slaap-waakritme. Het lichaam en de geesthebben moeite om zich aan te passen aan het omgekeerde bioritme. Dat kan allerlei problemenveroorzaken, zoals concentratiestoornissen.4 Waarom wordt de slaapbehoefte minder met het ouder worden?Oudere mensen hebben vaak minder activiteiten overdag, ze gebruiken minder energie. Hetlichaam stemt de slaapbehoefte af op de mate waarin het actief is.5 Beschrijf de functie van melatonine voor het slaap-waakritme.De slaap-waakklok van de mens fungeert als een soort slaapmiddel. Het regelt het inslapendoor een bepaalde stof met melatonine vrij te laten komen. Melatonine is het hormoon dat hetlichaam vertelt dat het slaaptijd is.6 Waarom is het belangrijk om de vaste gewoonten van een zorgvrager zoveel mogelijk tehandhaven voor het slapengaan?Vaste gewoonten en rituelen voor het slapengaan maken deel uit van het slaappatroon. Denkaan een boekje lezen, een wandelingetje maken of een borreltje drinken. Dit soort dingenvertellen het lichaam als het ware dat het slaaptijd is. Afwijkingen in het patroon hebben daareen negatieve weerslag op.7 Geef minimaal tien oorzaken van slaapstoornissen en geef <strong>bij</strong> elke oorzaak aan wat je alsverzorgende kunt doen om deze stoornissen te helpen oplossen.Tien oorzaken en mogelijke oplossingen:• prikkels van buiten: de zorgvrager niet naast iemand leggen die snurkt. De avondrondezo stil en rustig mogelijk uitvoeren;• een bed met kuilen: het bed zo strak mogelijk opmaken;• kou: een extra deken of kruik;• nachtverlichting: deuren dichthouden of een slaaplampje installeren;• alcohol en sigaretten: niet te veel roken en drinken voor het slapengaan;• eten: niet te veel eten voor het slapengaan, maar ook niet te weinig;• piekeren: met de zorgvrager praten en hem troosten;• rusteloze benen: een slaapmiddel kan uitkomst bieden;• verstoord bioritme door weinig activiteiten overdag: meer prikkels overdag aanbieden;• middagdutje: overslaan, het snoept een deel van de nachtrust af.© ThiemeMeulenhoff 125


10 De communicatie van dezorgvrager met derdenondersteunenFungeren als intermediair• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: ‘IK HOOR NIET GOED WAT HIJ ZEGT!’1 Hoe zal Jori als intermediair het gesprek met mevrouw Adriaanse begeleiden?Jori kan haar het beste begeleiden als ze voor het gesprek aan mevrouw Adriaanse vraagtop welke manier zij de informatie wil gaan horen. Misschien gebruikt mevrouw Adriaanse eengehoorapparaat of kan ze liplezen. Aan de hand van die kennis kan Jori maatregelen nemen.Ten eerste legt ze in het dossier vast hoe met mevrouw Adriaanse gecommuniceerd kanworden. Ten tweede zorgt Jori ervoor dat mevrouw Adriaanse <strong>bij</strong> het gesprek met de arts voorhem staat of zit, zodat zij hem ziet, en eventueel kan liplezen.2 Hoe zorgt Jori voor een goede overdracht naar de arts en haar collega's?Jori zorgt voor een goede overdracht naar de arts en haar collega's als ze meldt dat mevrouwAdriaanse doof is en daardoor moeite heeft om informatie goed te begrijpen. Hiervoor moetJori <strong>bij</strong> gesprekken met andere disciplines aanwezig zijn, waar ze de informatie over degehoorstoornis van mevrouw Adriaanse kan doorgeven.3 Heeft Jori ook een rol als intermediar naar de familie van mevrouw Adriaanse? Verklaar jeantwoord.Dat is afhankelijk van de manier waarop mevrouw Adriaanse met haar familie communiceert.Een rol als intermediair is in principe mogelijk <strong>bij</strong> de contacten met alle ‘derden’. Dat kunnenmedewerkers van andere disciplines, collega's, maar ook de mantelzorg of vrijwilligers zijn.KENNISOPDRACHT1 Ben je als tolk voor iemand die de Nederlandse taal niet machtig is een intermediair of eenbelangenbehartiger? Verklaar je antwoord.2 Leg in je eigen woorden het verschil uit tussen objectieve en subjectieve informatie. Geefenkele voorbeelden die van toepassing zijn op één van de werkvelden van je opleiding.3 Leg in je eigen woorden uit waaraan het begrip ‘informed consent’ voor jou moet voldoen.© ThiemeMeulenhoff 127


11 De zorgvrager met eenmaagsondeHet inbrengen van een maagsonde• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: IK WORD ER NIET MOOIER VAN1 Welke soort maagsonde zou jij <strong>bij</strong> mevrouw Mookhoek inbrengen?De sonde wordt ingebracht om sondevoeding toe te dienen, een microsonde is dan eengeschikte keuze.2 Op welke manier controleert Maurice of de maagsonde zich in de maag bevindt?Door lucht in de maagsonde te spuiten. Dan hoor je met een stethoscoop geborrel. Destethoscoop wordt op het maagkuiltje gezet, onder het borstbeen.3 Welke speciale voedingssonde zou je deze zorgvrager kunnen geven in plaats van de gewonemaagsonde en waarom zou je dat kunnen doen?Bij deze zorgvrager is het duidelijk dat de slikstoornis niet verdwijnt. Het inbrengen van<strong>bij</strong>voorbeeld een PEG zou daarom een betere keuze zijn.KENNISOPDRACHT1 Hoe controleer je of de maagsonde goed in de maag ligt?Je spuit lucht door de sonde in de maag. Je luistert met een stethoscoop op het maagkuiltjeonder het borstbeen of je geborrel hoort. Je kunt ook proberen met de spuit het maagsap opte zuigen.2 Wanneer krijgt een zorgvrager een PEG-katheter?Als de zorgvrager langer dan acht weken sondevoeding nodig heeft.3 Wat is de reden om vóór het inbrengen van een maagsonde de benodigde lengte af te meten?Bij elke zorgvrager is de afstand van neusingang tot in de maag verschillend.4 Je hebt net een microsonde ingebracht en je kunt geen lucht in de sonde spuiten. Hoe komtdat?De voerdraad bevindt zich nog in de sonde, als je deze verwijdert lukt het wel.© ThiemeMeulenhoff 129


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>De verzorging van een maagsonde• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: EEN DAGJE UIT1 Waarom wordt er veel aandacht besteed aan het fixeren van de maagsonde?Bij een matige fixatie kan de sonde snel worden verwijderd of van positie veranderen. Desonde is dan niet meer betrouwbaar om toediening van sondevoeding veilig te laten verlopen.2 Bedenk waarom het gebruik van huidvriendelijke pleister niet geschikt is om de maagsondete fixeren.De huidvriendelijk pleisters zijn vaak gemaakt van papier of ander dun materiaal. Ze latenmakkelijk los van de huid en scheuren makkelijk. De pleisters hebben geen sterke plakkracht.De neus is vaak vettiger dan de rest van de huid en een goed plakkende pleister is danbelangrijk.3 Kun je bedenken waarom Lisette de oude pleister niet laat verwijderen, maar er een strookjeoverheen laat plakken?Bij het verwijderen van de oude pleister is de fixatie van de sonde weg. De sonde kan danongewild verwijderd worden of van positie veranderen.KENNISOPDRACHT1 Een zorgvrager verwijdert per ongeluk zijn PEG-katheter. Moet er direct een nieuwe ingebrachtworden?Als deze al een aantal weken zit is er een tunneltje gevormd. Binnen zes uur na het verwijderen,kan de nieuwe PEG-katheter probleemloos ingebracht worden.2 Een zorgvrager vraagt aan jou waar hij op moet letten nu hij een maagsonde heeft. Welkeinformatie geef je?De zorgvrager kan zelf controleren of de fixatie nog goed bevestigd is. Hij moet erop lettendat hij aandacht besteed aan de verzorging van zijn mond. Goed en vaker tanden poetsen,kauwgum kauwen en regelmatig de mond spoelen, helpt de speekselproductie te stimuleren.3 Welke nadelen ervaart een zorgvrager die een maagsonde heeft?Bij het slikken beweegt de maagsonde mee. Hierdoor voelt de zorgvrager constant iets in dekeel. De mond droogt uit. De neus en de wang kunnen beschadigd worden door de maagsondeen de pleisterfixatie.4 Waar let je op <strong>bij</strong> het fixeren van de maagsonde?Een goede fixatie op de neusbrug met een stevige pleister zoals Leukoplast of Fixomull. Ditis afhankelijk van mogelijke allergieën van de zorgvrager en van het instellingsbeleid. Fixatieop de wang waar<strong>bij</strong> je de huid van de wang ontziet door Duoderm te gebruiken waarop je demaagsonde fixeert. De maagsonde wordt ook nog gefixeerd op de kleding met eenveiligheidsspeld.130© ThiemeMeulenhoff


De zorgvrager met een maagsondeHet toedienen van sondevoedingHet toedienen van sondevoeding• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: MARIUS KRIJGT SONDEVOEDING1 Benoem de oorzaken van ondervoeding <strong>bij</strong> Marius.Marius heeft een hartafwijking waardoor hij benauwd is. Het eten kan inspannend voor hemzijn. Hij heeft het syndroom van Down en kan daardoor misschien niet zo goed aangeven hoehij zich voelt.2 Benoem de tekenen van ondervoeding <strong>bij</strong> Marius.Toename van zijn benauwdheid. Vermoeidheid en verlies van eetlust. Meer behoefte om tegaan slapen. Hij is drie kilo afgevallen.3 Welke methode om sondevoeding toe te dienen, lijkt jou een geschikte methode voor Marius?Toedienen van sondevoeding in porties. Hij is dan tussen de toedieningen vrij om <strong>bij</strong>voorbeeldte spelen. Hij kan de toediening krijgen tijdens de reguliere maaltijden van het hele gezin. Ditis echter alleen mogelijk als er geen maagretentie is.4 Waarom zou de huisarts al zo snel met sondevoeding starten?Kinderen groeien en daar is veel energie voor nodig. De pakjes verrijkte voeding vindenkinderen meestal niet zo lekker. Zij moeten dan gedwongen worden om te eten. Het kind krijgtdan een langdurige tegenzin tegen het eten. Later kan het kind zelfs een eetstoornisontwikkelen. Sondevoeding is effectief en meestal heeft het kind na het stoppen van desondevoeding juist veel zin om normaal te eten.KENNISOPDRACHT1 Aan welke uiterlijke kenmerken kun je zien dat een zorgvrager zich in een slechtevoedingstoestand bevindt?Afname in gewicht, moeheid, futloosheid, groeiachterstand, vale gelaatskleur, huidinfecties.2 Wie bepaalt dat een zorgvrager sondevoeding nodig heeft?Sondevoeding wordt door de behandelend arts voorgeschreven. De diëtist wordt ingeschakeldom de voedingsbehoefte te berekenen.3 Een zorgvrager krijgt thuis sondevoeding. Hij klaagt dat hij sinds de start van de sondevoedingveel last heeft van diarree. Wat doe je?Je overlegt met zijn huisarts of diëtist of er andere sondevoeding gegeven kan worden. Hetovergaan op een vezelrijke voeding kan de diarree verminderen of opheffen. De vezels nemenhet vocht in de darmen op.Te koude sondevoeding kan ook diarree veroorzaken. Let ook opde houdbaarheid van de sondevoeding. Deze is na aanbreken maar 24 uur houdbaar. Leesook de <strong>bij</strong>sluiter van de fabrikant.4 Kun je alle medicijnen zomaar malen en door de sonde geven?Er zijn veel medicijnen die je kunt fijnmalen met een vijzel. Maar er zijn ook medicijnen waar<strong>bij</strong>dat niet mogelijk is. In overleg met de behandelend arts of apotheker bekijk je wat wel en watniet gemalen kan worden. Er zijn ook medicijnen in een vloeibare vorm verkrijgbaar.© ThiemeMeulenhoff 131


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>5 Na het verzorgen van een zorgvrager die sondevoeding krijgt, gaat de voedingspomp op alarm.Wat zou er aan de hand kunnen zijn?Dat kunnen verschillende dingen zijn. De accu kan leeg zijn, door het bewegen kan dedruppelkamer scheef hangen, de sensor ziet de druppels dan niet. Door het bewegen (draaientijdens het wassen) kan ook de maagsonde van positie veranderen. Ook kan de fles of zakleeg zijn. Als je er niet uitkomt, kijk je naar de display van de pomp, deze geeft een code ofsymbool aan. Je kunt de aard van de storing dan opzoeken in de gebruiksaanwijzing.6 Een zorgvrager die start met sondevoeding volgt een opbouwschema. Waarom is dat?De maag moet wennen aan de sondevoeding. Bij het volgen van een opbouwschema kan erworden gecontroleerd of de maag de voeding verwerkt en naar de darmen transporteert. Alser in de maag nog veel sondevoeding achterblijft, wordt het opbouwschema aangepast. Alsde maag de sondevoeding goed verwerkt kan het schema opgebouwd worden.7 Welke methode van toediening van sondevoeding zou je kiezen <strong>bij</strong> een zorgvrager die nogveel maagretentie houdt?Sondevoeding via de voedingspomp. Dan wordt er langzaam en continu voeding toegediend.De maag wordt dan niet belast met een hoeveelheid sondevoeding in een keer.8 Wat zijn de voordelen van het toedienen van sondevoeding in porties voor een zorgvrager?Het normale eetpatroon wordt nagebootst. De zorgvrager is tussen de toedieningen vrij, hij isniet gebonden aan een toedieningssysteem.132© ThiemeMeulenhoff


De zorgvrager met een maagsondeMaagspoelenMaagspoelen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: VERDWENEN MEDICIJNEN1 Waarom wordt mevrouw Verhoeff in het ziekenhuis opgenomen?Er is ongeveer bekend hoeveel deze mevrouw heeft ingenomen. Het maagspoelen is geengarantie dat alle pillen uit de maag zijn gespoeld.Tijdens de opname kan geobserveerd wordenop allerlei na of <strong>bij</strong>werkingen van de ingenomen pillen. Eventueel kan er tijdig worden behandeld<strong>bij</strong> nadelige gevolgen van de inname.2 Op het medicatieblad stond vermeld welke medicijnen voor wie waren bestemd, is dat in ditgeval een voordeel?Ja, er kan direct met het RIVM overlegd worden welke acties nodig zijn.3 Hoe kon Marco weten dat mevrouw Verhoeff de enige zorgvrager was die die pillen hadingenomen?De rest van de bewoners sliepen en zij had ook een medicatieverpakking in haar hand.KENNISOPDRACHT1 Op de afdeling waar jij werkt heeft een zorgvrager alle medicatie ingenomen die hij in eigenbeheer heeft. Wat doe je?Hulp inroepen van de behandelend arts of een ambulance bellen. Proberen snel uit te vindenwat hij precies heeft ingenomen.2 Een zorgvrager heeft onbedoeld de medicatie van een andere zorgvrager ingenomen. Zijnmaag is gespoeld in het ziekenhuis. Hij wordt een paar dagen opgenomen. Waarom gebeurtdat?De medicatie wordt net zoals voedsel via de maag naar de darmen getransporteerd waardoorde stoffen in de bloedbaan worden opgenomen. De medicatie kan al in de bloedbaan zijngekomen. De ziekenhuisopname is bedoeld om de effecten van die medicatie te observerenen te behandelen.3 Waarom raadpleegt een arts <strong>bij</strong> inname van mogelijk giftige stoffen het RIVM?Het RIVM heeft een enorme database waar alle giftige stoffen en de geschikte behandelingin staan vermeld.© ThiemeMeulenhoff 133


12 De verzorging van een stoma enhet spoelen van de darmEen stoma verzorgen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: MEVROUW SOECHIT KRIJGT EEN STOMA1 Welke problemen kun je in het begin <strong>bij</strong> deze zorgvrager verwachten?De problemen die te verwachten zijn: pijnlijk <strong>bij</strong> verzorging van de stoma, nog niet opgangkomen van het defecatiepatroon, vooral <strong>bij</strong> een colostoma, gasvorming, nog uitvinden welkevoedingsmiddelen veel gasvorming geven, geschikt stomamateriaal, soms moet een zorgvragerin het begin het een en ander uit proberen, acceptatie van de stoma; kan de zorgvrager destoma zelf verzorgen in de toekomst?2 De combinatie verwardheid en een stoma is moeilijk. Wat zou jij doen als jij Bart was?In ieder geval moet je met de behandelend arts nagaan waardoor die verwardheid veroorzaaktwordt. Vervolgens moet je contact zoeken met de stomaverpleegkundige voor advies over destomaverzorging. Het stomamateriaal kun je extra fixeren met een band die je om het middelbevestigt. Door het regelmatig verwijderen van het stomamateriaal kan de huid beschadigen.Je voorkomt dit door ander stomamateriaal te gebruiken, waar<strong>bij</strong> je kiest voor extra fixatie.KENNISOPDRACHT1 Wat is het opvallendste verschil tussen een colostoma en een ileostoma?Een ileostoma produceert dunnere ontlasting dan het colostoma. De ontlasting vanuit hetcolostoma kan een normale samenstelling hebben.2 Leg uit wat een continent ileostoma is en welke aspecten van belang zijn <strong>bij</strong> de verzorgingvan dit ileostomaDat is een stoma die is verbonden met een reservoir. Dit reservoir is gemaakt van een stukjedarm waar de ontlasting zich in verzamelt. De zorgvrager leegt het reservoir regelmatig, zodater continentie ontstaat. Regelmatig legen is van belang, omdat het reservoir anders wordtoverbelast en kan beschadigen.3 Wat doe je <strong>bij</strong> een geïrriteerde huid onder de huidplaat <strong>bij</strong> de zorgvrager met een ileostomain de thuissituatie?Onderzoek eerst of een collega (te) veelvuldig de huidplaat verwijdert. Het is ook mogelijk datde ontlasting onder de huidplaat komt. De ontlasting vanuit het ileostoma bevat nogal wat zurebestanddelen die snel huidirritatie veroorzaken. De opening van de huidplaat kan te groot zijn.Daardoor kan ook ontlasting onder de huidplaat komen. Vettige en olie-achtige crèmes zijnuit den boze. Er zijn vetvrije crèmes specifiek voor de stomazorg in de handel. Overleg in dezesituatie altijd met de stomaverpleegkundige.© ThiemeMeulenhoff 135


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>4 ‘Mijn stomazakje staat helemaal bol’, zegt een zorgvrager. Wat is er aan de hand en wat doeje?Dat is een zorgvrager die last heeft van gasvorming. Om de spanning van het zakje te halenkun je het zakje loshalen van de huidplaat. Zo kan het gas ontsnappen. Doe dit op het toiletof ergens waar je de privacy van de zorgvrager kunt waarborgen. Bij een ééndelig systeemis dat moeilijker; lospeuteren en weer vastplakken lukt niet. Dan moet je een ander systeemgebruiken. Er is ook een ééndelig systeem met een opening aan de onderkant. Deze openingkun je losmaken en je kunt op deze manier het gas laten ontsnappen.5 Wat is het verschil in opvangmateriaal <strong>bij</strong> een urostoma en een darmstoma?In het opvangzakje is een anti-terugvloei klepje gemaakt om opstijgende urineweginfecties tevoorkomen. Er zit een ook een aftappunt aan de opvangzak waarmee je die 's nachts aan eennachtzak kunt bevestigen.6 Een zorgvrager is nogal behaard op de buik waar zijn stoma zich bevindt. Het verwijderen vanhet stomamateriaal is daardoor pijnlijk. Welke maatregelen neem je?De haren kort knippen. Scheren geeft altijd irritatie van de huid. Ontharingscrème maakt dehuid week.136© ThiemeMeulenhoff


