Rust en onRust in nieuwegein - Mitros

Rust en onrustin nieuwegeinVerslag van een onderzoekUniversiteit van Amsterdam – Han Lammers LeerstoelIn opdracht van Mitros Wonen NieuwegeinStefan Metaal, Iris van Huis, Arnold ReijndorpUtrecht, april 2008

de manier waarop hun levensgeschiedenissen verbonden zijn, met elkaar en met de ontwikkelingvan de stad. Na meer dan dertig jaar staat Nieuwegein aan de vooravond van belangrijkeveranderingen. Net als de andere groeikernen als Houten, Purmerend, Zoetermeer, Spijkenisseen Capelle aan den IJssel, die eind jaren zeventig, begin jaren tachtig aan hun snelle groei begonnen.De stad heeft een omvang bereikt die de uitbouw van voorzieningen mogelijk maakt. Nude mogelijkheid zich voordoet eindelijk de volledige stad te worden die al jaren geleden werdbeoogd, is de positie van Nieuwegein in de regio sterk veranderd. Zowel op de woningmarkt, alswat betreft de werkgelegenheid en de voorzieningen heeft de nieuwe stad te maken met sterkeontwikkelingen elders in de regio: de groei van Houten, de enorme ontwikkeling van LeidscheRijn, maar ook de vernieuwing van de naoorlogse wijken van Utrecht. Nieuwegein is deel vaneen stedelijk netwerk, waarbinnen ze opnieuw positie moet kiezen. Door de bouw en de vernieuwingvan woningen elders in de regio, behoren veel woningen in Nieuwegein tot de goedkoperesegmenten van de woningmarkt. De ‘overloop’ uit de jaren zeventig en tachtig van bewoners uitde oudere wijken van de stad Utrecht lijkt zich de komende jaren te herhalen. Daarnaast zorgende hoge woningprijzen in de stad en elders in de regio ook voor een nieuwe instroom van stedelijkgeoriënteerde middenklasse gezinnen, autochtoon en allochtoon. Door de toegenomenmobiliteit moeten de nieuwe voorzieningen die Nieuwegein graag wil hebben, zoals een volledigwinkelcentrum en een groter en moderner theater, concurreren met soortgelijke ontwikkelingenelders. Die verandering in de positie binnen het stedelijke netwerk vragen ook om opnieuw nate denken wat Nieuwegein is en – ja, toch ook opnieuw – wat het wil zijn.Een typische groeikernVoordat Jutphaas en Vreeswijk gezamenlijk werden aangewezen tot groeikern, had vooralJutphaas al enige uitbreiding ondergaan. De aanwijzing tot groeikern had grote gevolgen, nietalleen voor de groei in aantallen woningen en inwoners, ook voor het karakter van het nieuwewoonmilieu dat zou worden gerealiseerd. De status van groeikern, zoals vastgelegd in de NotaVolkshuisvesting van 1972, gaf de verplichting tot het bouwen van een groot aantal woningenin een wervend, suburbaan woonmilieu. De taakstelling ging verder dan het bouwen van zoveelmogelijk woningen. Er zouden complete nieuwe nederzettingen moeten ontstaan met de daarbijbehorende sociaal-culturele voorzieningen, bedrijventerreinen en aangesloten op snel railvervoer.De groeikernen pakten die taak voortvarend aan. Tien jaar later produceerden de groeikerneneen vijfde van de totale woningproductie in Nederland. In diezelfde tijd viel de bouw vanvrije sector woningen sterk terug. Van de meer dan een kwart miljoen woningen die sinds 1972in de groeikernen werden gebouwd, is daardoor een groot deel gerealiseerd in de sociale sector.In een enkel jaar liep dit op tot meer dan de helft. De economische crisis van de jaren tachtig lietook sporen na. Juist op het hoogtepunt van de woningproductie werden de rijkssubsidies voorsociaal-culturele voorzieningen, infrastructuur en bedrijventerreinen beëindigd. Ook op anderewijze kwam het beoogde karakter van de groeikernen als een wervende, suburbane, maar welvolledige stad onder druk te staan. De jaren zeventig waren ook de jaren van de herwaardering6 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

van de stad en protesten tegen doorgaande suburbanisatie. De positieve waardering uit de jarenzestig van het ontspannen en groene suburbane woonmilieu dat door de toegenomen welvaarten de daarmee groeiende mobiliteit voor veel meer mensen mogelijk werd, sloeg om in eenafkeer van de eenvormige, monofunctionele en conformistische buitenwijk. Die herwaarderingvan de stad had ook gevolgen voor de verdere uitbouw van groeikernen als Nieuwegein. Diemoesten stedelijker worden. Wat zich vooral uitte in de poging om stedelijkheid te introducerenbij de bouw van het winkelcentrum en de introductie van het woonerf bij de vormgeving vande woonbuurten.De meeste nieuwe steden slaagden er desondanks in veel van dat wervende, suburbane woonmilieute realiseren. In de Nieuwegein danken we daaraan de grote groene gebieden. Bij deuitbouw en de vernieuwing van de stad zal opnieuw moeten worden nagedacht wat dat zijn kan:een nieuwe, suburbane vorm van stedelijkheid, die het beste van twee werelden combineert.Stedelijkheid in Nieuwegein?Nieuwe steden hebben ondanks deze gecombineerd stedelijke en suburbane voorgeschiedenissterk het imago gekregen van de rustige, suburbane randgemeente waarin voornamelijkmiddenklasse-gezinnen wonen en er niet zoveel op straat gebeurt. Maar de nieuwe stedenbeginnen geleidelijk meer trekken te krijgen van de ‘oude’ steden. In dit verslag gaan we op zoeknaar nieuwe stedelijkheid in Nieuwegein.Stedelijkheid uit zich niet alleen in de vorm van een hoger voorzieningniveau, hogere dichthedenen een niet-suburbane vormgeving van nieuwe uitbreidingen, zoals het begrip vaak in positievezin wordt opgevat in de kringen van volkshuisvesters en ruimtelijke ordenaars. Tenminstetwee typen veranderingen zijn in Nieuwegein gaande die op een andere manier als stedelijkkunnen worden getypeerd.Ten eerste verandert de instroom. De traditionele autochtone gezinnen afkomstig uit dedonorstad (in het geval van Nieuwegein is dat Utrecht), krijgen meer en meer gezelschap vanandere typen huishoudens met een grotere verscheidenheid in herkomst. Categorieën die totvoor kort vooral met de oude steden zijn geassocieerd, zoals alleenstaanden en immigranten.Waar komen de bewoners vandaan, op welke manier komen zij in Nieuwegein terecht, kunnenzij er goed rondkomen en vooruitkomen en hoe denken zij over Nieuwegein? De instroom envragen daarover komen aan de orde in hoofdstuk 2.Ten tweede begint her en der het karakter van de buurt te veranderen. In hoofdstuk 3 gaat hetover het dagelijks leven in de buurt en de vraag hoe mensen in de woonomgeving samenleven,met bijzondere aandacht voor verschijnselen die onder andere in de naoorlogse wijken van degrote steden bekend zijn, zoals de toename van rommel op straat. Twee buurten hebben we inhet bijzonder bekeken omdat het vermoeden bestaat dat die te maken hebben gekregen metdergelijke veranderingen: het Nijpelsplantsoen met zijn flats, en de Rijtuigenbuurt met zijnwoonerven.Daarmee rijst de vraag of Nieuwegein deze veranderingen aankan. Nieuwegein heeft een struc-Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 7

tuur die afwijkt van zowel de vooroorlogse als de naoorlogse delen van de oude steden, en hetis de vraag of deze nieuwe stad juist beter of slechter is opgewassen tegen de ontwikkelingen.In hoofdstuk 4 beschrijven we aansprekende en onaansprekende plekken in Nieuwegein omeen beeld te krijgen van de manier waarop bewoners Nieuwegein gebruiken en beoordelen. Inhoofdstuk 5 zullen we de veranderingen samenvatten en enkele handvatten bieden om met deveranderingen om te gaan.1.2 Het onderzoek: interviews en groepsgesprekken1 Anderiesen, G. and A. Reijndorp (1990).Van volksbuurt tot stadswijk. De vernieuwingvan het Oude Westen. Projectgroep hetOude Westen, Rotterdam.Reijndorp, A, V. Kompier, S. Metaal,I. Nio en B. Truijens (1998) Buitenwijk.Stedelijkheid op afstand. NAi Uitgevers,Rotterdam; Metaal, Stefan & Reijndorp A.(2001) Vooruit in de Vrolikstraat.Een onderzoek naar de herwaarderingvan de Oosterparkbuurt. Stadsdeel Oost/Watergraafsmeer, Amsterdam. Reijndorp,A (2004) Stadswijk. Stedenbouw en hetdagelijks leven. Nai uitgevers, Rotterdam;Metaal, S. & Teijmant, I. (2008) Het wondervan Westerpark. Vernieuwing van de FanniusScholtenbuurt. Het Spinhuis, AmsterdamKwalitatief onderzoekDeze vragen worden beantwoord met behulp van uitvoerige gesprekken met een beperkt aantalbewoners. Het voornaamste onderzoeksmateriaal bestaat uit vijfentwintig diepgaande interviewsen drie gespreksgroepen. Daarnaast hebben we uitvoerig gesproken met verschillendeprofessionals die betrokken zijn bij sociaal-ruimtelijk beleid en programma’s rond buurten diesterk veranderen, in het bijzonder het Nijpelsplantsoen en de Rijtuigenbuurt. Deze methode isbeproefd in onderzoeken in zowel stadswijken als buitenwijken. 1Een onderzoek met een vaste vragenlijst onder een groter aantal bewoners zou een ander typeresultaat geven. We zouden dan bijvoorbeeld beter kunnen beantwoorden hoeveel mensen‘matig tevreden’ dan wel ‘zeer tevreden’ zijn met ontwikkelingen in Nieuwegein. Maar waarbestaat die waardering uit, op welke manier verandert Nieuwegein? Met een enquête is hetmoeilijker om een beeld te schetsen van de richting die Nieuwegein op gaat als nieuwe stad. Ineen gesprek komen de ervaringen van de bewoners beter tot hun recht, zowel hun blijdschapals hun teleurstelling.Deze winst in de diepte van het onderzoek gaat ten koste van de breedte in termen van dehoeveelheid mensen die we spreken. Een groter aantal respondenten geeft echter niet perdefinitie meer zekerheid. De steekproeven van enquêteonderzoek verliezen de laatste tientallenjaren sterk aan representativiteit. In de leefbaarheidmonitors werkt tegenwoordig niet meer daneenderde van de beoogde respondenten mee. Daarbij gaat het bovendien vooral om personendie goed overweg kunnen met de onderzoekstaal in de enquête en de tijd kunnen nemen omde vragen te beantwoorden. Dat is een niet te onderschatten probleem, omdat bij dergelijkonderzoek de kwantitatieve verhoudingen binnen de steekproef de doorslag geven. Cijfers enfiguren wekken al snel de schijn van feitelijke gegevens maar zijn bij onderzoek naar bewonerslang niet altijd betrouwbaar.Ondanks het lagere aantal respondenten biedt kwalitatief onderzoek een belangrijk voordeel ophet gebied van representativiteit. Voor de interpretatie van de resultaten geeft de verhoudingenbinnen de steekproef namelijk niet de doorslag. Als bijvoorbeeld de helft van de steekproefbestaat uit oudere, lager opgeleide autochtonen, terwijl deze groep feitelijk in de populatieslechts een procent of tien van de bevolking vormt, dan geeft dat in een enquête een perma-8 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

nente vertekening van het resultaat. Bij kwalitatief onderzoek is dat veel minder het geval. Hetmaakt niet zoveel uit hoeveel bewoners van een bepaald type je spreekt, zolang je het typeherkent en kan inschatten hoeveel er daarvan ongeveer in de buurt wonen.Thema’s van onderzoekDe vraagstelling van het onderzoek is breed. In het licht van het stereotype beeld van de nieuwestad vragen wij ons af welke veranderingen in Nieuwegein gaande zijn. Wordt Nieuwegein stedelijker,en zo ja, op welke manier? De sociale en culturele veranderingen die zich momenteelvoltrekken, kunnen ook gezien worden als verstedelijking: de bevolking wordt heterogener, deomgangsvormen hier en daar anoniemer, contacten vluchtiger, het voorzieningenapparaatdiverser en gefragmenteerder, meer gericht op specifieke groepen.Deelaspecten die in gesprekken met bewoners terugkomen, zijn onder andere de mate waarinmen zich in Nieuwegein thuis voelt, hoe men de contacten tussen buren en andere bewonerswaardeert, op welk schaalniveau men zich oriënteert en vele andere vragen.Interviews en groepsgesprekken geven een blik op het leven van de persoon die aan het woordis, maar het is van belang om uit te zoomen vanuit de individuele ervaringen van bewoners naarhet geheel van Nieuwegein. De meeste vragen die worden gesteld plaatsen degenen die aan hetwoord zijn in een ruimere context. We vragen naar hun sociale traject van opleidingen en banen,de organisatie van het dagelijks leven, de buren en de straat. Deze methode is beproefd ineerder stadssociologisch onderzoek in diverse stadswijken, naoorlogse wijken en buitenwijken.De thema’s die in de gesprekken met de bewoners aan de orde zijn gekomen zijn van originegebaseerd op de sociologische theorieën van Bourdieu, Herlyn, Hägerstrand en Giddens.De thema’s zijn:1 woongeschiedenis. Hoe komen mensen terecht in Nieuwegein in specifieke buurten.Dat zegt ook iets over de manier waarop men naar de stad kijkt. 22 sociaal traject. De woongeschiedenis hangt nauw samen met het traject van opleidingenen banen. Waar hebben mensen gestudeerd en welke opleidingen gaat het om?Waar vinden ze hun werk en in welke sector? En hebben zij op die manier binding metNieuwegein, met de regio en met de stad Utrecht. 33 dagelijks leven. De respondent beschrijft hoe een gemiddelde weekdag er uit ziet. Watdoen mensen tijdens hun dagelijkse bezigheden in de buurt? Waar precies komen ze? Watzijn hier verschillen in leefstijlen tussen bewoners? Heeft de buurt een betekenis andersdan voor de dagelijkse boodschappen, of is men door die dagelijkse ervaringen ook meergehecht aan de straten? De organisatie van het dagelijks leven is niet louter functioneel.Wanneer en waar je boodschappen doet of uitgaat, vertelt ook iets over jouw manier vanleven, de betekenis die je daarin geeft aan activiteiten en bepaalde plekken, de mensen metwie je je vereenzelvigt of van wie je je juist wilt onderscheiden.4 buren en de straat. Kan de respondent beschrijven wie er in het trappenhuis wonen?2 Herlyn, U. (1982) Levengeschiedenis enstadsontwikkeling. Over da analyse van lokalevoorwaarden voor de individuele levensloop.In: L. Deben en J. Van der Weiden, Sociologieen gebouwde omgeving. Van Loghum,Deventer: 95-1173 Bourdieu, P. (1984). Distinction. A socialcritique of the judgement of taste. London,Routledge & Kegan Paul;Giddens, A. (1984). The constitution of society.Outline of the theory of structuration.Cambridge, Polity PressRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 9

Weten zij waar de buren vandaan komen, wat voor beroep ze hebben, hoeveel mensener in het huishouden wonen?. En wie ziet men in de straat, wat voor mensen komt mentegen, wat voor contacten zijn er tussen bewoners? Op deze manier kan een beeld wordenverkregen van de sociale situatie in de straat, dat verder gaat dan de respondent alleen:de ogen en oren van de respondent zijn een waardevolle bron. Zo krijgen we ook eenantwoord op de vraag, in hoeverre de straat of de buurt nog wel de vertrouwde omgevingis (zoals deze altijd worden aangeduid) of juist door veel oude en nieuwe bewoners alsonvoorspelbaar wordt ervaren.Deze werkwijze biedt een overzicht van de situatie, een uitzichtpunt van waaruit de veranderingenin Nieuwegein kunnen worden beoordeeld. De centrale aandachtspunten zijn vertaaldin een checklist voor de interviews. Daarbij worden niet een voor een de thema’s nagelopenzoals bij een enquête, maar is het de kunst om mensen zelf zoveel mogelijk te laten vertellen.De interviews zijn digitaal opgenomen en in tekst uitgewerkt. Een grondige analyse had plaatsdoor de interviews te vergelijken op basis van trefwoorden.Bij de voorkeuren van bewoners moet bijvoorbeeld worden gedacht aan de binding met debuurt, de gemeente en andere plaatsen, en over de mening met betrekking tot de ontwikkelingvan de buurt en van Nieuwegein.In de groepsgesprekken lieten we de deelnemers stickers plakken met symbolen die onder meerverwijzen naar werk, boodschappen, sport en andere hobby’s en educatie. Ook lieten we dedeelnemers stickers plakken die de beleving van plekken symboliseerden. Een fotocamera stondvoor mooie plekken, een poppetje op een bankje voor plekken waar men van rust kan genieten,booskijkende poppetjes voor overlast van mensen en een spin voor enge plekken. Van te vorenkregen de deelnemers uitleg over wat de verschillende stickers symboliseerden, zodat menongeveer hetzelfde in gedachte had bij het opplakken van de symbolen op de kaart. Het gingechter vooral om de uitleg van de deelnemers bij hun opgeplakte symbolen en om het gesprekover Nieuwegein dat op deze wijze op gang kwam. Er waren drie groepen, waarbij de meestedeelnemers aan herhalingsgesprekken hebben deelgenomen: een groep oudere bewoners, eengroep ouders met jonge kinderen en een groep woongroepbewoners.Selectie van buurtenWe hebben in vier buurten interviews afgenomen. Bij de selectie van de buurten hebben we onsdeels gericht op buurten waar volgens betrokkenen ‘iets aan de hand’ was, maar we hebbenook in andere buurten interviews gehouden waar wij geen bijzonderheden verwachtten. Doorde aandacht voor de eerstgenoemde buurten zou in dit onderzoek een nadruk kunnen komente liggen op buurten die niet representatief zijn voor heel Nieuwegein. Toch zijn deze buurteninteressant voor Nieuwegein. De buurten maken deel uit van de leefomgeving. Dat geldt, zoalslater aan bod zal komen, niet voor iedere bewoner in dezelfde mate. Verder zijn deze buurtenbelangrijk, omdat wat zich er afspeelt een voorbode kan zijn voor wat er in andere wijken in10 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

Nieuwegein zou kunnen afspelen. Uiteraard moeten wij daarbij eerst weten wat er precies aande hand is en vervolgens kijken naar de context waarin bepaalde ontwikkelingen plaatsvinden.We zijn in het Nijpelsplantsoen gaan kijken omdat de situatie in de vier flats woningcorporatieMitros al lange tijd zorgen baart. Om de aard van de problematiek en de leefsituatie en meningover de buurt van de bewoners te onderzoeken hebben wij in de flats negen bewoners geïnterviewden een rondleiding gekregen van de huismeester.Deze huismeester nam ons ook mee naar een aantal buurten waar Mitros woningen bezit. Inde Rijtuigenbuurt signaleerden verschillende geïnterviewde professionals een wat rommeligeresituatie in vergelijking met andere buurten. De Rijtuigenbuurt is gebouwd in de jaren zeventig.Sinds enige jaren is Mitros begonnen een deel van de huurwoningen te verkopen. In een aantalwoonblokken hebben de nieuwe eigenaren hun woningen geschilderd in naar eigen smaakgewenste kleuren, waardoor de buurt kleurig en divers oogt. Opvallend is ook dat het geijktebeeld van woningen in nieuwe stedelijke gebieden met aangeharkte tuintjes in deze buurt nietaltijd opgaat. Verder was er relatief veel graffiti, ook op de bordjes met ‘attentie buurtpreventie’.In deze buurt hebben wij acht bewoners geïnterviewd. Net als in het Nijpelsplantsoen warendit allen huurders.Om geen vertekend beeld te geven van Nieuwegein besloten wij om ook elders in Nieuwegeinonderzoek te doen in buurten met meer koopwoningen. We hebben mensen in verschillendebuurten gesproken, maar de meeste nog uit de wijk Doorslag. Ten slotte hebben we twee bewonersvan luxueuze vrijstaande huizen in Nieuwegein geïnterviewd.In dit rapport wordt geen scherp onderscheid gehanteerd tussen de begrippen buurt en wijk.Bewoners gebruiken deze begrippen vaak door elkaar, en ook in de vakwereld van volkshuisvesting,ruimtelijke ordening en stedenbouw is het onderscheid niet helder. Zo wordt in de praktijkvaak gesproken over een flatwijk of een woonerfwijk voor gebieden die een relatief geringeomvang kennen, die in de officiële statistische indelingen bijvoorbeeld een buurt of subbuurtworden genoemd.Selectie van respondentenWe hebben in twee van de vier flats van het Nijpelsplantsoen geïnterviewd. Van hetNijpelsplantsoen waren een aantal gegevens over de huishoudens beschikbaar, waardoor wijkonden selecteren op grootte van de gezinnen en de woonduur. We hebben daarnaast geletop achternaam van de bewoners omdat wij zowel autochtone als allochtone bewoners in desteekproef wilden opnemen en de achternaam als een indicator kan dienen voor het land vanherkomst. We hebben op deze manier een zeer diverse groep mensen gesproken: vier autochtoneNederlanders, een Antilliaan, twee Marokkaanse gezinnen, een Turks gezin en een Iraansgezin.De deelnemers aan de groepsgesprekken zijn geselecteerd op basis van het criterium dat zijrelatief betrokken zijn bij Nieuwegein, maar geen vaste deelnemers zijn aan overleggroepen ofde semi-professionele participatie en inspraakcircuits. We kwamen na enig zoeken uit op eenRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 11

12 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoekgroep ouderen, een groep jonge mensen met kinderen die we via de ouderraden en medezeggenschapsradenvan scholen hebben benaderd, en een groep voornamelijk alleenstaande bewonersuit enkele complexen met woongroepen.Om te voorkomen dat respondenten te herkenbaar waren, zijn in dit verslag de citaten geanonimiseerd.Wanneer bijvoorbeeld een bijzondere plaats van herkomst, een aparte hobby ofandere identificeerbare kenmerken ter sprake komen hebben wij deze enigszins omgevormd.Iemand met twee zonen en een dochter krijgt in het citaat bijvoorbeeld twee dochters en eenzoon, en een jongen met een vriendin uit Houten heeft in het citaat zijn vriendin uit IJsselstein.Iets dergelijks geldt ook voor de zeldzame gevallen dat een naam ter sprake komt; deze namenzijn gefingeerd.

Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 13

14 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

2 Een waaier van bewonersBewoners zijn op diverse manieren in Nieuwegein terechtgekomen. De keuze voor de nieuwestad ligt in het verlengde van eerdere gemaakte keuzen in het leven. Door goed de levensloopin ogenschouw te nemen kunnen verschillende typen bewoners worden aangemerkt. In onzeonderzoeken in andere gemeenten kwamen wij op basis van bevindingen tot verschillendecategorieën. Sommige bewoners van Nieuwegein verhuisden naar Nieuwegein omdat ze inde stad of het dorp waar ze opgroeiden geen geschikte woning konden vinden – of omdat zein Nieuwegein een mogelijkheid zagen om aan het oude milieu te ontstijgen. Oorspronkelijkestedelingen, waarvan veel Utrechters, kwamen deels uit nood maar ook wel uit overtuiging naarNieuwegein. Iets dergelijks geldt vaak ook voor degenen die van origine afkomstig zijn uit dekleine kernen in de omgeving van Nieuwegein, de oorspronkelijke dorpelingen.Oorspronkelijke stedelingen en dorpelingen hebben, zoals we deze categorieën bij eerder onderzoekop het spoor kwamen, over het algemeen een lagere opleiding. Uit zowel het traject vanopleidingen en banen als de woongeschiedenis spreekt een zekere continuïteit. De stap naar denieuwe stad wordt als logisch ervaren, en meestal wil men niet meer terug naar het oude dorpof de stad, hoewel men zich daar wel gevoelsmatig meer mee identificeert dan met de nieuwestad.Dat geldt minder voor een volgende categorie, de buitenwijkers. Daarbij gaat het om mensendie gemiddeld zijn opgeleid en vaak enige omzwervingen hebben gemaakt vanaf de plaats vanherkomst. Ze hebben het milieu van herkomst meer blijvend achter zich gelaten, en voelen zichvan alle categorieën het meeste thuis in de nieuwe stad, met zijn relatief compacte wijken meteengezinswoningen. Het maakt ze vaak niet zoveel uit waar ze precies wonen, als het maarcomfortabel is.Een volgende categorie kenmerkt zich door een weer wat grotere mate van transitie in delevensloop, de nieuwe stedelingen, die in de stad zijn gaan studeren, en vervolgens een sterkeband hebben opgebouwd met die stad, ook als zij van origine uit een dorp ver weg afkomstigzijn. Nieuwe stedelingen hebben een hogere opleiding, en meer cultureel kapitaal dan buitenwijkers,maar niet altijd een hoog inkomen. In de stad vinden ze een grootstedelijk milieu datzij met status verbinden, en vaak staan zij enigszins ambivalent tegenover de nieuwe stad, diewel comfortabel is maar in sommige opzichten juist het tegenovergestelde representeert vandie grootstedelijkheid.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 15

Een vierde categorie, de suburbanisanten, wordt gekenmerkt door zowel een hoge opleiding alseen hoog inkomen. Evenals bij de nieuwe stedelingen is de mate van transitie in het traject ende woongeschiedenis groot, maar men bouwt niet een blijvende binding op met de stad waarde opleiding wordt genoten. Status wordt meer klassiek verbonden met luxueuze woningen ineen groene, suburbane omgeving. Voor hen is het de vraag of Nieuwegein wel aan dat beeldvoldoet.Een groep die niet expliciet was opgenomen in de vraagstelling, maar wel onze interesse heeft,bestaat uit bewoners die zelf in Nieuwegein zijn opgegroeid, de tweede generatie. De groepgroeit in verschillende steden. Een vraag is of deze categorie geleidelijk ook de eigenschappenvan oorspronkelijke stedelingen zal krijgen, maar dan niet vanuit de oude stad, maar woonachtigin hun eigen stad, of dat deze categorie andere eigenschappen heeft.Dan komen we uiteindelijk op de nieuwe instroom vanuit de steden, die niet voldoet aan hetstereotype beeld dat men van een buitenwijk verwacht: de instroom van immigranten en alleenstaandenbijvoorbeeld. In hoeverre ook in dit geval sprake is van een categorie met consistenteleefstijlkenmerken is zeer de vraag.2.1 Oorspronkelijke stedelingen en dorpelingenOorspronkelijke stedelingen komen meestal uit Utrecht, zijn lager opgeleid, spreken vaak nogmet het stadsaccent. We spraken mensen die afkomstig zijn uit de oude kleine kernen vanNieuwegein en omgeving, die we rekenen tot de categorie oorspronkelijke dorpelingen. Dezeliggen zoals aangegeven wat sociaal profiel betreft dicht tegen deze groep aan. Oorspronkelijkestedelingen en dorpelingen werken bijvoorbeeld als terreinbeheerder, vrachtwagenchauffeur,timmerman met eigen klusbedrijf, pakketjes inpakken via uitzendbureau, achter de toonbankbij een winkel. Vaker dan voorheen hebben zij veel baantjes achter elkaar.Voor oorspronkelijke stedelingen en dorpelingen ligt het accent in de woonomgeving vaak opgezelligheid en gelijkgestemdheid. Deze sfeer associëren zij met de plaats van herkomst. Vaakweet men elkaar te vinden en kan men die sfeer in het eigen buurtje voor het gevoel opnieuwin het leven roepen – ofschoon de harde kantjes van het stads- of dorpsleven vaak niet wordenmeegeïmporteerd. Soms is een straatje herkenbaar als een soort enclave van gezelligheid, waarenkele tuinen overdadig zijn versierd met bloemen, allerhande beeldjes en rustieke elementenuit het tuincentrum.Dat lukt echter niet iedereen in dezelfde mate. De sfeer van vroeger in Utrecht keert niet altijdterug.V Ik heb nu wel, nu ik er een tijdje woon, dat mensen je nog meer gaan herkennen.Dat ze denken oh ja.M Ze weten wie je bent, waar je bij hoort. Verder laten we mensen ook voor wat zezijn.16 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

We bemoeien ons ook nergens mee. Dat heb ook geen zin. Kijk vroeger had je in Utrechtecht een heel ander soort contact weet je. Dan ben je lekker samen buiten hè, en ikbedoel, dat was hartstikke gezellig. Dan had je buurtfeesten. Dat soort dingen meer. Endat is hier gewoon niet.Die Utrechtse sfeer verdwijnt langzaam maar zeker. De familieleden van deze respondenten zijnover de regio uitgewaaierd, onder meer naar Amersfoort, Utrecht, Houten en Vianen, waar zijop een vergelijkbare manier in een ander type omgeving terecht zijn gekomen, waar een sfeervan gezelligheid soms wel en soms niet van de grond komt.Als we vragen waarom men in Nieuwegein is gaan wonen, wordt de verhuizing vaak uitgelegdals een eigen keuze.Toevallig, niet zo bijzonder, gewoon… dus. We woonden in Utrecht aan een hele drukkeweg, dus. En hier kwam hij in allemaal speeldingen terecht.Men is zich echter ook bewust dat die keuze deels is ingegeven door de omstandigheden opde woningmarkt.De meeste mensen hier op het rijtje komen uit Utrecht. Er woont er eentje uitAmsterdam, maar de rest komt uit Utrecht hoor. Dat kwam omdat je toen woningnoodhad in Utrecht.Men houdt een sterke gevoelsmatige band met de plaats van herkomst. Het echtpaar in hetvolgende citaat is verder weg geweest, maar wilde terug naar Utrecht.Ik woonde als kind eigenlijk altijd in Zuilen in Utrecht in een flat, totdat ik ging samenwonen.We hebben samen een huisje gekocht in Utrecht. (...) Toen zijn we verhuisd naarOss. Mijn man werd bevorderd tot hoofd van de afdeling en de fabriek stond in Oss, duszodoende. En toen zijn we weer teruggekomen naar Nieuwegein. Omdat we wat dichterbij huis wilden wonen, tenminste mijn man kreeg de kriebels dat hij weer dichterbijUtrecht wilde wonen. En omdat mijn vader was overleden voelde het beter.Anders dan de categorie buitenwijkers die hieronder ter sprake komt, worden oorspronkelijkestedelingen niet makkelijk footloose. De stedelingen willen liever niet weg uit Utrecht, maaropmerkelijk genoeg willen zij ook weer niet terug naar de stad zelf.M Nee hoor, absoluut niet. Ik zou niet meer terug willen. Je hebt hier de ruimte en hetis rustig.V We hebben het geluk dat we in een rustige buurt wonen. Je hoort hier niks. Er is netRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 17

een man uit Amsterdam hier komen wonen en die zei dat hij zich nooit had verslapen enzich hier versliep omdat het zo rustig is.Men stelt de comforts van Nieuwegein uiteindelijk veel op prijs. Wat ook meespeelt, is datUtrecht niet meer hetzelfde is.V In Utrecht woonden we in de wijk Wittevrouwen. Wij hebben altijd in dezelfdebuurt gewoond. Het was een gewone woonbuurt. Nou is het een elitebuurt hè, waarwij gewoond hebben.M Het is een yuppiebuurt.In onderzoek uit de jaren tachtig werd over sommige in de stad woonachtige ouderen enigszinsoverdreven gesproken als achterblijvers, degenen die de sprong naar de groeikernen niet hebbenkunnen maken en als enige achterbleven in de achterstandswijken. Nu zijn die oude stadswijkenopgeknapt en worden de voormalige groeikernen onderwerp van reflectie. En opmerkelijkgenoeg blijkt een vergelijkbare categorie zich nu in sommige buurten van die groeikernen tebevinden. In Nieuwegein interviewden we enkele oudere alleenstaanden die min of meer aandat beeld van de achterblijver voldoen, maar dan in de groeikern. Net als de vroegere achterblijversin de oude stadswijken, hebben ook deze ouderen hun generatiegenoten uit de buurt(het Nijpelsplantsoen en de Rijtuigenbuurt) zien vertrekken. Vertrouwen in de corporatie en degemeente hebben ze niet meer. Ze kennen niemand meer en niemand kent hun.Van mij mogen ze de hele flat wegnemen. Het is een rotbuurt!Denkt u erover om te verhuizen?Op mijn leeftijd heeft dat geen zin meer. Verhuizen, ik moet er niet aan denken, hou op.Maar hier wonen heeft ook geen zin.Oorspronkelijke stedelingen en dorpelingen zijn overwegend lager opgeleid en beschikken overlage inkomens, al is het inmiddels zeker niet zo dat alle inwoners met een lagere sociale positieook aan het beeld van deze categorie voldoen. Meer daarover later.Een vaste vraag in onze interviews is of mensen kunnen rondkomen.M Ja hoor, we werken allebei en bij elkaar werk ik wel veertig uur en zij werkt ook waterbij. We komen wel uit, maar we houden niet extra over weet je. Als we op vakantiegaan moeten we behoorlijk aanpoten.V Wij zijn niet in de gelegenheid om te sparen. Elke keer als ik wat heb dan gaat of dewasmachine kapot of…18 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

M Als je nagaat, wij werken samen zo’n 60, 70 uur. Als je dan maar net de boel op kantrekken. Dat je niet net even een stapje hoger bent, begrijp je, dat is toch niet leukhoor. Dat is echt niet leuk. De verhouding is zoek. (...)M We hebben net een brief gekregen dat ze het weer gaan opknappen, maar danmoeten we weer meer huur gaan betalen. Na een jaar heb je toch weer twaalf keerdie honderd euro extra betaald. Kijk een paar tegeltjes erin plakken kan ik zelfook wel. Daar heb ik hun niet voor nodig. Zo flikken ze dat. Als ze bij mijnschoonmoeder verwarming erin leggen dan moet ze gelijk vijfhonderd gaan betalenterwijl ze gewoon blij is met haar gaskachel. En maar stelen jongens, en maar stelen.Bij nieuwe steden bestond de instroom aanvankelijk voor een groot deel uit gezinnen afkomstiguit de donorsteden (Utrecht in het geval van Nieuwegein). Toen in de jaren zeventig en tachtigde grootste uitbreiding van de nieuwe steden plaats had, bevonden zich in de grote steden meeroorspronkelijke stedelingen dan tegenwoordig, dat wil zeggen, er bevonden zich in Utrecht naarverhouding meer autochtone Utrechters dan nu. In Utrecht hebben zich immigranten gevestigd,die zich eveneens wortelen en in veel opzichten ook Utrechter worden, doch op een ietsandere manier als de voormalige arbeidersbevolking met het kenmerkende stedelijke accent.Daarnaast worden vooral de oudere stadswijken meer en meer bevolkt door nieuwe stedelingen,die in Utrecht ook steeds honkvaster zijn en niet zomaar naar de groeikernen vertrekken als zijkinderen krijgen. Desondanks is de binding van nieuwe stedelingen met de stad anders van aarddan die van de oorspronkelijke stedelingen. De instroom vanuit Utrecht verandert daarmee vankarakter en vanuit Utrecht zullen dus naar verhouding steeds minder mensen instromen dieherkenbaar zijn als een typische oorspronkelijke stedeling.Voor de dorpelingen geldt dat echter veel minder. Hoewel in het Gooi, de Vechtstreek en deUtrechtse Heuvelrug veel dorpen het karakter hebben gekregen van een forensendorp, met veelsuburbanisanten, zijn de dorpen in het Groene Hart vaak nog sterk oorspronkelijk van karakter.Als jonge dorpelingen niet naar de steden trekken om een hogere opleiding te volgen, blijvenzij vaak in de buurt van het dorp wonen en komen dan meestal terecht in een nabij gelegen watgrotere kern, waar woningen beschikbaar zijn.2.2 Nieuwe stedelingenNieuwe stedelingen komen meestal van origine van verder weg, en zijn voor hun studie naarUtrecht of een vergelijkbare stad gekomen. Meestal willen ze eigenlijk in een stedelijk milieublijven wonen, maar met gezinsuitbreiding kiezen ze toch vaak voor een eengezinswoning ineen nabijgelegen buitenwijk.We zijn in Nieuwegein terecht gekomen omdat mijn man voor zijn werk veel onderwegis en centraal een huis zochten en dat is dan Nieuwegein geworden. Het had netRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 19

zo goed IJsselstein kunnen zijn, maar moest in ieder geval centraal zijn. We kendenNieuwegein van vrienden en we kwamen toevallig een huisje tegen waar we op vielen. Endat bevalt nog. We hebben ook in IJsselstein gekeken en in Vianen.Let op het woord ‘toevallig’: als het over de keuze voor Nieuwegein gaat, gebruiken respondentenvan verschillende type herkomst het vaak. Nog een voorbeeld:We zijn hier een jaar of tien geleden naartoe gekomen. We woonden eerst in Utrecht. Enwe zagen een brochure over bouwplannen van leuke appartementen hier in Nieuwegein.Het leken ons leuke appartementen en dat ze nou toevallig in Nieuwegein stonden, datzal wel. Dus zo zijn we in Nieuwegein terecht gekomen. Toen we kinderen kregen zijn weverhuisd van een appartement naar een rijtjeshuis, in dezelfde wijk.4 zie: Martien de Vletter, (2004) Dekritiese jaren zeventig. Architectuur enstedenbouw in Nederland 1968 -1982. NAiuitgevers RotterdamNieuwe stedelingen delen deze ‘toevalligheid’ met buitenwijkers en andere categorieën. Menkiest meestal niet voor Nieuwegein zèlf, maar wel voor de centraliteit en het comfortabelewoonmilieu dat Nieuwegein te bieden heeft. Daarmee is het geen positieve keuze, maar ookzeker geen negatieve keuze.In een van onze groepsgesprekken spraken wij een groep woongroepbewoners. Velen zullengeneigd zijn woongroepen te verbinden met de oude steden; voor zover men er vanuit gaat datdeze nog bestaan. Speciale woongroepwoningen dateren uit dezelfde tijd als de groeikernen.De meeste van dergelijke projecten werden ontwikkeld door de Stichting Centraal Wonen, diehalverwege de jaren zeventig haar eerste project, de Wandelmeent, bouwde in Hilversum. 4Het project in Nieuwegein is gelegen in de wijk Fokkesteeg en omvat ca. 140 wooneenhedenverspreid over drie grote clusters. Een woongroep telt vier tot acht bewoners. De woongroepbewonersdie wij spraken, lijken sterk op het type nieuwe stedelingen die we ook in de stadsvernieuwingswijkenvan de grote steden aantroffen. Ze zijn over het algemeen hoogopgeleid, maarniet gericht op carrière. Soms lijkt het of ze maar wat aanrommelen. Reizen, combineren vanwerk en vrijwilligersactiviteiten, je eigen interesses kunnen volgen, zelfontplooiing zijn belangrijkerdan een hoog inkomen. Ze willen zich niet vastleggen door een vaste baan, een gezin,of een hypotheek. Ze organiseren hun leven zo, dat ze alles openhouden. Het lijkt een typischstedelijke levenswijze en het is opmerkelijk dat deze groep, vanwege de ‘kritische jaren zeventig’en het daarbij behorende collectieve wonen ook in de groeikern woont. Alle deelnemers aan hetgroepsgesprek benadrukten dat zij vanwege de woongroep naar Nieuwegein waren verhuisd,sommigen gelokt door een advertentie waarin sprake was van een woongroep in Utrecht.‘Toen ik in de tram zat, dacht ik, wel heel groot dat Utrecht,’ merkt een jonge vrouw ironischop. Verder hadden ze naar eigen zeggen weinig op met de nieuwe stad. Desondanks kendenze veel plekken in Nieuwegein en zowel hun waardering voor de parken, de oevers van de Leken de kanalen, als hun beoordeling van de verschillende buurten en het centrum, verschildennauwelijks van die van andere bewoners.20 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

Een van de deelnemers van de groepsgesprekken woont in Galecop. Zij heeft een tijd in Utrechtgewoond en daarvoor in Leiden. De gevoelsmatige nabijheid van de stad blijft voor haar belangrijk.Vanuit onze dakkapel kunnen we de Dom nog zien. Dus we hebben niet het idee dat wehelemaal weg zijn uit Utrecht.Later valt het gesprek op de eetgelegenheden van Nieuwegein en op dat moment refereert derespondent weer graag aan de stad.D We hebben Utrecht dichtbij. Als je gezellig uit eten gaat, wil je aan de gracht zitten.A Voor ons is dat alleen als je zonder de kids uit eten gaat.D Wij gaan met de kinderen ook naar Utrecht.Met dit soort nuances onderscheidt de nieuwe stedeling zich subtiel van andere inwoners. Maartijdens de gesprekken komt voortdurend naar voren dat Nieuwegein op zichzelf lang niet slechtis. Een blik op het dagelijks leven.Wij wonen hier in deze wijk. Mijn kinderen zitten hier ook op school. We doen hier regelmatigboodschappen, vier keer in de week. De kinderen spelen hier in de wijk. Er zijnallerlei plekken waar ze met vriendjes spelen. De oudste is twaalf, dus ze hebben eenbehoorlijke bewegingsvrijheid binnen de wijk. De huisarts zit hier. Voor sport, wij doenaan tennis, mijn zoon speelt volleybal. Wij gaan ook naar City Plaza. Dat is toch ook weltwee keer in de week. Ik ben ook regelmatig bij de Kom voor muzieklessen en mijn zoonen dochter ook. Ik heb vrienden in Galecop. Werken doen zowel mijn man als ik buitenNieuwegein, mijn man in Utrecht en ik deels in Utrecht deels in Vianen. Voor de rest,met ontmoeten van vrienden en familie is het voor ons: zolang het niet in de buurt is, ishet echt buiten Nieuwegein.Het dagelijks leven kent zijn eigen ritme en de gemakken van de nieuwe stad sluiten er goedbij aan. Deze gemakken hebben deels te maken met de geschiktheid van het woonmilieu vooropgroeiende kinderen. In een interview spraken we een echtpaar waarvan de kinderen oudgenoeg waren om uit huis te gaan. Het echtpaar overweegt weer terug te keren naar de stad.Toch blijft het de vraag of men de andere aangename eigenschappen van de nieuwe stad echtwil inruilen.Nieuwe stedelingen die in Nieuwegein wonen, gaan nog met enige regelmaat naar de stad, endie bezoekjes zijn van belang om het gevoel stedeling te zijn, te behouden. Toch is de frequentievan dergelijk bezoek niet het voornaamste. Het gaat vooral om het gevoel met de stad verbondente zijn. De stad, het stedelijke van Utrecht, is vooral een idee, een gevoel dat men niet kwijtRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 21

wil, een concept waar men graag mee geassocieerd wil blijven. Vanwege die sterke associatiezullen nieuwe stedelingen in hun uitspraken over Nieuwegein toch enigszins terughoudendblijven over de kwaliteiten van Nieuwegein. De acceptatie van de tevredenheid over Nieuwegeinkent dus een grens, omdat deze de verbondenheid met de stad in gevaar kan brengen. Het subtielonderscheiden van het eigen woonmilieu is op die manier een thema voor deze groep.De groep nieuwe stedelingen blijft toenemen naarmate gentrification in de steden zich doorzet.Gentrification is niet alleen een proces waarin woningen in oude stadswijken worden opgeknaptin combinatie met nieuwe voorzieningen, maar bovenal de groei van de groep hoger opgeleidendie we hier omschreven hebben als nieuwe stedelingen in de oude stad zelf. De grote toenamevan deze groep in de oude stad zal voorlopig zeker ook enige overloop van nieuwe stedelingennaar de nieuwe steden met zich meebrengen. De woningvoorraad in de steden kan deze groeiduidelijk niet aan; in steden als Utrecht laat de druk op de woningmarkt zich voor een grootdeel verklaren uit de groei van de groep nieuwe stedelingen, en velen van hen kunnen uiteindelijkgeen woning vinden die groot genoeg is. En voor veel mensen blijven de comforts vande nieuwe stad aanlokkelijk, ook al associeert men zich liever met een stedelijk milieu dan eensuburbaan milieu.2.3 BuitenwijkersBuitenwijkers komen min of meer bij toeval in Nieuwegein terecht, zoals ze het vaak verwoorden.Het had net zo goed ergens anders kunnen zijn. Wat trekt zijn de functionele voordelen vanNieuwegein. De centrale ligging van Nieuwegein en de goede bereikbaarheid door de liggingtussen twee belangrijke snelwegen, is ook een belangrijke reden om in de plaats te gaan wonen.De keuze voor Nieuwegein heeft dan ook vaak met de bereikbaarheid van het werk te maken.Ik heb twee kinderen van vier en zes. Ik woon vijftien jaar in Nieuwegein. Mijn vrouwkomt hier uit de omgeving en Nieuwegein leek ons een mooie centrale plaats om samente gaan wonen. Op dat moment had ik een baan in Utrecht.Die centrale ligging geldt echter niet alleen voor Nieuwegein maar ook voor andere snelgegroeide gemeenten in de omgeving, zoals Maarssen, Houten en IJsselstein. Deze reden omnaar de plaats te verhuizen, en het feit dat er meerdere plaatsen met vergelijkbare kenmerken inde omgeving zijn, zorgt ervoor dat mensen hun keuze vaak ‘toevallig’ noemen, zoals de nieuwestedelingen dat doen.De keuze voor Nieuwegein zit ‘m deels in de prijs-kwantiteit verhouding, de beschikbaarheid vande woning op dat moment, het maximale aantal vierkante meters dat men op dat moment voordie prijs kan krijgen. Maar het woonmilieu wordt soms meer als bewuste keuze gepresenteerdtegenover de (eigenlijk moeilijk te betalen) alternatieven.22 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

Ik houd heel erg van groen, maar ik wil niet in het bos wonen, want dat vind ik te eenzaam.Ik vind het heel fijn om groen om mij heen te hebben. Ik wil wel zien dat het voorjaarwordt, maar ik vind het ook wel heel lekker om een stad bij de hand te hebben. Dusje zal mij terugvinden aan de rand van de stad.Nieuwegein wordt door deze groep niet als bijzonder stedelijk gezien. Men kenmerkt de plaatseerder met termen als rust en groen, en koppelt Nieuwegein aan een gevoel van buiten.Toen ik naar de middelbare school ging zijn we naar een buitenwijk verhuisd. Wij woondenheerlijk buiten. Voor mij was dat iets fantastisch. Ik heb daar denk ik het gevoel vanbuiten altijd aan overgehouden. Dat heb ik daarvoor te weinig gehad. Ik was als stadskindopgegroeid tussen alle grote huizen en nu ben ik graag buiten. (...)Ik wandel heel veel. Zowel in Nieuwegein als daarbuiten. Ik spreek in het hele land metmensen af om te wandelen, maar ook hier in het park Oudegein wandel ik, of daar langsde A2. Ik zeg altijd: je kunt heel Nieuwegein doorkruisen door het groen. Nieuwegein isecht heel groen. Dat beseffen mensen niet altijd.Een ander kenmerk van deze groep is de manier waarop men de ordening van dagelijkse activiteitensitueert in regio. Bij het klassieke beeld van de suburb en slaapstad hoort dat het eensatelliet is van iets anders, de stad, het eigenlijke centrum. Voor buitenwijkers is dat niet hetgeval. De wijk waar men woont is de meest centrale plek in de ruimtelijke ordening van hetdagelijks leven.Ik vind het heel prettig om buiten te wonen en wel alle voorzieningen bij de hand te hebbenen ook een stad in de buurt.Het is handig om ‘een’ stad in de buurt te hebben van je eigen centrum. Tegelijkertijd is die wijkzelf eerder een rustpunt dan een centrum van activiteit. De wijk is het centrum zonder zelf eencentrum te zijn. Nieuwegein is in de eerste plaats een woonmilieu dat niet zoveel om handenheeft. Dat vindt men ook niet zo erg.Je kunt je wel van alles wensen, maar dan denk ik ook mensen zeur niet, je hebt een prachtighuis: je hebt buiten bij de hand, je hebt de stad bij de hand. Je hebt alle dingen die jeleuk vindt, auto voor de deur. Dan denk ik wat wil je nou nog meer, vrienden om je heen,mensen om je heen waar je dingen mee kunt doen die je leuk vindt om te doen. (...)Het milieu waar je in leeft, ja je hebt je vrienden en zo, maar verder is het allemaal nietzo belangrijk. En, wil je wat anders, dan stap je in je auto en dan rij je ernaartoe. (...)Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 23

