Feiten om te delen - Considerati

Feiten om te delenDigitale contentdistributie in Nederlandmr. dr. Bart W. Schermermr. drs. Martine WubbenMei 2011ConsideratiPostbus 769491070 KE Amsterdamwww.considerati.com

INHOUDSOPGAVEInhoudsopgaveINLEIDING 91.1 Probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91.2 Vraagstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91.3 Doelstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101.4 Methodologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101.5 Scope . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111.6 Gebruikte terminologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111.7 Overzicht onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 DE MARKT VOOR ENTERTAINMENT PRODUCTEN IN NEDERLAND 152.1 Omvang en belang creatieve sector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152.1.1 Internationale en Europese modellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152.1.2 Nederlandse rekenmodellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162.2 Omzet entertainmentindustrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182.2.1 Audio (muziek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182.2.2 Film en video . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202.2.3 Games . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212.2.4 Ebooks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212.3 Relevante markt- en omgevingsfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212.3.1 Demografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212.3.2 Toegang tot internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222.3.3 Digitale vaardigheden en ‘e-readiness’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222.3.4 Beschikbare afspeelapparaten (schermen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222.3.5 Betaalmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232.3.6 Wet & regelgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242.4 Nederland in internationaal perspectief: omgevingsfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252.4.1 Demografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252.4.2 Internettoegang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252.4.3 Beschikbaarheid schermen en devices . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252.4.4 Betaalmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252.4.5 Wet- en regelgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252.5 Nederland in internationaal perspectief: content consumptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262.5.1 Muziek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262.5.2 Film en video . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262.5.3 Games . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262.6 Tussenconclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 DE MARKT VOOR LEGAAL AANBOD VAN DIGITALE CONTENT 293.1 De muzieksector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293.1.1 Omvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293.1.2 Relevante actoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293.1.3 Digitale business- en distributiemodellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303.1.4 Muziek via de ISP? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313.2 De film en videosector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313.2.1 Omvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313.2.2 Relevante actoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313.2.3 Digitale business- en distributiemodellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND3.3 De gamessector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333.3.1 Omvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333.3.2 Relevante actoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333.3.3 Digitale business- en distributiemodellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343.4 De boekensector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353.4.1 Omvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353.4.2 Relevante actoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353.4.3 Digitale business- en distributiemodellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353.5 Ontwikkelingen in digitale content distributie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363.5.1 App stores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363.5.2 Net appliances . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363.6 Tussenconclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364 DE MARKT VOOR ILLEGAAL AANBOD VAN DIGITALE CONTENT 394.1 Omvang illegale digitale distributie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394.1.1 Aantal consumenten dat downloadt uit illegale bron in Nederland . . . . . . . . . . . . . . 394.1.2 Demografie van de downloader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394.1.3 Omvang illegaal aangeboden content . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404.2 Populaire distributie modellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414.2.1 P2P netwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414.2.2 Usenet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424.2.3 Cyberlockers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424.2.4 Streamingsites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434.3 Verdienmodellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434.3.1 Betaalsites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434.3.2 Advertentie inkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434.3.3 Verkoop gerelateerde diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444.4 Betrokken partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444.4.1 The Scene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444.4.2 P2p aanbieders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464.4.3 Hosting providers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464.4.4 Adverteerders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464.4.5 Payment service providers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464.4.6 Overige ‘dienstverleners’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464.5 Motieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474.6 Tussenconclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475 CONSUMENTENGEDRAG BIJ ILLEGALE CONTENT CONSUMPTIE 515.1 Redenen voor consumenten om te downloaden uit illegale bron voor consumenten 515.1.1 Transactie nut (gratis aanbod) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525.1.2 Het niet kunnen vinden van content in het legale kanaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525.1.3 Ontdekken en proberen (sampling) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525.1.4 Ontbreken beperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535.1.5 Sociaal nut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535.1.6 Overig nut illegaal kopie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535.2 Redenen voor consumenten om niet te downloaden uit illegale bron . . . . . . . . . . . . . 535.2.1 Morele kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535.2.2 Juridische kosten (sanctiedreiging) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545.2.3 Technische kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555.2.4 Zoek kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555.3 Verschuiving in gedrag consumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555.4 Tussenconclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND11 APPENDIX I: EMPIRISCHE STUDIES NAAR DE INVLOED VANDOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRON OP DE LEGALE VERKOPEN 12011.1 Muziek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12011.2 Films . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12212 APPENDIX II: HANDHAVING VAN HET AUTEURSRECHT 12312.1 Voorlichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12312.2 Handhaving auteursrecht in Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12412.2.1 Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12412.2.2 Duitsland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12412.2.3 Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12512.2.4 Verenigd Koninkrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12512.3 Aanpak uploaders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12512.4 Aanpak downloaders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12612.4.1 Verbod op downloaden uit illegale bron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12712.4.2 Graduated response . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12812.5 Technische maatregelen tegen het downloaden uit illegale bron . . . . . . . . . . . . . . . . 13012.5.1 Digital rights management . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13012.5.2 Filtering en blokkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13112.5.3 Domain grabbing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13212.6 Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13313 APPENDIX III: LEGALE DISTRIBUTIEPLATFORMS DIGITALE CONTENT 13613.1 Muziek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13613.2 Film en Video . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13613.3 Games . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13614 APPENDIX IV: OVER DEZE STUDIE 1376

1 InleidingDigitalisering en de opkomst van het internet hebbende markt voor de distributie en consumptie vanentertainmentproducten ingrijpend veranderd. Enerzijdsbiedt digitale distributie via het internet kansenvoor de creatieve sector in het algemeen en de entertainmentindustriein het bijzonder, maar anderzijdsvormt het illegaal aanbieden van auteursrechtelijkbeschermde werken een potentiële bedreiging voorde entertainment industrie.Markt, politiek en maatschappij worstelen al jarenmet het vinden van een nieuw evenwicht voor hetauteursrecht in het digitale tijdperk. Met name deproblematiek rondom het downloaden uit illegalebron vormt een niet aflatende bron van discussie.Het ‘downloaddebat’ is complex en door de uiteenlopendebelangen van betrokkenen sterk gepolariseerd.De ingewikkelde wetgeving, relaties tussen de verschillendebetrokken partijen, technologische ontwikkelingenen economische aspecten maken discussiesover het auteursrecht en (illegale) digitale distributieniet eenvoudig. Mede hierdoor lopen in discussiesover legale en illegale contentdistributie feit, fictie enemotie nog wel eens door elkaar heen. Het recentelijkgepresenteerde speerpuntenbeleid auteursrecht vanhet Nederlandse kabinet, waarin onder andere wordtvoorgesteld om de thuiskopie-exceptie voor het downloadenuit illegale bron op te heffen, heeft de gemoederennog verder verhit. 1Hoewel er talloze studies zijn verricht die meer lichtwerpen op de complexe vraagstukken die spelen bijlegale en illegale contentdistributie ontbreekt in hetdownloaddebat een goed overzicht. Doel van dezestudie is het bijeen brengen en in onderlinge samenhangbespreken van het bestaande onderzoek ophet gebied van legale en illegale contentdistributie.Hiermee hopen wij marktpartijen, beleidsmakers,politici en andere geïnteresseerden meer inzichtgeven in de complexe vraagstukken die spelen bij digitalecontentdistributie en aldus bij te dragen aan eenhelderder en constructiever discussie.1.1 PROBLEEMSTELLINGDe probleemstelling voor het feitenonderzoek kanaldus worden geformuleerd:Wat is de huidige stand van zaken met betrekkingtot het legale en illegale online aanbod vanauteursrechtelijk beschermde werken en deconsumptie daarvan in Nederland?1.2 VRAAGSTELLINGOm de probleemstelling op te lossen zullen wij devolgende onderzoeksvragen beantwoorden:1) Wat is de omvang van de entertainmentindustrie enwat is de bijdrage van deze sector aan de(Nederlandse) economie?2) Hoe zien de markten voor digitale contentdistributie(legaal en illegaal) eruit?3) Wat zijn bestaande businessmodellen voor digitalecontentdistributie, welke modellen zijn in ontwikkeling?4) Wat motiveert de consument om te downloaden uitillegale bron?5) Hoe groot is de schade voor de entertainmentindustrieals gevolg van het downloaden uit illegalebron?6) Wat zijn de maatschappelijke kosten en baten vanhet downloaden uit illegale bron?1Ministerie van Veiligheid en Justitie, Speerpuntenbrief auteursrecht 20©20, 11 april 2011.9

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND1.3 DOELSTELLINGDoel van dit onderzoek is het vergroten van het inzichtin de markt voor het legaal en illegaal onlineaanbod van auteursrechtelijk beschermde werken ende consumptie daarvan in Nederland.Om deze doelstelling te realiseren zullen in dit rapportde markten voor legaal en illegaal aangeboden (digitale)content, de daarbinnen gehanteerde businessmodellen,de betrokken actoren, juridische aspectenen nieuwe ontwikkelingen worden verkend. Naast eenalgemene beschrijving van de omvang, inrichting enordening van de legale en illegale markt besteden wijspecifiek aandacht aan het vraagstuk van het downloadenuit illegale bron. Hierbij wordt onder anderegekeken naar de houding van consumenten tenopzichte van het downloaden uit illegale bron en deschade alsmede de maatschappelijke kosten en batendie het downloaden uit illegale bron mogelijk oplevert.Dit overzicht is gebaseerd op een brede (internationale)literatuurstudie.Dit rapport pretendeert niet een definitief antwoordte kunnen geven op de vraag wat de economische enmaatschappelijke effecten van het downloaden uit illegalebron in Nederland zijn. Veeleer is het doel om alhet bestaande onderzoek op het gebied van digitalecontentdistributie en het vraagstuk van het downloadenuit illegale bron bij elkaar te brengen opdat een‘gemeenschappelijke feitenbasis’ kan worden gecreëerd.Aan de hand van deze ‘nullijn’ kan dan verder wordengediscussieerd over de ontwikkeling van de markt voordigitale content, de invloed die het downloaden uit illegalebron heeft op de creatieve industrie en de bredereinvloed daarvan op onze maatschappij en economie.De auteurs benadrukken dat zij in dit rapport en dedaarbij behorende appendici een neutraal overzichtwensen te bieden en geen aanbevelingen doen omtrenthet auteursrechtenbeleid of de handhaving van hetauteursrecht in Nederland.1.4 METHODOLOGIEDe voor dit onderzoek gehanteerde methodologie iskwalitatief van aard. Op basis van een internationaalliteratuuronderzoek wordt een overzicht gegeven vande stand van zaken rondom legale en illegale contentdistributie.Bij de selectie van de literatuur is in principe 2007 alsondergrens gehanteerd. Echter, in de discussie rondomde kosten en baten van (illegale) contentdistributiewordt regelmatig verwezen naar een aantal ouderestudies uit de periode 2001-2007. Een aantal van dezestudies is daarom ook opgenomen in het onderzoek.Onderzoeken en cijfers zijn gezocht bij de diverse nationaleen internationale onderzoeksbureaus, organisatiesuit de creatieve industrie en hun vertegenwoordigers(onder andere NVPI, IFPI en MPA), maatschappelijkeorganisaties en belangenorganisaties, de nationaleoverheid en de Europese Commissie.Voor de selectie van het academische onderzoek naarde economische en maatschappelijke effecten vanhet downloaden uit illegale bron is gezocht in de ISIWeb of Science database, de SSRN (Social SciencesResearch Network) database en de Citeulike database.Gebruikte zoektermen waren: copyright, file sharing,piracy en combinaties daarvan. Om de zoekresultatenverder uit te breiden en te verfijnen zijn ook ondersteunendezoektermen gebruikt zoals: impact, p2p,sales, effect(s), digital, download, benefit, loss, damage eneconomy.Verder is gebruik gemaakt van de literatuurlijsten vandiverse onderzoeken voor de selectie van studies enmateriaal. Ten slotte is een open oproep gedaan om relevantonderzoek te sturen aan het onderzoeksteam. 2Uiteindelijk zijn een kleine 200 studies verzameld diedirect of indirect zien op de economische aspecten vanlegale en illegale digitale contentdistributie. Daarnaastzijn een aantal meer algemene onderzoeken geselec-2Deze oproep is verstuurd als persbericht op 15 december 2010. Zie: http://www.considerati.com/blog/blog-post/2010/12/15/consideratilegt-de-feiten-op-tafel-in-downloaddebat.html(geraadpleegd 12 maart 2011).10

1 INLEIDINGteerd om een bredere context te kunnen geven. Hetbetreft statistieken aangaande internetgebruik, breedbandpenetratie,demografische gegevens, omzetcijfersvan de creatieve industrie enzovoorts. Studies die na21 maart 2011 zijn verschenen zijn niet meer meegenomenin het onderzoek.Een aantal onderzoeken kent verschillende publicatiedata. Veelal gaat het om working papers die pas in eenlater stadium zijn geaccepteerd in wetenschappelijketijdschriften, pre-print versies, of updates van oudereonderzoeken. Bij het dateren van de onderzoekenhebben wij de meeste recente publicatiedatum van eenonderzoek gehanteerd.1.5 SCOPEDit onderzoek richt zich op de digitale distributie vanauteursrechtelijk beschermde werken in Nederland.Meer specifiek richt dit onderzoek zich op de economischeen maatschappelijke effecten van het downloadenuit illegale bron. Hierbij kijken we naar de productendie worden voortgebracht door de creatieve sector,meer in het bijzonder de entertainmentindustrie.De creatieve sector kan ruwweg worden ingedeeld indrie delen:1) zakelijke creatieve dienstverlening,2) de markt voor media en entertainment, en3) de kunsten. 3Het onderzoek beperkt zich tot de markt voor mediaen entertainment in Nederland. Meer specifiek kijkenwe naar de markt voor ‘reproduceerbare content’. Defocus ligt hierbij op de productgroepen die onlineworden aangeboden: muziek, video (films, series),interactieve software (games) en ebooks.Voor deze productgroepen is gekeken hoe grootde (legale) markt is in Nederland, welke modellener zijn voor de verspreiding en de consumptie vandeze content (zowel legaal als illegaal) en hoe hetillegaal aanbod van auteursrechtelijk beschermdewerken de markt voor het legale aanbod beïnvloedt.Gegeven de snelle marktontwikkelingen zal ookgekeken worden naar de veranderingen in het digitalecontent landschap. Hierbij wordt specifiek ingegaanop veranderende consumptiepatronen, nieuwedistributie- en verdienmodellen en technologischeontwikkelingen.1.6 GEBRUIKTE TERMINOLOGIEVeel van de verwarring in het downloaddebat vloeitvoort uit het feit dat in de diverse onderzoeken waaropde verschillende belanghebbenden zich beroepenuiteenlopende termen worden gehanteerd. Dit leidter nogal eens toe dat appels met peren worden vergeleken.Om verwarring te voorkomen is het daaromverstandig om onze keuze voor bepaalde termen naderuit te leggen.Wanneer wij spreken over ‘content’, ‘werken’ en ‘entertainmentproducten’dan doelen wij, tenzij andersvermeld, op muziek, films, video’s, games en ebooksdie als zelfstandig, afgebakend en reproduceerbaarproduct worden aangeboden. Deze producten kunnenzowel op een fysieke drager digitaal worden aangebodenals volledig digitaal. Wan neer wij het hebbenover digitale contentdistributie dan hebben wij hetover het aanbod van content via het digitale kanaal,meer specifiek via het internet.Waar wij in dit rapport spreken van ‘downloaden’ danbedoelen wij het downloaden van content via internet.Daar waar wij spreken van het ‘downloaden uit illegalebron’ bedoelen wij het downloaden van auteursrechtelijkbeschermde werken uit (veelal evident) illegalebron, zonder toestemming van de maker c.q. rechthebbende.Wij spreken niet van ‘illegaal downloaden’omdat naar Nederlands recht het downloaden uitillegale bron veelal binnen de grenzen van de thuiskopie-regelingvalt. Echter, nu het zonder toestemmingvan de maker c.q. recht hebbende uploaden (openbaarmaken) van auteursrechtelijke beschermde werkennaar Nederlands recht een inbreuk op het auteursrechtis, zullen wij in dit kader spreken van ‘illegaal aanbod’.3Kamerbrief Cultuur en Economie 2009 (De Waarde van Creatie).11

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDDaar waar het gaat om personen of organisatie die stelselmatiginbreuk maken op het auteursrecht, sprekenwij van ‘grootschalige inbreukmakers’ of ‘illegaleverspreiders’. 4Daar waar wij spreken van auteursrechtelijkbeschermde werken, doelen wij (tenzij anders aangegeven)op content of producten van de entertainmentindustrie.Ook werken die onder bijvoorbeeldeen Creative Commons licentie of als open source of‘publiek domein’ worden aangeboden, zijn natuurlijkauteursrechtelijk beschermd. Dit rapport laat dergelijkewerken buiten beschouwing.Overigens wordt in de literatuur over het algemeende term ‘file sharing’ gehanteerd als wordt gedoeldop het downloaden van auteursrechtelijk beschermdewerken uit illegale bron. Hierbij gaat het dan primairom uploaden en downloaden van bestandenvia peer-to-peer (p2p) netwerken. In plaats van determ ‘file sharing’ gebruiken wij in dit onderzoekprimair de aanduiding ‘downloaden uit illegale bron’.Dit om ook het downloaden van bestanden via anderekanalendan de p2p-netwerken in de discussie tekunnen betrekken. Daar waar binnen de onderzoekenspecifiek is gekeken naar het uploaden en downloadenvan auteursrechtelijk beschermde werken viap2p-netwerken zullen wij echter de term file sharinghandhaven.De auteurs zijn zich bewust van het feit dat het legale enillegale aanbod constant verandert. Zo is het streamenvan content als distributiemodel momenteel aan eensterke opmars bezig. Richting de toekomst moeten wijer dus rekening mee houden dat wij eerder moetenspreken van ‘content gebruik uit legale en illegale bron’dan van ‘downloaden uit legale en illegale bron’. Nu hetovergrote merendeel van het huidige onderzoek zichtoespitst op het downloaden uit legale en illegale bronzullen wij in dit rapport ook deze focus houden.1.7 OVERZICHT ONDERZOEKDit rapport is als volgt opgebouwd:HOOFDSTUK 2 biedt een overzicht van de omvangvan de markt voor (reproduceerbare) entertainmentproducten in Nederland (muziek, video, games,ebooks) en het economisch belang van de sector diedeze producten voortbrengt. In dit hoofdstuk wordtverder gekeken naar de specifieke context van deNederlandse markt (demografie, betaalmiddelen, juridischklimaat enzovoorts).HOOFDSTUK 3 geeft een overzicht van de markt voordigitale content distributie, met een focus op Nederland.Voor de verschillende productgroepen bepalen wewat de belangrijkste verdien- en distributiemodellenzijn en welke actoren in de markt kunnen wordenonderscheiden. In dit hoofdstuk wordt ten slotteaandacht besteed aan de veranderende consumptiepatronenals gevolg van technologische innovaties ennieuwe businessmodellen.HOOFDSTUK 4 geeft een overzicht van de markt voorillegaal aangeboden content. Ook in dit hoofdstukkijken we naar de belangrijkste verdien- en distributiemodellenen bespreken we welke actoren in de marktkunnen worden onderscheiden.HOOFDSTUK 5 analyseert wat consumenten motiveertom te downloaden uit illegale bron. Wij zetten de voornaamsteelementen in de kosten-baten analyse van deconsument op een rij en bekijken hoe het gedrag vande consumenten aan het veranderen is als gevolg vannieuwe ontwikkelingen.HOOFDSTUK 6 verkent de verschillende aspecten vande vraag wat de economische en maatschappelijkeinvloed is van het illegaal uploaden en het downloadenuit illegale bron in Nederland. Dit hoofdstuk vormt deopmaat voor hoofdstuk 7 en hoofdstuk 8.4In de Engelstalige literatuur is ‘piracy’ de gangbare term voor het zonder toestemming van de maker cq. rechthebbende uploaden endownloaden van auteursrechtelijk beschermde werken. Ook in Nederland wordt in de volksmond wel de term ‘piraten’ gebezigd. Met het oogop de neutraliteit van dit rapport zullen wij deze term in het kader van het uploaden en het downloaden uit illegale bron slechts hanteren opdie plaatsen waar de bronnen speciek spreken over ‘piraterij’.12

1 INLEIDINGHOOFDSTUK 7 bespreekt de invloed van het downloadenuit illegale bron op de legale markt. Meer specifiekkijken we naar de negatieve effecten die hetdownloaden uit illegale bron heeft op de legale verkopenen de positieve effecten die daar tegen over staan.HOOFDSTUK 8 beschouwt de bredere economische enmaatschappelijke effecten van het downloaden uit illegalebron. Meer specifiek kijken we naar de positieveen negatieve invloed die het downloaden uit illegalebron mogelijk heeft op de economie en de maatschappelijkewelvaart. Hierbij kijken we zowel naar de korteals de langere termijn.HOOFDSTUK 9 vormt het afsluitende hoofdstuk metenkele conclusies en een samenvatting van de belangrijkstebevindingen.ALS APPENDICI zijn opgenomen: een overzicht vande belangrijkste empirische studies die als bron zijngebruikt (appendix I), een overzicht van handhavingsmaatregelen(appendix II), een overzicht van legaledistributieplatforms zoals die bij het afsluiten vandit rapport bestaan (appendix III) en de leden van debegeleidingscommissie (appendix IV).13

2 De markt voor entertainment productenin Nederland2.1 OMVANG EN BELANG CREATIEVESECTORBinnen dit onderzoek wordt de markt voor entertainmentproductenbeperkt tot de producten film, video,muziek, ebooks en games. Om vast te kunnen stellenwat de bijdrage is van de entertainmentindustrie aande (Nederlandse) economie is het eerst noodzakelijkte bepalen wat de omvang van de entertainmentindustrieis.Voor het bepalen van de omvang van de entertainmentindustrie(in Nederland) sluiten wij voor zovermogelijk aan bij de modellen die zijn ontwikkeld voorhet bepalen van de omvang en economische bijdragevan de creatieve industrie. Een complicatie daarbij isdat er geen sluitende, alom erkende definitie bestaatvan het begrip entertainment en van de creatieve ofculturele industrie. Verschillende modellen scharenverschillende activiteiten onder de definitie van hetbegrip creatieve, culturele of multimediale industrie.Dit leidt tot een verscheidenheid aan aannames,onderzoeksresultaten en conclusies. Zodoende is heteerst noodzakelijk om tot een duidelijke afbakeningte komen van wat de markt voor entertainmentproductennu precies inhoudt.2.1.1 INTERNATIONALE EN EUROPESEMODELLENDe WIPO (2003) introduceerde in 2003 een methodologievoor het bepalen van de omvang en de bijdragevan de auteursrecht gerelateerde industrieën aan denationale economie. Het zogenoemde WIPO-modeldestilleert uit verschillende bestaande nationale enregionale omschrijvingen de heersende juridische,economische en statistische concepten die de omvangvan de auteursrechtgerelateerde industrie bepalen.Het WIPO-model maakt voor het bepalen van de reikwijdtevan de auteursrechtgerelateerde industrie eenonderverdeling in vier niveaus, te weten de;1. Kernsectoren: sectoren die zich volledig bezighoudenmet de creatie, productie, voorstelling, uitzending,communicatie en tentoonstelling van auteursrechtelijkbeschermde werken (bijvoorbeeld muziek,films),2. Deelsectoren: sectoren die zich gedeeltelijk bezighoudenmet de creatie, productie, voorstelling,uitzending, communicatie en tentoonstelling vanauteursrechtelijk beschermde werken (bijvoorbeeldjuwelen, meubels),3. Afhankelijke sectoren: sectoren die zich bezighoudenmet de productie, vervaardiging en verkoop vanapparatuur en uitrusting die de creatie, productie,voorstelling, uitzending, communicatie en tentoonstellingvan auteursrechtelijk beschermde productenfaciliteren (bijvoorbeeld televisies en papier), en4. Niet-toegewijde sectoren: sectoren die zich gedeeltelijkbezighouden met het faciliteren van de uitzending,communicatie, distributie of verkoop vanauteursrechtelijk beschermde producten, die nogniet tot de kernsectoren behoren (bijvoorbeeld telecommunicatieof transport).Het WIPO-model drukt de economische bijdrage vande auteursrechtgerelateerde industrie uit in de vormvan toegevoegde waarde, zowel in valuta als in hetpercentage van het bruto binnenlands product (BBP).De entertainmentindustrie zou in het WIPO-modelbestaan uit (een deel van) de kernsector.5KEA (2006), The economy of culture in Europe, a study prepared for the European Commission (Directorate-General for Education and Culture),oktober 2006.15

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDKEA (2006) onderzocht in opdracht van de EuropeseCommissie wat op basis van Europese gebruikende beste methodologie is voor het bepalen vande economische omvang van de culturele sector. 5Het KEA-model kijkt eerst naar variaties in benaderingenen benamingen tussen de Britse, Franse,Scandinavische en enkele transnationale organisaties(waaronder de WIPO) alvorens een eigen model voorte stellen dat enige overeenkomsten vertoont met hetWIPO-model.Breed genomen, kent de culturele economie volgenshet KEA-model verschillende lagen:1. de kern van het kunstenveld, dat non-industriëleproducten omvat (zoals de schilderkunst, uitvoerendekunsten en erfgoed),2. de eerste cirkel, met culturele industrieën wiens voortbrengselengeheel uit culturele producten bestaan(zoals film, video, televisie, radio, games, muziek enboeken),3. de tweede cirkel met creatieve industrieën en activiteitenwaarvan de voortbrengsels functioneelzijn, maar die elementen van de voorgaande lagengebruikt (zoals design, architectuur en reclame), en4. de derde cirkel met related industries. Deze bestaat,in het verlengde van de beschrijving uit het WIPOmodel,uit industrieën die niet bestaan uit, maarwel afhankelijk zijn van producten uit de cultureleen creatieve industrieën (zoals bijvoorbeeld fabrikantenvan geluidsdragers).Volgens het KEA-model vallen de eerste drie lagenonder de reikwijdte van de culture economie. Zijhebben als gemeenschappelijk kenmerk dat wat zevoortbrengen concreet en verhandelbaar wordt doorauteursrechtelijke bescherming. Op basis van het KEAmodelwordt in 2003 de toegevoegde waarde van decreatieve en culturele economie van de EU berekend op654 miljard euro, oftewel 2,6% van het Europese BBPen is de sector goed voor 5,8 miljoen banen, hetgeengelijkstaat aan 3,1% van de totale werkzame populatiein de EU. De entertainmentindustrie zoals bedoeld indit onderzoek zou in het KEA-model bestaan uit (eendeel van) de eerste cirkel, welke slechts een deel vande culturele economie uitmaakt. Het KEA-onderzoekgeeft echter geen nadere specificering over het aandeelBBP of banenaanbod van de afzonderlijke cirkels in degehele Europese culturele economie.De TERA (2010) studie in opdracht van de InternationalChamber of Commerce maakt een kritischevergelijking van het WIPO-model en het KEA-model. 6TERA komt, door beide modellen grotendeels samen tevoegen, tot een uitgebreid model voor het meten vande creatieve industrie van de lidstaten van de EU. Kortsamengevat omvat het TERA-model alle elementenvan het WIPO-model, met toevoeging van enkelecomponenten uit het KEA-model.Het TERA-model voor het bepalen van de creatieveindustrie omvat drie lagen:1. de core creative industries (zoals literatuur, muziek,video en software),3. de interdependent industries (zoals producenten vaninstrumenten, mediaspelers, computers en randapparatuur,datadragers enzovoorts), en3. de non dedicated support industries (zoals groot- endetailhandel, transportindustrie en telecommunicatie).Het TERA-model berekent de economische waardevan de Europese creatieve industrie in 2008 in totaalop 862 miljard euro (6,9% van de totale toegevoegdewaarde in de EU). Het aandeel van de core creativeindustries in het geheel is ongeveer 65%, dat wil zeggenzoín 560 miljard. Dat staat gelijk aan 4,5% van detotale toegevoegde waarde in de EU. Hiermee is creatievede industrie goed voor 3,8% van de werkgelegenheidoftewel 8,5 miljoen banen.2.1.2 NEDERLANDSE REKENMODELLENVoor het bepalen van de omvang van de markt voorentertainment producten in Nederland zijn tweerecente onderzoeken, alsmede twee Kamerbrieven vanbelang.6TERA Consultancy (2010), Building a Digital Economy, The importance of saving jobs in the EU’s creative industries.16

2 DE MARKT VOOR ENTERTAINMENT PRODUCTEN IN NEDERLANDBekkers et al. (2003) hebben onderzoek verricht naarde economische aspecten van het auteursrecht in hetNederlandse multimediacluster. Zij stellen dat er geeneenduidige definitie of afbakening van het multimediaclusterbestaat in Nederlandse en buitenlandse onderzoeken.Na vergelijking van een tiental (inter)nationaledefinities en omschrijvingen, komen Bekkers et al. meteen aangepast model voor Nederland.Het gebruikte model gaat uit van vier typen activiteitenin het Nederlandse multimedia-cluster:1. Multimedia-enabling-activiteiten: productie vanICT-hardware en -software, consumentenelektronica,design en business consultancy.2. Content distribution: distributie via verschillendeelektronische infrastructuren.3. Content provision: omroep, entertainment, uitgeverijen daaraan gekoppelde bedrijvigheid als audiovisueleproductie en -drukkerij.4. E-marketing: advertising, direct marketing, media-inkoop en marketingcommunicatie.Bekkers et al. concluderen dat het Nederlandse multimediaclustereen toegevoegde waarde vertegenwoordigtvan 25 miljard, dat wil zeggen 6,8% van het BBP.Het cluster is goed voor 6,2% van de totale werkgelegenheid.Het multimediacluster vertegenwoordigt daarmee een groot economisch belang voor Nederland. 7 Hetmultimediacluster omvat echter meer dan de entertainmentproductendie in deze studie centraal staan.In de Kamerbrief 'Ons creatieve vermogen' wordtde economische waarde van cultuur en creativiteit,oftewel de creatieve bedrijfstakken, berekend. Hiertoeworden alle bedrijven die ervaringsgoederen producerenin drie sectoren onderverdeeld, te weten 1) dekunsten, 2) media en entertainment en 3) de creatieve,zakelijke dienstverlening. Film, televisie en boeken zijnproducten die worden voortgebracht door de tweedesector. Games vallen grotendeels onder de derde sector.De Kamerbrief schat de toegevoegde waarde van decreatieve industrie (als geheel) op 8,4 miljard euro. 8Leenheer et al. (2008) baseren hun berekeningenvan de economische omvang van de auteursrechtelijkrelevante sectoren in Nederland expliciet op hetWIPO-model (dat wil zeggen een onderverdeling invier niveaus, te weten de 1) kernsectoren, 2) deelsectoren,3) afhankelijke sectoren, en 4) niet-toegewijdesectoren). Als reden voor de toepassing van hetWIPO-model, noemen de onderzoekers dat eerdereNederlandse onderzoeken zoals die van Bekkers etal. de afhankelijke sectoren en deelsectoren slechts inbeperkte mate in het onderzoek meenemen. 9Volgens de berekeningen van Leenheer et al. bedraagtde toegevoegde waarde van auteursrechtelijk relevantesectoren in Nederland 30,5 miljard euro in 2005,wat gelijk staat aan 5,9% van het bruto binnenlandsproduct (BBP). De werkgelegenheid in deze sectorenbestond in dezelfde periode uit 567.214 voltijdbanen,gelijk aan 8,8% van de werkgelegenheid inNederland. 10 Meer specifiek hebben de kernsectorenin Nederland, waar de entertainmentindustrie ookdeel van uitmaakt, samen een toegevoegde waardevan 20,6 miljard euro, wat gelijk staat aan 4% van hetBBP. De kernsectoren leveren 398.828 voltijd banen(6,2% van de werkgelegenheid).De entertainmentsector en kernsectoren van hetWIPO-model komen niet geheel overeen. Zo makende sectoren 'pers en literatuur', 'muziek, theater enopera' en'radio en televisie' slechts gedeeltelijk deel uitvan de entertainmentsector zoals deze in dit onderhavigeonderzoek centraal staat (respectievelijk ebooks,muziek en televisie). De subkernsector 'film en video'valt in zijn geheel onder de reikwijdte van de entertainmentindustrie,maar de subkernsector 'fotografie,ontwerp en beeldende kunst', 'reclame', 'software en8Kamerbrief (2005), Ons Creatieve Vermogen, Brief cultuur en economie, gezamenlijke publicatie min. EZ en OC&W, publicatienr. 05OI30, p. 14.9Leenheer, J., Bremer, S., Theeuwes, J. (2008), De economische omvang van het auteursrecht in Nederland: een studie op basis van de WIPO-Guide,Amsterdam: SEO Economisch Onderzoek, p. 3.10Leenheer, J., Bremer, S., Theeuwes, J. (2008), De economische omvang van het auteursrecht in Nederland: een studie op basis van de WIPO-Guide,Amsterdam: SEO Economisch Onderzoek, p. I.17

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDx miljoenen euro'sx miljoenen stuks2009 2010 % 2009 2010 %Albums (fysiek) 211 177.3 -16,0% 17,0 15,1 -11,1%Singles (fysiek) 2,0 1,2 -39,1% 0,5 0,3 -34,1%Muziekvideo (DVD/VHS) 30,6 22,4 -26,8% 2,2 1,6 -29,2%Albums (digitaal) 9,4 11,5 22,7% 0,9 1,2 22,7%Singles (digitaal) 5,4 5,7 4,7% 5,5 5,7 4.7%Totaal Audio 258,4 218,1 -15,6% 26,2 23,9 -8,5%Figuur 2.1databases', 'reclame' en 'auteursrechtelijk relevanteorganisaties' weer niet. Games vallen buiten de scopevan de kernsectoren van het WIPO-model, maar in eenvan de deelsectoren. De subsector film en video had in2005 een toegevoegde waarde van 567 miljoen euro,wat neerkomt op 0,1% van het BBP. Film en videomaken 3% van de toegevoegde waarde en 3% van dewerkgelegenheid van de kernsectoren uit.In de Kamerbrief ‘De Waarde van creatie’ wordt eveneensde omvang van de creatieve industrie bepaald.Onder de creatieve industrie verstaat het kabinet driesubsectoren:1. de creatieve zakelijke dienstverlening,2. media en entertainment (reproduceerbarecontent) en3. de kunsten (unieke, niet reproduceerbare,content).De entertainmentindustrie zoals bedoeld in de onderhavigestudie valt grotendeels onder het begrip ‘mediaen entertainment’ of ‘reproduceerbare content’.Games en ‘nieuwe media’ vallen echter weer deels als‘creatieve ICT’ onder de creatieve zakelijke dienstverlening,maar zouden evengoed onder de omschrijvingreproduceerbarecontent kunnen vallen. Aldushet kabinet in de Kamerbrief mag de toegevoegdewaarde van de creatieve industrie worden geschat op16,9 miljard euro, ofwel ruim 3% van het BBP. Dewerkgelegenheid in de creatieve industrie bedroeg inhet voorafgaande jaar ongeveer 261.000 banen; ruim3% van de totale werkgelegenheid van Nederland. 11 DeKamerbrief bevat geen indicatie voor de toegevoegdewaarde van de afzonderlijke subsectoren.2.2 OMZET ENTERTAINMENTINDUSTRIEIn 2010 kwam de totale omzet van de entertainmentindustrieuit de verkoop van fysieke dragers en digitaledownloads aan consumenten uit op 970, 6 miljoeneuro (inclusief BTW). Dit is een daling van 12,7% tenopzichte van 2009. Naast de verkoop van fysieke dragersen digitale downloads zijn er de overige consumentenbestedingenaan entertainmentproducten. Hierbij kanonder andere gedacht worden aan het huren van entertainmentproducten(fysiek en digitaal), het bezoekenvan bioscopen en het bijwonen van concerten.2.2.1 AUDIO (MUZIEK)De Nederlandse markt voor audioproducten laat al jareneen dalende trend zien. De omzet in de muziekmarkt isvolgens de cijfers van de NVPI in de afgelopen tien jaarmeer dan gehalveerd. 12 In 2009 daalde de omzet vande muziekindustrie uit de verkoop van dragers met4,6%, een relatief goed jaar aldus de NVPI. 2010 laatechter een beduidend slechter beeld zien: de totaleaudiomarkt kromp in 2010 met maar liefst 15,6%. 13De Nederlandse audiomarkt wordt nog steeds gedomineerddoor het fysieke product: 84% van deaankopen in stuks betreft muziek op een fysieke drager.11Kamerbrief Cultuur en Economie 2009 (De Waarde van Creatie), p. 20.12NVPI (2011), Marktinformatie Audio 2010.13NVPI (2011), Marktinformatie Audio 2010.14NVPI (2011), Marktinformatie Audio 2010.18

2 DE MARKT VOOR ENTERTAINMENT PRODUCTEN IN NEDERLANDOmzet in miljoenen €600500Totale omzetOmzet digitaledownloads40030020010001999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Figuur 2.2: Totale consumentenbestedingen aan fysieke en digitale dragers en consumentenbestedingen aan digitale downloadsHet omzetaandeel van deze fysieke dragers is zo’n92%. Albums nemen nog steeds het leeuwendeel vande omzet voor hun rekening, zo’n 81%. 14 In het fysiekesegment is een zeer duidelijke omzetdaling te zienvoor zowel albums, singles als muziekvideo’s.Inmiddels bestaat ongeveer 16% van de verkopen instuks uit digitale bestanden. Het omzetaandeel vandigitale downloads in Nederland bedraagt echternog geen 8% van de totale omzet in de audiomarkt(7,88%). In vergelijking met de rest van Europa looptNederland overigens achter met dit percentage.Volgens PWC (2010) was in West Europa in 2009het gemiddelde aandeel dat digitaal had in de totaleomzet 18,5%. 15Naast digitale downloads zijn er ook andere inkomstenbronnenin het digitale muzieksegment. Hierbijkan primair gedacht worden aan consumentenbestedingenaan ringtones en streamingdiensten. PWC(2010) becijferde dat de totale omzet van consumentenbestedingenaan digitale muziekproducten in2009 21 miljoen euro bedroeg. 16 Voor 2010 wordt hettotaal op 26 miljoen geschat door PWC. 17 De omzetdie wordt behaald in het digitale kanaal weegt dusduide-lijk niet op tegen de omzetdaling in het fysiekesegment, iets dat de onderstaande grafiek duidelijkillustreert.In deze grafiek zijn de totale consumentenbestedingenaan audioproducten (fysieke dragers en digitale downloads)sinds 1999 weergegeven. Het aandeel dat digitaledownloads in de totale bestedingen hebben isapart weergegeven.15PWC (2010), Entertainment & Media Outlook Netherlands 2010 – 2014, p. 66.16In deze berekeningen gaat het om de consumentenbestedingen aan gelicenseerde diensten. Niet meegerekend zijn de inkomsten voor demuziekindustrie uit ad-supported diensten zoals YouTube en Spotify.17PWC (2010), Entertainment & Media Outlook Netherlands 2010 – 2014, p. 68.19