De verzorging van een stoma en het spoelen van de darmHet spoelen van de darm of de stomaHet spoelen van de darm of de stoma• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: IK WORD NIET GOED1 Wat kan de reden van kan zijn van de plotseling optredende krampen van meneer Kranendonk?Redenen kunnen zijn: het op gang komen van de te koude spoelvloeistof; het te snel inlopenvan de vloeistof; lucht in het systeem.2 Bij de voorbereiding pakt Thijs een postoel, terwijl de zorgvrager dat eigenlijk niet wil. Watvind je daarvan?Door de hevige reactie kan de zorgvrager in de regel niet direct het toilet bereiken. En alsmeerdere bewoners het toilet gebruiken, weet je niet zeker of er wel een toilet vrij is.3 Meneer Kranendonk voelt zich niet goed worden. Waar moet je dan op voorbereid zijn?De zorgvrager kan flauwvallen.KENNISOPDRACHT1 Wat is een reden om een zorgvrager een rectale darmspoeling te geven?Redenen zijn: ernstige obstipatie; als voorbereiding op een onderzoek of een operatie.2 Wanneer besluit je met de darmspoeling te stoppen?Stoppen met de darmspoeling doe je als de zorgvrager ontlasting krijgt of onwel wordt.3 Tijdens het uitvoeren van een handeling observeer je de zorgvrager en communiceer je methem. Waarom is dat <strong>bij</strong> een rectale darmspoeling moeilijker?Deze handeling vindt plaats achter de zorgvrager. Je kunt de zorgvrager moeilijker zien. Hetis belang dat je vertelt wat je doet en hoe lang het nog duurt.4 Welke klachten kan een zorgvrager ervaren als deze via de stoma een klysma toegediendkrijgt?Het inlopen van de vloeistof kan een naar krampend gevoel in de darmen geven. De zorgvragerkan hierdoor onwel worden. Ook te koude vloeistof kan ditzelfde gevoel veroorzaken. Brengdaarom de vloeistof eerst op lichaamstemperatuur.5 Wat is het voordeel voor de zorgvrager met een stoma, die zich dagelijks irrigeert?Dat de zorgvrager zijn ontlastingspatroon kan beïnvloeden en ontlasting produceert op hetmoment dat het hem uitkomt.6 Waarom gebruik je <strong>bij</strong> het irrigeren via de stoma alleen water als spoelvloeistof?Toegevoegde zeep of glycerine droogt het darmslijmvlies uit van het stuk darm waarvan destoma is gemaakt.© ThiemeMeulenhoff 137


13 Hulp <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong>verzorgingIk heb het ijskoud• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Hoe komt het dat je het intens koud hebt en rilt aan het begin van een koortspiek?Tijdens het plotseling stijgen van de lichaamstemperatuur <strong>bij</strong> koorts is er een groot verschiltussen warmte in het lichaam en de temperatuur van de omgeving. Dat geeft je het gevoeldat het koud is, en je begint te rillen.2 In welk opzicht verschilt het begin van influenza met een gewone verkoudheid of eenluchtweginfectie door een ander virus?Influenza verschilt van een gewone verkoudheid omdat je plotseling heel erg ziek wordt. Jelichaamstemperatuur stijgt erg snel en je krijgt heel erg veel hoofdpijn en spierpijn.3 Na enkele dagen daalt de temperatuur <strong>bij</strong> een virusinfectie. Wat betekent het als delichaamstemperatuur opnieuw stijgt?Als de temperatuur eerst gedaald is en daarna opnieuw gaat stijgen, dan moet je bedacht zijnop een complicatie, zoals een tweede infectie met een bacterie.4 Enkele termen <strong>bij</strong> de afweer zijn: maagzuur, immunoglobuline, fagocytose, neusslijmvlies,immuun, antistof, leukocyten, lymfocyten. Noteer de termen onder elkaar en zet er achter ofze <strong>bij</strong> de eerste, de tweede of de derde afweerlinie horen.Eerste afweerlinie: maagzuur, neusslijmvlies. Tweede afweerlinie: fagocytose, leukocyten.Derde afweerlinie: immunoglobuline, immuun, antistof, lymfocyten.5 Hoe komt het dat je immuun wordt voor waterpokken?Zodra je voor het eerst waterpokken hebt, maakt het lichaam antistoffen tegen hetwaterpokkenvirus. Dat duurt een tijdje, en in de tussentijd ben je besmet en ziek. Als je beterbent, blijven de antistoffen in het bloed zitten. Zodra je nog een keer besmet wordt met hetwaterpokkenvirus, kunnen de antistoffen meteen aanvallen.6 Beschrijf maatregelen waarmee je de koorts kunt verlagen.Maatregelen waarmee je de koorts kunt verlagen: niet te dik kleden, bedrust nemen, voldoendedrinken en paracetamol geven.7 Beschrijf kort of het zinvol is om een griep te bestrijden met antibiotica.Griep wordt veroorzaakt door een virus en antibiotica werken niet tegen een virus. Het is dusniet zinvol.8 Hoe herken je koorts?© ThiemeMeulenhoff 139


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Koorts herken je aan het uiterlijk van de zorgvrager: hij rilt, heeft een rode, warme huid,transpireert en is vermoeid of zelfs suf. Koorts kun je ook herkennen als je delichaamstemperatuur, de snelle pols en de snelle ademhaling meet.9 Hoe moet je handelen <strong>bij</strong> iemand die last heeft van een zonnesteek?Bij een zonnesteek moet je iemand direct in de schaduw brengen, laten afkoelen en voldoendedrinken geven.10 Noem de maatregelen die je lichaam neemt als je het koud hebt en als je het warm hebt.Maatregelen van het lichaam tegen afkoeling: kippenvel, rillen en bibberen, vaatvernauwingwaardoor je bleek gaat zien, kleren aantrekken. Maatregelen van het lichaam tegenoververhitting: zo weinig mogelijk bewegen, vaatverwijding waardoor je gaat blozen, meertranspireren, kleren uittrekken.140© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingWat moet dat verdorie?Wat moet dat verdorie?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Welk stelsel wordt aangetast door de ziekte multiple sclerose?Het centrale zenuwstelsel, hersenen en ruggenmerg, wordt <strong>bij</strong> MS aangetast.2 Noem vijf verschijnselen die kunnen optreden <strong>bij</strong> MS.Plotseling slechter zien of blindheid aan één oog, tintelingen armen en/of benen, krachtsverliesof verlammingen van de spieren, intentietremor, spraak- en slikproblemen, incontinentie vanurine.3 Kan MS vanzelf genezen?Nee, MS is een chronische ziekte die nooit vanzelf geneest.4 Is er een behandeling voor multiple sclerose? Geef een korte uitleg <strong>bij</strong> je antwoord.Er is geen behandeling die de ziekte kan genezen. De behandeling met medicijnen heeft alsdoel de ziekte af te remmen en complicaties te voorkomen.5 Op welke leeftijd kun je deze ziekte krijgen?De ziekte begint meestal na het veertigste jaar. Soms kan de ziekte ook op jonge leeftijdbeginnen, vanaf het twintigste jaar.6 Welke delen van het zenuwstelsel vormen het centrale zenuwstelsel? En wat versta je onderhet perifere zenuwstelsel?Het centrale zenuwstelsel is het deel dat beschermd wordt door bot: de hersenen en hetruggenmerg. Het perifere zenuwstelsel is het deel van het zenuwstelsel dat buiten de schedelen de wervels ligt: alle zenuwen.7 Maak een schematische tekening van een zenuwcel met 15 dendrieten. Hoeveel zenuwvezelsteken je hier<strong>bij</strong>?De tekening heeft een cellichaam met 15 korte uitsteeksels (dendrieten) en één duidelijklangere zenuwvezel.8 Wat zijn impulsen? Hoe komt het dat een zenuw honderden impulsen kan geleiden?Impulsen zijn zwakke elektrische stroompjes. Een zenuw kan honderden impulsen geleidendoordat een zenuw uit honderden zenuwvezels kan bestaan, en elke zenuwvezel kan impulsengeleiden.9 Wat zijn gevoelszenuwen?Gevoelszenuwen zijn zenuwen die impulsen vanuit een zintuig naar het centrale zenuwstelselvervoeren.10 In welke richting lopen de impulsen in een gevoelszenuw? En hoe verloopt het in eenbewegingszenuw? Verklaar je antwoord.De impulsrichting in gevoelszenuwen is vanuit de zintuigen naar het ruggenmerg toe, omdatde impulsen vanuit de zintuigen naar de grote hersenen toe moeten om ze bewust te worden.De impulsrichting in bewegingszenuwen is vanuit het ruggenmerg naar de spieren (en klieren)© ThiemeMeulenhoff 141


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>overal in het lichaam toe. Het bevel om te gaan bewegen, komt uit het centraal zenuwstelselen moet naar de uitvoerders van het bevel: de spieren (en klieren).142© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingWe zijn een goed teamWe zijn een goed team• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wat betekent de afkorting CVA? Geef ook een omschrijving van de inhoud van het begrip inje eigen woorden.De afkorting CVA betekent cerebrovasculair accident, een plotselinge gebeurtenis met éénvan de bloedvaten in de hersenen.2 Geef drie oorzaken voor het ontstaan van een CVA.Oorzakenvoor het ontstaan van een CVA: een scheur in een bloedvat, het ontstaan van eenbloedpropje in een bloedvat in de hersenen of een bloedpropje uit het lichaam (embolie) datin de hersenen een verstopping van een bloedvat veroorzaakt.3 Beschrijf in het kort vier belangrijke verschijnselen die <strong>bij</strong> een CVA optreden.Vier belangrijke verschijnselen: halfzijdige verlamming, halfzijdige gevoelsstoornis in hetlichaam, halfzijdige uitval van het gezichtsveld, afasie en slikstoornissen.4 Welke behandelingen zijn er voor de verschillende vormen van een CVA?Een bloeding wordt behandeld met bedrust, soms kan een operatie zinvol zijn. Een tromboseof embolie wordt behandeld met medicijnen die de bloedstolling remmen en de vorming vanstolsels tegengaan.5 Noem vier complicaties die <strong>bij</strong> zorgvragers met een herseninfarct of een hersenbloedingkunnen ontstaan.Complicaties die <strong>bij</strong> zorgvragers met een herseninfarct of een hersenbloeding kunnen ontstaan:verslikken en kans op longontsteking of stikken, ademhalingsproblemen, hartritmestoornissen,urineweginfecties en decubitus.6 Uit welke vier delen bestaan de hersenen? Geef een korte beschrijving van de functie vandeze vier delen.De hersenen bestaan uit de grote hersenen, de kleine hersenen, de tussenhersenen en dehersenstam. De functie van deze vier delen:• grote hersenen: bewustwording van wat er om en in het lichaam gebeurt en bepalen vande bewuste bewegingen en het gedrag;• kleine hersenen: coördinatie van ingewikkelde bewegingspatronen;• tussenhersenen: filteren de grote informatiestroom naar de hersenen en bevatten centradie autonome processen in het lichaam regelen;• hersenstam: regeling van autonome processen.7 In welk van de vier hersendelen zitten de schorsgebieden? Geef een definitie van eenschorsgebied.De schorsgebieden zitten in de• primaire zintuigcentra: ontvangen de impulsen van de zintuigen en maken dewaarnemingen bewust;• secundaire zintuigcentra: hierin krijgen de zintuiglijke waarnemingen een bepaaldebetekenis;© ThiemeMeulenhoff 143


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>• primaire motorische schorscentra: regelen de grove, eenvoudige bewegingen;• secundaire motorische schorscentra: regelen ingewikkelde, samengestelde bewegingen.8 Welk zintuig hoort <strong>bij</strong> het gezichtscentrum?Het oog hoort <strong>bij</strong> het gezichtscentrum.9 Als <strong>bij</strong> een CVA allerlei autonome functies zijn verstoord, in welk deel van de hersenen is daneen beschadiging opgetreden?Dan is er een beschadiging opgetreden in de hersenstam of in de tussenhersenen.10 Beschrijf waarom een zorgvrager met een linkszijdige verlamming een CVA aan derechterhersenhelft heeft gehad.Dat komt doordat de linkerhersenhelft de rechterlichaamshelft bestuurt.144© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingWat zeg je kind?Wat zeg je kind?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Noem de twee meest voorkomende oorzaken van dementie. Geef van iedere oorzaak korteen beschrijving.De twee meest voorkomende oorzaken van dementie zijn de ziekte van Alzheimer en demulti-infarctdementie.2 Geef zes kenmerken van het gedrag van een zorgvrager die lijdt aan dementie.Kenmerken van het gedrag van een zorgvrager die lijdt aan dementie:• stoornis in het korte-termijngeheugen;• verlies van besef van tijd, plaats en persoon;• stoornissen in cognitieve functies;• afasie;• agnosie;• apraxie;• decorumverlies.3 Probeer twee voorbeelden te bedenken die duidelijk maken wat decorumverlies inhoudt.Voorbeelden van decorumverlies: eten met de handen in gezelschap, in gezelschap uitkleden,plassen in een plantenbak of prullenbak of schelden tegen voor<strong>bij</strong>gangers.4 In hoeverre kun je dementie met medicijnen behandelen?Dementie is niet met medicijnen te behandelen. Alleen verergering van een multi-infarctdementiekan door medicijnen afgeremd worden omdat je de herhaling van kleine herseninfarcten kanproberen te voorkomen.5 Een demente, bejaarde zorgvrager praat tegen jou over haar moeder die haar komt halen omte gaan wandelen. Haar moeder is al 25 jaar dood. Met welke stoornis heb je dan te maken?Je hebt dan te maken met een stoornis in het lange-termijngeheugen, maar ook metdesoriëntatie in tijd en plaats.6 Wat is het limbisch systeem?Het limbisch systeem is een gebied in de hersenen waar de emotionaliteit zit; het heeft danook verbindingen met veel andere hersendelen.7 Beschrijf hoe het limbisch systeem je gedrag beïnvloedt. Geef een voorbeeld.Je emoties veranderen onder invloed van het limbisch systeem. Een voorbeeld: je ziet iets,waardoor je boos wordt. De boosheid is een samenspel tussen de grote hersenen en hetlimbisch systeem. Door het boos zijn verandert je gedrag: je stampt op de vloer en je smijt dedeur achter je dicht. Lichamelijk zijn er ook veranderingen: je krijgt een rode kleur en je hartklopt sneller.8 Wat versta je onder het korte-termijngeheugen? En wat is het lange-termijngeheugen?© ThiemeMeulenhoff 145


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Het korte-termijngeheugen is het vermogen om dingen maximaal 24 uur lang te onthouden.Het lange-termijngeheugen is het vermogen om dingen langer dan een dag en vaak een heelleven lang te onthouden.9 Hoe komt het dat je iets beter onthoudt als je het tien keer hebt gezien, dan als je het maaréén keer hebt gezien?Na één keer is er een nieuwe verbinding gelegd, die snel weer kan verdwijnen. Door het tienkeer te zien wordt de nieuwe verbinding als een soort geheugenpaadje steeds beter begaanbaaren zal het niet gemakkelijk meer verdwijnen.10 Is het normaal dat je alles wat je op één moment ziet, hoort, proeft, voelt en ruikt niet meteenonthoudt? Verklaar je antwoord.Ja, dat is normaal, omdat er elk moment dat je wakker bent zoveel prikkels op je afkomen datde hersenen die niet allemaal tegelijk aankunnen.146© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de <strong>persoonlijke</strong> verzorgingZo zal het wel gaanZo zal het wel gaan• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Welke soorten bacteriën kun je onderscheiden als je kijkt naar de vorm?Als je kijkt naar de vorm, kun je de volgende soorten bacteriën onderscheiden: bolvorm(kokken), staafvorm (bacillen), spiraalvorm (spirocheten of spirillen) en kommavorm (vibrionen).2 Sommige bacteriën blijven ook in leven onder ongunstige omstandigheden. Hoe kun je datverklaren?Bacteriën zijn niet afhankelijk van levende cellen en kunnen ook onder minder gunstigeomstandigheden blijven leven, zoals <strong>bij</strong> lagere temperatuur, minder zuurstof en inafbraakproducten van weefsels.3 Leg uit waarom pus zo besmettelijk is voor de omgeving van een zorgvrager.Pus is besmettelijk voor de omgeving van een zorgvrager, want in pus bevinden zich noglevende bacteriën.4 Is het nodig om <strong>bij</strong> iedere infectie van de neus<strong>bij</strong>holte antibiotica te gebruiken? Verklaar jeantwoord.Antibiotica zijn niet nodig omdat de infectie meestal vanzelf geneest. Alleen <strong>bij</strong> langdurigeklachten of ernstig ziek voelen kunnen antibiotica helpen <strong>bij</strong> het genezen van de infectie.5 Wat kun je horen aan de ademhaling van een zorgvrager die een acute bronchitis heeft?Een zorgvrager met een acute bronchitis heeft een hoorbare ademhaling met piepende geluiden<strong>bij</strong> het inademen en het uitademen en hoest voortdurend.6 Waardoor kan <strong>bij</strong> een ernstige longontsteking een tekort aan zuurstof in het bloed ontstaan?Bij een ernstige longontsteking kan een tekort aan zuurstof in het bloed ontstaan doordat eendeel van de longen zo ziek is dat daar geen gaswisseling kan plaatsvinden. Het gevolg is datde zorgvrager niet genoeg zuurstof kan inademen.7 Wat is de functie van ademhalen door de neus?De functie van ademhalen door de neus is ruiken (gevaarlijke stoffen), bevochtigen, verwarmenen zuiveren van de ingeademde lucht.8 Wat is de functie van het trilhaar-epitheel in de luchtwegen?In het slijmerige trilhaar-epitheel blijven veel stofdeeltjes en mogelijke ziekteverwekkers uit deingeademde lucht steken. De trilharen wapperen de vuiltjes weg in de richting van de keel,waarna het vuile slijm ingeslikt wordt.9 Wat is de functie van hoesten?De functie van hoesten is het uit de luchtpijp en bronchiën wegwerken van vuiltjes en deeltjesdie niet in de longen mogen komen.10 Op welke plaats in de luchtwegen vindt gaswisseling plaats? Welke gassen worden hier<strong>bij</strong>uitgewisseld?© ThiemeMeulenhoff 147


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Gaswisseling vindt plaats in de longen: zuurstof komt het bloed in en tegelijkertijd gaatkoolstofdioxide uit het bloed weg.148© ThiemeMeulenhoff


14 Ondersteunen <strong>bij</strong> de opname vanvoeding en vochtIk heb geen zin in eten• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Verklaar waarom Samantha begint te kokhalzen als ze de hand in haar mond steekt na heteten.Als Samantha met haar vingers de achterkant van haar tong of haar zachte verhemelteaanraakt, begint de reflex van het kokhalzen.2 Geef vier redenen waarom iemand met een ernstige vorm van kanker een verminderde eetlustkan hebben.Bij kanker kan verminderde eetlust ontstaan door de enorme vermoeidheid, door de pijn, doorde behandeling met radiotherapie of met chemotherapie.3 Waarom herstellen oudere mensen traag of moeilijk na een operatie als ze slecht eten?Door slecht eten ontstaat er een tekort aan eiwit, glucose en vitaminen. De opbouw en hetherstel van door de operatie beschadigd weefsel verlopen dan veel trager.4 Samantha heeft soms last van obstipatie. Leg uit hoe dit kan ontstaan.Obstipatie kan door te weinig of eenzijdig eten, voeding met onvoldoende vezels en door teweinig beweging ontstaan. Mogelijk drinkt Samantha ook te weinig.5 Beschrijf in het kort drie maatregelen die jij zou nemen om de eetlust van een zieke zorgvragerzo veel mogelijk te stimuleren. Leg uit waarom dat belangrijk is.De eetlust <strong>bij</strong> een zieke zorgvrager kun je op verschillende manieren stimuleren. Bij maaltijdenkun je rekening houden met de voorkeur van de zorgvrager voor eten. Afhankelijk van dezekeuze, kies je zo gezond mogelijk eten. Verder kun je maaltijden klein houden en frequentaanbieden. Ten slotte presenteer je de maaltijden op een smakelijke manier.6 Beschrijf wat er gebeurt <strong>bij</strong> slikken. Verklaar waarom je met een open mond niet kunt slikken?Probeer het eventueel zelf.Bij slikken komt een spijsbrok of een slok drinken achter in de keel. Door de aanraking metde keelwand start de slikreflex: keelspieren, tong en spieren in de wangen trekken samen omde brok/slok verder te duwen, de huig gaat omhoog (afsluiten van de neusholte) en de strotklepgaat omlaag (afsluiten van de luchtpijp). Het gevolg is dat de brok/slok vanuit de keelholtenaar de slokdarm glijdt.Je kunt met open mond niet slikken omdat de mond dicht moet zijn. De slikbeweging is namelijkeen combinatie van de samentrekking van de keelspieren, de tong en de wangspieren. Alsde mond open is, kan de brok/slok niet naar achteren geduwd worden.7 Noem de functies van maagzuur.© ThiemeMeulenhoff 149