Ik vind meestal wel iets wat ik wil zien en vind ik het niet dan ga ik een keertje naarUtrecht, of naar een leuke grote musical. Dat heb je allemaal wel bij de hand. Je pakt jetrammetje en je gaat met het trammetje terug.Een belangrijke en bekende reden om in een nieuwe stad te gaan wonen is om de kinderen ineen rustige en veilige omgeving te laten opgroeien. Deze reden kwamen we dan ook veel in deinterviews en groepsgesprekken tegen, maar wat doet men als de kinderen uit huis zijn? Veelmensen blijven, omdat ze in de jaren dat de kinderen opgroeien, een sociaal netwerk opbouwen.Opvallend daarbij is dat mensen vooral het netwerk noemen en niet zeggen dat ze zich zijn gaanhechten aan de plaats Nieuwegein. Het is alsof het netwerk ook ergens anders gevormd hadkunnen worden. Blijven jullie in Nieuwegein?H Ik ben niet getrouwd met Nieuwegein. Als ik nou ergens anders een aantrekkelijkerebaan vind dan zou ik in die omgeving gaan kijken. Het is niet dat ik zozeerverbonden ben aan Nieuwegein. Het is wel een heel efficiënte gemeente dus datneem ik wel mee in mijn vergelijking met een nieuwe woonlocatie. Maar plannen hebik niet. Dat komt ook wel door de kinderen die hier een sociaal netwerkje aan hetopbouwen zijn.F Nee ik zou niet zo snel naar een nieuw huis gaan kijken. Puur om dat verhaal, maarals ik vijf jaar verder kijk denk ik dat ik niet dat ik hier nog woon. Ik zeg niet datik Nieuwegein uitga, maar het kan ook daar buiten zijn, maar wel in de regio. ‘Ikzou wel in het centrum willen wonen van Nieuwegein zodat er wat om je heengebeurt. Ik vind het wel saai dat er helemaal niks gebeurt als je naar buiten kijkt.Als het gaat om toekomstplannen lijkt men niet speciaal aan Nieuwegein als plaats te hechten,maar desondanks worden geen alternatieven genoemd in de vorm van een woonmilieu dat vanNieuwegein afwijkt, zoals een ‘oorspronkelijk dorp’ of een ‘echte stad’. De binding lijkt niet sterkte zijn, maar het is wel vanzelfsprekend om weer in een buitenwijk te gaan wonen als er eenverhuizing komt.Ik woonde hiervoor in Fokkesteeg, maar sinds mijn dochter het huis uit is ben ik naarZuilenstein gegaan, in een kleinere woning. Dat is makkelijker bij te houden.Verschillende respondenten maken op deze manier een wooncarrière binnen Nieuwegein,waarbij vaak functionele argumenten worden gehanteerd in plaats van emotionele. De citatendoen vermoeden dat men toch op de achtergrond een mentale binding met Nieuwegein heeft,maar dat is voor veel respondenten blijkbaar van ondergeschikt belang in het uitleggen van dekeuzes die men maakt.24 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

2.4 SuburbanisantenWe spraken ook enkele rijkere burgers van Nieuwegein, die een luxueuze vrijstaande woninghebben betrokken. We beschrijven deze respondenten als het chique type suburbanisanten datwe in eerder onderzoek zijn tegengekomen. Hoe heeft u voor Nieuwegein gekozen? De motievenzijn op het oog zeer vergelijkbaar met de andere categorieën bewoners.Ik heb niet echt gekozen. Dat was echt puur toeval. Er waren huizen te koop die ik graagwilde hebben en zo zijn wij hier terecht gekomen.Net als nieuwe stedelingen richten deze suburbanisanten zich wat meer op de ‘high brow’ culturelevoorzieningen dan buitenwijkers die bijvoorbeeld graag naar een musical gaan.Ik woon hier dertig jaar en dan is er op zich wel veel veranderd, maar dat gaat zo geleidelijkdat je dat niet echt direct ervaart. Ik vind wel dat Nieuwegein weinig te biedenheeft, maar ik zoek het wel ergens anders, dus dat is niet zo’n probleem. Er is weinig aanculturele dingen, een schouwburg. Ja, er is een kleine schouwburg maar daar is niet veel.En winkels, dat is ook slecht. Ik ga naar Utrecht of naar Haarlem.Een van de suburbanisanten gaat graag naar Zeist om te winkelen.Op het gebied van mode kun je daar veel beter terecht. In Utrecht kom ik niet veel, daarga ik echt gericht boodschappen doen. En dat is dan bij Oil and Vinegar en de Bijenkorf.Afgezien van dergelijke culturele voorkeuren onderscheiden suburbanisanten zich in de dagelijkseactiviteiten niet wezenlijk van andere bewoners van Nieuwegein. In vergelijking metoorspronkelijke stedelingen en dorpelingen zijn ze wat meer gereserveerd in de omgang metburen.Het is een heel goed contact, maar we overlopen elkaar niet. De normale fatsoensnormenneem je natuurlijk in acht. Dat vind ik vrij logisch. Ik zeg niet iedereen gedag dieik tegenkom.Meer en meer wordt verwacht van woonwijken dat er sterke sociale banden zijn, of liever,het gaat slecht als in wijken deze banden ontbreken. Zoals verder nog zal blijken, laat onsonderzoek zien dat er vaak sprake is van het tegenovergestelde. In wijken met lager opgeleidebewoners en meer sociale problematiek zijn de contacten veelvuldiger dan in wijken met hogeropgeleide bewoners en financiële stabiliteit.Het meest fundamentele verschil met buitenwijkers is nog wel dat suburbanisanten veel minderin het woonmilieu van hun voorkeur wonen. Waar buitenwijkers zich thuis voelen in hetRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 25

groenstedelijke Nieuwegein, streeft deze categorie toch liever naar het woonmilieu van de ruimopgezette, klassieke lanensuburb, zoals dat in het Gooi of Kennemerland voorkomt.Eigenlijk, toen we de gelegenheid hadden om het huis te verkopen en grond haddengekocht, dit dus, hebben we ook goed gekeken naar de omgeving. En achteraf denk ikdat we misschien meer hadden moeten durven. Wij waren nogal behoudend en wij wildenons niet tot hier in de hypotheek steken, maar achteraf was het misschien wel betergeweest. Dan waren we naar Zeist gegaan, of Driebergen, die omgeving. Daar komen wenu ook veel hoor.De respondent had liever in Zeist gewoond, maar de vraag is of men daar voor dezelfde prijshetzelfde wooncomfort kan vinden. Suburbanisanten zullen zich aangetrokken blijven voelen totde gunstige prijs/kwantiteit verhouding in nieuwe steden, in ruil waarvoor zij zich in woord tochenigszins onderscheiden van de rest van de bewoners.2.5 Tweede generatieEen groep die niet expliciet was opgenomen in de vraagstelling, maar wel onze interesse heeft,bestaat uit bewoners die zelf in Nieuwegein zijn opgegroeid. De groep is in alle nieuwe stedenaanwezig. Verschillende respondenten hebben kinderen in de leeftijd waarin de keuze voor deeerste zelfstandige woning gemaakt gaat worden of net is gemaakt. Drie jongeren spraken werechtstreeks.Sommige kinderen waaieren uit over het hele land. De vier kinderen van een deelnemer aande groepsgesprekken hebben zich over het hele land verspreid in verband met studie en werk.Andere jongeren blijven het liefst in de buurt. Deze jongeren zijn tevreden over Nieuwegein, willener vaak blijven wonen, maar in Nieuwegein zelf is niet zoveel voor ze te doen. Het is meer dewoonomgeving die ze voor de toekomst zien zitten, en hun lokale sociale netwerk. Dat hangt,vermoeden we, ook af van het opleidingsniveau, zoals bleek bij onze onderzoeken in Almere enAlphen aan den Rijn.Een respondent heeft een schoonzoon (bij het interview aanwezig) die in Houten woont en daarook graag wil blijven wonen.Allemaal koop, hartstikke leuk. Het is een hele rustige buurt. Maar wij gaan niet veel uithoor.De eveneens bij het interview aanwezig zoon woont liever in IJsselstein. Nieuwegein?Tja, een beetje een saai dorpje. Je hebt hier alleen een ouwelullencafé. In IJsselstein hebik vrienden.26 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

In een ander interview legt een oorspronkelijke stedeling uit dat zijn zoon meer met Nieuwegeinheeft dan Utrecht. De meeste mensen hier komen uit Utrecht...En nu gaan de jongeren weer naar Utrecht, omdat je hier geen goedkope starterswoninghebt. Anders was hij denk ik wel hier gebleven. Hij heeft toch een band hier.Een buitenwijker vertelt over zijn kinderen:Ja, ze weten niet beter. Dat is het. Maar als ze verkering hebben en die zeggen ga meenaar Houten of naar Amsterdam, dan gaan ze wel mee misschien.Ja, ze vinden het uitstekend hier. Die willen niet weg.De kinderen van oorspronkelijke stedelingen en buitenwijkers zijn gesteld op Nieuwegein. Maarwat heeft Nieuwegein eigenlijk te bieden?I Heb je in Nieuwegein plekken om uit te gaan?J Nee, ja een cafeetje. Je hebt in IJsselstein een discotheek, maar dat heb je inNieuwegein niet. Ja, je hebt Big Daddy’s, maar daar ga ik niet heen. Ik ben een keerin Big Daddy’s geweest, maar daar vond ik niet veel aan.I Wat doe je verder in Nieuwegein? Sporten?J Ja en buiten hangen, vlakbij bij het Muntplein, in een voetbalkooi.I Wie ontmoet je daar?J Vrienden. Dan gaan we voetballen, hangen, gewoon chillen.Een jongen van mediterrane herkomst wil ook graag in Nieuwegein blijven, al overweegt hijUtrecht.R Vroeger gingen we altijd naar Big Daddy’s, maar dat wordt steeds minder. BigDaddy’s is in Blokhoeve, op het industrieterrein. Verder is er niks in Nieuwegein.Heel soms als het mooi weer is gaan we naar de Lek, maar niet al te vaak. We gaanook vaak naar Scheveningen. Maar nu ik er zo over nadenk is er niet zoveel te doenin Nieuwegein.S Kom je wel eens in Utrecht?R Ja, zovaak. Daar ga ik heen om lekker rustig iets te drinken, of te poolen, of omdoordeweeks uit te gaan. We gaan zeker drie keer in de week.I Zou je in Utrecht willen wonen?R Ja, dat is lekker makkelijk. Dan hoef je nooit een Bob te regelen.I Waar wil je het liefst wonen?Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 27

heeft ook te maken met de toevallige beschikbaarheid van woningen op het moment. Kinderendie een hogere opleiding volgen, bouwen waarschijnlijk een netwerk op dat zich wat verderuitstrekt dan de nabije plaatsen die door veel jongeren worden genoemd. Misschien begint datverschil al eerder dan de opleiding. Waar kinderen van oorspronkelijke stedelingen en buitenwijkershun netwerk in de nabije omgeving hebben en zich aan Nieuwegein hechten, lijken dekinderen van nieuwe stedelingen en suburbanisanten zich sneller los te maken.Mijn kinderen wonen alle twee niet meer in Nieuwegein, maar ze zijn hier wel opgegroeid.Die zouden niet in Nieuwegein willen wonen. Een woont er in Haarlem en een in Utrecht.Een Surinaamse respondent heeft een groot deel van haar jeugd in Nieuwegein doorgebrachten is toen gaan trouwen met een man in Utrecht. Dat beviel haar matig.Ik vond het erg druk daar. Ik moest heel erg wennen. Ik was dat niet gewend. Nieuwegeinis gewoon een slaapstad zeg ik altijd. Toen ik was gescheiden dacht ik, ik ga weer terug.Daar had mijn zoon ook haast geen vrienden. De buitenlandse kinderen in de buurt speeldenook niet met elkaar hoor, ja een paar, echt de buren misschien, maar echt zoals hierbij elkaar spelen na schooltijd van: mam mag ik bij die, mam mag die bij ons. Dat wasallemaal niet zo daar.2.6 Nieuwe instroomOverloop binnen de regioIn de jaren zeventig en tachtig werd de migratie vanuit de steden naar de groeikernen benoemdals ‘overloop’ van gezinnen. In de huidige situatie kan gesproken worden van een ander typemigratie: de nieuwe instroom van immigranten en alleenstaanden. In tegenstelling tot de hierbovenbesproken categorieën zoals oorspronkelijke stedelingen en suburbanisanten, is in ditgeval veel minder sprake van consistente leefstijlkenmerken.Deze nieuwe instroom bestaat voor een deel uit huishoudens die voorheen vooral in de oudesteden werden aangetroffen, maar door de druk op de woningmarkt daar moeilijk terecht kunnen.Niet iedereen wil koste wat kost in Utrecht wonen. Wat daarbij opvalt, is dat de respondentenlang niet allemaal via Utrecht in Nieuwegein terecht zijn gekomen: het gaat eerder om eenoverloop-binnen-de-regio dan van een directe migratie uit de stad.De nieuwe instroom lijkt in levensloop minder op oorspronkelijke stedelingen of nieuwe stedelingen,en heeft kenmerken van de categorie buitenwijkers, in het bijzonder de oriëntatie op deregionale woningmarkt en de motivatie om in de nieuwe stad te wonen (maximaal wooncomfortvoor minimale kosten). Een verschil met de bovengenoemde buitenwijkers is dat het voor eendeel gaat om mensen met een lager opleidingsniveau en maatschappelijke positie.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 29

Rondkomen en vooruitkomenDe instroom van allochtonen in de nieuwe steden kan niet geheel als een verrassing komen,gezien de druk op de stedelijke woningmarkt, de opeenstapeling van problemen in de oudesteden, de regionalisering van de woningmarkt, en de aanwezigheid van betaalbare gezinswoningenin de nieuwe steden. Maar waaruit bestaat deze instroom; is het de middenklasse diede stad is ontstegen? Zijn het de huishoudens met weinig geld voor wie in de hippe stad geenplek meer is? Of een combinatie van beide? En wat zegt hun komst over de ontwikkelingen inde buurt?In de praktijk is er moeilijk zoiets als ‘zwarte vlucht’ of ‘zwarte overloop’ aan te geven, in termenvan een consistent leefstijlpatroon. Het stereotype succesvolle middenklasse gezin bestaatongetwijfeld, maar is misschien wel een minderheid te midden van veel huishoudens die de wegomhoog nog niet helemaal gevonden hebben.Om succesvol te zijn, hoef je je woning niet westers in te richten. Een blik op het interieur doorde ogen van de onderzoeker Iris.Ik doe mijn schoenen uit en loop over het Perzische tapijt (van Turkse makelij) naar dewoonkamer. De gang en de woonkamer zijn helemaal met Perzisch tapijt bedekt. Dewoonkamer is voor de helft ingericht zonder meubels. Aan de zijkanten staan donkerrodekussens tegen de muur. Boven het raam hangen theaterachtige donkerrode gordijnen uitTurkije. Onder deze gordijnen in het verder lege gedeelte van de woonkamer neemt eenheel grote televisie met een plat scherm een wel heel prominente plek in. Aan de muurhangen Koranteksten en afbeeldingen van bijvoorbeeld een berglandschap met daarineen motor in zwart met fluorescerend blauw. In de andere helft van de woonkamer staantwee tweezitbanken tegen de muur en een glazen salontafel. We gaan daar zitten en ikkrijg thee met koekjes en dadels.Mijnheer Khamel komt uit een middenklasse familie uit een klein stadje in Iran. Hij ging opzijn twaalfde van school om in de leer te gaan bij een edelsmid. In Nederland heeft hij eenkorte horecaopleiding gedaan en hij werkt bij de Burger King. Zijn vrouw heeft in Iran de basisschoolgedaan, daarna nog naailes gehad en in Nederland in het Asielzoekerscentrum twee jaarNederlands geleerd. Meneer Khamel werkt 38 uur bij de Burger King en verdient zo’n 1000 europer maand. Hij vertelt trots dat hij zijn baan zelf heeft gevonden en dat niemand hem daarbijheeft geholpen.M De huur gaat hier elk jaar omhoog. De huur is nu 530 euro. We moeten betalen omdingen te repareren die anderen stuk maken.V Mijn man verdient weinig geld en moet veel betalen.M Ik moet voor gas, water, verzekeringen, parkeren, schoolgeld betalen. Aan het eindvan de maand heb ik niks meer.30 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

Een Antilliaanse man ontvangt ons in een vrijwel leeg huis, met alleen een bed, twee stoelen eneen computer. Hij is net in Nieuwegein komen wonen en werkt zoveel dat hij het huis alleenbeetje voor beetje kan opknappen.Ik ben geboren op de Antillen, naar Miami verhuisd, naar de United States en sindsnine eleven had ik geen werk meer en toen heb ik het vliegtuig gepakt en ben ik hierheengekomen. Eerst naar Rotterdam. Ik ben uit Rotterdam verhuisd, want in Rotterdam is erniet te wonen.Hij vond werk in een groot magazijn in Nieuwegein, maar woonde de eerste tijd bij een oom inBrabant. In de V.S. was hij duikinstructeur en teamleider, nu is hij bezig zich weer op te werken.Hij is blij met zijn flat, maar het liefst wil hij zijn vrouw en kind van negen laten overkomen.En nu begin ik weer op te klimmen, wel langzaam, maar ik probeer rond te komen iederemaand. Ik wilde niet hier wonen, maar het werd mij aangeboden en ik had geen zin omnog een jaar te wachten en ik heb hem gepakt. Ik had liever een huis willen hebben. Nietpersé een tuin, maar iets op de grond. Maar daar moet je tien jaar op wachten.Zijn vrouw is verpleegster, maar hij weet niet of haar diploma hier erkend wordt.Dat weet ik nog niet. Het is moeilijk om werk te vinden, voor alle Antillianen. Wij komen hiermet papieren die worden gegeven door Nederland zelf en als je hier komt kan je niet werken. Ikkan de elektriciteit doen als ik wil, maar ik weet zeker dat ze mij naar school sturen.Vooruitkomen gaat met kleine stappen en met vallen en opstaan. Het is in dat lichtopmerkelijk hoe goed de volgende generatie het soms doet. Wat de problemen van deeerste generatie niet wegneemt.Ik heb in Marokko een hele lage opleiding gehad en ik heb hier de Nederlandse taalgeleerd en verder niks. Ik heb niet lang op school gezeten. Ik denk maar zes maanden,dat komt omdat ik achter elkaar kinderen kreeg. Ik moest voor de kinderen zorgen. Ikkan wel lezen. (...)Ik heb gelukkig geen kinderen die gaan spijbelen of zo. Ik zie wel eens politie bij anderemensen naar binnen gaan. Gelukkig is dat bij mijn kinderen niet. De oudste zoon heeftgeleerd voor advocaat. Die studeert heel goed. Mijn dochters zijn ook geslaagd.Ik kom oorspronkelijk uit De Bilt. Dat was een leuke wijk, een hele vriendelijke wijk. Ikben opgegroeid in een betere wijk dan hier. Wij waren de eerste Marokkanen daar, echtRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 31

de eerste. Ik ben echt opgegroeid in een dorp. Mijn vader was een harde werker en mijnmoeder ook. Mijn broers en zussen zijn allemaal in De Bilt gebleven, allemaal huisjeboompje beestje.Gemeenten als Nieuwegein en Houten krijgen steeds meer te maken met een instroom vanéén- en tweepersoonshuishoudens. Dat is onverwacht want waren de groeikernen niet gebouwdvoor gezinnen? Horen deze huishoudens niet eigenlijk in de stad? Of zijn ze heel tevreden methet groenstedelijke milieu van Nieuwegein. In het beleid heten ze ‘starters’ maar vaak zijn hetgescheiden vrouwen of mannen, of alleenstaanden die op de woningmarkt doorstromen. Wespraken een aantal gescheiden vrouwen, autochtoon en allochtoon, die met moeite de touwtjesaan elkaar knoopten. Een Marokkaanse vrouw vertelt:Getrouwd. Ik ben niet voor werk gekomen. Ik was met een Nederlandse man getrouwd,maar die is overleden. Daarna ben ik met een Marokkaanse man getrouwd, maar wij zijnnu uit elkaar. Nu ben ik alleen met de kinderen. Ik heb wel een beetje een moeilijk levengehad. Dat is het nog wel, want ik sta er alleen voor met mijn kinderen, maar het gaatwel beter nu de kinderen groter zijn.Haar jongste dochter woont nog bij haar. Haar zoon trouwde met een vrouw uit Marokko. Zehebben inmiddels een baby en wonen ook in Nieuwegein. Zo’n woongeschiedenis zou er ookzo kunnen uitzien.Mijn eerste zelfstandige woning was in Leiderdorp. Na twee jaar ben ik daar gaan samenwonenmet een jongen. Eerst woonde ik op kamers en daarna in een vierkamerflat. Entoen ging het uit en heb ik op een boerderij gewoond. Toen ben ik iemand tegengekomenin Maarssen en ben ik gaan samenwonen in Maarssen. Hij is bij mij weggegaan en toenheb ik woningruil gedaan met iemand uit Nieuwegein. Toen is dat weer uit elkaar gegaanen heb ik hierachter gewoond.De meeste van deze huishoudens zouden wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Ze zijnsoms zo bezig met rondkomen, met het oplossen van problemen waarin ze door de scheiding,ziekte of schulden terecht zijn gekomen, dat ze er nauwelijks aan toe komen om doelgericht tewerken aan een nieuwe toekomst. Als het ene probleem is opgelost, is er wel weer een ander.De veerkracht waarover ze beschikken is echter verbazingwekkend. Enkele voorbeelden makendat heel duidelijk.Het gaat over creatief rondkomen:Soms ga ik naar de Kanaalstraat, als je bijvoorbeeld goedkope groenten wilt hebben. Hetscheelt heel veel. Er zit ook een Turkse winkel waar alles is wat je nodig hebt. En als ikgeen geld heb voor brood ga ik zelf brood bakken. Of Marokkaanse pannenkoeken en als32 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

je geen gehakt hebt dan met uien en kaas. Je kunt van alles proberen.Maar het gaat ook over kleine verbeteringen:Ik heb een uitkering. Ik kan ook niet werken omdat ik last heb van mijn knie. Ik heb ookproblemen. Ik liep ook bij een psychiater. (...)Ik heb weinig geld, maar elke keer verbeter ik iets.En het gaat over opklimmen:En nu begin ik weer op te klimmen, wel langzaam, maar ik probeer rond te komen iederemaand. Ik wilde niet hier wonen, maar het werd mij aangeboden en ik had geen zin omnog een jaar te wachten en ik heb hem gepakt.En over met een schone lei opnieuw beginnen, met een relatie, een nieuwe baan en een beterhuis:Nee, officieel wonen we nog niet samen. Ik zit in de schuldhulpverlening dus eerst wil ikdat klaar hebben. En dan gaan we ook weg hier uit deze flats. Ik hoop wel om weer ietste gaan doen, want thuiszitten is ook maar thuiszitten. Ik heb natuurlijk wel een hoopgebreken, maar daar is ook wel een mouw aan te passen. Een kantoorbaantje of zo. Hetliefst zou ik een dierenartsassistentopleiding doen, maar daar is mijn hand niet goedgenoeg voor. En als je dierenartsassistent wil worden wil je natuurlijk uiteindelijk dierenartsworden. Dat is misschien wat te hoog gegrepen. Misschien doe ik het wel. Maarachter de computer zitten vind ik ook leuk hoor.Het is tegenwoordig wat je wel kan hé en niet wat je niet kan. Dat is belangrijk hoor,anders word je zo moedeloos, als je alleen maar beoordeeld wordt op wat je niet kan,dan denk je ook: nou lekker dan, ik ben nutteloos voor de maatschappij.Deze vrouwen zijn op een eigenwijze manier zelfstandig. Ze hebben al heel wat ondernomen.Hun lage opleiding heeft hen er niet van weerhouden om telkens een net iets betere baan tevinden of een eigen zaak te beginnen. Soms zijn ze de enige uit een gezin die verder weg isgetrokken: naar een andere stad, een ander milieu. Op de een of andere manier gaat het ooktelkens weer mis, meestal door het vastlopen van een relatie, of ziekte. Door de druk op dewoningmarkt en de aanwezigheid van relatief goedkope woningen in een kindvriendelijk milieubiedt Nieuwegein voor deze groep een aantrekkelijk woonmilieu. Naar verwachting zal dezegroep verder groeien. Deze vrouwen willen echter meer dan alleen maar wonen. Ze willen 5 Zoals ook door de VROMraad bepleit incohesie te versterken. 5verder. Het ondersteunen van deze vrouwen bij het ontwikkelen van een nieuw perspectief ophun toekomst en die van hun kinderen zou wellicht een grotere bijdrage leveren aan de maatschappelijkeparticipatie van deze groep dan allerlei initiatieven die vooral beogen de socialehet recente advies Stad en stijging. Socialestijging als leidraad voor stedelijke vernieuwing,oktober 2006Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 33