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDx miljoenen euro'sx miljoenen stuks2009 2010 % 2009 2010 %DVD 292,9 258,5 -11,7% 28,7 24,6 -14,5%Blu-Ray 19,0 28,7 50,8% 0,9 1,5 77,0%Overig 0,1 0,0 -84,1% 0,0 0,0 -82,6%Totaal Video 312,0 287,2 -8% 26,2 26,1 -11,9%Figuur 2.3Naast de consumentenbestedingen zijn er de inkomstendie voortvloeien uit bijvoorbeeld naburige rechtenen opbrengsten uit licenties. Met name deze laatstecategorie is interessant om te noemen, omdat hier deinkomsten uit gratis streaming diensten zoals YouTubeen Spotify onder vallen. Nu consumenten steeds meergebruik maken van dergelijke streamingdiensten ishet interessant om te kijken hoeveel geld door dezeaanbieders aan de muziekindustrie wordt betaald. InNederland leverde de licentie inkomsten uit streamingdienstende muziekindustrie in 2010 zo’n 2,67 miljoeneuro op. 18 Ook de inkomsten uit de licentiëring vanmuziek aan streamingdiensten zoals YouTube enSpotify compenseren dus niet de omzetdaling in hetfysieke segment.2.2.2 FILM EN VIDEODe markt voor beeldproducten in Nederland valtgrofweg uiteen in de segmenten bioscoop, homeentertainment (de verkoop van fysieke dragers endigitale downloads) en verhuur (klassieke verhuur enVideo on Demand).Het bioscoopbezoek in Nederland floreert. In 2009haalden de bioscopen in Nederland gezamenlijke eenbruto recette van 201 miljoen euro, een recordwinsten een stijging van 21,7% ten opzichte van het jaardaarvoor. 19 In 2010 waren de resultaten zelfs nogbeter: De totale box office steeg naar een recordhoogtevan 219 miljoen euro, een stijging van 9% ten opzichtevan 2009.De home entertainment markt laat echter een minderpositief beeld zien de laatste jaren. De verkoop vanbeelddragers (DVD en Blu-ray) in Nederland daaldein 2009 ten opzichte van 2008 met 9,4% naar 29,6miljoen stuks. In 2010 daalde het aantal verkochtebeelddragers verder naar een totaal van 26,1 miljoenstuks. De totale omzet van de home entertainmentmarkt daalde in 2009 ten opzichte van 2008 met 7,9%naar 312 miljoen euro. In 2010 daalde de omzet verdermet 8% van 312 miljoen euro naar 287,2 miljoen euro.De omzetdaling wordt met name veroorzaakt doordater minder films en televisieseries worden verkocht opDVD. Het aantal verkochte Blu-ray discs steeg weliswaarmet 77%, maar deze stijging kon de omzetdalingin het DVD segment niet compenseren. 20De markt voor digitale downloads is nog heel klein inNederland. In Nederland bedroeg deze omzet in 2009zo’n 3 miljoen euro volgens PWC (2010). 21 De omzet uitdigitale downloads wordt voor 2010 geschat op slechts5 miljoen euro, nog geen 2% van de totale markt. 22De traditionele verhuurmarkt laat al jaren een sterkdalende trend zien met zo’n 15% per jaar. In 2009was de daling minder groot dan de voorgaande jaren,maar met 6,2% nog steeds aanzienlijk. Sinds 2005 isde fysieke verhuurmarkt gekrompen van 108 miljoeneuro tot 61 miljoen euro in 2009. De verwachtingis dat de omzet in 2010 op zo’n 57 miljoen euro uitis gekomen. Mede door de moeilijke markt voor defysieke verhuur ging in 2010 het moederbedrijf van18Bron: NVPI.19NVB (2011), Presentatie Jaarcijfers Nederlandse Vereniging van Bioscoop Exploitanten 2010, via: http://www.nvbinfocentrum.nl/?id=2243(geraadpleegd 12 maart 2011).20NVPI (2011), Marktinformatie Video 2010.21PWC (2010), Entertainment & Media Outlook Netherlands 2010 – 2014, p. 30.22PWC (2010), Entertainment & Media Outlook Netherlands 2010 – 2014, p. 30.20

2 DE MARKT VOOR ENTERTAINMENT PRODUCTEN IN NEDERLANDx miljoenen euro'sx miljoenen stuks2009 2010 % 2009 2010 %PC games 40,2 37,5 -6,7% 2,5 2,2 -11,6%Console games 273,5 246,6 -9,8% 7,9 7,1 -10,0%Totaal Games 313,7 284,1 -9,4% 10,4 9,3 -10,4%Figuur 2.4de grootste videotheken ketens in Nederland (MovieMax en Videoland) failliet. 23 De digitale verhuurmarktlaat juist een stijgende trend zien. In 2009bedroeg de omzet in het VOD segment 91 miljoeneuro aldus PWC (2010). PWC schat dat de omzet in2010 op 115 miljoen euro is uitgekomen en verwachtdat de bestedingen voor VOD de komende jaren zullenblijven groeien. 242.2.3 GAMESVolgens TNS NIPO/Newzoo (2009) spelen 9,3 miljoenNederlanders wel eens games. Dit is zeventig procentvan de Nederlandse online bevolking. Onder jongerenbehoort het spelen van games, naast internetgebruiken tv-kijken tot de top drie als het gaat om de tijd dieper week hieraan besteed wordt. 25In 2009 werden in Nederland 7,9 miljoen consolegamesverkocht in Nederland. Dat is 2,6% minder dan hetjaar ervoor, waardoor de omzet daalde tot 273 miljoeneuro. Het aantal verkochte games voor de PC daaldemet 18,6% tot 2,5 miljoen. Hierdoor daalde de omzetmet 17% tot ruim 40 miljoen euro. 26 In 2010 daaldetotale omzet verder en werd de daling sterker: 6,7%voor de PC markt en 9,8% voor de consolemarkt.2.2.4 EBOOKSVolgens GfK (2010) werden er in de eerste viermaanden van 2010 in Nederland bijna 100.000ebooks verkocht in tegenstelling tot 14,5 miljoenpapieren boeken. Een gemiddeld ebook kost 11 euro,zo’n 2 euro lager dan de prijs van een papieren boek.De vooruitzichten voor ebooks in Nederland lijkengoed. In 2009 werden in het geheel maar 110.000ebooks verkocht. Gfk verwacht dat de verkoop vanebooks in 2010 rond de half miljoen stuks is uitgekomen.272.3 RELEVANTE MARKT- ENOMGEVINGS-FACTORENDe markt voor digitale entertainmentproducten wordtbeïnvloed door een aantal markt- en omgevingsfactoren.De bestedingsruimte van de gemiddelde consument,de beschikbaarheid van breedband, beschikbareafspeelapparaten, betaalmethoden, het internetgebruiken het juridische klimaat zijn alle factoren dieinvloed hebben op het klimaat voor digitale contentdistributiein Nederland.2.3.1 DEMOGRAFIEIn 2009 telde Nederland 16.515.057 inwoners. Debevolkingspiramide laat zien dat de groep tussen de35 en 65 relatief het grootst is, met een piek rond de65 (de generatie baby boomers). Met het oog op deconsumptie van digitale content is het relevant datdit relatief de meest kapitaalkrachtige groep is, maardat dit ook de groep is die relatief gezien waarschijnlijkhet minste gebruik maakt van de mogelijkheden vandigitale content. 28Met 16,5 miljoen inwoners vormt Nederland eenrelatief kleine markt. Deze kleine thuismarkt maakt23Nu.nl (2010), Eigenaar videotheken failliet, via: http://www.nu.nl/economie/2381944/eigenaar-videotheken-failliet.html(geraadpleegd 12 maart 2011).24PWC (2010), Entertainment & Media Outlook Netherlands 2010-2014, p. 30.25TNS NIPO, Newzoo (2009), Nationaal Gaming Onderzoek 2009.26NVPI (2011), Marktinformatie Interactief 2010.27Emerce (2010), Nederlanders kopen 350.000 ereaders en tablets, via: http://www.emerce.nl/nieuws/nederlanders-kopen-350-000-ereadersen-tablets(geraadpleegd 12 maart 2011).28Centraal bureau voor de Statistiek (2011).21

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDNederland in internationaal perspectief mogelijkminder interessant om digitale contentdiensten vooruit te rollen.Qua welvarendheid scoort Nederland goed. Met eengeschat jaarlijkse BBP per capita van zo’n 41.063 USdollar in 2008 ligt Nederland ver boven het gemiddeldevan 35.631 US dollar per capita voor de overigeOECD landen. 29 De Wereldbank schat het BBP percapita in Nederland voor 2009 in op 40.777 US dollar.Hiermee staat Nederland in de top 10 van landen methet hoogste BBP per capita. Dit hoge BBP per capita isindicatief voor een hoge levensstandaard. Nederlanden haar omringende, min of meer vergelijkbare landenbezitten dan ook een bovengemiddeld hoge levensstandaardten opzichte van andere landen. 302.3.2 TOEGANG TOT INTERNETVolgens Gillebaard et al. (2010), die zich baseren opbasis van cijfers van het CBS, heeft inmiddels 93% vande Nederlanders toegang tot internet. 31 Van de Nederlandersmet een breedbandverbinding beschikt 50%over ADSL, 30% over kabel en 2% over glasvezel. 41%van de Nederlanders met een internetverbinding zegtover een internetsnelheid van boven de 20 Mbit/s tebeschikken. 16% zegt over een snelheid van 50 Mbit/sof meer te beschikken. 32De OECD (2010) heeft berekend dat Nederland eenhoge, zo niet de hoogste breedband penetratie terwereld kent. 33 In juni 2010 heeft Nederland in totaal6.245.000 breedbandaansluitingen. 34 Gemeten naarhet aantal breedbandaansluitingen per inwoner heeftis Nederland wereldwijd koploper: 37,8% van de inwonersheeft een breedbandabonnement.Naast de vaste breedbandverbindingen neemt ookhet aantal mobiele breedbandabonnementen toe. Intotaal heeft 28,9% van de bevolking een mobiel breedbandabonnement.Daarvan bestaat 23,6% uit standaardmobiele breedbandabonnementen en 5,3% uitde zogenoemde ‘dedicated’ mobiele data abonnementen.352.3.3 DIGITALE VAARDIGHEDEN EN‘E-READINESS’Naast de uitstekende penetratie van breedband heeftNederland ook een goed randvoorwaardelijk kadervoor het gebruik van internet. Nederland staat wereldwijdop de vijfde plaats voor wat betreft ‘e-readiness’,het vermogen om het gebruik van internet en ICTom te zetten in economische winst en maatschappelijkewelvaart. Het vertrouwen in het gebruik van hetinternet is hoog in Nederland en ook qua digitale vaardighedenscoren we goed. 362.3.4 BESCHIKBARE AFSPEEL-APPARATEN(SCHERMEN)In hoeverre men over apparaten beschikt waarmeemen digitale entertainmentcontent kan afspelen,is mede van invloed op de vraag naar en het aanbodvan die content. Digitale entertainment consumptieis over het algemeen gekoppeld aan één of meerdereafspeelapparaten (devices). Nu het tegenwoordigveelal gaat om (audio)visuele content, of contentdie via een bepaalde (grafische) interface benaderdwordt, wordt ook wel gesproken van de beschikbare‘schermen’.TelevisieschermenIn 2009 heeft volgens SKO (2010) 98,1% van de29OECD Broadband Portal, via: oecd.org/sti/ict/broadband (geraadpleegd 12 maart 2011).30IMF (2010), World Economic Outlook Database oktober 2010, via: http://www.imf.org/external/index.htm (geraadpleegd 12 maart 2011).31Gillebaard, H., Van den Berg, B., Ongena, G. et.al. (2010), Breedband en de Gebruiker V, Wat doet en wil de Nederlandse internetter anno 2010,onderzoek van Dialogic in opdracht van min OCW, SVDP en UPC Nederland, april 2010, p. 15.32Gillebaard, H., Van den Berg, B., Ongena, G. et.al. (2010), Breedband en de Gebruiker V, Wat doet en wil de Nederlandse internetter anno 2010,onderzoek van Dialogic in opdracht van min OCW, SVDP en UPC Nederland, april 2010, p. 15.33OECD Broadband Portal, via: oecd.org/sti/ict/broadband (geraadpleegd 12 maart 2011).34OECD Broadband Portal, via: oecd.org/sti/ict/broadband (geraadpleegd 12 maart 2011).35OECD Broadband Portal, via: oecd.org/sti/ict/broadband (geraadpleegd 12 maart 2011).36The Economist (2010), Digital economy rankings 2010: Beyond e-readiness.22

2 DE MARKT VOOR ENTERTAINMENT PRODUCTEN IN NEDERLANDNederlanders 1 of meer televisietoestellen in gebruik.De gemiddelde Nederlander heeft 1,7 televisies ingebruik. 37 De ontvangst van het TV-signaal is in 2009voor 49,0% digitaal. 38,3% van de consumentengeeft aan één of meer diensten via de digitale ontvanger/ decoder te gebruiken. 9,2% van de digitaletelevisiekijkers heeft een digitale ontvanger metharddisk.BioscoopschermenAldus de NVB & NVF (2010) telde Nederland in 2009132 (commerciële) bioscopen en 32 (gesubsidieerde)filmtheaters. Gezamenlijk zijn zij goed voor 645 bioscoopschermenen 11.700 stoelen voor bioscoopbezoekers.In 2009 verkochten de Nederlandse bioscopenzo’n 27 miljoen kaartjes. 38ComputerschermenIn 2009 had 93% van de Nederlanders in de leeftijdvan 12 tot 74 jaar thuis een PC, aldus cijfers vanhet CBS (2010). 39 In 2005 was dit nog 87%. Van demensen met een hoog opleidingsniveau heeft 99%een PC.Bij mensen met een laag opleidingsniveau isdit 87%. 40Muziekspelers, smartphones en tabletsDe MP3-speler is al jaren niet meer weg te denkenuit het Nederlandse straatbeeld, maar ook de smartphoneis aan een niet te stuiten opmars bezig.GfK Retail & Technology (2010) berekent dat Nederlandaan het eind van 2010 3,3 miljoen smartphonegebruikers kent. 41 Dat is 2 miljoen meer dan het jaarervoor. Daarbij sluit meer dan de helft van de menseninmiddels een abonnement af waarmee ze ookdirect online kunnen. 42 Meer dan 350.000 Nederlandershebben inmiddels een tabletcomputer ofe-reader. 43GameconsolesVolgens TNS NIPO/Newzoo (2009) beschikt in 201040% van de Nederlandse bevolking ouder dan 10 jaarover een gameconsole (inclusief handheld consoleszoals Nintendo DS, DSi en PSP). Dat komt neer opmeer dan 5 miljoen gameconsoles in Nederland.2.3.5 BETAALMETHODENDe online aanschaf van entertainmentproductenwordt beïnvloed, zo niet begrensd, door de beschikbaarheidvan een geaccepteerde online betaalmethode.Een van de eerste en meest geaccepteerde onlinebetaalmethoden is de creditcard. Volgens JupiterResearch (2009) beschikt 45% van de Nederlanders in2008 over een creditcard. 44 In 2005 kwam in Nederlandhet betaalsysteem iDeal beschikbaar, waarmeemen via internetbankieren en de gewone bankpasop internet direct betalingen kon verrichten van deene Nederlandse bankrekening naar de andere. Permaand werden in 2010 in Nederland tussen de 4,6 en6,9 miljoen betalingen verricht via iDeal. 45 Een internationaalgebruikt en geaccepteerd betaalsysteemdat zowel betalingen via de eigen bankrekening alsvia creditcard mogelijk maakt, is PayPal. Het aantalPayPal rekeninghouders in Nederland groeide van1 miljoen in maart 2007 naar 2,7 miljoen in maart2010. 46Volgens Jupiter (2009) werd in Nederland in 200855% van de online muziekaankopen betaald via eendirecte online bankbetaalmethode (zoals iDeal), 22%via Giro en 31% via creditcard.37SKO (2010), TV in Nederland 2009, Amstelveen, 29 januari 2010, p. 7.38Zie: http://www.nvbinfocentrum.nl (geraadpleegd 12 maart 2011).39Centraal bureau voor de Statistiek (2009), Consument koopt graag via internet, 27 oktober 2009.40Centraal bureau voor de Statistiek (2009), Slechts 7 procent van de Nederlanders heeft geen PC.41Verhaaren, M. (2010), GfK Cijfers Entertainment on Demand, Presentatie bij congres Reality Check, Entertainment business & GfK Retail andTechnology, november 2010.42Automatiseringsgids (2010), Massale overstap op smartphones, 24 december 2010.43Automatiseringsgids (2010), Massale overstap op smartphones, 24 december 2010.44Jupiter Research (2009), Analysis Of The European Online Music Market Development And Assessment Of Future Opportunities, p. 40.45Currence (2011), Kerncijfers Ideal: maandcijfers van verwerkte Ideal transacties, via: http://www.currence.nl (geraadpleegd 12 maart 2011).46Van Oosterhout, A. (2010), Paypal mikt op tweede plaats in Nederland, via: http://twinklemagazine.nl/achtergronden/2010/03/paypal-miktop-tweede-pla/index.xml(geraadpleegd 12 maart 2011).23

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDNaast deze relatief bekende betaalmethoden neemtook de populariteit van waardekaarten toe. Dezekaarten bevatten een prepaid tegoed dat online kanworden besteed. Naast de iTunes giftcards zijn het metname de aanbieders van online games die deze waardekaartenverkopen, gegeven het feit dat hun doelgroep(kinderen en jongeren) over het algemeen geen creditcardheeft en niet zonder meer abonnementen kanafsluiten.2.3.6 WET & REGELGEVINGEntertainmentproducten zoals films, televisieseries,muziek, games en ebooks zijn creatieve productendie in de regel aan de toets voor auteursrechtelijkebescherming voldoen. De maker of rechthebbende vaneen dergelijk auteursrechtelijk beschermd werk heeftop grond van de Auteurswet (Aw) het exclusieve rechtte bepalen of en onder welke voorwaarden het werkwordt openbaar gemaakt (publiceren, uploaden) enverveelvoudigt (kopiëren, reproduceren, verspreiden,downloaden).ExceptiesHet exclusieve recht van de auteursrechthebbende isechter niet absoluut. Bepaalde vormen van gebruik vanauteursrechtelijke beschermd werk die een algemeenmaatschappelijk nut of doel dienen, zijn uitgezonderd.Voorbeelden hiervan zijn de thuiskopie-exceptie, persexceptie,de onderwijsexceptie en het citaatrecht.De thuiskopie-exceptie, ook wel de privékopie-exceptiegenoemd, bepaalt kortweg dat het reproduceren vaneen werk of een gedeelte ervan onder bepaalde voorwaardenniet wordt beschouwd als een inbreuk ophet auteursrecht. Het reproduceren dient echter welte geschieden zonder direct of indirect commercieeloogmerk en uitsluitend tot eigen oefening, studie ofgebruik van de persoon die de reproductie vervaardigt(art. 16c, lid 1, Aw). In geval de reproductie wordtgemaakt op een voorwerp dat bestemd is om een werkten gehore te brengen, te vertonen of weer te geven, isvoor het maken van de privékopie een billijke vergoedingverschuldigd aan de rechthebbenden (art. 16c,lid 1, Aw). De verplichting tot betaling van de vergoedingrust op de fabrikant of de importeur van devoorwerpen waarop de thuiskopie wordt vervaardigd(art. 16c, lid 2, Aw).Downloaden uit illegale bronTot zover is het auteursrecht op Europees en internationaalniveau geharmoniseerd. In Nederland wordt echterhet uploaden van (privé)kopieën van werken zondertoestemming wel als inbreuk-makend beschouwd,maar het downloaden van (privé)kopieën van werkenuit illegale bron niet als inbreukmakend beschouwd. 47Verschillende factoren hebben hierbij een rol gespeeld,blijkt uit de parlementaire geschiedenis. Ten eerste datmen van mening was dat van een internetgebruikerniet kan worden verlangd dat hij kan beoordelen ofsprake is van een legaal of illegale bron. Ten tweede dateen verbod op downloaden uit illegale bron niet handhaafbaarleek. 48 Ten slotte zou een verbod op downloadenuit illegale bron ook met zich meebrengen datde privékopie-exceptie alleen nog maar zou toezien oplegale privékopieën en de thuiskopieheffing op blancogegevensdragers derhalve naar beneden zou moetenbijgesteld, waarmee de downloader uit illegale brongoedkoper uit zou zijn en de wet indirect een premieop gebruik van illegaal werk zou vestigen. 49Dat downloaden uit illegale bron binnen het huidigeNederlandse auteursrecht is toegestaan, werd bevestigddoor het Hof ‘s-Gravenhage. 50 Alhoewel hetHof signaleerde dat de schade van digitale kopieën47Op 11 april stuurde het Kabinet haar speerpuntenbrief Auteursrecht naar de Tweede Kamer. Hierin staat onder andere het voornemen vanhet Kabinet om de thuiskopie exceptie voor het downloaden uit illegale bron op te heen. Ten tijde van het schrijven van dit rapport is dezewijziging echter nog niet overgenomen door de Tweede Kamer. Zie: Ministerie van Veiligheid en Justitie, Speerpuntenbrief auteursrecht20©20, 11 april 2011.48Nota naar aanleiding van het verslag inzake Aanpassingswet Auteurswet 1912, Tweede Kamer, vergaderjaar 2002–2003, 28 482, nr. 5,p. 32 – 33.49Nota naar aanleiding van het verslag inzake Aanpassingswet Auteurswet 1912, Tweede Kamer, vergaderjaar 2002–2003, 28 482, nr. 5, p. 13.50Gerechtshof ’s-Gravenhage 15 november 2010, LJN BO3982 (Producenten geluidsdragers / St. de Thuiskopie).24

2 DE MARKT VOOR ENTERTAINMENT PRODUCTEN IN NEDERLANDuit illegale bron niet werd gecompenseerd door dethuiskopieheffing op blanco gegevensdragers, werdde mogelijkheid een privékopie uit illegale bron temaken uitdrukkelijk onder de reikwijdte van deprivékopie-exceptie geschaard. Wel blijft de vraagbestaan hoe de Nederlandse privékopie-exceptie zichverhoudt tot internationale auteursrechtverdragen,in het bijzonder tot de drie-stappen toets uit deBerner Conventie.Licentiëring / collectief beheerHet Europese auteursrecht is deels geharmoniseerd,maar grotendeels nationaal ingevuld. Dat maakt datde auteurswetten van de zevenentwintig Europeselidstaten allen verschillend zijn uitgewerkt. De verschillendelicentiesystemen van de Europese lidstaten leidenertoe dat Europa niet één, interne markt vormt, maaris opgedeeld in zevenentwintig afzonderlijke markten.Dit maakt dat de Europese markt voor de (digitale)distributie van entertainmentproducten niet eenvoudigwegvia één licentie kan worden ontsloten, maar viazevenentwintig afzonderlijke nationale licenties.2.4 NEDERLAND IN INTERNATIONAALPERSPECTIEF: OMGEVINGSFACTORENIn de vorige paragrafen hebben we een overzichtgegeven van een aantal relevante omgevingsfactorendie de ontwikkeling van de Nederlandse markt voordigitale content beïnvloeden. We kunnen aan de handvan deze factoren Nederland in internationaal perspectiefplaatsen.2.4.1 DEMOGRAFIENederland heeft als grootste nadeel dat wij in vergelijkingmet andere landen een relatief kleine marktvormen. Hier staat tegenover dat Nederlanderseen bovengemiddeld inkomen hebben ten opzichtevan andere landen en aldus een groter deel van hunbesteedbaar inkomen aan entertainmentproductenkunnen spenderen.2.4.2 INTERNETTOEGANGGemeten naar het aantal breedbandaansluitingen perinwoner is Nederland met 37,8% wereldwijd koploperen laat Zweden (31,8%), Denemarken (37,3%), hetVerenigd Koninkrijk (30,5%), Frankrijk (31,4%),Duitsland (31,3%) en België (30%) achter zich. 51 Met28,9% van de Nederlandse bevolking in het bezit vaneen abonnement met een mobiele draadloze breedbandverbindingstaat Nederland wereldwijd op de18de plaats. In deze categorie moeten wij onder meerKorea, Zweden, Noorwegen, Ierland, Denemarken,Spanje, Italië, en Frankrijk nog voor ons dulden, maarwe laten Duitsland, Finland en België achter ons. 522.4.3 BESCHIKBAARHEID SCHERMEN ENDEVICESQua beschikbaarheid van schermen en devices verschiltNederland niet noemenswaardig van andere landen inWest Europa. Wel signaleert Jupiter (2009) dat wijten opzichte van een land als de Verenigde Staten quaintegratie van content en apparaten in de legale businessmodellenminimaal twee jaar achterlopen. 532.4.4 BETAALMETHODENBijna de helft van alle Nederlandse consumentenheeft een creditcard (45%), volgt uit Jupiter (2009).Behalve in het Verenigd Koninkrijk, waar 56% vande consumenten een creditcard heeft, is het aandeelconsumenten met een creditcard lager in Spanje (36%),Zweden (36%), Duitsland (32%) en Frankrijk (17%). 54Een lage beschikking over creditcards correleertechter niet direct met een zwakke markt voor digitalecontent.2.4.5 WET- EN REGELGEVINGHet auteursrecht is wereldwijd en binnen de EU grotendeelsgeharmoniseerd. Dit betekent dat qua juridischkader Nederland vergelijkbaar is met andere landen.Er is echter één punt waarop de Nederlandse wetgevingsubstantieel afwijkt van nagenoeg alle landen51OECD Broadband Portal, via: oecd.org/sti/ict/broadband (geraadpleegd 12 maart 2011).52OECD Broadband Portal, via: oecd.org/sti/ict/broadband (geraadpleegd 12 maart 2011).53Jupiter Research (2009), Analysis Of The European Online Music Market Development And Assessment Of Future Opportunities, p. 3 – 4.54Jupiter Research (2009), Analysis Of The European Online Music Market Development And Assessment Of Future Opportunities, p. 41.25

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDin de wereld en dat is het feit dat het downloadenvan auteursrechtelijk beschermde werken uit illegalebron binnen de grenzen van de thuiskopie-exceptievalt.2.5 NEDERLAND IN INTERNATIONAALPERSPECTIEF: CONTENT CONSUMPTIEOok qua consumptie patronen kunnen wij een voorzichtigevergelijking maken met Europa en de rest vande wereld.2.5.1 MUZIEKIn Nederland ligt het omzetaandeel van digitale contentin de totale muziekverkopen op slechts 7,88%. 55Wereldwijd ligt dit aandeel echter veel hoger volgensde IFPI (2011), namelijk op 29%. In West Europaligt het aandeel dat digitale muziek heeft in de omzetvolgens PWC (2010) op 18,5%. In de VS, de grootstemarkt voor muziek is de online en mobiele verkoopvan digitale muziek inmiddels al goed voor 40% vande omzet. 56Onderzoeksbureau Jupiter Research (2009) signaleertdat de Europese inkomsten uit de verkoopvan muziek sterk achter lopen op de omzetten in deVerenigde Staten. Wat verder opvalt, is dat hetdownloaden uit illegale bron meest gangbaar is inlanden waar het het minst gebruikelijk is om digitalemuziek te kopen. Of omgekeerd, dat in de landenwaar digitale muziek het minst wordt verkocht,de meeste illegale downloads plaatsvin-den. Of erhier sprake is van een oorzaak of een gevolg relatiewordt evenwel niet duidelijk. De Europese markt voordigitale muziek wordt verder verzwakt door een relatiefhoge prijs voor muziek, in combinatie met een beperktecatalogus aldus Jupiter. Daarnaast volgt uit de Jupiterstudie ook dat tussen 2001 en 2008 de totale Europeseuitgaven voor ontspanningen entertainment met 38%zijn gestegen, maar dat het aandeel muziek zowel inabsolute zin, als in het aandeel in de mediabestedingen,is gekrompen. 572.5.2 FILM EN VIDEOEuropees gezien doet Nederland in 2010 het met115 miljoen euro bestedingen aan video-on-demand(VOD) diensten in Nederland volgens schattingenvan PWC (2010) goed op de VOD-markt. De Europeseomzet op de VOD markt werd in 2008 geschatop 644 miljoen euro in totaal. De goede positie vanNederland is met name te danken aan het grote bereikvan de digitale kabel in Nederland. 58De Nederlandse recordcijfers voor wat betreft bioscoopbezoekkomen overeen met die in de rest vanEuropa; het bioscoopbezoek bereik volgens de UNIC(2010) in 2009 een historische hoogtepunt in nagenoegiedere land in Europa, met name dankzij inkomstenuit de verkoop van 3D films. 592.5.3 GAMESMet 70% van de bevolking die wel eens games speelt,bevindt Nederland zich tussen landen als Frankrijk(63%), Duitsland (65%), België (67%), VerenigdKoninkrijk (73%) en de Verenigde Staten (83%) in demiddenmoot. In alle leeftijdsgroepen speelt meer dan50% van de Nederlandse bevolking games. Wat betrefthet deel van de gamers dat betaalt voor games, scoortNederland het laagst. 602.6 TUSSENCONCLUSIEDe creatieve industrie, waar de entertainmentindustrieeen belangrijk onderdeel van uitmaakt, is vangroot belang voor de Nederlandse economie. Hoegroot het belang exact is, is moeilijk vast te stellen nuer geen eenduidige manier is om de omvang van decreatieve industrie en de bijdrage ervan aan het BBP55NVPI (2011), Marktinformatie Audio 2010, exclusief omzet uit muziekstreaming (2,6 miljoen euro).56Zie: IFPI (2011), Digital Music Report 2011, Music at the Touch of a Button, p. 22 en IFPI (2010), Digital Music Report 2010: Music how, when,where you want it, p. 6.57Jupiter Research (2009), Analysis Of The European Online Music Market Development And Assessment Of Future Opportunities, p. 3 – 4.58PWC (2010), Entertainment & Media Outlook Netherlands 2010-2014, p. 51.59UNIC (2010), Cinema attendances in Europe reach highest level for many years, persbericht, 15 januari 2010.60TNS NIPO, Newzoo (2009) Nationaal Gaming Onderzoek 2009.26

2 DE MARKT VOOR ENTERTAINMENT PRODUCTEN IN NEDERLANDvast te stellen, maar er zijn een aantal gangbare rekenmodellendie ons een goed beeld kunnen geven van deomvang van de creatieve industrie en de bijdrage ervanaan het BBP.Wij hebben een aantal rekenmodellen beschreven diegebruikt worden om de omvang van de creatieve industrieen de bijdrage ervan aan onze economie vast testellen. Het WIPO-model neemt de reikwijdte zo breedmogelijk en bevat naast een laag voor kunst en entertainmentproducten,ook een laag voor deels creatieveproducten en twee lagen voor faciliterende en afhankelijkeproducten en diensten. Het KEA-model hanteerteen beperktere definitie, waarin de kunsten en afgeleidecreatieve producten en diensten centraal staan.Het TERA-model is nog iets breder opgezet dan hetWIPO-model. Het hanteert minder lagen, maar omvatmeer deelsectoren. Geen laag uit het KEA of TERAmodel valt precies samen met de entertainmentsector,zoals die centraal staat in dit onderzoek (namelijkfilms, muziek, games en ebooks), maar de core creativeindustries laag uit het TERA-model komt het meestovereen. De economische omvang van de Europeseentertainmentsector wordt door TERA op 558 miljardeuro geschat.Berekeningen van het aandeel dat de creatieve industrieheeft in de Nederlandse economie lopen uiteenvan ruim 3% tot 6,8% van het BBP. Het aandeel dat decreatieve industrie in de totale werkgelegenheid vanNederland heeft wordt geschat tussen de 6% en de 8%.De komst van digitale contentdistributie heeft deNederlandse markt voor entertainmentproducten inbeweging gebracht. De totale omzet uit de verkoopvan fysieke dragers is de afgelopen jaren voor muziek,film en video sterk gedaald. Hier staat tegenover dat demarkt voor digitale muziek, film en video in de lift zit.De omzet die in het digitale kanaal wordt gerealiseerdcompenseert echter geenszins het omzetverlies in defysieke handel. De gamessector heeft in de afgelopenjaren een sterke groei doorgemaakt. De omzet uit deverkoop van fysieke dragers en digitale downloads vangames steeg jaar naar jaar, maar ook hier is de laatstetwee jaar een daling zichtbaar. De markt voor ebooksgroeit snel en het is dan ook de verwachting dat deverkoop van ebooks in Nederland het komende jaar zaltoenemen.Diverse omgevingsfactoren zijn van invloed zijn opde succesvolle ontwikkeling van digitale businessmodellen.Naast het besteedbaar inkomen dat consumentenhebben zijn belangrijke omgevingsfactoren:de omvang van de thuismarkt, de breedbandpenetratie,het niveau van vertrouwen in online dienstverleningen digitale vaardigheden, beschikbarebetaalmethoden, beschikbare afspeelapparatuur enhet juridisch klimaat.Wanneer wij kijken naar een aantal omgevingsfactorendat van invloed is op de ontwikkeling van de digitalecontent markt, dan zien we dat Nederland potentieeleen goede uitgangspositie heeft door een hogewelvaart, sterke breedbandpenetratie, hoog niveau vane-readiness en goede beschikbaarheid van afspeelapparatuurom content mee te bekijken. Desalnietteminloopt Nederland ten opzichte van andere West Europeselanden achter met betrekking tot het aandeel datdigitale content heeft in de omzet van de entertainmentindustrie.Zo komt bijvoorbeeld in Nederlandkrap 8% van de consumentenbestedingen aan albumsen tracks in de audiomarkt uit het digitale kanaal,terwijl dit getal voor Europa gemiddeld op 18,5% ligt.De opbrengsten uit streamingdiensten zoals YouTubeen Spotify bedroegen slechts 2,67 miljoen euro in2010. Wereldwijd bedraagt het aandeel dat digitalemuziek heeft in de totale opbrengsten van de muziekindustrie29%.27

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND28

3 De markt voor legaal aanbod van digitalecontent-Met de opkomst van het internet in Nederland is erin enkele jaren tijd een geheel nieuw distributiekanaalontstaan voor de verspreiding van (auteursrechtelijkbeschermde) werken. Het karakter van muziek, films,games en boeken als informatiegoederen, maakt dat zebij uitstek geschikt zijn voor digitale verspreiding. Ditis een groot voordeel voor de creatieve industrie waarde creatie van werken veelal arbeids- en kapitaalintensiefis, terwijl de kosten die gemoeid zijn met verveelvoudigingen distributie laag zijn. De marginale kostenvoor een digitale kopie zijn zelfs nagenoeg nihil. Opdeze manier kan sneller de schaal worden bereikt dienoodzakelijk is om investeringen terug te verdienen.Maar dit voordeel van het karakter van informatie voorde creatieve industrie vormt meteen ook het grootstenadeel voor de industrie. Het feit dat digitale werkeneenvoudig, tegen nihile kosten en zonder verlies vankwaliteit verveelvoudigd kunnen worden maakt hetdat digitale werken zeer gevoelig zijn voor illegaledistributie. Als zodanig is er naast de markt voorlegaal aanbod ook een markt ontstaan voor het illegaalaanbod van auteursrechtelijk beschermde werken. Indit hoofdstuk zullen wij de omvang en de werking vande legale markt beschrijven, de illegale markt vormthet onderwerp van het volgende hoofdstuk.Het verdient de nadruk om te vermelden dat wij ons indit hoofdstuk zullen beperken tot de entertainmentproductenmuziek, films games en ebooks. Afgeleideproducten zoals bijvoorbeeld ringtones zullen grotendeelsbuiten beschouwing worden gelaten.3.1 DE MUZIEKSECTORDe eerste sector die wij bekijken is de muziekindustrie.3.1.1 OMVANGIn de afgelopen jaren is het aandeel dat digitale distributieheeft in de totale (legale) markt voor muzieksterk gestegen. Zoals we hebben kunnen zien in hetvorige hoofdstuk bestaat inmiddels ongeveer 16% vande verkopen in stuks uit digitale bestanden. Het omzetaandeelvan digitale content in Nederland bedraagtechter nog geen 8% van de totale omzet in de audiomarkt(7,88%). Wanneer wij de consumentenbestedingenaan streaming audio en ringtones meerekenenkomen we op zo’n 10% uit. Wereldwijd overigens zienwe dat Nederland qua omzet bij de digitale verkopenachterloopt: wereldwijd maakt digitaal gemiddeld 29%van de omzet uit. 613.1.2 RELEVANTE ACTORENUiteraard begint muziek bij de makers. Naast de uitvoerendartiesten -de bands en de zanger(e)s(sen)- kanhierbij gedacht worden aan tekstschrijvers, componistenen sessie muzikanten. De makers richten zichveelal tot de platenmaatschappijen voor het producerenen distribueren van hun werk.Tot op heden zijn veel van de productie activiteitenbinnen de muziekindustrie verticaal geïntegreerdbinnen de platenmaatschappijen. De platenmaatschappijenvervullen tal van rollen: ze zoeken nieuweveelbelovende artiesten, helpen hen hun talent teontwikkelen, produceren de muziek van de artiesten,betalen de rechten op het gebruik van het repertoirevan derden, dragen zorg voor de marketing van deartiesten en betalen hen. In ruil hiervoor dragen demakers hun exploitatierechten over aan de platenmaatschappijen.61IFPI (2011), Digital Music Report 2011, Music at the Touch of a Button, p. 22.29