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>De functies van maagzuur zijn: het doden van mogelijke ziektekiemen, laten oplossen vanscherpe dingen (zoals botsplinters) en het milieu in de maag zuur maken, zodat eiwitsplitsendeenzymen goed kunnen werken.8 Maak een lijstje van alle spijsverteringsenzymen, schrijf er<strong>bij</strong> welke werking ze hebben, en inwelk deel van het maag-darmkanaal ze werkzaam zijn.Verteringssap Type enzymWerkzaam inSpeeksel Zetmeelverterend enzymDe mondMaagsap Eiwitverterend eiwitDe maagAlvleessap Eiwitverterend enzymVetverterend enzymTwaalfvingerigedarmGalKoolhydraatverterend enzymStof die vet in kleine druppelsverdeeltTwaalfvingerigedarmDarmsap Eiwitverterend enzymKronkeldarmVetverterend enzymKoolhydraatverterend enzym9 Per 24 uur maakt je lichaam een aantal liters verteringssappen. Hoeveel liter is dat ongeveerin totaal?Dat is 1,5 liter speeksel + 2 liter maagsap + 1 liter alvleessap + 0,7 liter gal + 2 liter darmsap= 7,2 liter verteringssappen.10 Wat is de belangrijkste functie van de kronkeldarm? Op welke drie manieren is de kronkeldarmaangepast aan deze functie?Het grootste deel van de verteerde voedingsstoffen wordt via de darmwand van de kronkeldarmopgenomen in het bloed. De kronkeldarm zelf is heel gekronkeld (en ongeveer 3,5 meter lang);in de kronkeldarm zitten richels en de wand van de kronkeldarm heeft heel veel uitstulpingen(darmvlokken).150© ThiemeMeulenhoff


Ondersteunen <strong>bij</strong> de opname van voeding en vochtIk lust geen groenteIk lust geen groente• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Noem drie oorzaken van vermagering.Vermagering kan optreden <strong>bij</strong> een verhoogd energieverbruik van je lichaam, <strong>bij</strong> lichamelijkeinspanning, zoals intensieve sportbeoefening, of <strong>bij</strong> zware lichamelijke arbeid. Vermageringkan ook optreden <strong>bij</strong> mensen die een ernstig tekort aan voedingsstoffen krijgen door slecht teeten. Ook <strong>bij</strong> ernstige ziekten en langdurige ontstekingen, <strong>bij</strong> het herstel van weefsels naoperaties, <strong>bij</strong> grote ongevallen, zoals verbrandingen, en <strong>bij</strong> te snelle schildklierfunctie is hetenergieverbruik in het lichaam toegenomen, waardoor vermagering kan optreden.2 Beschrijf aan welke uiterlijke kenmerken je vermagering <strong>bij</strong> iemand kunt vaststellen, zonderdat je een weegschaal of een centimeter gebruikt.Uiterlijke kenmerken van vermagering: het invallen van het gelaat, het dieper gaan liggen vande ogen in de oogkassen, het dunner worden van armen en benen, dunner worden van debuik, droger en rimpelig worden van de huid doordat de laag vetweefsel dunner wordt.3 Verklaar waarom een zorgvrager met brandwonden over een groot oppervlak van zijn lichaamveel energie verliest, en daardoor kan vermageren.Bij brandwonden treedt veel vocht uit de bloedbaan. Dat vocht bevat eiwitten en zouten. Zekerals de blaren opengaan, gaat dit vocht verloren. Het herstel van de verbrande weefsels kostveel energie door de hoge stofwisseling in die weefsels.4 Leg uit waarom bejaarde zorgvragers na een operatie langzamer herstellen en meer kans opcomplicaties na de operatie kunnen hebben.Met name <strong>bij</strong> bejaarde zorgvragers en <strong>bij</strong> chronisch zieke zorgvragers is de eetlust eenprobleem. Een slechte voedingstoestand van het lichaam leidt tot een trager herstel vanbeschadigde weefsels na een operatie. De benodigde energie voor het herstel is onvoldoendeaanwezig.5 Leg uit wat het verschil is tussen voedingsmiddelen en voedingsstoffen.Voedingsmiddelen zijn alle vaste en vloeibare dingen die je kunt eten. Voedingsstoffen zijnde (zes) bestanddelen in voedingsmiddelen die het lichaam nodig heeft: koolhydraten, eiwitten,vetten, water, vitaminen en mineralen.6 Wat gebeurt er in je lichaam wanneer de energiebalans uitschiet naar links? En naar rechts?Als de energiebalans naar links uitschiet (naar beneden gaat) verbruikt je lichaam meer energiedan het opneemt: je vermagert. Wanneer de balans naar de andere kant uitschiet, neemt jelichaam meer energie op dan het verbruikt: je wordt zwaarder.7 Zoek (thuis) het etiket op van twee voedingsmiddelen en noteer hoeveel energie ze leveren(per 100 gram). Noteer hoeveel eiwitten, koolhydraten en vetten ze bevatten (per 100 gram).Noteer ook welke vitaminen erin zitten. Bevat het eerste voedingsmiddel vooral brandstoffenof bouwstoffen? En het tweede voedingsmiddel ?Individueel antwoord.8 Wat is cholesterol? Welk type vetten bevordert de aanmaak van cholesterol?© ThiemeMeulenhoff 151


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Cholesterol is een vet dat vooral veel in dierlijke voedingsmiddelen zit en dat het lichaam ookzelf maakt. Vetten die opgebouwd zijn uit verzadigde vetzuren, bevorderen de aanmaak vancholesterol.9 Wat is de functie van voedingsvezels?Voedingsvezels stimuleren een goede darmwerking, met name de peristaltiek.10 Noem minstens zes mineralen die je nodig hebt. Zet erachter waarvoor je lichaam ze gebruikt.Mineralen die je nodig hebt:• kalk, fosfor en magnesium: voor de botaanmaak;• ijzer: voor de aanmaak van rode bloedcellen;• fluor: voor sterk tandglazuur;• jodium: voor een goede schildklierwerking;• keukenzout (natrium en chloor) en kalium: voor de samenstelling van bloed enweefselvocht.152© ThiemeMeulenhoff


Ondersteunen <strong>bij</strong> de opname van voeding en vochtIk heb dorstIk heb dorst• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Verklaar waarom een zorgvrager met grote brandwonden een vergroot risico heeft op hetontstaan van een negatieve vochtbalans.Vanuit de brandwonden treedt veel vochtverlies op in de huid en blaren. Dit vocht wordt uithet lichaam onttrokken. Vaak is er meer vochtverlies dan de zorgvrager kan aanvullen metdrinken. Bovendien kan de zorgvrager te ziek zijn om voldoende te drinken.2 Noem zichtbare kenmerken van uitdroging.Zichtbare kenmerken van uitdroging:• minder urineproductie, de urine is donkergeel van kleur en kan sterk ruiken;• droge, bleke huid met een verminderde huidspanning (opgetrokken huidplooi veert nietdirect terug, maar blijft even staan);• droge slijmvliezen, te zien aan lippen, mondslijmvlies en tong;• diepliggende ogen;• obstipatie;• soms verward gedrag of sufheid.3 Welke metingen kun je doen <strong>bij</strong> iemand die mogelijk last heeft van dehydratie?Metingen die je kunt doen <strong>bij</strong> iemand die mogelijk last heeft van dehydratie: gewichtsverlies,dalende bloeddruk, snelle zwakke pols, snelle ademhaling en meten van de urineproductie.4 Op welke manieren kun je iemand die begint uit te drogen extra vocht geven?Iemand die begint uit te drogen, kun je extra te drinken geven, zo nodig een infuus met vloeistofgeven.5 Leg uit wat het begrip ‘de vochtbalans van het lichaam’ betekent en geef aan wanneer ersprake is van een negatieve vochtbalans.De vochtbalans is een evenwichtssituatie waar<strong>bij</strong> er per periode (zoals een dag) evenveelvocht in het lichaam komt als eruit gaat. Als iemand een dag niet veel drinkt, zal het lichaamdaarop reageren door minder water uit te scheiden. Als iemand langere tijd te weinig drinkt,treedt een negatieve vochtbalans op: dan heeft het lichaam te weinig vocht om het tekort opte heffen en dat is schadelijk voor het lichaam.6 Hoeveel liter urine produceer je per dag als je voldoende drinkt?Per dag produceer je ongeveer twee liter urine als je voldoende drinkt.7 Wat is voorurine? Hoeveel liter voorurine maak je per dag?Voorurine is de vloeistof die ontstaat nadat het bloed door de nierfiltertjes (niereenheden) isgegaan. Per dag maak je ongeveer 180 liter voorurine.8 Wordt de hoeveelheid voorurine minder als je minder drinkt? Verklaar je antwoord.Nee, want het bloed stroomt dag en nacht langs de nieren waardoor er telkens voorurineontstaat. Pas <strong>bij</strong> het teruggeven van de bruikbare stoffen naar het bloed bepalen de nieren ofze meer of minder waterige urine maken.© ThiemeMeulenhoff 153


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>9 Waarom is het belangrijk dat voorurine grotendeels teruggaat naar het bloed?Dat is belangrijk omdat in voorurine veel stoffen in zitten (zoals glucose) die helemaal nietuitgescheiden moeten worden. Bovendien zou het lichaam dan veel te veel water verliezen.10 Noem vier afvalstoffen die in urine zitten.Vier afvalstoffen die in urine zitten: ureum, natrium, ammoniak en kalium.154© ThiemeMeulenhoff


Ondersteunen <strong>bij</strong> de opname van voeding en vochtWat een heerlijk toetjeWat een heerlijk toetje• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Geef drie groepen van oorzaken van een tekort aan voedselopname.Drie groepen van oorzaken van een tekort aan voedselopname:• te weinig voedingsstoffen binnenkrijgen kan door te weinig te eten en door eenzijdig teeten;• verlies van voedingsstoffen kan optreden <strong>bij</strong> ziekten van de ingewanden;• in bepaalde omstandigheden kan er een verhoogde behoefte aan voedingsstoffen zijn:je hebt meer voeding nodig dan normaal opgenomen kan worden.2 Waarom treedt <strong>bij</strong> ziekten van de ingewanden een tekort aan voedingsstoffen in het lichaamop?Bij stoornissen van de spijsvertering kan het lichaam niet genoeg stoffen in het bloed opnemen.Na het eten kan maar een beperkt deel van de voedingsstoffen gebruikt worden. De rest vande stoffen blijft in de darm achter en wordt met de ontlasting uitgescheiden.3 Bij chronische ontstekingen, langdurige infecties en grote verwondingen zijn meervoedingsstoffen nodig dan normaal. Leg in je eigen woorden uit waarom je meer voeding nodighebt in dergelijke situaties.Het lichaam heeft <strong>bij</strong> het herstel van het weefsel meer dan normaal behoefte aanvoedingsstoffen. Het weefsel heeft vaak een verhoogde stofwisseling <strong>bij</strong> ontstekingen, <strong>bij</strong> hetrepareren van beschadigd weefsel en <strong>bij</strong> het bestrijden van infecties.4 Een bejaarde zorgvrager heeft een gebroken onderbeen en krijgt een gipsverband. De chirurgis verbaasd als de botbreuk na drie maanden nog niet is genezen.Welke tekorten in de voedingkunnen een rol spelen <strong>bij</strong> deze vertraagde genezing?Een tekort aan eiwitten, calcium en vitamine D.5 Noem vijf zichtbare kenmerken van een slechte voedingstoestand van het lichaam.Zichtbare kenmerken van een slechte voedingstoestand van het lichaam:• verlies van gewicht;• dunner worden van spieren (spieratrofie);• de huid wordt droog en dun;• het haar wordt dun en slap;• er is weinig onderhuids vet;• er is ophoping van vocht (oedeem);• lusteloosheid en verminderde eetlust.6 Wat wordt bedoeld met een eenzijdige voeding?Er is van eenzijdige voeding sprake wanneer je gedurende langere tijd alleen voedingsmiddelenneemt uit één of twee groepen van de Schijf van Vijf.7 Welke vijf groepen onderscheid je in de Schijf van Vijf? Noteer achter elke groep drievoedingsmiddelen die erin thuishoren.© ThiemeMeulenhoff 155


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Je kunt de Schijf van Vijf in vijf groepen verdelen:• de broodgroep: bruin brood, rijst, macaroni, frites, witte bonen;• de groente- en fruitgroep: appels, bloemkool, tomaten, aardbeien, sinaasappels;• de zuivelgroep: kaas, yoghurt, kip, tempé, eieren;• de groep met vetten en oliën: olijfolie, boter, halvarine, slaolie.• de groep dranken: (bron)water, koffie, thee, frisdrank.8 Wat zijn additieven? Schrijf er drie op en noteer er<strong>bij</strong> waar ze voor dienen.Additieven zijn stoffen die door mensen aan voedingsmiddelen zijn toegevoegd. Zout, suikeren zuur worden als conserveringsmiddel toegevoegd (voor een langere houdbaarheid).Emulgatoren zorgen voor een bepaalde stevigheid van het voedingsmiddel. Kleurstoffen gevenhet voedingsmiddel een bepaalde kleur.9 Wat heeft Engelse ziekte met vitamine D te maken?Vitamine D heb je nodig voor de botaanmaak. Engelse ziekte treedt vooral <strong>bij</strong> kleine kinderenop: door gebrek aan vitamine D groeien de botten krom. Het kwam in de negentiende eeuwheel veel in de grote steden in Engeland voor. Daar was veel smog, waar overdag geen zonlichtdoorheen kwam. Vooral de arme kinderen in de achterbuurten kregen zo te weinig vitamineD (dat onder invloed van het zonlicht in de huid wordt gemaakt). De botaanmaak in met namehun benen verliep slecht; ze kregen kromme benen.10 Noteer de vijf soorten vitaminen en schrijf achter elke vitamine twee voedingsmiddelen waardeze vitamine in zit.Vijf soorten vitaminen:• vitamine A: worteltjes, boter;• vitamine B: zilvervliesrijst, bruin brood;• vitamine C: sinaasappel, sla;• vitamine D: onder invloed van de zon, boter;• vitamine K: maken de bacteriën in de dikke darm.156© ThiemeMeulenhoff


15 Hulp <strong>bij</strong> de uitscheidingIk zal u even opfrissen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Een zorgvrager is rolstoelgebonden door de ziekte multiple sclerose. Hij heeft problemen metde ontlasting. Noem drie factoren die de oorzaak kunnen zijn van obstipatie <strong>bij</strong> deze zorgvrager.Factoren die de oorzaak kunnen zijn van obstipatie <strong>bij</strong> deze zorgvrager:• te weinig beweging (rolstoel);• onvoldoende vezelrijke voeding;• te weinig drinken;• eventueel het medicijngebruik.2 Welke maatregelen stel jij <strong>bij</strong> deze zorgvrager voor om zijn ontlastingspatroon te verbeteren?Maatregelen om het ontlastingspatroon te verbeteren: meer vezelrijke voeding, meer vochtlaten drinken, zo nodig extra laxerende maatregelen nemen (zemelen, medicijn).3 Mevrouw De Wit ligt in bed na een ongeval waar<strong>bij</strong> ze een dwarslaesie heeft opgelopen. Hetvalt je op dat ze meerdere keren per dag dunnere ontlasting laat lopen. De afgelopen weekhad ze nauwelijks ontlasting. Is er sprake van een <strong>bij</strong>zondere situatie? Zo ja, welk probleemis hier ontstaan?Er is sprake van een <strong>bij</strong>zondere situatie, want na een week obstipatie is er plotseling diarree.Waarschijnlijk heeft ze paradoxale diarree.4 Wat is het verschil in ontlastingspatroon tussen iemand met diarree door een darminfectie eniemand met paradoxale diarree?Bij diarree door infectie zijn de klachten: heel frequente, waterdunne ontlasting metbuikkrampen, meestal ook koorts of verhoging. Een gevoel van aandrang wanneer de ontlastingmoet komen. Eten wordt niet verdragen, en wordt meestal onmiddellijk gevolgd door diarree.Bij paradoxale diarree is er vooraf een periode van obstipatie geweest, meestal zijn er geenproblemen met eten, geen koorts, geen duidelijk gevoel van aandrang.5 Wat zijn aambeien en hoe kun je voorkomen dat ze steeds weer terugkomen?Aambeien zijn uitgezette bloedvaten (aders) in de anus. Vaak ontstaan ze na verhoogde druk(persdrang) op de anus. Je kunt voorkomen dat ze terugkomen door:• niet te hard meepersen met ontlasting• direct reageren op aandrang• zorgen voor zachte ontlasting6 Heeft de dikke darm ook darmplooien, net als de dunne darm? En darmvlokken?De dikke darm heeft wel darmplooien, maar geen darmvlokken.© ThiemeMeulenhoff 157