34 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 35

36 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

3 nIeuwe ontwikkelingenIn Nieuwegein3.1 Een flatwijk intensief aangepaktEen veelzijdige aanpakIn Nieuwegein staat nauwelijks hoogbouw, maar aan de zuidkant van Jutphaas/Wijkerslootstaan vier galerijflats die markant zichtbaar zijn vanaf het winkelcentrum City Plaza. Bewonersgebruiken verschillende namen voor het Nijpelsplantsoen, zoals de Nijpelsflats, die flats bijhet centrum, of de tubes. De flats zijn berucht niet zozeer vanwege hun hoogte, maar vooralvanwege de sociale problemen die zich in en rond de flats zouden voordoen.De flats, in handen van woningcorporatie Mitros Nieuwegein, kennen inderdaad een langeregeschiedenis van problematische bewoning, huurachterstanden, uitzettingen en meldingen vanoverlast. Met de ervaringen in de naoorlogse wijken van de grote steden in het achterhoofd, issinds enige jaren een gecoördineerde aanpak van de het Nijpelsplantsoen op gang gekomen.Een van de voornaamste ingrediënten is een gewijzigd toewijzingsbeleid. Het complex kent vierenvijfkamerwoningen en geen kleinere woningen, en door de gunstige prijs-kwaliteit verhoudingin het verleden zijn veel grote gezinnen uit de Utrechtse regio in het complex terechtgekomen.Onder hen bevonden zich naar verhouding veel gezinnen met problemen. Tegenwoordigworden in het Nijpelsplantsoen alleen kleinere huishoudens toegelaten (alleenstaanden, stellenen eenoudergezinnen).Een ander belangrijk onderdeel van de aanpak bestaat uit het bijhouden van de stand vanzaken in het complex. Dankzij medewerking tussen verschillende instanties, de corporatie, degemeente, het opbouwwerk, het maatschappelijk werk, de wijkagent en de nabijgelegen basisscholen,wordt een overzicht verkregen van de aard van de problematiek. Dit gebeurt zondermensen al te indringend te benaderen. Op deze manier kan aandacht worden geschonken daarwaar dat het meest opportuun is.Een ander onderdeel is de actieve benadering in het onderhoud van het complex, onder anderedoor het aanstellen van een huismeester. Er zijn meer ingrediënten, die in de loop van dezeparagraaf aan de orde komen. Voor dit onderzoek hebben wij niet willen pogen de aanpak vande flats te evalueren, dat vraagt om een specifiek onderzoek. Neemt niet weg dat de aanpak ende uitwerking daarvan zeer relevant zijn voor de vraag in welke richting Nieuwegein zich ontwikkelten hoe op eventuele veranderingen kan worden geanticipeerd.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 37

SociaalDe bewoners die wij hebben gesproken zijn niet noodzakelijk de meest actieve bewoners in deflats, maar ze staan, vermoeden we, naar verhouding iets meer open voor een gesprek. De respondentenhebben een goed overzicht van wie er om hen heen woont. Het volgende (geanonimiseerde)voorbeeld laat zien hoe een galerij er ongeveer uit ziet. De flats hebben twee liften.Daar zit een Nederlands vrouwtje, een Turks gezin met vijf kinderen, een Surinaamseman, een Marokkaans gezin, daarnaast woont een jongen en meisje, een beetjeHindoestaans, dan kom ik, dan een Somalische, een stelletje uit Ghana en daarnaast eenNederlands nieuw stel, die zien wij ook nooit, dan Marokkaans, Antilliaans en dan zigeuners.Daarnaast weet ik het niet want dan komen mensen van die kant binnen. Ik ken aandeze kant meer mensen want zo loop ik nooit.Het gemengde karakter van de flats wordt vaak als een positieve eigenschap benadrukt. EenMarokkaanse respondent drukt dat als volgt uit.Op deze ene galerij hebben we nergens last van. Dat is juist leuk. Ik moet niet tussen deMarokkanen zitten en ook niet tussen alleen maar Nederlanders, dus niet met een volk.Hoe meer volk hoe beter.Hoe moeilijk de situatie ook kan zijn, in het Nijpelsplantsoen blijft een basisrelatie tussen bewonersbestaan, bijvoorbeeld in de vorm van groeten. Een jonge respondent die in Nieuwegein isopgegroeid, vindt het sociaal.Ze zeggen gewoon gedag in ieder geval. Het is vrij sociaal hier allemaal. Ik ben hierkomen wonen en meteen zeiden ze als je hulp nodig hebt moet je langskomen. Meteenal. Ik was ook hoogzwanger. Dat had ik niet verwacht. Ik had iets van huh da’s gek. Dat isin een flat misschien meer dan in een rijtjeshuis. Ik vind het geweldig. Je hoort wel eensvan die wijken in Utrecht waar ze vóór buiten zitten in plaats van achter buiten. Ik vindhet leuk. Een beetje sociale controle is niet weg. Er zijn ook van die buurten waar je jeburen niet eens kent. Sorry, maar ik vind het stom.Gezien de verhalen die wij als onderzoeker over de flats horen, valt het bij nader onderzoek ophoe normaal buren met elkaar omgaan. Dit niettegenstaande de toch soms forse overlast enandere negatieve ervaringen in het complex. De contacten tussen de buren gaan verder dangroeten, in de vorm van gezelligheid en soms verregaande burenhulp, zoals blijkt uit het relaasvan een oudere oorspronkelijke stedeling. Haar moeder was bij het interview aanwezig en vulthaar aan.38 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

V De buren ken ik van hallo en een loopje. Het is goeienavond en goeiemiddag alswe mekaar tegenkomen in de lift. Ze zijn heel vriendelijk. Ze lopen hier niet de deurplat, maar dat hoeft ook niet. Ik weet dat als ik bij mijn buurman aanbel en er is ietsdat hij mij zou helpen dat is hier gewoon zo, maar we hebben zo onze bezigheden.We hebben nog tijd te kort. Het weekend is veel te kort. (...)Nu is er een jong stelletje komen wonen hier een paar huizen verderop, maar daarkomen wij in contact mee omdat mijn man bij de biljartvereniging zit en zij ook. Vandaardat zij een keer iets had van: hé, jou ken ik! (...)En schuin boven dat vrouwtje, die heb ik een tijdje geholpen want die was alleen met eenbaby. Die is van haar vriend afgegaan en die zat met een kleintje dus ging ik ook wel eeneens helpen. Tenminste helpen, meer met praten.O Die buitenlandse vrouw op de zesde verdieping met dat jochie, die praat ook altijdveel. Ze praten allemaal met me. Tegen mij ook hoor. Oma is er weer! En zo’n kleinjochie. Ik ken dat hele jochie niet en hij roept altijd: Oma!OngemakkenDat betekent niet dat er geen problemen in de flats aanwezig zijn, of dat die problemen geheelen al door de aanpak zouden zijn verdwenen. Het begint met de gebruikelijke geluidsoverlast.Gisteren had ik last van de baby aan de zijkant. Hier hoor je alles, eerlijk gezegd. Je hoorthet ook als mensen hierboven bezig zijn. Nu zijn ze rustig. Ze lopen en ze timmeren elkedag. Ik kan nu mijn muziek niet afspelen, omdat ik weet dat ik lastig ben voor anderen.Daarom heb ik net een koptelefoon gekocht.Geluid is te verwachten in gestapelde bouw, en dat geldt ook voor hinder van de aanwezigheidvan kleine kinderen. Een van de Marokkaanse respondenten weet het te relativeren.Eerst werd mijn buurvrouw gek van mijn kinderen, toen ze net getrouwd was. Omdatmijn zoontje om een uur of half elf met zo’n fietsje aan het fietsen was, of met skeelers.Het was gewoon heel irritant als zij elke keer zat te klagen. Nu zijn mijn kinderen grooten heeft zij drie dwaze kinderen die elke keer aan het rondrennen zijn. Nou, voel hetmaar als je kinderen hebt. Mensen klagen snel, maar als ze zelf kinderen hebben denkenze o ja.Toch blijkt uit verschillende voorbeelden dat de overlast soms regelmatig van een andere, watverdergaande aard is.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 39

V Nou, ik kreeg bijna een emmer water over mij heen en mijn moeder ook. Bij mijnmoeder vloog er een meneer naar boven en die zei tegen die vrouw: ben jij belazerd!Dan was ze aan het schoonmaken en gooit zo dat water naar beneden.M Kijk dan eerst even voor je zo’n emmer leegt. Zo slim kan je toch wel zijn.O Ik was helemaal nat. Ik had net mijn haar gedaan. Ik kon mijn jas in de wasmachinedoen, want ik wist niet wat het was. Ik heb mijn haar gelijk staan wassen. Dat is tochte gek van woorden.Medewerkers van de corporaties horen dagelijks van grotere en kleinere incidenten, en tijdensde interviews kan men altijd wel een paar voorbeelden noemen. Bij sommige incidenten houdtoverlast op overlast te zijn en wordt het iets anders.En nu worden er ook brieven gestolen. Zaterdag probeerden ze de brief eruit te halen. Zehalen met een stok de brieven eruit. Ze hebben mij gewaarschuwd dat ze dat proberen.Ik heb begrepen van die jongen dat ze de creditcardnummer proberen te krijgen. Ik hebnu een postbus bij het postkantoor gehuurd. Ik heb daar 160 euro voor betaald. Hetmoet niet nodig zijn, maar ja. Ze weten wel ongeveer wie het zijn, maar ze kunnen hunniet pakken.De bewoners die wij interviewden, zijn over het algemeen vrij goed geïnformeerd over wat erspeelt en wat er wel of niet kan worden opgelost. Verschillende ongemakken zijn maar moeilijkweg te nemen. Galerijen, lift en trapportaal worden regelmatig schoongemaakt. Over het algemeenwerkt dat goed, behalve in de liften. Daar wordt veel over geklaagd. De schoonmakerskrijgen de urinelucht er niet goed uit.Hij heeft net de lift gedweild. Nou het meurt in de lift, dat wil je niet weten!Ook de openbare ruimte is aangepakt. Gedoemd tot mislukken is het niet, maar succes is evenmingegarandeerd, zoals blijkt uit het verhaal van een jonge alleenstaande vrouw.Het is gewoon met de jaren veranderd. Het speelplaatsje hebben ze groter gemaakt,maar er wordt daar onwijze troep neergegooid. En ze hebben bijvoorbeeld de voetbalkooigebouwd en ze hebben zo’n bankje neergezet en dat vind ik op zich wel goed. Danproberen ze die jongeren toch weer uit die speeltuin te halen dat ze daar kunnen hangen.Om die sloot was er geen gras. Dat waren gewoon bosjes. Dat bruggetje bestondnog helemaal niet. Ze proberen de groenvoorziening wel heel goed te houden hier, datvind ik wel heel goed. Ze hebben zo’n poepzuiger waarmee ze de poep van het grasveldhalen en dan dreggen ze de sloot weer uit. Maar het lijkt wel of het geen zin heeft. Het isgewoon dweilen met de kraan open. Mensen pleuren gewoon alles weer neer. Dat vind40 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

ik wel jammer. Ze doen hier wel hun best. Vroeger was dit altijd de ergste flat. Ik durfdevroeger nooit bij deze flat te komen, omdat het gewoon altijd zo smerig was. Dat is nietmeer, maar toch. Op twee hoog heb je dan die zigeuners nou: pleur alles maar gewoonnaar beneden, whatever, wat maakt het uit. Het beleid is goed vanuit Nieuwegein, maarhet heeft geen zin.Over het recente verleden van de flats en de aanpak bestaat minder helderheid. Een respondentdie er zelf toen niet woonde maakt er een mooi verhaal van.Vroeger was het hier een beetje een wild-west-situatie, omdat de gemeente Nieuwegeinop een gegeven moment de zigeuners op een hoop hadden geduwd. Op een gegevenmoment wisten ze niet meer wie waar woonde en hoeveel mensen er in woonden enhoeveel gezinnen er woonden. Het was dus een beetje een zooitje, weet je. Dat is eenjaar of tien geleden denk ik, voordat wij hier kwamen wonen en toen wilden eigenlijk heelweinig Nederlanders hier meer wonen. Het had gewoon een slechte naam opgebouwd.Een jaar of twee jaar geleden hebben ze een razzia gehouden hier beneden. Toen hebbenze alles gecheckt en gecontroleerd. Mensen die er niet in hoorden moesten eruit ennu zijn ze ook weer bezig. Ik vind het wel goed dat dat wordt gedaan. Dat heeft niks metras of toestanden te maken. Kijk ik ben Henk van Dijk ik woon hier en het staat op mijnnaam. Het staat geregistreerd en ik vind het niet netjes als mensen in een huis wonendat niet geregistreerd staat.In verschillende interviews wordt geklaagd over het feit dat ‘ze’ iedereen ‘bij elkaar stoppen’,verwijzend naar gemeente dan wel corporaties, maar zoals aangegeven blijkt men in grote lijnentoch redelijk op de hoogte te zijn van het beleid. Het plaatsingsbeleid van Mitros is bij deflatbewoners wel bekend. Ze zijn het erover eens dat teveel grote gezinnen een drukke situatieoplevert. Een autochtone Nederlandse met kinderen legt dat kort uit.De gezinnen krijgen vanzelf weer kinderen, maar als je mensen hebt wonen met drie viervijf kinderen en daarnaast weer drie en daarnaast weer twee, nou dat is gewoon een gekkenhuishoor.Een langere uitleg komt van een Iraans gezin.M Wij hebben vier kinderen, maar beneden en boven, zes kinderen, zeven kinderen.V Dat is een beetje veel.M Echt moeilijk te controleren, kinderen gaan naar buiten, glas kapot maken, auto’skapot maken. Ik heb het een paar keer gezegd tegen de buurvrouw: ja het zijnRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 41

kinderen, dat kan ik niet controleren, ze zijn nog klein. Dat is een probleem. Mensengooien afval op straat, gooien vuilniszakken naar beneden. Als je beneden loopt benje bang dat er een zak op je hoofd valt. Het is een gevaarlijke plek.V Wij hebben een schuur beneden en af en toe plassen daar mensen.M Ik heb tien keer tegen Mitros gezegd dat ze beter moeten controleren. Maar Mitroskan niet ’s nachts controleren en weten niet wie er in de schuur plast. Ze hebben ietsvan hout gemaakt waardoor de plas onder de deur stroomt.Dat de kleinere huishoudens onder het nieuwe toewijzingsbeleid niet altijd klein blijven, is debewoners evenmin ontgaan. Onderhuur komt voor. Meestal gaat het om tijdelijke constructies.Wie in het netwerk heeft een kamer over?Dat is al tien jaar mijn vriendin. Zij woonde vroeger om het hoekje bij mij in NieuwegeinZuid. Zij werd haar huis uit gesodemieterd en toen is ze bij mij komen wonen. Ze woontnu weer ergens anders.Andere bewoners vermoeden dat het niet alleen met de beschikbare ruimte te maken heeft maarook met de hoogte van de huur.Ik vind het vrij duur hoor. Daar struikelen heel veel jonge mensen ook over. Ze laten nujonge alleenstaande mensen hierin. Die mensen verdienen allemaal een salaris van rondde duizend euro. Op een gegeven moment zeggen ze ik wil het huis wel hebben, maardan neem ik iemand in huis. Dan gaan ze een kamer verhuren.Dat het lot van de flats lange tijd onzeker is geweest weten de respondenten vaak wel, geziende informatie die is verstrekt over eventuele sloop van de woningen, eventuele verkoop eneventuele renovatie van de flats. In de afgelopen tien jaar heeft de prioriteit bij de problematiekgelegen en niet bij het onderhoud van de woningen. Weinig respondenten zijn tevreden met hetonderhoud, in vergelijking met de hoogte van de huur.Ik dacht, mijn god waar ben ik aan begonnen, alles was vies en uitgewoond. Ze hebbeniets aan iemand gegeven, wat eigenlijk helemaal niet goed bewoonbaar was, van zoek hetmaar uit. Ik heb gaten in de muur van mijn keuken. Dat hadden ze wel mogen dichten.Ook in de badkamer. Is er een tegeltje kapot, doen ze gewoon een witte ertussen, terwijlde rest crème is. Ik vind het echt belachelijk vijfhonderd euro huur. Dan mag je best welje flat opknappen voor de mensen.Minstens zo belangrijk als het aanpakken van rommel en het toewijzingsbeleid zijn de pogingenom ook iets te doen voor de huidige bewoners van het complex. Daarbij gaat het niet alleen om42 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

mogelijke participatie in beleid of buurtprojecten. Onderdeel van de aanpak is bijvoorbeeld dehuiskamerwoning die is ingericht. Een van de respondenten blijkt er een vaste gast te zijn enbeschrijft hoe het in zijn werk gaat.Naar nummer 1 op het Nijpelsplantsoen. Het is drie dagen, maar ik ga niet altijd hoor.Het is wel heel leuk. Soms is er naailes, of koken, of zwemmen. Op maandag zijn hetalleen maar vrouwen en op maandag en woensdag Nederlandse taal. (...)Het zijn Somalische mensen, Surinaamse mensen, Nederlandse mensen, Ethiopischemensen en Marokkanen en Tunesiërs. (...)Sommige Nederlandse vrouwen waren boos, omdat mensen daar hun eigen taal spreken.Soms kan dat niet anders, want sommige mensen spreken geen Nederlands en danwordt er bijvoorbeeld Arabisch gepraat. Het is niet Nederlandse les. Op de Nederlandseles praat je Nederlands. Soms moet je iets uitleggen en het is moeilijk om het in hetNederlands uit te leggen. Anders moet je een tolk hebben. Sommige vrouwen vindenhet te duur. Voor mij is het soms ook te duur. Het is niet duur, maar twintig euro in demaand heb ik soms niet over. Maar het is leuk voor de gezelligheid en om met anderemensen te praten.Het Nijpelsplantsoen is aangepakt op een manier dat men er in Kanaleneiland jaloers op kanzijn. De problemen zijn zichtbaar afgenomen. Het complex wordt goed beheerd en de instantieshebben een uitermate goed overzicht van wat er in de flats gebeurd, zelfs achter de voordeur.Er blijven vragen over. In hoeverre kan deze aanpak deze gezinnen echt vooruit helpen?Verschillende geïnterviewde professionals gaven aan dat er een moeilijk overbrugbare grens lagbij de voordeur. Maar omgekeerd kunnen we ons afvragen: gaat het complex straks aan zijneigen succes ten onder omdat er geen probleemgezinnen meer wonen?3.2 Een woonerfwijk in veranderingDe Rijtuigenbuurt is niet meer wat het was. De rustige suburbane buurt met een tikje gezelligheidis aanzienlijk gemengder geworden. In vergelijking met de intensieve aanpak van hetNijpelsplantsoen valt op hoe weinig aan deze buurt wordt gedacht door beleidsmakers. DeRijtuigenbuurt wordt ook wel aangeduid als de Driftenbuurt of kortweg de Driften, of genoemdnaar een van de straten, zoals de Koetsdrift, en soms ook als Batau-Zuid, waarbinnen het eenkleiner onderdeel is.Over Fokkesteeg ten zuiden van de Graaf Florisweg horen we vergelijkbare geluiden als over deRijtuigenbuurt. Het zijn geen flatwijken maar woonerfwijken, hoewel ze in alle opzichten aanhet stereotype beeld van een flatwijk voldoen. Er is sprake van een zeer gemengde typologieRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 43

van eengezinswoningen, maisonnettes en middelhoge flats met galerijen en woningen op debegane grond. De eengezinswoningen zijn in de meerderheid.De veranderingen in de wijk worden op verschillende manieren geïnterpreteerd. Sommigen zieneen complete omwenteling, zoals deze oorspronkelijke stedelingen.Het was een keurige, nette buurt, een rustige buurt. (...) Bijna iedereen is weg hiero,tenminste alles wat ik onder normaal versta. In één maand zes huizen.Maar niet iedereen ziet dat zo.Toen ik kwam hier, dacht ik met Joke, ik kom zelf ook uit Suriname, maar we zeidentegen elkaar: dat al die buitenlandse mensen hier komen wonen, gaat dat wel goed?Maar het gaat hartstikke goed. Ik dacht hè,wat komen ze hier allemaal doen, weet je…Die buurvrouw hiernaast spreekt nog niet zo goed Nederlands. Dus als ze iets niet goedbegrijpt komt ze bij mij langs. Maar het zijn gewoon rustige mensen.Tijdens de interviews hebben we gelet op concrete aanwijzingen voor veranderingen en demanier waarop bewoners daar mee omgaan. Daarbij hebben we in het bijzonder de vergelijkingmet de naoorlogse wijken in de steden in het oog gehouden. Delen van wijken als Overvechten Kanaleneiland werden in de jaren negentig plotseling met aanzienlijke veranderingen geconfronteerd,vooral met de komst van een stedelijke problematiek die tot dan toe vooral beperktwas gebleven tot de vooroorlogse stad. Zijn nu de woonerfwijken van de jaren zeventig-tachtigaan de beurt? En zo ja, wat zijn de overeenkomsten en verschillen met de veranderingen in denaoorlogse wijken?Bronnen van overlast?Een eerste, wat onverwachte overeenkomst, is de aanwezigheid van drugsdealers in de wijk.Het zijn echter maar enkele bewoners in de Rijtuigenbuurt die daar gewag van maken. Dit integenstelling tot bijvoorbeeld het Nijpelsplantsoen. Of het om handel in hard- of softdrugs gaaten op welke schaal er wordt gehandeld, is nog onduidelijk, maar wel dat het niet slechts omblowende hangjongeren gaat. Een oorspronkelijke stedeling legt uit dat er een verschil is tussenhangjongeren, die er ook zijn, en de drugsdealers die hun werkterrein in de omgeving hebben.Ze zeggen steeds: die jongens hangen weer langs de straat, nee, ze hangen niet langs destraat, ze lopen de hele avond heen en weer. Vanaf elf uur ’s avonds tot vier uur ’s morgens,nou dan is het spitsuur hier hoor! Die zijn niet eh, koekjes aan het rondbrengen of zo.Een belangrijk verschil met de naoorlogse wijken is gelegen in de jongeren (niet de dealers) dieop straat hangen of door de buurt trekken. De straatcultuur van jongeren die in de naoorlogse44 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

wijken zo berucht is, lijkt in de Nieuwegeinse woonbuurten niet sterk aanwezig.Dat de groep jongeren voor een groot deel bestaat uit autochtone jongeren betekent niet datzij geen overlast veroorzaken, dat komt later nog ter sprake in de paragraaf over aansprekendebuurtjes. Vooralsnog neemt de overlast van jongeren geen grote vormen aan. Mogelijk heeft datook te maken met de directere verbinding tussen de woonomgeving en de woning.In enkele interviews komen ook (ex-)psychiatrische patiënten ter sprake. In verschillendestadswijken wordt een toename van deze groep gesignaleerd in verband met de vermaatschappelijkingvan de zorg. 6 Ook in Nieuwegein zijn hier woningen voor beschikbaar, maar daaroverhebben wij weinig klachten gehoord. Vaak heeft men wel het vermoeden dat een huis bijvoorbeeldvoor een begeleidwonen-project wordt gebruikt.Daar verderop heb je veel van die huizen met euh, jeugdopvang of zoiets, die niethelemaal lekker sporen zeg maar, die begeleid wonen. Dan is er weer eentje ontsnapt,uit dat huis, dat heb ik wel eens meegemaakt. De politie hier door de straat rennen. Endan zochten ze iemand die was dan weggelopen.Maar we hoorden zoals gezegd verder weinig klachten. Bij deze man wordt het in de opsomminggeplaatst van wat niet normaal is, maar de meeste respondenten geven alleen aan dat zeweten dat de mensen aan de overkant begeleid wonen.Wat specifieker, maar zeker niet uniek, zijn problemen die te maken hebben met de zigeunerpopulatiein de gemeente. De meeste respondenten zien de zigeunerfamilies bij hen in debuurt niet als onderdeel van de nieuwe instroom, en rekenen hen ook niet tot immigranten,maar als een eigen categorie die veel overlast veroorzaakt. Niet alle respondenten hebben zelfslechte ervaringen, maar enkele respondenten hebben zelf een klein voorval meegemaakt. Eenrespondent vertelt hoe hij de fietsjes van zijn kinderen uit de achtertuin van een zigeunerfamilieheeft gehaald, nadat hij aan de voordeur te horen had gekregen dat zij de fietsjes niet haddengezien. Een andere respondent legt uit hoe zij haar sleutels verloren was op de galerij, en toenna aanbellen haar sleutelbos van een familie terugkreeg maar dat er toen een belangrijke sleutelontbrak. Buiten dergelijke incidenten berust veel op geruchten, maar de gesprekken met professionalsmaken duidelijk dat de zigeunerpopulatie zowel bewoners als professionals zorgenbaart.Wat opvalt na het onderling vergelijken van de interviews, is dat geen van deze bronnen dooriedereen wordt gemeld en dat geen van deze zaken de toon in de buurt zet. Mogelijk nemenlangzaam de bronnen van overlast toe maar heeft het nog niet een grote omvang bereikt.GezinsproblemenSinds enige jaren staan de naoorlogse wijken niet alleen bekend om problemen met leefbaarheid,achterstand en dergelijke, maar ook met ‘problemen achter de voordeur’, waarmee in hetbijzonder wordt verwezen naar gezinsproblematiek, bijvoorbeeld in de vorm van langlopende6 en 7 Metaal, S., M. Delnoij &J.W. Duyvendak (2006) Een Amsterdamsebenadering. Vooruitkomen, samenleven enthuis voelen in Nieuw West, verslag van eenonderzoek. Amsterdam: Bureau ParkstadRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 45