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDDe platenmaatschappijen genereren inkomsten doorhun producten aan consumenten en aan commerciëlepartijen te verkopen. De verkoop aan consumentengeschiedt via de retailers. Hierbij kan gedachtworden aan partijen zoals de Free Record Shop ende Media Markt, maar ook aan digitale kanalenzoals de iTunes Store. Bij verkoop aan commerciëlegebruikers kan bijvoorbeeld worden gedacht aan hetafspelen van muziek op de radio, of de muziek diewordt gedraaid in een café of disco. Om het moeilijkerebetaalproces op dit vlak te stroomlijnen zijncollectieve beheersorganisaties in het leven geroepen,zoals bijvoorbeeld Buma / Stemra (voor de componistenen tekst-dichters) en SENA (voor producenten enuitvoerenden). Deze partijen kunnen namens de bijhen aangesloten partijen zorg dragen voor de exploitatievan het werk.3.1.3 DIGITALE BUSINESS- ENDISTRIBUTIEMODELLENOp het gebied van muziek zijn – met wisselend succes –diverse legale diensten gelanceerd. Een volledig overzichtvan de legale digitale muziekdiensten die nubeschikbaar zijn kunt u vinden in de appendici bij ditrapport. Digitale distributiemodellen voor muziek zijngrofweg onder te verdelen in diensten die downloadsaanbieden en diensten die door middel van streamingon demand toegang bieden tot een muziek catalogus.Ook zijn er hybride modellen waarbij zowel downloadsals streams worden aangeboden.3.1.3.1 DOWNLOADSAbsolute marktleider in de afgelopen jaren op hetgebied van het downloaden van digitale muziek isApple’s iTunes (Music) Store. Via de iTunes Store kunnenvolledige albums worden gedownload en individueletracks. De iTunes Store is sterk geïntegreerd met deiPod, Apple’s populaire muziekspeler.3.1.3.2 STREAMINGDe laatste jaren mag streaming audio zich in eensterk toenemende populariteit verheugen. Met namejongeren streamen veel muziek. Binnen de categoriestreaming zijn er verschillende toonaangevende diensten.YouTube, Pandora (VS), Spotify (EU) en diverseonline radiostations zijn het meest populair.YouTubeUit onderzoek van Harris Interactive (2010) blijkt datYouTube voor de meest populaire dienst is om legaalmuziek te luisteren. 54% van de respondenten geeftaan YouTube te gebruiken om muziek te luisteren. 62Hiermee eindigt YouTube boven iTunes en online radio.Een deel van het succes van YouTube als streaming audiodienst is te danken aan het feit dat sociale netwerkenzoals Facebook en Hyves veelal de mogelijkheid biedenaan consumenten om hun favoriete YouTube filmpjeste embedden in hun profielpagina.Online radioWereldwijd zijn er duizenden online radiostations diemuziek streamen. De meeste van deze radiostationsbedienen enkel een bepaald genre of een smallereniche. Daarnaast zijn er de digitale varianten van de‘normale’ radiostations zoals Radio538, Qmusic enVeronica.SpotifyEen dienst die snel aan populariteit wint in Europais Spotify. Spotify biedt een gratis streaming dienst(Spotify Open), waarmee gebruikers gratis miljoenentracks kunnen streamen. Dit gratis model isad-supported en heeft een limiet van 20 uur streaming.Daarnaast biedt Spotify een abonnementsdienst metextra hoge muziekkwaliteit, geen advertenties, de mogelijkheidom tracks offline en mobiel te beluisteren eneen bredere catalogus (Spotify Unlimited en SpotifyPremium). Spotify heeft inmiddels 10 miljoen gebruikers,waarvan één miljoen gebruik maken van debetaalde abonnementsdienst. 63In 2009 maakte Spotify een operationeel verlies vanbijna 20 miljoen euro. 64 In 2009 verdiende Spotify zo’n5,3 miljoen euro uit reclame inkomsten en 8 miljoen62Harris Interactive (2010), Digital Music Survey 2010, in: BPI (2010), Digital Music Nation 2010, the UK’s Legal and Illegal Digital MusicLandscape, p. 31.63Halliday, J. (2011), Spotify hits 1m paying subscribers, in: The Guardian, 8 maart 2011.30

3 DE MARKT VOOR LEGAAL AANBOD VAN DIGITALE CONTENTeuro uit abonnementsgeld. Inmiddels heeft Spotifyéén miljoen betalende gebruikers en een substantieelgroter aantal gebruikers van Spotify Open, waardoorde inkomsten ongetwijfeld opgelopen zijn in 2010.Spotify heeft aangeven dat zij in de eerste maandenvan 2010 zo’n 30 miljoen euro aan de muziekindustrieheeft uitbetaald. 65 Het is vooralsnog nog onduidelijkof het Spotify model op de korte en lange termijn eenaanvulling is op de omzet van de muziekindustrie, ofdat het kannibaliserend werkt op de omzet. Met anderewoorden: trekt Spotify de klanten die reeds betaaldenvoor muziek weg van de meer lucratieve downloads, ofspreekt Spotify een klantensegment aan dat zich nuprimair bezighoudt met downloaden uit illegale bron?3.1.4 MUZIEK VIA DE ISP?Een interessante ontwikkeling betreft de samenwerkingtussen de muziekindustrie als content leverancieren de ISP als distributieplatform. In Ierlandbijvoorbeeld biedt ISP Eircom via haar nieuwe dienstEircom MusicHub klanten de mogelijkheid om muziekte luisteren en te downloaden. De MusicHub kent,net als Spotify, een gratis variant (Follower) en tweebetaalde varianten met meer mogelijkheden (Enthusiasten Fanatic). Voor ISP’s kan muziek een interessanteaanvulling zijn op hun dienstverlening, omdathet de churn (het vertrekken van klanten) kan helpenverkleinen. 66 Naast de aanbieders van vaste verbindingenzijn er ook mobiele telecommunicatieaanbiedersdie muziekdiensten aanbieden.3.2 DE FILM EN VIDEOSECTORDigitale distributie van films en video’s is door de snellepenetratie van breedband internet een concurrerendalternatief voor de fysieke retail- en verhuurmarkt aanhet worden. In deze paragraaf zullen wij de ontwikkelingenin het digitale kanaal in kaart brengen.3.2.1 OMVANG 67Momenteel is de markt voor digitale distributie vanfilm en video, zeker in vergelijking met het traditionelefysieke retailkanaal, nog klein. De omzet uit digitaledownloads van film- en videobestanden bedroegin 2009 in totaal 3 miljoen euro. In 2009 was de VODmarkt in Nederland 91 miljoen euro groot. PWC (2010)schat dat de omzet in 2010 uit digitale downloads op5 miljoen euro is uitgekomen en de omzet uit VOD op115 miljoen euro. 68De verwachting is dat VOD in de komende jareneen enorme vlucht zal nemen door de lancering vannieuwe diensten en de verdere uitrol van breedband.KEA (2010) voorspelt dat de Europese markt voorVOD diensten in 2013 een omzet kent van 2,2 miljardeuro. 69 PWC (2010) schat de omzet in Nederland in2013 op 302 miljoen euro. 703.2.2 RELEVANTE ACTORENHet verdienmodel van de filmindustrie is gebaseerdop het verkopen van licenties voor de openbaarmakingen verveelvoudiging van films en video. De filmindustrieis in overwegende mate afhankelijk van eengetrapt systeem van openbaarmakingen binnen zogenaamde‘windows’. Het systeem van windows steltfilmmaatschappijen in staat om het product te kunnenvermarkten aan verschillende doelgroepen tegen eengedifferentieerde prijs.Dit getrapte systeem van openbaarmakingen heeftgeleid tot een waardeketen waarbinnen diverse actorenactief zijn. Allereerst is er de filmstudio die de film64Musically (2011), Spotify Ltd. Reveals 16 million pound loss for 2009, via: http://musically.com/blog/2010/11/22/spotify-ltd-reveals-16-66mloss-for-2009/(geraadpleegd 12 maart 2011).65Musically (2011), Spotify Ltd. Reveals 16 million pound loss for 2009, via: http://musically.com/blog/2010/11/22/spotify-ltd-reveals-16-66mloss-for-2009/(geraadpleegd 12 maart 2011).66Informa & Spotify (2010), Unlocking the Real Value of Mobile Music, oktober 2010.67Betaaltelevisie zal in dit overzicht buiten beschouwing worden gelaten.68PWC (2010), Entertainment & Media Outlook Netherlands 2010-2014, p. 38.69KEA (2010), Multi-territory licensing of audiovisual works in Europe, Final report prepared for the European Commission, DG Information Societyand Media.70PWC (2010), Entertainment & Media Outlook Netherlands 2010-2014, p. 38.31

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDBioscoopFysieke VerhuurVerhuur fysieke dragersDigitale verkoop (download to own)Video on DemandBetaaltelevisieTelevisie (broadcast)Video on DemandFiguur 3.1: Het window systeem van de lmindustriedaadwerkelijk maakt. De filmstudio’s dragen de investeringendie nodig zijn om de film te maken en zorgenervoor dat alle verschillende partijen en expertises bijelkaar gebracht worden om de film daadwerkelijk temaken. Vervolgens verkoopt de filmstudio licentiesom een film te distribueren en exploiteren binnen eenbepaalde regio (bijvoorbeeld Nederland) aan een distributeur.Overigens hebben de zes grote filmstudio’s(Fox, Universal, Sony, Warner Brothers, Paramounten Disney) een eigen internationaal netwerk voordistributie, waardoor zij niet per definitie afhankelijkzijn van (inter)nationale distributeurs. 71 Bioscoopexploitantentonen de film in hun zalen (theatrical release).De recette van het bioscoopbezoek (box office) vormtmeestal een substantieel deel van de omzet die metde film wordt gemaakt, maar zelden is de filmmaatschappijuit de kosten nadat de film uit de bioscoopis. Om de rest van de investeringen terug te verdienenworden de films in de andere windows openbaargemaakt. Na de bioscooprelease wordt de film beschikbaargesteld voor de verhuurmarkt (rental) binnen devideotheken. Het is met name deze sector die de laatstejaren een sterke teruggang heeft ondervonden. Dehuurmarkt wordt nu echter door VOD nieuw leveningeblazen. 72 Na een exclusieve periode voor de verhuurmarkt wordt de film als koop DVD aangeboden (homeentertainment). Retailers zoals de Free Record Shop,Bol.com en de Mediamarkt bieden dan de DVD aan.Dit window is vaak voor een zeer groot deel van deomzet verantwoordelijk en daarom van groot belangbij het terugverdienen van investeringen. Daarna volgtde openbaarmaking via betaaltelevisie (pay TV). Tenslotte wordt de film aan de omroepen verkocht die defilm dan kunnen tonen op de televisie (broadcast).Door de veranderende marktomstandigheden zijn dewindows momenteel aan het veranderen. Als zodanigis het hierboven gegeven schema slechts indicatief.Windows kunnen bijvoorbeeld inkrimpen (de tijdwaarin een product exclusief beschikbaar is in éénwindow wordt korter) en overlappen zij vaker. Ookzijn er plannen om de ‘first release’ niet alleen in debioscoop plaats te laten vinden, maar tegelijkertijd viabijvoorbeeld het digitale kanaal. 73 Een recente ontwikkelingis de exclusieve bundeling van content bij eenspecifiek apparaat, zoals bijvoorbeeld de 3D versie vanAvatar bij een Panasonic 3D televisie. Gedurende ditwindow zal Avatar 3D niet te koop zijn in de winkel.3.2.3 DIGITALE BUSINESS- ENDISTRIBUTIEMODELLENHet fysieke distributiemodel wordt sinds enkele jarenaangevuld met de openbaarmaking van de films viahet digitale kanaal (online). Via streaming dienstenen downloaddiensten kunnen consumenten nu filmsen video’s bekijken waar en wanneer zij dat willen.Om deze reden wordt de digitale distributie van filmsen video ook wel Video on Demand (VOD) genoemd.71Derksen, L., Driessen, J. (2007). Economisch belang van lm in Nederland. Waardecreatie in een dynamische sector, Haarlem/Hilversum:Hogeschool INHOLLAND/Filmwereld, p. 19.72Dat het verhuur concept nieuw leven ingeblazen wordt wil overigens niet zeggen dat dezelfde actoren (de videotheken) betrokken zijn bijdeze nieuwe vorm van dienstverlening.73Zie bijvoorbeeld: Knowledge@Emory (2010), Reel Time, the Incredible Shrinking Window for Movie Releases, via: http://knowledge.emory.edu/article.cfm?articleid=1304 (geraadpleegd 12 maart 2011).32

3 DE MARKT VOOR LEGAAL AANBOD VAN DIGITALE CONTENTVOD kent diverse verschijningsvormen en is daarmeeeigenlijk een verzamelnaam voor allerlei dienstenwaarbij consumenten via het Internet films, video’s entelevisieprogramma’s kunnen kijken. In de appendicibij dit rapport wordt een overzicht van de legale filmenvideodiensten in Nederland gegeven.Video on Demand (rental)Met VOD kunnen consumenten via het internet filmsen video’s streamen direct op de computer, of via eenset-top box aangesloten op de televisie. De grote aanbiedersvan televisie in Nederland (UPC, Ziggo, Tele2 enKPN) bieden alle streaming VOD diensten aan. Naastdeze aanbieders zijn er aanbieders, zoals bijvoorbeeldVideoland on Demand, die via internetsites, set-topboxes en internettelevisies VOD diensten aanbieden.De films en video’s worden meestal voor een bepaaldbedrag gehuurd. Na betaling kan de consument danbijvoorbeeld gedurende 24 uur de film streamen.Electronic Sell Through (EST)Electronic Sell Through (EST), ook wel ‘download toown’ genoemd, is het verkopen van digitale film envideobestanden via Internet. Consumenten kunnentegen een bepaald bedrag een digitaal bestand kopen,downloaden, opslaan en afspelen wanneer zij willen.Personal Video Recorder (PVR)Met behulp van een personal video recorder (PVR)kunnen consumenten digitaal uitgezonden televisieprogramma’sopnemen. Een aantal set-top boxes vande grote televisieaanbieders ondersteunt inmiddelsPVR. Verder zijn er diverse hardware fabrikanten die‘harddisk recorders’ aanbieden. PVR is over het algemeengeïntegreerd met een elektronische programmagids(Electronic Programme Guide, of EPG) waardoorde consument eenvoudig programma’s kan opnemen.Catch up televisie (Uitzending gemist)Met catch up televisie kunnen consumenten programma’sdie reeds uitgezonden zijn op televisie via hetinternet op een later tijdstip terugzien. UitzendingGemist en RTL Gemist zijn de bekendste voorbeeldenvan catch up televisie in Nederland. Catch up televisiewordt aangeboden via speciale websites, maar ook viaset-top boxen, internet televisies en applicaties opsmartphones.3.3 DE GAMESSECTORDe gamessector is een snel groeiende tak binnen deentertainment industrie. 74 Daar waar vroeger videogameswaren voorbehouden aan kinderen en ‘nerds’zien we nu dat nagenoeg in alle lagen van de bevolkinggegamed wordt.3.3.1 OMVANGIn 2009 werden 7,9 miljoen consolegames verkocht.Dat is 2,6% minder dan het jaar ervoor, waardoor deomzet daalde tot 273 miljoen euro, een daling van 7%.2009 was hiermee het eerste jaar na een aantal jarenvan groei waarin de omzet daalde. Het aantal verkochtegames voor de PC daalde met 18,6% tot 2,5 miljoenstuks. Hierdoor daalde de omzet met 17% tot ruim40 miljoen euro. 75 Er zijn voor Nederland geen specifiekecijfers voor het digitale afzetkanaal bekend, maardit kanaal groeit wel sterk in populariteit. PWC (2010)berekent de totale omzet uit ‘online gaming’ (welkebestaat uit onder andere abonnementen, microtransactiesen digitale downloads) op 238 miljoen euro voor2010, een stijging van 9% ten opzichte van 2009. 763.3.2 RELEVANTE ACTORENAllereerst zijn er de game studios die de games ontwikkelen.Bekende Nederlandse ontwikkelstudio’s zijnGuerrilla Games en Triumph Studios. De game studioswerken met een team van mensen aan de ontwikkelingvan het spel (programmeurs, art directors, leveldesigners, 3D ontwerpers, playtesters enzovoorts).De game studios maken gebruik van hun eigen ontwikkeltoolsom de spellen te maken, maar hebben vaak ooktechnologie van derden (zoals bijvoorbeeld 3D engines)in licentie. Studio’s kunnen afhankelijk van de omvang74Zie bijvoorbeeld: Siwek, S. E. (2010), Video games in the 21st century the 2010 report.75NVPI (2010), Marktinformatie Interactief 2009.76PWC (2010), Entertainment & Media Outlook Netherlands 2010 – 2014, p. 176.33

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDvan de projecten waaraan zij werken, bestaan uit éénpersoon of uit teams van tientallen developers voor dezogenaamde ‘triple A’ titels.Game studios kunnen hun games in eigen beheeruitgeven, maar meestal wordt een game uitgegevendoor een specifieke uitgever. Bekende uitgevers zijnActivision/Blizzard, Electronic Arts en Codemasters.Het zijn over het algemeen de uitgeverijen die deinvesteringen doen in het ontwikkelen van de games.In ruil hiervoor krijgen zij de auteursrechten endaarmee de exploitatierechten op het spel. Veel gamestudios zijn overigens volledig in handen van de uitgevers.Uitgevers kunnen zelf de game distribueren,maar meestal wordt net als in de film-industrie gebruikgemaakt van specifieke distributeurs.De meeste games worden uitgebracht op de consolesvan Microsoft (Xbox 360), Sony (Playstation 3 en PSP)en Nintendo (Wii en (3)DS). In toenemende matemengt ook Apple zich in de markt voor (mobiele) gamesvia de iPhone, iPod Touch en iPad. De consolemakerslicenseren partijen die games willen uit te brengen ophun platform en stellen de benodigde ontwikkeltools(software development kits) ter beschikking. Veelalhebben de consolemakers ook eigen game studiosonder contract staan (first party developers).Het eindproduct (de game op een fysieke drager) wordtvia retailers als Gamemania, Free Record Shop, Game-Shop, Bol.com en de Media Markt verkocht. Daarnaastzijn er diverse digitale distributiekanalen die wij hieronderzullen bespreken.3.3.3 DIGITALE BUSINESS- ENDISTRIBUTIEMODELLENDe gamesindustrie heeft als geen andere tak binnende entertainment industrie de digitale distributieomarmd. Er zijn diverse legale diensten vanwaargames kunnen worden gedownload. Voor een overzichtverwijzen wij u naar de appendici bij dit rapport. Indeze sectie zullen wij enkele veel gebruikte methodenbespreken.Wat interessant is aan de businessmodellen die wij inde gamesindustrie zien is dat zij qua inkomstenbronnendiversifiëren. Naast de verkoop van downloads zien weook dat er verdienmodellen zijn waarbij abonnementsgeldwordt gevraagd om te spelen (subscription basedgaming), freemium modellen waarbij de basis van hetspel gratis is maar voor toevoegingen zoals extra levelsmoet worden betaald (add ons), en modellen waarbijvirtuele goederen kunnen worden gekocht (extrawapens, uitrusting enzovoorts).Console gebonden downloadwinkelsDe drie meest gebruikte consoles, de MicrosoftXbox360, Sony Playstation 3 en Nintendo Wii hebbenalle drie een eigen downloadwinkel. In deze winkelkunnen naast de triple A titels ook games van onafhankelijkeontwikkelaars worden gekocht. Afrekeninggeschiedt met behulp van punten. Deze punten kunnenonline worden gekocht met behulp van onder anderePayPal, creditcard en iDeal, of via fysieke verkooppuntenin de vorm van speciale waardekaarten.Downloadwinkels voor PCOp het PC platform bestaan ook enkele succesvolledigitale downloadplatforms. De meest bekende platformszijn Steam en Direct2Drive. Steam is het onlineplatform van ontwikkelaar Valve. Via Steam kunnenconsumenten games downloaden en online tegenelkaar spelen. Naast een game- en downloadplatformis Steam ook een verificatieplatform. Spellen kunnenalleen gespeeld worden wanneer zij bij Steam geverifieerdzijn. Een dergelijke verificatie bemoeilijkt hetspelen van illegaal gekopieerde spellen. Direct2Drivevan IGNnetworks is vergelijkbaar met Steam. Het biedtinmiddels meer dan 1000 titels aan van 300 verschillendeontwikkelaars.Webbased game aanbiedersNaast de games die op een specifiek computerplatformworden gespeeld (PC of console) zijn er ook aanbiedersdie hun spellen online aanbieden. Met name degrote online game portals die worden aangebodendoor partijen als Zylom en Spil Games zijn populair.34

3 DE MARKT VOOR LEGAAL AANBOD VAN DIGITALE CONTENTVia deze portals kunnen gratis online games wordengespeeld. De inkomsten worden verkregen uit onlineadvertenties die tijdens het laden van het spel wordengetoond en/of in hetzelfde scherm als waarin het spelwordt gespeeld. Spelaanbieder Zylom biedt inmiddelsook downloadbare ‘deluxe’ versies van haar onlinegames aan. Naast speciale game portals bieden socialenetwerken zoals Facebook ook de mogelijkheid ombinnen hun omgeving games te spelen.Streaming gaming (OnLive)Door de toenemende capaciteit van breedbandigeverbindingen is het inmiddels zelfs mogelijk omconsole games volledig online te spelen. De consumenthoeft geen hardware en/of games te kopen, maar kooptslechts toegang tot diverse spellen. OnLive is de eerstedienst die streaming gaming aanbiedt. Vooralsnog isOnLive nog niet in Nederland gelanceerd.3.4 DE BOEKENSECTORDe markt voor ebooks is de laatste jaren sterk gegroeid.Hoewel digitale varianten van boeken al jaren bestaanis de populariteit van ebooks in de afgelopen jarentoegenomen omdat er apparaten beschikbaar zijngekomen (ebook readers en tablets) die het mogelijkmaken om de digitale varianten te lezen als ware hetfysieke boeken.3.4.1 OMVANGIn Nederland zijn slechts zeer beperkt cijfers bekendover de omzet van ebooks. In 2009 werden in totaal110.000 ebooks verkocht. Gfk verwacht dat in 2010zo’n 500.000 ebooks verkocht zijn. 77 Met name de introductievan apparaten als de iPad en Kindle hebben vooreen toename in de populariteit van ebooks gezorgd.3.4.2 RELEVANTE ACTORENDe meest relevante actor in de boekensector is demaker, oftewel de auteur. De auteur kan zich voorhet zakelijke deel van het schrijversberoep eventueellaten ondersteunen door een literair agent. De literairagent draagt onder andere zorg voor contractsonderhandelingenmet uitgevers, marketing, en organiseertnevenactiviteiten zoals signeersessies of spreekbeurten.De meeste schrijvers sluiten voor de productie,distributie en exploitatie van hun werk een contractmet een uitgever. Hoewel door technologische ontwikkelingenzoals ‘printing on demand’ steeds meerboeken in eigen beheer worden uitgegeven, speeltde uitgever nog steeds een centrale rol in de boekenwereld.Fysieke boeken worden uiteindelijk verkocht via deboekwinkels. 78 Ook de online distributie van fysiekeboeken is al jaren succesvol via sites zoals bijvoorbeeldBol.com. Naast de verkoop van boeken kunnenboeken geleend worden bij de bibliotheek. Via hetleen-recht worden de auteur en /of de uitgever gecompenseerd.3.4.3 DIGITALE BUSINESS- ENDISTRIBUTIEMODELLENMet de komst van geschikte leesapparatuur (ebookreaders en tablets) heeft ook de distributie van de digitaleversie van het boek een grote vlucht genomen. Viadiverse kanalen worden inmiddels ebooks verkochtin Nederland. In deze paragraaf zullen wij de voornaamstespelers bespreken.Online retailersOnline boekenwinkels zoals Amazon, Barnes & Nobleen Bol.com bieden via hun online winkels inmiddelsook ebooks aan. Amazon heeft de verkoop van ebooksverticaal geïntegreerd met een eigen ebook reader: deKindle. Naast de Kindle verkoopt Amazon ebooks ophet platform van Apple via een Kindle app. Barnes& Noble doet hetzelfde met de Nook reader en deBarnes & Noble app. Bol.com verkoopt weliswaar ookereaders maar heeft haar platform niet specifiek geïntegreerdmet één reader of applicatie.77Joosse, M. (2010), Verkoop Nederlandse ebooks in de lift, via: http://www.ereaders.nl/01061004_verkoop_nederlandse_ebooks_in_de_lift(geraadpleegd 23 april 2011).78Bij een deel van de boeken wordt ook een ‘windowing’ strategie gevolgd waarbij een boek allereerst verschijnt als hardcover en daarna pasals goedkopere softcover/pocket. Deze strategie is in Nederland overigens minder gebruikelijk dan in bijvoorbeeld de Verenigde Staten.35

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDFysieke boekhandelsKlassieke boekhandels zoals Selexyz, Bruna enVan Stockum hebben naast een fysieke retailketenook een online aanwezigheid. In deze online winkelsverkopen zij ook ebooks.Gespecialiseerde ebook winkelsNaast deze grote en bekende spelers is er ook eenaantal gespecialiseerde ebook winkels. De grootstegespecialiseerde ebook winkel is ebookwinkel.nl, maardaarnaast zijn er nog diverse kleinere aanbieders.iBook Store (iTunes)Een relatieve nieuwkomer in het ebook segment isApple. Apple lanceerde samen met de iPad tablet ookeen ebook store: de iBook store. Via de iBook storekunnen consumenten boeken downloaden op hun iOSapparaten (specifiek de iPad, iPod Touch en iPhone).Hoewel de iPad, iPod en iPhone geen specifieke ebookreaders zijn blijken zij toch bijzonder succesvol te zijnen vormen zij serieuze concurrentie voor de specialistischeebook readers. Naast ebooks richten tijdschriftenen kranten zich ook massaal op de iPad. Van diversedagbladen en tijdschriften is inmiddels een digitaleversie voor de iPad (en andere tablets) beschikbaar.3.5 ONTWIKKELINGEN IN DIGITALECONTENT DISTRIBUTIEDe distributie van digitale content maakt momenteeleen stormachtige ontwikkeling door. De snelle uitrolvan vast- en mobiel breedband en de ontwikkeling vaneen nieuwe generatie (draagbare) internetapparatenzijn de voornaamste aanjagers van deze ontwikkeling.3.5.1 APP STORESDe opkomst van smartphones en tablets biedt tal vannieuwe mogelijkheden om digitale content te consumeren.De dominante manier om content op dezedevices te krijgen is de integratie met zogenaamde‘app stores’. Vanuit deze app stores kunnen applicatiesworden gedownload op telefoon en tablet. Applewas de eerste die een dergelijke App store lanceerdevoor haar iPhones, iPods en iPads. Inmiddels vindt hetmodel van Apple navolging van de andere belangrijkespelers in de markt voor (besturingssystemen van)smartphones en tablets: Google, Research in Motion,Microsoft en Nokia. Al deze partijen hebben voor hunmobiele operating systems specifieke app stores gelanceerd:Google heeft de Android Marketplace, Nokiaheeft Ovi, RIM heeft Blackberry Appworld en Microsoftheeft de Windows Marketplace.App stores maken het mogelijk om op de nieuwe generatiemobiele devices eenvoudig content te downloaden(via WiFi, 3G en 4G). Omdat deze nieuwe generatie‘schermen’ een steeds groter deel van de consumentenbestedingenin termen van tijd en geld voor hunrekening nemen, is de markt voor apps een belangrijkegroeimarkt. Hierbij gaat het niet alleen om de apps zelf(games, software), maar ook om muziek, films, videosen ebooks.App stores bieden ook de mogelijkheid voor het doenvan aankopen binnen de applicatie (in app purchases).Hiermee kunnen bijvoorbeeld losse entertainmentproductenworden gekocht, maar ook digitale abonnementenworden afgesloten. Een deel van de omzet gaatnaar de eigenaren van de app stores.3.5.2 NET APPLIANCESNaast de toename in het gebruik van smartphones entablets is ook de koppeling van traditionele entertainmentapparaten zoals de stereo toren en de televisiemet het internet relevant. Via diverse apparaten is hetnu mogelijk om audio en video te streamen en/of tedownloaden. Dergelijke ‘net appliances’ maken digitalecontent makkelijker toegankelijk voor consumenten.3.6 TUSSENCONCLUSIEDigitale content diensten maken gebruik van verschillendedistributiemethoden die grofweg opgedeeldkunnen worden in downloads en streaming. De dienstenkennen verschillende verdienmodellen. Naast hetper stuk afrekenen, dat nog steeds de meest gebruiktevorm van afrekenen is, zien we ook gratis diensten(freemium en ad-supported) en abonnementsmodellen.Hoewel consumenten het nog steeds van belang vindendat zij een entertainmentproduct bezitten, valt in de36

3 DE MARKT VOOR LEGAAL AANBOD VAN DIGITALE CONTENTcontentconsumptie wel een verschuiving te zien van‘eigendom’ richting ‘toegang’ (met name bij muziek).De modellen waarbij een contentdienst wordt gekoppeldaan een specifiek apparaat (device) lijken hetmeest succesvol. Naast de iTunes Store voor muziekzien we dit verticaal geïntegreerde model terug bijfilms en video (op Internet televisies, set-top boxen enconsoles) en bij games (Playstation Store, Wii Ware,Xbox Live Arcade). Waarschijnlijk speelt de bestaandeklant- en betaalrelatie alsmede het gebruiksgemakhierin een belangrijke rol.Opvallend is dat er tot op heden in Nederland ophet gebied van muziek weinig succesvolle samenwerkingenzijn geweest tussen de contenteigenaren ende eigenaren van het distributieplatform: de ISP’s. Metmuziekwinkels zoals de Eircom Musichub (Ierland) ende samenwerking tussen Telia en Spotify (Zweden)komt hier wellicht verandering in. Voor wat betreftfilm en video ligt deze situatie anders. Grote ISP’szoals UPC, Ziggo, KPN en Tele2 bieden alle VOD dienstenaan.Een laatste relevante ontwikkeling is de opkomstvan de app stores die het digitaal distributieplatformvormen voor de snel groeiende markt voor smartphonesen tablets. Via de app stores kunnen niet alleenapplicaties worden verkocht, maar via deze applicatieskunnen ook weer andere vormen van content zoalsmuziek, films en ebooks worden verkocht.37

4 De markt voor illegaal aanbod van digitalecontentDoor digitalisering en de komst van het internet is hetbijzonder eenvoudig geworden om auteursrechtelijkbeschermde werken openbaar te maken, er toegangtoe te krijgen en ze te verveelvoudigen. Dit heeft geleidtot een grote markt voor het illegaal aanbieden vanauteursrechtelijk beschermde werken. Wat de omvangis van deze markt en hoe deze markt werkt vormt hetonderwerp van dit hoofdstuk.4.1 OMVANG ILLEGALE DIGITALEDISTRIBUTIEProfessor Dommering zei reeds in 1994 dat het auteursrechtwegspoelt door het ‘elektronisch vergiet’. 79 Omons enigszins een beeld te kunnen vormen hoeveel erdaadwerkelijk door het vergiet stroomt, moeten weeen inschatting te maken van het aantal downloadersen illegale verspreiders in Nederland en de hoeveelheidbestanden die zij delen. Op deze manier kunnen weons een beeld vormen van de omvang van de illegaledistributie in Nederland.4.1.1 AANTAL CONSUMENTEN DATDOWNLOADT UIT ILLEGALE BRONIN NEDERLANDHuygen et al. (2009) schatten het aantal consumentendat downloadt uit illegale bron in Nederland op om ennabij de 4,7 miljoen. 80 Uitgesplitst naar productcategoriedownloaden 4,3 miljoen consumenten muziek,1,4 miljoen consumenten films en 1,0 miljoen consumentengames. Het totale aantal downloaders is lagerdan de som van de afzonderlijke categorieën omdatveel downloaders meerdere producten downloaden. 81Het is waarschijnlijk dat het totale aantal downloadersinmiddels hoger ligt dan de schatting van Huygenet al. (2009), nu zij hun cijfers baseren op het internetgebruikin 2006. Forrester (2009) schat het aantaldownloaders in Nederland op 5,4 miljoen (40% vande online bevolking) in 2010. Het is goed voorstelbaardat downloaders de bestanden die zij gedownloadhebben ook verder kunnen verspreiden binnenhun familie- en vriendenkring, waardoor de auteursrechtelijkbeschermde werken door meer personengeconsumeerd kunnen worden dan enkel de origineledownloader. Naar dit laatste fenomeen is echtergeen specifiek onderzoek gedaan en als zodanig is deomvang van dit effect moeilijk te kwantificeren.4.1.2 DEMOGRAFIE VAN DE DOWNLOADERUit het consumentenonderzoek van Huygen et al.(2009) onder downloaders blijkt dat leeftijd het meestonderscheidende kenmerk is. Binnen de groep vandownloaders is de leeftijdsgroep 15 –24 jaar sterk oververtegenwoordigd.In de totale internetpopulatie is18% tussen 15 –24 jaar, maar onder de groep muziekdownloadersbehoort 28% tot deze leeftijdsgroep,onder film-downloaders 30% en onder games-downloaderszelfs 40%. Vijftigplussers zijn ondervertegenwoordigdonder de downloaders. 82 Eenzelfde beeld79Dommering, E. J. (1994), Het auteursrecht spoelt weg door het elektronische vergiet, in: Computerrecht 1994/3.80Huygen et al. deden speciek onderzoek naar le sharing en niet naar het bredere concept ‘downloaden uit illegale bron’. In hun survey gaanHuygen et al. uit van de term ‘onbetaald downloaden’ in plaats van ‘downloaden uit illegale bron’ of ‘illegaal downloaden’. Dit is met namegedaan om de vragen zo neutraal mogelijk te houden.81Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 72.82Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 75.39

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDkomt naar voren uit onderzoek van Harris Interactive(2010). 83Downloaders zijn relatief vaak van het mannelijkegeslacht (57% tot 74%), vooral bij films en games. Ookuit het onderzoek van Harris Interactive (2010) komthet beeld naar voren dat jongens vaker dan meisjeszich wenden tot het illegale aanbod van auteursrechtelijkbeschermde werken. 84 Nadere analyse vanHuygen et al. wijst uit dat dit niet te herleiden valttot verschillen in consumptiegedrag. Uit het onderzoekblijkt dat vrouwen en meisjes ongeveer dezelfdeconsumptiepatronen hebben als de mannen enjongens. 85Uit het onderzoek van Huygen et al. (2009) bleekten slotte dat de downloaders over het algemeen overgeavanceerder apparatuur beschikken en meer kennishebben van het internet dan de gemiddelde internetter.De groep downloaders brengt ook significantmeer tijd door op het internet. Terwijl ruim een derdevan de internetgebruikers een intensief gebruikeris (meer dan 7 uur internetgebruik per week), ismeer dan de helft van de downloaders een intensiefgebruiker.4.1.3 OMVANG ILLEGAAL AANGEBODENCONTENTNaast het aantal consumenten dat downloadt uit illegalebron, is ook onderzoek gedaan naar de hoeveelheiden het percentage illegaal aangeboden auteursrechtelijkbeschermde werken op de verschillende file sharingsites en netwerken.Onderzoeksbureau Envisional (2011) deed onderzoeknaar het downloadverkeer uit illegale bron opinternet en concludeerde dat tenminste 23,76% van alhet internetverkeer wereldwijd bestaat uit ongeautoriseerdedownloads van auteursrechtelijk beschermdewerken. In deze telling zijn pornografische bestandenniét meegerekend omdat het bij veel van de pornografischewerken moeilijk vast te stellen is of het gaat omauteursrechtelijk beschermde werken. 86Huygen et al. (2009) gaan er vanuit dat 95% van dewerken die specifiek via file sharing sites en netwerkenworden uitgewisseld auteursrechtelijk beschermd zijn.De onderzoekers maken verder niet expliciet hoe zij totdit getal zijn gekomen. 87 Het getal is hoogstwaarschijnlijkgebaseerd op door TNO uitgevoerde steekproevenbij file sharing sites zoals Mininova, Demonoid en dePirate Bay.Layton & Watters (2010) onderzochten de omvang vaninbreukmakende content op BitTorrent. 88 Zij kwamentot de conclusie dat slechts 0,3% van de aangebodenbestanden aantoonbaar legaal werd aangeboden. Opde studie is vanuit de BitTorrent community veelkritiek gekomen. 89 Voornaamste kritiekpunt betreftde dataverzameling. Omdat de onderzoekers alleenpopulaire torrents gebruikten ontstond een vertekendbeeld van het totale aantal legaal aangeboden torrents.De onderzoekers hadden op basis van hun data slechtsmogen vaststellen dat er op een bepaald moment maar0,3% legale bestandsuitwisseling plaatsvond en nietmogen concluderen dat er maar 0,3% legale contentwerd aangeboden.83Harris Interactive (2010), Digital Music Survey 2010, in: BPI (2010), Digital Music Nation 2010, the UK’s Legal and Illegal Digital MusicLandscape, p. 25.84Harris Interactive (2010), Digital Music Survey 2010, in: BPI (2010), Digital Music Nation 2010, the UK’s Legal and Illegal Digital MusicLandscape, p. 25.85Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 75.86Envisional (2011), Technical report: An Estimate of Infringing Use of the Internet, januari 2011, p. 2.87Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 95.88Layton, R., Watters, P. (2010), Investigation into the extent of infringing content on BitTorrent networks, Internet commerce security laboratory,University of Ballarat Australia.89Torrentfreak (2010), Tech News Sites Tout Misleading BitTorrent Piracy Study, via: http://torrentfreak.com/tech-news-sites-tout-misleadingbittorrent-piracy-study-100724/(geraadpleegd 12 maart 2011).40