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>7 Waarom wordt in de dunne darm veel water teruggenomen in het bloed?Dat is nodig omdat het lichaam anders uitdroogt. Bij de vertering worden liters waterigeverteringssappen gemaakt. Een groot deel van het water moet weer terug, anders verlies jeveel te veel water met de ontlasting. Mensen met diarree kunnen dan ook uitdrogen.8 Noem vier voedingsstoffen die in de dunne darm worden geresorbeerd.Voedingsstoffen die in de dunne darm worden geresorbeerd: verteerde eiwitten, koolhydratenen vetten; medicijnen, water en bepaalde vitaminen.9 Welke vitamine wordt in de dikke darm gemaakt? Waar heb je deze vitamine voor nodig?Vitamine K wordt in de dikke darm gemaakt. Je hebt dat nodig <strong>bij</strong> de bloedstolling.10 Wat zijn de functies van de endeldarm?De functies van de endeldarm zijn: opslaan van de feces en door peristaltiek doorschuivenvan de feces in de richting van de anus.158© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de uitscheidingHoe leg ik dat uit?Hoe leg ik dat uit?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Het beven <strong>bij</strong> de ziekte van Parkinson is erg hinderlijk, vooral in gezelschap van anderemensen. Bedenk twee situaties waarin het beven problemen oplevert voor een zorgvrager.Voorbeelden van twee situaties waarin een tremor problemen oplevert:• in gezelschap tijdens eten en drinken;• tijdens het werk, <strong>bij</strong> het sorteren of pakken van kleine voorwerpen.2 Geef twee redenen waarom mevrouw Hendriks tussen twee verzorgenden in moet lopen.Mevrouw Hendriks loopt tussen twee verzorgenden in om vallen te voorkomen. Ze heeftproblemen met het neerzetten van de voeten. Ze kan eenvoudig struikelen over haar eigenbenen. Een andere reden om tussen mensen in te lopen is, om ervoor te zorgen dat ze debeweging kan volhouden. Door de traagheid en stijfheid kan ze moeilijk vooruitkomen.3 Mevrouw Hendriks is tijdens het praten moeilijk te verstaan en haar gelaat vertoont weinigemotie tijdens het praten. Door welke stoornissen kan dit probleem ontstaan?Het probleem met praten kan ontstaan door gestoorde mondmotoriek (dysartrie). Weinigemotie tijdens het praten kan ontstaan door mimiekarmoede van gelaat (starre motoriek vande gelaatspieren).4 Als je mevrouw Hendriks 's morgens aankleedt, heb je problemen met het aantrekken vaneen trui. Je krijgt haar armen <strong>bij</strong>na niet in de mouwen. Welke stoornis is de oorzaak van ditprobleem? Waarom heeft het geen zin om <strong>bij</strong> het aantrekken van de mouwen de bewegingte forceren?Stijfheid van spieren (rigiditeit) is de oorzaak van dit probleem. Het heeft geen zin om debeweging te forceren omdat de weerstand tegen de beweging te groot wordt.5 Welk medicijn kan een gunstige invloed hebben op de stoornissen <strong>bij</strong> de ziekte van Parkinson?Noem vier <strong>bij</strong>werkingen waarop je bedacht moet zijn.Levodopa kan een gunstige invloed hebben op de stoornissen <strong>bij</strong> de ziekte van Parkinson.Bijwerkingen kunnen zijn: misselijkheid, braken, diarree, hartritmestoornissen en lage bloeddruk.6 Wat zijn bewuste bewegingen?Bewuste bewegingen zijn bewegingen die onder invloed van de wil gebeuren. Het willekeurigzenuwstelsel is daar<strong>bij</strong> actief: de hersenschors van de grote hersenen, de bewegingszenuwenen spieren.7 Welke twee zenuwbanen in het centraal zenuwstelsel zijn werkzaam wanneer je loopt?De piramidebanen en de extrapiramidale banen zijn werkzaam wanneer je loopt.8 Wat is fijne en grove motoriek? Noem van beide een voorbeeld.Fijne motoriek: nauwkeurige bewegingen waar<strong>bij</strong> je heel fijne bewegingen maakt. Bijvoorbeeld:een knoop aannaaien. Grove motoriek: de grote bewegingen en standaardhoudingen van hetlichaam, <strong>bij</strong>voorbeeld staan, liggen en zitten.© ThiemeMeulenhoff 159


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>9 Welke rol speelt de zwarte kern <strong>bij</strong> bewuste bewegingen?In de zwarte kern worden de extrapiramidale bewegingsimpulsen doorgeschakeld naar deextrapiramidale baan in de richting van het ruggenmerg.10 Wat is de functie van dopamine?Dopamine is een stof die een rol speelt <strong>bij</strong> de overschakeling van de bewegingsimpulsen vande ene zenuwcel naar de volgende zenuwcel. Zonder dopamine verloopt de doorschakelingniet goed.160© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de uitscheidingDat begrijp ik heel goed!Dat begrijp ik heel goed!• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Welke vorm van incontinentie heeft een vrouw die <strong>bij</strong> hoesten, sporten of zwaar tillen urineverliest? Wat is de mogelijke oorzaak van dit probleem?Een vrouw die <strong>bij</strong> hoesten, sporten of zwaar tillen urine verliest, heeft last vanstressincontinentie. De oorzaak hiervan is zwakte van de kringspier onder de blaasuitgang.2 Van welk soort incontinentie is sprake wanneer iemand met een volle blaas het toilet <strong>bij</strong>naniet meer kan halen? Wat is de mogelijke oorzaak?Wanneer iemand met een volle blaas het toilet <strong>bij</strong>na niet meer kan halen, is er sprake vanurge-incontinentie. De oorzaak ligt in de blaaswand door onregelmatige samentrekkingen vande blaasspier.3 Wat is het doel van blaastraining <strong>bij</strong> incontinentie?Het doel van blaastraining <strong>bij</strong> incontinentie is het rainen van de blaasspier om de onregelmatigesamentrekkingen van de blaas te remmen.4 Met welk doel worden medicijnen gegeven <strong>bij</strong> urge-incontinentie?De medicijnen werken op de spiervezels in de blaaswand. Ze verminderen de onregelmatigesamentrekkingen van de spiervezels.5 Een man met een erg grote prostaat kan moeilijk plassen. Iedere keer na het toiletbezoekheeft hij weer opnieuw de aandrang om te plassen. Steeds lopen kleine hoeveelheden urineweg. Welke vorm van incontinentie heeft deze man?Deze man heeft last van overloopincontinentie.6 Noem de vier delen van de urinewegen en zet de <strong>bij</strong>behorende functies erachter.Vier delen van de urinewegen en <strong>bij</strong>behorende functies:• urinebekken: verzamelt urine vanuit de nier;• urineleider: vervoert urine vanuit het nierbekken naar de urineblaas;• urineblaas: verzamelt urine voordat het uitgescheiden wordt;• urinebuis: vervoert urine vanuit de blaas uit het lichaam.7 Wat is de functie van het slijmvlies aan de binnenkant van de urinewegen?Het slijmvlies aan de binnenkant van de urinewegen beschermt de wanden van de urinewegentegen de scherpe urine.8 Wat is de functie van de plooiing van de blaaswand?De blaaswand is geplooid zodat deze kan mee rekken wanneer er steeds meer urine in deblaas komt.9 Wat is de functie van de inwendige sluitspier van de blaas? En wat is de functie van deuitwendige sluitspier?De inwendige sluitspier zorgt ervoor dat de blaas dicht blijft, ook al zit er urine in de blaas. Hetis een spier die buiten de wil om werkt (dus ook wanneer je slaapt).© ThiemeMeulenhoff 161


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>De uitwendige sluitspier sluit de urinebuis af zodat een gevulde blaas niet automatisch geleegdwordt. De uitwendige sluitspier werkt onder invloed van je wil.10 Wat moet je een peuter eigenlijk leren om zindelijk te worden?Een peuter moet leren om controle te krijgen over de uitwendige sluitspier om zindelijk teworden.162© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de uitscheidingNogmaals in het bewonersoverleg besprekenNogmaals in het bewonersoverlegbespreken• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Waarom geeft een blaaskatheter <strong>bij</strong> mannen een extra risico op infecties in de urinewegen?Een blaaskatheter geeft een extra risico op infecties in de urinewegen omdat het een vreemdvoorwerp in het lichaam is. Bacteriën kunnen zich langs een katheter gemakkelijk toegang totde urinewegen verschaffen.2 Welke klachten en afwijkingen aan urine passen <strong>bij</strong> een blaasontsteking?Klachten die passen <strong>bij</strong> een blaasontsteking: pijn met plassen, vaak kleine beetjes plassen,pijn in de onderbuik, troebele urine en een vieze geur aan de urine.Afwijkingen aan urine die passen <strong>bij</strong> een blaasontsteking: troebele urine, vlokjes, bloed erin.3 Als een blaasontsteking zich verder uitbreidt naar de hogere urinewegen, welke infectie kandan ontstaan?Als een blaasontsteking zich verder uitbreidt naar de hogere urinewegen, kan eennierbekkenontsteking (en een nierontsteking) ontstaan.4 Normaal wordt een blaasontsteking behandeld met drie tot vijf dagen antibiotica. Waaromwordt <strong>bij</strong> een pyelitis of een prostatitis veel langer met antibiotica behandeld?Deze infecties moeten langer met antibiotica worden behandeld omdat ze zich in het weefselbevinden.5 Aan welke verschijnselen herken je een infectie van de nier of het nierbekken?Aan hoge koorts met koude rillingen, troebele stinkende urine, pijn in de zij of in de rug(nierstreek) herken je een infectie van de nier of het nierbekken.6 In welk deel van het mannelijk geslachtsorgaan komen de zaadcellen tot ontwikkeling?In de zaadballen komen de zaadcellen tot ontwikkeling.7 Hoe heet het mannelijk hormoon dat in de zaadballen wordt gemaakt?Testosteron is het mannelijk hormoon dat in de zaadballen wordt gemaakt.8 Noem twee primaire geslachtskenmerken en twee secundaire geslachtskenmerken van deman.Primaire geslachtskenmerken van de man: de aanwezigheid van de penis, zaadballen, <strong>bij</strong>ballen,prostaat en zaadblaasjes. Secundaire geslachtskenmerken van de man: baardgroei en de‘baard in de keel’, ontwikkeling van spieren, botten, en van de primaire geslachtskenmerken.9 Welke twee vloeistoffen worden <strong>bij</strong> de man via de urinebuis vervoerd?Urine en sperma worden <strong>bij</strong> de man via de urinebuis vervoerd.© ThiemeMeulenhoff 163


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Kan die buurman z'n kop houden?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Welke adviezen geef je aan iemand die op een natuurlijke manier wil werken aan eenmakkelijker ontlastingspatroon?Adviezen voor een makkelijker ontlastingspatroon: vezelrijke voeding gebruiken, voldoendevocht nemen (anderhalve liter tot twee liter drinken), meer lichaamsbeweging nemen.2 Beredeneer waarom lactulose veel wordt voorgeschreven als laxeermiddel.Lactolose is een drankje, het is eenvoudig in te nemen en het heeft een milde werking op dedikke darm. Het veroorzaakt geen buikkrampen.3 Een zorgvrager gaat twee weken op vakantie met de kinderen naar een vakantiehuisje aanzee. Iedere vakantie treedt het probleem obstipatie op. Hij vraagt jou om <strong>bij</strong> de drogist Nourilax®te kopen. Dan kan hij iedere avond twee tabletjes nemen om de volgende dag makkelijkontlasting te krijgen. Zou je dit aanbevelen of raad je hem een ander middel aan? Verklaar jeantwoord op basis van de werking van Nourilax®.Nourilax werkt prikkelend op de darmwand. Het kan hevige buikkrampen veroorzaken, en isdus minder geschikt voor de vakantie. Je zou deze zorgvrager beter een ander middel kunnenaanraden, zoals zemelen of andere volumevergrotende middelen.4 Hoe werkt een klysma?Een klysma is een grote hoeveelheid laxeermiddel die prikkelend op het onderste deel vande dikke darm werkt. Een klysma maakt harde ontlasting zacht.5 Noem vijf veelvoorkomende klachten die na een erg prikkelend laxeermiddel kunnen optreden.Veelvoorkomende klachten die na een erg prikkelend laxeermiddel kunnen optreden:• pijn in de buik;• zwelling van de buik;• gasvorming;• misselijkheid;• winderigheid;• pijnlijke aandrang <strong>bij</strong> het krijgen van ontlasting.6 Hoe heet het stuk dikke darm waar de ontlasting zich bevindt, voordat deze naar de endeldarmgaat?Het stuk dikke darm waar de ontlasting zich bevindt voordat deze naar de endeldarm gaat,heet het S-vormig deel.7 Wat gebeurt er tijdens de defecatiereflex?Tijdens de defecatiereflex ontspant de binnenste kringspier van de anus en wordt de peristaltiekin de endeldarm heftiger.8 Hoe komt het dat de feces toch niet vanzelf naar buiten komt als de endeldarm helemaal volfeces zit?164© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de uitscheidingKan die buurman z'n kop houden?De kringspieren van de anus zijn altijd aangespannen, waardoor ze gesloten zijn. Zo kan erniet ongewild feces ontsnappen, ook al is de endeldarm gevuld.9 Wat gebeurt er <strong>bij</strong> antiperistaltiek met de feces in de endeldarm?Bij antiperistaltiek met de feces in de endeldarm wordt de feces teruggeduwd vanuit deendeldarm naar het S-vormig deel van de dikke darm.10 Welke van de twee kringspieren van de anus leert een kind beheersen <strong>bij</strong> het zindelijk worden?Verklaar je antwoord.De buitenste kringspier, want dat is een dwarsgestreepte spier. Dwarsgestreepte spierenwerken onder invloed van je wil.© ThiemeMeulenhoff 165


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Het klopt wat je zegt• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Hoe merk je aan iemand dat hij bewusteloos is?Je merkt aan iemand dat hij bewusteloos is omdat hij niet reageert op aanspreken door teantwoorden of door je aan te kijken.2 Waarom is de ademhaling bedreigd <strong>bij</strong> een bewusteloze toestand?De ademhaling is bedreigd <strong>bij</strong> een bewusteloze toestand omdat de spieren <strong>bij</strong> bewusteloosheidverslappen. De tong zakt achter in de keel als je op je rug ligt. Daardoor kan de ademweggeblokkeerd raken.3 Wat moet je doen om de ademhaling veilig te stellen <strong>bij</strong> een bewusteloosheid?Iemand die bewusteloos is, moet op de linker- of rechterzijde gedraaid worden met het hoofdnaar beneden gedraaid. Dan kan de tong naar voren zakken en blijft de ademweg vrij.4 Reageert iemand in een comateuze toestand helemaal niet meer op prikkels uit de omgeving?Geef kort uitleg <strong>bij</strong> je antwoord.In een comateuze toestand is er nauwelijks een reactie op prikkels uit de omgeving waar tenemen. Alleen heftige prikkels, zoals pijnprikkels, felle lichten of harde geluiden kunnen somseen reactie oproepen.5 Geef vijf oorzaken van bewusteloosheid en coma.Oorzaken van bewusteloosheid en coma:• ongeval met hoofdletsel;• bloeding of infectie in de hersenen;• ernstig zuurstoftekort in de hersenen;• tekort aan suiker in het bloed (hypoglykemie);• vergiftiging.6 Ben je ook bewusteloos als je slaapt? Verklaar je antwoord.Nee, want je bent direct wakker als je gewekt wordt. Je hebt vrijwel meteen een helderbewustzijn.7 Wat is een helder bewustzijn?Een helder bewustzijn is de toestand van je hersenen en je lichaam waarin je in staat bentom de prikkels om je heen (en in je lichaam) op een juiste manier en bewust waar te nemenen erop te reageren.8 Hoe komt het dat je <strong>bij</strong> een beschadiging van de hersenschors van de grote hersenen nietmeer goed kunt waarnemen en reageren?In de hersenschors bevinden zich de sensorische en motorische centra. De sensorische centraontvangen en verwerken de impulsen uit de zintuigen; op deze manier zorgen ze voor hetbewust waarnemen. De motorische centra geven de opdrachten naar de spieren, zodat je metbewegingen en bepaalde gedragingen bewust kunt reageren.166© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de uitscheidingHet klopt wat je zegt9 Noem een verschil tussen de bewusteloosheid <strong>bij</strong> flauwvallen en de bewusteloosheid <strong>bij</strong> coma.Bij flauwvallen duurt de bewusteloosheid maximaal enkele minuten, <strong>bij</strong> coma kan dat een heelleven duren. De oorzaak van flauwvallen ligt meestal in een verstoorde bloedcirculatie die nakorte tijd hersteld wordt. De oorzaak van coma is meestal een hersenbeschadiging.10 Mieke krijgt voedsel toegediend.Voelt ze honger en proeft ze het voedsel? Verklaar je antwoord.Nee, want voelen en proeven zijn waarnemingen. Waarnemingen doe je met de sensorischecentra in de hersenschors van de grote hersenen. Deze zijn <strong>bij</strong> Mieke niet meer actief.© ThiemeMeulenhoff 167


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Oh nee, niet braken alstublieft• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wat kan er aan de hand zijn als iemand koffiebruine vloeistof braakt? Geef een korte verklaringvoor je antwoord.Koffiebruin braaksel wijst op bloed in het braaksel. Door de inwerking van maagzuur is hetbloed bruin verkleurd.2 Noem vijf oorzaken van braken (met voorbeelden) waar<strong>bij</strong> de oorzaak niet in hetmaagdarmkanaal ligt.Vijf oorzaken van braken waarvan de oorzaak niet in het maagdarmkanaal ligt:• acute infecties, zoals een nierbekkenontsteking;• afwijkingen in de hersenen, zoals een hersenbloeding, hersentumor of migraine;• hartafwijkingen, zoals hartfalen, ernstig hartinfarct;• vergiftigingen: medicijnen, alcohol;• hormonaal: zwangerschap, suikerziekte.3 Een oudere zorgvrager wordt ziek en ligt constant op bed. Hij is misselijk en eten en drinkengaat heel moeilijk. Soms lijkt het alsof hij moet braken. Welk gevaar bestaat er <strong>bij</strong> dezezorgvrager als hij gaat braken? Wat kun jij aan dat gevaar doen?Braken in liggende toestand geeft kans op braaksel in de luchtwegen, waardoor hij kan stikkenof een longontsteking kan ontstaan (aspiratiepneumonie). Je kunt dit voorkomen door dezorgvrager in een halfzittende houding te brengen. Hij mag niet te snel eten of drinken, let opkleine hoeveelheden en rustig eten of drinken.4 Noem de gevaren die kunnen ontstaan door langdurig braken.Bij langdurig braken is er gevaar voor beschadiging van de slokdarm, kans ophartritmestoornissen en uitval van de nierfunctie.5 Leg uit wat fecaal braken precies is.Fecaal braken wijst op een afsluiting van de darm waardoor de ontlasting niet verder kan. Hetis een ernstige situatie, de verstopping moet worden verholpen.6 Wat gebeurt er door de peristaltische bewegingen met het voedsel in het maagdarmkanaal?Het voedsel wordt verder geschoven in de richting van de anus. In bepaalde delen (zoals demaag en de dunne darm) wordt het voedsel gehusseld en gekneed.7 Wat doet de longitudinale spierlaag in de wand van het darmkanaal precies? En wat is defunctie van de circulaire spierlaag?De longitudinale spierlaag duwt de voedselbrok verder. De circulaire spierlaag knijpt de darmnauwer, zodat de voedselbrok de goede kant opgaat.8 Verklaar waarom er tweerichtingsverkeer in de dunne darm is.In de dunne darm vindt nog veel vertering plaats. Het voedsel mag daar niet te snel passeren,want er moet genoeg tijd zijn om alles te verteren. Het voedsel gaat daar – door de168© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de uitscheidingOh nee, niet braken alstubliefttweerichtingsperistaltiek – een beetje heen-en-weer. Zo worden ook de verteringssappen goedmet het voedsel vermengd.9 Beschrijf een situatie waarin braken juist goed voor het lichaam is.Braken is goed wanneer je iets hebt gegeten wat bedorven is en waar je ziek van kan wordenals het in je bloed komt.10 Verklaar waarom de antiperistaltiek <strong>bij</strong> braken veel heftiger is dan de gewone peristaltiek.De antiperistaltiek <strong>bij</strong> braken is veel heftiger omdat het lichaam de maagdarminhoud zo snelmogelijk kwijt wil.© ThiemeMeulenhoff 169