familieruzies, disfunctionele verhoudingen, afhankelijkheid van drugs en dergelijke. 7 Ook in deRijtuigenbuurt komen in sommige gezinnen problemen voor.Het is allemaal erg leuk, maar hierboven het derde huis, die zoon zit flink in de shit. Dieheeft een verslaafde zoon. Zij woont niet hier, ze zijn gescheiden, maar zij hebben eengrote zoon. Hij heeft ook al twee kinderen, maar hij woont bij zijn vader, maar hij kanniet goed met zijn vader opschieten. Die jongen moet hulp gaan zoeken. Die jongendenkt dat thuis bij zijn vader zitten helpt, maar het helpt niet meer. Maar hij heeft al veelhulp gehad. Hij is zwaar aan de drugs. Hij is zijn huis en alles kwijt. Altijd problemen.Maar ik heb er geen last van hoor, het is gewoon naar voor hun.VooroordelenToen in de jaren negentig de naoorlogse wijken snel van samenstelling veranderden, ging datdeels gepaard met onbegrip en vooroordelen ten opzichte van de immigranten. Daar is deinstroom van nieuwkomers in de Rijtuigenbuurt te divers voor, zo lijkt het. We troffen tijdens deinterviews weinig voorbeelden van ernstige vooroordelen. Uitspraken als ‘ze pikken onze wijk in’hebben we niet kunnen optekenen en worden evenmin door respondenten gehoord in de wijk.Wel werd vaak opgemerkt dat het lijkt alsof de woningcorporaties en de gemeente mensen vaneen bepaalde herkomst bij elkaar ‘zetten’. Daarvan wordt echter niet de schuld bij de mensengelegd.Een uitzondering is mogelijk een respondent die zich over de schouders voelt meegekekendoor moslims als hij met zijn hond door de wijk loopt en varkensvlees op de barbecue legt,maar hij is daar nooit op aangesproken door een moslim. Omgekeerd hebben we van onzeMarokkaanse respondenten geen klachten gehoord over sterke vooroordelen tegen hen in huneigen buurt. Wel hebben we klachten gehoord over Nederlandse regelgeving en de openheid vanNederlanders in het algemeen.Rommel op straatNet als in de naoorlogse wijken hebben lange tijd bepaalde vanzelfsprekendheden bestaan dieongemerkt en onbedoeld werden doorbroken met de komst van immigranten. 8 In de naoorlogsewijken ging dat bijvoorbeeld om het schoonhouden van het portiek. In de woonerfwijken gaatdat om het onderhouden van de erfafscheiding en het schoonhouden van de straat.8 Reijndorp, A. and H. van der Ven, Eds.(1994). Een reuze vooruitgang. Utopie en praktijkin de Zuidelijk Tuinsteden van Rotterdam.Uitgeverij 010, RotterdamNou, die man die spoort ook niet, je ziet hem bijvoorbeeld, hier in de tuin zie je dieboom staan? Onze vorige buren die snoeiden dat. En verleden jaar zomer vroeg ik aanhem; Wil je dat snoeien? Want het staat nou inmiddels een meter of drie in mijn tuin.Die geeft gewoon geen antwoord! Nou als je mij kwaad wil maken, en ik vraag iets aan jeen je geeft gewoon geen antwoord, je negeert me gewoon helemaal, ja daar word ik nietblij om! En dan loop ik dus om naar de voordeur, doet ie niet open als ik bel. En uitein-46 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

delijk krijg je dan een antwoord, drie dagen later, van ‘we zullen wel een keer zien’. Ja zowerkt dat niet.Pas nu komt naar voren dat de woonerven met hun groen vrij veel onderhoud vergen; veelpraktische zaken werden vroeger door de bewoners zelf ondernomen.Het wordt ook niet onderhouden vind ik. Hebben ze pasgeleden hier onkruid gewiedin de straat. Kan je het zien? Ze racen eroverheen en weg zijn ze. Nou dat vind ik geenonderhoud. Maar mensen doen het waarschijnlijk ook een beetje zelf, want ik ben deenige in de straat die een beetje onkruid voor de deur weghaalt. Geloof ik.Maar het zijn toch niet dezelfde immigranten als in de naoorlogse wijken, waar verhalen overvuilniszakken vol luiers op de straat, plassen vanaf het balkon en dergelijke gemeengoed waren,hoewel waarschijnlijk overdreven. Het zijn de kleine dingen, dingen die typisch zijn voor dewoonerven.Kijk maar die mensen die zijn hartstikke schoon, die vegen bijvoorbeeld de tuin. Danvegen ze het de poort uit, en dan is het klaar. Want buiten de poort is het niet meer vanhun. Het zijn allemaal van die kleine dingen. Auto’s voor de deur parkeren, terwijl ja, ditis een woonerf, parkeerplaats zat, dan hoef je hem toch niet voor de deur te zetten? Datzijn allemaal van die rare dingen.Een voorbeeld van een andere respondent, net als de voorgaande een oorspronkelijke stedeling.Het verloedert. Neem mijn straat al. Wij kijken tegen schuttingen aan. Dat waren voortuintjesvroeger. En nou zet iedereen er houten hoge schuttingen neer (...) en dan gooienze alles zo over de schuttingen heen. Ik weet niet, mensen zijn slordiger geworden.Het is ook vanwege de sfeer. Oorspronkelijke stedelingen kunnen (om een andere reden)moeite hebben met de veranderingen in hun buurt.We hebben ook wel contact met mensen in de straat, maar iedereen loopt te klagen eniedereen wil hier gewoon weg, het is gewoon... Ik wil ook wel een praatje maken en eendingetje doen in de straat, maar ja, het is gewoon niet leuk meer.Niet voor alle oorspronkelijke stedelingen is het zo droevig gesteld met de Rijtuigenbuurt.Net wat ik zeg lekker ruim, dichtbij winkels, bij de rijksweg, dus. Nee ik zit prima hier.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 47

Deze respondent heeft het getroffen met gelijkstemde oorspronkelijke stedelingen in zijn straatje.Meer en meer wordt de samenstelling multicultureel. Een Surinaamse respondent beschrijfthoe gezellig zij het kan hebben met haar Afghaanse, Ghanese, Nederlandse en Surinaamseburen:Soms zitten we met zijn allen op de galerij. Dan zetten we stoeltjes buiten en dan gaanwe gewoon lekker buiten zitten. Onze benedenburen weten het ook. Die zitten soms metzijn allen beneden. Ja, gewoon gezellig. En we hebben gezegd, als het mooi weer is gaanwe met zijn allen barbecueën. Aan de overkant wonen ook drie goeie buren en die doendan ook mee.Een echtpaar oorspronkelijke stedelingen woonde eerst in een wijk met flats.M Daar zijn we ook weggegaan omdat het helemaal vol kwam met Antillianen,Surinamers. Vuilniszakken vlogen in een keer naar beneden. De hele straat werdbevuild.I Dus het is niet de eerste keer dat dit jullie overkomt.M Nee daarom ga ik nu ook verder weg, en als het weer gebeurt dan ga ik nog verderweg.V Maar het is beter hier met de eengezinswoningen.De komst van stedelijke problematiek zal in woonerfwijken anders uitpakken dan in de naoorlogsewijken. Dat heeft deels te maken met de gebouwde omgeving: de gevoelsmatige afstandtussen de woning en de woonomgeving is kleiner. Ook is de typologie van soorten woningengroter. Voor een ander, belangrijker deel heeft het te maken met een verschil in de levensfaseringvan de wijken. De bevolking van woonerfwijken, in het bijzonder degene met een groter aandeelsociale woningbouw, zijn aanzienlijk diverser van samenstelling in termen van leeftijd en gezindan de naoorlogse wijken aan de vooravond van de veranderingen. Hoe het zich precies zalontwikkelen is een vraag voor de toekomst; we kunnen op dit moment slechts enkele ontwikkelingensignaleren.Wat ons opvalt, is het contrast tussen de intensieve aanpak van het Nijpelsplantsoen en de tochwat afwachtende houding in buurten als de Rijtuigenbuurt of Fokkesteeg. Dat is een respondentuit de flats ook niet ontgaan.Ik wil in ieder geval niet naar Nieuwegein Zuid, omdat de buurt daar achteruit is gegaan,qua onderhoud dan. Mijn broer woont in Fokkesteeg. Hier krijg je een brief en dan moetje je auto niet op de parkeerplaats zetten, want ze halen het groen ertussenuit. Nou daargroeit het als bomen boven de tegels uit! Ze doen gewoon helemaal niks. Hier snoeienze heel veel. Je kunt de klok er op gelijk zetten. Het gras wordt gemaaid en alles wordtbijgehouden en daar niet.48 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

De woonerfwijken veranderen overigens niet alleen van karakter op de manier die tot dusverre isgeschetst. Op de achtergrond zijn kleine, subtiele veranderingen waarneembaar in de lokale cultuur.Een oorspronkelijke stedeling, die in deze paragraaf veel aan het woord is geweest, maaktmin of meer de indruk dat hij liever het volkse element van buurt was gebleven.Ik hobby een beetje met auto’s en motorfietsen. Nou, dan ben je wel eens aan het slijpenen aan het lassen, en weet ik veel. En ja dat vinden zij ook niet zo leuk hè. En nou doe ikdat niet op zondag hoor, of ’s avonds. (...) Kijk, bij mij is het ook niet schoon, er ligt allemaalolie, maar als ik ga vegen en ik veeg buiten de tuin, dan ruim ik het daar ook op.Voordat hij andere bewoners van commentaar voorzag, zal hij weleens van commentaar zijnvoorzien door de buren, en dan had hij zijn mondje wel klaar gehad. Die situatie komt niet meervoor. Zo spraken we ook iemand die graag de rol van hippie in zijn buurt had willen behouden,maar in de veranderende buurt lijkt die rol niet meer te worden herkend. De respondent vanzeventig licht toe hoe hij denkt over de bemoeizucht van de mensen van de bewonersverenigingin zijn straat, en geeft op een ander moment aan dat de buurt aan het veranderen is.Je hebt altijd wel iemand of een echtpaar die zegt: zo gaan we het doen en dit moet erallemaal gebeuren. Zulke mensen heb je nodig. Het is leuk dat ze het doen. Maar hethoeven niet meteen je vrienden te worden, of te vertellen hoe je moet leven, maar daarben ik dan heel duidelijk in. (...)De mentaliteit is veranderd. Kijk als ik hier buiten ben en ik kijk omhoog en zie een buurmandan zeg ik goedemiddag en zegt ie wat terug prima en zegt ie niks terug ook goed.Zo zit ik in elkaar.Het citaat doet vermoeden dat er vroeger in de wijk meer burgerlijke echtparen waren, tegenwie hij duidelijk kon zijn over zijn manier van leven en dat zij zich daar niet mee hoefden tebemoeien. Vroeger was hij misschien degene die het zich permitteerde om een buurman eensniet te groeten. Maar die kleine gebaren hebben hun symbolische betekenis verloren.De tijd van de burgerlijke wijk met als afwijking een volks en een hippie type is voorbij.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 49

50 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 51

52 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

4 Aansprekend enonaansprekend Nieuwegein4.1 Aansprekende buurtjesBewoners van Nieuwegein zijn opvallend buurtgericht. Dat wil zeggen: ze doen de boodschappenbij de buurtwinkels en hebben altijd een paar bekenden in de buurt wonen. ‘Je kent nietaltijd iedereen in de straat, maar toch, in Nieuwegein heb je echt buurtjes,’ zoals een respondenthet beschrijft.BuurtgerichtDe meeste belangrijke contacten hebben mensen buiten Nieuwegein: werk, familie en oudevrienden van de studie bijvoorbeeld. Maar anders dan in andere nieuwe steden als Almere enAlphen aan den Rijn doen bewoners veel in de buurt zelf: de boodschappen, de kinderen naarschool brengen, en door de vriendjes en vriendinnetjes van de kinderen krijgen mensen ookcontacten in de buurt. Stads- en winkelcentrum City Plaza is een plek waar men slechts eenkeer per week heen gaat voor de wekelijkse boodschappen. Doordeweeks gaat men naar dewinkels in de buurt.Tijdens de groepsgesprekken kwam de buurtgerichtheid duidelijk naar voren. De deelnemerswaren gevraagd stickers op een grote kaart van Nieuwegein te plakken die hun dagelijkse activiteitensymboliseerden, zoals boodschappen, de school van de kinderen, en plekken waar menkomt voor recreatieve doeleinden. Wanneer de activiteiten buiten Nieuwegein plaatsvinden,konden de deelnemers de stickers op de randen van de kaart plakken. Op de kaart ontstondengroepjes van stickers in dezelfde kleur (behorend bij dezelfde deelnemer).De bewoners vertelden, wijzend naar plekken op de kaart, over hun leven in Nieuwegein.Op zich vind ik het buurtje waar wij wonen erg gezellig. Daar wonen heel veel kinderenen het voetgangersgebied is er altijd gezellig met kinderen. Ouders ontmoeten elkaar opstraat en ook op de scholen wordt er buiten schooltijd en in het weekend gespeeld. Hetis altijd gezellig.Een bewoner uit de Doorslag gaat zelfs een keer per jaar kamperen met de buren.We hebben veel contact met de buren: samen etentjes, ’s zomers barbecueën. We kampereneen keer per jaar samen met de kinderen erbij.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 53

Hoewel het contact met de buren over het algemeen goed is en we vaker tegenkomen dat burensamen barbecueën of picknicken, wordt Nieuwegein ook regelmatig als ‘slaapstad’ bestempeld.Veel respondenten merken op dat Nieuwegeiners naar hun werk gaan, thuiskomen en vervolgensniet meer de deur uit komen. Het woord slaapstad wordt zo vaak in de mond genomendat het erop lijkt dat men ons voor wil zijn met het geven van dit negatieve label. De bewonershebben ervaren dat anderen deze titel voor Nieuwegein gebruiken en willen laten zien dat menhiermee bekend is. Bepaalde inwoners, met name de nieuwe stedelingen, zullen zich ook lievermet een stad of dorp willen identificeren. Zij geven met de term ‘slaapstad’ aan dat zij wetenhoe het eigenlijk hoort. Een plaats zou moeten ‘bruisen’ van leven. Bij doorvragen blijkt menechter zeer tevreden te zijn met de rust in Nieuwegein en met het (beperkte) sociale leven inde buurt.De buurtwinkels doen het volgens de bewoners van Nieuwegein goed. In de wijken bevindenzich verschillende kleinere winkelcentra, waar de buurtsupers, de bakkers, groentewinkels en slagershet goed doen. De meerwaarde van de buurtwinkels tegenover City Plaza wordt min of meerals vanzelfsprekend gezien en is voor veel respondenten moeilijk te omschrijven. De volgenderespondenten verwoorden hun binding met de buurtwinkels als volgt.T Je kent daar mensen en je wordt gekend. Ik ga daar liever heen dan naar City Plaza.S Wat merken jullie van de winkeliers? Gaan er veel winkels weg?T Nee, de winkels functioneren goed.V Ik ga niet zoveel naar City. We hebben hier ook een buurtsupermarktje. Hoe heetdat nou? Moerbeigaarde en Muntplein en Makadocentrum. Ik ga liever daarheen.Bij City moet je je auto parkeren en betalen. Ik ga met mijn fiets en het is ookdichterbij met de fiets.M En je hebt weinig in City hoor, qua boodschappen heb je alleen de Appie Hein en deC1000.Men gaat liever op de fiets dan met de auto. De mate waarin dat gebeurt, is opmerkelijk vooreen groeikern of vergelijkbare gemeente, waar de auto over het algemeen snel wordt gebruikt.Voor de wekelijkse boodschappen gaat men wel eerder met de auto, evenals als men ’s avondsop pad gaat. Naast de fiets en de auto is de sneltram een populair vervoermiddel.Het hebben van kinderen heeft een belangrijke rol in het vormen van sociale contacten in debuurt. Veel mensen kennen mensen in de buurt via de kinderen en de school.Toen ik nog geen kinderen had waren we helemaal niet op Nieuwegein gericht, maardoor de kinderen is je actieradius kleiner. Zeker nog omdat ze nog klein zijn. We komeneigenlijk bijna niet meer buiten de wijk.De kinderen spelen over het algemeen zonder toezicht van ouders buiten.54 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

C Ook zonder ons spelen ze buiten. Er spelen heel veel kinderen en de sociale controleis gewoon groot.S Geldt dat voor iedereen?D Bij ons in de buurt wel ja. Daar hebben we ze al snel buiten kunnen laten spelen.A Het was nog wel even opletten, omdat er veel van die singels zijn.I Hoe is dat met verkeer?C Daar heb je eigenlijk geen last van. Je moet in de wijk wonen, anders kom je er niet.Doorgaand verkeer is er niet.D Bij ons achter konden ze rustig spelen, maar aan de voorkant moesten we ze welheel goed leren om op te letten, want daar is een doorgaande weg er zijn weldrempels, maar dat is niet voor iedereen een reden om langzaam te rijden.C Nee, tussen de drempels kun je hard rijden.Alleen in de flats aan het Nijpelsplantsoen kwamen we (allochtone en autochtone) ouderstegen die hun kinderen liever niet zonder toezicht buiten lieten spelen. Een groepje (vooralMarokkaanse) kinderen uit de flats, dat wel zonder oudertoezicht naar buiten mag, maaktvolgens de ouders teveel ruzie met hun kinderen. Ook in Fokkesteeg zijn er ouders die hunkinderen liever niet in een bepaald deel van de wijk alleen laat spelen.Tussen groen en grijsDe respondenten beweren regelmatig dat zij Nieuwegein niet zo goed kennen. En, voor zoverze dat wel doen, dat er eigenlijk niet zulke grote verschillen zijn binnen Nieuwegein, met uitzonderingvan enkele bijzondere historische of groene plekken. Desondanks blijkt keer op keer datmensen de namen van de buurten kennen, en dat zij die buurten ook voortdurend beschrijvenin dezelfde termen. Er blijken wel degelijk verschillende kenmerkende buurtjes en wijken te zijn.De groene buurten worden over het algemeen geprezen en over de buurten die wat compacterzijn opgebouwd, met name twee specifieke buurten, Fokkesteeg-Zuid en de Rijtuigenbuurt inBatau-Zuid, spreekt men in negatievere termen.De meeste wijken kent men van horen zeggen, van regionale krantjes, of van hun contact metandere bewoners via verenigingen of het werk. De oudere bewoners hebben vaak een wooncarrièrebinnen Nieuwegein gemaakt en zo verschillende buurten leren kennen. De grootte van dewoning is vooral het criterium waarop de bewoners een nieuw huis kiezen. Verhuizingen binnenNieuwegein hebben meestal te maken met verdere gezinsuitbreiding of net een hoger inkomenzodat men een grotere woning kan betrekken. Ook spraken we een vrouw die een kleinerewoning heeft betrokken toen haar kinderen de deur uit waren.De herkenbaarheid van de buurten, evenals de buurtgerichtheid, lijken sterk samen te hangenmet de heldere structuur van Nieuwegein. De wijken hebben een herkenbare architectuur enindeling en worden gescheiden door centrale wegen.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 55

Wat ik wel goed vind en wat ze in Galecop ook wel geprobeerd hebben is dat je binneneen wijk een bepaald beeld hebt van een wijk. Een bepaald soort huizen, sommige wijkenzijn rechttoe rechtaan, andere zijn slinger de slanger. Dat vind ik op zich wel aardig.Dat er steeds meer verkeer is op de centrale wegen binnen Nieuwegein en dat er steeds hardergereden wordt, ziet niet iedereen als een probleem: ‘Het rijdt wel lekker door’, ‘Buitengewoonefficiënt.’ Soms vormen zich door de wijken sluiproutes waar het drukker wordt, bijvoorbeeldlangs de Batauweg. Het belangrijkst voor de bewoners blijft dat de buurtjes niet teveel belastworden.Fokkesteeg is een wijk die niet zo gunstig te boek staat. De wijk moet het vaak ontgelden, alkennen mensen de wijk meestal niet uit eigen ervaring.In Fokkesteeg hebben ze nauwelijks groen. Daar zou ik nou absoluut niet willen wonen.Er is geen groen en het is allemaal grijs. Geen bakstenen meer, maar allemaal betonblokken.Het ziet er allemaal niet zo vrolijk uit. En je hebt daar relatief veel huurhuizen dusdan krijg je al gauw dat zo’n buurt verpaupert. Wat dat betreft is gemengd toch wel goed.In een huurhuis denkt iedereen: nou het zal mijn tijd wel duren, volgend jaar of het jaarerop ben ik weg. Die doen er helemaal niks aan. En hier doen mensen er toch wat aan.Iedereen veegt op z’n tijd z’n straatje, bij wijze van spreken.Bewoners van Fokkesteeg moeten zich vaak verdedigen tegenover vrienden en kennissen uitandere wijken in Nieuwegein, terwijl zij het zelf naar hun zin hebben in de wijk. Een bewoonsterverdedigt zich door duidelijk te maken dat ze in het ‘goede’ deel van Fokkesteeg woont.Fokkesteeg wordt volgens haar door een fietspad (Fokkesteeg genaamd) opgedeeld in eenslechter en beter deel. In het slechtere deel bevindt zich de beruchte enige coffeeshop vanNieuwegein.D Ik hoor van veel mensen dat ze overal in Nieuwegein willen wonen maar niet inFokkesteeg.E Het is de achterstandswijk van Nieuwegein. Maar het lijkt er ook op dat Fokkesteeger telkens achteraan loopt met investeringen.H Ik vind het ook niet erg handig dat ze hier een coffeeshop hebben neergezet.Nota bene in de buurt van de kinderopvang. Ze verbeteren zo niet het image van dewijk. Zo worden de woningen ook niet verkocht. Het zou verstandig zijn om de wijkgewoon anders te noemen.(Volgend op een dialoog over kinderen en spelen op straat:)I Hoe is dat in Fokkesteeg?56 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

D Bij ons in de buurt zijn veel plekjes waar de kinderen kunnen spelen. De grens ligtdan toch wel heel duidelijk bij het fietspad. Aan de overkant is de coffeeshop, waarmensen zich toch niet geheel volgens onze normen gedragen.Ik vind de huizen aan deze kant verschrikkelijk lelijk. Het wordt veel gebruikt voor mensendie in groepen wonen, verstandelijk gehandicapten, die dan bij elkaar wonen.Toch vind ik het een buurt waar ik niet zo snel…ik had hier op de fiets minstens zo snelkunnen zijn als met de auto, maar dan pak ik toch de auto, want in de auto voel ik mijveiliger.We spraken in een van de flats aan het Nijpelsplantsoen een bewoner die juist graag inFokkesteeg zou willen wonen. Het ging om een Antilliaanse man die liever een eengezinswoningzou willen hebben dan zijn huidige flat. Fokkesteeg vindt hij daar het meest geschikt voor,omdat er meer buitenlanders wonen dan in de rest van Nieuwegein.Dan wil ik naar Fokkesteeg. Dat is rustig. Daar heb je huizen op de grond en daar wonenook veel buitenlanders. Niet alleen Marokkanen en Turken zoals hier, maar echt van alleswat. Hier wonen alleen maar Marokkanen en een paar Nederlanders. (…)Ik schiet beter op met de buitenlanders dan de echte Nederlanders, eerlijk gezegd. Ikweet niet waarom, maar ik schiet beter met hun op. Sommige Nederlanders zijn gewoonniet zo sociaal. Sommige wel, maar voor mij, 80 procent is gewoon niet sociaal.Ook een jongen uit de Rijtuigenbuurt zou graag in Fokkesteeg willen wonen, waar hij is opgegroeid.In die buurt kenden we iedereen, zeg maar. Het was wel gezellig. (….) Ik vind Fokkesteegwel leuk. Het zijn mooie huisjes.Ook van de Rijtuigenbuurt zeggen veel bewoners dat het grauw is en dat de huizen dicht opelkaar staan. Meerdere mensen plakken tijdens de groepsgesprekken op deze buurt een negatievesticker op de kaart (met een emmer en een bezem als symbool voor rommeligheid). Debewoners van deze buurt zijn over het algemeen zelf minder negatief. Hoewel er ook ouderebewoners zijn die vinden dat de buurt achteruit gaat.Die grijze woningen, weet je wel, bij de Driften [Rijtuigenbuurt]. Dat vind ik echt eenafschuwelijk lelijke wijk, met hele lelijke huizen. Heel dicht op elkaar. Ja, die grijze woningen,daar loop ik ’s avonds niet graag in mijn eentje rond.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 57