4 DE MARKT VOOR ILLEGAAL AANBOD VAN DIGITALE CONTENTEnvisional (2010) onderzocht de omvang van hetillegaal aanbod op BitTorrent index site Mininova.Envisional maakte hiervoor gebruik van de unieke situatiedat Mininova alle inbreukmakende content vanhaar netwerk ging verwijderen op een specifieke datum(29 november 2009). 90 Envisional vergeleek het netwerkverkeeren het aantal aangeboden torrents opMininova voor en na 29 november en constateerdedat het aantal daalde van 1,3 miljoen naar minder dan10.000 (een daling van meer dan 99%). 91 Het aantalgedownloade bestanden via Mininova daalde van10 miljoen naar 500.000 per dag.Envisional (2011) deed recentelijk onderzoek naar hetpercentage bestanden dat illegaal wordt aangeboden inde top 10.000 van meest gedownloade torrents. VolgensEnvisional is 99,2% van de torrents in de top 10.000van meest gedownloade bestanden inbreukmakend. 92Qua downloads becijfert Envisional (2011) dat hetpercentage downloads van illegaal aangeboden werkenop BitTorrent momenteel 63,7% van het totale BitTorrentverkeer uitmaakt. 934.2 POPULAIRE DISTRIBUTIE MODELLENEr zijn diverse methoden om illegaal aangebodenauteursrechtelijk beschermde werken te consumeren.In het downloaddebat wordt met name aandachtbesteed aan p2p netwerken, maar naast p2p zijn er nogdiverse andere methoden om te downloaden uit illegalebron. De meest populaire, voor consumenten goedtoegankelijke methoden zijn hieronder beschreven.4.2.1 P2P NETWERKENEr zijn verschillende soorten p2p protocollen.BitTorrentVan de p2p protocollen die gebruikt worden voorfile sharing is BitTorrent momenteel het populairst.BitTorrent is populair omdat een relatief snelle manieris om bestanden uit te wisselen. Een BitTorrent filesharing netwerk bestaat uit verschillende elementendie gezamenlijk de bestandsuitwisseling faciliteren.TorrentsUitwisseling van bestanden via BitTorrent geschiedtaan de hand van torrents. Torrents zijn kleinebestandjes die naar andere bestanden verwijzen. De.torrent bestanden bevatten informatie die nodig is omeen download te kunnen starten via het p2p protocolBitTorrent. In feite is een .torrent dus een bestandjedat functioneert als een link. De naam van de .torrentkomt (als het goed is) min of meer overeen met hetbestand waarnaar het verwijst.Torrent portals – Indexing sitesOm snel torrents te kunnen vinden worden websites,torrent portals (ook wel indexing sites) gebruikt.Op deze servers kunnen gebruikers hun .torrentsuploaden. De .torrents zijn vervolgens met een zoekfunctiete doorzoeken. Bekende portalen zijn de PirateBay en Mininova.TrackerDe tracker faciliteert het verkeer tussen de verschillendepeers in het netwerk. De tracker zorgt ervoor datde gebruiker op basis van het .torrent bestand verwezenworden naar verschillende gebruikers die delen vanhet bestand aanbieden. Opgemerkt zij daarbij dat detracker niet (noodzakelijkerwijs) door dezelfde partijwordt beheerd als de torrentportal waar het .torrentbestand gevonden is.PeersDe peers zijn de verschillende deelnemers aan hetnetwerk. De bestanden (of delen ervan) wordendoor de peers aangeboden (seeders) en afgenomen(leechers). In tegenstelling tot veel andere file sharing90Op grond van een vonnis van de rechtbank Utrecht dat het aanbieden van een torrentportaal met verwijzingen naar illegaal aanbodonrechtmatig achtte (Rb. Utrecht 26 augustus 2009, LJN BJ6008).91Envisional (2010), Mininova: Assessment of Copyrighted Torrent Link Removal.92Envisional (2011), Technical report: An Estimate of Infringing Use of the Internet, januari 2011, p. 11.93Envisional (2011), Technical report: An Estimate of Infringing Use of the Internet, januari 2011, p. 11.41

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDprotocollen stellen de downloaders automatisch ookhet bestand ter beschikking (uploaden). Mede hierdooris het BitTorrent protocol sneller dan veel anderefile sharing protocollen. Vanuit een juridisch perspectiefis dit gegeven ook relevant, omdat uploaden integenstelling tot downloaden niet gedekt wordt doorde thuiskopie-exceptie.LimewireLimewire is een p2p client gebaseerd op het Gnutellaprotocol. Jarenlang was Limewire één van de belangrijksteclients om bestanden mee uit te wisselen. Limewirewerd eind 2010 door de Amerikaanse rechterverboden. Hoewel de originele Limewire clients nietmeer werken, zijn er diverse onofficiële versies inomloop die nog steeds gebruikt kunnen worden.eMuleeMule is een p2p client programma dat op het eDonkeynetwerk draait. Hoewel de maker van eDonkey (MetaMachine) zelf geen client software meer maakt, bestaathet netwerk nog wel. eMule is de belangrijkste clientvoor het eDonkey netwerk.4.2.2 USENETUsenet is een gesynchroniseerd mondiaal netwerkbedoeld voor de uitwisseling van tekstbestandenen binaire bestanden (binaries), waarbij de laatstemuziek, films en afbeeldingen kunnen bevatten.Usenet is onderverdeeld in diverse discussiegroependie ‘nieuwsgroepen’ worden genoemd. Om dezenieuwsgroepen te bereiken en berichten te plaatstenof te lezen c.q. downloaden moeten de gebruikerscontact leggen met een nieuwsgroep server. Dit werdvroeger voornamelijk gedaan met behulp van een leesprogramma(de newsreader). Tegenwoordig biedenzogenaamde Usenetproviders, vaak via resellers diespecifieke markten bedienen, eigen applicaties aan dietoegang bieden tot Usenet (met soms wel 10 Terabytegrote serversystemen).Usenet wordt door de meeste ISP’s standaard aangeboden.Naast ISP’s zijn er diverse commerciële aanbiedersvan Usenet servers zoals bijvoorbeeld Giganews.Deze providers zijn met name succesvol vanwegehet feit dat sommige providers geen nieuwsgroepentoestaan waarin binaries worden aangeboden en omdatzij de berichten over het algemeen enkele maandenlang op de server laten staan (retentie). Zij werken metUsenet-resellers die de voornoemde geoptimaliseerdesoftware en index aanbieden, dat het zoeken op hetUsenet netwerk vergemakkelijkt.Omdat op Usenet zoveel uiteenlopende informatie tevinden is, is het vinden van de juiste bestanden binnende verschillende nieuwsgroepen voor downloaders nieteenvoudig. Om deze reden zijn er gebruikersgroepenen indexsites die de berichten op Usenet ordenen. Eenvoorbeeld hiervan is de Fill Threads Database (FTD)software. Met behulp van het FTD platform kunnengeïnteresseerde gebruikers elkaar door middel van‘spots’ wijzen op interessante berichten. De Haarlemserechter achtte FTD onrechtmatig omdat zij aanzettetot uploaden naar Usenet. 94 Andere indexsites biedenzogeheten NZB-bestanden waarmee het downloadenwordt vergemakkelijkt.4.2.3 CYBERLOCKERSEen manier om illegaal auteursrechtelijk beschermdewerken openbaar te maken die momenteel sterk inopkomst is, is het gebruik van zogenaamde ‘cyberlockers’.Cyberlockers zijn sites waar consumenten digitalebestanden (tijdelijk) kunnen opslaan. Via een downloadlink (soms in combinatie met een wachtwoord)kunnen de bestanden vervolgens worden gedeeldmet derden. Cyberlockers hebben legitieme en illegitiemetoepassingen. Harris Interactive (2010) bevroegeen panel van meer dan 5000 respondenten naarhun bekendheid met kanalen om illegaal openbaargemaakte auteursrechtelijk beschermde werken tedownloaden. Bovenaan met 74% stonden p2p netwerken,als tweede werden cyberlockers genoemd met66%. Op de vraag wat de meest gebruikte manierenwaren voor de respondenten om te downloaden uitillegale bron, gaf 80% van de respondenten aan datzij p2p netwerken gebruikten. Bijna de helft van de94Rechtbank Haarlem, 9 februari 2011, LJN BP3757.42

4 DE MARKT VOOR ILLEGAAL AANBOD VAN DIGITALE CONTENTrespondenten gaf aan dat zij ook gebruik maken vanlinks op fora en blogs naar cyberlockers om auteursrechtelijkbeschermde werken te downloaden (respectievelijk47% en 44%). Hiermee zijn cyberlockers nap2p netwerken de populairste plaats om content uitillegale bron van te downloaden. 95Envisional (2011) deed onderzoek naar het downloadverkeervan illegaal aangeboden werken via cyberlockersen kwam tot de conclusie dat 73,2% van al hetdownloadverkeer via cyberlockers bestond uit auteursrechtelijkbeschermd materiaal. Dit komt neer op 5%van het wereldwijde internetverkeer. 96Populaire cyberlockers zijn Rapidshare en Mega-Upload. Deze sites staan beide in de top 50 van meestbezochte websites ter wereld. 97 Diverse gespecialiseerdesites verwijzen op hun beurt weer met behulpvan de downloadlinks naar de content die op sites alsRapidshare en MegaUpload staat. In feite zijn er driepartijen via welke men toegang kan krijgen tot decontent: de cyberlocker zelf, de cyberlocker zoekmachineen de cyberlocker link site (index). Voorbeeldenvan deze laatste twee partijen zijn Filestube.com enWarez-bb.org.4.2.4 STREAMINGSITESEen distributiemodel dat net als in het legale domeinook sterk in opkomst is in het illegale domein, is hetstreamen van auteursrechtelijk beschermde content.Via streaming video sites kunnen auteursrechtelijkbeschermde werken zonder toestemming openbaarworden gemaakt. Afhankelijk van de robuustheid vande procedures voor het verwijderen van illegaal aangebodencontent, kunnen streamingsites een interessantemanier zijn om auteursrechtelijk beschermdewerken openbaar te maken. Om het vinden vancontent eenvoudiger te maken worden de streamsveel geïndexeerd door linksites zoals bijvoorbeeldSurfthechannel.com.4.3 VERDIENMODELLENDe illegale distributie van auteursrechtelijk beschermdewerken kan zeer lucratief zijn, hoewel het lastig is juistecijfers hierover te vinden. Nu de content niet door deillegale verspreiders in licentie wordt genomen, maarslechts verspreid, zijn de kosten over het algemeenbeperkt tot de kosten van bandbreedte en hosting.Illegale verspreiders verdienen hoofdzakelijk op tweemanieren geld aan de illegale distributie van auteursrechtelijkbeschermde werken: via betaalsites en viaadvertenties.4.3.1 BETAALSITESDiverse sites bieden de mogelijkheid om tegen eenzeer laag bedrag auteursrechtelijk beschermde werkente kopen. Deze sites claimen soms dat zij rechtenafdragen aan de auteursrechthebbenden, terwijl ditin werkelijkheid niet gebeurd. Voor de consument kanhet lastig zijn om te beoordelen of een dergelijke sitelegaal of illegaal is. De betaalsites bieden onder anderedownloads en streams aan. Meestal kan een abonnementworden afgenomen. Tegen betaling van eeneenmalig, jaarlijks of maandelijks bedrag kan men danonbeperkt downloaden.Ook cyberlockers kunnen via abonnementsdienstengeld verdienen aan onrechtmatig openbaar gemaaktecontent. De dienstverlening van de cyberlockers ismeestal onderverdeeld in een gratis ‘lite’ versie en eenbetaalde ‘premium’ dienst. Met de premium dienstkunnen gebruikers over het algemeen sneller en onbeperktdownloaden, terwijl de lite dienst allerlei beperkingenheeft.4.3.2 ADVERTENTIE INKOMSTENEen tweede manier om geld te verdienen aan illegalecontentdistributie is het plaatsen van advertentiesop de sites waarvan men kan downloaden, of die verwijzennaar auteursrechtelijk beschermde werken.Nu downloadsites over het algemeen veel traffic gene-95Harris Interactive (2010), Digital Music Survey 2010, in: BPI (2010), Digital Music Nation 2010, the UK’s Legal and Illegal Digital MusicLandscape, p. 25.96Envisional (2011), Technical report: An Estimate of Infringing Use of the Internet, januari 2011.97Zie http://www.alexa.com.43

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDreren, zijn de inkomsten uit advertenties aanzienlijk.Zo berekende MarkMonitor (2011) dat desites MegaVideo, MegaUpload en Rapidshare samenalleen al goed zijn voor 21 miljard bezoeken per jaar. 98Al deze sites staan in de top 100 meest bezochte sitealdus meetbureau Alexa. Ook een site als ThePirateBay.org staat in de top 100 van meest bezochte websites.Mininova had in 2007 een omzet van 1 miljoen euro,waarvan het merendeel afkomstig was uit advertenties.994.3.3 VERKOOP GERELATEERDE DIENSTENEen derde manier om geld te verdienen aan de illegaleverspreiding van auteursrechtelijk beschermde werkenis het verkopen van producten en diensten die illegaleverspreiding faciliteren. Hierbij kan onder anderegedacht worden aan de verkoop van MOD-chips omhet illegaal verspreiden van spellen mogelijk te maken.Bij het bepalen of er sprake is van het aanbieden vanproducten en diensten die illegale verspreiding faciliterenzal overigens altijd gekeken moeten wordennaar de omstandigheden van het geval. Vaak hebbenproducten of diensten ‘substantial non-infringinguses’ waardoor niet aanstonds kan worden gezegd datzij enkel of primair voor inbreukmakende activiteitenkunnen worden aangewend.4.4 BETROKKEN PARTIJENBij het illegaal aanbieden van auteursrechtelijkbeschermde werken zijn diverse partijen direct enindirect betrokken. Hieronder zullen wij een kortebeschrijving geven van deze actoren.4.4.1 THE SCENEThe ‘Warez Scene’ of kortweg ‘the Scene’ is de aanduidingvoor een los verband van goed georganiseerdegroepen die tot doel hebben om auteursrechtelijkbeschermde werken te verspreiden, liefst voor de officiëlelanceerdatum. 100 Hoewel the Scene niet centraalwordt aangestuurd, onderschrijven de deelnemers eenaantal (ongeschreven) gedragsregels en houden ze zichaan standaarden voor het uitbrengen van content. Demotivatie van de Sceners is competitie en eer, maarook geld kan een belangrijke drijfveer zijn. 101Een groot deel van de content dat via p2p netwerken,Usenet en andere file sharing en download platformsbeschikbaar is, komt oorspronkelijk uit de Scene. Uitonderzoek van Cuevas et al. (2011) blijkt dat 67%van de content op file sharing netwerk Bittorrent terbeschikking wordt gesteld door slechts 100 bronnen endat deze 67% goed is voor 75% van alle downloads. 102Ook de illegale verspreiding van content op fysiekemedia wordt deels mogelijk gemaakt door bestandendie oorspronkelijk uit de Scene komen. Het is daaromzinvol om wat uitgebreider naar de opbouw van deScene te kijken.SourceIllegale verspreiding begint met het verkrijgen van decontent bij de bron (source). De bron kan in het gevalvan muziek een muziekbestand zijn uit een studio of eengestolen album uit het productie- en distributieproces.In het geval van een film kan het een video-opnamevan een bioscoopfilm zijn (cam versie), een screener98Markmonitor (2011), Trac Report: Online Piracy and Counterfeiting, januari 2011.99Zie: Hamel, E. (2009), Jaaromzet Mininova 1 miljoen euro, via: http://webwereld.nl/nieuws/56410/jaaromzet-mininova-1-miljoen-euro.html(geraadpleegd 12 maart 2011).100Zie bijvoorbeeld: The Independent (2008), Scene Stealer, the aXXo les, via: http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/lms/features/scene-stealer-the-axxo-les-1214699.html (geraadpleeg 12 maart 2011).101Torrentfreak (2009), Former movie piracy Scene member speaks out, via: http://torrentfreak.com/former-movie-piracy-scene-memberspeaks-out-101029/(geraadpleegd 12 maart 2011).102Cuevas, R., Kryczka, M., Cuevas, A., Kaune, S., Guerrero, C., Rejaie, R. (2011), Is content publishing in bitTorrent altruistic or prot driven?103Voorbeelden zijn de diefstal van een ruwe versie van X-Men Origins: Wolverine en de diefstal van de source code van het spel Half Life 2.Zie: BBC (2009), FBI called in over Wolverine leak, en BBC (2003), Half-Life 2 code leaked online, via: http://news.bbc.co.uk/2/hi/7978379.stmen http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/3162074.stm. Meer recentelijk lekten weken voor de ociële lanceerdatum volledige kopieënvan de games Crysis 2 en Killzone 3. Zie: Turi, T. (2011), Nearly Complete Version Of Crysis 2 Leaked Online en Turi, T. (2011) (2011), Killzone 3leaked online, via: http://www.gameinformer.com/b/news/archive/2011/02/12/nearly-complete-version-of-crysis-2-leaked-online.aspx enhttp://www.gameinformer.com/b/news/archive/2011/02/13/killzone-3-leaked-online.aspx (geraadpleegd 12 maart 2011).44

4 DE MARKT VOOR ILLEGAAL AANBOD VAN DIGITALE CONTENTSourceReleasegroupInternal Group ServerFysiekepiraterijAliatedTop SiteAliatedTop SiteAliatedTop SiteTop Site Top Site Top Site Top Site Top SiteUSENETP2PFTPCyberlockersFiguur 4.1: Verspreiding van auteursrechtelijk beschermde werken door illegale verspreiders(een versie die bijvoorbeeld voor review doeleindenwordt gebruikt), een kopie die gestolen is uit hetproductie- en distributieproces en in sommige uitzonderlijkegevallen zelfs een gestolen ruwe versie van eenfilm. Voor games kan het een kopie zijn die gestolen isuit het productie- en distributieproces, de golden master,de (pre-)alpha of beta versie van een game, of zelfsde source code. 103Release groupsDegene die het bronmateriaal aanlevert doet dit aan eenrelease group. Vaak is de sourcer ook lid van de releasegroup. De release group maakt de illegale kopie klaarvoor verspreiding door het op de juiste manier te encoderenen te ontdoen van eventuele watermerken. Vaakwordt daarbij een aankondiging met de naam van derelease group toegevoegd, dit als bewijs van het als eerstehebben van de release. Wanneer het bestand gereedis wordt het gecontroleerd en op de Internal GroupServer gezet, vanuit daar wordt de content verspreidnaar zogeheten topsites.TopsitesTopsites zijn servers met een hoge bandbreedte eneen grote opslagruimte. Op deze sites, die toegankelijkzijn voor een selecte groep mensen uit de scene, wordende releases als eerste uitgebracht. Topsites spelen eensleutelrol in de verdere verspreiding van de content.Vanaf de Internal Group Server wordt de kopie verderverspreid. Allereerst wordt de content tegelijkertijd45

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDverspreid naar topsites die geassocieerd zijn met derelease group (de affiliated topsites en headquarterservers). Vanaf de affiliated topsites begint vervolgensde race om de kopie verder te verspreiden naar de nietaffiliated topsites. Daarbij zij opgemerkt dat sommigescenegroepen juist niet willen dat de kopieën breedbeschikbaar komen, omdat zij exclusiviteit binnende groep belangrijk vinden en bovendien vrezenvoor aandacht van rechthebbenden. Ook kijkt menvaak neer op andere groepen die niet zelf een releasekunnen maken en dan maar andermans release ondereigen naam uitbrengen.CouriersDe race om de kopie verder te verspreiden is het werkvan de koeriers (couriers). Couriers doen dit voor deeer om de beste courier te zijn en daarnaast krijgen zij‘downloadcredits’ voor het uploaden van de contentnaar andere topsites die niet direct geaffilieerd zijnmet de release group. Op deze manier wordt de filmrazendsnel verspreid naar diverse topsites. De kwaliteitvan de topsite in termen van toegang en snelheidspeelt hierbij een rol. De beste topsites hebben dehoogste ranking.FTP-Sites / Usenet / P2pVan de topsites druppelt de content uiteindelijkdoor naar de unranked topsites en vanaf daar uiteindelijknaar FTP-sites, Usenet en p2p netwerken. Opdit moment kunnen de gewone consumenten (de‘leechers’) de content downloaden.4.4.2 P2P AANBIEDERSDaar waar the Scene de top van de file sharing piramidevormt, vormen de aanbieders van p2p diensten ennetwerken de brede basis van de piramide. P2p aanbiederszijn over het algemeen aanbieders van specifiekesites of platforms via welke bestanden kunnen wordengedownload, of die verwijzen naar de plek waar menauteursrechtelijk beschermde werken kan vinden.4.4.3 HOSTING PROVIDERSOm verbinding te maken met het internet en bestandenop te slaan moeten Illegale verspreiders een technischeinfrastructuur hebben. Zij kunnen deze infrastructuurzelf aanleggen, maar vaak is het praktischer omgebruik te maken van hosting providers.4.4.4 ADVERTEERDERSOmdat veel file sharing sites en download platformsdraaien op de inkomsten uit advertenties spelenadverteerders (vaak onwetend) een belangrijke rol inde markt voor het illegaal aanbod van content. Viazogenaamde advertentie netwerken en ad exchangeskopen adverteerders reclameruimte in. Veelal hebbende adverteerders geen invloed op de sites waar hunadvertenties getoond worden. Bij dergelijke ‘blindnetworks’ bestaat dus de kans dat de advertentiesvan topmerken ook worden getoond op file sharing endownload sites.4.4.5 PAYMENT SERVICE PROVIDERSNaast de inkomsten zijn uit advertenties zijn ook demodellen waarbij betaald moet worden voor de downloads,bijvoorbeeld via een abonnement, relevant.Illegale verspreiders maken hierbij over het algemeengebruik van dezelfde betaalmechanismen als legitiemediensten. De betaaldienstverleners hebben netals adverteerders zelden invloed op wie hun dienstenafneemt, zeker nu deze vaak via tussenpersonen ofwederverkopers (payment processors) aangebodenworden.4.4.6 OVERIGE ‘DIENSTVERLENERS’Naast de bovengenoemde partijen die direct of indirectbetrokken kunnen raken bij (grootschalige) auteursrechtinbreukenzijn er nog diverse andere partijen dieeen rol kunnen spelen. Het gaat hierbij om professionelepartijen maar ook om vrijwilligers die allerhandediensten verlenen. Hierbij kan gedacht worden aanhackers die beveiligingen doorbreken op zoek naarcontent, mensen die helpen met het in het juisteformaat encoderen van bestanden, partijen die hardwareter beschikking stellen, mensen die zorg dragenvoor de technische infrastructuur en het beherenvan de site (admins), en forumbeheerders die discussiesmet gebruikers modereren. Overigens moeten demotieven van vrijwilligers die uit hobby, overtuiging46

4 DE MARKT VOOR ILLEGAAL AANBOD VAN DIGITALE CONTENTof onwetendheid zich bezighouden met het faciliterenvan auteursrechtinbreuken worden onderscheidenvan die van de professionele inbreukmakers die puurgericht zijn op persoonlijk gewin.4.5 MOTIEVENNaar de motieven van downloaders is uitgebreid onderzoekgedaan (zie hoofdstuk 5). Naar de motieven vande uploaders daarentegen is weinig tot geen specifiekonderzoek gedaan. Het blijkt dan ook gissen wat deprimaire drijfveren zijn van de uploaders.Aan het illegaal ter beschikking stellen van auteursrechtelijkbeschermde werken lijken tal van redenenten grondslag te liggen. Een deel van de uploadersheeft haar wortels in de ‘free culture’ beweging dievan mening is dat alle informatie vrij moet zijn. 104 Eenandere belangrijke drijfveer, zeker voor de Sceners,lijkt ego en competitie te zijn. De release groups beconcurrerenelkaar om de beste releases te krijgen en decouriers beconcurreren elkaar daar waar het gaat omhet verspreiden van de content. In deze speelt ookde technische uitdaging een rol: hoe blijf je de anderegroepen, maar ook met name de entertainmentindustrieen in het verlengde daarvan de autoriteiten voor.Persoonlijk gewin is ook een zeer belangrijke drijfveervoor uploaders, voor de grootschalige inbreukmakerslijkt het zelfs de primaire beweegreden te zijn. Aangrootschalige inbreuk kan via onder andere advertentiesen abonnementen veel geld verdiend worden. Indit kader is het onderzoek van Cuevas et al. (2011)ook interessant. Cuevas et al. vonden dat het grootstedeel van de beschikbare torrents op BitTorrent (zo’n67%) beschikbaar wordt gesteld door slechts 100 aanbieders.105 Deze content is goed voor zo’n 75% vanhet totale downloadverkeer. Deze aanbieders voldoenaan grofweg drie profielen: uploaders die nep contentuploaden om zo de index te vervuilen, uploaders die(nep)content uploaden om virussen en malware teverspreiden (cybercriminelen) en uploaders die daadwerkelijkillegaal auteursrechtelijk beschermde werkenverspreiden. Deze laatste categorie is verantwoordelijkvoor zo’n 37% van het totale aanbod van nietvalse torrents op bitTorrent content en rond de helftvan het totale downloadverkeer op bitTorrent. Watmet name interessant is, is dat deze groep zelf nagenoeggeen bestanden downloadt. Deze constateringroept vragen op met betrekking tot de motieven vandeze laatste categorie uploaders. Gegeven het feit datdeze illegale verspreiders aanzienlijke investeringenmoeten doen in bandbreedte en hosting en zij alsuploaders het risico lopen om aansprakelijk te wordengesteld c.q. vervolgd te worden voor de schending vanhet auteursrecht, is het opmerkelijk dat zij weinig totniet downloaden. Cuevas et al. (2011) stellen dat eendeel van deze illegale verspreiders weliswaar altruïstischemotieven lijkt te hebben, maar dat het grootstedeel van deze grootschalige inbreukmakers geld alsprimaire drijfveer heeft. 106 De torrents gaan namelijkveelal vergezeld van links naar specifieke sites.Het illegaal aanbieden van torrents is in deze dus eenvorm van reclame. Naast inkomsten uit advertentiesen abonnementen via deze site kunnen uploaders ookgeld krijgen via rewards programma’s van cyberlockerszoals Megaupload. 107 Ook de ‘quid pro quod’ cultuur inde Scene is gericht op persoonlijk gewin: zonder goedeuploads krijg je geen downloadcredits.4.6 TUSSENCONCLUSIEHet downloaden uit illegale bron is een wijdverbreidfenomeen op Internet. Volgens schattingen bestaateen kwart van het wereldwijde internetverkeer uithet uitwisselen van illegaal aangeboden bestanden.Bijna driekwart van het downloadverkeer via cyberlockersen bijna twee derden van het verkeer via BitTorrentbestaat uit illegaal aangeboden auteursrechtelijkbeschermde werken.104Zie bijvoorbeeld: Davidson, A. (2010), Wikileaks, Karl Marx and You, via: http://www.libertyandsolidarity.org/node/104 (geraadpleegd12 maart 2011). Leiders van de free culture beweging benadrukken echter dat zij inbreuk op auteursrechten afkeuren en streven naarwetshervorming of vrijwillige deelname (zie onder meer: Lessig, L. (2004), Free Culture, New York: Penguin Books).105Cuevas, R., Kryczka, M., Cuevas, A., Kaune, S., Guerrero, C., Rejaie, R. (2011), Is content publishing in bitTorrent altruistic or prot driven?106Cuevas, R., Kryczka, M., Cuevas, A., Kaune, S., Guerrero, C., Rejaie, R. (2011), Is content publishing in bitTorrent altruistic or prot driven?107Zie: http://www.megaupload.com/?c=rewards (geraadpleegd 12 maart 2011).47

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDOok in Nederland is het downloaden van auteursrechtelijkbeschermde werken uit illegale bron populair.Volgens schattingen van Huygen et al. (2009)hebben 4,7 miljoen Nederlanders in de laatste twaalfmaanden onbetaald gedownload. Deze schatting ismisschien nog wel wat conservatief, nu Huygen et al.(2009) zich hebben gebaseerd op cijfers van de breedbandpenetratiein 2006. Forrester Research (2009)komt tot een getal van 5,4 miljoen downloaders. 108 Inde cijfers is verder niet berekend hoeveel downloadersbestanden verder deelt met familie en vrienden.Met name jongeren downloaden uit illegale bron. Deleeftijdsgroep tussen de 14 en 25 jaar is oververtegenwoordigdin de groep downloaders. Downloaders zijnover het algemeen technisch vaardig en brengen meertijd op het internet door dan de gemiddelde internetpopulatie.P2p is nog steeds een belangrijke manier voor consumentenom bestanden te downloaden, maar cyberlockers,streaming diensten en Usenet groeien sterkin populariteit. Met name voor wat betreft films engames, waar over het algemeen grote bestanden moetenworden gedownload, zien we deze ontwikkeling.Downloaden uit illegale bron is niet mogelijk zonderde illegale verspreiding van de content. Het illegaleaanbod, zeker daar waar het courante materialenbetreft, is voor een groot deel oorspronkelijk afkomstiguit ‘de Scene’. Dit loshangende verband van goedgeorganiseerde groepen die elkaar beconcurreren omzo snel mogelijk auteursrechtelijk beschermde werkenopenbaar te maken zorgt voor een belangrijk deel vande aanwas van illegale beschikbaar gestelde content.Naast de Scene zijn er nog tal van partijen diebetrokken zijn bij het faciliteren van het downloadenuit illegale bron. Deels gaat het hier om partijen diezich specifiek, of in overwegende mater richten op hetfaciliteren van het downloaden uit illegale bron Hierbijkan onder andere gedacht worden aan BitTorrentindexsites en trackers, Usenet Providers, Streamingproviders,cyberlockers, hosting providers, ad brokers,payment processors en tal van vrijwilligers en (semi-)professionelen die de infrastructuur, de platforms ende community draaiende houden.Het grootste deel van het aanbod van auteursrechtelijkbeschermde wordt door een kleine groep uploaderster beschikking gesteld. Bij deze groep spelen uiteenlopendemotieven als, altruïsme, competitie en egoeen rol, maar voor de grootschalige inbreukmakerslijkt met name geld een belangrijke, zo niet de belangrijkstedrijfveer te zijn. De professionele uploaders ende partijen die hen faciliteren opereren grotendeels inde illegaliteit en bedienen zich van illegale methodenom aan content te komen (waaronder diefstal, helingen computervredebreuk).94Rechtbank Haarlem, 9 februari 2011, LJN BP3757.48

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND550

5 Consumentengedrag bij illegale contentconsumptieDe aanbieders in de legale en illegale markten bedienenin principe dezelfde afnemers (de consument). Eenbelangrijke vraag die dan ook speelt bij het vraagstukvan illegale contentdistributie is waarom consumentenkiezen voor illegale kanalen in plaats van voor legalekanalen.Het feit dat kopieën uit illegale bron gratis zijn speelt debelangrijkste rol in de keuze van de consument, maarin de literatuur zijn naast prijs nog een aantal factorente vinden die in de overwegingen van consumentenbewust en onbewust een rol spelen. Factoren die eenrol kunnen spelen zijn: het niet kunnen vinden vaneen bepaald bestand in het legale aanbod, de mogelijkheidom het bestand in een ander formaat te krijgenen sociale status. 109 Ook geeft de literatuur inzicht inde redenen die consumenten hebben om geen gebruikte maken van het illegale aanbod.Een beter begrip van het consumentengedrag bij digitalecontent consumptie, meer specifiek de motievenvoor de keuze van het illegaal aanbod, kan zicht gevenop mogelijke alternatieven voor het illegale aanbod.Ook is inzicht in het gedrag en de wensen van deconsument instructief voor het bepalen of er mogelijk‘gaten’ in het legale aanbod bestaan. Verder kan eenbeter inzicht in het consumentengedrag helpen bij hetformuleren van handhavingsstrategieën. 110Naar de beweegredenen van consumenten om aanhet downloaden uit illegale bron te doen is uitgebreidonderzoek gedaan. Wij zullen hieronder een aantalonderzoeken bespreken. Bij deze onderzoeken moetenvooraf wel een kanttekening worden geplaatst. Omdathet in de meeste onderzoeken gaat om consumentenonderzoekaan de hand van vragenlijsten, bestaater een mogelijke discrepantie tussen de gegeven antwoordenen het daadwerkelijke gedrag. Zo kunnenrespondenten maatschappelijk wenselijke antwoordengeven of hun eigen gedrag verkeerd inschatten. Ookhangt veel af van de gestelde vragen. Gezien de omvangvan het beschikbare onderzoek was het voor ons nietmogelijk om de gebruikte vragenlijsten en methodologieënte toetsen. Desalniettemin geven de onderzoekeneen goed beeld van de houding en het gedragvan consumenten met betrekking tot het downloadenuit illegale bron.5.1 REDENEN VOOR CONSUMENTENOM TE DOWNLOADEN UIT ILLEGALEBRON VOOR CONSUMENTENHet downloaden uit illegale bron lijkt voor consumentenbovenal ingegeven te zijn door economischemotieven. 111 In de (economische) theorieën over hetnut van downloaden wordt er vanuit gegaan dat deconsument een rationele (economische) actor is die opbasis van een kosten-baten analyse een keuze maaktvoor legaal aanbod of illegaal aanbod. In de literatuurworden verschillende elementen genoemd diemeewegen in de kosten-baten analyse van de consument.Deze elementen zijn getoetst in diverse consumentenonderzoeken.109Zie bijvoorbeeld: Hennig-Thurau, T., Henning, V., Sattler, H. (2007), Consumer lesharing of motion pictures, in: Journal of Marketing (artikelpostprint), Vol. 70, 2007; en Madden, M. (2009), The State of Music Online: Ten Years After Napster, PEW Internet.110Voor een overzicht van de stand van zaken met betrekking tot de handhaving van het auteursrecht verwijzen wij naar appendix II.111Hennig-Thurau, T., Henning, V., Sattler, H. (2007), Consumer lesharing of motion pictures, in: Journal of Marketing (artikel postprint),Vol. 70, 2007.51

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND5.1.1 TRANSACTIE NUT (GRATIS AANBOD)Allereerst dient het transactie nut genoemd te worden.Hierbij gaat het om het verschil in de prijs tussen hetlegaal aanbod en het illegaal aanbod. Nu de prijs vanhet illegaal aanbod gratis is, ligt het voor de handdat de consument veel nut ontleent aan de gratis kopieten opzichte van het origineel waarvoor betaaldmoet worden. Dit is in het bijzonder het geval bij digitalebestanden, nu de kwaliteit van de kopie veelalgelijk is aan dat van het origineel. Het is dan ook nietverwonderlijk dat in diverse onderzoeken onder consumentenhet gratis kunnen krijgen van muziek metafstand als de belangrijkste drijfveer voor het downloadenuit illegale bron wordt genoemd. Zo blijkt uithet onderzoek van Harris Interactive (2010) dat het‘gratis kunnen downloaden’ door 52% van de respondentenwordt genoemd als de belangrijkste reden omte downloaden uit illegale bron. Dit beeld wordt bevestigddoor onderzoek van PWC (2011). 112Met name onder jongeren blijkt het gratis kunnen krijgenvan content de voornaamste reden voor het downloadenuit illegale bron te zijn. Bahanovic & Collopy(2009) deden onderzoek onder Engelse jongeren in deleeftijdscategorie 17 tot 24 jaar. 113 Op de vraag wat debelangrijkste reden was om bestanden te downloadenuit illegale bron gaf 40% van de respondenten aan dathet gratis aanbod hun primaire drijfveer was. 114De aantrekkingskracht van het gratis aanbod op consumentenis groot zo blijkt uit de diverse onderzoeken.Toch is het niet zo dat content voor consumentenperse gratis moet zijn, of dat zij niet bereid zijn demakers te compenseren. uit onderzoek van onderandere Bahanovic & Collopy (2009), Huygen et al.(2009), Wiggin & Entertainment Media Research(2010) en PWC (2011) blijkt dat downloaders weldegelijk bereid zijn om te betalen voor content. 115 Consumentengebruiken over het algemeen dan ook eenmix van legale en illegale kanalen.5.1.2 HET NIET KUNNEN VINDEN VANCONTENT IN HET LEGALE KANAALAls tweede reden om bestanden te downloaden uit illegalebron noemen consumenten de beperkte beschikbaarheidvan entertainmentproducten via legalekanalen, hoewel de literatuur op dit gebied verdeeldis. Bahanovic & Collopy (2009) bijvoorbeeld vondendat bij 23% van de respondenten het niet kunnenvinden van de gewenste content in het legale aanbodeen belangrijke reden was om te downloaden uit illegalebron. 116 Huygen et al. (2009) vonden juist datconsumenten het aanbod in zijn algemeenheid ietsbeter vonden in de legale platformen dan in de illegaleplatformen. 117Danaher et al. (2008) onderzochten de relatie tussenhet verwijderen van legale content van de iTunesStore en de consumptie van ditzelfde materiaal viafile sharing netwerken. 118 De onderzoekers kwamentot de conclusie dat na het verwijderen van de legalecontent er een toename in de consumptie van het illegaleaanbod kwam van 20%.5.1.3 ONTDEKKEN EN PROBEREN(SAMPLING)Uit het onderzoek van Huygen et al. (2009) blijkt datdoor bijna 70% van de respondenten het in contactkomen met nieuwe content en het gratis kunnen uitproberendaarvan wordt genoemd als reden voor het112PWC (2011), Discovering behaviours and attitudes related to pirating content, PWC speed of life consumer intelligence series.113Bahanovich, D., Collopy, D. (2009), Music Experience and Behaviour in Young People, Summer 2009, University of Hertfordshire.114Bahanovich, D., Collopy, D. (2009), Music Experience and Behaviour in Young People, Summer 2009, University of Hertfordshire, p. 17.115Wiggin & Entertaiment Media Research (2010), Digital Entertainment Survey.116Bahanovich, D., Collopy, D. (2009), Music Experience and Behaviour in Young People, Summer 2009, University of Hertfordshire, p. 17.117Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 82.118Danaher, B. , Dhanasobhon S., Smith , M. D., Telang R. (2008), Converting Pirates Without Cannibalizing Purchasers: The Impact of DigitalDistribution on Physical Sales and Internet, Working paper.52