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Dat maakt me even verlegen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Door welke ziekten kan een menstruatie te lang gaan duren?Menstruatie kan te lang duren door:• stoornissen in de bloedstolling;• vleesbomen in de baarmoederwand;• infecties in de baarmoeder;• endometriose.2 Een vrouw met onregelmatige bloedingen uit de baarmoeder moet zich altijd door een artslaten zoeken. Ben je het met deze uitspraak eens of oneens? Geef een verklaring voor jeantwoord.Onregelmatige bloedingen zijn altijd een reden voor onderzoek door een arts. Onregelmatigebloedingen hebben meestal een oorzaak die behandeling nodig heeft, zoals infecties in debaarmoeder, hormonale stoornissen, een miskraam, goedaardige en kwaadaardige gezwellenin de baarmoeder.3 Wat is een curettage?Een curettage is een operatie waar<strong>bij</strong> de binnenkant van de baarmoeder met een holle scherpelepel wordt behandeld. De arts schraapt met deze scherpe lepel (curette) de binnenste laagvan de baarmoeder, het baarmoederslijmvlies, weg.4 Waarom heeft een vrouw met een spiraaltje meer kans op een langer durende menstruatie?Een spiraaltje is een vreemd voorwerp in de baarmoederholte. Het drukt tegen de wand vande baarmoeder en daardoor kunnen de bloedvaten langer blijven openstaan. Dat betekentmeer bloedverlies dan de vrouw zonder spiraaltje gewend was.5 Noteer de uitwendige en de inwendige geslachtsorganen van de vrouw.De uitwendige geslachtsorganen van de vrouw: de kleine en de grote schaamlippen, devenusheuvel en de kittelaar. De inwendige geslachtsorganen van de vrouw: twee eierstokken,twee eileiders, de baarmoeder en de schede.6 Op welke manieren beïnvloeden oestrogenen de menstruatie? En hoe doet progesteron dat?Oestrogenen stimuleren het rijp worden van een eicel in de eierstok, ze stimuleren de eisprongen bevorderen de groei van het baarmoederslijmvlies nadat de menstruatie heeftplaatsgevonden. Progesteron stimuleert een sterke groei van het baarmoederslijmvlies tot demaximale dikte en houdt het baarmoederslijmvlies daarna in stand.7 Wat gebeurt er tijdens de eisprong?Tijdens de eisprong komt een rijpe eicel vrij uit de eierstok. Deze komt in de eileider terechten gaat op weg naar de baarmoeder.8 Hoe komt het dat <strong>bij</strong> de menstruatie bloed vrijkomt?Bij de menstruatie wordt een deel van het baarmoederslijmvlies afgestoten. Daar gaanbloedvaten <strong>bij</strong> kapot. Het bloed en het slijmvlies komen via de schede naar buiten.170© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> de uitscheidingDat maakt me even verlegen9 Progesteron wordt ook wel het zwangerschapshormoon genoemd. Hoe kun je dat verklaren?Progesteron zorgt ervoor dat het baarmoederslijmvlies op maximale dikte blijft, zodat hetgeschikt is voor de innesteling van een bevruchte eicel. Ook na de innesteling blijft hetbaarmoederslijmvlies intact. Als er dan te weinig progesteron zou zijn, dan wordt hetbaarmoederslijmvlies met de bevruchte eicel alsnog afgestoten (miskraam).© ThiemeMeulenhoff 171


16 Hulp <strong>bij</strong> mobiliteitsproblemenIk wil heel graag zelf boodschappendoen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Geef vijf kenmerkende verschijnselen van chronische reuma.Vijf kenmerkende verschijnselen van chronische reuma:• pijnlijke gezwollen gewrichten van handen en voeten;• ochtendstijfheid;• vergroeiingen in gewrichten;• zwelling van pezen en spieren rond gewrichten;• reumaknobbels;• koorts en warme gewrichten in de actieve ontstekingsfase.2 Welke ontstekingsverschijnselen zijn aan de gewrichten waar te nemen?Ontstekingsverschijnselen die aan de gewrichten zijn waar te nemen: pijn, zwelling, gestoordefunctie. Soms roodheid en warmte in actieve ontstekingsfase.3 Geef enkele nadelen van medicijnen die gebruikt worden om de ontsteking <strong>bij</strong> reumatoïdeartritis af te remmen.Nadelen van medicijnen die gebruikt worden om de ontsteking <strong>bij</strong> reumatoïde artritis af teremmen: maagklachten, slechte invloed op het beenmerg <strong>bij</strong> de vorming van bloedcellen eneen nadelige invloed op de lever- en nierfunctie.4 Heb je <strong>bij</strong> chronische reuma alleen maar ontstekingen van de gewrichten? Verklaar je antwoord.Bij chronische reuma kunnen ook ontstekingen in bindweefsel van inwendige organen optreden,zoals hart, hartzakje, longvliezen, ogen en nieren.5 De behandeling van reuma vereist een multidisciplinaire aanpak. Leg uit wat daaronder verstaanwordt. Welke disciplines zijn betrokken <strong>bij</strong> de behandeling?Reuma is een ingewikkelde ziekte met veel problemen. Daarom zijn <strong>bij</strong> de behandeling vanreuma meerdere disciplines betrokken. Ze werken met elkaar samen om de vele problemen<strong>bij</strong> deze ziekte te behandelen. Disciplines die <strong>bij</strong> de behandeling zijn betrokken, zijn de huisarts,de reumatoloog, de orthopedisch chirurg, de revalidatiearts, de fysiotherapeut, de ergotherapeut,de maatschappelijk werker, de verpleegkundige en de verzorgende.6 De gewrichtsuiteinden in een gewricht bewegen heel soepel ten opzichte van elkaar. Doorwelke drie factoren is dat mogelijk?Door deze drie factoren is dat mogelijk:• kop en kom passen goed in elkaar;• kop en kom zijn bedekt met een laagje glad kraakbeen;• in het gewricht zit olieachtig gewrichtssmeer.© ThiemeMeulenhoff 173


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>7 Noem drie typen gewrichten en de bewegingen die ze mogelijk maken. Geef <strong>bij</strong> elk gewrichteen voorbeeld.Drie typen gewrichten en de bewegingen die ze mogelijk maken:• scharniergewricht: op-en-neerbewegingen (kniegewricht, vingerkootjes);• rolgewricht: rollende beweging (elleboog);• kogelgewricht: draaibewegingen (heupgewricht).8 Welk deel van het gewricht gaat ontsteken <strong>bij</strong> reuma?Het gewrichtsvlies (synoviale membraan) gaat ontsteken <strong>bij</strong> reuma.9 Wat zijn de twee functies van de knieschijf?De twee functies van de knieschijf zijn: bescherming van de kniepees en stabilisering van hetkniegewricht in strekstand.10 Wat zijn gewrichtsbanden? Hoe heten de extra gewrichtsbanden in het kniegewricht?Gewrichtsbanden zijn banden van stevig bindweefsel die het gewricht verstevigen en op zijnplaats houden. De extra gewrichtsbanden in het kniegewricht heten kruisbanden.174© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> mobiliteitsproblemenAfstoffen? Ik?Afstoffen? Ik?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Noem de delen van de rug die tijdens tillen en draaibewegingen zwaar belast worden.De delen van de rug die tijdens tillen en draaibewegingen zwaar belast worden, zijn vooralnek, schouders, lage rug en bekken.2 Geef het verschil aan in klachten <strong>bij</strong> spit en <strong>bij</strong> een hernia.Het verschil in klachten tussen spit en hernia is vooral het verschil in pijn: <strong>bij</strong> een hernia hebje uitstralende pijn in een been, het verlies van gevoel en kracht in het getroffen been en somsverlammingsverschijnselen in het aangedane been.3 Welke adviezen zou je geven aan een collega die <strong>bij</strong> het tillen plotseling rugpijn krijgt zonderuitstralende pijn in haar been?Adviezen: warmte op de pijnlijke plaats; in beweging blijven; niet zwaar tillen; zo nodig eenpijnstiller nemen.4 Rugpijn gaat samen met een branderig, tintelend gevoel in een been. Wat is de betekenis vandat gevoel in het been?De betekenis van dat gevoel in het been is dat er druk is op de zenuw naar dat been. De kansbestaat op beknelling van de zenuw in de rug, misschien wel een hernia.5 Moet iedereen met een hernia geopereerd worden?Nee, soms gaan de klachten na rusten en behandeling door fysiotherapeut weer weg.6 Noem drie functies van de wervelkolom.Functies van de wervelkolom: (1) beschermt het ruggenmerg; (2) geeft steun en stabiliteit; (3)is buigzaam; (4) is de bevestigingsplaats voor de ledematen, ribben en de schedel.7 Waarin verschilt de bouw van de atlas met de andere wervels? Wat kan de atlas wat de anderewervels niet kunnen?De atlas heeft geen wervellichaam, en heeft een groot wervelgat. De atlas kan ronddraaien.8 Noem twee functies van de tussenwervelschijven.Twee functies van de tussenwervelschijven: ze hebben een stoot- of bumperfunctie en zemaken soepele bewegingen van de wervelkolom mogelijk.9 Wat is een scoliose? In welke situatie heb jij een scoliose? Iemand met een dikke buik looptvaak met een versterkte lordose. Wat is dat?Een scoliose is een zijwaartse kromming van de wervelkolom. Je hebt een scoliose als je opzijleunt of als je iets opzij van je oppakt/doet. Een versterkte lordose is een holle rug. Bij iemandmet een dikke buik (of een zwaar gewicht) wordt de wervelkolom ter hoogte van debuik/lendenen naar voren getrokken, waardoor de normale lordose wordt versterkt.10 Welke spieren in je romp zorgen ervoor dat je je opzij kunt draaien?De diepe rugspieren zorgen ervoor dat je opzij kunt draaien.© ThiemeMeulenhoff 175


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Ik zat hier de hele nacht• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Geef een ander woord voor een dwangstand van een gewricht.Een ander woord voor dwangstand van een gewricht is contractuur.2 Welke spieren zijn verantwoordelijk voor een dwangstand van een gewricht?Meestal zijn de buigspieren verantwoordelijk voor een dwangstand van een gewricht.3 Brandwonden in de buurt van een gewricht kunnen een dwangstand van dat gewrichtveroorzaken. Leg dit kort uit.Door verbranding van de huid kunnen ernstige littekens ontstaan. Door verschrompeling vandeze littekens wordt de huid minder rekbaar en kan een beperking in de beweging optreden.4 Waarom kan iemand na twee weken bedrust moeilijk uit bed komen en moeilijk lopen?Als je lang in één houding ligt, gaan de spieren verkorten. Bij het in beweging komen zijn despieren moeilijk uit te rekken en kun je gewrichten minder goed gebruiken.5 Hoe kun jij in je werk <strong>bij</strong> een zorgvrager een dwangstand van een gewricht beperken ofvoorkomen?Je kunt het voorkomen door <strong>bij</strong> de verzorging rekening te houden met het bewegen vangewrichten van armen en benen. Je zorgt ervoor dat een bedlegerige zorgvrager steeds ineen andere houding ligt. Als het mogelijk is, moet de zorgvrager regelmatig bewegen, lopenen oefeningen met armen en benen doen. Als hij dat niet zelfstandig kan, kun je helpen.6 Beschrijf de bouw van een spier. Noem in je antwoord de woorden: bindweefselvlies, pees,spier, spierbundel, spierschede en spiervezel.Een spier is aan de buitenkant bedekt met de spierschede. In de spier zitten spierbundels,elke spierbundel is omgeven door een bindweefselvlies. In de spierbundel zitten velespiervezels. De bindweefselvliezen en de spierschede vormen aan beide uiteinden van despier de pees.7 Waaruit bestaat een pees? Wat is de functie van een pees?Een pees bestaan uit bindweefsel. De functie van een pees is de spier met het bot verbinden.8 Wordt een spier korter of langer als je hem aanspant? Wat gebeurt er met de spier als je dezeontspant?Als je een spier aanspant, wordt hij korter. Als je een spier ontspant, wordt hij langer.9 Als zowel de buigspieren als de strekspieren van je been gespannen zijn, kun je je been danbuigen? Verklaar je antwoord.Nee, je kunt het been niet buigen, omdat de spieren elkaar tegenwerken. Je kunt een beenkan alleen buigen als je tegelijkertijd de buigspieren aanspant en de strekspieren ontspant.10 Hoe komt het dat een gewricht <strong>bij</strong> een contractuur meestal in een buigstand vaststaat?Dat komt omdat de buigspier meer de neiging heeft om in een verkorte stand te verstijven alsde strekspier.176© ThiemeMeulenhoff


Hulp <strong>bij</strong> mobiliteitsproblemenIk was toch je vriend?Ik was toch je vriend?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wat versta je onder atrofie en dystrofie?Atrofie is het dunner of kleiner worden van weefsel. Dystrofie is een verminderd functionerenvan een weefsel door een slechter wordende voedingstoestand. Bij dystrofie wordt de mindergoede voeding vaak veroorzaakt door een beschadiging in het weefsel en de reacties daaropvanuit het zenuwstelsel.2 Geef drie oorzaken van tijdelijke atrofie. Hoe kun je deze stoornis het beste verhelpen?Drie oorzaken van tijdelijke atrofie:• enkele weken (bed)rust;• na immobilisatie door gips;• na operaties aan spieren en door verminderd gebruik van spieren <strong>bij</strong> pijnklachten.3 Welke verschijnselen kun je <strong>bij</strong> spieratrofie waarnemen?Verschijnselen die je <strong>bij</strong> spieratrofie kunt waarnemen: de spier wordt dunner, minder rekbaaren de spier wordt minder krachtig.4 Met welke zorgvragers met blijvende spieratrofie kun je in je werk te maken krijgen?Je kunt te maken krijgen met mensen met weinig lichamelijke activiteit, zoals zorgvragers dielangdurig in bed liggen, zorgvragers die hele dag in een (rol) stoel zitten, zorgvragers die aanledematen zijn geopereerd of iets gebroken hebben.5 Een oude dame valt in huis en verzwikt haar enkel in ernstige mate. Ze blijft wekenlang klachtenhouden van haar enkel en voet. Door welke verschijnselen ga je denken aan dystrofie van deenkel en voet?Verschijnselen die op dystrofie kunnen wijzen: pijn in het lichaamsdeel, verhoogdezweetuitscheiding, soms meer dan normale haargroei, overgevoeligheid voor pijnprikkels indat gebied, glanzende dunne huid, zwelling door oedeem en soms afwijkende kleur (cyanose).6 De oude dame uit de vorige vraag moet van de arts oefenen met haar voet. Ze heeft veel pijn<strong>bij</strong> het lopen. Een collega van je zegt dat ze niet zo moet zeuren. Ze moet een beetje harderzijn en blijven doorgaan met lopen. Is deze opmerking juist? Licht je antwoord toe.Nee, dat is niet juist. Ze moet wel blijven oefenen, maar ze mag niet forceren door de pijn tenegeren. Anders kunnen de pijnprikkels juist een verslechtering van de toestand veroorzaken(reflexdystrofie).7 Waarvoor heeft een spier zuurstof nodig? En eiwitten?Een spier heeft zuurstof nodig om glucose te verbranden. Een spier heeft eiwitten nodig omspiervezels te onderhouden, <strong>bij</strong> te maken en te herstellen.8 Wat is de belangrijkste brandstof in de spier?De belangrijkste brandstof in de spier is glucose.9 Welk product van de verbranding heeft de spier nodig om te kunnen werken?© ThiemeMeulenhoff 177


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Bij de verbranding ontstaat energie. Hierdoor kan de spier werken.10 Wat is de functie van hijgen wanneer je hardloopt?Door het hijgen adem je sneller en komt er meer zuurstof in je bloed. Daardoor gaat er meerzuurstof naar de spieren.178© ThiemeMeulenhoff


17 Zorg voor een evenwichtigactiviteit- en rustpatroonKan ik even met je praten?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Verklaar hoe het mogelijk is dat twee zorgvragers die beide MS hebben andere verschijnselenhebben.De ontstekingen kunnen overal in het centraal zenuwstelsel (hersenen en ruggemerg) optreden.Deze plaatsen kunnen per zorgvrager verschillen en daarmee ook de verschijnselen. Deverschijnselen <strong>bij</strong> MS zijn daarnaast ook afhankelijk van de grootte van de ontstekingen enhet aantal ontstekingen.2 Waardoor ontstaat spasticiteit <strong>bij</strong> MS?Door de ontstekingen in de bewegingszenuwen is de impulsgeleiding verstoord en wordt despierspanning in een aantal spieren verhoogd. Hierdoor is het samenspel van ontspanningen aanspanning van spieren, noodzakelijk voor een soepele beweging, verstoord. Spasticiteitis hiervan het gevolg.3 In het begin van de aandoening verdwijnen de verschijnselen van MS nog weleens. Na hetoptreden van een paar exacerbaties blijven verschijnselen bestaan. Hoe komt dit?Dat komt omdat littekenweefsel achterblijft. Deze beschadiging gaat niet meer weg, waardoorde <strong>bij</strong>behorende verschijnselen van de beschadiging ook niet meer verdwijnen.4 Bij sommige mensen met MS verloopt het ziektebeeld progressief. Wat wil dit zeggen?Een progressief verloop van MS wil zeggen dat er een continue verslechtering van deaandoening is. De verschijnselen van MS nemen in aantal en ernst toe. De slechte periodenduren bovendien langer en volgen elkaar snel op. Uiteindelijk wordt de zorgvrager invalide.5 Waarom is het voor een zorgvrager met MS belangrijk dat hij rust en inspanning regelmatigafwisselt?Als het lichaam onvoldoende tot rust komt, kan het zich onvoldoende herstellen en daalt deweerstand van het lichaam. Hierdoor kan een slechte periode langer duren of eerder optreden.6 Wat zijn perifere zenuwen?Perifere zenuwen zijn de zenuwen van het perifere zenuwstelsel: de zenuwen die hetruggenmerg met alle weefsels en organen in het lichaam verbinden.7 Hoeveel perifere zenuwen zijn er in totaal? Hoeveel daarvan zijn hersenzenuwen?Er zijn 64 (32 paar) perifere zenuwen en er zijn 24 (12 paar) hersenzenuwen.© ThiemeMeulenhoff 179


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>8 Beschrijf hoe het komt dat je kriebel aan je teen voelt. Gebruik in je beschrijving in ieder gevalde volgende termen: bewust, hersenschors, huidzintuig, gevoelszenuw, impulsen, ruggenmerg,zenuwbanen.De zintuigen in je teen worden geprikkeld. Vervolgens gaan er impulsen via de gevoelszenuwvan de zintuigen in je teen naar het ruggenmerg.Vandaar worden de impulsen overgeschakeldnaar zenuwbanen die naar het gevoelscentrum in de hersenschors gaan. Zodra de impulsendaar aankomen, word je je van het gekriebel bewust.9 Wat is de functie van een gevoelszenuw?Een gevoelszenuw vervoert impulsen vanuit een zintuig naar het centrale zenuwstelsel.10 Wat is de functie van de oogzenuw? Iemand is aan één oog blind. Toch heeft de oogarts geenziekte aan het oog zelf geconstateerd. Wat kan er aan de hand zijn?De oogzenuw vervoert impulsen die in het netvlies ontstaan (van de dingen die je ziet) naarde hersenen.Dan is er waarschijnlijk iets aan de hand met de oogzenuw van dat oog. De impulsen kunnenvanuit het blinde oog het gezichtscentrum in de grote hersenen niet bereiken.180© ThiemeMeulenhoff


Zorg voor een evenwichtig activiteit- en rustpatroonLaat mij maar liggen, hoorLaat mij maar liggen, hoor• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wat is het verschil tussen een complete en incomplete dwarslaesie?Bij een complete dwarslaesie zijn de zenuwen van het ruggenmerg volledig doorgesnedenwaardoor er totale uitval is onder de dwarslaesie. Bij een incomplete dwarslaesie zijn dezenuwen van het ruggenmerg gedeeltelijk doorgesneden waardoor er gedeeltelijk uitval kanzijn van spieren en/of gevoel.2 Benoem vijf oorzaken voor het ontstaan van een dwarslaesie.Mogelijke oorzaken zijn:• een ongeval waar<strong>bij</strong> een aantal ruggenwervels gebroken zijn, zoals door duiken in ondiepwater;• schotwond;• steekwond;• kanker in de wervels, waardoor het zenuwweefsel wordt aangetast;• geraakte zenuwen <strong>bij</strong> een openrugoperatie.3 Waarom is het belangrijk om de oorzaak van een dwarslaesie te kennen?Als de oorzaak bekend is, kan de behandeling daarop afgestemd worden. Als de dwarslaesieis ontstaan door een zwelling of een andere vorm van druk op de ruggenmergzenuwen, dankan de druk op de zenuwen weggenomen worden, en (gedeeltelijk) herstel is dan nog mogelijk.4 Waarom is het pas na drie tot zes maanden na het optreden van de dwarslaesie mogelijk eenbetrouwbaar beeld te krijgen welke lichaamsfuncties niet meer herstellen?Na een trauma zal de beschadiging aan en de zwelling van het omliggende weefsel herstellenen afnemen. Dat wat na drie tot zes maanden nog niet hersteld is, zal waarschijnlijk ook nietmeer herstellen.5 Waarom wordt de revalidatie van de zorgvrager begeleid door een multidisciplinair team?Iedere discipline heeft vanuit zijn beroep specifieke kennis en vaardigheden die <strong>bij</strong>dragen aande revalidatie. Door middel van afstemming en samenwerking tussen de verschillendedisciplines kan de revalidatie van de zorgvrager optimaal plaatsvinden.6 Waar bevindt zich het ruggenmerg?Het ruggenmerg bevindt zich in het wervelkanaal binnen in de wervelkolom en strekt zich uitvanaf het achterhoofdsgat (de nekwervels) tot aan het staartbeen.7 Beschrijf de functie van het ruggenmerg.Het ruggenmerg verbindt de hersenen met de perifere zenuwen van het lichaam. Dezenuwbanen in het ruggenmerg vervoeren de impulsen vanuit de periferie naar de hersenenen andersom.8 Tussen welke wervels zitten de perifere zenuwen die ervoor zorgen dat je je armen kuntbewegen? En tussen welke wervels zitten die voor je benen?© ThiemeMeulenhoff 181