Over Doorslag en Galecop is men vooral positief. Echt mooi vindt men het niet, maar wel aangenaamen comfortabel. De woonerven worden als groen ervaren en er is zoiets dat omschrevenkan worden als een positieve ervaring van een prettige maatvoering. De groene stroken in enrond de buurten horen daar nadrukkelijk bij.Ik vind dat het hier [in Doorslag] leuk opgezet is hoor. Je ziet zoveel parkjes en watertjes.Dat heb je ook niet overal en daar moeten ze ook niet aan zitten sleutelen om af te breken.Dat moet gewoon blijven. Want heel veel mensen zijn hier naartoe getrokken omdathet groen was.De Doorslag is toch wel een van de betere wijken. Althans dat lees ik altijd in deMolenkruier. Dat is een dorpskrantje. Het heeft wel een goede naam. Het is groen en jezit vlakbij Vreeswijk en de Polder.Ik vind de Doorslag heel erg groen, dat vind ik wel. Ik vind een wijk als Fokkesteeg welheel dicht op elkaar staan. Waar ik ook wel eens kom is in Galecop. In het begin vondik het vreselijk, maar langzamerhand vind ik het toch wel leuk; het is ook wel een ruimewijk. Ik kom ook wel in de weides, dat ligt aan de linkerkant van de Batau. Dat is al watouder, daar staan wat grotere huizen, dat is ook niet onaardig. Fokkesteeg, die kant heeftniet mijn voorkeur.Keer op keer horen we dezelfde vergelijkingen. De overeenstemming van de bewoners over hetkarakter van deze bekende en in lichte mate beruchte wijken lijkt op een hogere mate van socialecohesie te duiden dan we in eerste instantie verwachtten. In de jaren dat deze mensen inNieuwegein hebben gewoond hebben zij zich vergelijkbare referentiekaders toegeëigend waarmeeze de omgeving waarin zij leven bekijken en omschrijven. Ook als men over de wat negatieverekanten van het dagelijks leven in Nieuwegein praat, horen we veel overeenkomsten.Jongeren op straatDe bewoners ervaren hun eigen buurten over het algemeen als prettig en rustig. Toch is erook in Nieuwegein bezorgdheid om overlast. De vraag is echter in hoeverre er sprake is vaneen achteruitgang die vergelijkbaar is met stedelijke problematiek. Hoewel overeenkomstenbestaan met overlast in de steden zijn er vooral belangrijke verschillen. Niet alleen de schaalwaarop overlast zich voordoet verschilt, maar ook de aard van de problemen. Verder is ersprake van een verschil in gevoeligheid van bewoners van oude steden en nieuwe steden alsNieuwegein. Bewoners van nieuwe steden storen zich mogelijk eerder aan overlast en vuil opstraat dan stadsbewoners, omdat men dat niet in rustige woonwijken verwacht, al hebben wegeen overgevoeligheid aangetroffen. Als het gaat om de jongeren op straat is er een mengelingvan begrip en ergernis.58 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

Anders dan in de naoorlogse wijken worden de jongeren niet gezien als een fremdkörper, watdaar in de hand werd gewerkt door de combinatie van vergrijzing en de komst van gezinnenvan buitenlandse herkomst. Als de hangjongeren in Nieuwegein niet de eigen kinderen zijn, zijnhet de kinderen van vergelijkbare gezinnen uit de buurt. De jongeren die zich in een groepjeop straat, in de speeltuin, of voetbalkooi ophouden, doen dat liefst op enige afstand van hetouderlijk huis. De volgende oorspronkelijke stedeling uit Utrecht vindt het allemaal niet zobeangstigend.Maar hangjongeren heb je altijd gehad. Wij waren vroeger ook hangjongeren, want wijhingen ook met een paar op een hoek en dan werd je weggestuurd en was je dus ookeen vervelende hangjongere. Want dan sta je met elkaar te praten en eentje schreeuwtiets harder en dan moet je maar net een chagrijnig iemand hebben wonen. Dan heb jehet al gelijk. Dat heb je altijd en zal je altijd houden ook. Dat hoort erbij. Er zijn ook geenclubhuizen. En daar gaan ze toch niet naartoe. Je gaat niet naar clubhuizen. Meestal verzamelenjongeren zich met hun brommertje bij elkaar.Anderen hebben meer moeite met het gedrag van de jongeren. Een Surinaamse respondent diezelf haar jeugd in Nieuwegein heeft doorgebracht, verbaast zich over het gedrag van haar zoonen andere jongeren in Nieuwegein.We hadden niet zoals nu, hangplekken. Dat deden wij niet. We gingen altijd bij die zitten,of bij die zitten. Dat deden wij. Ja, we zaten wel eens na schooltijd met zijn allenachter het schoolplein. Dus dat wel, maar echt zoals nu…dat was niet zo. Nu zie je zeoveral, in de speeltuinen, die waren voor de kinderen. (…) Het was anders vroeger hoor.Je ging andere dingen doen. Je ging uit, met je vrienden naar de stad.Wanneer groepjes jongeren veel drinken of drugs gebruiken, maakt men zich meer zorgen, inhet bijzonder over het achterlaten van gebroken glas en lege wietzakjes. Bovendien zijn dezegroepen luidruchtiger en geven ze een gevoel van achteruitgang van de buurt.Tijdens de interviews komt ook regelmatig ter sprake hoe groepen jongeren op weg van of naareen gelegenheid langs de buurt trekken. We zijn zowel in een groepsgesprek als in een interviewtegengekomen dat buurtbewoners samen tegen overlastgevende jongeren optreden. Weer eenonverwacht teken van sociale cohesie in de buurten van Nieuwegein.Als er in het weekend iets te doen was daar in dat gebouwtje aan de Nederrijnseweg.Daar was zo’n jongerengebeuren, waar dan ook muziek optrad. Dan had je wel groepenjongeren die hier langskwamen en lampen kapot maakten en dat soort zaken. Kijk, datzijn geen leuke dingen. Vooral in groepjes zijn ze vervelend. Dan durven ze meer, veelherrie maken en in de winter dingen tegen de ramen gooien, sneeuwballen en zo. OpRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 59

een gegeven moment zijn we ook gaan posten natuurlijk, om een uur of een, twee. Eerstdie buurman en dan die, om te kijken wie het zijn en de politie een seintje te geven. Toenwas het op een gegeven moment over. Ik denk dat ze nu ergens anders langsgaan.B Deze negatieve stickers heb ik opgeplakt omdat we een paar jaar geleden lasthadden van drugsgebruikers die overlast gaven. Daar hebben ouders wel condoomsopgeraapt en lege zakjes van wiet. Ik heb zelf nooit spuiten gezien, maar dat heb ikook wel eens gehoord.A Kapotte alcoholflesjes, rum en… die waren zich daar echt aan het bezatten. Tot diepin de nacht.B Maar dat is over. Dat is goed aangepakt.A Daar is van alles uit de kast gepakt, vooral met de wijkagent. Het was een groep diebekend was bij de politie. Wij hebben er zelf ook wat aan gedaan. We zijn ’s avondstussen de jongeren gaan staan. Ik heb dat een paar keer gedaan. In eerste instantievinden ze dat heel erg raar, proberen ze dan met je te praten. Het was duidelijk dattwee leiders van de groep dingen deden die niet konden. Die zijn op een gegevenmoment opgepakt en blijkbaar is de groep toen uit elkaar gevallen. Het had wel temaken met de brede aanpak die er was. Wij deden zelf wat en de politie deed wat.Bewoners zijn tevreden over de door de gemeente geplaatste hangplekken en voetbalkooien,omdat die de buurten en speelplekken ontlasten.A Ze hebben ook een hangplek gemaakt tussen Galecop en hieronder. Ze hebbeneen aluminium bouwwerk gemaakt. Het is een plek waar ik zelf niet graag zoulangskomen maar ik vind het uitstekend dat het er is. Volgens mij heeft niemand erdaar last van. Ik zou er zelf dus niet komen. Ik denk dat die jongens die eerst bij onszaten nu daar zitten.S Waren het jongeren uit Nieuwegein?A Ja, het waren jongeren uit de buurt.B Ze stonden te plassen tegen de speeltoestellen. Het was echt vreselijk.Ook de fietstunnels die onder het spoor van de tram doorgaan worden door hangjongerengebruikt. Veel respondenten ervaren de tunneltjes als onaangename plekken. Maar zelfs als detunnels leeg zijn ervaren zij bepaalde tunneltjes als onprettig.Ik ken weinig enge plekken in Nieuwegein. Dat ene fietstunneltje vind ik niet zo prettig, niet datdaar iets gebeurt hoor.F Ja, ze zitten hier wel eens bier te drinken, maar ze doen hun best maar. Ik vind heterger als ze vervelend worden door alcoholgebruik.60 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

S Over welke plek hebben jullie het?G Dat is de fietstunnel vanuit deze wijk naar het park toe.E En ook daar bij een dependance van het Anna van Rijn college. Dat is bij defietstunnel bij de sportvelden. Daar staan hele groepen met jongeren.G Als ik daar dan loop dan heb ik zoiets van nou snel doorlopen.E Dat is heel vervelend.H Daar bij die school, de Evenaar daar zitten ook altijd heel veel hangjongeren, en dusveel rommel. Dat hoort klaarblijkelijk bij elkaar.Ook schoolpleinen zijn populaire plekken voor hangjongeren. Om die reden worden volgenseen lid van een ouderraad steeds vaker hekken om schoolpleinen geplaatst.Nachtelijk NieuwegeinZoals gezegd worden de fietstunnels als onprettig ervaren, ook wanneer er geen hangjongerenstaan. Het gevoel van onveiligheid neemt toe wanneer het donker wordt. Voor meerdere mensengeldt dat niet alleen voor de fietstunnels, maar voor alle fietspaden.E Ik fiets niet graag ’s avonds in mijn eentje door Nieuwegein. Het maakt mij dan ookeigenlijk niet uit waar in Nieuwegein. De fietspaden in Nieuwegein zijn gescheidenvan de wegen. Dat is aan de ene kant een voordeel, want het is veilig. Aan de anderekant geeft het je ’s avonds een heel eenzaam gevoel als je fietst. Als je ergens naartoe moet, moet je ook door een fietstunnel heen, of een park. Dat geeft mij geenveilig gevoel.D Ik heb dat ook hier bij Fokkesteeg.G ’s Avonds neem ik ook liever de auto inderdaad. Dan ga ik niet alleen fietsen.Als men dan toch de fiets neemt, mijdt men ’s avonds de parken en de eerder genoemde grijzebuurten. Kinderen laat men in het donker liever niet in de buurt van de tramhalte van CityPlaza komen. Wanneer kinderen voor muziekles ’s avonds in de Kom moeten zijn, worden zeuit veiligheidsoverwegingen gehaald en gebracht. Ook de sneltram wordt soms in het donkergemeden.E Overdag ga ik altijd op de fiets of met de tram, maar ’s avonds ga ik liever met deauto. Ik zou niet snel ’s avonds in mijn eentje in de tram gaan zitten. Niet dat mijooit iets is overkomen, maar het geeft mij geen fijn gevoel.Ondanks de gevoelens van onveiligheid ’s nachts, maakt men zich niet echt zorgen over deveiligheid (de deelnemers aan de groepsgesprekken plakken ook weinig stickers met spinnen,die enge plekken symboliseren, op de kaart). Men denkt ook niet dat er een grote kans is datRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 61

nare dingen gebeuren op die plekken, maar ervaart de situatie vooral als onprettig en mijdt diedoor de auto te nemen.Achteruitgang in onderhoudIn meerdere buurten ervaart men een achteruitgang in onderhoud van bijvoorbeeld de bestrating,groen en speeltoestellen in de speeltuinen. Dat verschilt per buurt. Bij het Nijpelsplantsoenis men juist tevreden over het onderhoud, hoewel men daar soms een toestand van dweilen metde kraan open ervaart wat betreft het opruimen van zwerfvuil.P Ik vind ook wel dat het onderhoud van de gemeente achteruit gaat hoor. Als ze in hetpark de sloten baggeren, dan blijft de rommel gewoon op de kant liggen. Er is veelzwerfvuil. Er wordt niet meer zo goed onderhouden als vroeger.T Bij ons in de buurt vind ik dat wel meevallen.P Het is ook gek dat dat per buurt verschilt.K Tegenwoordig werken ze met een andere instelling. Dat komt doordat alles isuitbesteed. Als je meldt dat er een stoeptegel loszit, dan komen ze voor die enetegel, terwijl vijf meter daarnaast ook alles schots en scheef is.P Er wordt niet meer pro-actief gewerkt. Ik vind dat de gemeente daar controle overmoet blijven houden.T Nee, dat klopt. Het wordt niet afgemaakt.K Oude bomen worden ook niet meer vervangen als ze doodgaan.P En de servicelijn van de gemeente is slecht bereikbaar.Een bewoner maakt zich zorgen over de veroudering van woningen en de verkoop van dezewoningen aan huurders. Volgens hem beginnen woningen in de oudere wijken aan grondigonderhoud of vervanging toe te raken, en worden woningen verkocht aan mensen die niet instaat zijn grondige onderhoud te plegen.Als woningen vijftig jaar oud zijn ga je toch denken: we gaan er eens wat aan doen. Tegendie tijd zijn het allemaal koopwoningen en zal iedereen zijn broek op moeten houden.4.2 Onaansprekend centrumHet centrum, City Plaza, is een standaard overdekt winkelcentrum uit de jaren tachtig. Het valtniet in de smaak bij bewoners. Eens in de week doen ze er boodschappen met de auto, gaannaar de HEMA, of kopen kleren. Maar graag verblijven doen ze er niet. Ze vinden het geen prettigeplek, met name de tramhalte en de krappe parkeergarage. De plannen voor vernieuwingvan het centrum zien ze, door negatieve ervaringen, met weinig vertrouwen tegemoet. Al zijn demeeste mensen wel voor verandering.62 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

De moeizame ontstaansgeschiedenis van het centrum is zowel bij oudere als nieuwere bewonersbekend. Nieuwegein zou een centrum met een open winkelstraat krijgen en een mooicentraal plein. De financiering van het centrum lag echter niet bij de gemeente en kwam langetijd niet rond. Winkelketens kregen daardoor veel invloed op het ontwerp. Uiteindelijk werd hetcentrum kleiner dan gepland en het werd toch overdekt. De geschiedenis draagt niet bij aan eenpositief beeld van het centrum. De oudere bewoners hebben het gevoel niet te hebben gekregenwat hen is beloofd.Ze hadden vanaf het begin plannen om het anders te doen. Wij hebben het op zien bouwen.Het was eerst een heel groot terrein, wat dan onze stad zou worden. Op het laatsthadden we zo’n klein stukkie over voor de stad. En het is gewoon een groot winkelcentrumgeworden. Een stad is het niet. Je gaat er iets halen als je het nodig hebt, maar nieteh, voor de stad.K Er is iets raars aan de hand in Nieuwegein. Het was eigenlijk Jutphaas en Vreeswijken er zat jarenlang niks tussen. Het is pas heel laat aan elkaar gebouwd en pas heellaat kreeg het een centrum. In Vreeswijk is het gezellig en in Jutphaas, maar in hetcentrum is het helemaal niet gezellig.P Ze hebben zoveel mogelijk woningen, parkeerplaatsen en winkels gebouwd, maaralles is te klein.K En er zitten ook allemaal van die grote ketens.P Het is allemaal dezelfde formule die in verschillende gemeenten precies hetzelfdehebben. De gemeente heeft het te veel uit handen gegeven. Dat heeft afbreukgedaan aan de kwaliteit van het centrum. Ze hebben de regie laten liggen.K Ik kom er niet graag. Ik vind het te anoniem.T Het winkelcentrum zelf heeft geen sfeer, maar ik voel mij er wel veilig.Niet alleen de geschiedenis van City Plaza, maar vooral ook de indeling en vormgeving tengevolge van die geschiedenis vallen niet in de smaak. De respondenten missen ‘sfeer’ en ‘gezelligheid’.De voorzieningen die daarvoor nodig zijn, zijn op zich wel aanwezig. Er is een plein metcafés en restaurants. Ook is er een theater met cultureel centrum (de Kom), dat door veel respondentenwordt bezocht. Toch zijn de meeste mensen niet echt tevreden over het centrum.Naar de bioscoop gaan wij wel af en toe en naar de Kom gaan wij ook altijd, daar hebbenwe een abonnement op. Dus wat dat betreft wel. In de horeca kwamen we vroeger meerdan tegenwoordig moet ik zeggen. We vinden het ergens gewoon niet gezellig genoeg.We komen nog wel eens bij de Griek en zomers zitten we nog wel eens op het terrasje,dat wel.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 63

Zo’n plein ligt daar en er gebeurt niks. Ze proberen wel eens wat, bijvoorbeeld wanneerCity 25 jaar bestond, dan hadden ze een markt en een band. Dan roept zo’n band naardie paar mensen: Nieuwegein hoe gaat het met jullie! Ja, en wat krijg je dan voor reactie?Het wordt altijd net niks.ECHet is wel een uitermate efficiënte stad. (…) Je kan zo hier naar de bioscoop, je kannaar de schouwburg, je kan zwemmen, alle faciliteiten zijn er, maar er is geengezelligheid. Laatst was mijn zus hier en die vroeg ‘waar kunnen we wat drinken’en toen zei ik: we blijven wel in Utrecht. Het is uitermate efficiënt, maar het is nietgezellig.Als je uit de schouwburg komt, wil je nog even wat drinken, maar er is gewoon niks.Dezelfde opmerking over het missen van de mogelijkheid om na het bezoek aan de schouwburgnog ergens terecht te kunnen kwamen we in een ander groepsgesprek tegen.PKPPHet zou bijvoorbeeld prettig zijn om een uitgaanscentrum te creëren dat wellevensvatbaar is. Er is wel behoefte aan uitgaansgebied maar…Wat ik mis in Nieuwegein is ruimte om te flaneren. Dat je niet uit de schouwburgkomt en dat je dan die donkere parkeerhal in moet, maar dat er nog iets is.Open ruimtes… Niet alleen: wat levert het op, maar wat draagt het bij aan dekwaliteit. (...)Ik mis in het geheel dat er een visie ontwikkeld wordt en dat men zich daar aan vasthoudt. De enige visie die wij hebben is de ontwikkelaar van de gemeente.De invoering van betaald parkeren is de populariteit van het centrum niet ten goede gekomen.Veel bewoners klagen erover en zeggen om die reden liever niet in City te komen. Het weinigaantrekkelijke centrum vergroot op deze manier de buurtgerichtheid.De boodschappen doe ik hier vlakbij. Bij de Kauwhof, het buurtsupertje in de buurt. Nee,daar gaan we niet helemaal naar City voor. Kijk met de auto is het sowieso al geen doenmeer. Je moet betaald parkeren. En buiten dat moet je blij zijn dat je je auto kwijt kan.Nee, City hebben we helemaal niet nodig. Als je wat anders wilt, dan kun je op de tramstappen en dan zit je binnen twintig minuten in Utrecht.M Ik ga naar de andere kant van Nieuwegein. Daar hoef ik niet te betalen en kan ikgewoon de boodschappen doen.V Ik ga nog liever naar Duitsland, en dat doe ik ook, gaan we naar Duitslandboodschappen doen, gelijk alles groot. Dat doe ik liever dan dat ik hier 50 cent in deparkeermeter gooi.64 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

K Je kunt mensen laten betalen op het moment dat het een oplossing biedt. Niet omgeld binnen te halen.P Het is de doodsteek voor het centrum hoor. Het voegt geen kwaliteit toe. Men ziethet volgens mij als een melkkoe. Veel mensen durven de parkeergarage niet inomdat ze daar niet durven te manoeuvreren.Van de plannen voor de herindeling van het centrum hebben de respondenten geen hoge verwachtingen.Hoewel de bewoners niet blij zijn met de huidige situatie, heeft men ook niet ergveel vertrouwen in hoe het gaat worden. Op de vraag wat de gemeente zou kunnen doen aanCity Plaza antwoorden de volgende respondenten:Heel veel slopen en opnieuw neerzetten, want het is zo raar ingedeeld.Het stadscentrum mag eindelijk eens een fatsoenlijk stadscentrum zijn, want het is nueen afgebrand dorp.Het gebrek aan vertrouwen in de nieuwe plannen blijkt uit de antwoorden op de vraag wat menvan het nieuwe centrum verwacht:Ik weet het niet… het blijft krap volgens mij. Het zal in het begin wel weer dat mooiestukje uitstraling hebben die City ook had, maar ik ben bang dat het daarna gewoon weerterugvalt en dat we over 25 jaar de boel weer plat gooien. Ik vind het een ontzettendekapitaalvernietiging.Ik ben wel bang dat het centrum te dicht op elkaar wordt gebouwd. Ik word er bijnaclaustrofobisch van.C Het zijn zulke grote projecten. Het duurt zo lang voor zo’n centrum klaar is en dewereld draait door. Misschien zijn er al weer allerlei andere behoeften.Nu willen ze City anders gaan maken. Een hele woonwijk hebben ze gesloopt, voor parkeerplaatsen!Ik weet niet hoeveel woningen daar stonden en dat waren mooie woningen.Dat hebben ze gedaan voor parkeerplaatsen en kantoorruimtes, maar op de hoekstaat een kantoorgebouw al jaren leeg! En dan stond er nog een stadhuis en dat halen zedan weer weg!Een van de respondenten is opgegroeid in het buurtje dat gesloopt is voor de toekomstigeuitbreiding van het centrum.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 65

Ik kwam laatst met mijn dochtertje bij die hoek bij de nieuwe bibliotheek daar en mijndochtertje zei, ze is vijf: mamma dit lijkt wel een rommelhoekje. Ja lieve schat, hier woondenwij vroeger. En er staat geen auto, niks. Dat is toch zonde. Ik snap het niet. Ik vindhet nog steeds heel treurig. Ik ben er opgegroeid natuurlijk. Het was ons wijkje. Het wasgewoon leuk.Enkele respondenten die meer op Nieuwegein gericht zijn (oorspronkelijke stedelingen en dorpelingen),zijn minder negatief en hebben ook meer hoop op verbetering van het centrum. Devolgende bewoners zijn erg tevreden met Nieuwegein en het centrum. Zij zien de toekomstigeveranderingen ook positief tegemoet.F Ik heb helemaal niet zoveel meer met Utrecht. Ik kom uit Utrecht, maar ik mis hetabsoluut niet. Mijn kinderen trekken zeker naar Utrecht, voor het uitgaan en het drinken,maar al zou het er niet meer zijn, dan zou ik het prima vinden. Ik woon inmiddels 26jaar hier. Ik was zestien. Toen waren net de eerste huizen in het centrum gebouwd endaar kwamen wij te wonen. City was nog helemaal niks. Dat hebben we allemaal op zienbouwen. En ik ben gebleven zo van nou ja goed. Het was wel makkelijk eigenlijk. Ik hebop drie verschillende plekken gewoond en ik heb eigenlijk overal prima gewoond. Als dekinderen uit huis zijn willen we wel kleiner wonen en dat zou hier kunnen zijn, maar ookeen van de omringende steden. Maar naar Utrecht zou ik niet meer terug willen.’I Waarom zou je niet terug willen?F Vanwege de achteruitgang van een hele hoop wijken. Wij hebben op Kanaleneilandgewoond en op Hoograven. (….)Ik ben wel benieuwd hoe het eruit gaan zien het nieuwe centrum. Ik hoop op leukenieuwe winkels.G Ik kom uit Gelderland. Ik ben hiernaartoe gekomen omdat ik in de verpleging hierin de buurt eerder werd aangenomen. Ik zou best terug willen naar Gelderland, maarheb hier een heel sociaal leven opgebouwd.(…) Ik kom helemaal niet graag in Utrecht. Ik ben helemaal niet graag in de stad. Ik vindNieuwegein al best groot en ik ben ook best tevreden over City.Verschillende respondenten die meer op Utrecht gericht zijn hebben bijzondere redenen omhun ontevredenheid over het centrum te uiten. Dat komt wellicht doordat ze zich meer identificerenmet het stadsleven. Deze mensen zouden het centrum waarschijnlijk nauwelijks in hogeremate gebruiken wanneer het meer aan hun eisen zou voldoen. Om die reden is verandering ookweer niet heel essentieel voor deze mensen.66 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