5 CONSUMENTENGEDRAG BIJ ILLEGALE CONTENT CONSUMPTIEdownloaden uit illegale bron. 119 Ook in het onderzoekvan Bahanovic & Collopy (2009) wordt samplinggenoemd als een reden voor het downloaden uitillegale bron.5.1.4 ONTBREKEN BEPERKINGENEen deel van de downloaders ontleent nut aan het feitdat illegaal aangeboden content over het algemeen vrijis van kopieerbeveiligingen en licentiebeperkingen. Integenstelling tot een deel van de legaal aangebodenentertainmentproducten ontbreken bij illegaal aangebodenwerken kopieer- en gebruiksbeperkingen. Hierdooris het bijvoorbeeld eenvoudiger om werken opverschillende apparaten te zetten. Voor muziek geldtoverigens dat de laatste jaren de beperkingen teruggebrachtzijn, zo zijn de meeste online dienstenbijvoorbeeld (recentelijk) van het gebruik van DigitalRights Management systemen (DRM) afgestapt. Hetis dus onduidelijk in hoeverre consumenten nu nogbeperkingen ervaren.5.1.5 SOCIAAL NUTHet sociale element van het downloaden uit illegalebron blijkt ook van belang voor consumenten. Consumentenvinden het leuk om bij een ‘download community’te horen waarbinnen zij bestanden kunnenuitwisselen, maar bijvoorbeeld ook entertainmentproductenkunnen bespreken en in contact te komenmet interessante nieuwe content die bij hun smaakpast. 120 Huygen et al. (2009) constateerde dat dezefunctie van file sharing netwerken en download platformsuniek is voor het illegaal aanbod. 121 Zo is desociale status die men ontleent aan het downloadeneen factor die mee kan wegen. 122 Inmiddels neemtde ‘sociale factor’ ook binnen het legale aanbod eenbelangrijke plaats in. Diensten zoals bijvoorbeeldLastFM, iTunes Ping, Spotify en Mubi leggen veelnadruk op het delen van muziek- of filmsmaak.5.1.6 OVERIG NUT ILLEGAAL KOPIENaast de bovengenoemde motieven om te downloadenuit illegale bron zijn er ook nog een aantal overigefactoren die meespelen. Zo is er een groep downloaderswaarvoor verzamelwoede (het compleet makenvan muziek-, film- of game collecties) een drijfveer is.Ten slotte is er een kleine, fanatieke groep downloadersvoor wie het dwarszitten van de industrie een opzichzelf staande drijfveer lijkt te zijn.5.2 REDENEN VOOR CONSUMENTENOM NIET TE DOWNLOADEN UITILLEGALE BRONNaast de redenen om wel te downloaden uit illegalebron zijn er redenen voor de consument niet te downloadenuit illegale bron, of redenen die het downloadenuit illegale bron minder aantrekkelijk maken.Wij kunnen dit uitdrukken in termen van ‘transactiekosten’.Deze transactiekosten omvatten onder andere:morele kosten, juridische kosten, ‘technische’ kostenen zoek kosten.5.2.1 MORELE KOSTENTegenover het economisch nut dat de consumentontleent aan een gratis kopie, kan het morele besefbestaan dat de artiesten en/of de rechthebbenden nietgecompenseerd worden. In het onderzoek van HarrisInteractive (2010) geeft 56% van de respondentenaan dat het downloaden van muziek niet eerlijk isrichting de artiesten en de componisten. Dit besef wassignificant hoger bij degenen die enkel legaal muziekkochten. 123Uit onderzoek van de Woolrock Fondens (2011) bleekdat 30% van de Deense bevolking downloaden uit ille-119Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 87.120Page, W., Garland, E. (2009), The long tail of P2P, in: Economic Insight, nummer 14, 14 mei 2009.121Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 87.122Hennig-Thurau, T., Henning, V., Sattler, H. (2007), Consumer lesharing of motion pictures, in: Journal of Marketing (artikel postprint), Vol. 70,2007, p. 5.123BPI (2010), Digital Music Nation 2010, the UK’s Legal and Illegal Digital Music Landscape, p. 31.53

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDgale bron volledig onacceptabel vindt. 124 50% van debevolking vond het tot op zekere hoogte acceptabel en20% vond het volledig acceptabel. 125Een veelgehoord argument is dat downloaden nietwordt gezien als diefstal, omdat het origineel nietwordt weggenomen. Zeker in die gevallen waar hetdelen van auteursrechtelijk beschermde werken omniet plaatsvindt wordt eerder de associatie gemaaktmet delen (sharen). In tegenstelling tot stelen is delenover het algemeen sociaal wenselijk gedrag hetgeen depositieve houding ten opzichte van het downloadenuit illegale bron (mede) kan verklaren aldus de OECD(2009). 126Altschuller & Benbunan Fich (2009) constateerdendat er vele, vaak tegenstrijdige gevoelens zijn onderconsumenten met betrekking tot het downloaden uitillegale bron. Zij verklaren dit vanuit het feit dat detechnologie zich zo snel ontwikkelt dat er een discrepantieontstaat tussen de mogelijkheden van de technologieen hetgeen het recht voorschrijft. 127 Peukert(2010) constateert dat de ambivalente houding tenopzichte van de handhaving van het auteursrechtverder bijdraagt aan de juridische onzekerheid vanconsumenten. 128 Peukert onderzocht de Duitse situatiewaarin het downloaden uit illegale bron weliswaarvolledig gecriminaliseerd is, maar waar de overheidtegelijkertijd heeft aangegeven niet het strafrechtte willen inzetten voor het vervolgen van individueleconsumenten. Op deze manier wordt geen eenduidigeboodschap gegeven over de wenselijkheid of de onwenselijkheidvan het downloaden uit illegale bron.5.2.2 JURIDISCHE KOSTEN(SANCTIEDREIGING)Naast morele kosten nemen consumenten ook de dreigingvan eventuele sancties mee in hun besluitvorming.Hoe consumenten deze sanctiedreiging ervarenis in diverse studies onderzocht. Bij deze onderzoekenmoet overigens wel rekening worden gehouden dathet hier om onderzoeken gaat waarbij respondentenzijn bevraagd die in landen wonen waar downloadenillegaal is.Uit onderzoek van Wiggin & Entertainment MediaResearch (2010) blijkt dat de driekwart van de consumentenin Engeland goed begrijpt wat auteursrecht isen waar het toe dient. 129 Demos (2009) ondervroeg1000 Britse consumenten. De meerderheid gaf aandat interessant legaal aanbod en dreiging van sanctiesde belangrijkste drijfveren zijn om te stoppenmet het downloaden uit illegale bron. 130 Bellemare &Holmberg (2010) onderzochten het file share gedragvan studenten en kwamen tot de conclusie dat de dreigingvan sancties meeweegt in het besluit van destudenten om muziek te verkrijgen uit illegale bron. 131Bahanovic & Collopy (2009) vonden bij onderzoekonder Engelse jongeren dat het feit dat downloadenillegaal is voor hen één van de voornaamste redenen isom niet te downloaden (23%). 132 Ook uit het onderzoekvan PWC (2011) bleek dat de dreiging van sanctiesvoor de consument als een risico van het downloadenuit illegale bron wordt gezien. 133Wat verder blijkt uit de verschillende studies is datconsumenten de kans dat zij daadwerkelijk een sanctie124Woolrock Fondens (2011), Piratkopiering er bredt accepteret, februari 2011.125Respondenten konden op een schaal van 1 tot 10 een score aangeven. 1 was volledig onacceptabel, 2 tot 6 skeptisch en 7 tot 10 (volledig)acceptabel. 50% van de respondenten vinkte een score aan tussen 2 en 6 (skeptisch), wat betekent dat zij downloaden uit illegale bron totop zekere hoogte acceptabel vinden, maar wel in meer of mindere mate reserveringen hierbij hebben.126OECD (2009), Piracy of Digital Content, p. 46.127Altschuller, S., Benbunan-Fich, R. (2009), Is Music Downloading the New Prohibition? What Students Reveal through an Ethical Dilemma, in:Ethics and Information Technology, nummer 11, p. 49 – 56.128Peukert, A. (2010), Why do “good” people disregard copyright law? In: Christophe Geiger (ed.), Criminal enforcement: a blessing or a curse forintellectual property?, Edward Elgar Publishing 2010 (nog te publiceren).129Wiggin & Entertainment Media Research (2010), Digital Entertainment Survey, p. 111.130IPSOS (2009), Digital Music Survey 2009.131Bellemare, M. F., Holmberg, A. M. (2010), The Determinants of Music Piracy in a Sample of College Students.132Bahanovich, D., Collopy, D. (2010), Music Experience and Behaviour in Young People, Summer 2009, University of Hertfordshire, p. 17.133PWC (2011), Discovering relations and attitudes related to pirating content, PWC speed of life consumer intelligence series.54

5 CONSUMENTENGEDRAG BIJ ILLEGALE CONTENT CONSUMPTIEkrijgen laag inschatten. De lage pakkans is voor consumentenwaarschijnlijk een reden om te blijven downloaden.Uit het onderzoek van Adermon & Liang(2010) bleek dat kort na de invoering van de IPREDwetgeving in Zweden het aantal illegale downloadsafnam, maar dat dit effect na een half jaar grotendeelswas verdwenen. 134 Het uitblijven van effectieve handhavingvolgende op de invoering van de IPRED wetgevingis hier de oorzaak van aldus de onderzoekers.Hoewel de dreiging van sancties dus meeweegt in debesluitvorming van de consument, zien we tegelijkertijddat een beperkte of gebrekkige handhaving dezedreiging voor consumenten grotendeels wegneemt.Voor Nederland is de situatie wat gecompliceerder.Nu de Minister heeft gezegd dat het downloadenvan auteursrechtelijk beschermde werken, ook uitillegale bron, in beginsel binnen de grenzen van dethuiskopie-exceptie valt, hebben we in Nederland deaparte situatie dat downloaden van films en muziekbinnen de grenzen van de thuiskopie-exceptie valt,terwijl het uploaden illegaal is. Daarnaast is, integenstelling tot films en muziek, het downloadenvan software niét toegestaan. Uit het onderzoek vanHuygen et al. (2009) blijkt dat veel consumentenniet goed weten wat de regels zijn op het gebied vandownloaden en auteursrecht. De technische inrichtingvan de diverse file sharing netwerken en downloaddienstenmaakt de situatie nog gecompliceerder:veel consumenten beseffen zich niet dat zij bij hetdownloaden van auteursrechtelijke beschermdewerken uit illegale bron veelal tegelijkertijd ook aanhet uploaden zijn, hetgeen wél een inbreuk op hetauteursrecht vormt. 135Omdat het downloaden in Nederland over het algemeenbinnen de grenzen van de thuiskopie-regelingvalt zal de sanctiedreiging door de meeste consumentenniet als kosten van het downloaden uit illegalebron worden gezien.5.2.3 TECHNISCHE KOSTENTechnische kosten zijn de kosten die voortvloeienuit het binnenhalen van ongewenste of schadelijkebestanden wanneer gebruik wordt gemaakt vanongelicenseerde diensten. Nu file sharing sites endownloaddiensten over het algemeen in de illegaliteitopereren is er weinig tot geen kwaliteitscontrole.Het feit dat de aanbieders (en in de meeste landenook de consumenten) illegaal opereren en er weinigcontrole is, maken de gebruikers van file sharing sitesen downloaddiensten interessante doelwitten voorcybercriminelen. Uit het onderzoek van Cuevas et al.(2011) blijkt dat een belangrijk deel van de uploadsnaar BitTorrent netwerken het werk van cybercriminelenis. 136 Het risico van een malware of virusinfectiewordt door de consument meegewogen als kosten.Bahanovic & Collopy (2009) vonden dat de meestejongeren de kans dat er virussen of spyware op decomputer komt als voornaamste reden gaven om niette downloaden (34%). Ook in het onderzoek van PWC(2011) werd het risico op virussen en malware als eenbelangrijk risico van het downloaden uit illegale brongezien. 1375.2.4 ZOEK KOSTENHet is via illegale kanalen vaak minder makkelijk om dejuiste content te vinden (in een goede kwaliteit) dan viahet legale aanbod. De tijd en moeite die consumentenmoeten steken in het vinden van de gewenste contentvia een file sharing programma of downloaddienst zijnkosten die meegewogen worden in de kosten-batenanalyse van een consument.5.3 VERSCHUIVING IN GEDRAGCONSUMENTENHet gedrag van consumenten verandert door de introductievan nieuwe technologieën en diensten.Legaal aanbodIn de afgelopen jaren is het legale aanbod via het134IPRED is een afkorting voor de Europese richtlijn 2004/48/EG betreende de handhaving van intellectuele-eigendomsrechten, in het Engelsook wel genoemd de Intellectual Property Rights Enforcement Directive (IPRED); Adermon, A., Liang, C. Y. (2010), Piracy, music and movies,a natural experiment, 28 oktober 2010, p. 18.135Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 90.136Cuevas, R., Kryczka, M., Cuevas, A., Kaune, S., Guerrero, C., Rejaie, R. (2011), Is content publishing in bitTorrent altruistic or prot driven?137PWC (2011), Discovering relations and attitudes related to pirating content, PWC speed of life consumer intelligence series.55

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDdigitale kanaal sterk gegroeid. 138 In zowel de muziek,film als gameswereld zijn tal van nieuwe dienstengelanceerd. Mede als gevolg van deze diensten is ereen verandering in het consumptiegedrag van consumentenzichtbaar. Hoewel het bezit van muziek enfilms nog steeds heel belangrijk wordt gevonden winthet gebruik van streamingdiensten (streaming audio,Video on demand) sterk aan populariteit. In de gamingindustrie wordt zelfs geëxperimenteerd met eenstreaming online game service (OnLive). 139Voor wat betreft de consumptie van muziek wordennaast de legale downloadwinkels, waarvan de iTunesStore veruit de belangrijkste is, streaming dienstensteeds populairder. Zo is voor velen, met namejongeren, YouTube inmiddels het meest populaireportaal om toegang te krijgen tot muziek. NaastYouTube zijn online radiostations en het beluisterenvan muziek via sociale netwerken populair. 140 Spotifyis een nieuwe speler die in korte tijd miljoenen gebruikersaan zich heeft weten te binden. Met name onderoudere jongeren is Spotify populair. 141 Een groot deelvan de streamingdiensten is gratis voor de consument,of heeft een gratis variant. Diensten zoals YouTubeen Spotify Open zijn ad-supported. Spotify hanteertnaast een gratis ad-supported versie ook een abonnementsmodel.Voor een vast bedrag per maand kunnenconsumenten dan toegang krijgen tot meer content ende mogelijkheid om onbeperkt te streamen op vaste enmobiele apparaten.Naast muziekdiensten zijn er ook op het gebied vandigitale distributie van films en games verschuivingengaande. De gamesindustrie is op het gebied van digitaledistributie wellicht het meest vooruitstrevend. Viadigitale distributieplatforms zoals Steam, Xbox Live,Wii Ware en de Playstation Store kunnen gamers hungames kopen. Naast het digitaal aanbieden van gamesvia de console worden ook steeds vaker muziek enfilms aangeboden via deze platforms. Dergelijke dienstenlijken goed aan te slaan omdat de klanten digitaledistributie gewend zijn en er een al een bestaandebetaalrelatie is met de klant.Op het gebied van films zijn het met name de aanbiedersvan televisie die VOD diensten aanbieden. UPCen Ziggo bijvoorbeeld hebben beide hun eigen VODplatform. Naast de klassieke televisie aanbieders biedtbijvoorbeeld KPN ook VOD aan in samenwerking metVideoland. Sinds kort heeft Videoland ook een eigendienst die direct via diverse televisies met een internetaansluitingbenaderbaar is. Een andere bekendespeler is Veamer.nl. Voor het ontsluiten van Nederlandsefilms en video’s via VOD is Filmotech.nl recentelijkopgericht.Illegaal aanbodEenvoudige en toegankelijke diensten met een breedassortiment verkleinen waarschijnlijk het specifiekenut van het downloaden uit illegale bron voor consumenten.Toch blijkt de aantrekkingskracht van het illegaleaanbod nog steeds groot voor consumenten.In het illegale aanbod zien we ook een verschuiving inhet gedrag van de consument. Zo is het aandeel dat P2Pheeft in het downloadpalet van consument de afgelopenjaren gedaald, maar groeit het aandeel van streamingdiensten en cyberlockers. 142 OnderzoeksbureauMarkMonitor (2011) vond dat de sites Rapidshare,Megavideo en MegaUpload samen meer dan 21 miljardbezoeken per jaar verwerken. 143 Hiermee behoren dezesites tot de top 100 van best bezochte websites terwereld. Het onderzoek van Envisional (2011) suggereertdat het aandeel dat p2p heeft in het wereldwijdedownloadverkeer uit illegale bron is gedaalden deels verplaats richting Usenet en cyberlockers. 144138Voor een compleet overzicht van legale contentdiensten verwijzen wij de lezer naar de bijlagen bij dit rapport.139Zie: www.onlive.com.140BPI (2010), Digital Music Nation 2010, the UK’s Legal and Illegal Digital Music Landscape, p. 25.141UK Music (2009), Digital Music attitudes and behaviour report - the leading question.142BPI (2010), Digital Music Nation 2010, the UK’s Legal and Illegal Digital Music Landscape, p. 26.143Markmonitor (2011), Trac Report: Online Piracy and Counterfeiting, januari 2011, p. 4.144Envisional (2011), Technical report: An Estimate of Infringing Use of the Internet, januari 2011.56

5 CONSUMENTENGEDRAG BIJ ILLEGALE CONTENT CONSUMPTIEHoewel het p2p-verkeer wereldwijd daalt betekent ditniet dat hiermee ook de relevantie van p2p afneemtals het gaat om auteursrechtinbreuken. Voor muziekbijvoorbeeld geldt dat het aandeel dat p2p heeft in hetinbreukmakende verkeer nog steeds zeer relevant is,omdat muziekbestanden kleiner zijn dan bijvoorbeeldfilms en games. Eenzelfde redenering gaat mogelijk opvoor ebooks.5.4 TUSSENCONCLUSIEConsumenten geven diverse redenen aan waaromzij kiezen voor het illegaal aanbod in plaats van voorhet legale aanbod. In de kosten-baten analyse van deconsument speelt het transactie nut (het feit dat eendownload gratis is) veelal een doorslaggevende rol. Hetfeit dat content gratis kan worden verkregen wordt innagenoeg alle onderzoeken als belangrijkste redenvoor het downloaden uit illegale bron genoemd. Naastde prijs worden ook het kunnen ontdekken en uitproberenvan nieuwe content en het niet kunnen krijgenvan de content via legale kanalen genoemd.Tegenover de baten van het downloaden uit illegalebron voor de consument staan de mogelijke kostenervan. Hiertoe behoren de morele kosten, de juridischekosten (in de vorm van een sanctiedreiging), de technischekosten en de zoekkosten. Hoewel consumentenzich over het algemeen wel bewust zijn dat het gratisdownloaden van auteursrechtelijk beschermde werkenniet eerlijk is tegenover de maker en/of de rechthebbenden,weegt dit morele argument in veel gevallenblijkbaar niet zwaar genoeg om consumenten van hetdownloaden uit illegale bron te weerhouden. Uit hetonderzoek blijkt dat naast de morele kosten ook dejuridische kosten (de dreiging van sancties) wordenRedenen voor de consument om tedownloaden uit illegale bronTransactie nut (gratis aanbod)Beperkte beschikbaarheid in legale kanaalOntdekken en proberen (sampling)Ontbreken beperkingenSociaal nutOverig nut (verzamelwoede, anti-industrie)meegewogen door de consument. In veel onderzoekenwordt de dreiging van sancties genoemd als eenbelangrijke drijfveer om niet illegaal te downloaden.Wel blijkt dat het gebrekkig of beperkt handhaven vansancties de dreiging doet afnemen. Sanctiedreiging isvoor de Nederlandse markt minder relevant nu downloadenin Nederland over het algemeen binnen degrenzen van de thuiskopie-exceptie valt.Overigens blijkt uit een aantal onderzoeken dat veelconsumenten moeite hebben met bepalen wat legaalen illegaal is. Deze situatie wordt versterkt doorhet feit dat de manier waarop downloadprogramma’sen -diensten technisch werken auteursrechtelijk relevantkan zijn. Consumenten zijn zich echter veelal nietbewust hoe een programma of dienst precies werkt enwat voor mogelijke juridische consequenties dit kanhebben voor hun handelen. De ingewikkelde juridischesituatie in Nederland maakt het voor consumentenin Nederland waarschijnlijk nog lastiger om zich eengoed beeld te vormen van de juridische consequentiesvan hun acties.Ten slotte zijn er de technische kosten en zoekkostenvoor de consument. De technische kosten bestaan uithet risico om virussen, spyware, malware en andereongewenste bestanden binnen te halen. Zoekkostenbestaan uit de tijd die de consument kwijt is om decontent te vinden in de gewenste kwaliteit en in hetjuiste formaat.De hierboven genoemde redenen voor de consumentom te downloaden uit illegale bron en de redenen om ditniet te doen (de gepercipieerde voordelen en nadelen),kunnen wij als volgt schematisch weergeven:Redenen voor de consument om niette downloaden uit illegale bronMorele kostenJuridische kosten (sanctie dreiging)Zoek kostenTechnische kostenFiguur 5.157

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND58

6 De economische en maatschappelijke invloedvan het downloaden uit illegale bronNu de markten voor legaal aanbod en illegaal aanbodvan auteursrechtelijk beschermde werken dezelfdeconsument kunnen bedienen, is er een potentiële wisselwerkingtussen deze markten. In het vorige hoofdstukhebben wij gezien wat het illegaal aanbod aantrekkelijkmaakt voor consumenten en hoe dit concurreertmet het legale aanbod. Een belangrijk discussiepuntin het downloaddebat betreft de competitie tussen delegale en illegale markten, waarbij het aanbod van illegalecontent (op oneigenlijke wijze) concurreert methet legale aanbod. De oneigenlijkheid betreft het puntvan substitutie: indien een consument niet een legaalaangeboden werk afneemt maar kiest voor een illegaalaangeboden alternatief, dan zorgt dit voor een verliesaan omzet voor de industrie. Dit omzetverlies betekentschade voor de industrie en tast de capaciteit om investeringenterug te verdienen aan.Een belangrijk twistpunt in het downloaddebat betreftde precieze omvang van de schade die wordt berokkendaan de makers en rechthebbenden door hetdownloaden uit illegale bron. Daarnaast vormen ookde mogelijke positieve effecten van het downloaden uitillegale bron op de legale verkopen een twistpunt. Tenslotte is er nog een bredere discussie over de invloeddie het downloaden uit illegale bron heeft op de maatschappijen economie als geheel.In de literatuur worden veel van de hierbovengenoemde twistpunten tegelijkertijd behandeld. Ditmaakt de analyse van deze studies niet eenvoudig. Eenbijkomend probleem is dat in het downloaddebat nogwel eens aan ‘cherry picking’ wordt gedaan. Eén vande hypothesen of onderzoeksresultaten wordt danverheven tot enige conclusie uit een studie of rapport.Ook is er soms sprake van een verkeerde interpretatievan onderzoeksresultaten. Zo is bijvoorbeeld in hetveelbesproken Ups-and-downs onderzoek (Huygen etal. 2009) de uitkomst van de welvaartsanalyse doorde media grofweg vertaald naar ‘downloaden is goedvoor de economie’. Een dergelijke oversimplificatie enmisinterpretatie van het onderzoek doet geen rechtaan het werk van de onderzoekers en vertroebelt dediscussie over het downloaden uit illegale bron inNederland. Helaas zijn de meeste onderzoeken op hetgebied van het downloaden uit illegale bron een zelfdelot beschoren. Het is voor een genuanceerde discussieover de voor- en nadelen van het downloaden uit illegalebron in Nederland daarom van belang dat eenaantal vragen goed uit elkaar gehouden wordt.Eén van de vragen die wij in dit rapport behandelen is:Wat zijn de kosten en baten van downloaden uitillegale bron voor de economie en maatschappijals geheel?Om deze vraag te kunnen beantwoorden moeten webepalen:1) Wat de positieve en negatieve eecten van downloadenuit illegale bron zijn voor de creatievesector, meer speciek de entertainmentindustrie;2) Wat de positieve en negatieve eecten van hetdownloaden uit illegale bron zijn voor de economieen de maatschappij.Om ons een beeld te kunnen vormen wat de positieveen negatieve effecten op de entertainmentindustriezijn (deelvraag 1) moeten we kijken hoe downloaden uitillegale bron de markt voor legale verkopen beïnvloedt.59

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDHiervoor moeten we drie vervolgvragen stellen:1a) Hoeveel verkopen missen de auteurs en rechthebbendenals gevolg van het downloaden uitillegale bron? Met andere woorden: hoe groot ishet substitutie eect bij downloaden en welkeandere negatieve eecten heeft het op de legaleverkopen?1b) Wat zijn de mogelijke positieve eecten vandownloaden uit illegale bron op de verkopen c.q.omzet van de creatieve industrie? Met anderewoorden: zijn er naast het substitutie eect nogandere economische eecten (zoals bijvoorbeeldnetwerk eecten) die een positieve invloedkunnen hebben op de omzet?1c) Zijn er naast de negatieve eecten van downloadenuit illegale bron op de industrie aanvullendeen / of alternatieve verklaringen voor de dalendeomzetten? Bijvoorbeeld verplaatsing naar anderevormen van entertainment?Deze drie vragen zullen in hoofdstuk 7 aan de ordekomen. Wat de bredere invloed van het downloadenuit illegale bron op de economie en de maatschappij is(deelvraag 2) zal in hoofdstuk 8 aan de orde komen.60

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND62

7 Invloed illegaal aanbod op de legale marktIn dit hoofdstuk zullen wij het effect dat het downloadenuit illegale bron kan hebben op de marktvoor legaal aangeboden entertainmentproducten bespreken.In de literatuur worden zowel negatieve alspositieve effecten geïdentificeerd. Wij bespreken dezeeffecten in dit hoofdstuk. Daarna zullen wij de verschillendeonderzoeken nader beschouwen en trachten onseen beeld te vormen van het uiteindelijke effect dathet downloaden uit illegale bron heeft op de legaleverkopen.7.1 NEGATIEVE EFFECTENDOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRONOP DE AANSCHAF VAN CONTENTIn de economische theorieën aangaande de invloedvan downloaden uit illegale bron op de legale markt iseen aantal effecten dat in ogenschouw genomen moetworden. Het gaat hierbij primair om substitutie endaarnaast om uitstel van aankopen en om vraaguitvaldoor sampling. 1457.1.1 SUBSTITUTIEVan de negatieve effecten die downloaden uit illegalebron heeft op de markt voor entertainmentproductenis de substitutiegraad de belangrijkste, omdat dezebepaalt in hoeverre consumenten het legale alternatieflinks laten liggen ten faveure van illegaal aanbod. Substitutietreedt op wanneer door de aanwezigheid vanillegaal aanbod, de consument afziet van de koop van hetlegaal aangeboden product. Het illegaal aanbod substitueertin dit geval het legale aanbod. Het substitutieeffect bepaalt samen met de hoeveelheid downloadsen de prijs per eenheid de schade die wordt geleden. 146De precieze omvang van het substitutie effect en deschade die daardoor berokkend wordt aan de makers,de creatieve industrie, de indirect bij de creatieve industriebetrokken partijen en de maatschappij als geheelis een belangrijk twistpunt in het downloaddebat.Wanneer we kijken naar substitutie is het van belang tebeseffen dat het publiek in economische termen heterogeenis met betrekking tot betaalbereidheid. Dat wilzeggen, consumenten hebben verschillende prijzen inhun hoofd die zij bereid zijn te betalen voor een bepaaldproduct. Simpel gesteld treedt substitutie op wanneerde prijs die de consument bereid is te betalen voor eenentertainmentproduct hoger of gelijk is aan de marktprijs,maar de consument besluit om in plaats van hetproduct te kopen het gratis te downloaden. Wanneerde bereidheid om te betalen van de consument onderde marktprijs ligt en de consument downloadt hetproduct, dan is er geen sprake van substitutie. 147De vraag die in dit tweede scenario dan blijft bestaan ismeer van een ethisch morele aard: is het te billijken datmensen die niet de gevraagde prijs willen betalen vooreen entertainmentproduct dit toch kunnen dan welmogen consumeren? Dit is echter niet een economische,maar veeleer een ethische en juridische vraag dieniet wordt beantwoord in het economisch onderzoeknaar het downloaden uit illegale bron.7.1.2 VRAAGUITVAL DOOR SAMPLINGDownloaden biedt consumenten de gelegenheid omgratis een entertainment product te proberen. Dit‘samplen’ stelt de consument in staat om kennis temaken met meer producten. Wanneer het productde consument bevalt, dan zal de consument mogelijk145Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 103.146TERA Consultancy (2010), Building a Digital Economy, The importance of saving jobs in the EU’s creative industries.147Waldfogel, J., Rob, R. (2007), Piracy on the Silver Screen, in: The Journal of Industrial Economics, p. 379 – 395.63

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDalsnog het origineel te kopen (zie paragraaf 6.2.1).Echter, wanneer het product de consument niet bevalt,dan zal deze het product niet kopen. Dit besluit alsgevolg van een negatieve test door het downloaden uitillegale bron kan leiden tot vraaguitval en daarmee totlagere verkoopcijfers.7.1.3 UITSTEL VAN AANKOOPEen laatste negatieve effect op de verkoop van legalecontent is dat het downloaden uit illegale bron mensenin staat stelt om aankopen uit te stellen. Nu de prijsvan een entertainment product over het algemeenafneemt in de tijd, betekent dit dat er minder omzetwordt behaald door de entertainmentindustrie.7.2 POSITIEVE EFFECTEN VANDOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRONOP DE AANSCHAF VAN CONTENTNaast de negatieve effecten van het downloaden uit illegalebron op de aanschaf van digitale content worden inde literatuur ook positieve effecten van downloaden opde aankoop van legaal aangeboden content beschrevenen onderzocht. Het gaat hierbij om het sampling effect,indirect appropriability en netwerk effecten.7.2.1 SAMPLINGZoals hierboven beschreven biedt het downloaden uitillegale bron consumenten de mogelijkheid om entertainmentproducten gratis te proberen. Dit ‘samplen’stelt de consument in staat om kennis te maken metmeer producten en als zij het product waarderen, omhet dan alsnog te kopen. De theorie is dus dat doorhet samplen de consument ook meer legale content zalaanschaffen.7.2.2 INDIRECT APPROPRIABILITYEen effect waarvan ook wordt gesuggereerd dat het deomzet van de entertainmentindustrie positief beïnvloedtis ‘indirect appropriability’. Dit is de notie dateen consument waarde hecht aan het feit dat hij zijncontent kan kopiëren en daardoor bereid zal zijn eenhogere prijs voor het origineel te betalen. Deze toegevoegdewaarde voor de consument vertaalt zich voorde producent in de mogelijkheid om hogere prijzen terekenen voor het origineel.7.2.3 NETWERK EFFECTENEen netwerkeffect treedt op wanneer een product meerwaarde krijgt voor een gebruiker naarmate er meergebruikers óók het product of de dienst gebruiken. Eentelefoon bijvoorbeeld heeft meer waarde naarmate jeer meer mensen mee kan bereiken. Netwerkeffectenkunnen positief zijn voor consumenten (zij ontlenenmeer nut aan hun goed of dienst) en voor producenten(door de aantrekkelijkheid van het product komen ermeer potentiële kopers en door de toegenomen waardevan het product of de dienst kan eventueel een hogereprijs worden gevraagd).7.3 ANALYSE POSITIEVE EN NEGATIEVEEFFECTEN DOWNLOADEN IN DELITERATUUREr zijn diverse (empirische) studies gedaan naar deinvloed die het downloaden uit illegale bron heeft opde markt voor legale verkopen. In de studies wordenzowel negatieve als positieve effecten op de verkoopvan legaal aangeboden content geconstateerd. Watopvalt aan het onderzoek op het gebied van het downloadenuit illegale bron is dat er geen wetenschappelijkeconsensus bestaat over de manier waarop deeconomische effecten ervan moeten worden berekend.Als gevolg daarvan zien we dat verschillendeonderzoeksmethoden worden gehanteerd. Hierbij kanonder andere gedacht worden aan het vergelijken vanverschillende geografische gebieden (waarbij bijvoorbeeldbreedbandpenetratie als onderscheidende factorwordt gebruikt), het bevragen van consumentenpanelsover hun download- en koopgedrag, en het daadwerkelijkmonitoren van het gebruik van p2p netwerkenen dit vergelijken met verkoopcijfers over dezelfdeperiode. 148 Al deze methoden hebben hun voordelen,nadelen en beperkingen.Een probleem waarvoor (nagenoeg) alle empirischestudies naar het downloaden uit illegale bron zich ziengesteld, is dat de relatie tussen downloads en verkopen148Zie onder andere: Dejean, S. (2009), What Can We Learn from Empirical Studies About Piracy?, in: CESifo Economic Studies, 2009, 55 (2).64

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKT‘endogeen’ is. 149 Dit betekent dat er factoren zijn,waarvan sommige niet worden gezien door de onderzoekers,die zowel downloads als verkopen gelijktijdigbeïnvloeden. 150 Deze endogeniteit maakt het lastig omcausale verbanden aan te tonen tussen downloads enstijgende of dalende verkopen. Om het probleem vanendogeniteit te vermijden maken econometristengebruik van diverse technieken. Een methode die inhet empirisch onderzoek naar het downloaden uitillegale bron veel gebruikt is, is het zoeken naar variabelendie wel samenhangen met het downloadgedragmaar niet met het aanschaffen van content (exogenevariabelen). 151 Dergelijke exogene variabelen worden‘instrumenten’ genoemd en kunnen gebruikt wordenom causale relaties aan te tonen. Helaas is het vindenvan goede instrumenten bijzonder lastig. De kritiek dieop veel studies wordt geleverd is dat zij of in het geheelniet instrumenteren, of dat de variabelen die wordengebruikt voor het instrumenteren niet exogeen zijn,waardoor de onderzoeksresultaten invalide zijn.De verschillende manieren waarop economen hundata verzamelen en analyseren en de omgang methet probleem van endogeniteit heeft geleid tot veeltegengestelde conclusies en twisten over gehanteerdemethodologieën, gebruikte data en uitkomsten. Hetis dan ook niet goed mogelijk om de inhoud van deverschillende studies direct te vergelijken, te beoordelenen daaruit definitieve conclusies te trekken. Omdeze reden zullen wij de verschillende studies kortbeschrijven (inhoud, methodologie, gebruikte data,eventuele kritiek) en de belangrijkste conclusies weergeven.152 Hiermee kan vervolgens een beeld wordengeschetst van de huidige status van het wetenschappelijkdiscours.Hieronder bespreken wij de negatieve en positieveeffecten die het downloaden uit illegale bron mogelijkerwijsheeft op de verkoop van legaal aangebodencontent. Wij richten ons op die studies die het meestrelevant zijn. Indicaties hiervoor zijn de gezaghebbendheidvan de studie (welke bijvoorbeeld is af te leidenuit het tijdschrift waarin de studie is gepubliceerd),de publicatiedatum (recentere studies worden relevantergeacht), de mate waarin studies terugkomen inhet maatschappelijk debat en de eventuele kritiek opde studies. Wij beseffen ons dat wij door de gemaakteselectie niet geheel volledig kunnen zijn maar menendat de selectie representatief is voor de literatuur.7.3.1 NEGATIEVE EFFECTENMet name het substitutie effect is uitgebreid onderzochtin de literatuur. De overige twee negatieveeffecten (vraaguitval door sampling en uitstel vankoop) zijn zeer nauw gerelateerd aan substitutie,hetgeen een verklaring kan zijn waarom nagenoeggeen studies specifiek kijken naar deze effecten.7.3.1.1 SUBSTITUTIEDe invloed van het downloaden uit illegale bron op delegale verkopen is met name voor muziek uitgebreidonderzocht. Dit is niet verwonderlijk, nu muziekin MP3 formaat het eerste entertainment productis dat sinds 1999 op grote schaal via p2p netwerkenwerd uitgewisseld. De meeste datasets die gebruiktzijn voor het empirisch onderzoek naar de substitutiedoor downloaden uit illegale bron stammen ook uitde periode 1999-2004. Voor de Nederlandse marktis weinig specifiek onderzoek gedaan, alleen Huygenet al. (2009) en Forrester Research (2009) onderzoekende invloed van het downloaden uit illegalebron op de legale verkopen van muziek in Nederland.Zij komen respectievelijk tot een omzetverlies vanmaximaal 100 miljoen euro per jaar (inclusief BTW)en een omzetverlies van rond de 80 miljoen euro perjaar (inclusief BTW).149Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 105.150Oberholzer-Gee, F., Strumpf, K. (2009), Filesharing and copyright, Working paper 9-132, Harvard Business School, p. 18.151Oberholzer-Gee, F., Strumpf, K. (2009), Filesharing and copyright, Working paper 9-132, Harvard Business School, p. 18 en Huygen, A., Poort, J.,Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games, januari 2009, TNO/SEO/IViR,p. 105.152Dejean, S. (2009), What Can We Learn from Empirical Studies About Piracy?, in: CESifo Economic Studies, 2009, 55 (2), p. 326.65

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDZentner (2006) onderzocht de relatie tussen downloadenen muziekverkopen aan de hand van een panelvan 15000 respondenten in zeven Europese landen. 153Zentner vond een positief verband tussen het kopenvan muziek en het gebruik van p2p netwerken. Ditkan verklaard worden vanuit het feit dat het hier gaatom consumenten die waarschijnlijk bovengemiddeldgeïnteresseerd zijn in muziek (met andere woordenze downloaden veel en ze kopen bovengemiddeld).Wanneer hiervoor geïnstrumenteerd wordt, blijkt datde kans dat een consument muziek koopt 30% lager tezijn bij file sharing dan zonder file sharing. Op basishiervan doet Zentner een tentatieve schatting dat filesharing geleid heeft tot 7,8% minder muziekverkopenin 2002, hetgeen overeenkomt met grofweg helft vande omzetdaling van de muziekindustrie tussen 1999en 2002. 154 Kritiek op de methodologie van Zentneris dat de instrumenterende variabelen die hij gebruikt(breedband penetratie en internetvaardigheid) waarschijnlijkook endogeen zijn. 155Rob & Waldfogel (2006) concluderen op basis vaneen onderzoek onder studenten dat de koopbereidheiddoor file sharing afneemt. 156 Voor ieder vollediggedownload album wordt 0,2 album minder verkocht,met andere woorden een substitutiegraad van 20%.Verder constateerden zij dat de uitgaven per persoonaan muziek in de periode 1998 – 2003 daalde van126 dollar naar 101 dollar. Rob & Waldfogel kozeninternetsnelheid als instrumenterende variabele. Dekans is echter groot dat deze variabele ook endogeenis, nu downloaders hoogstwaarschijnlijk kiezen vooreen betere verbinding. 157Van der Laan et al. (2007) kwamen tot een substitutiegraadvan 22% voor Nederlandse downloaders. 158Nu het hier gaat om een kort onderzoek (een economischstatistisch bericht) is weinig bekend over dedata selectie en de gehanteerde methodologie.Liebowitz (2008) onderzocht de relatie tussen filesharing en legale verkopen en richtte zich hierbijop verschillende Amerikaanse steden. Hij gebruiktebreedband penetratie en diverse demografischefactoren binnen deze steden om de relatie tussen downloadenen verkopen te onderzoeken. 159 Liebowitzvond een sterk verband tussen het downloaden enterugvallende verkopen en schreef zelfs de volledigeteruggang van de omzet van de muziekindustrie toeaan file sharing, hetgeen enigszins overdreven lijkt. Erkunnen immers ook andere verklaringen zijn voor deterugloop van de omzet, bijvoorbeeld de substitutievan muziek door films en videospellen. Een anderkritiekpunt op de studie van Liebowitz is dat breedbandpenetratieniet noodzakelijkerwijs een goede‘proxy’ is voor downloaden, nu breedbandverbindingenook voor tal van andere activiteiten kunnenworden gebruikt. 160Huygen et al. (2009) constateren ook een substitutieeffect. De onderzoekers nemen de uitkomsten vaneerder onderzoek van Peitz & Walbroeck (2004) alsbovengrens voor hun berekening van de omzetdervingvan de Nederlandse muziekindustrie als gevolgvan file sharing. Huygen et al. gaan op basis van Peitz& Walbroeck uit van een omzetderving als gevolg vanfile sharing van maximaal 20% van de totale omzet. 161153Zentner, A. (2006), Measuring the Eect of File Sharing on Music Purchases, in: Journal of Law and Economics, 49(1), p. 63 – 90.154Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR), p. 109.155Dejean, S. (2009), What Can We Learn from Empirical Studies About Piracy?, in: CESifo Economic Studies, 2009, 55 (2), p. 326.156Rob, R. and J. Waldfogel (2006). Piracy on the high C's: Music downloaden, sales displacement, and social welfare in a sample of collegestudents, in: Journal of Law and Economics XLIX, april 2006, p. 29 – 62.157Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 109.158Van der Laan, L., Weltevreden, J., Van Rietbergen, T. (2007), De digitale muziekmarkt, Economische Statistische Berichten159Liebowitz, S. J. (2008), Testing File-Sharing’s Impact on Music Album Sales in Cities, in: Management Science, (4) Vol. 54 April 2008,p. 852 – 859.160Dejean, S. (2009), What Can We Learn from Empirical Studies About Piracy?, in: CESifo Economic Studies, 2009, 55 (2), p. 338.161Peitz, M., Waelbroeck, P. (2004), The eect of Internet Piracy on Music Sales: Cross-Section Evidence, in: Review of Economic Research onCopyright Issues, 1(2), p. 71 – 79.66