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Vanuit de borstwervels lopen zenuwen naar je armen. Vanuit de lenden- en heiligbeenwervelslopen zenuwen die de bewegingen en het gevoel van je benen regelen.9 Een zorgvrager heeft een dwarslaesie ter hoogte van de onderste borstwervel. Welke delenvan zijn lichaam werken nog wel?Bij deze zorgvrager is het huidgevoel aanwezig en werken zintuigen en spieren van de heupen,bekken, benen en voeten nog wel. Ook functioneren veel van zijn inwendige organen.10 Iemand is vanaf de schouders verlamd als gevolg van een dwarslaesie. Hoe kun je verklarendat zijn maag en darmen wel functioneren?Bij deze persoon is het autonome zenuwstelsel dat de spijsverteringsorganen bestuurt, nietbeschadigd omdat het autonome zenuwweefsel niet op die hoogte in het ruggenmerg ligt.182© ThiemeMeulenhoff


Zorg voor een evenwichtig activiteit- en rustpatroonWat kan ik straks nog?Wat kan ik straks nog?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Omgevingsprikkels spelen een belangrijke rol <strong>bij</strong> de regulatie van het slaap-waakritme. Geefhier een voorbeeld van.Voorbeelden zijn: de afwisseling van dag (licht) en nacht (donker) of de tijden waarop je eet.2 Waarom kun je, als je net hebt gesport, vlak daarna meestal nog niet slapen?Tijdens het sporten maakt je lichaam adrenaline aan. Adrenaline stimuleert het centraalzenuwstelsel en stelt je lichaam in op activiteit. Hierdoor kun je moeilijk in slaap komen.3 Waarom krijgt een zorgvrager met een slaapstoornis niet direct een slaapmiddelvoorgeschreven?Slaapmiddelen nemen de oorzaak van de slaapstoornis niet weg. Daarnaast zorgen ze nietvoor een natuurlijke slaap. Verder leiden ze <strong>bij</strong> veelvuldig gebruik tot gewenning. Je hebt eenhogere dosis nodig van hetzelfde middel om hetzelfde effect te bereiken.4 Meneer Pool heeft reuma (reumatoïde artritis) en wordt morgen geopereerd aan zijn knie.Noem drie redenen waarom hij vannacht slecht zou kunnen slapen.Redenen waarom meneer Pool vannacht slecht zou kunnen slapen zijn: pijn, stress, andereomgeving, nuchter moeten zijn voor de operatie.5 Waardoor slaapt een zorgvrager met een slaapapnoesyndroom slecht?Doordat de ademhaling tijdelijk stopt, komt de zorgvrager in een lichtere slaap terecht. Dezorgvrager slaapt heel onrustig en wisselt vaak van houding. Hij wordt wakker met het gevoelslecht geslapen te hebben.6 Om welke redenen moet ieder mens slapen?Slapen is nodig om het lichaam te laten herstellen van de inspanningen van overdag, en omde spieren te laten <strong>bij</strong>komen van hun werk. Bovendien worden bepaalde stoffen in hetzenuwstelsel die overdag zijn opgebruikt, tijdens de slaap <strong>bij</strong>gemaakt.7 Welke twee typen slaap zijn er? Geef de kenmerken van beide typen.Rustige slaap: een diepe slaap, moeilijk wakker te maken, slaapwandelen en bedplassenkomen tijdens deze slaapfase voor, de spieren zijn ontspannen.Droomslaap of REM-slaap: oppervlakkiger dan rustige slaap, onregelmatige hartslag enademhaling, spiertrekkingen vooral in het gezicht en de ledematen, ogen gaan heen-en-weer,hoge hersenactiviteit, dromen.8 Doen je hersenen helemaal niets meer wanneer je slaapt? Leg je antwoord uit.Nee, er is wel hersenactiviteit. Bepaalde delen blijven actief om alle autonome processen telaten verlopen, zoals spijsvertering, ademhaling en hartslag.9 Beschrijf hoe het slaap-waakcentrum het slapen en het wakker zijn beïnvloedt.Het slaap-waakcentrum werkt met een inwendige biologische klok: is op bepaalde momentenactief, daardoor zijn de hersenen ook actief en ben je helder en wakker. Hoe verder de dagvordert, des te minder actief het centrum wordt. Daardoor worden de hersenen ook minder© ThiemeMeulenhoff 183


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>geprikkeld en gaan ze op een lager pitje draaien. Uiteindelijk word je 's avonds zo slaperig(het centrum is dan het minst actief) dat je gaat slapen.10 Als je één keer om vier uur 's nachts naar bed gaat, is dan je slaap-waakritme verstoord? Legje antwoord uit.Nee, want van één keer onregelmatig slapen raakt het slaap-waakcentrum niet verstoord. Debiologische klok in je lichaam hoeft niet verzet te worden. Als je vaker te laat naar bed gaat,wordt de klok wel verzet en word je 's avonds wakker en overdag slaperig.184© ThiemeMeulenhoff


Zorg voor een evenwichtig activiteit- en rustpatroonMag ik al naar bed?Mag ik al naar bed?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wat is het verschil tussen een herseninfarct en een hersenbloeding?Bij een herseninfarct is de bloedtoevoer naar (een deel van) de hersenen geblokkeerd (verstopt)waardoor het gedeelte achter de blokkering afsterft. Dit wordt ook wel een ‘onbloedig CVA’genoemd. Bij een hersenbloeding knapt een bloedvat waardoor in de schedel druk op dehersenen ontstaat. Dit wordt ook wel een ‘bloedig CVA’ genoemd.2 Wat is het verschil tussen een TIA en een herseninfarct?Bij een TIA verdwijnen de verschijnselen binnen 24 uur. Dit is <strong>bij</strong> een herseninfarct niet hetgeval.3 Waarom is de prognose van de zorgvrager met een hersenbloeding slechter dan die van eenzorgvrager met een herseninfarct?Een bloeding in de hersenen is moeilijker te stoppen. De druk op de hersenen neemt toe,waardoor een groter gedeelte beschadigd raakt. Is dit gedeelte te groot, dan zal de zorgvrageroverlijden.4 Benader je de zorgvrager met een halfzijdige verlamming aan de gezonde lichaamszijde ofaan de aangedane zijde? Leg uit waarom.Aan de gezonde zijde, want dan ziet de zorgvrager je aankomen. Maar <strong>bij</strong> een bepaaldebehandelingsmethode (NDT) wordt met name de aangedane zijde gestimuleerd voor optimaalherstel van de bewegingsfuncties.5 Waarom is afasie zo frustrerend voor de zorgvrager?Een zorgvrager met afasie kan als het ware niet <strong>bij</strong> de woorden in zijn hersenen. Hierdoor kanhij niet duidelijk maken wat hij eigenlijk wil, of hij begrijpt gewoonweg niet waardoor decommunicatie moeilijk verloopt. Dit is heel frustrerend voor hem.6 Welke drie vliezen bevinden zich om de hersenen? Geef <strong>bij</strong> elk vlies een korte omschrijving.De volgende drie vliezen bevinden zich in de hersenen:• het harde vlies: een stevig vlies, beschermt samen met de schedel tegen stoten;• het spinnenwebvlies: dunne bindweefseldraadjes, waardoor de hersenen een beetjeverend zijn opgehangen;• het zachte vlies: zit om alle plooien van de hersenen heen.7 Verklaar de naam ‘spinnenwebvlies’?De hele fijne bindweefseldraadjes doen denken aan een spinnenweb.8 Hoe heten de vier grote bloedvaten die zuurstofrijk bloed binnen de schedel brengen?Vier grote bloedvaten die zuurstofrijk bloed binnen de schedel brengen, zijn de tweehalsslagaders en de twee wervelslagaders.9 Noem zes functies van de huid.Zes functies van de huid:© ThiemeMeulenhoff 185


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>• de huid beschermt tegen beschadiging van buitenaf (krassen, snijden);• de huid beschermt tegen zonnestraling;• de huid beschermt tegen uitdroging;• de huid is een uitscheidingsorgaan van water en zout;• de huid regelt de lichaamswarmte;• de huid is een zintuigorgaan.10 Hoe verklaar je dat een tweedegraads verbranding meestal een pijnlijke blaar veroorzaakt,terwijl een derdegraads verbranding pijnloos is?Tweedegraads verbrandingen gaan tot in de lederhuid. Daarin zitten de zenuwen en dat voelje als pijn. Bij een derdegraads verbranding is de lederhuid er helemaal af, ook de zenuwenzijn daar weg. Daarom voel je geen pijn.186© ThiemeMeulenhoff


18 Bewaken van de vitale functiesHet moet nu juist wel• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Waarom wordt gekolfd als de baby in het begin niet wil drinken?Om de borststuwing te verminderen en eventuele ernstige stuwing te voorkomen. Bij ernstigestuwing bestaat de kans bestaat dat er te weinig melk voor de baby aangemaakt wordt. Ookkan een borstontsteking ontstaat.2 Waaom vindt na de geboorte altijd nog een kleine nabloeding plaats?Achter de placenta ontstaat een bloeding, waardoor de placenta van de baarmoederwandwordt losgewoeld. Bij de nageboorte zie je dan dat er licht bloedverlies optreedt.3 Wanneer wordt een epi gezet?Als er groot gevaar dreigt voor inscheuren, wordt de bekkenbodem schuin naar achteren enopzij ingeknipt (episiotomie of epi).4 Waarom gaan de hechtingen op den duur pijn doen?De hechtingen zitten op een plek zitten waar vocht ophoopt. De huid zwelt dan wat op. Dehechtingen gaan daardoor steeds strakker zitten en trekken daarmee aan het gevoelige weefselrond de wond. Dat is pijnlijk <strong>bij</strong> zitten, omdraaien in bed en <strong>bij</strong> het lopen, omdat er dan drukop de wond ontstaat.5 Wat is een totaalruptuur?Een totaalruptuur is een vierdegraads inscheuring waar<strong>bij</strong> de gehele kringspier van de anusis doorgescheurd. Soms is zelfs het slijmvlies van de endeldarm ingescheurd.6 Hoe kun je vermoeden dat er een shock aan het ontstaan is?Denk aan een shock <strong>bij</strong> een lage bloeddruk, een bleke, koude, klamme huid, transpiratie, eenzwakke snelle pols, verminderde urineproductie, misselijkheid of braken, een snelle,oppervlakkige ademhaling en verwardheid, onrust of angst.7 Welke invloed heeft het hormoon prolactine op de borstvoeding?Prolactine stimuleert de melkproductie in de melkklieren en is verantwoordelijk voor de stuwing.8 Op welke twee plaatsen in het lichaam van de vrouw veroorzaakt het hormoon oxytocinesamentrekkingen? Welk effect hebben deze samentrekkingen op beide plaatsen?In de melkklieren, en in de baarmoederwand. Bij de melkklieren: afgifte van melk. Bij debaarmoederwand: samentrekkingen van de baarmoederwand (naweeën), die ertoe <strong>bij</strong>dragendat de uitgerekte baarmoeder kleiner wordt.9 Hoe heet de reflex waar<strong>bij</strong> <strong>bij</strong> de jonge moeder spontaan melk uit de tepels komt wanneer zehaar baby hoort huilen?© ThiemeMeulenhoff 187


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Het toeschietreflex.10 Waarom is het belangrijk dat je <strong>bij</strong> de kraamvrouw dagelijks de bloeddruk en de pols controleert?Wat zijn de gemiddelde waarden van een ‘normale’ bloeddruk?Je moet controleren of de lichaamscirculatie na de bevalling goed herstelt en of er geen sprakeis van een bloeding of beginnende shock. Ook kan een verhoogde bloeddruk wijzen op koorts(ontsteking). De gemiddelde waarde van de bovendruk is 120 mm kwik; die van de onderdruk80 mm kwik.188© ThiemeMeulenhoff


Bewaken van de vitale functiesDit is echt niet goedDit is echt niet goed• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Welke verschijnselen duiden op een mogelijke infectie <strong>bij</strong> de kraamvrouw?De ontstekingsverschijnselen pijn, roodheid, warmte, zwelling, een verstoorde functie en koortszijn verschijnselen van een infectie.2 Noem drie redenen waarom de kans op een baarmoedersteking na een bevalling groter isdan normaal.Redenen waarom de kans op een baarmoedersteking na een bevalling groter is dan normaal:• de wond in de baarmoeder heeft via de schede een open verbinding met de buitenwereldwaar bacteriën zich bevinden;• de weerstand is kort na de bevalling door lichamelijke en geestelijke uitputting verminderd;• er is na de bevalling geen beschermende slijmprop meer in de schede aanwezig en debescherming van de zuurvormende bacteriën is onvoldoende;• het aanwezige bloed is een goede voedingsbodem voor ziekteverwekkers.3 Waarom kan door het goed leeg laten drinken van de borsten een borstontsteking vaak wordenvoorkomen?De bacteriën uit de mond van de baby dringen via de tepelkloven het klierweefsel binnen.Vooral <strong>bij</strong> stuwing van melk in de melkklieren is er een goede voedingsbodem voor de groeivan de bacteriën. Dat is een reden om de borsten goed te laten leegdrinken.4 Waarom moet de kraamvrouw veel drinken om een blaasontsteking te voorkomen?Een kraamvrouw moet veel drinken, zodat ze veel moet plassen. Zo worden de urinewegengoed doorgespoeld en voorkom je een blaasontsteking.5 Welke verschijnselen <strong>bij</strong> Monique duiden op een wondinfectie?Roodheid, warmte, pus, koorts, opgezet (zwelling) zijn de verschijnselen <strong>bij</strong> Monique die duidenop een infectie.6 Waarom moet je <strong>bij</strong> een kraamvrouw elke dag de stand van de baarmoeder controleren? Nahoeveel dagen is het voelen van de baarmoeder niet meer nodig (<strong>bij</strong> een gezonde kraamvrouw)?Je moet dagelijks controleren of de uitgerekte baarmoeder snel genoeg weer teruggaat naarde oorspronkelijke afmeting. Na ongeveer twaalf dagen is het voelen van de baarmoeder nietmeer nodig (<strong>bij</strong> een gezonde kraamvrouw).7 Een zwangere vrouw heeft veel progesteron in haar bloed. Welk effect heeft dit hormoon ophet baarmoederslijmvlies?Progesteron zorgt ervoor dat het baarmoederslijmvlies niet afgestoten wordt.8 Veel zwangerschapstesten zijn gebaseerd op een hormoon dat je in de urine van een zwangerekunt aantonen. Hoe heet dit hormoon? Waar wordt dit hormoon geproduceerd?Dat hormoon heet HCG (humane choriongonadotrofine). Dat wordt in de baarmoedergeproduceerd, door het piepjonge embryo.© ThiemeMeulenhoff 189


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>9 Welk hormoon stimuleert de samentrekkingen van de baarmoeder tijdens de bevalling?Oxytocine stimuleert de samentrekkingen van de baarmoeder tijdens de bevalling.10 Wat wordt met ‘maternity blues’ bedoeld? Noem een oorzaak voor ‘maternity blues’.Daarmee wordt de prikkelbare stemming van de jonge moeder bedoeld, één of twee dagenna de bevalling. Oorzaken zijn: hormoonveranderingen en onzekerheid over de nieuwe situatie.190© ThiemeMeulenhoff


19 Zorg voor het medicijngebruikDat doe ik!• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Meneer Abdoellahi vergeet zijn medicijnen vaak in te nemen.Waarom is het goed om daarnaastook te kijken naar de manier waarop hij zijn medicijnen inhaleert?Larissa geeft aan dat meneer Abdoellahi de laatste tijd vaak benauwd is, een droge mond eneen zere keel heeft. Zijn stem is ook heser. Deze verschijnselen wijzen mogelijk op eenverkeerde inhalatietechniek waardoor het medicijn in de mond- en keelholte blijft hangen enhet zijn werkzaamheid verliest.2 Wat zijn de voordelen van inhaleren boven slikken?Het werkzame middel komt direct in de longen en werkt daardoor sneller. Je hebt een minderhoge dosis nodig waardoor de zorgvrager minder last heeft van <strong>bij</strong>werkingen.3 Wat is een dosisaërosol?Dat verstuift een dosis van het geneesmiddel in een uiterst fijne druppelvorm (nevelvorm) viasterke inhalatie diep in de luchtwegen.4 Wat is een reden om te kiezen voor een inhalatiekamer?Als de zorgvrager niet voldoende inademingskracht heeft om het medicijn diep te inhaleren,dan kies je voor een inhalatiekamer.5 Waarom moet je een poederinhalator regelmatig schoonmaken?Je moet een poederinhalator regelmatig schoonmaken omdat de inhalator anders verstoptraakt.6 Beschrijf wat er gebeurt <strong>bij</strong> buikademhaling.Bij buikademhaling wordt de borstholte vergroot doordat het middenrif naar beneden getrokkenwordt. Dat doen de middenrifspieren. Het middenrif duwt daar<strong>bij</strong> de buikorganen wat naarbeneden en naar voren, waardoor de buik uitzet.7 Gebruik je spierkracht <strong>bij</strong> de gewone inademing of <strong>bij</strong> de gewone uitademing? Verklaar jeantwoord.Bij een gewone inademing gebruik je spieren (bepaalde tussenribspieren en/ofmiddenrifspieren). Bij de uitademing gebruik je deze spieren niet, want ze ontspannen. Hierdoorwordt de borstkas kleiner en de lucht uit de longen geperst.8 Welke stof in het bloed is de belangrijkste prikkel om te gaan ademen?Koolstofdioxide is de belangrijkste prikkel om te gaan ademen.9 Hoe komt het dat mensen met emfyseem <strong>bij</strong>na niet kunnen uitademen?© ThiemeMeulenhoff 191


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Normale longblaasjes duwen door hun eigen elasticiteit de lucht uit de longen Bij mensen metemfyseem is de rek uit de wand van de longblaasjes en kan de lucht er niet gemakkelijk uit.10 Waarom haalt een duiker die zonder zuurstoftank onder water gaat eerst een aantal kerenheel diep adem voordat hij duikt?Na enkele keren heel diep ademen zit er heel veel zuurstof en weinig koolstofdioxide in hetbloed. Daardoor blijft het ademreflex een tijdje weg, want de belangrijkste prikkel voor hetademcentrum om de ademhaling te stimuleren is (de toename van) het koolstofdioxidegehalte.192© ThiemeMeulenhoff