C Ik mis ook geen bruisend centrum in Nieuwegein. Als ik dat op wil zoeken ga ik naarUtrecht.D Je zoekt het ook niet in Nieuwegein.Toch zou het ook aan het woonplezier van deze laatste groep bijdragen als ze in ieder geval demogelijkheid hebben om op een prettige plek een café of restaurant te bezoeken, of een goedogend centrum hun boodschappen te doen. Voor een deel hebben de oude dorpskernen vanJutphaas en Vreeswijk deze functie.Voor de jongeren fungeert City Plaza niet als uitgaanscentrum. Ze gaan uit in Utrecht, IJsselstein,of ze hangen op straat. Zowel de jongeren als andere bewoners van Nieuwegein vinden dat erweinig te doen is voor de jeugd. Je hebt in Blokhoeve Big Daddy’s, die we al eerder in citatentegenkwamen. Deze groot opgezette op Amerika geïnspireerde uitgaansgelegenheid ligt aande weg, naast een bedrijventerrein. De plek, waar zich ook een bowlingcentrum bevindt, doetdenken aan een Amerikaanse strip mall, maar heeft niet helemaal dezelfde sfeer. De jongerenbezoeken de plek wel, maar zijn niet erg enthousiast en blijven na een paar keer weg. Een aantalrespondenten vindt het er rommelig. Misschien dat een goede inrichting en uitbreiding metvergelijkbare, of kleinere gelegenheden, gericht op jongeren de plek aantrekkelijker maakt. Devolgende respondent denkt dat City Plaza te veel door woningen wordt omgeven om er goedeuitgaansgelegenheden te plaatsen. Een industrieterrein zou volgens haar een geschikte plek zijnvoor bars en discotheken.Er is hier gewoon helemaal niks. Als je wilt stappen: dat kan niet. Dan moet je naarUtrecht. Ben je jong dan kun je sowieso nergens naar toe. Er is niks. Ja, een duffe bioscoop.Ze moeten meer organiseren, voor jeugd sowieso. Ik vind dat er geen leuk uitgaanslevenis. Er is een kroeg die misschien leuk is als je vijfenvijftig bent. Het is niks.Er moet een kroeg komen en een discotheek, dat soort dingen. Zoals in Utecht. Ik denkdat ze dan een hele hoop mensen blij maken. Voor mijn leeftijd is er niks te doen. Als jeuit wilt is er niks aan. Dan zou ik het niet hier ergens doen, maar op het industrieterrein.Dan heeft niemand er last van. Parkeerplaatsen zat. Geluidsoverlast heb je er niet.De vraag is of ook andere jongeren een bedrijventerrein zouden willen als uitgaanscentrum, ofdat ze zoals in de volgende paragraaf aan bod komt, net als andere Nieuwegeiners erg hechtenaan oude plekken.4.3 Authenticiteit rondomDe oude kernen Jutphaas en Vreeswijk worden zeer gewaardeerd en met enige regelmaat bezocht.Dat geldt ook voor de oevers van de Lek. Het centrale park, Oudegein, mag niet bebouwd worden,want ook dat is een echte beeldbepalende factor. De bewoners van Nieuwegein associërenRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 67

Nieuwegein zelf meestal niet in de eerste plaats met de oude plekken en weten dat buitenstaandersbij Nieuwegein eerder denken aan nieuwbouw dan aan de oude dorpskernen. Als we zevragen te vertellen wat er mooi is in Nieuwegein, of waar het gezellig is, noemen ze echter deoude plekken. Als ze bezoek hebben laten ze ook graag deze plekken zien.Het wordt niet altijd duidelijk wat men prettig vindt aan de oude plekken. Men lijkt het fijn tevinden om meer in hun woonplaats te kunnen zien dan woonhuizen die binnen dertig jaar zijngebouwd, al komt men er in het dagelijks leven niet vaak.S Wat vinden jullie precies mooi aan het fort?A Schitterend.B Het is groen, het water, de bomen, het oude stukje fort.D In de zomer is daar ook muziek op het water er is een beeldententoonstelling…S Hebben jullie het gevoel dat het bij Nieuwegein hoort?D Ja, net als dat het park bij Nieuwegein hoort. Het is een stukje waar niet veel huizenstaan.A Ja.E Oud Vreeswijk, het uitzicht op het water met die sluizen.H Dat is erg mooi.Ik vind het wel heel leuk dat dat soort plekken er zijn. Dat heeft zeker zijn charme. Hetzijn mooie oude stukken, ook die oude landgoederen over het water. Het zit wel eenbeetje in verdrukking. Die plekken zijn wel heel leuk. Dat maakt het wel anders dan andereplaatsen, zoals Leidsche Rijn of zoiets, wat uit de grond gestampt wordt. Ik vind hetook heel leuk om oud Vreeswijkers te spreken. Oud Vreeswijkers over vroeger en oudeJutphaasers. Dat is ook een stukje herkenning, omdat ik ook in een oud stadje ben opgegroeid.Dat heeft wel een stukje charme.Ik heb geen gevoel bij Nieuwegein. Ik heb wel een gevoel bij Vreeswijk en ik heb wel eengevoel bij Jutphaas.Hoewel de bewoners de oude plekken waarderen, constateren we enige ambivalentie wanneer wijze vragen of de plekken deel uit maken van Nieuwegein. Doordat de oude dorpskernen geen onderdeelzijn van het centrum hebben de nieuwe bewoners het zich niet kunnen toe-eigenen. Volgensverschillende respondenten zijn de oorspronkelijke bewoners van Vreeswijk en Jutphaas erg opzichzelf. Zij zien zichzelf als Vreeswijker, of Jutphaser en niet als bewoner van Nieuwegein.I Ziet u dat als deel van Nieuwegein?R Dat is voor mij Vreeswijk. Ik weet in mijn hoofd wel dat het Nieuwegein is, maar het68 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

is voor mij Vreeswijk. Het hoort wel bij ons hoor, maar als ik aan Nieuwegein denk,denk ik niet aan Vreeswijk, moet ik zeggen, en ook niet aan Jutphaas, nee.Sommige mensen vinden het jammer dat een van de oude dorpskernen, Jutphaas of Vreeswijkniet het centrum van Nieuwegein is geworden, zoals dat in IJsselstein is gebeurd. Zij zien in dekades en de sluizen van Vreeswijk overeenkomsten met de grachten van Utrecht of Amsterdam,waar ze het wel gezellig vinden. Veel Nieuwegeinse jongeren gaan graag uit in IJsselstein.Nieuwegein bestaat uit Jutphaas en Vreeswijk en ik vind het heel erg jammer dat ze datgegeven niet wat meer hebben geaccentueerd, in plaats van krampachtig een nieuwgedrocht van een centrum te bouwen. Je zit midden in de Hollandse wateren. Buit datuit! Maak er iets gezelligs van. Je kunt er een unieke plek van maken. Er kan zoveel meer.A Vreeswijk leent zich om stadskern te zijn.C Het is een mooi stukje, maar wat er uiteindelijk van gemaakt is. Ik vind dat er maarweinig leuke restaurantjes zijn. Het ziet er heel leuk uit, maar er zitten niet devoorzieningen die je daarbij verwacht.A Het is natuurlijk te klein.C Maar de plek is hartstikke leuk, maar als je in Nieuwegein leuk uit eten wilt gaan…B … dan ga ik toch daarheen hoor en niet naar City.De hang naar gezelligheid lijkt voor veel bewoners te zijn verbonden met een wens voorauthenticiteit. Veel bewoners zijn dan ook blij met resterende, oude gebouwen die schuil gaanachter de nieuwbouw, ofschoon de oude delen niet bepalend lijken te zijn voor de identiteit vanNieuwegein.Nu in Nieuwegein nauwelijks nog ruimte is om te bouwen is men bang dat het groen en ookhet park Oudegein zal worden opgeofferd. Men reageert hier in een groepsgesprek fel tegenen zegt te vertrekken wanneer dat gebeurt. Een man is daarin gerustgesteld omdat er volgenshem een afspraak is gemaakt met de voormalige landgoedeigenaar van Oudegein. Volgens dezerespondent was een van de afspraken bij het in gebruik nemen van het landgoed dat het parkniet bebouwd zou worden.4.4 Nieuwegein in de regioNieuwegein ligt gunstig, vinden de respondenten. Met de centrale wegen en de omringendeinfrastructuur kun je overal goed komen. Bovendien is het verkeer en de indeling vanNieuwegein efficiënt geregeld. Maar wat is Nieuwegein voor plaats in vergelijking met andereplaatsen in de regio, een dorp of een stad?Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 69

Nieuwegein is een leuke stad, of een stad... een dorp… kun je ook niet zeggen, ertussenin.Tja een beetje een saai dorpje.Ze hebben hier het stadssyndroom hè, ze denken dat we in een grote stad wonen [degemeente, naar aanleiding van het betaald parkeren], maar het is gewoon een dorp. Ikvind het geen stad hoor.Hoort Nieuwegein bij Utrecht? Aan de ene kant wel. De oorspronkelijke en nieuwe stedelingenbenadrukken dat graag. Aan de andere kant is de plaats duidelijk als nieuwe stad te onderscheiden.‘Als je het kanaal overgaat kom je pas thuis’, zoals een respondent het uitdrukt.Nieuwegein wordt vaak vergeleken met groeigemeenten in de regio. Soms komt Nieuwegeingunstig uit de vergelijking, soms ook niet.Er is weinig te beleven. Het is een forensenstad, of ze noemen het slaapstad, maar datgaat dan wel erg ver. Zo erg is het nou ook weer niet. Het is geen doorleefde stad waarhet bruist van het leven. Nee, dat niet. Maar er gebeurt net te veel om het een slaapstadte noemen als je het vergelijkt met Houten of Maarssen. Dan vind ik dit wel wat leuker.Er is in ieder geval elke zaterdag een markt. Het winkelcentrum is erg druk. Er zijn ookkoopzondagen bijvoorbeeld. Het oude centrum van Vreeswijk is zeker in de zomer ergleuk. Maar als je daar vier weken achter elkaar op een terrasje hebt gezeten dan heb jehet wel weer gezien voor een heel jaar. Er zit nog wel wat, maar het is erg groot en weinigbuiten het normale werkleven in.Nieuwegein dat is niks joh, allemaal nieuwbouw. Of je nou in Houten of in Culemborg,of in Nieuwegein, of in Almere of in Lelystad. Het enige voordeel van Nieuwegein is datze nog een oude dorpskern hebben hè: Vreeswijk en Jutphaas. In Houten heb je ook nogeen dorpskern. Dan heb je nog het gevoel dat het daar omheen is gebouwd, maar Almereen Lelystad zijn echt een verschrikking. Daar zou ik absoluut niet willen wonen.Houten en IJsselstein worden vaak geprezen vanwege het historisch gegroeide centrum.Daartegenover staat dat bewoners Nieuwegein graag in positieve zin vergelijken met Vinexwijken,met name Leidsche Rijn, waar volgens hen minder groen is en de congestie aanzienlijk groter.Dat is nog slechter, omdat ze krapper zijn opgezet. Zoals in Leidsche Rijn bijvoorbeeld.Je hebt daar helemaal geen groen. Dan vind ik het hier veel beter.Opmerkelijk genoeg lijken veel respondenten Nieuwegein in eerste instantie een geheel van70 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

nieuwbouwwijken te vinden, maar bij doorvragen blijken al die buurtjes een bekende identiteitte hebben. Ook blijkt er consensus te bestaan in de ergernissen die klein zijn vergeleken met diein grote steden, maar wel gedeeld worden door veel mensen. Ook over geliefde oude en groeneplekken denken veel mensen hetzelfde. De zwakke identificatie met Nieuwegein als stad, en desterkere binding met Nieuwegein door de sociale contacten in de buurt en door het comfort, isiets wat de bewoners delen.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 71

72 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

5 ConclusiesNieuwe stedelijkheidGemeenten als Nieuwegein hebben het imago van rustige, suburbane randgemeenten waarinvoornamelijk middenklasse-gezinnen wonen en er niet zoveel op straat gebeurt. Maar intussenkondigen de veranderingen zich aan: langzaam krijgen de nieuwe steden eigenschappen van de‘oude’ steden: ze worden stedelijker.Bestuurders en ontwikkelaars hebben bij stedelijkheid vaak een schaalsprong voor ogen: eenhoog voorzieningniveau, dure bedrijfsruimte, hoge dichtheden en grote appartementsgebouwen.Het is echter de vraag of dat de vormen van stedelijkheid zijn die de bestaande structuuren veranderingen in Nieuwegein het beste omschrijven. Stedelijkheid kondigt zich inNieuwegein namelijk niet alleen aan in de vorm van schaalvergroting. Ten minste twee anderetypen veranderingen die in Nieuwegein gaande zijn kunnen als stedelijk worden getypeerd: dieop het niveau van de instroom en die op het niveau van de buurten.Verandering in de instroomWaar komen de bewoners vandaan? Op welke manier komen zij in Nieuwegein terecht? Kunnenze er goed rondkomen en vooruitkomen en hoe denken zij over Nieuwegein? De meerderheidvan de respondenten heeft een type herkomst en woongeschiedenis die al langer bekend is voorbuitenwijken en nieuwe steden. De instroom bestond aanvankelijk voor een groot deel uit gezinnenafkomstig uit Utrecht. Deze oorspronkelijke stedelingen hebben over het algemeen eenlagere opleiding. Ze zijn tevreden over Nieuwegein en willen vaak niet meer terug naar de stad,al houdt men daar een sterke gevoelsmatige band mee. Op deze manier zijn ook oorspronkelijkedorpelingen ingestroomd met vergelijkbare achtergronden.Kenmerkend voor de nieuwe stad is ook een categorie die minder herkenbaar is vanwege hunachtergrond: de buitenwijkers. Zij voelen zich goed thuis in het groenstedelijke woonmilieu vanNieuwegein. Deze categorie is gemiddeld opgeleid en heeft vaak enige omzwervingen gemaaktvanaf de plaats van herkomst. Daarnaast zijn de nieuwe stedelingen in Nieuwegein verschenen.Zij zijn in de grote stad gaan studeren en hebben daar vervolgens een band mee opgebouwddie zij liever niet verbreken. Ze staan enigszins ambivalent tegenover de nieuwe stad, die welcomfortabel is maar in sommige opzichten juist het tegenovergestelde representeert van deoude steden. Een vierde categorie, de suburbanisanten, wordt gekenmerkt door zowel een hogeRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 73

opleiding als een hoog inkomen die hun status verbindt aan luxueuze woningen in een groene,suburbane omgeving. Voor hen is het de vraag of Nieuwegein wel aan dat beeld voldoet.Een nieuwe categorie bestaat uit bewoners die zelf in Nieuwegein zijn opgegroeid: de tweedegeneratie. Hun motieven om in Nieuwegein te wonen passen in het plaatje van de nieuwe stad:comfort, rust en groen (het liefst een eengezinswoning), maar daarnaast speelt het opgebouwdesociale netwerk een belangrijke rol. Sommige kinderen van respondenten verhuizen naar plaatsenin de omgeving, zoals IJsselstein of Houten, en ook wel naar Utrecht. Kinderen die eenhogere opleiding volgen, bouwen waarschijnlijk een netwerk op dat zich wat verder uitstrekt dande nabije plaatsen die door veel jongeren worden genoemd. Misschien begint dat verschil aleerder dan de opleiding en is er een verband met de woongeschiedenis van de ouders.Naast de ‘overloop’ uit de steden, van mensen die als eerste in de groeikernen gingen wonen,kan er in de huidige situatie gesproken worden van een ‘nieuwe instroom’: de instroom vanimmigranten en alleenstaanden. Die ‘nieuwe instroom’ voldoet niet aan het stereotype beeld datmen van een buitenwijk verwacht. In hoeverre er, zoals bij de voorgaande typen, ook in dit gevalsprake is van een categorie met consistente leefstijlkenmerken is zeer de vraag.We interviewden verschillende alleenstaande moeders van zowel allochtone als autochtoneherkomst die met enig vallen en opstaan rondkomen, maar weinig perspectief hebben om maatschappelijkvooruit te komen. Deze huishoudens zijn desondanks geen multiproblem-gezinnenwaarbij ‘achter de voordeur’ moet worden gekomen, al hebben ze in de loop van de tijd wel hulpgekregen van familie, vrienden en professionals om moeilijke periode door te komen. Daarnaastspraken we verschillende allochtone gezinnen die een betere uitgangspositie en perspectiefhebben, zonder dat er evenwel op korte termijn sprake is van een 'zwarte middenklasse' methogere inkomens. We weten wel dat zowel in de koopwoningen als in de huurwoningen zicheen middenklasse vestigt.Voor een deel bestaat de nieuwe instroom uit huishoudens die we gewend zijn in de oude stedenaan te treffen, maar daar door de druk op de woningmarkt niet zomaar een plek kunnenvinden en zich ook niet geroepen voelen om koste wat kost in Utrecht te wonen. Echter, bij dezeinstroom moet niet alleen de oude stad voor ogen worden gehouden, want men komt lang nietallemaal via Utrecht in Nieuwegein terecht. Het is eerder een soort overloop-binnen-de-regio.De nieuwe instroom heeft veel gemeen met de categorie buitenwijkers, vanwege de oriëntatieop de regionale woningmarkt en de motivatie om in de nieuwe stad te wonen (maximaalwooncomfort voor minimale kosten), maar met het verschil dat het ook (maar niet alleen) ommensen gaat met een lager opleidingsniveau en maatschappelijke positie.Verandering in de buurtDe vier naoorlogse flats van het Nijpelsplantoen, in bezit van woningcorporatie Mitros, kenneneen geschiedenis van problematische bewoning, huurachterstanden, uitzettingen en meldingenvan overlast. De dynamiek in deze flats lijkt op die van delen van naoorlogse wijken alsOvervecht en Kanaleneiland in Utrecht.74 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

Tijdens de interviews kwam naast de hinder die gebruikelijk is in galerijflats, zoals geluidoverlastvan buren en druk spelende kinderen op de galerijen, ook naar voren dat zich incidenten voordoen,van het legen van emmers water van het balkon en de galerij tot en met diefstal uit deboxen. De respondenten geven aan dat dit in het verleden erger is geweest. Met de ervaringenin de naoorlogse wijken van de grote steden in het achterhoofd, is sinds een jaar of tien eengecoördineerde aanpak van het Nijpelsplantsoen op gang gekomen.Bovendien worden tegenwoordig alleen kleinere huishoudens toegelaten in het complex . Datde kleinere huishoudens onder het nieuwe toewijzingsbeleid niet altijd klein blijven, is de bewonersniet ontgaan, en het zijn ook niet allemaal onproblematische huishoudens, maar de bewonersstellen het op prijs dat er niet alleen grote gezinnen komen te wonen. Een ander belangrijkonderdeel van de aanpak bestaat uit het bijhouden van de stand van zaken in het complex, peradres. De instellingen kunnen op die manier samenwerken en beter huishoudens begeleiden.Daarnaast is er sprake van een actieve benadering in het schoonhouden van het complex, zowelin de flats zelf als de woonomgeving, en dat werkt goed, al geven respondenten aan dat zelfsdat niet altijd genoeg is.Gezien de verhalen die wij als onderzoeker over de flats te horen kregen, valt het bij naderonderzoek op hoe vriendelijk buren met elkaar omgaan. De contacten gaan vaak verder dangroeten. Er heerst een vorm van gezelligheid en er is sprake van soms vergaande burenhulp.Ondanks overlast blijft in het Nijpelsplantsoen een basisrelatie tussen bewoners bestaan.Wat in vergelijking met het door veel bewoners geschetste beeld opvalt, is dat de betrokkenprofessionals bij de aanpak er erg vanuit gaan dat er problemen zijn in het complex, en er vanovertuigd lijken te zijn dat die volledig moeten worden weggenomen. De vraag is of de ontwikkeldeintensieve aanpak niet gewoon onderdeel moet zijn van het beheer in een dergelijke flaten ook voor een langere periode nuttig kan blijven in plaats van naar de definitieve oplossingte streven. Huishoudens die in toekomst problemen krijgen kunnen dan ook profiteren van hetprofessionele netwerk.Het Nijpelsplantsoen is met zijn naoorlogse bouwvorm binnen Nieuwegein een uitzondering:zoals in zoveel nieuwe steden bestaat de gemeente in hoofdzaak uit woongebieden van eenvolgende generatie: de woonerfwijk. Het merendeel van de Nieuwegeinse wijken kan wordengetypeerd als rustige en groene buurten, zoals in de volgende paragraaf wordt toegelicht. Insommige buurten zijn echter veranderingen merkbaar. Deze buurten zijn wat betreft de bouwperiodeen stedenbouwkundige vorm een woonerfwijk, hoewel ze niet in alle opzichten aan hetstereotype beeld daarvan voldoen. Er is sprake van een zeer gemengde typologie van eengezinswoningen,maisonnettes en middelhoge flats met galerijen en woningen op de begane grond.De eengezinswoningen zijn in de meerderheid.De Rijtuigenbuurt is lang als rustige suburbane buurt met een tikje gezelligheid en burgerlijkheidbeschouwd, maar inmiddels aanzienlijk gemengder van samenstelling en karakter geworden.Sommigen bewoners vragen zich af of dat wel goed blijft gaan, al leert de ervaring van demeeste geïnterviewden dat de nieuwe bewoners over het algemeen rustige mensen zijn.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 75

Tijdens de interviews is speciaal gelet op concrete bronnen van overlast, maar de interviews inde Rijtuigenbuurt laten daar geen uniform beeld in zien. Lang niet alle respondenten noemenvergelijkbare vormen van overlast of typen incidenten, zoals dat in het Nijpelsplantsoen wèl hetgeval was. Genoemd zijn onder andere de aanwezigheid van drugsdealers, ter onderscheid vande jongeren die in de buurt rondhangen. Vooralsnog neemt de overlast van jongeren geen grotevormen aan, behalve op sommige verzamelplekken aan de randen van de een buurt (maar datkwamen we vooral tegen in de rustigere, ‘groene’ wijken). Ook (ex-)psychiatrische patiëntenkwamen ter sprake, maar ook daar is geen concrete overlast van. Overlast van zigeunerfamiliesis een ouder verschijnsel, en wordt ook in deze buurt gemeld. Geen van deze bronnen van overlastheeft de toon in de buurt gezet.Wat de bewoners echter wel opmerken is de slechte staat van het onderhoud en de toenamevan de rommel op straat. Pas nu komt naar voren dat de woonerven met hun groen vrij veelonderhoud vergen. Veel praktische zaken werden vroeger door de bewoners zelf ondernomen,maar daarin komt verandering, onder andere met de nieuwe instroom. De vergelijking met denaoorlogse wijken is snel gemaakt, ook daar begonnen de veranderingen zich op deze manieraan te kondigen, maar er zijn ook duidelijke verschillen, die hieronder worden toegelicht aan dehand van het begrip levenscyclus.Onze interviews geven aanwijzingen dat we problemen kunnen vermoeden onder de gezinnenvan de nieuwe instroom, maar zoals aangegeven wil dat niet zeggen dat het ook probleemgezinnenzijn, die een casemanager behoeven.Er is een geleidelijk veranderingsproces. In sommige straten verandert het echter sneller danin andere, zo konden we uit de interviews opmaken. We kregen niet het gevoel dat de professionalsdie fijnmazigheid in de gaten hebben. In vergelijking met de intensieve aanpak van hetNijpelsplantsoen valt op hoe weinig deze buurt wordt bezocht door professionals en beleidsmakersen hoe weinig bekend is over details van de buurt.Daarmee rijst de vraag of Nieuwegein deze veranderingen aankan en hoe met de nieuwe stedelijkheidhet best kan worden omgesprongen. Deze vraag lijkt tot dusverre onvoldoende te wordengesteld. Zonder goede onderbouwing wordt ervan uitgegaan dat de verstedelijkingsopgavevan Nieuwegein moet worden vertaald in een schaalsprong. De slaapstad moet een echte stadworden. Maar sluit dat aan bij de structuur van Nieuwegein en de bestaande kwaliteiten zoalsdie door bewoners worden ervaren?Ruimtelijke structuurDe eerste, oppervlakkige associatie met Nieuwegein voor bewoners is die van slaapstad, watmen ruimtelijk voor zich ziet als een uitgestrekt nieuwbouwgebied van eengezinswoningen ineen rustige, groene woonomgeving. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de manier waarop gesprokenwordt over de oude plaatsen Vreeswijk en Jutphaas, en groene plekken zoals park Oudegein ende Lekoevers. Het zijn de mooie plekken van Nieuwegein, maar tegelijkertijd zijn het de uitzonderingendie de regel bevestigen van het uitgestrekte nieuwbouwgebied.76 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