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKTOp basis hiervan komen zij tot een omzetderving voorde Nederlandse muziekindustrie als gevolg van filesharing van maximaal 100 miljoen euro op jaarbasis. 162Dit komt overeen met een substitutiegraad van tussende 5% en 7% oftewel, één verkochte track minder per15 tot 20 downloads. 163 Huygen et al. constaterenverder dat voor hooggewaardeerde downloads hetsubstitutie effect waarschijnlijk groter is: zo’n 17%.Een getal dat dicht tegen de 20% van Rob & Waldfogel(2006) zit. Hierbij merken de onderzoekers wel op datde positieve effecten van file sharing (zoals netwerkeffectenen sampling) niet verdisconteerd zijn in dit getalen dat het effect op de legale verkopen in werkelijkheiddus lager zal liggen.Onderzoeksbureau Ipsos (2009) deed onderzoekonder 1000 Britse consumenten. 164 19% van de ondervraagdengaf aan dat zij minder muziek kochten alsgevolg van file sharing (substitutie). Hoeveel minderis echter niet nader onderzocht, waardoor de omvangvan het substitutie effect niet vast te stellen valt. Ookvalt het niet vast te stellen hoe de substitutiegraadzich verhoudt tot de extra aankopen die door consumentenworden gedaan als gevolg van het samplingen/of netwerkeffect (26% van de respondenten gafnamelijk aan meer te kopen). Naast de consumentendie aangaf minder te kopen gaf 47% gaf aan dat zijongeveer evenveel muziek kochten. Bij deze groep isechter niet gevraagd of zij ook voor de muziek haddenbetaald als zij het niet konden downloaden. Het is dusonduidelijk of er sprake is van substitutie, of dat erbijvoorbeeld een maximum zit aan het budget dat deconsument heeft voor muziek.Forrester Research (2009) becijferde dat in Nederlandfile sharing in de periode 2001 – 2008 heeftgeleid tot een gederfde omzet van 350 miljoen euroop winkel-niveau (foregone spend). De verwachtingis dat de cumulatieve omzetderving zal oplopen tot771,3 miljoen euro in 2013. 165 Op jaarbasis becijfertForrester het verlies aan omzet op ongeveer 76 miljoenvoor 2008, oplopend tot 89,9 miljoen euro in 2013. Decijfers van Forrester lijken hiermee redelijk in lijn metHuygen et al. (2009) die een maximale omzetdervingvan 100 miljoen euro per jaar becijferen voor de Nederlandsemuziekindustrie.Peeters et al. (2009) berekenden met behulp van eenrekenkundig model en data over muziekverkopen uitde periode 1999-2003, dat de gederfde winst (foregoneprofit) voor de muziekindustrie in de Verenigde statenin 2003 zo’n 1,6 miljard bedroeg. Doorgerekend naar2008 dan komt de gederfde winst in 2008 op zo’n 2,9miljard dollar uit. 166 Volgens de onderzoekers benaderthun model het aantal verkopen in 2008 relatief goed(een afwijking van slechts enkele procenten), hetgeenvolgens hen een indicatie is dat hun model accuraat is.Jupiter Research (2009) deed onderzoek onder 5000respondenten en vond dat file sharers een lagere koopbereidheidhebben dan kopers van fysieke CD’s. 167Nu de studie primair inzet op de kansen voor demuziekindustrie om nieuwe markten te ontginnen,is er verder geen specifieke analyse gemaakt van deinvloed die deze lagere koopbereidheid heeft op delegale verkopen.Hong (2010) onderzocht de invloed van Napster opde verkopen van muziek in de Verenigde Staten. 168Hong komt tot een daling van de verkopen als gevolgvan substitutie van 20% en constateerde dat dezedaling grotendeels is toe te schrijven aan gezinnen162Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups-and-downs: economische en culturele gevolgen van le sharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 118.163Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups-and-downs: Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van le sharing voor muziek, lmen games, januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 118.164IPSOS (2009), Digital Music Survey 2009.165Forrester Research (2009), Forrester Research Netherlands Recorded Music Market Losses Model.166Peeters, R., Yang., M., Herings, J.J.P. (2009) Piracy on the Internet: Accomodate it or Fight it? A Dynamic Approach.167Jupiter Research (2009), Analysis Of The European Online Music Market Development And Assessment Of Future Opportunities.168Hong, S. H. (2010), Measuring the Eect of Napster on Recorded Music Sales: Dierence-in-dierences Estimates under Compositional Changes.67

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDmet kinderen in de leeftijdscategorie 6 tot 17 jaar.Hong maakte gebruik van een difference-in-differencemethodiek om endogeniteit te vermijden. Oberholzer-Gee & Strumpf (2009) plaatsen kritische kanttekeningenbij de methode van Hong, omdat er wellichtnog steeds sprake is van endogeniteit. 169Nu veel van de hierboven genoemde onderzoekengeplaagd worden door het probleem van endogeniteitis het onderzoek van Adermon & Liang (2010) interessant.170 Adermon en Liang onderzochten de effectenvan file sharing op de verkoop van legaal aangebodencontent kort voor en kort na de implementatie vanRichtlijn 2004/48/EG (de handhavingsrichtlijn) inZweden. Met de invoering van deze richtlijn in hetnationale recht van Zweden werd ineens de kans opdaadwerkelijke vervolging voor het illegaal downloadeneen stuk groter. De hypothese van de onderzoekerswas dat deze wetgeving van invloed zou kunnenzijn op het volume gedownloade bestanden en deverkoop van legaal aangeboden content. Een stijgingvan de verkopen en een daling van de downloads zouhet verband tussen file sharing kunnen aantonen, nualle andere factoren (macro-economisch et cetera) onveranderdbleven. De onderzoekers constateerden dater een afname van 18% in het internetverkeer waskort na de invoering van de wet. In dezelfde periodesteeg de aanschaf van legaal aangeboden muziek met27% voor fysieke dragers en 48% voor digitaal aangebodennummers. Volgens de onderzoekers betekentdit dat zonder de mogelijkheid van het downloaden uitillegale bron, de fysieke muziekverkopen 72% hogerzouden zijn en de digitale verkopen 131%. Zo’n 43%van de teruggang in de omzet van de muziekindustriekan aldus worden verklaard door het downloaden uitillegale bron.Naast de studies die een negatief effect van file sharingop de legale muziekverkopen constateren (substitutie)is er ook een beperkt aantal studies dat geen significanteinvloed constateert.Oberholzer-Gee & Strumpf (2007) analyseerden deinvloed die het (illegaal) downloaden via OpenNaphad op de albumverkopen in de Verenigde Staten inde tweede helft van 2002. Om de causaliteit tussendownloads en dalende verkopen te kunnen bepalengebruikten de onderzoekers exogene variabelen zoalsnetwerk congestie en internationale schoolvakantiesom specifieke relaties aan te kunnen tonen. Deonderzoekers vonden geen significante relatie tussenfile sharing en dalende verkoop van de muziekindustrie,met andere woorden er was geen bewijs voorsubstitutie als gevolg van downloaden uit illegalebron. 171 Als mogelijke alternatieve oorzaken voorde teruglopende omzetten van de muziekindustriewijzen de onderzoekers onder andere op slechteremacro-economische omstandigheden en substitutievan muziekconsumptie door andere entertainmentproducten(films, games).Omdat het artikel van Oberholzer-Gee & Strumpf gepubliceerdis in het gezaghebbende Journal of PoliticalEconomy en zulke onverwachte conclusies had, is erveel aandacht aan besteed. Dit heeft geleid tot flinkwat kritiek op het onderzoek met name uit de hoekvan Liebowitz. Hij heeft in een drietal artikelen devaliditeit van de gebruikte methodologie en de uiteindelijkeresultaten in twijfel getrokken. In een eerstepaper heeft Liebowitz (2007) de experimenten vanOberholzer-Gee & Strumpf nagebootst. 172 Voor drievan de vier experimenten komt hij tot een resultaatdat diametraal tegenover dat van de onderzoekersstaat, van het vierde experiment geeft hij aan dat ditgebaseerd is op een valse premisse en dus niet informatiefis. 173 In twee vervolgpapers betwist Liebowitz(2010a, 2010b) de exogeniteit van de instrumenterendevariabelen die door Oberholzer-Gee & Strumpf169Oberholzer-Gee, F., Strumpf, K. (2009), File sharing and Copyright, Working paper 9-132, Harvard Business School.170Adermon, A., Liang, C. Y. (2010), Piracy, music and movies, a natural experiment, 28 oktober 2010.171Oberholzer-Gee, F., Strumpf, K. (2007), The Eect of File Sharing on Record Sales: An emperical Analysis, in: Journal of Political Economy,115(1), p. 1 – 42.172Liebowitz, S. J. (2007), How Reliable is the Oberholzer-Gee and Strumpf Paper on File-Sharing?, University of Texas School of Management.173Liebowitz, S. J. (2007), How Reliable is the Oberholzer-Gee and Strumpf Paper on File-Sharing?, University of Texas School of Management, p. 22.68

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKTgebruikt (o.a. schoolvakanties van Duitse kinderen). 174Huygen et al. (2009) benadrukken het probleem datOberholzer-Gee & Strumpf het niveau van substitutievooral op weekniveau wordt gemeten, terwijl er ooksubstitutie kan zijn over een langere periode. 175 Eenlaatste probleem met het werk van Oberholzer-Gee &Strumpf -dat niet zozeer van methodologische aard is,maar meer met wetenschappelijke openheid te makenheeft- is dat zij weigeren om hun dataset openbaar temaken, waardoor het onmogelijk is om hun resultatente verifiëren. 176Bhattacharjee et al. (2007) onderzochten de ‘overlevingskansen’van albums in hitlijsten met en zonderfile sharing. 177 De onderzoekers constateerden dat deoverlevingskans in de hitlijsten van een album dathoog binnenkomt in de hitlijsten niet significant wordtaangetast door file sharing, terwijl de overlevingskansvan een album dat lager binnenkomt in de hitlijstenwél significant wordt aangetast. Wat deze constateringzegt over de totale verkopen van een album (bijvoorbeeldook nadat het album uit de hitlijst is verdwenen)en de substitutiegraad is niet duidelijk.McKenzie (2009) volgde een met Oberholzer-Gee& Strumpf (2007) vergelijkbare aanpak. McKenzieonderzocht de invloed die het delen van een nummerhad op de positie van het nummer op de hitlijst in dedaarop volgende week. McKenzie vond dat downloadengeen significante invloed heeft op de verkoop vanmuziek in Australië en er dus geen sprake is van substitutie.Zijn voornaamste verklaring is dat er sprake isvan marktsegmentatie en dat kopers en downloaderstot twee verschillende groepen behoren. 178Op basis van survey data die in het kader van eeneerder onderzoek van Andersen & Frenz (zie paragraaf7.3.2.1) waren verzameld concludeert de CanadianCopyright Council (2011) dat het downloaden uitillegale bron een sterk negatief effect heeft op de legaleverkopen. 179 De onderzoekers komen tot de conclusiedat 3 op de 4 downloaders bij afwezigheid van het illegaalaanbod zich hadden gewend tot het legale aanbod.Zelfs binnen de groep ‘hardcore downloaders’ (zij dieenkel downloaden uit illegale bron) gaven de respondentenaan dat zij een derde van de content legaalzou hebben gekocht. Een punt van kritiek dat op demethodologie kan worden geuit is dat de onderzoekerszich bij hun analyse primair laten leiden door een vraaguit de survey waarin consumenten werd gevraagd watzij zouden doen als er geen p2p aanbod zou bestaan.Hiermee wordt een ‘alles-of-niets scenario’ gecreëerdwaarbinnen geen rekening wordt gehouden metveranderende markten waarbinnen consumenten zichbijvoorbeeld ook zouden kunnen wenden tot streamingdiensten zoals YouTube.FilmsIn tegenstelling tot het empirisch onderzoek naarde invloed van het downloaden uit illegale bron opmuziekverkopen, zijn er minder onderzoeken die deinvloed van het downloaden uit illegale bron op deverkoop van films en andere audiovisuele productenbelichten.174Liebowitz, S. J. (2010a), The Oberholzer-Gee / Strumpf le-sharing instrument fails the laugh test, University of Texas at Dallas - School ofManagement; Liebowitz, S. J. (2010b), The Key instrument in the Oberholzer-Gee & Strumpf le sharing paper is defective, University of Texas atDallas - School of Management.175Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 110.176Voor een overzicht van het wetenschappelijke dispuut tussen Oberholzer-Gee & Strumpf en Liebowitz zie: Glenn, D. (2008), Dispute Over theEconomics of File Sharing Intensies, in: the Chronicle of Higher Education, via: http://chronicle.com/free/2008/07/3858n.htm (geraadpleegd12 maart 2011).177Bhattacharjee, S., Gopal, R., Lertwarchara, K, Wardsen, J. Telang, R. (2007), The Eect of Digital Sharing Technologies on Music Markets:A Survival Analysis of Albums on Ranking Charts, in: Management Science, Vol. 53, No. 9, September 2007, p. 1359 – 1374.178McKenzie, J. (2009), Illegal Music Downloads and its Impact on Legitimate Sale, in: Australian Economic Papers, Volume 48, Issue 6,pages 296 – 307, december 2009.179Canadian Copyright Council (2011), The True Price of Peer to Peer File-Sharing, Re-examining Don’t blame the P2P le-sharers: the impact of freemusic downloads on the purchase of music CD’s in Canada, februari 2011.69

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDOmdat filmconsumptie anders van aard is dan muziekconsumptie,zijn de effecten van het onbetaald consumerenvan illegaal aangeboden films op de legaleverkoop naar alle waarschijnlijkheid ook verschillend.Als zodanig zijn de resultaten die gevonden zijnin empirische studies over het downloaden uit illegalebron en muziek consumptie niet één-op-één vantoepassing op de filmwereld. Zo geven Huygen et al.(2009) aan dat het eenmalige consumptiekaraktervan films waarschijnlijk een hoger substitutie effecttot gevolg heeft. Zij betogen voorts dat de positieveeffecten van het downloaden uit illegale bron (netwerkeffecten, sampling) voor films minder sterk zullen zijn.De onderzoekers geven wel aan dat in veel gevalleneen gedownloade film geen goed substituut vormtvoor een kwalitatief hoogwaardige DVD of een bioscoop-bezoek.180 Ze vermoeden daarom dat een koopkrachtigeen koopbereide consument eerder voor eenbioscoopbezoek of een DVD kiest, dan voor een download.Aldus zijn het waarschijnlijk de minder koopkrachtigeen/of koopbereide consumenten die vooreen download kiezen.Een wat ouder onderzoek van Bounie et al. (2006)vond dat file sharing van films geen invloed heeft ophet bioscoopbezoek, maar wel op de markt voor homeentertainment video en verhuur. 181 Dit onderzoek lijkthet vermoeden van Huygen et al. te bevestigen dat eenbioscoopbezoek en een filmdownload als productenminder sterk met elkaar concurreren, terwijl een kwalitatiefgoede download wel sterk concurreert met huurenkoop DVD’s. Ook de cijfers van het bioscoopbezoek,de huurmarkt en de home entertainment in Nederlandlijken dit vermoeden te bevestigen.Onderzoek van Waldfogel & Rob (2007) onder Fransestudenten wijst uit dat de substitutiegraad bij filmsnagenoeg één is. 182 Wanneer iemand dus een film downloadt,is de kans zeer gering dat de film nog gekochtwordt, of dat een bioscoopbezoek volgt. Dit betekentdat substitutie een significant groter probleem vormtvoor films dan voor muziek. Hierbij moet wordenopgemerkt dat een sterke daling in het bioscoopbezoekals gevolg van het downloaden uit illegale bronuit de omzetcijfers van de bioscopen niet direct valtaf te leiden. Hiervoor zijn diverse verklaringen aan tevoeren. Zo kan het zijn dat bioscoopbezoek en thuiseen film kijken verschillende soorten ‘belevingen’ zijndie niet met elkaar concurreren, hetgeen betekentdat de conclusies van Waldfogel en Rob niet kloppen.Een alternatieve verklaring kan echter ook zijn datmensen door het downloaden uit illegale bron meergeld overhouden dat zij kunnen besteden aan bioscoopbezoek.Wanneer wij van deze hypothese uitgaanblijft de conclusie van Waldfogel en Rob wel overeind,maar is het effect ervan niet direct terug te zien in deomzetcijfers.DeVany & Walls (2007) onderzochten het effect vanpre-release piraterij en courante downloads op derecette van een film van één van de grote Hollywoodstudios. 183 Zij vonden een negatief verband tussende aanwezigheid van illegaal aanbod op file sharingnetwerken en de omzet van de film in de bioscoop.De geschatte schade als gevolg van gederfde omzetbedroeg voor de productie in kwestie 40 miljoen euro.Met het oog op de vraag hoe groot de invloed is vanhet downloaden uit illegale bron is een problematischpunt aan de studie van DeVany & Walls dat de doorhen gebruikte data niet openbaar is, omdat deze doorde Hollywood studio vertrouwelijk ter beschikking isgesteld. Het is dus niet mogelijk de onderzoeksresultatente verifiëren en onduidelijk in hoeverre de resultatenvoor alle films gelden.180Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR.181Bounie, D., Bourreau, M., Waelbroeck, P. (2006), Piracy and the demand for lms: analysis of piracy behavior in French universities, in: Reviewof Economic Research on Copyright Issues, 2006, vol. 3(2), pp. 15 – 27.182Waldfogel, J., Rob, R. (2007), Piracy on the Silver Screen, in: The Journal of Industrial Economics, Volume 55, Issue 3, september 2007,p. 379 – 395.183De Vany, A. and Walls, W. (2007). Estimating the eects of movie piracy on box-oce revenue, Review of Industrial Organization, nummer 30,p. 291 – 301.70

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKTHennig-Thurau, Henning & Sattler (2007) dedenonderzoek naar de relatie tussen file sharing van films.Zij becijferden dat file sharing in Duitsland voor defilmindustrie (theater, home entertainment en rental)een inkomstenderving van 9,4% van de totale omzettot gevolg had. Dit komt neer op zo’n 300 miljoeneuro op jaarbasis in 2007. 184 Ter vergelijking: TERAConsultants (2010) schat het omzet verlies voor defilmindustrie als gevolg van downloaden uit digitalebron en de verspreiding van illegale dragers in Duitslandop 378 miljoen euro in 2010. Echter, ook tegenhet onderzoek van Hennig-Thurau, Henning & Sattlerbestaan methodologische bezwaren. Huygen et al.(2009) signaleren bijvoorbeeld dat de significantie vanveel verbanden laag is en dat er causaliteitsproblemenen selectie-effecten dreigen. 185Onderzoeksbureau Ipsos (2007) deed representatiefonderzoek onder 2000 respondenten in de Groot Brittannië.186 De respondenten werd gevraagd naar hundownloadgedrag voor wat betreft films en video. Meerspecifiek werd ingegaan op de vraag in hoeverre hetdownloadgedrag de legale verkopen kannibaliseerde(substitutie). Op de vraag of zij de film op een anderemanier legaal hadden geconsumeerd wanneer hetillegale alternatief niet voorhanden was antwoordde53% bevestigend. Deze substitutiegraad moet verderuitgesplitst worden nu consumenten verschillendelegale alternatieven kunnen kiezen afhankelijk van hetwindow. Zo zou 18% de film in de bioscoop kijken, 15%de film huren, 9% de film op DVD kopen wanneer dezeuitkwam, 7% later de DVD kopen, de resterende 4%kiest voor Pay TV of een download via een officiële site.De totale schade voor film en TV in Groot Brittanniëwordt becijferd op 486 miljoen pond. Bij dit onderzoekmoet rekening worden gehouden met het feit dat hethier gaat om antwoorden op een survey. Aldus kunnener sociaal wenselijke antwoorden bijzitten. Ook hoevenconsumenten geen rekening te houden met huneigen budget waardoor het veronderstelde gedrag kanafwijken van het daadwerkelijke gedrag.Smith & Telang (2009) vonden geen significanteinvloed van BitTorrent op de verkoop van films dierecentelijk op televisie uitgezonden waren. 187 Deonderzoekers stelden vast dat na uitzending van eenfilm op televisie, de vraag naar deze film in zowel delegale als de illegale distributiekanalen steeg met zo’n118%. Om te instrumenteren voor mogelijke endogeniteit,gebruikten de onderzoekers de beschikbaarheidvan de film op BitTorrent als instrumentele variabele.De idee van de onderzoekers was dat naar mate eenfilm beter vindbaar was op BitTorrent, de legitiemeverkopen daaronder zouden moeten lijden. Dit bleekniet het geval te zijn. De onderzoekers stelden daaromdat er geen sprake van substitutie was. 188 Een beperkingin het onderzoek van Smith & Telang is dat hunconclusies in principe alleen gelden voor films die aanhet einde van hun ‘levenscyclus’ zitten. Verder wordtniet duidelijk hoe beschikbaar een film moet zijn opBitTorrent om een invloed te hebben op de legaleverkopen.In het eerder genoemde onderzoek van Adermon& Liang (2010) bleek dat de invoering van de IPREDgeen significante invloed heeft gehad op de DVDverkopen of het bioscoopbezoek. De huurmarkt(rental) werd door hen niet onderzocht en daaroverzijn dus geen cijfers te geven. De studie van Adermon& Liang spreekt dus een aantal van de bovengenoemdestudies mogelijk tegen. Verder valt het in deze studieop dat terwijl er een duidelijk effect is op de muziek-184Hennig-Thurau, T., Henning, V., Sattler, H. (2007), Consumer lesharing of motion pictures, in: Journal of Marketing (artikel postprint),Vol. 70, 2007.185Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 112.186IPSOS (2007), Digital & physical piracy in the UK.187Smith, M. D., Telang, R. (2009), Competing with Free: The Impact of Movie Broadcasts on DVD Sales and Internet Piracy”, MIS Quarterly, 33:2,p. 321 – 338.188Smith, M. D., Telang, R. (2009), Competing with Free: The Impact of Movie Broadcasts on DVD Sales and Internet Piracy”, MIS Quarterly, 33:2,p. 321 – 338.71

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDverkopen ditzelfde effect niet lijkt op te treden voor deDVD markt en het bioscoopbezoek. Een conclusie diegetrokken kan worden uit het onderzoek van Adermon& Liang is dat het downloaden uit illegale bron integenstelling tot muziek nog geen sterk substituutis voor het legaal aanbod. Dit kan mogelijk wordenverklaard door het feit dat de DVD en bioscoop zichop dit moment nog voldoende onderscheiden van hetillegale substituut.GamesHet onderzoek naar games is zeer beperkt. Specifiekwetenschappelijk onderzoek naar het substitutieeffect bij games hebben wij niet kunnen vinden. Welzijn er schattingen gedaan naar het aantal kopieën endownloads uit illegale bron en de schade die dit heeftgehad voor de industrie.UKIE (2010), de branchevereniging van de interactievesoftware industrie in het Verenigd Koninkrijk,schat dat de verhouding tussen legale en illegalekopieën 1:4 is. 189 De totale schade die dit de industriezou berokkenen als er een 1-op-1 substitutieratio zouzijn is 1,45 miljard pond. Echter, een 1-op-1 substitutiegraadlijkt zeer onwaarschijnlijk en als zodanig zegthet percentage illegale kopieën op zichzelf niet zoveelover de gederfde inkomsten. De verhouding verschiltper spel. De makers van het populaire spel World ofGoo bijvoorbeeld deden onderzoek naar het aantalspelers dat actief was in hun online omgeving. Zijconstateerden een verhouding tussen legale en illegalekopieën van 1:10. 190 Deze verhouding zegt evenwel opzichzelf niks over het substitutieratio.De International Intellectual Property Alliance(2010) heeft in haar jaarlijkse 'Special 301' rapporteen schatting gemaakt van het aantal illegale kopieënvan games in verschillende landen. Uit de studie komtnaar voren dat Europa het hoogste percentage illegaledownloads kent. 191 Volgens de onderzoekers, die zichgebaseerd hebben op cijfers van de EntertainmentSoftware Association (ESA) werden in 2009 alleenal in de maand december 10 miljoen games illegaalgedownload van p2p netwerken. De ESA geeft aandat het totale aantal illegale downloads waarschijnlijkhoger ligt nu alleen de games van bij ESA aangeslotenpartijen werden meegerekend. Zoals reeds eerderaangegeven zegt het aantal downloads in economischetermen niet zo heel veel als niet bekend is wat desubstitutiegraad is.In een rapport van de CESA (2010) werd de schadeals gevolg van het downloaden uit illegale bron enillegale kopieën van fysieke dragers voor de draagbarespelcomputer markt begroot op 41 miljard eurowereldwijd in de afgelopen vijf jaar. De onderzoekerstelden het aantal downloads in Japan, berekenden opbasis hiervan de geleden schade en extrapoleerden ditcijfer naar het internationale niveau. Op deze methodologievan CESA is evenwel wel het een en ander aante merken. Zo hanteren de onderzoekers een substitutieratiovan 100% (één download staat gelijk aan éénverloren verkoop) hetgeen rijkelijk hoog lijkt. Daarnaastis de extrapolatie van de Japanse markt naarde situatie voor de hele wereld problematisch, nu deJapanse markt anders is dan bijvoorbeeld de Europeseof Amerikaanse markt.EbooksOmdat de markt voor ebooks nog relatief jong is zijn er,voor zover wij hebben kunnen vaststellen, geen specifiekeonderzoeken gedaan die de economische effectenvan downloaden uit illegale bron op de legale verkopenvan ebooks. Wel kunnen wij speculeren over de effectennaar aanleiding van de specifieke productkenmerkendie ebooks hebben. Ebooks vertonen qua consumptieveel overeenkomsten met films in de zin dat er meestalsprake is van eenmalige consumptie. Maar in tegen-189Whitworth, D. (2011), Gaming industry lose 'billions' to chipped consoles, via: http://www.bbc.co.uk/newsbeat/12248010 (geraadpleegd12 maart 2011).190Caron, F. (2008), A crying shame: world of goo piracy rate near 90%, via: http://arstechnica.com/gaming/news/2008/11/acrying-shame-worldof-goo-piracy-rate-near-90.ars,(geraadpleegd 12 maart 2011).191IIPA (2010), International Intellectual Property Alliance 2010 Special 301 report on copyright protection and enforcement.72

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKTstelling tot films is de bestandsgrootte van een ebookkopie veel kleiner en is de kwaliteit identiek. Dit maakthet ebook potentieel kwetsbaarder voor de negatieveeffecten van het downloaden uit illegale bron.7.3.1.2 VRAAGUITVAL DOOR SAMPLINGSampling heeft volgens een aantal onderzoekersmogelijk een positief effect op de legale verkopen.Echter, het omgekeerde is ook het geval: daar waarconsumenten niet enthousiast zijn over het geprobeerdeproduct leidt sampling tot vraaguitval.Bhattacharjee et al. (2007) vermoeden dat dit negatievesampling effect, net als het positieve samplingeffect (zie paragraaf 7.3.2.1) wordt versterkt door desnelheid waarmee informatie door sociale netwerkenen file sharing netwerken gaat. Een goede recensieheeft positieve effecten op de verkopen, een negatieveervaring met het product een negatieve invloed.De omvang van dit effect is slechts zeer summieronderzocht in de literatuur. Rob en Waldfogel (2006)tonen aan dat de waardering voor muziek nadat dezegekocht of gedownload is gemiddeld lager is dan dewaardering vooraf. 192 Dit is een indicatie dat de consumentwanneer deze eenmaal in het bezit is van decontent minder geneigd is om het alsnog legaal tekopen. Harde conclusies kunnen echter niet aan dezeconstatering worden verbonden.7.3.1.3 UITSTEL VAN KOOPHet kan zijn dat consument door het downloaden uitillegale bron pas later over gaan tot de aanschaf vaneen legaal aangeboden kopie. Huygen et al. (2009)benoemen dit effect in hun studie, maar het is verderniet duidelijk hoe groot de invloed ervan is op deomzet. 1937.3.2 POSITIEVE EFFECTENIn de literatuur zijn ook de mogelijke positieve aspectenvan het downloaden uit illegale bron onderzocht. Hierondergeven wij een overzicht van de meest relevanteonderzoeken.7.3.2.1 SAMPLINGAndersen & Frenz (2007) onderzochten het verbandtussen file sharing en legale verkopen. 194 Andersen& Frenz deden onderzoek onder de Canadese bevolkingen vonden dat het substitutie effect nihil is. Opbasis van een representatieve streekproef onder 2100consumenten concludeerden zij dat er geen sprakewas van substitutie, sterker nog er was sprake vaneen toename van het aantal verkopen. De onderzoekersconstateerden dat er een verband bestond tussende toename in het aantal downloads en het aantalverkopen. De onderzoekers schreven dit verband(grotendeels) toe aan het sampling effect. Andersenen Frenz constateerden een sterk positief effectop de verkopen als gevolg van sampling: voor elke13 gedownloade tracks koopt een consument een halveCD extra (0,44). Op deze interpretatie is veel kritiekgekomen van onder andere Barker & Tooth (2007) enLiebowitz, omdat de onderzoekers een causaal verbandlijken aan te nemen, terwijl er enkel een verband is192Rob, R., Waldfogel, J. (2006), Piracy on the high C's: Music downloading, sales displacement, and social welfare in a sample of collegestudents, in: Journal of Law and Economics, XLIX april 2006, p. 29 – 62.193Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 109.194Andersen, B., Frenz, M. (2007), The Impact of Music Downloads and P2P File-Sharing on the Purchase of Music: A Study for Industry Canada,mei 2007.195Zie: Barker, G., Tooth, R. (2007), A review of “The Impact of Music Downloads and P2P File-Sharing on the Purchase of Music: A Study forIndustry Canada”, ANU Centre for Law and Economics, Working paper; en Liebowitz, S. J., A discussion of the Canadian Study released byIndustry Canada authored by Birgitte Andersen and Marion Frenz, (via: http://www.utdallas.edu/~liebowit/intprop/main.htm#canadian). Hetbelangrijkste kritiekpunt van Liebowitz betreft het volgende: Andersen en Frenz geven aan dat voor elke 13 downloads consumenten ietsminder dan een halve CD extra kopen (0,44). Dit suggereert dat een gemiddelde lesharer door sampling tien extra CD’s per jaar koopt. Ditlijkt onhoudbaar nu het totaal aantal legaal gekochte CD’s gemiddeld op 9 ligt. Dit zou betekenen dat er zonder le sharing er geen legaleCD’s zouden worden verkocht, hetgeen hoogst onwaarschijnlijk is. Andersen en Frenz geven aan in hun reactie op deze kritiek dat het hiergaat om een ‘point estimate’. Dit betekent dat de observatie alleen geldt voor downloaders die per maand 13 bestanden downloaden enniet voor downloaders die meer of minder bestanden downloaden. Voor de reactie van Andersen en Frenz zie: http://www.dime-eu.org/node/477 (geraadpleegd 12 maart 2011).73

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDaangetoond tussen het aantal downloads en het aantalverkopen. 195 Nu voor mogelijke endogeniteit tussenfile sharing en muziekverkopen niet is geïnstrumenteerdis het moeilijk om causale verbanden vast testellen. 196 Andersen & Frenz zijn zich bewust van ditfeit en geven aan dat er alleen een correlatie tussendownloaden en albumverkopen mag worden afgeleiduit hun resultaten, maar niet een causaal verband. 197In een vervolg artikel herhalen Andersen & Frenz(2010) hun belangrijkste bevindingen. 198 Barker &Tooth (2007) zijn van mening dat de conclusies vanAndersen & Frenz in het geheel verworpen moetenworden vanwege de endogeniteit. Zij stellen dat hetwaarschijnlijker is dat de positieve relatie voortkomtuit het feit dat binnen de groep file sharers zij die meermuziek willen hebben, zowel meer willen downloadenals meer willen kopen. 199 In februari 2011 bracht deCanadian Copyright Council (2011) een studie uitdie de onderzoeksresultaten van Andersen & Frenz(2007) verwierp op grond van een andere reden. Voornaamstepunt van kritiek was dat Andersen & Frenzeen vraag uit de survey hadden genegeerd waaruit-aldus de onderzoekers- duidelijk naar voren kwam datde afwezigheid van illegaal aanbod consumenten voorlegaal aanbod had doen kiezen. 200In het onderzoek van Huygen et al. (2009) gavenrespondenten aan dat het proberen van content eenbelangrijke drijfveer is om van file sharing platformsgebruik te maken. Het sampling effect gaat er vanuit datcontent alsnog aangeschaft wordt na het proberen. Uithet onderzoek van Huygen et al. blijkt dat voor muziekgeldt dat 63% van de downloaders gedownloade muzieksoms alsnog koopt, voor films 48% en voor gameseveneens 63%, hetgeen een indicatie is dat er sprake isvan een positief effect als gevolg van sampling.Hier staat tegenover dat bij muziek 37% van de downloadersaangeeft nooit gesamplede content als nog tekopen en 30% dit maar één tot twee keer per jaar doet.Voor zo’n 67% van de muziekdownloaders geldt dus dathet sampling effect geen tot weinig effect heeft op hunaankoopgedrag. Bij films geeft 52% van de downloadersaan dat zij na sampling nooit overgaan tot koop.28% geeft aan dat zij maar één tot twee keer per jaarovergaan tot een koop na sampling. Voor zo’n 80% vande filmdownloaders geldt dus dat het sampling effectgeen tot weinig effect heeft op hun aankoopgedrag.Hieruit valt af te leiden dat het ‘toeleidende effect’richting het legale aanbod niet overschat mag wordenen dat het effect niet noodzakelijk groter wordt naarmateer meer wordt gedownload. 201Jupiter Research (2009) lijkt de bevindingen vanHuygen et al. (2009) te ondersteunen. Zij vonden datdownloaders ongeveer de helft minder geneigd warenom muziek te kopen in fysieke winkels en downloadwinkelsdan niet downloaders. De onderzoekersconcluderen daarom dat het sampling effect slechts eenminimale positieve invloed heeft op de legale verkopenen niet opweegt tegen het substitutie effect. 202Uit het onderzoek van Ipsos (2009) kwam naar vorendat 26% van de respondenten meer muziek koopt doorfile sharing. 203 Dit is een hoger percentage dan het percentageconsumenten dat aangaf minder te kopen als196Zie Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, 109 en Dejean, S. (2009), What Can We Learn from Empirical Studies About Piracy?, in: CESifo Economic Studies,2009, 55 (2), p. 338.197Andersen, B., Frenz, M. (2007), The Impact of Music Downloads and P2P File-Sharing on the Purchase of Music: A Study for Industry Canada,mei 2007, p. 24.198Andersen, B., Frenz, M. (2010), Don’t blame the P2P le-sharers: the impact of free music downloads on the purchase of music CD’s in Canada,in: Journal of Evolutionary Economics, Volume 20, Nummer 5, p. 715 – 740.199Barker, G., Tooth, R. (2007), A review of “The Impact of Music Downloads and P2P File-Sharing on the Purchase of Music: A Study for IndustryCanada”, ANU Centre for Law and Economics, Working paper.200Canadian Copyright Council (2011), The True Price of Peer to Peer File-Sharing, Re-examining Don’t blame the P2P le-sharers: the impact offree music downloads on the purchase of music CDs in Canada, februari 2011.201Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 9.202Jupiter Research (2009), Analysis Of The European Online Music Market Development And Assessment Of Future Opportunities, p. 29.203IPSOS (2009), Digital Music Survey 2009.74