Zorg voor het medicijngebruikDe juiste pil in het juiste bakjeDe juiste pil in het juiste bakje• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Leg uit waarom een palliatief beleid niet alleen uit pijnbestrijding hoeft te bestaan.Palliatief beleid richt zich op de laatste fase van het leven van de zorgvrager en heeft tot doeldeze laatste fase draaglijk te maken. De kwaliteit van het leven staat centraal. Pijnbestrijdingis hiervan slechts een onderdeel. Het verwijderen van een gezwel om de functie van eenorgaan te herstellen of te behouden en waar<strong>bij</strong> de zorgvrager zich prettig blijft voelen, valt hierook onder.2 Noem twee redenen waarom je speciaal aandacht moet besteden aan de lichaamshoudingvan een terminale zorgvrager.Een goede lichaamhouding kan de zorgvrager ondersteunen <strong>bij</strong> eten, drinken en zijn behoeftedoen. Ook het ademhalen verloopt dan makkelijker, waardoor de zorgvrager minder benauwdis.3 Soms treden misselijkheid en braken als <strong>bij</strong>werking van bepaalde medicijnen op. De arts kandan een middel gaan voorschrijven tegen misselijkheid en braken. Leg uit hoe dit past binneneen palliatief beleid.Misselijkheid en braken doen afbreuk aan de kwaliteit van leven. Ondanks dat dit zou betekenendat er een extra medicijn toegediend wordt, weegt het op tegen het wegnemen van misselijkheiden braken <strong>bij</strong> de zorgvrager.4 Wat is het verschil tussen perifeer en centraal werkende pijnstillers?Perifeer werkende analgetica werken in op de plaats waar de pijnprikkel ontstaat (lokaal).Centraal werkende pijnstillers (opioïden) werken in op het centraal zenuwstelsel.5 Wat is het verschil tussen gewenning en verslaving?Gewenning wil zeggen dat er een steeds hogere dosis van een middel (zoals morfine) nodigis om hetzelfde effect (<strong>bij</strong>voorbeeld pijnverlichting) te bereiken. Bij een verslaving kunnenlichaam en geest slechts normaal functioneren zolang de stof in voldoende mate in bloed enweefsels aanwezig is. De persoon wordt afhankelijk van het middel.6 Wat is een functie van pijn?Pijn heeft een waarschuwende functie. Pijn treedt op wanneer er weefsels (dreigen te)beschadigen. Je reactie op pijn is dat je probeert de oorzaak van de beschadiging te verwijderenof uit de weg te gaan.7 Hoe ontstaat pijn? Noem in je antwoord in ieder geval de termen: pijnzintuig, zenuwvezel,pijnprikkel, impulsen en hersenen.De pijnzintuigen in een orgaan of weefsel krijgen pijnprikkels als gevolg van een (dreigende)beschadiging. De prikkels veroorzaken impulsen die via de pijnzenuwvezels naar de hersenengaan. In de zintuigcentra van de hersenschors worden deze impulsen ‘vertaald’ in pijn.8 Verklaar waarom veel pijnzintuigen in en onder de huid zitten.© ThiemeMeulenhoff 193


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>De huid is een beschermende laag die je beschermt tegen allerlei gevaren van buitenaf, zoalssnijden, stoten en verbranden. De huid kan tegen een stootje, maar veel onderliggende organenkunnen levensbedreigend beschadigd worden.9 Wat is endorfine?Endorfine is een stof die in het zenuwweefsel van de hersenen gemaakt wordt, vooral insituaties die stressvol en pijnlijk zijn voor het lichaam. Endorfine heeft dezelfde werking alsmorfinepreparaten, het verdooft de pijn.10 Een centraal werkende pijnstiller, zoals morfine, heeft veel <strong>bij</strong>werkingen. Hoe kun je ditverklaren?Morfine heeft invloed op de impulsgeleiding in het centraal zenuwstelsel. Daardoor zullen depijnimpulsen verdoofd worden, maar ook allerlei andere impulsen komen zwakker door.Daardoor werken veel delen van de hersenen niet goed. Dit heeft gevolgen voor het algehelefunctioneren van het lichaam.194© ThiemeMeulenhoff


Zorg voor het medicijngebruikHoe weet jij dat allemaal?Hoe weet jij dat allemaal?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wat is het verschil tussen een stofnaam en een merknaam?Een merknaam betekent dat de naam van het geneesmiddel eigendom is van de fabrikant.Een merknaam is herkenbaar aan het symbool ® (geregistreerd handelsmerk) achter de naam.De stofnaam (generieke naam) is de vaak internationaal officieel erkende, algemene benamingvan een geneesmiddel en is niet het eigendom van een fabrikant. De naam is meestal eenverkorting van de chemische naam van de werkzame stof.2 Waarom gaan kalmerende middelen en alcohol niet goed samen?Kalmerende middelen en alcohol tegelijkertijd veroorzaken een (synergistische) interactie.Zowel kalmerende middelen als alcohol hebben een versuffende werking. Het effect van beidemiddelen moet je <strong>bij</strong> elkaar optellen.3 Wat is het verschil tussen een absolute en relatieve contra-indicatie?Een absolute contra-indicatie wil zeggen dat je onder die omstandigheid het middel nooit maggebruiken omdat het dan schadelijke effecten kan hebben. Bij een relatieve contra-indicatieis in bepaalde omstandigheden voorzichtigheid geboden <strong>bij</strong> het gebruiken van het middel,zoals in het geval van een zwangerschap.4 Waarom geldt de normdosering niet voor kinderen?De normdosering is de dosering die <strong>bij</strong> volwassenen met een gemiddelde lengte en gewichtwordt aangehouden. Bij kinderen moet je de dosis aanpassen in verband met de kleinerelengte en het lagere gewicht.5 Waarom is het belangrijk om de <strong>bij</strong>sluiter van een geneesmiddel goed te lezen?Op een <strong>bij</strong>sluiter vind je alle belangrijke en relevante gegevens van een geneesmiddel ingewone taal, zoals hoofdwerking(en), nevenwerking, <strong>bij</strong>werkingen, absolute en relatievecontra-indicaties, dosis en eventuele interacties van geneesmiddelen.6 Als een zorgvrager heel misselijk is en veel pijn heeft, zou jij dan voorstellen om een zetpil ofeen pil via de mond te geven? Verklaar je antwoord.In dit geval is een zetpil beter. De zorgvrager is misselijk en als hij de pil inslikt, bestaat dekans dat hij moet overgeven. Zo kan de werkzame stof van de pil niet in zijn bloed terechtkomen.7 Wat betekent ‘rectaal’? En wat betekent ‘oraal’?Rectaal is via het rectum, oraal is via de mond.8 Waarom is de werking van het medicijn sneller <strong>bij</strong> de rectale toedieningswijze dan <strong>bij</strong> oraletoedieningswijze?Het medicijn komt via de wand van het rectum in de bloedbaan terecht. Het bloed brengt hetdirect naar het orgaan/weefsel waar het zijn werk moet doen. Een medicijn via de mond gaateerst naar de lever, waar al een deel wordt afgebroken.9 Wat is het verschil tussen een subcutane en een intramusculaire injectie?© ThiemeMeulenhoff 195


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Subcutane toediening vindt plaats net onder de huid, met een klein injectienaaldje.Intramusculaire toediening gebeurt in een spier (vaak bovenarm of bil), met een grotereinjectienaald, om diep in het spierweefsel te komen.10 Waarom is een overdosering van pillen schadelijk voor de lever?Eén van de taken van de lever is om giftige stoffen uit het bloed te halen. De lever beschouwtmedicijnen als giftig en zal deze stoffen heel actief uit het bloed verwijderen. Levercellenkunnen een bepaalde hoeveelheid giftig stof aan, maar raken beschadigd wanneer ze teveelte verwerken krijgen.196© ThiemeMeulenhoff


Zorg voor het medicijngebruikMedicijnen toedienenMedicijnen toedienen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wordt een geneesmiddel sneller opgenomen via de huid of het slijmvlies? Verklaar je antwoord.Via het slijmvlies. Het slijmvlies is beter doorbloed en beter doorlaatbaar waardoor het middelsneller wordt opgenomen.2 Waarom hebben sommige tabletten een coating?Een coating is een laagje dat er voor zorgt dat het middel beschermd wordt tegen invloedenvan buitenaf, zoals tegen maagzuur. Het kan er ook voor zorgen dat het werkzame middellangzamer wordt afgegeven.3 Waarom moet je suspensies en emulsies schudden voor gebruik?Suspensies en emulsies bevatten stoffen die niet goed in water oplossen. De stoffen zinkendaardoor naar de bodem (suspensie) of drijven op het water (emulsie). Voor een gelijkmatigeverdeling van het middel moet de oplossing eerst goed geschud worden.4 Is het gebruik van een inhalator een enterale of parenterale toedieningswijze? Verklaar jeantwoord.De opname van het geneesmiddel verloopt niet via het maagdarmkanaal maar via deluchtwegen. Daarom is het een parenterale toedieningsvorm.5 Waarom krijgt mevrouw Spank de paracetamol door middel van een zetpil toegediend?Omdat ze zo nu en dan moet braken, kan de paracetamol niet oraal worden toegediend. Zebraakt het namelijk uit voordat de paracetamol is opgenomen. Het inbrengen via de endeldarmvan een zetpil is een prima alternatief.6 Wat zie je aan een gewricht dat artroseverschijnselen vertoont?In een gewricht met artrose is het kraakbeen rond de kop en de kom niet glad meer; het isaangetast. De gewrichtsspleet is smaller en als het kraakbeen helemaal weg is, schuren debotten tegen elkaar. Bij beweging hoor je het kraken. Bewegingen zijn pijnlijk en beperkt. Eenartrotisch gewricht kan gezwollen zijn door vochtophoping.7 Noem twee redenen waarom het heupgewricht gevoelig is voor artrose.Een heupgewricht is <strong>bij</strong>na altijd in beweging (behalve als je slaapt) en een heupgewricht moetheel veel gewicht dragen.8 Uit welke botten bestaat de bekkengordel? En uit welke botten bestaat de schoudergordel?De bekkengordel bestaat uit: het heiligbeen en twee heupbeenderen (het heupbeen bestaatuit drie versmolten beenderen: darmbeen, zitbeen en schaambeen. De schoudergordel bestaatuit twee schouderbladeren aan de rugzijde en twee sleutelbeenderen met daartussen hetborstbeen aan de borstzijde.9 Waaruit blijkt dat de schoudergordel vooral een bewegingsfunctie heeft?De schoudergordel heeft een paar heel beweeglijke gewrichten, zodat je je armen alle kantenuit kunt bewegen. Bovendien zijn de botten licht en dun zijn ze maar op één plaats met deromp verbonden (<strong>bij</strong> het borstbeen).© ThiemeMeulenhoff 197


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>10 Op welke twee plaatsen in de wervelkolom zal artrose zich het eerst openbaren? Verklaar jeantwoord.Ter hoogte van de nek/schouders: de schedel is vrij zwaar en beweeg je heel. De nekwervelsslijten hierdoor sneller dan de wervels eronder. Maar ook ter hoogte van de lendenen (onderrug):hier treedt sneller artrose op omdat de lendenwervels het hele lichaamsgewicht moeten dragenen meebewegen met lopen, zitten enzovoort.198© ThiemeMeulenhoff


20 Wonden verzorgenWat is daar nou prachtig aan?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Is een blauwe plek een open of een gesloten wond? Leg uit waarom.Een blauwe plek is een gesloten wond. De huid is nog intact. Er is geen infectiegevaar.2 De heupen, stuit en enkels zijn plaatsen waar de kans op het optreden van decubitus verhoogdaanwezig is. Leg uit waarom.Bij de heupen, stuit en enkels ligt bot vlak onder de huid. Hierdoor zijn de drukkrachten opdeze plaatsen hoger, waardoor er een groter risico voor decubitus is.3 Waarom is het belangrijk om voorlichting over decubitus te geven aan de zorgvrager en demantelzorg?De mantelzorg kan de risicoplaatsen <strong>bij</strong> de zorgvrager goed in de gaten houden en vroegtijdigingrijpen als decubitus dreigt.4 Noem de verschillen tussen graad 2 en graad 4 decubitus.Bij graad 2 decubitus is er sprake van oppervlakkige beschadigingen in de vorm van een blaarof een oppervlakkige ontvelling. Bij graad 4 decubitus zijn de dieper gelegen weefsels, zoalsspierweefsel, botweefsel of ondersteunende weefsels aangetast.5 Als de decubituswond een open wond wordt, blijkt er vaak al veel schade in de diepte te zijn.Hoe kan dat?De druk-, schuif-, en wrijfkrachten veroorzaken decubitus doordat de bloedvaten van hetonderliggende weefsel worden dichtgedrukt. Spierweefsel is <strong>bij</strong>voorbeeld veel beter doorbloeddan de opperhuid en heeft dan ook meer last van de verminderde doorbloeding. Debeschadigingen vinden dan eerst plaats in de dieper gelegen weefsels onder de opperhuid.6 Bloedstolling start op het moment dat er bepaalde deeltjes in het bloed kapotgaan. Hoe hetendeze deeltjes? En wat is de functie van het kapotgaan?Dat zijn de bloedplaatjes. Als ze kapotgaan, komen bepaalde stoffen vrij. Deze stoffen makenandere bloedplaatjes plakkerig, zodat ze gaan klonteren en de stoffen veroorzaken het opgang komen van het bloedstollingproces.7 Noem een verschil tussen de bloedstolling <strong>bij</strong> een inwendige en een uitwendige wond.Bij een inwendige wond ontstaat geen korstje en geen serum.8 Bij weefselbeschadiging komt de stof histamine vrij. Welke functie heeft deze stof?Histamine stimuleert een bloedvatverwijding rondom de wond, waardoor extra bloed (metzuurstof en voedingsstoffen) naar de wond toe komt.© ThiemeMeulenhoff 199


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>9 Het lichaam reageert <strong>bij</strong> een verwonding eerst met bloedvatvernauwing en daarna metbloedvatverwijding rondom de wond. Beschrijf de functie van beide processen.Bij een verse wond treedt bloedvatvernauwing op en worden de bloedvaten dichtgedrukt,waardoor bloedverlies tegengegaan wordt. De bloedvatverwijding in een later stadiumveroorzaakt extra bloedtoevoer met zuurstof en voedingsstoffen, waardoor het weefsel kangaan herstellen.10 Wat is granulatieweefsel?Granulatieweefsel is nieuw gevormd weefsel in de wond. Het is rood omdat er veel bloedvatenin zitten.200© ThiemeMeulenhoff


Wonden verzorgenOh, wat een ellendeOh, wat een ellende• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Waarom is er <strong>bij</strong> een gele wond een verhoogd gevaar voor wondinfectie?Een gele wond bevat pus waarin bacteriën zitten.2 Wat wil je bereiken met wondbehandeling?Het doel van wondbehandeling is een schone wond die snel geneest zonder wondinfectie.3 Waaraan herken je een mogelijke wondinfectie?Een wondinfectie is te herkennen aan:• plaatselijke ontstekingsverschijnselen: pijn, roodheid, warmte, zwelling en functieverlies;• koorts;• een vertraagde wondgenezing;• de wondranden en het omliggende weefselen voelen abnormaal hard aan;• een stinkende wond: in plaats van droog, zwart weefsel (necrose) ontstaat een stinkende,zwarte en vochtige massa (gangreen);• een toegenomen aantal witte bloedcellen <strong>bij</strong> bloedonderzoek.4 Waarom is een sepsis levensgevaarlijk?Een sepsis is levensgevaarlijk omdat bacteriën zich in de bloedbaan bevinden. Daarvermenigvuldigen en verspreiden ze zich. Via de bloedsomloop komen ze in andere (vitale)organen terecht. Deze kunnen hierdoor zwaar beschadigd raken en hun functie verliezen.5 Hoe wordt de vloeistof genoemd die rondom de weefselcellen zit?De vloeistof die rondom de weefselcellen zit, heet weefselvloeistof.6 Noem de zeven bestanddelen van deze vloeistof.In weefselvloeistof zitten de volgende stoffen: water, zouten, hormonen, gassen (zoals zuurstof,koolstofdioxide), antistoffen, witte bloedcellen, voedingsstoffen en afvalstoffen.7 Wat is de functie van het lymfevatenstelsel?De functie van het lymfevatenstelsel is het wegvoeren van afgewerkte weefselvloeistof.8 Op welke plaats komt de lymfe in het bloed terecht?De lymfe komt in het bloed terecht ter hoogte van het linkersleutelbeen. Daar sluit de borstbuisaan op het bloedvatenstelsel (linker ondersleutelbeenader).9 Wat is een lymfeknoop?Een lymfeknoop is een opeenhoping van lymfeweefsel. Lymfeknopen bevinden zich meestalop plaatsen waar meerdere kleine lymfevaten zich verenigen in één groter lymfevat.10 Welke twee functies hebben lymfeknopen?Lymfeknopen zuiveren de lymfe onder andere van dode cellen, en <strong>bij</strong> ziekte produceren zelymfocyten die antistoffen tegen de ziekteverwekkers maken.© ThiemeMeulenhoff 201


21 Reageren <strong>bij</strong> ongevallen enonvoorziene situatiesTjonge, wat een agressie• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wat is het verschil tussen een hyperglykemie en een hypoglykemie?Bij een hyperglykemie is sprake van een te hoog glucosegehalte in het bloed (meer dan10mmol per liter bloed). Bij een hypoglykemie is juist sprake van een te laag glucosegehaltein het bloed (minder dan 4,0 mmol per liter bloed).2 Waarom is <strong>bij</strong> type-II-diabetes mellitus het toedienen van insuline niet per se noodzakelijk?Bij type-II-diabetes maakt de alvleesklier nog wel insuline aan, maar dit is onvoldoende voorhet hele lichaam. Vaak is overgewicht in combinatie met ouderdom de oorzaak. Afvallen enorale bloedsuikerverlagende tabletten zijn vaak voldoende om de alvleesklier in staat te stellenvoldoende insuline te produceren die voldoet aan de behoefte van het lichaam.3 Verklaar de acetongeur van de ademhaling <strong>bij</strong> een hyperglykemie.In plaats van glucose worden vetten verbrand <strong>bij</strong> een hyperglykemie. Aceton is een afvalstofvan de vetverbranding <strong>bij</strong> een hyperglykemie die via de ademhaling het lichaam verlaat.4 Leg uit hoe een diabetische voet kan ontstaan.Een diabetische voet kan zo ontstaan: door gevoelstoornissen aan de voet worden eventueledrukplekjes in de schoen (<strong>bij</strong>voorbeeld een steentje) niet gevoeld. Als er een wondje ontstaat,zal dit slecht genezen door de slechte doorbloeding. Het wondje is een goede voedingsbodemvoor bacteriën waardoor een geïnfecteerde wond kan ontstaan. Als deze infectie zich uitbreidt,kan het noodzakelijk zijn om (een deel van) de voet te amputeren.5 Waarom breng je een drukverband aan <strong>bij</strong> een diepe snijwond?Je legt een wonddrukverband aan om de bloeding te stoppen en het bloedverlies te beperken.6 Er zit ongeveer 5 liter bloed in het lichaam van een volwassene. In het bloed van een gezondpersoon zit ongeveer 100 milligram suiker per 100 milliter bloed. Een klontje suiker bevat 5gram glucose. Hoeveel klontjes glucose zitten gemiddeld opgelost in het bloed van een gezondpersoon? (1 liter = 1000 ml; 1 gram = 1000 mg)Er zit in totaal gemiddeld één suikerklontje in het bloed. Berekening: 5 liter = 5000 ml. Per 100ml zit er 100 mg in. Per 1 ml is dat 1 mg. In vijf liter zit 5000 x 1 = 5000 mg. Eén suikerklontjeweegt 5 gram = 5000 mg.7 Beschrijf de werking van insuline. Beschrijf ook de werking van glucagon.Insuline zorgt ervoor dat glucose in het bloed door de lichaamscellen wordt opgenomen.Insuline stimuleert in de cellen (lever en spieren) de omzetting van glucose in glycogeen.© ThiemeMeulenhoff 203