Toch verbinden bewoners aan dat beeld zelden een negatief oordeel, in tegendeel. Ze hebbeneen deel van hun sociaal netwerk in Nieuwegein en voelen zich er meestal goed thuis. Ze lijkenzich soms verbaal in te dekken of enigszins te generen voor het feit dat ze in een slaapstadwonen, maar eigenlijk vinden ze Nieuwegein heel prettig. Op het niveau van heel Nieuwegeinoverheerst tevredenheid, over de voorzieningen en over het comfort van de plek, en sociaalgezien ziet men ook niet veel problemen, al wordt een onderscheid gemaakt tussen verschillendesoorten plekken.Het uitgestrekte nieuwbouwgebied is bij nadere aanschouwing namelijk lang niet zo uniform alsmen doet voorkomen en juist daarin schuilt een van de bijzondere kwaliteiten van Nieuwegein:de aansprekende buurtjes. Bewoners appreciëren het gevoel om in een eigen, niet al te omvangrijkeruimtelijke eenheid te wonen en hebben er een tamelijk sterke band mee.Het effect van duidelijk afgescheiden buurtjes heeft te maken met enkele ruimtelijke voorwaarden.De buurten met een eigen signatuur ontstaan ten eerste door de manier waarop de infrastructuurvan Nieuwegein in elkaar zit. De snelwegen en de waterwegen vormen een duidelijkebegrenzing, terwijl de doorgaande wegen en de sneltram Nieuwegein in vlakken verdeelt. Tentweede zijn de buurten stedenbouwkundig van elkaar te onderscheiden, deels doordat ze telkensnet in een andere periode zijn ontworpen, maar ook doordat het schaalniveau van de individueleuitbreidingen relatief begrensd is gebleven. Ten derde hebben de woonerfwijken relatiefkleinschalige eigenschappen, wat tot uiting komt in de fijnmazige verspreiding van groen- enspeelvoorzieningen, en de situering van de woningen ten opzichte van elkaar zodat een ruimteoverblijft die een gevoel van collectiviteit geeft. Ten vierde moet hier zeker de aanwezigheid vande buurtwinkelcentra worden vermeld, die goed bereikbaar zijn voor langzaam verkeer; zodanigdat bewoners van Nieuwegein vaker op de fiets of te voet gaan dan bewoners van andere nieuwesteden zoals Almere of Alphen aan den Rijn. Overigens is het zeker niet alleen de ruimtelijkestructuur die het gevoel van buurtjes geeft. Het heeft ook te maken met de manier waaropbewoners met elkaar omgaan, maar over deze sociale structuur straks meer.Ruimtelijk hebben bewoners dus als eerste associatie de slaapstad, het uitgestrekte nieuwbouwgebied,maar daarbinnen situeren zij duidelijk van elkaar te onderscheiden buurtjes, waarin zezich thuis voelen. Deze eenvoudige werkelijkheid levert een belangrijke nuancering op als hetgaat om de nieuwe steden en het woonmilieu van de woonerfwijk. In de discussie over de toekomstervan wordt soms denigrerend over de structuur gesproken als gelijkend op bloemkool.De gedachte is dat je door de fijnmazigheid van de buurtjes verdwaalt en je in het geheel geenherkenbare identiteit kan ontwaren. De fijnmazigheid is lang niet altijd een probleem en zelfsde functionele uitwerking van de auto-, tram- en waterwegen heeft een gunstig effect in de vormvan het versterken van de herkenbare buurtjes.Dat neemt niet weg dat juist in de structuur van Nieuwegein als geheel ook enkele tekortkomingenliggen besloten die telkens naar voren komen in de gesprekken met bewoners. Tegenoverde aansprekende buurtjes staat het onaansprekende centrum, dat consequent door bewonersals te kil en te functioneel wordt omschreven. Ook in de aantrekkelijke groene en authentiekeRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 77

plekken van Nieuwegein ligt een probleem: men ziet ze niet als onderdeel van Nieuwegein. Eending is duidelijk: Nieuwegein heeft geen hart, en van de plannen voor het centrum heeft mengeen hoge verwachtingen.Sociale structuurOndanks de soms lacherige of verontschuldigende manier waarop de respondenten Nieuwegeinprijzen, gaat het toch om een serieuze waardering. Het is eerder het imago van de slaapstad dathen dwarszit dan de sociale situatie.Met enkele uitzonderingen genieten de meeste buurten van Nieuwegein een gunstige reputatie.De contacten zijn er niet zoals in een dorp, maar de omgeving is behalve groen en rustig ook insociaal opzicht aangenaam en vertrouwd. Dat komt onder andere terug in de sterke oriëntatieop de buurt, waarbij niet alleen het bezoek aan de buurtwinkels opvalt, maar ook kennis overde eigen buurt en, opmerkelijk genoeg, ook over de andere buurten van Nieuwegein. Mensenlijken elkaar redelijk te kennen zonder te veel van elkaar te willen. Wat betreft sociale cohesiehoeft men zich vooralsnog weinig zorgen te maken over Nieuwegein. Opmerkelijk genoeg geldtdat niet alleen voor de meer gunstig gereputeerde, groene buurten, maar ook voor de buurtendie het meest met verandering te maken hebben. Nieuwe groepen stromen in, er ontstaan meerproblemen in de woonomgeving, maar over het algemeen weten bewoners elkaar te vinden enop een aangename manier met elkaar om te gaan. Het lijkt er niet op dat er sprake is van eenconflict tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ bewoners. Dat heeft ook te maken met de levenscyclus vande woonerfwijk, waarover straks meer.Het beeld van Nieuwegein in al zijn facetten, waaronder het imago van slaapstad, de verscheidenheidvan buurten met grijze en groene wijken, het onaansprekende centrum, en de oudeen groene plekken rondom, komt vrijwel ongewijzigd aan de orde in de interviews en groepsgesprekken.Bewoners vertonen een verrassend grote overeenkomst in hun uitspraken, en datondanks verschillen in opleidingsniveau en plaats van herkomst. We vermoeden dat die overeenkomstigheiddeels terugvoert op de ruimtelijke structuur van Nieuwegein; dat met anderewoorden de buurten, het centrum en de oude plekken inderdaad die kwaliteiten hebben die debewoners er aan toekennen. Anderzijds lijkt de eensgezindheid ook voort te komen uit bekendheidmet de verhalen die men binnen Nieuwegein over Nieuwegein vertelt.Met de sociale cohesie valt het dus alleszins mee, zowel op het niveau van de buurten als datvan de stad als geheel. De sociale veranderingen op buurtniveau die hiervoor uitgebreid aan deorde zijn gekomen, laten zien dat de diversiteit van de bevolking in snel tempo groter wordt.Door de instroom van nieuwe groepen, maar ook door een toenemende diversiteit in levenswijzenen de (woon)wensen die daarbij horen. De belangrijkste vraag is hoe Nieuwegein inspeeltop die groeiende verscheidenheid aan levenswijzen. Een gebrek aan sociale cohesie is daarbijniet het grootste probleem. Er ligt een veel belangrijkere, culturele opgave: de vormgeving vanhet publieke domein van de stad als een plek waar verschillende groepen zich in herkennen,betekenis aan geven en waar een vorm van uitwisseling tussen groepen plaatsvindt.78 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

De sociale opgave ligt daarnaast niet zozeer in het samenleven als wel in het ondersteunenvan de ambities van mensen om vooruit te komen. 10 Dat geldt vooral voor die groepen die alsgevolg van een nieuwe ‘overloop’ naar Nieuwegein komen, maar ook voor hen die een volgendestap in hun wooncarrière willen maken. Nieuwegein moet zich veel meer als een stad van maatschappelijkekansen presenteren.De levenscyclus van de woonerfwijkAls het gaat over veranderingen in de woonerfwijk komt de vergelijking met de naoorlogsewijken al snel in gedachten. Wijken als Overschie en Kanaleneiland werden in de jaren negentigplotseling met aanzienlijke veranderingen geconfronteerd, vooral met de komst van een stedelijkeproblematiek die tot dan toe vooral beperkt was gebleven tot de vooroorlogse stad. Zijn nude woonerfwijken van de jaren zeventig en tachtig aan de beurt?Toen in de jaren negentig de naoorlogse wijken snel van samenstelling veranderden ging datdeels gepaard met onbegrip en vooroordelen ten opzichte van de nieuwkomers. Daar is deinstroom van nieuwkomers in de Rijtuigenbuurt te divers voor, zo lijkt het. We troffen tijdensde interviews weinig voorbeelden van ernstige vooroordelen. Uitspraken als ‘ze pikken onzewijk in’ hebben we niet op kunnen tekenen en worden evenmin door respondenten gehoord inde wijk.Een ander verschil met de naoorlogse wijken is gelegen in de jongeren (niet de dealers) die opstraat hangen of door de buurt trekken. De straatcultuur van jongeren die in sommige naoorlogsewijken zo berucht is, lijkt in de Nieuwegeinse woonbuurten niet sterk aanwezig.Dat de jongeren voor een groot deel bestaan uit autochtone jongeren, betekent niet dat zij geenoverlast veroorzaken. Vooralsnog neemt de overlast van jongeren geen grote vormen aan. Datgeldt ook voor andere vormen van overlast.Mogelijk heeft dat ook te maken met de directere verbinding tussen de woonomgeving en dewoning. Waar in de naoorlogse wijken de ruimte vaak losgekoppeld is van de voordeur, doorgalerijen en portieken, en die ruimte vaak een onbestemd karakter heeft (waar begint en eindigtde straat, de stoep, het gebruiksgroen en het kijkgroen), is de ruimte in de woonerven veeldirecter betrokken bij de woning en de bewoners. Het is ruimte met een sterk collectief karakter.Dat ook hier straat, stoep en groen door elkaar lopen, neemt niet weg dat de woonomgevingeen duidelijk en herkenbaar karakter heeft: dat van een woonerf, een eigen stukje straat. Hetis juist vanwege dat karakter, dat bewoners de rommel op straat en het gebrekkige onderhoudaan het groen zo opvalt.Toch kan dat ruimtelijke verschil in de woonomgeving lang niet alles verklaren. De historischeontwikkelingen wijzen op een duidelijk verschil in de levenscyclus van naoorlogse wijken enwoonerfwijken. In de jaren vijftig en zestig werd vooral in de grote steden verhoudingsgewijseen groot aandeel ruime sociale huurwoningen gebouwd als antwoord op de woningnood. Veelbewoners die er vanaf de beginjaren woonden, bleven op hetzelfde adres, terwijl in de jarenzeventig en tachtig weinig nieuwe gezinnen kozen voor de naoorlogse wijken – in die tijd wer-10 VROM-raad (2006) Stad en stijging.Sociale stijging als leidraad voor stedelijkevernieuwing. VROM-raad, Den HaagRust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 79

80 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoekden namelijk de groeikernen gebouwd. Een en ander betekende dat in de jaren tachtig de bevolkingvan de naoorlogse stadswijken voor het overgrote deel uit ouderen bestond wier kinderenuit huis waren. Juist in die tijd begonnen immigranten, die aanvankelijk in de goedkopere, kleinewoningen van de negentiende eeuwse ring terechtkwamen, zich meer en meer te vestigen in deruimere sociale huurwoningen van de naoorlogse wijken. Het ging daarbij onder meer om degrote, herenigde gezinnen uit Turkije en Marokko. Het contrast met de oudere generatie in dezewijken kon haast niet groter zijn. Terwijl veel autochtone gezinnen kozen voor de groeikernenen jonge hoger opgeleiden voor de oude stadswijken, kwamen de allochtone gezinnen vanwegede woningvoorraad meer en meer in de naoorlogse wijken terecht. In de tijd dat de naoorlogsewijken werden gebouwd, waren de huren hoger dan die in de stad. De woningen in een luxe enmodernistische vormgeving waren een teken van vooruitgang, maar vanaf de jaren zeventig isde reputatie en marktpositie gestaag gedaald.De woonerfwijken kennen vanaf het begin een veel groter aandeel aan koopwoningen en,belangrijker, een groter verloop. Bewoners zijn wat meer geneigd te verhuizen en onder denieuwkomers vinden we vanaf het begin, maar ook daarna veel jonge gezinnen. De bevolkingvan woonerfwijken, zeker ook die met een groter aandeel sociale woningbouw, is aanzienlijkdiverser van samenstelling in termen van leeftijd en gezin dan de naoorlogse wijken aan devooravond van de veranderingen. Bovendien is ook de instroom sterker gemengd, zowel watbetreft het huishouden als de plaats van herkomst, en daarbinnen bovendien wat betreft opleidingen inkomen. Sinds de tijd dat de gezinnen in de naoorlogse wijken kwamen wonen, zijnheel wat mensen maatschappelijk vooruitgekomen. Hoe het zich precies zal ontwikkelen is eenvraag voor de toekomst; op dit moment is de situatie van de woonerfwijken zeker niet te vergelijkenmet die van de naoorlogse wijken.Een opvallende kwaliteit van de woonerfwijk in de groeikern komt naar voren als we deze vergelijkenmet de uitbreidingen van de volgende generatie: de Vinexwijken, in het bijzonder die bij degrote steden, zoals Leidsche Rijn, Ypenburg of IJburg. Behalve dat respondenten uit Nieuwegeinwijzen op het ruimere en groenere karakter van hun wijken, lijkt in de jongste uitbreidingennabij de steden het contrast tussen koop en huur groter te zijn dan in de groeikernen. In zekerezin kan het bijna opmerkelijk worden genoemd dat gemeenten als Nieuwegein, met hun grotevoorraad sociale huurwoningen, in de beeldvorming bekend staan als een eenduidig middenklassewoonmilieu,een slaapstad waarin iedereen min of meer hetzelfde gezinsleven leidt. Heteffect is in vele nieuwe steden opgetreden, zoals ook blijkt uit onze onderzoeken in Hoofddorp,Almere en Alphen aan den Rijn.Dit voorbeeld maakt echter nogmaals duidelijk dat de instroom in de sociale huurwoningenvan de nieuwe steden, zoals Nieuwegein, geleidelijk aan het veranderen is. Gezien de geregionaliseerdewoningmarkt zal deze instroom sociaaldemografisch en sociaaleconomisch niet veelverschillen van die in de Vinexwijken. Buurten in Nieuwegein die naar verhouding meer socialehuurwoningen bevatten en ruimtelijk bovendien als minder groen worden ervaren, krijgen temaken met een instroom van onder andere immigranten en alleenstaanden met diverse maat-

schappelijke posities; een instroom die afwijkt van de ‘overloop’ van oorspronkelijke stedelingenuit Utrecht in de jaren zeventig en tachtig.Dat maakt duidelijk dat een strategie van schaalvergroting en verdichting juist in de wijkenmet een groter aandeel sociale huurwoningen wellicht averechts zal werken: het unificerendekenmerk van de woonerfwijken is juist de groene, ruime woonomgeving, en zodra de wijkenmet meer sociale huurwoningen van het dat beeld gaan afwijken worden ze van de rest van destad onderscheiden, als een getroubleerde wijk, zoals dat met vernieuwing van de naoorlogsewijken in zekere zin aan de gang is. Toch zal de neiging bestaan om juist in de kwetsbare delenvan Nieuwegein extra woningbouw te realiseren. In de succesvolle buurten zal niet snel ruimtebeschikbaar komen.Nieuwegein is bedeeld met een naar verhouding net wat groter aandeel sociale huurwoningendan Houten en IJsselstein, plaatsen die bovendien beschikken over een stadshart met een beterereputatie, passend bij de kleinschaligheid van de gemeenten. Bewoners van Nieuwegein zienMaarssenbroek daarentegen weer als vergelijkbaar met Nieuwegein en die overeenkomst wordtniet positief beoordeeld. Wat betreft de positie in de regio is Nieuwegein mogelijk kwetsbaarderdan andere nieuwe steden, zowel vanwege de relatief grote voorraad sociale huurwoningen alshet ontbreken van een herkenbaar oud of kleinschalig stadshart.Uit deze beschouwing over de levenscyclus komt het terugdringen van sociale huur niet noodzakelijkals enig juiste oplossing naar voren. Zeker in de meer groene wijken is verkoop vancorporatiewoningen niet persé nodig; lang niet alle woonerfwijken krijgen in dezelfde mate temaken met veranderingen. Bovendien is het mogelijk nastrevenswaardig te verhinderen datstraks de sociale huurwoningen in Nieuwegein in hun geheel een lage-klasse uitstraling krijgen,daar waar nu een gemengde, gedemocratiseerde nieuwe stad het beeld bepaalt.De strategie die in de naoorlogse wijken van de grote steden wordt toegepast, komt voor eendeel neer op verdichting en verkoop van sociale huurwoningen (soms via de weg van sloop/nieuwbouw). Het is de vraag of dat ook de juiste oplossing is voor de woonerfwijken, met hunmeer gevarieerde levenscyclus en meer constante kwaliteit als woonmilieu. De bovenstaandeconstateringen komen op het volgende neer: wees voorzichtig met het toevoegen van woningenaan wijken met naar verhouding meer sociale huurwoningen en een compacte bebouwing (nietverdichten in de ‘grijze’ buurten). En wees voorzichtig met het te koop aanbieden van de socialevoorraad in de wijken met een hoger aandeel koopwoningen en een ruimere stedenbouwkundigeopzet (niet verkopen in de ‘groene’ wijken). Op die manier kan verhinderd worden datcompacte buurten ‘grijzer’ worden en ruimere buurten ‘groener’.Belangrijk is ook dat het in de nieuwe steden niet alleen gaat om volkshuisvestingsstrategie,maar ook om subtiele ruimtelijke verbeteringen die op termijn kunnen worden uitgevoerd. Dekwaliteit van de woongebieden is dermate hoog dat grootschalige stedelijke vernieuwing nietaan de orde is, ook niet op langere termijn.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 81

11 De aanpak van de woonerven in Emmenkan als voorbeeld dienen, met name project‘shared space’. Zie: Woonerfgoed. Angelslo,Emmerhout en Bargeres: woonerven alslevende cultuur, uitgave gemeente Emmen,2007Het collectieve domeinDe binding met de buurt is sterk. Dat is niet direct een binding met de mensen die er wonen,wel een binding met een plek. Men voelt zich er prettig, kent er de weg en waardeert de manierwaarop mensen met elkaar omgaan. Bij die plek horen ook het buurtwinkelcentrum, de parkjesen de scholen. De buurt is kortom nog steeds een vertrouwde omgeving. De meeste nieuwkomersvoegen zich daar vanzelfsprekend in. De risico’s liggen in de enkelingen die dat nietdoen en zich aan de onuitgesproken regels niets gelegen laten liggen. De veranderingen dieoptreden in de samenstelling van de bevolking vallen samen met een zichtbare verouderingvan de woonomgeving. Die wordt hier en daar sleets en vraagt om een opknapbeurt. Daar ligteen kans om samen met de oude en nieuwe bewoners er weer een tiptop buurtje van te maken.Zorgvuldig en liefdevol beheer kan eraan bijdragen dat de gegroeide omgangsvormen ookworden gecontinueerd. In bepaalde gevallen kunnen nieuwe vormen van zelfbeheer en privaateigendom van de directe woonomgeving, een grotere betrokkenheid en een hogere kwaliteitbewerkstelligen. Dat kan door een nieuwe vorm van collectiviteit, waarin de bewoners gezamenlijkde verantwoordelijkheid voor de woonomgeving dragen, maar ook door het opdelenen uitgeven van het woonerf aan bewoners in de vorm van privé-tuinen. Verkoop van woningenaan bewoners dient gepaard te gaan met een grotere vrijheid voor aan- en verbouwingen.De levenscyclus van de woonerfwijk is anders dan die van de naoorlogse wijk. Daar zag je hetcontrast tussen de wederopbouwgeneratie en de nieuwe immigranten. Dit ondanks de vergrijzingdie nu gaande is, vooral in buurten met veel koopwoningen. De vraag is hoe dat uitwerktin de relatieve beslotenheid van de buurtjes.De ‘grijze’ woonerfwijken mogen niet op hun beloop worden gelaten. Wat dat betreft is hetopvallend dat weinig lering wordt getrokken uit de toch succesvolle ingrepen in de flats. Wemoeten twee dingen goed uit elkaar houden: opruimen en probleemhuishoudens (niet allesis leefbaarheid of sociale cohesie). Als de zaken op orde zijn, komt aandacht voor de derdelijn: participatie en betrokkenheid. Op den duur zullen op sommige plekken gerichte stedelijkevernieuwingsingrepen nodig zijn, waarbij eerder enige verdunning, dan verdichting aan de ordeis, ook al is dat laatste misschien verleidelijk. De openbare ruimte vraagt om een upgrading,maar met respect voor de lokale (bijvoorbeeld meanderende) karakteristiek van het wijkje; nietvanuit de veronderstelling dat de bloemkoolwijk niet deugt. Daarbij moet veel aandacht uitgaannaar het samenspel van verschillende verkeerssoorten, zoals dat in het principe van het woonerfzit, maar meestal niet meer goed werkt. 11 Het behouden en versterken van de buurtcentrazou voor de aantrekkelijkheid van buurten en de omgang van de bewoners wel eens essentieelkunnen zijn.Voor de ‘groene’ woonerfwijken geldt, dat die sterk staan zonder veel inmenging van gemeenteof corporaties, en wat betreft de ervaring van wooncomfort niet onderdoen voor nieuwere uitbreidingen.Op den duur is opruimen ook hier harder nodig, schatten we in.82 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

Het publieke domeinEr ligt momenteel een grote nadruk op de vernieuwing van het centrum. We hebben gezien datniet iedereen daar een groot vertrouwen in heeft. Aan de plannen kan nu niet veel veranderen.Hopelijk is het effect vergelijkbaar met Almere. De vraag is alleen waar mensen uiteindelijk hetmeest aan hechten. In Nieuwegein is het buurtleven (ook) belangrijker dan het streven ompersé een stad te moeten worden.Belangrijker is echter dat voor de meeste bewoners niet het centrum, maar de grote groeneplekken, de oevers van de Lek en de kanalen (en – merkwaardigerwijze ook de geluidswalvan de A2), de oude dorpen, boerderijen, buitenplaatsen en forten het publieke domein vanNieuwegein vormen. Hier manifesteert zich de nieuwe stad met een grotere verscheidenheidvan de bevolking wat ook tot uitdrukking komt in een diversificatie van de voorzieningen. Deauthentieke plekken, Vreeswijk, Jutphaas, Oudegein en de groene randen van de wijk hebbeneen niet te onderschatten betekenis voor Nieuwegein. In de ordening van Nieuwegein, hoegunstig ook voor het effect van buurtjes met een eigen identiteit, hebben die oorspronkelijkeen mooie plekken geen centrale plek gekregen. Ze doen zich eerder voor als obstakels op detekentafel. De vraag is dan, hoe die plekken enigszins door te laten vloeien in het weefsel vanNieuwegein.Veel meer aandacht zou moeten uitgaan naar de uitbouw van deze grote groene structuren, alsdrager van de suburbane stedelijkheid. Nieuwe regionale voorzieningen kunnen als ondersteuninghiervan een plaats krijgen. De Lek- en kanaaloevers kunnen veel beter worden gebruikt.De hier voorgestelde vernieuwingsstrategie is een andere dan het bevechten van het imago vande slaapstad, waar in veel nieuwe steden de aandacht naar uit gaat, of het herstellen van de‘fouten’ van de tijd van de groeikern en het woonerf. Het gaat niet om algemene oplossingenvoor woonerven en groeikernen, als een soort generiek anti-bloemkoolbeleid. Het gaat ook nietom een ad hoc beleid voor het herstellen van haarscheurtjes, waarbij renovatie of vernieuwingplaatsvindt op basis van het aflopen van de exploitatie van een complex. Het gaat om het specifiekkijken naar de kwaliteiten van een buurt, met respect voor wat er destijds is aangelegd;om buurten en straatjes, om het verbeteren van grijze plekken en het benutten van de oude engroene plekken.Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek 83

84 Rust en onrust in Nieuwegein – Verslag van een onderzoek

COLOFONOnderzoek in opdracht van Mitros NieuwegeinOnderzoek en tekst Stefan Metaal, Iris van HuisArnold Reijndorps – Universiteit van Amsterdam;Han Lammers LeerstoelOntwerp CARTA grafisch ontwerpers, UtrechtFotografie Theo Scholten – DriejuniDruk Stolwijkgrafax© Mitros, maart 2008

Mitros is in haar tienjarige bestaan uitgegroeid tot een toonaangevendeen ambitieuze woningcorporatie. Waardevol Wonen ishet devies. Met waarde voor de bewoners, voor de stad, voor hetvastgoed. Mitros wil dat mensen een stapje kunnen stijgen op dewoonladder en dus op de maatschappelijke ladder. Die stapjes wilMitros faciliteren.Met meer dan dertigduizend woningen in Utrecht en Nieuwegeinis Mitros een speler van betekenis, die haar invloed wil inzettenvoor Nieuwegein. Ter gelegenheid van Mitros’ tienjarig jubileum in2008 voerden onderzoekers van de Han Lammers Leerstoel van deUniversiteit van Amsterdam een onderzoek uit naar het wonen enleven in Nieuwegein en hoe bewoners dat ervaren. Het resultaat iseen verrassend en boeiend verslag, waaruit blijkt dat de sociale cohesiebinnen wijken veel sterker is dan voorheen werd aangenomen.