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKTgevolg van file sharing. De vervolgvraag om hoeveelhet extra aankopen het daadwerkelijk ging (zoals welgesteld door bijvoorbeeld Huygen et al. (2009), werdniet gesteld. Aldus is het onduidelijk in hoeverre hetantwoord overeenkomt met het daadwerkelijke gedrag,of wat het effect op de legale verkopen precies is.Tanaka (2011) deed onderzoek in Japan naar deeffecten van het downloaden uit illegale bron op deverkopen van anime films. 204 Tanaka observeerde dathet downloaden uit illegale bron een positief effecthad op de DVD verkopen en een negatief effect opde verhuur. Het positieve effect kan toegeschrevenworden aan het sampling effect. Er kan dus wel sprakezijn van substitutie bij DVD verkopen, maar dit wordtgecompenseerd door het positieve effect van sampling,in ieder geval voor wat betreft de koopmarkt. Problematischaan het onderzoek van Tanaka is dat zijnonderzoek niet instrumenteert voor de endogeniteittussen downloaden en verkopen. Nu het onderzoek inhet Japans is, is het voor ons niet mogelijk geweest hetonderzoek nader te toetsen.Een deel van de eventuele positieve effecten van hetsampling effect op de verkoop van legaal aangebodencontent zal overigens teniet worden gedaan door ‘negatievetesten’ door consumenten (zie paragraaf 7.3.1.2).Ten slotte is het bij sampling van belang dat de kansdat het originele product gekocht wordt het grootst iswanneer het geteste product qua kwaliteit onderdoet ofanderszins afwijkt van het origineel. Bij digitale kopieën(zeker van muziek) zal de kwaliteit veelal dat van hetorigineel benaderen. Dit zal waarschijnlijk de behoefteom het origineel te verkrijgen verkleinen. In hoeverredit de positieve bijdrage van het sampling effect ondermijntis niet exact aan te geven. Bij ebooks constatereneen aantal bekende schrijvers zoals Coelho, Gaiman enDoctorow dat kopieën uit illegale bron consumentenmomenteel juist leiden naar het legale aanbod vanfysieke versies van hun boeken. In hoeverre dit effectblijft bestaan wanneer consumenten massaal toeganghebben tot hoogwaardige ebook readers (en ebooks dusdirecter de concurrentie met fysieke boeken aangaan),is op dit moment nog niet te zeggen.7.3.2.2 NETWERK EFFECTENFilms en muziek zijn producten die over het algemeenniet meer nut opleveren voor de consument naarmatemeer mensen hetzelfde product consumeren. Het ligtdan ook niet voor de hand dat er netwerkeffectenoptreden bij muziek en films. In de literatuur zijn danook geen aanknopingspunten te vinden die de stellingonderbouwen dat het product meer nut oplevert naarmatemeer mensen het consumeren. Hoewel betoogdkan worden dat omdat muziek een mode productis mensen geneigd zijn om meer te betalen voor eenproduct wanneer binnen de groep mensen dit productbezitten (al dan niet via legaal aanbod), is de wetenschappelijkebasis voor een dergelijke hypothese dun.Een andere mogelijkheid is dat door het downloadenuit illegale bron de ‘community’ die actief geïnteresseerdis in het product groter wordt, hetgeen een positiefeffect kan hebben op de waarde van het origineleproduct of het merk. Ook voor deze hypothese zijn inde literatuur echter geen duidelijke bewijzen te vinden.Bij interactieve software, meer in het bijzonder games,is het beter voorstelbaar dat er een netwerkeffectoptreedt. Voor multiplayer games zou kunnen geldendat door illegale kopieën het aantal mensen waarmeemen online samen kan spelen groeit waardoor meernut kan worden ontleend aan de eigen kopie. Echter,ook voor deze hypothese is geen stevige onderbouwingte vinden in de literatuur.In de literatuur wordt voorts geopperd, bijvoorbeelddoor Jain (2008) en Belleflamme & Peitz (2010), dat204Tanaka, T. (2011), Do Illegal Copies of Movies Reduce the Revenue of Legal Products? The case of TV animation in Japan, RIETI Discussion PaperSeries 11-J-010 201.205Jain, S. (2008), Digital piracy: A competitive analysis, in: Marketing Science, Vol. 27, No. 4, pp. 610 – 626, juli – augustus 2008; Belleamme, P.,Peitz, M. (2010), Digital Piracy: Theory, CESifo Working Paper, nummer 3222. In de literatuur wordt dit eect ook wel eens aangeduid als hetsampling eect. Wij onderscheiden in deze studie het in aanraking komen met het product (het netwerk eect) en het product kunnen testen(het sampling eect). In deze alinea gebruiken wij daarom de term netwerkeect, hoewel wij ons ervan bewust zijn dat in aanraking komenmet het product en het daadwerkelijk proberen ervan (sampling) vaak tegelijkertijd plaats zullen vinden.75

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDhet downloaden uit illegale bron een positieve invloedkan hebben op de verkoop van content, omdat door deillegale kopieën meer mensen in contact komen methet product. 205 Door de toegenomen bekendheid vanhet product neemt de kans toe dat koopbereide consumentenhet origineel kopen. Hoe sterk dit effect is valtmoeilijk te zeggen.Wel kunnen we voorzichtig stellen dat het netwerkeffectvoor onbekende entertainment productenwaarschijnlijk sterker is dan voor bekende(re) entertainmentproducten. Dankzij (voor)vertoningen optelevisie, radio en internet, omvangrijke marketingcampagnesen media aandacht is het onwaarschijnlijkdat men via een p2p netwerk voor het eerst inaanmerking komt met een bekende artiest, of meteen bekende film / game. Een ouder onderzoek vanBlackburn (2004), waarvan de conclusie luidt dat deschade die door file sharing wordt veroorzaakt primairwordt geleden door de gevestigde namen, lijkt dehypothese te ondersteunen dat het met name minderbekende entertainmentproducten zijn die kunnenprofiteren van het netwerk effect. 206 Overigens moethierbij worden opgemerkt dat er ook onafhankelijkeproducenten en makers zijn die beargumenteren datvoor hen de schade juist groter is, omdat het publiekdat geïnteresseerd is in hun producties over het algemeenkleiner is. 207In onderzoek van Domon & Lam (2009) naar deverschillen tussen auteursrechthandhaving in opkomendemarkten en volwassen markten komt eenzelfdebeeld naar voren. In opkomende markten (zoalsVietnam) met weinig auteursrechthandhaving wordthet downloaden uit illegale bron en de verspreidingvan illegale fysieke dragers minder als een probleemgezien, omdat daar een minder ontwikkelde mediaindustrie is die artiesten kunnen gebruiken om zichte profileren. 208 In dergelijke omstandigheden weegthet netwerkeffect van het downloaden uit illegale bronzwaarder dan de mogelijke omzetderving als gevolgvan substitutie. Naarmate de media in deze marktenvolwassener wordt, neemt het positieve netwerkeffectvan illegale verspreiding af en wordt de schadegroter. Het Social Science Research Council (2011)vond dat het lagere besteedbare inkomen en de hogeprijzen van entertainment producten in verhoudingtot het inkomen belangrijke drijfveren vormen voorhet downloaden uit illegale bron en het kopen vanillegaal aan-geboden fysieke kopieën in opkomendemarkten. 2097.3.2.3 INDIRECT APPROPRIABILITYIn de literatuur zijn weinig tot geen aanknopingspuntente vinden voor een positief effect op deomzet als gevolg van indirect appropriability. 210Liebowitz (2006) – die dit fenomeen in 1985 alseerste beschreef – is sceptisch over het bestaan vandit effect bij het downloaden uit illegale bron omdatde koper het aantal kopieën van het origineel moetkunnen controleren. 211 Zonder deze controle kan hijof zij namelijk niet de extra waarde die men ontleentaan de kopieermogelijkheid verzilveren (bijvoorbeeldeen kleine compensatie voor het kopiëren, of toegangtot nieuwe content). In de meeste gevallen zal dezecontrole er bij het downloaden uit illegale bron nietzijn, waardoor de toegevoegde waarde er niet is voorde koper en er dus geen hogere prijs gerekend kanworden door de producent. Het blijkt dan ook nietgoed mogelijk om dit effect te kwantificeren voor digitaleproducten. 2127.4 NADERE ANALYSE EN WEGINGPOSITIEVE EN NEGATIEVE EFFECTENIn de literatuur worden zowel negatieve als positieveeffecten van downloaden uit illegale bron op de legaleverkopen gevonden. Grofweg gaat het om een onderscheidtussen onderzoeken die een negatief effect206Blackburn, D. (2004), On-line piracy and recorded music sales, Boston: Harvard University.207Zie bijvoorbeeld: IFPI (2011), Digital Music Report 2011, Music at the Touch of a Button, p. 22.208Domon, K., Lam T. D (2009), Protable Piracy in Music Industries, in: Review of Economic Research on Copyright Issues, vol. 6(1), p. 1 – 11.209Social Science Research Council (2011), Media Piracy in Emerging Economies, (red. Karaganis, J.), maart 2011.210Dejean, S. (2009), What Can We Learn from Empirical Studies About Piracy?, in: CESifo Economic Studies, 2009, 55 (2), p. 328.211Liebowitz, S. J. (2006) File Sharing, Creative Destruction or just Plain Destruction? In: Journal of Law and Economics, vol. XLIX (april 2006).212Dejean, S. (2009), What Can We Learn from Empirical Studies About Piracy?, in: CESifo Economic Studies, 2009, 55 (2), p. 328.76

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKTconstateren op de legale verkopen en onderzoeken dieeen positief effect of een niet significant effect constaterenop de legale verkopen.De door ons bestudeerde onderzoeken geven geendefinitief antwoord op de vraag wat de effecten vanhet downloaden uit illegale bron zijn op de legaleverkopen. Nagenoeg alle economische studies kampenmet het probleem van endogeniteit, waardoor het vaststellenvan causale verbanden tussen het downloadenuit illegale bron en de legale verkopen bemoeilijktwordt. Methodologische bezwaren en verschillendeinterpretaties van onderzoeksresultaten leiden ertoedat nagenoeg geen van de wetenschappelijke studiesop dit gebied onomstreden is. Er is dan ook geenenkele studie die het definitieve, exacte antwoordkan geven op de vraag wat de economische effectenzijn die het downloaden uit illegale bron heeft op delegale verkopen. Toch ontstaat op basis van de literatuurstudiewel het algemene beeld dat downloaden uitillegale bron een negatieve invloed heeft op de legaleverkopen en dat dit effect niet wordt gecompenseerddoor de positieve effecten zoals het netwerk effect enhet sampling effect.Het merendeel van de in onze literatuurstudie besprokenstudies constateert een duidelijk negatiefeffect van het downloaden uit illegale bron op delegale verkopen (zie het overzicht van de belangrijksteconclusies uit de besproken studies in appendix I). Ditnegatieve effect is het gevolg van substitutie van hetlegaal aangeboden product door het illegaal aangebodenproduct. Een beperkt aantal studies constateertgeen significante invloed op de verkopen en enkelestudies constateren een positief effect.Wanneer wij de verschillende studies overzien, danzien wij dat de studies die een substitutie effect constateren,subsitutieratios noemen van tussen de 5% en30%. De meeste studies vinden een substitutieratiovan rond de 20%. Voor films en games ligt het substitutiepercentagegezien de specifieke eigenschappen vanfilms en games mogelijk hoger, maar meer onderzoekis nodig om hier definitief uitsluitsel over te geven.De twee studies die het effect van het downloadenuit illegale bron op de legale muziekverkopen specifiekvoor Nederland berekenen (Huygen et al. 2009en Forrester Research 2009) komen tot vergelijkbareconclusies: de omzetderving van de Nederlandsemuziekindustrie wordt geschat tussen de 76 miljoenen 100 miljoen euro op jaarbasis inclusief BTW. In hunberekeningen gaan Huygen et al. (2009) er vanuit datmaximaal 20% van de omzetderving van de industrietoegeschreven kan worden aan file sharing, hetgeenovereenkomt met een substitutieratio van rond de 5%tot 7% voor Nederland. 213De studies die geen significante invloed vinden ofjuist een positief effect op de legale verkopen constateren,wijzen op de positieve invloed van het samplingeffect en het netwerk effect op de legale verkopen.Voor de omzetdaling van de entertainmentindustriewijzen zij op externe factoren zoals concurrentie doorandere entertainmentproducten en slechtere macroeconomischeomstandigheden. 214 Verder wijzen zij opde segmentatie van consumenten: veel consumentenzijn of niet kapitaalkrachtig, of niet koopbereid. Hundownloadgedrag beïnvloedt – in economische termen –daarom niet direct de omzet van de entertainmentindustrie.215Wanneer wij nader naar de positieve effecten vandownloaden uit illegale bron kijken, dan lijkt heterop dat onbekende entertainmentproducten sterkerprofiteren van sampling- en netwerkeffecten danbekende(re) entertainmentproducten, hoewel er ook213Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 118. Het gaat hier om het deel van de studie van Huygen et al. waarin het ect van het downloaden uitillegale bron op de legale verkopen wordt becijferd. Naast deze economische analyse wordt ook een maatschappelijke kosten-en-batenanalyse gemaakt. De uitkomsten van dit deel van het onderzoek zullen in het volgende hoofdstuk worden besproken.214Zie bijvoorbeeld ook: Cammaerts, B., Meng, B. (2011), Creative Destruction and Copyright Protection: Regulatory Responses to File-sharing,Media Policy Brief 1, London School of Economics.215Dit kan anders zijn als wij dynamische eecten die op de (middel)lange termijn kunnen optreden mee gaan wegen. Zie hiervoor hoofdstuk 8.77

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDAantal verkopenKop‘Long tail’Figuur 7.1: Long tail curveBeschikbare contentbekende makers zijn, zoals bijvoorbeeld Paulo Coelho,die aangeven dat zij profiteren van sampling- ennetwerkeffecten. Welke invloed sampling- en netwerkeffectenhebben op de totale omzet van de entertainmentindustrieis niet duidelijk. Het kan zijn dat depopulaire producten minder vaak verkocht worden,maar onbekendere producten meer.In dit kader is het interessant om te kijken naar detheorie van de ‘long tail’ zoals naar voren gebracht doorAnderson (2006). 216 De long tail beschrijft een situatiein de meeste traditionele markten waarbij er eenrelatief kleine kop is van goed verkopende productenen een staart met producten die weinig verkopen.Afhankelijk van de lengte van deze staart kunnende verkopen in de staart echter een zeer significantebijdrage leveren aan de omzet (weinig verkopen vanveel). Met name daar waar de marginale kosten van hetaanhouden van een ruim assortiment laag zijn, heeftde long tail een positief effect. Dit geldt bijvoorbeeldbij digitale producten die weinig kosten voor opslag endistributie vergen.Anderson (2006) noemt de markt voor digitale muziekals een markt die bij uitstek kan profiteren van de longtail. Page & Garland (2009) zijn echter kritisch overhet effect van de long tail op de markt voor digitalemuziek. 217 Page & Garland deden empirisch onderzoeknaar de long tail bij digitale muziekverkopen. Zijvonden dat ook in het digitale domein de verkopenvan het hit assortiment zoals dat in de fysieke winkelsstaat domineert. Er is weliswaar een hele lange staart,maar deze staart bestaat voor 75% uit tracks die nooitverkocht worden. 218 Page & Garland keken vervolgensook naar de markt voor illegale downloads. Hiervonden zij min of meer hetzelfde beeld: er is een grotekop die bestaat uit een beperkt aantal nummers datwordt uitgewisseld en een hele lange staart die nietof nauwelijks wordt uitgewisseld. Het downloaden uitillegale bron vertoont in die zin veel overeenkomstenmet de markt voor legaal aangeboden entertainmentproducten: er is een grote kop en een lange, maar heeldunne staart. Bij illegale markten is dus niet zozeerhet aanbod dat beperkend werkt, maar veeleer hetontbreken van vraag.216Anderson, Chris (2006). The Long Tail: Why the Future of Business Is Selling Less of More, New York: Hyperion.217Page, W., Garland, E. (2009), The long tail of P2P, in: Economic Insight, nummer 14, 14 mei 2009.218Page, W., Garland, E. (2009), The long tail of P2P, in: Economic Insight, nummer 14, 14 mei 2009, p. 2.78

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKTElberse (2008) heeft eerder ook kritiek geuit op hetlong tail model. Elberse kwam tot een met Page &Garland vergelijkbare conclusie: de long tail bestaatwel, maar is dusdanig dun dat het te betwijfelen valt ofer veel geld te verdienen valt in de staart. 219 Anderson(2008) wijst er wel op dat deze conclusies sterk beïnvloedworden door waar men de grens tussen ‘kop’ ende ‘long tail’ trekt. 220Op basis van het voorgaande kunnen we concluderendat downloaden uit illegale bron mensen in aanrakingkan brengen met onbekende entertainmentproductendie zich in de staart bevinden en dat dit mogelijk eenpositief effect kan hebben op de legale verkopen indeze staart. Tegelijkertijd moeten we vaststellen datde bestanden die worden uitgewisseld hoofdzakelijkdie bestanden zijn die reeds populair zijn en zich in dekop bevinden. Of netwerkeffecten daarmee een positiefeffect hebben op de verkopen van entertainmentproductenin zijn algemeenheid en compenseren voorhet verlies van omzet in de kop is onduidelijk.7.4.1 ONDERSCHEID ECONOMISCHEEFFECTEN PER PRODUCT CATEGORIEMet name op het gebied van muziek is veel onderzoekgedaan naar de economische effecten van het downloadenuit illegale bron en de invloed die het heeft opde markt voor legale contentdistributie. De inzichtendie de (wetenschappelijke) literatuur ons hebbenop-geleverd zijn dan ook primair gebaseerd op de situatiein de muziekindustrie. Naar films, is veel minderonderzoek gedaan en specifieke onderzoeken voorgames en ebooks hebben wij niet kunnen vinden.Het onderzoek op het gebied van films en video is relatiefbeperkt. Dit valt grotendeels te verklaren vanuithet feit dat het downloaden van films uit illegale bronlater mogelijk werd dan het downloaden muziek. Voorwat betreft films kunnen we vaststellen dat vijf vande beschreven wetenschappelijke studies een negatiefeffect constateren op de legale verkopen (Bounie et al.2006, Waldfogel & Rob 2007, De Vany & Walls 2007,Hennig Thurau et al. 2007, Ipsos 2007), twee studiesgeen significante invloed constateren (Smith & Telang2009, Adermon & Liang 2010) en één studie wel eennegatief effect constateert op de verhuurmarkt, maareen positief effect op de markt voor legale aankopen(Tanaka 2011). Bij deze laatste studie is echter nietgeïnstrumenteerd voor endogeniteit.Ook voor films en video laat het merendeel van deeconomische studies dus een negatief effect zien op delegale verkopen. In de studies die een substitutie effectvinden worden hogere substitutiegraad gevonden danvoor muziek, hetgeen misschien te verklaren valt vanuithet eenmalige consumptie karakter van films: als jedefilm eenmaal hebt gezien, hoef je de film over hetalgemeen niet nog een keer te zien. Wat voor film envideo nog relevant is om te vermelden, is dat de technologi-schebarrières om films te downloaden uit illegalebron nog groter zijn dan muziek. Met name de bestandsgrootteen afspeelmogelijkheden vormen op dit momentnog barrières voor consumenten en remmen daarmeetot op zekere hoogte de hoeveelheid downloads en daarmeezowel negatieve effecten als positieve effecten vanhet downloaden uit illegale bron. Echter, door de snelleuitrol van breedband en het gebruik van cyberlockersalsmede de introductie van nieuwe afspeelapparatenworden deze barrières snel geslecht. Een laatste observatieis dat momenteel de kwaliteit van de kopie, zekerdaar waar het courante films betreft, in veel gevallennog onder doet voor het origineel. Hierdoor lijkenlegale DVD’s zich tot op heden nog beter te kunnenonderscheiden van het illegale aanbod. 221Voor games en ebooks zijn geen specifieke onderzoekengedaan naar de positieve en negatieve effecten van filesharing, maar het valt te verwachten dat de resultatenvergelijkbaar zijn met die van film, nu boeken en gamesnet als films over het algemeen slechts éénmaal geconsumeerdworden. Dit blijft echter een hypothese diedoor ons op dit moment niet gestaafd kan worden.219Elberse, A. (2008), Should You Invest in the Long Tail?, In: Harvard Business Review, juli – augustus 2008, p. 9.220Anderson, R. ‘Excellent HBR piece challenging the Long Tail’, 27 juni 2008, (via: http://www.longtail.com/the_long_tail/2008/06/excellenthbr-p.html,laatst geraadpleegd 12 april 2011).221Bangma et al. (2011), Digital opportunites for lm distributors in the Netherlands, TNO.79

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND7.5 CONTEXTUELE OPMERKINGENHoewel de literatuur niet een definitief antwoord geeftop de vraag wat de positieve en negatieve effecten vanhet downloaden uit illegale bron zijn, werpt de hierbovengegeven analyse wel meer licht op de complexerelatie tussen downloaden uit illegale bron en de legaleverkopen. In deze analyse hebben wij ons vooralsnogalleen gekeken naar de directe economische effectenvan het downloaden uit illegale bron op de legaleverkopen. Voor een beter begrip van de economischeeffecten van het downloaden uit illegale bron is hetevenwel goed om een aantal aanvullende punten inogenschouw te nemen die de complexe relatie tussenhet downloaden uit illegale bron en de legale verkopenbeter kunnen helpen duiden.7.5.1 SEGMENTATIE VAN DOELGROEPENIn het downloaddebat wordt nog wel eens uit het oogverloren dat binnen de markt voor legaal en illegaalaanbod van auteursrechtelijk beschermde werkener sprake is van verschillende typen consumenten.Consumenten hebben uiteenlopende koopkracht enkoopbereidheid. Dit betekent dat verschillende prijsniveausvoor verschillende groepen consumentengelden. In het kader van het downloaden uit illegalebron is voorts de mate van digitale vaardigheden vanbelang en de betrokkenheid bij digitale contentbeleving.Consumenten die meer digitale vaardighedenhebben kunnen waarschijnlijk eenvoudiger toegangkrijgen tot het illegale aanbod. Het is daarom nuttigom een duidelijker segmentatie te maken tussenverschillende soorten consumenten.UK Music (2011) heeft een dergelijke doelgroep segmentatiegemaakt voor de muziekmarkt. 222 In de hierondergetoonde matrix met op de verticale as de koopkrachten koopbereidheid van consumenten en op dehorizontale as de betrokkenheid bij digitale muziekkunnen verschillende typen consumenten wordengeplot. Hoewel binnen nagenoeg alle consumentengroepenin meer of mindere mate wordt gedownloaduit illegale bron, blijkt dat met name de digitaal vaardigenmet een lage koopkracht (zoals bijvoorbeeldscholieren en studenten) veel downloaden uit illegalebron en degenen die bovengemiddeld enthousiast zijnover muziek (dit verklaart ook het feit dat een grotegroep downloaders naast illegaal aanbod ook veellegale content consumeert). In de doelgroepsegmentatiekomen deze groepen downloaders overeen metde groepen ‘generation free’ en de ‘music obsessives’.Een dergelijke doelgroepsegmentatie kan nuttigblijken voor het toesnijden van legale diensten op eenbepaalde type consumenten en het formuleren vanhandhavingsstrategieën.7.5.2 DOWNLOADERS: BEDREIGING OFBESTE KLANT?Uit een aantal onderzoeken, onder andere vanZentner (2006), Anderssen en Frenz (2008), MagidAssociates (2009), Huygen et al. (2009) en de BINorwegian School of Management (2009) komthet beeld naar voren dat downloaders meer digitalecontent kopen dan niet downloaders. Zo concludeerdeBI Norwegian School of Management dat downloaderstot wel 10 keer meer uitgeven aan muziek danniet downloaders. 223 Uit onderzoek van Frank MagidAssociates in opdracht van Vuze (een leverancier vanBitTorrent applicaties) kwam naar voren dat gebruikersvan Vuze in vergelijking met een dwarsdoorsnedevan de internetpopulatie ongeveer een kwart meerDVD’s kochten. Huygen et al. (2009) deden onderzoekonder Nederlandse consumenten en concludeerdendat downloaden en kopen hand in hand gaan. In vergelijkingmet niet downloadende consumenten, kopendownloaders volgens Huygen et al. (2009) zelfs meerentertainment producten. 224 Dit betekent dat ‘de downloader’niet per definitie weigert om entertainment-222Zie hiervoor: Ashton, R. (2011), From dabblers to fanatics: the UK’s digital diversity revealed in report, in: Musicweek, januari 2011.223Zentner, A. (2006), Measuring the Eect of File Sharing on Music Purchases, in: Journal of Law and Economics, 49(1), 63–90; Andersen, B.,Frenz, M. (2007), The Impact of Music Downloads and P2P File-Sharing on the Purchase of Music: A Study for Industry Canada, mei 2007;Frank N. Magid Associates (2009), Introducing Hollywood’s Best Customers, Vuze User vs. General Internet: Comparative Data; BI NorwegianSchool of Management (2009), Consumer Culture in a Time of Crisis.224Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 83.80

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKTHoogUitgaven aan digitale muziekPhysical FanaticsOmvang: 11%Uitgaven: 11%Going DigitalOmvang: 15%Uitgaven: 31%Music ObsessivesOmvang: 11%Uitgaven: 25%Auent DigitalConvertsOmvang: 11%Uitgaven: 11%LaagHoogBetrokkenheid bij digitale muziekTraditional PhysicalOmvang: 23%Uitgaven: 4%Digital DabblersOmvang: 12%Uitgaven: 2%Budget ConsciousOmvang: 8%Uitgaven: 2%Generation FreeOmvang: 9%Uitgaven: 1%LaagFiguur 7.2: Doelgroep segmentatie in de Britse muziekmarkt. Verschillende doelgroepen die muziek kopen, inclusief de omvang van dedoelgroep en het percentage in de digitale muziekuitgaven. Bron: UK Music (via Musicweek)producten te kopen, in tegendeel, een deel van de downloadersblijkt bovengemiddeld betrokken bij (digitaal)entertainment. Toch moeten we oppassen met hettrekken van conclusies over de relatie tussen legalecontentconsumptie en downloadgedrag. Een rechtstreeks,positief verband tussen downloaden en legaleverkopen is namelijk niet direct aannemelijk omdater waarschijnlijk sprake is van ‘sample bias’: downloaderszullen over het algemeen een grotere affiniteitmet muziek en/of films hebben dan de gemiddelde(internet)populatie. Het is dan ook zeer waarschijnlijkdat iemand met een bovengemiddelde interessevoor muziek, films of games naast het illegale aanbodwaarschijnlijk ook meer gebruik maakt van het legaleaanbod. 225 Een dergelijk beeld komt ook naar vorenuit de doelgroepsegmentatie van UK Music (2011).Deze groep ‘koopgrage downloaders’ komt grotendeelsovereen met de doelgroep ‘music obsessives’.7.5.3 AANVULLENDE VERKLARINGEN VOORTERUGLOPENDE OMZETTENSinds de introductie van Napster in 1999 lopen deinkomsten van de muziekindustrie uit de verkoop vanCD’s jaar na jaar terug. Hoewel de verkoop van digitaletracks en albums stijgt, compenseert dit niet voorhet omzetverlies in de fysieke handel. De daling van deomzet sinds de introductie van file sharing suggereerteen negatief verband tussen het downloaden uit illegalebron en de legale verkoop, maar deze correlatie isop zichzelf nog niet voldoende grond om een causaalverband aan te nemen en de volledige omzetdervingvan de industrie te verklaren. Het merendeel van de225Van Eijk, N. Poort, J., Rutten, P. (2010), Legal, Economic and Cultural Aspects of File Sharing, in: Communications & Strategies, no. 77,1st Quarter 2010.81

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDdoor ons onderzochte studies komt tot de conclusiedat het downloaden uit illegale bron een negatieveinvloed heeft op de legale verkopen en dus een omzetdalingvoor de industrie tot gevolg heeft. Op de studievan Liebowitz (2008) na, zijn er echter geen studies diede volledige teruggang van de omzet van de muziekindustriewijten aan het downloaden uit illegale bron.Er zijn naast de negatieve effecten van het downloadenuit illegale bron dus mogelijk nog meer oorzaken diede teruglopende omzetten van de muziekindustrie(deels) kunnen verklaren.Jupiter Research (2009) keek naar de ontspannings-en entertainmentconsumptie in Europa (meerspecifiek het Verenigd Koninkrijk, Spanje, Duitsland,Frankrijk en Italië) en becijferde dat de totale uitgavenaan ontspanning en entertainment tussen2001 en 2008 met ongeveer 38% zijn gestegen van103 miljard naar 142 miljard euro. 226 In deze periodedaalde de omzet van de muziekindustrie echter inabsolute zin en als onderdeel van de totale entertainmentuitgaven van de consument. Jupiter verklaart ditdeels vanuit de negatieve invloed van het downloadenuit illegale bron, maar ook vanuit het veranderendeconsumptiepatroon van de consument: muziek moetconcurreren met andere vormen van entertainmentvoor ‘wallet share’.Bij deze concurrentie om wallet share moet allereerstgedacht worden aan omzetverschuivingen binnende muziekindustrie zelf. Oberholzer-Gee & Strumpf(2009) wijzen op het feit dat de verkoop van legalemuziek weliswaar is teruggelopen, maar dat de omzetbij bijvoorbeeld concerten juist sterk gestegen is. 227In totaal is de muziekindustrie aldus de onderzoekersmet 5% gegroeid. Oberholzer-Gee & Strumpfconcluderen op basis hiervan dat file sharing eensterk toeleidende werking heeft richting concerten enmerchandising. Wanneer wij kijken naar de inkomstenuit live concerten dan kunnen wij inderdaadvaststellen dat de inkomsten jaar op jaar zijn gestegenen de toegangsprijs voor een gemiddeld concertsinds 1999 meer dan verdubbeld is. 228 Deze constateringzegt evenwel enkel wat over de betaalbereidheidvan consumenten voor concerten, niet noodzakelijkdat dit het gevolg is van het toeleidende effectvan file sharing. In het afgelopen jaar (2010) was eroverigens een sterke terugval in de inkomsten uit concerten,die waarschijnlijk deels aan de economischecrisis valt te wijten. De inkomsten uit concertendaalden in onder andere de VS met zo’n 13% en inDuitsland met zo’n 12%. 229Oberholzer-Gee & Strumpf baseren zich bij hun theoriedat file sharing een toeleidende werking heeft richtingconcerten grotendeels op een paper van HollandMortimer & Sorenson (2005) waarin de relatie tussenverkopen van CD’s en toegangskaarten voor concertenwordt onderzocht. 230 Holland Mortimer & Sorensonkomen tot de conclusie dat hoewel file sharing deinkomsten van artiesten heeft geërodeerd, dit gecompenseerdwordt door de toename in de omzetten vanlive concerten. 231 In een recentere versie van hetzelfdepaper stellen de onderzoekers hun onderzoeksresultatenbij: de toename van inkomsten uit concertenconcentreert zich bij onbekende(re) artiesten, de toenamevan de omzet voor bekende(re) artiesten isverwaarloosbaar. 232Bij de theorie van Oberholzer-Gee & Strumpf moetworden opgemerkt dat de partijen die de muziekproduceren en vermarkten (de platenmaatschappijen)226Jupiter Research (2009), Analysis Of The European Online Music Market Development And Assessment Of Future Opportunities, p. 38.227Oberholzer-Gee, F., Strumpf, K. (2009), File sharing and Copyright, Working paper 9-132, Harvard Business School.228Zie bijvoorbeeld: Pollstar (2010), Year End Business Analysis 2010.229Pollstar (2010), Year End Business Anlysis 2010; Spahr, W. (2010), German Touring: Cut and Run, in: Billboard, 10 januari 2011.230Holland Mortimer, J., Sorensen, A. (2005), Supply Responses to Digital Distribution: Recorded Music and Live Performances, Working paper,Harvard University en Stanford University.231Holland Mortimer, J., Sorensen, A. (2005), Supply Responses to Digital Distribution: Recorded Music and Live Performances, Working paper,Harvard University en Stanford University, p. 32.232Holland Mortimer, J., Nosko, C., Sorensen, A. (2010), Supply Responses to Digital Distribution: Recorded Music and Live Performances, Workingpaper, Harvard and Stanford University.82

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKTen de concertorganisatoren niet dezelfde zijn. De groeiin de concertmarkt zegt dus niet noodzakelijkerwijswat over de gezondheid van de muziekindustrie zoalsdeze momenteel is ingericht. Zo zijn binnen de huidigeinrichting van de muziekindustrie de concertorganisatorenvoor hun succes deels afhankelijk van de platenmaatschappijen,omdat deze partijen de nieuwe actsontwikkelen en vermarkten die uit moeten groeientot de super acts die het meeste geld opleveren in hetconcertcircuit.Naast verplaatsing van omzet binnen de muziekwereldzelf kan de omzet zich ook binnen de creatievesector verplaatsen. Hierbij kan dan gedacht wordenaan concurrentie van onder andere de filmwereld(bioscoopbezoek, DVD verkopen) en de gamesindustrie.Zoals blijkt uit de cijfers in hoofdstuk 2, heeftmet name de omzet van de gamesindustrie in de afgelopenjaren een vlucht genomen. Ook de cijfers vanJupiter Research (2009) laten een sterke groei zienvan games in de mediaconsumptie van consumenten.Het aandeel dat games heeft in de totale entertainmentconsumptieis gegroeid van 5% in 2001 tot 10%in 2008. 233 De concurrentie van deze entertainmentproducten met muziek zou ten dele kunnen verklarenwaarom de omzet van de muziekindustriegedaald is.Een deel van de omzet die de muziekindustrie ismisgelopen kan ook terecht zijn gekomen in anderesectoren zoals de hardware industrie, de telecommunicatiesectorof volledig andere sectoren. Mensen kopenin dit scenario bijvoorbeeld een iPod in plaats van eenaantal nieuwe CD’s.Bij zowel de verplaatsing van omzet binnen de muziekwereld,verplaatsing binnen de creatieve sector, ofverplaatsing naar andere sectoren moeten wij onsoverigens wel afvragen of het hier niet eerder gaat omeen gevolg dan om een oorzaak. Nu mensen minder geldhoeven uit te geven aan muziek (zij kunnen muziekimmers gratis downloaden), houden zij dit geld overom op een andere wijze te besteden, bijvoorbeeld aanlive concerten en merchandising, of aan andere entertainmentproductenzoals films en games. Het is dus devraag of deze omzetverplaatsingen ook hadden plaatsgevondenals er geen illegaal aanbod was.Naast verschuivingen in de mediaconsumptie vanconsumenten ligt een deel van de verklaring mogelijkook in een andere hoek. Een alternatieve verklaring diedoor Jupiter (2009) en Oberholzer-Gee & Strumpf(2009) wordt gegeven voor de teruglopende verkopenis de mogelijkheid dat na 1999 mensen grotendeelsklaar waren met het vervangen van hun collectie vinylen cassettes, waardoor de vervangingsverkopen nietmeer significant bijdragen aan de omzet. 234 Hoewel diteen deel van de teruggang van de omzet zou kunnenverklaren, verklaart het niet de trend dat ook deverkoop van nieuwe albums jaar na jaar dalend is.Ook de veranderende markt voor muziek speelt eenrol. Zo kopen consumenten via het digitale kanaalminder albums, maar kiezen zij voor individueletracks. Verder streamen consumenten, meer specifiekjongeren, steeds vaker muziek via programma’sen platforms zoals YouTube en Spotify. Deze dienstenhanteren over het algemeen een lager prijspeil vooreen track (de track wordt gratis aangeboden aan deconsument, de maker c.q. rechthebbende deelt meein de abonnements- en/of reclame inkomsten) dande fysieke winkels en downloaddiensten waarmee zijconcurreren, waardoor de omzet van de muziekindustriemogelijkerwijs afneemt. Bij dit fenomeen speeltoverigens min of meer dezelfde vraag die ook bij deomzetverschuivingen speelt: is er hier sprake van eenoorzaak of van een gevolg? Het kan goed zijn dat deprijs van entertainmentproducten mede is gedaaldonder druk van het downloaden uit illegale bron. Hetis dan de vraag of deze prijsdruk in dezelfde mate wasopgetreden wanneer er geen oneigenlijke concurrentiewas vanuit het illegale aanbod.233Jupiter Research (2009), Analysis Of The European Online Music Market Development And Assessment Of Future Opportunities, p. 38.234Jupiter Research (2009), Analysis Of The European Online Music Market Development And Assessment Of Future Opportunities, p. 38; enOberholzer-Gee, F., Strumpf, K. (2009), Filesharing and copyright, Working paper 9-132, Harvard Business School.83

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND7.6 TUSSENCONCLUSIEIn wetenschappelijke kringen is er veel discussie overde juiste manier om de invloed van het downloadenuit illegale bron op de markt voor legaal aangebodencontent te berekenen. De relatie tussen het downloadenuit illegale bron en legale verkopen is complexen daarom niet eenvoudig in een economisch rekenmodelte passen. Huygen et al. (2009) concluderen opbasis van hun internationale literatuurstudie dat heteffect van downloaden uit illegale bron op de legaleverkopen uiterst dubbelzinnig is. 235 Andere onderzoekerszoals DeJean (2009) en Edström-Frejman(2007) zijn minder stellig maar signaleren ook methodologischeproblemen in de meeste studies. 236 Ook wijsignaleren tegenstrijdigheden in de uitkomsten vande verschillende onderzoeken en constateren methodologischeonduidelijkheden en problemen in nagenoegalle onderzochte studies. Dit gezegd hebbende,kunnen wij ondanks deze beperkingen wel een algemeenbeeld destilleren uit de verschillende studies.Het beeld dat in de literatuur overheerst is dat delegale verkopen teruglopen onder invloed van hetillegale aanbod. 237Het negatieve effect van het downloaden uit illegalebron is primair het gevolg van substitutie van legaleverkopen door downloads uit illegale bron. Het merendeelvan de wetenschappelijke studies en de studiesgedaan door onderzoeks- en adviesbureaus vindensubstitutie effecten. In de literatuur worden substitutieratiosgenoemd die uiteenlopen van 5% tot 30%. Demeeste studies vinden een substitutieratio van rond de20% voor muziek. Voor de Nederlandse muziekmarktbecijferen Huygen et al. (2009) dat de omzetdervingals gevolg van het downloaden uit illegale bron maximaal100 miljoen euro per jaar bedraagt (inclusiefBTW). Dit komt overeen met een substitutieratio vantussen de 5% en 7%. De totale omzet van de muziekindustrieuit de verkoop van fysieke dragers en digitaledownloads bedroeg in 2010 218, 1 miljoen euro(inclusief BTW).Naast de negatieve effecten van het downloaden uitillegale bron op de legale verkopen, zijn er enkelestudies die geen significante invloed vinden, of juisteen positieve invloed op de legale verkopen. Daar waareen positieve invloed wordt gevonden, wordt dit toegeschrevenaan sampling- en netwerkeffecten.Wanneer wij de muziekmarkt als voorbeeld nemen,dan blijkt uit de omzetcijfers dat de omzet van demuziekindustrie in tien jaar tijd met meer dan 50%is gekrompen. Meer recentelijk laat ook de homeentertainmentmarkt voor films en video een scherpeomzetdaling zien. Of het downloaden uit illegale bronde enige oorzaak is van deze teruggang is onderwerpvan discussie en op basis van de huidige literatuurniet eenduidig vast te stellen. Bij het verklaren van deomzetderving van de entertainmentindustrie moetenwij naast de invloed van het downloaden uit illegalebron daarom ook kijken naar mogelijke aanvullendeoorzaken. In de literatuur zijn naast de invloed vanhet downloaden uit illegale bron diverse aanvullendeen alternatieve verklaringen geopperd. De meestgehoorde hypothese is dat consumenten hun budgethebben verschoven van het kopen van muziek naarhet bezoeken van concerten. Ook moet muziek numeer concurreren met andere entertainmentproductenzoals films en games. Dezelfde redenering gaatop voor films en video. De consument koopt minderDVD’s, maar bezoekt vaker de bioscoop en speelt meergames. De verklaring voor de teruglopende omzettenkan dan gevonden worden in de verplaatsing vanuitgaven naar deze vormen van entertainment. Bijdeze verklaring moet echter wel rekening gehoudenworden met de vraag of het hier niet eerder om eengevolg gaat dan om een oorzaak: doordat de consumentminder geld hoeft uit te geven aan muziek, films235Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 111.236Dejean, S. (2009), What Can We Learn from Empirical Studies About Piracy?, in: CESifo Economic Studies, 2009, 55 (2), p. 326; Edström-Frejman, A. (2007), eCommerce Rhetoric and Reality in the Music Industry: Estimating the Real Impact of File-Sharing Activities on CD-Sales,Amsterdam, IOS Press.237Voor een overzicht van studies gedaan naar de invloed van het downloaden uit illegale bron zie appendix I.84