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Glucagon zorgt dat glycogeen in lever- en spiercellen omgezet wordt in glucose en dat deglucose aan de bloedbaan wordt afgegeven.8 Wanneer is het insulinegehalte in het bloed hoger: vóór of na een maaltijd? Leg je antwoorduit.Het insulinegehalte is na een maaltijd hoger dan ervoor. Wanneer je gegeten hebt, stijgt hetbloedsuikergehalte. Daardoor wordt extra insuline gemaakt. Dat ervoor zorgt ervoor dat hetteveel aan glucose uit het bloed gehaald wordt.9 Wat is glycogeen? En waar kun je glycogeen in het lichaam aantreffen?Glycogeen is de opslagstof van glucose. Glycogeen bestaat uit een lange ketting vanglucosedeeltjes. Glycogeen zit in de lever en de skeletspieren.10 Is het waarschijnlijk dat er tegelijkertijd evenveel glucagon als insuline in het bloed zit? Verklaarje antwoord.Nee, want insuline en glucagon werken tegengesteld aan elkaar. Bij veel glucose in het bloedis er veel insuline, en <strong>bij</strong> weinig glucose in het bloed is er veel glucagon.204© ThiemeMeulenhoff


Reageren <strong>bij</strong> ongevallen en onvoorziene situatiesDit is de limitDit is de limit• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wat is het verschil tussen directe en indirecte agressie?Directe agressie is een reactie op iets wat direct gebeurt, zoals een beledigende opmerking.Bij indirecte agressie is er geen directe aanleiding voor de agressie. Door een kleine tegenslagkan alle opgekropte frustratie eruit komen zonder dat het gebeurde de daadwerkelijk oorzaakis van de agressie.2 Noem drie mogelijke oorzaken waardoor een oudere dementerende zorgvrager agressief kanreageren.Drie mogelijke oorzaken: angst (door <strong>bij</strong>voorbeeld waandenkbeelden), pijn zonder dit aan tekunnen geven, onmacht en frustratie door niet de dingen te kunnen doen die je zou willendoen en een afname van het gehoor en zicht waardoor pas laat iets waargenomen wordt(schrikken).3 Waar moet je het eerste aan denken als een zorgvrager aggressief is?Als er enige vorm van agressie optreedt, dan is er nog maar één ding belangrijk. De veiligheidvan de zorgvrager, medezorgvragers, jezelf en je collega's. Voorkom dat de agressievezorgvrager nog meer schade aanricht.4 Hoe kan het stellen van grenzen <strong>bij</strong>dragen aan de zorg voor een agressieve zorgvrager?Door grenzen aan te geven, geef je aan welk gedrag gewenst en welk gedrag ongewenst is.Door afspraken te maken met de zorgvrager kun je de zorgvrager met zijn gedrag confronterenals hij de grens weer over gaat.5 Agressief reageren naar een agressieve zorgvrager heeft geen zin. Waarom niet?De relatie tussen zorgvrager en verzorgende moet gebaseerd zijn op samenwerking envertrouwen. Als je op een agressieve actie ook agressief reageert, loopt de situatie uit dehand. Door rust, vriendelijkheid, begrip, kalmte en zelfvertrouwen uit te stralen heb je meerkans om de zorgvrager in zijn gedrag <strong>bij</strong> te sturen en hem zijn spanningen kenbaar te maken.Hiermee blijft de relatie tussen jou en de zorgvrager intact.6 Welk deel van de hersenen heeft grote invloed op de vorming van adrenaline?De tussenhersenen en met name de hypothalamus in de tussenhersenen.7 Adrenaline wordt ook wel het ‘fright-flight-fight-hormoon’ genoemd. Geef daar een verklaringvoor.Adrenaline komt in het bloed zodra je denkt in actie te moeten komen, <strong>bij</strong>voorbeeld als jeineens hard weg moet rennen omdat er gevaar dreigt. Adrenaline bereidt het lichaam daaropvoor. Bij angst (fright), agressie (fight) of wegrennen (flight) zal er dus veel adrenaline in hetbloed zitten.8 Welke verschijnselen kun je <strong>bij</strong> iemand zien als hij ‘in de stress’ is?Je kunt de volgende verschijnselen zien:• schrikogen (pupilverwijding);• snellere en hoorbaardere ademhaling (snuiven, hijgen);© ThiemeMeulenhoff 205


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>• trillen en beven;• bleek en later rood worden;• transpireren;• (<strong>bij</strong> uitzondering) in zijn broek doen.9 Adrenaline veroorzaakt een grotere bloedtoevoer naar de skeletspieren. Wat is het doeldaarvan?Het doel daarvan is dat de skeletspieren voldoende zuurstof krijgen voor het geval je ineensin actie moet komen, <strong>bij</strong>voorbeeld moet wegrennen.10 Adrenaline veroorzaakt een verhoging van de glucoseconcentratie in het bloed. Welk anderhormoon doet dat ook?Ook glucagon uit de eilandjes van Langerhans (alvleesklier) veroorzaakt een verhoging vande glucoseconcentratie in het bloed.206© ThiemeMeulenhoff


Reageren <strong>bij</strong> ongevallen en onvoorziene situatiesIk zorg wel voor hulpIk zorg wel voor hulp• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wat is het verschil tussen arteriële en veneuze trombose?Arteriële trombose ontstaat in een slagader en veneuze trombose in een ader. Het soortbloedvat waarin de trombose zich bevindt, is bepalend voor de verschijnselen.2 Waarom voelt het been <strong>bij</strong> veneuze trombose warm aan en <strong>bij</strong> arteriële trombose juist koud?Bij arteriële trombose stroomt er minder tot geen bloed (met zuurstof en voedingstoffen) achterde afsluiting. Hierdoor wordt het been bleek en voelt koud aan. Bij veneuze trombose kan hetbloed moeilijker naar het hart terugstromen waardoor zwelling door stuwing ontstaat. Het beenvoelt daardoor warm aan.3 Waarom moet een trombosebeen hoog liggen?Om de zwelling van het been af te laten nemen. Het bloed stroomt daardoor makkelijker terugnaar het hart. Bovendien wordt zo eventuele blijvende schade aan de kleppen in de adersvoorkomen.4 Zorgvragers die anticoagulantia gebruiken hebben weleens last van grote blauwe plekken.Hoe komt dit?De stolling wordt geremd, waardoor er <strong>bij</strong> stoten of vallen grotere onderhuidse bloedingenontstaan dan normaal.5 Bewegen is belangrijk om trombose te voorkomen. Leg uit waarom.Door te bewegen werken de spieren in de benen als een pomp waardoor het bloed makkelijkeren sneller terugstroomt naar het hart. Als deze spierpomp wegvalt, vindt een vertraging vande bloedstroom plaats met een verhoogd risico op trombose.6 Zit er in de aorta altijd zuurstofrijk of zuurstofarm bloed? Verklaar je antwoord.In de aorta (lichaamsslagader) zit altijd zuurstofrijk bloed, want het bloed komt net van delongen vandaan waar het verse zuurstof heeft opgenomen.Via de linkerboezem en vervolgenslinkerkamer wordt dit zuurstofrijke bloed meteen de aorta ingepompt.7 Beschrijf de weg die het bloed in de kleine en in de grote bloedsomloop aflegt.Kleine bloedsomloop: rechterkamer – longslagader – longen – longader – linkerboezem. Grotebloedsomloop: linkerkamer – aorta – slagaders van de organen in het lichaam – aders vanuitde organen – holle aders – rechterboezem.8 Hoe komt het dat de spierpomp vooral in aders belangrijk is?Dat komt omdat er in de aders geen pompende kracht is die het bloed voortstuwt.9 Beschrijf de werking van de kleppen in aders.De kleppen zijn bindweefselvliezen die tegen de wand van de aders geduwd worden wanneerhet bloed de goede kant uitgaat. Dreigt het bloed terug te stromen, dan duwt het terugstromendebloed de kleppen van de wand af en vallen ze tegen elkaar aan zodat het bloed niet verderkan.© ThiemeMeulenhoff 207


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>10 Hoe komt het dat slagaders geen kleppen nodig hebben?De bloedstroom is voldoende krachtig om het bloed altijd de goede kant uit te laten gaan.Deze kracht komt van de hartwerking.208© ThiemeMeulenhoff


Reageren <strong>bij</strong> ongevallen en onvoorziene situatiesLos ik dit simpel op?Los ik dit simpel op?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Leg uit waarom deze stelling juist of onjuist is: ‘Bij een ongecompliceerde fractuur is de kansop een beenmergontsteking groot’.De stelling is onjuist. Een ongecompliceerde breuk is een gesloten wond, er komen dus geenbacteriën van buitenaf binnen.2 Een subcapitale humerusfractuur is moeilijk te behandelen. Waarom?De breuk ligt vlak <strong>bij</strong> een gewricht. Voor een goede genezing moeten de botstukkenonbeweeglijk gemaakt worden, <strong>bij</strong>voorbeeld door middel van gips. In de buurt van eenbeweeglijk gewricht als de schouder is dat erg moeilijk.3 Soms valt een zorgvrager buiten het zicht van de verzorgende om en breekt hij <strong>bij</strong>voorbeeldeen arm. Als de zorgvrager ongemerkt kan opstaan, is het soms niet direct duidelijk dat ersprake is van een botbreuk. Waaruit kun jij als verzorgende opmaken dat er mogelijk sprakeis van een botbreuk?Door de pijn zal de zorgvrager de arm niet gebruiken en tegen het lichaam aan houden. Jekunt een zwelling ter plaatse en een abnormale stand waarnemen. Je ‘voelt’ de botstukkenkraken <strong>bij</strong> het bewegen van de arm.4 Soms breekt een bot spontaan zonder dat daar veel kracht voor nodig is. Noem hiervoor tweemogelijke oorzaken.Twee mogelijke oorzaken zijn osteoporose en kanker in het botweefsel.5 Noem vier mogelijke oorzaken voor een vertraagde botgenezing.Vier mogelijke oorzaken voor een vertraagde botgenezing zijn diabetes mellitus, kanker,wondinfectie en hoge ouderdom.6 Teken een pijpbeen en geef aan waar de volgende delen zitten: beenvlies, bloedvaten, compactbeenweefsel, geel beenmerg, mergholte, rood beenmerg en sponsachtig beenweefsel.Ter beoordeling door de docent.7 Noem twee verschillen tussen een compact been en sponsachtig been.Compact been zit aan de buitenkant van het bot en bestaat uit botweefsel zonder holten.Sponsachtig been ligt meer aan de binnenkant van botten; het is opgebouwd uit beenbalkjes(botweefsel met grote holten ertussen).8 Welke functie heeft rood beenmerg? En welke functie heeft geel beenmerg?Rood beenmerg produceert stamcellen. Geel beenmerg is de ophoping van vetten.9 Botweefsel is heel goed doorbloed. Wat is daarvan de functie?Botweefsel wordt voortdurend vernieuwd. Daarvoor zijn constant bouwstoffen en zuurstofnodig. De vele bloedvaten in het bot leveren deze stoffen aan.10 Wat is callusvorming?© ThiemeMeulenhoff 209


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Callusvorming is de vorming van nieuw botweefsel rondom een botbreuk of een barst in hetbot.210© ThiemeMeulenhoff


22 Begeleiden van de zorgvrager <strong>bij</strong>ernstig ziek-zijn en overlijdenPraat jij dan voor mij• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Hoe verklaar je dat <strong>bij</strong> het afleggen geluid uit de mond van de overledene kan ontsnappen?Bij de overleden zorgvrager ontsnapt soms lucht uit de borstkas die langs de stembandenstroomt en geluid veroorzaakt.2 Noem twee verschijnselen van de ogen waaraan je kunt zien dat iemand overleden is.Bij druk op de oogbol zijn de pupillen te vervormen. Je ziet dan dat de oogpupillen niet meerrond zijn, maar hoekig. De pupilreflex is verdwenen.3 Hoe ontstaan de lijkvlekken op het lichaam van de overledene?Lijkvlekken ontstaan doordat bloed naar de laagste delen van het lichaam zakt en daar stolt.4 Wat is een ander woord voor rigor mortis? Waardoor wordt rigor mortis veroorzaakt?Een ander woord voor rigor mortis is lijkstijfheid. Rigor mortis wordt veroorzaakt doordat deskeletspieren samentrekken en verstijven (verkrampen).5 Na het overlijden zijn de kringspieren in het lichaam niet meer aangespannen.Wat kan hiervanhet gevolg zijn?Als de kringspieren in het lichaam niet meer aangespannen zijn, kan het gevolg zijn dat urineen ontlasting uit het lichaam ontsnappen.6 Je moet een zorgvrager verzorgen die wel begrijpt wat je zegt, maar niets kan terugzeggen.Heeft hij sensorische of motorische afasie?Een zorgvrager die wel begrijpt wat je zegt, maar niets kan terugzeggen, heeft sensorischeafasie.7 Waaruit blijkt dat meneer Aalders een mengvorm van sensorische en motorische afasie heeft?Bij meneer Aalders gaat het uitdrukken in woorden en zinnen moeilijk (motorische afasie). Hetlukt hem niet meer om te lezen. Dat is een kenmerk is van sensorische afasie. Toch lijkt zijnbegrip intact (motorische afasie).8 Wat is het verschil tussen motorische afasie en dysartrie?Bij motorische afasie kan de zorgvrager de woorden niet meer vinden om zinnen te vormen.Bij dysartrie kan de zorgvrager de woorden wel vinden, maar ontbreekt de coördinatie om dezinnen goed en duidelijk uit te spreken.9 Hoe heet iemand die mensen met een afasie weer leert spreken?Een hulpverlener die mensen met afasie weer laat spreken, heet een logopedist.© ThiemeMeulenhoff 211


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>10 Hoe heet het hersencentrum dat het mogelijk maakt dat je taal begrijpt? Hoe heet hethersencentrum dat het mogelijk maakt dat je kunt spreken?Het hersencentrum dat het mogelijk maakt dat je taal begrijpt, heet het centrum van Wernicke.Het hersencentrum dat het mogelijk maakt dat je kunt spreken, heet het centrum van Broca.212© ThiemeMeulenhoff


Begeleiden van de zorgvrager <strong>bij</strong> ernstig ziek-zijn en overlijdenLaat mijn vader toch met rustLaat mijn vader toch met rust• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Wat is het verschil tussen een emotie en een stemming?Een stemming is langdurig en geen directe reactie op een specifieke gebeurtenis op datmoment. Bij een emotie is juist sprake van een directe reactie op een specifiek gebeurtenis.2 Waarom wordt een depressie <strong>bij</strong> ouderen zo moeilijk ontdekt?Ouderen zijn minder gewend om hun gevoelens te uiten, ze hebben een minder goedelichamelijke conditie en hun depressieve gevoelens vertalen zij soms gedeeltelijk in lichamelijkeklachten.3 Wat zou de reden van de mogelijke depressie van meneer Aalders kunnen zijn?Meneer Aalders kan wellicht ‘rouwen’ om het verlies van zijn spraak en het besef dat hijafhankelijker is geworden zijn omgeving.4 Meneer Dijkstra krijgt inmiddels één week antidepressiva voorgeschreven. Er is nog geeneffect waargenomen. Waarom krijgt meneer Dijkstra geen ander middel voorgeschreven?Het effect van antidepressiva is meestal pas merkbaar na twee weken.5 Bij mevrouw Jaarsma is na één week ook nog geen effect waargenomen. Mevrouw Jaarsmakrijgt wel een ander middel voorgeschreven. Wat zou hiervan de reden kunnen zijn?Bij mevrouw Jaarsma kunnen <strong>bij</strong>werkingen zijn opgetreden. Eventuele <strong>bij</strong>werkingen tredennamelijk al vanaf het begin van de behandeling op.6 Uit welke delen bestaat het traanapparaat?Het traanapparaat bestaat uit de traanklieren, de traankanaaltjes en de traanbuisjes.7 Als je droge ogen hebt, ga je in een reflex met je oogleden knipperen. Wat is de functie vandie reflex?De functie van deze reflex is bevochtiging van het hoornvlies. Want tegelijk met het knipperen,wordt traanvocht over het hoornvlies verspreid.8 Als je huilt, moet je een zakdoek <strong>bij</strong> de hand houden om steeds je neus te snuiten. Hoe komtdat extra vocht in je neusholte?Bij huilen produceer je extra tranen. Dit extra vocht komt via de traanbuisjes in de neusholteterecht. Daar ga je van snotteren.9 Wat stroomt er over wanneer er tranen over je wangen biggelen?Wanneer tranen over je wangen biggelen, stromen de traanbuisjes over.10 Van bepaalde prikkelende stoffen in de lucht (uien) kunnen je ogen gaan tranen, maar is datook huilen? Verklaar je antwoord.Nee, want ‘huilen’ wordt in dit geval niet veroorzaakt door een bepaalde emotie.© ThiemeMeulenhoff 213


<strong>1.2</strong> <strong>Ondersteunt</strong> <strong>bij</strong> <strong>persoonlijke</strong> <strong>basiszorg</strong>Waarom juist nu?• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •KENNISOPDRACHT1 Noem drie verschillen tussen angina pectoris en een hartinfarct.Bij angina pectoris sterft geen hartspierweefsel af. Het zijn met name aanvalsgewijzepijnklachten op de borst. De klachten nemen af in rust en na inname vannitroglycerinepreparaten. Bij een hartinfarct sterft wél een deel van de hartspier af. Rust ofnitroglycerinepreparaten heeft dan geen zin meer.2 Hoe komt het dat nitroglycerine de pijn op de borst doet verdwijnen?Nitroglycerine werkt vaatverwijdend voor de aders (venen) van de bloedomloop. Het bloedstroomt daardoor makkelijker terug naar het hart. Het hart hoeft hierdoor zelf minder hard tewerken en heeft daardoor minder voedingsstoffen en zuurstof nodig. De klachten zullen dansnel verdwijnen.3 Waarom worden na een hartinfarct stollingsoplossende middelen toegediend?Het stolsel dat de afsluiting veroorzaakt kan mogelijk geheel of gedeeltelijk opgelost worden.Hierdoor kan er weer bloed door de kransslagader stromen en de grootte van het hartinfarctblijft beperkt.4 Waardoor kan na een groot hartinfarct hartfalen ontstaan?Omdat een deel van de hartspier is afgestorven, kan de hartspier niet meer voldoende krachtleveren om voldoende bloed rond te pompen.5 Wat is de functie van een dotterbehandeling?Bij een dotterbehandeling wordt de vernauwde kransslagader opgerekt waardoor er weervoldoende bloed naar het hart kan stromen.6 Waarom is het zo belangrijk dat de hartspier zelf veel vers bloed krijgt aangevoerd?De hartspier moet voortdurend arbeid verrichten, gemiddeld 70 keer per minuut, een heelleven lang. Om zo hard te werken heeft de harstpier veel zuurstof en voedingsstoffen nodig.7 Uit welke bloedvaten bestaat de hartcirculatie?De hartcirculatie bestaat uit de kransslagaders en de kransaders.8 Waarom zijn de spierwanden van de boezems dunner dan die van de kamers?De kamers moeten <strong>bij</strong> elke hartslag zoveel kracht zetten dat een hoeveelheid bloed door delongslagaders (rechterkamer) en de aorta (linkerkamer) gestuwd wordt. De boezems hoevenhet bloed alleen maar een eindje verder, namelijk naar de kamers, te duwen. Daar is veelminder spierkracht voor nodig.9 Is <strong>bij</strong> een hartinfarct een kransslagader of een kransader afgesloten? Verklaar je antwoord.Bij een hartinfarct is een kransslagader afgesloten, waardoor het stukje hartspier dat doordeze kransslagader van bloed werd voorzien, afsterft.10 De arts kan aan de hand van littekenweefsel in het hart constateren dat er eerder een kleinhartinfarct is geweest. Wat raakte op de plaats van het litteken beschadigd?214© ThiemeMeulenhoff


Begeleiden van de zorgvrager <strong>bij</strong> ernstig ziek-zijn en overlijdenWaarom juist nu?Er raakte een stukje hartspierweefsel beschadigd (dat is afgestorven). Er trad verbindweefselingop. Dit stukje kan dus nooit meer functioneren. Als de beschadiging heel klein is, kan het hartdeze opvangen en zal de hartfunctie niet merkbaar verslechteren.© ThiemeMeulenhoff 215

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!