7 INVLOED ILLEGAAL AANBOD OP DE LEGALE MARKTen video houdt deze budget over om te spenderenaan andere verschijningsvormen van entertainment.Ten slotte spelen ook de veranderende consumptiepatronenmogelijk een rol in de teruglopende omzettenvan de entertainmentindustrie. Deze veranderingenzijn wederom het duidelijkst zichtbaar in de muziekindustrie.Zo kunnen via iTunes individuele nummersworden gedownload, waardoor minder volledigealbums worden verkocht. Daarnaast streamen steedsmeer consumenten muziek, waardoor de verkopenvan albums en tracks zowel in het fysieke segment alsin het digitale segment terugloopt.Bij de vraag hoe groot het effect van downloaden uitillegale bron is op de legale markt moeten we eenonderscheid maken naar productcategorieën. Verschillendeentertainmentproducten (muziek, films, games)worden gezien hun specifieke kenmerken namelijkverschillend beïnvloedt door het downloaden uitillegale bron. Vaak worden in de discussies aangaandehet downloaden uit illegale bron de verschillendeproductcategorieën echter op één hoop gegooid. Ditvertroebelt de discussie en maakt het zoeken naaroplossingen ingewikkeld. Het is daarom bij het beoordelenvan de resultaten van verschillende studiesvan belang rekening te houden met het feit dat hetmeeste empirisch onderzoek over de invloed vanhet downloaden uit illegale bron op de legale marktzich heeft zich toegespitst op de muziekwereld. Deresultaten van deze studies zijn echter niet noodzakelijkerwijsrepresentatief voor de andere productcategorieën.85

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND86

8 Maatschappelijke effecten van het downloadenuit illegale bronIn het vorige hoofdstuk is een overzicht gegeven vande literatuur waarin de relatie tussen het downloadenuit illegale bron en de legale verkopen is onderzocht.Hierbij hebben wij ons geconcentreerd op de vraag inhoeverre het downloaden uit illegale bron een negatiefdan wel positief effect heeft op de markt voor legaalaangeboden content. Hierbij was de focus de schadedie wordt geleden door de entertainmentindustrie.Naast de directe relatie tussen het downloaden uitillegale bron en verkopen is in de literatuur ook veelaandacht besteed aan de bredere (socio)-economischeeffecten van het downloaden uit illegale bron. In dezestudies wordt de schade die wordt geleden door deentertainmentindustrie in een breder kader geplaatsten gekeken wat de kosten en baten van het downloadenuit illegale bron zijn voor de maatschappij alsgeheel. In dit hoofdstuk bespreken wij de literatuurdie zich bezighoudt met dergelijke maatschappelijkekosten-en-baten analyses en de bredere sociale eneconomische context.8.1 DE MARKT VOORENTERTAINMENTPRODUCTENWillen wij ons een goed begrip kunnen vormen van deeffecten die het downloaden uit illegale bron heeft opde producenten, consumenten en de maatschappij alsgeheel, dan moeten wij ons allereerst een beeld vormenvan de vraag hoe het downloaden uit illegale bron demarkt voor entertainmentproducten kan beïnvloeden.Hierbij is het instructief om vanuit micro-economischperspectief de markt voor entertainmentproductente analyseren en het gedrag van actoren binnen dezemarkt te bekijken8.1.1 HET MARKTMECHANISMEBinnen de micro-economie gaat men uit van hetgegeven dat bij een volledig vrije markt, waar niemandde prijzen extern kan beïnvloeden, door het spel vanvraag en aanbod automatisch het optimale prijs-niveauvan een product tot stand komt (het marktevenwicht).In een dergelijke ideale situatie zijn aanbod en vraagvolledig op elkaar afgestemd en functioneert de marktoptimaal. Zowel consumenten als producenten strevennaar de maximalisatie van hun welvaart. In de economischewetenschap wordt de term ‘nut’ gebruikt alsmaatstaf om de welvaart van actoren uit te drukken.Het abstracte begrip nut stelt ons in staat om dewelvaart van economische actoren te meten en aldusop basis van economische modellen het gedrag vaneconomische actoren te verklaren.Binnen markten kan de individuele gebruikswaardevan een product (het nut) voor de consument hogerliggen dan de prijs die de producent vraagt. In dergelijkegevallen heeft de consument een ‘overschot’ aannut, omdat de consument ook bereid is om meer geldte betalen voor het product. De consument houdtdit geld evenwel in de zak en kan het aan andereproducten en diensten besteden waaraan ook nutwordt ontleend. Het cumulatieve verschil tussen deindividuele gebruikswaarde van een product en demarktprijs wordt aangeduid met de term ‘consumentensurplus’.Tegenover het consumentensurplus staathet producentensurplus. Het producentensurplus ishet bedrag dat consumenten betalen voor een productmin de kosten die worden gemaakt voor het producerenvan het product.De werking van de markt kunnen wij uitdrukken ineen simpel model van vraag-aanbod. Waar de lijnenvan vraag- en aanbod elkaar doorsnijden ligt hetmarktevenwicht. Alles wat qua prijsniveau boven het87

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDPrijsmarktevenwicht ligt en onder de vraagcurve is hetconsumentensurplus. Alles dat qua prijsniveau bovende aanbodcurve ligt en onder het marktevenwicht ishet producentensurplus.Het dominante exploitatiemodel van de bedrijven uitde entertainmentindustrie is daarom gebaseerd op degrootschalige exploitatie van toegang tot een selectievan werken. Deze werken komen tot stand onderauspiciën van de bedrijven uit de entertainmentindustrie,die de initiële productiekosten en daarmee hetinvesteringsrisico dragen. 239 Tegenover het investeringsrisicostaat het feit dat bij een succesvol productde winst snel schaalt, omdat de marginale kosten zolaag zijn.ConsmentensurplusProducentensurplusAanbodVraag8.1.3 DE INVLOED VAN HET DOWNLOADENUIT ILLEGALE BRON OP DE WERKINGVAN DE MARKTDe markt voor (digitale) entertainmentproductenonderscheid zich op een belangrijk punt van demarkten voor fysieke producten zoals bijvoorbeeldappels, fietsen en tafels. De goederen die binnen demarkt voor (digitale) entertainmentproducten wordenverhandeld hebben namelijk kenmerken van publiekegoederen.Figuur 8.1: Een vraag- en aanbodcurveHoeveelheid8.1.2 DE PRODUCTIE EN EXPLOITATIE VANENTERTAINMENTPRODUCTENMet het creëren van entertainmentproducten zijnveelal hoge initiële kosten gemoeid. Deze hoge investeringskostenkunnen alleen worden terugverdienddoor de exploitatie van de opgenomen en uitgebrachtewerken en via gerelateerde diensten zoals live optredens(voor muziek) en merchandising. Wanneer eenproduct niet aanslaat, dan moeten de kosten vaakvolledig worden afgeschreven. 238 Met andere woorden,er bestaat een aanzienlijk investeringsrisico bij hetmaken van entertainmentproducten. In tegenstellingtot de hoge initiële kosten zijn de marginale kosten (dekosten voor het maken van één extra product) juist laagen bij volledig digitale distributie zelfs nagenoeg nihil.Allereerst zijn digitale (entertainment)producten,in tegenstelling tot de meeste fysieke producten, ineconomische termen non-rivaal. Non-rivaliteit betekentdat de consumptie van een product door de eneconsument niet ten koste gaat van de consumptie ervandoor een andere consument. Wanneer een consumenteen kopie maakt van een entertainmentproduct vooreen andere consument, dan kunnen beiden van hetproduct genieten. Als zodanig concurreert het nut vande ene consument niet met dat van de andere consument.Daarnaast zijn entertainmentproducten vanzichzelf non-exclusief. Dit betekent dat het moeilijkis om ongeautoriseerd gebruik van het product uit tesluiten. Ten slotte zijn, zoals hierboven gesignaleerd,de marginale kosten van een extra kopie van een digitaalproduct nihil, dit in tegenstelling tot de extraproductiekosten die gemoeid zijn met het maken vaneen fysiek product.238Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 17.239Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 18.88

8 MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN VAN HET DOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRONBij publieke goederen is er veelal sprake van wat in deeconomie wordt aangeduid als free riding: de mogelijkheiddat actoren zich economische baten weten toe teeigenen zonder dat ze in de kosten meedelen. De mogelijkheidom entertainmentproducten te consumerenzonder daarvoor te betalen beïnvloedt de positie vanproducenten en consumenten.8.2 INVLOED DOWNLOADENUIT ILLEGALE BRON OP DEENTERTAINMENTINDUSTRIEHet illegaal aanbod heeft allereerst een invloed op deproducenten van entertainmentproducten: de makersen de rechthebbenden. Zij zien zich door substitutiegeconfronteerd met een omzetderving. In het tweedehoofdstuk hebben we gezien dat de entertainmentindustrieeen belangrijk onderdeel van onze economievormt. Als zodanig leidt een omzetderving voor deentertainmentindustrie tot banenverlies, een verliesaan bedrijvigheid en misgelopen belastinginkomsten.Er zijn diverse studies die het effect van het downloadenuit illegale bron vertalen naar omzetdervingvoor de entertainmentindustrie en economischeschade voor de maatschappij als geheel.Siwek (2007) maakt gebruik van de ‘Regional Input-Output Modeling System’ (RIMSII) methode om deschade van het downloaden uit illegale bron en piraterijaan de Amerikaanse economie te becijferen. 240Siwek komt tot 58 miljard dollar aan verloren omzet,een banenverlies van 373,375 banen en 2,6 miljardgederfde belastinginkomsten.Forrester Research (2009) becijferde dat in Nederlandhet downloaden van muziek uit illegale bron inde periode 2001 – 2008 350 miljoen euro gederfdeomzet op winkelniveau heeft gekost. De verwachtingis dat de cumulatieve omzetderving zal oplopen tot771,3 miljoen euro in 2013. 241 Op jaarbasis becijfertForrester het verlies aan omzet op ongeveer 76 miljoenvoor 2008, oplopend tot 89,9 miljoen euro in 2013.Huygen et al. (2009) komen tot een maximale omzetdervingvan 100 miljoen euro per jaar inclusief BTWvoor de Nederlandse muziekindustrie. Deze cijfersliggen dus redelijk in lijn met die van Forrester Research(2009). Huygen et al. geven geen cijfers voor de filmindustrieen de gamesindustrie. De totale consumentenbestedingenaan fysieke muziekdragers en digitaledownloads in Nederland bedroeg in 2010 218 miljoeneuro inclusief BTW (zie hoofdstuk 2).TERA Consultancy (2010) deed in opdracht vande International Chamber of Commerce een onderzoeknaar de schade als gevolg van digitale piraterijvoor Europa. 242 TERA berekende dat de economischeschade van het downloaden uit illegale bron voor decreatieve sector in Europa 9,9 miljard euro bedraagt. 243Van deze 9,9 miljard is ongeveer 5,4 miljard euroschade voor de muziekindustrie en de filmwereld enongeveer 4,5 miljard euro schade voor de softwareindustrie. Het effect van deze schade wordt vervolgensvertaald naar een banenverlies binnen deEuropese Unie. 244 TERA komt hierbij op direct enindirect banenverlies van 134.400 voor de muziek- enfilmwereld en 52.000 banen binnen de software industrie.Een punt van kritiek dat op de studie van TERAis geuit, is dat zij te eenzijdig hebben gekeken naarde muziek- en filmwereld. Er is slechts gekeken naarde dalingen in de verkopen en geen rekening gehoudenmet verplaatsingen of stijgingen van deindustrie in andere onderdelen (bijvoorbeeld stijgingenbij live optredens, of toename in de recettesvan bioscopen). 245240Siwek, S. E. (2007), The True Cost of Copyright Industry Piracy to the U.S., IPI Policy Report, nummer 189.241Forrester Research (2009), Forrester Research Netherlands Recorded Music Market Losses Model.242TERA Consultancy (2010), Building a Digital Economy, The importance of saving jobs in the EU’s creative industries.243TERA hanteert hiervoor de volgende formule: Aantal downloads uit illegale bron x substitutiegraad x prijs per eenheid = schade in euros.TERA heeft geen zelfstandige berekening gemaakt van het substitutie eect maar hanteert een conservatieve schatting van 10% gebaseerdop de meest geciteerde literatuur.244TERA Consultancy (2010), Building a Digital Economy, The importance of saving jobs in the EU’s creative industries.245Zie bijvoorbeeld: Technollama (2010), Critique of the ICC's report on the digital economy in Europe, via: http://www.technollama.co.uk/critique-of-the-iccs-report-on-the-digital-economy-in-europe (geraadpleegd 12 maart 2011).89

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDOverigens moet bij de hierboven genoemde cijfersworden opgemerkt dat de economische schade diewordt geleden als gevolg van het downloaden uitillegale bron moeilijk exact te berekenen valt. Ditis grotendeels te wijten aan het feit dat er nog geenwetenschappelijke consensus bestaat over de relatietussen het downloaden uit illegale bron en legale verkopen(zie hoofdstuk 7). Ook de verschillende definitiesvan de entertainmentindustrie c.q. creatievesector (zie hoofdstuk 2) bemoeilijken het maken vanaccurate schattingen. Zo richten veel studies zichspecifiek op de entertainmentindustrie of een onderdeeldaarvan (filmmaatschappijen, platenmaatschappijenet cetera) en niet op de creatieve sector of deeconomie als geheel. Als zodanig wordt dus niet noodzakelijkerwijsrekening gehouden met bijvoorbeeldverplaatsingen van omzet of werkgelegenheid naarandere delen van de creatieve sector of daarbuiten(zie paragraaf 8.8). Ook wordt niet altijd gekekenhoe de invloed van het downloaden uit illegale bronsectoren raakt die aan de entertainmentindustrieverbonden zijn (zoals bijvoorbeeld toeleveranciers ende retail). Een laatste moeilijkheid is dat de uitkomstenvan onderzoeken naar de positieve en negatieveeffecten van het downloaden uit illegale bron moetenworden vertaald naar het macro-economische niveau.Hiervoor moeten cijfers worden geëxtrapoleerd enonderzoeksresultaten binnen een bepaald gebiedworden vertaald naar een bredere context, waardoorde accuraatheid onherroepelijk daalt. De AmerikaanseGovernment Accounting Office (2010) signaleertdeze moeilijkheden ook en merkt daarom op dat hetillegaal aanbod van auteursrechtelijk beschermdewerken weliswaar een aanzienlijk probleem is, maardat er geen industrie-onafhankelijke standaard meetmethodebestaat om de invloed ervan op de economieen maatschappij als geheel te berekenen:“There is no single methodology to collect and analyzedata that can be applied across industries to estimatethe effects of counterfeiting and piracy” 246Gegeven de problemen met het verzamelen van de dataen de methodologische uitdagingen die spelen bij hetanalyseren van deze data, moeten we dus enige slagom de arm houden bij het beoordelen van de economischeschade die wordt geleden als gevolg van het downloadenuit illegale bron. Maar desalniettemin geven dehierboven genoemde studies een goede indicatie vande omvang van de schade die wordt geleden als gevolgvan het downloaden uit illegale bron.8.3 INVLOED VAN HET DOWNLOADENUIT ILLEGALE BRON OP DE CONSUMENTNaast de producenten beïnvloedt het illegaal aanbodook de consument. Wanneer een consument een entertainmentproductgebruikt dan beleeft deze er plezieraan. Om het plezier van het entertainmentproduct tekunnen ervaren koopt de consument normaliter tegeneen bepaalde prijs het product van producent (de creatieveindustrie).Maar door de aanwezigheid van het illegale aanbodkan een consument er ook voor kiezen om een entertainmentproductgratis te downloaden. Wanneer deconsument voor deze optie kiest, dan ligt de individuelegebruikswaarde voor de consument sowiesohoger dan de gevraagde prijs (welke immers gelijkstaat aan nul). In dit geval ontstaat er een consumentensurplus: de consument ervaart door het downloadenwél het genot van de creatieve prestatie, maar er staatgeen monetaire compensatie tegenover. Met anderewoorden, door het downloaden uit illegale bron groeitde welvaart voor consumenten.In een aantal studies zijn de effecten van het downloadenuit illegale bron op het consumentensurplusonderzocht.Uit het eerder genoemde onderzoek van Rob &Waldfogel (2006) kwam naar voren dat de uitgavenper persoon aan muziek in de periode 1998 – 2003daalde van 126 dollar naar 101 dollar. Dit ging echter246U.S. Government Accountability Oce (2010), Intellectual Property: Observations on Eorts to Quantify the Economic Eects of Counterfeit andPirated Goods, p. 19.90

8 MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN VAN HET DOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRONgepaard met een toename van het consumentensurplusmet 70 dollar per persoon. 247Huygen et al. (2009) schatten op basis van een statischemicro-economische analyse het totale consumentensurplusdat ontstaat door het downloaden van muziekuit illegale bron in Nederland op zo’n 200 miljoen europer jaar. Huygen et al. berekenden het consumentensurplusdoor de waarde te berekenen die de MP3 collectiesvan downloaders voor hen vertegenwoordigen(met andere woorden het nut dat zij ontlenen aan decollectie). De waarde die de muziek voor de downloadersvertegenwoordigd werd door hen grofweg geschatzo’n 60% van de winkelwaarde. Op basis daarvan komtaldus de onderzoekers het totale consumentensurplussinds de introductie van Napster uit op zo’n éénmiljard tot anderhalf miljard euro. Wanneer dit wordtgedeeld door de tijd dat de collecties zijn opgebouwd,komt het consumentensurplus neer op minimaal200 miljoen euro per jaar.Peeters et al. (2009) berekenden met behulp van eenrekenkundig model en data over muziekverkopen uitde periode 1999–2003 dat er in 2003 in de VerenigdeStaten een consumentensurplus van 14,7 miljarddollar was als gevolg van het downloaden uit illegalebron. Peeters et al. rekenden door met dit model enkwamen voor 2008 uit op een consumentensurplusvan 25,6 miljard dollar. Uiteindelijk bereikte het modelin 2020 een stabiel eindstadium (longrun steady state)waarin het consumentensurplus zo’n 29 miljard dollarper jaar zou bedragen. 2488.4 MAATSCHAPPELIJKE KOSTEN-BATEN ANALYSEUit het bovenstaande blijkt dat de entertainmentindustrieschade in de vorm van een omzetverliesondervindt als gevolg van het downloaden uit illegalebronnen, terwijl de consumenten door het downloadenuit illegale bron een toename aan nut ervaren. Wanneerwij de berekeningen van Huygen et al. (2009) voorNederland als uitgangspunt nemen, dan zien wij dathet downloaden uit illegale bron voor de muziekindustriezo’n 100 miljoen euro per jaar aan omzetdervingtot gevolg heeft en dat de welvaartswinst voor consumenten(het consumentensurplus) zo’n 200 miljoeneuro per jaar bedraagt. Het verschil (100 miljoen euro)wordt binnen de micro-economie aangeduid met determ ‘maatschappelijke welvaartswinst’.Deze welvaartswinst kan ontstaan door de specifiekeeigenschappen van digitale entertainmentproductenzoals hierboven besproken. Binnen demeeste markten ontstaat er geen maatschappelijkewelvaartswinst wanneer consumenten zich productengratis kunnen toe-eigenen. Immers, de welvaart vande consumenten die niet betalen gaat direct ten kostevan de welvaart van de producenten. Bij digitaleentertainment-producten kan dit echter anders liggenomdat de specifieke eigenschappen van entertainmentproducten er voor zorgen dat free riding gedragdoor consumenten niet altijd direct ten koste van deproducenten gaat.Downloaden uit illegale bron beïnvloedt op tweemanieren het totale consumentensurplus. Allereerstzijn er de koopbereide en koopkrachtige consumentendie downloaden. Deze consumenten zijn weliswaarbereid te betalen voor een entertainmentproduct,maar kiezen desondanks voor het gratis illegaleaanbod. Een keuze voor het illegale aanbod betekentdat de consument én nut kan ontlenen aan hetproduct én geld in de zak houdt. Hier staat tegenoverdat de producent potentiële omzet verliest. Wanneerdeze consumenten downloaden is er dus sprake vansubstitutie en vindt er een stijging van het consumentensurplusplaats dat ten koste gaat van hetproducentensurplus. Ten tweede kan consumentensurplusontstaan wanneer consumenten die niet koopkrachtigof koopbereid zijn zich door middel van hetdownloaden uit illegale bron het product alsnog toeeigenenen er nut aan ontlenen. In dit tweede geval247Rob, R., Waldfogel, J. (2006), Piracy on the high C's: Music downloading, sales displacement, and social welfare in a sample of collegestudents, in: Journal of Law and Economics, XLIX april 2006, p. 29 – 62.248Peeters, R., Yang., M., Herings, J.J.P. (2009), Piracy on the Internet: Accomodate it or Fight it? A Dynamic Approach.91

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND- Substitutie- Vraaguitval- Mislukte sampling+ Sampling+ Netwerkeecten+ Indirect ApprobriabilityEconomische eectenNieuw ontstaan consumentensurplusDownloadenuit illegalebronMaatschappelijkeWelvaartswinstProducentensurplusConsumentensurplusFiguur 8.2Overdracht producentensurplusdoor downloaden uit illegale brongaat het ontstane consumentensurplus in principeniet ten koste van de producenten, omdat het hierniet gaat om koopbereide en /of koopkrachtige vraagen de marginale kosten van de extra digitale kopienihil zijn. 249Met andere woorden, voor de niet koopkrachtige en / ofkoopbereide vraag ontstaat er een nutswinst, die niet directten koste gaat van de producenten. Daarom sprekeneconomen in dit tweede geval van een ‘maatschappelijkewelvaartswinst’. 250Het is van belang te benadrukken dat de welvaartsanalyseenkel op basis van een statisch micro-economischmodel de overdracht en het ontstaan van welvaartbeschrijft. Hoewel de term ‘maatschappelijkewelvaartswinst’ een waardeoordeel in zich lijkt te bergen,doet de micro-economie géén uitspraken over dewenselijkheid of onwenselijkheid van het ontstaan vanbepaalde welvaartswinsten. Ook moet welvaartswinstniet worden verward met economische groei. Nut iseen maatstaf voor het uitdrukken van de welvaartvan economische actoren, maar geen maatstaf voorproductiegroei. Aldus draagt de maatschappelijkewelvaartswinst niet bij aan het BBP.8.5 DYNAMISCHE EFFECTEN:VERANDERINGEN OP DE (MIDDEL)LANGE TERMIJNZoals hierboven beschreven zijn de uitkomsten vande hierboven beschreven maatschappelijke kosten-enbatenanalyses en schadeberekeningen gebaseerd opstatische micro-economische modellen. Deze modellenhouden in principe geen rekening met veranderendproducenten- en consumentengedrag of met veranderendemarktomstandigheden. Deze veranderingen249Eventueel kan het wel tot toekomstige vraaguitval leiden, zie hiervoor paragraaf 7.4.250Zie bijvoorbeeld: Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lmen games, januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 118.92

8 MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN VAN HET DOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRONkunnen richting de toekomst de uitkomsten vande maatschappelijke kosten-en-baten analyse beïnvloeden.Met andere woorden de huidige berekeningenzijn momentopnamen die met name geldinghebben op de korte en eventueel middellange termijn.De kosten-en-baten analyse kan op de langere termijndus anders uitvallen.In de discussie over digitale contentdistributie en hetdownloaden uit illegale bron speelt de langere termijnvanzelfsprekend ook een rol. Het is daarom van belangom mogelijke dynamische effecten die spelen bij digitalecontentdistributie te verkennen. Hierbij benadrukkenwij wel dat het hier gaat om mogelijke effectenen dat voor toekomstige ontwikkelingen slechts inbeperkte mate wetenschappelijke onderbouwing is.8.5.1 VERANDERENDCONSUMENTENGEDRAGDe economische studies naar de welvaartseffectenvan het downloaden uit illegale bron worden berekendover een historische periode en er wordt niet, ofslechts in beperkte mate, gecorrigeerd voor veranderdgedrag van consumenten. Een dynamisch effect datnu reeds lijkt op te treden als gevolg van het downloadenuit illegale bron is dat een deel van de consumentenniet langer bereid is om te betalen voor eenentertainment-product, of een prijspeil hanteert datniet in overeenstemming is met prijs die de aanbiedersvragen. Dit effect kan richting de toekomst mogelijksterker worden.Het is de vraag in hoeverre mensen in de toekomstbereid zullen blijven te betalen voor digitale contentwanneer het downloaden uit illegale bron als de normwordt gezien. Uit onderzoek van Harris Interactive(2010) blijkt dat een belangrijke reden voor consumentenom te downloaden is dat zij het inmiddelssimpelweg gewend zijn. 251 Daarnaast lijkt het downloadenuit illegale bron, ook in landen waar dit illegaalis, steeds meer ‘mainstream’ te worden. Uit onderzoekvan PWC (2011) onder downloaders blijkt dat meerdan 50% denkt dat “iedereen het doet”. Ook de invloedvan familie en vrienden is van belang: 57% van derespondenten downloadt uit illegale bron op aanradenvan familie of vrienden. 252 Jain (2008) wijst in ditkader op de mogelijkheid dat de motivatie voor kopersminder wordt wanneer het downloaden uit illegalebron verder maatschappelijk geaccepteerd raakt. 253Dit geldt niet alleen voor de downloaders, maar ookvoor de groep consumenten die nu nog betaalt voor(digitale) content. Wanneer deze groep ziet dat er eensteeds grotere groep is die niet betaalt voor entertainmentproducten,dan neemt de motivatie om wel tebetalen bij deze groep waarschijnlijk ook af.Omdat de consument een beperkt budget heeft moetdeze kiezen tussen verschillende waardeproposities.De aanwezigheid van het gratis illegale aanbod kan debesluitvorming van de consument bij de keuze tussenverschillende producten beïnvloeden. Door het illegaleaanbod kan de consument namelijk kiezen voorén het gratis illegaal aanbod en een ander product.Verder kan het illegaal aanbod de waardeperceptie vande consument beïnvloeden. Doordat de consument inaanraking komt met illegaal gratis aanbod, verandertmogelijk de perceptie die de consument heeft van eenredelijke prijs.Consumenten kunnen nu muziek, films en gamesop allerlei manieren consumeren. Dit gegeven heeftinvloed gehad op de verwachtingen van de consumentmet betrekking tot het legale aanbod en de prijsstellingdaarvan. Het effect van deze veranderingen is des tegroter nu door het non-exclusieve en non-rivale karaktervan entertainmentproducten consumenten in depraktijk toegang hebben gekregen tot een enorm digitaalaanbod van entertainmentproducten zonder daarvoorte hoeven betalen. Dit verhoogt de verwachtingenvan de consument met betrekking tot het legale aanbod,terwijl het tegelijkertijd de betalingsbereidheidvan de consument lijkt te verlagen. 254 Overigens staat251Harris Interactive (2010), in: BPI (2010), Digital Music Nation 2010, The UK’s legal and illegal digital music landscape, p. 31.252PWC (2011), Discovering relations and attitudes related to pirating content, PWC speed of life consumer intelligence series.253Jain, S. (2008), Digital piracy: A competitive analysis, in: Marketing Science, Vol. 27, No. 4, pp. 610 – 626, juli – augustus 2008, p. 622.254Zie bijvoorbeeld: PWC (2011), Discovering relations and attitudes related to pirating content, PWC speed of life consumer intelligence series.93

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDdeze perceptie sowieso al onder druk door het digitale,ontastbare karakter van informatiegoederen. 255Een afnemende betalingsbereidheid van de consumenten een lagere inschatting van een redelijke prijs kan opde langere termijn invloed hebben op de inkomsten vande makers en rechthebbenden. Dit gegeven kan vervolgensweer invloed hebben op de bereidheid van makersen rechthebbenden om nieuwe producten te maken ente investeren in nieuw talent. Een van de belangrijkste(rechtseconomische) grondslagen van het auteursrechtis dat de maker (en/of de rechthebbenden) beschermddienen te worden tegen ongeautoriseerd gebruik vanhun werken, opdat zij gestimuleerd worden om creatieveprestaties te blijven leveren. Het achterliggendeidee is dat wanneer deze bescherming ontbreekt erniet genoeg economische prikkels zijn om te blijvenproduceren. Deze bescherming is evenwel niet absoluut,omdat een te strikte bescherming mogelijk ookprikkels tot innovatie wegneemt. Verder zijn er nogandere maatschappelijke belangen naast innovatie diezich verzetten tegen een absoluut auteursrecht. Omdeze redenen is het auteursrecht beperkt in de tijd enbestaan er de auteursrechtelijke excepties.Wanneer consumenten niet langer bereid zijn om tebetalen voor entertainment producten, of een prijspeilhanteren dat het terugverdienen van de kosten temoeilijk of risicovol maakt, dan kan dit dus mogelijk deaanbodzijde beïnvloeden, zeker daar waar het professionelecontentaanbieders zoals de entertainmentindustriebetreft. Het is daarom goed voorstelbaar datop de middellange tot lange termijn het consumentensurpluszal verdwijnen omdat de aanbodzijde onvoldoendebescherming geniet. Het consumentensurplusbestaat immers bij de gratie van het voortbestaan vanhet aanbod.8.5.1.1 HET AANBOD VAN MUZIEKNaar de invloed van het downloaden uit illegale bronop de hoeveelheid geproduceerde content is beperktonderzoek gedaan. Handke (2010) onderzocht deDuitse muziekmarkt en constateerde dat er sinds deopkomst van file sharing in 1999 niet minder muziekwordt geproduceerd. 256 Zijn conclusies gaan hiermeetegen de aanname in dat door het gratis delen vanmuziek het aanbod verschraalt. Handke signaleert welzelf reeds een belangrijke beperking in zijn onderzoek:zijn analyse houdt geen rekening met de veranderendestand van de techniek die heeft bijgedragen aaneenvoudiger en goedkopere productieprocessen. Alszodanig blijft het onduidelijk hoe de markt zich hadontwikkeld zonder het downloaden uit illegale bron.De IFPI, de internationale federatie van muziekproducenten,merkt voorts op er in de telling geen rekeningwordt gehouden met opnieuw uitgebrachte bestaandecontent en verschillende versies van hetzelfde werk(bijvoorbeeld normale, limited edition en deluxeuitgaven) waardoor het volume waarschijnlijk lager isdan door Handke geteld.Ook Oberholzer-Gee & Strumpf (2009), Huygen etal. (2009), Van Eijk et al. (2010) en Waldfogel (2011)constateren geen teruggang in het totaal aantal uitgebrachtealbums. 257 Echter, het aantal albums dat doorde muziekindustrie wordt uitgebracht vertoont aljaren wél een dalende trend. 258 Met andere woorden:het totale aantal uitgebrachte albums stijgt, maar hetaantal albums dat de muziekindustrie uitbrengt daaltjaar op jaar. Ook in Nederland daalt het aantal nieuwereleases al jaren. 259Liebowitz (2010c) wijst in de discussie over de mogelijkeverschraling van het aanbod op het feit dat er intotaal weliswaar niet minder albums zijn uitgebracht,255Zie bijvoorbeeld: Bushong et al. (2010), Pavlovian Processes in Consumer Choice: The Physical Presence of a Good Increases Willingnessto-pay,in: American Economic Review 100 (september 2010), p. 1 – 18 en Peck, J., Shu, S. B. (2009), The Eect of Mere Touch on PerceivedOwnership, in: Journal of Consumer Research, Vol. 36, No. 3 (oktober 2009), pp. 434 – 447.256Handke, C. (2010), Digital Copying and the Supply of Sound Recordings, Paper for the 16th International conference of the Association forCultural Economics International (ACEI), Copenhagen, 9 – 12 juni 2010.257Zie ook: Nielsen (2009), State of the Music Industry : Measuring Music Consumption 2009, Nielsen Soundscan.258Zie bijvoorbeeld: Nielsen (2009), State of the Music Industry : Measuring Music Consumption 2009, Nielsen Soundscan.259Bron: Gfk Marketingservices Benelux 2011.94

8 MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN VAN HET DOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRONAantal nieuwe releases200424.246-3,7%200523.352-2,1%200622.863-3,2%200722.132-3,4%200821.370-3,9%200920.544-3,3%201019.872Duizenden3025Aantal nieuwe releases20151052004200520062007200820092010-3,7%-2,1%-3,2%-3,4%-3,9%-3,3%Figuur 8.3: Nieuwe albumreleases in Nederland. Bron: Gfk Marketingservices Beneluxmaar dat het gros van de albums wel zeer slechttot niet verkoopt. Liebowitz geeft aan dat van de97.000 albums die in 2009 in de VS werden uitgebrachter 81.000 minder dan 100 stuks verkochten en 18.000zelfs geen, of slechts één exemplaar verkochten. Dereleases van de major studios en de independentsdeden het beduidend beter. 260 Deze constatering sluitaan bij de bevindingen van Page & Garland (2009)die het effect van de long tail op de markt voordigitale muziek onderzochten. 261 Ook zij vondendat er een enorme digitale catalogus bestaat dieniet of nauwelijks geconsumeerd wordt. De IFPI geefthiervoor als verklaring dat blijvende marketing enpromotie van artiesten noodzakelijk is om ze onderde aandacht van consumenten te brengen.Liebowitz (2010c) concludeert dat een groot deelvan het aanbod bestaat uit “vanity albums”. Hij lijkthiermee te suggereren dat het aanbod wellicht inabsolute zin misschien niet verschraalt, maar dat hetaandeel kwalitatief hoogwaardige producties in hettotale aanbod wel verschraalt. In feite gaat het hierdus om een discussie over de kwaliteit van het aanbodversus de kwantiteit van het aanbod. Wat kwalitatiefhoogwaardig is en wat niet, en wat een goede graadmeteris voor kwaliteit (is de omzet die een albumheeft bijvoorbeeld indicatief voor de kwaliteit ervan?)zijn vragen die wij in deze literatuurstudie niet kunnenbeantwoorden.Bij de discussie over de diversiteit van het cultureleaanbod speelt de invloed van het downloaden uit260Liebowitz, S. (2010c), The Impact of File Sharing on Music Sales, presentatie tijdens Vienna Music Business Research Days 2010.261Page, W., Garland, E. (2009), The long tail of P2P, in: Economic Insight, nummer 14, 14 mei 2009.95

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDillegale bron mogelijk nog andere, indirecte rol. In demuziek, film, games en boekenwereld wordt een deelvan de omzet -die voor het grootste gedeelte uit dekop van de long tail komt- gebruikt om nieuw talentte ontwikkelen en te investeren in nieuwe producten.Wanneer de omzet uit de kop onder druk staat alsgevolg van het downloaden uit illegale bron, zal ditmogelijkerwijs ook invloed hebben op de investeringenin nieuwe makers en potentieel risicovolleproducten of producten die slechts een beperkte nichebedienen. 262 Zonder cijfers over het investeringsbeleidvan de entertainmentindustrie en het effect daarvanis deze hypothese echter niet goed door ons te staven.Maar ook alternatieve toekomstscenario’s moetenwe niet uit het oog verliezen. Wat bij het aanbod vanmuziek ook een mogelijkheid is richting de toekomst,is dat de functie van de track of het album (deels)verandert. Zo kan het album of de track meer eenpromotierol gaan vervullen om mensen naar concertente lokken. In dit scenario verschraalt het aanbod niet,omdat de albums nog steeds worden geproduceerdvoor promotionele doeleinden. Het is evenwel de vraagvoor hoeveel artiesten dit een werkbaar businessmodelis en in hoeverre ook andere schakels in de productieketen,zoals bijvoorbeeld songwriters, kunnen profiterenvan dit model.8.5.1.2 HET AANBOD VAN FILMS, GAMESEN EBOOKSVoor films, games en ebooks gelden met betrekking tothet aanbod waarschijnlijk andere conclusies dan voormuziek. Nu het substitutie effect bij deze productenpotentieel groter is, de voorafgaande investeringenhoger zijn en er minder mogelijkheden zijn om viaalternatieve kanalen geld te verdienen, is het risico opeen verschralend aanbod voor deze entertainmentproductenpotentieel veel groter. 263 Tot op heden isdeze hypothese echter nog niet grondig onderzocht enontbreekt daarom empirisch bewijs. Wel is er anekdotischbewijs dat bijvoorbeeld gamestudios niet langerbereid zijn om games uit te brengen op platforms diegeplaagd worden door illegale verspreiding. Zo brachtde toonaangevende gamestudio EPIC de populairetriple A titel Gears of War 2 niet uit op de PC, omdater teveel piraterij was op dit platform. 264 Dit in tegenstellingtot het consoleplatform, dat niet alleen sterkeretechnische maatregelen tegen kopiëren heeft,maar ook meer mogelijkheden biedt voor exploitatieen alternatieve verdienmodellen. Waarschijnlijk hetmeest kwetsbare platform is de Playstation Portable(PSP). Hackers slaagden erin om de kopieerbeveiligingop dit platform te breken en sindsdien wordt het platformoverspoeld door illegale kopieën. Het resultaatis dat steeds minder ontwikkelaars brood zien in hetontwikkelen van games voor de PSP. 2658.5.2 DE VERANDERENDE MARKT VOOR(DIGITALE) CONTENTUit de onderzoeken beschreven in hoofdstuk 7 komthet beeld naar voren dat er sprake is van substitutie alsgevolg van het downloaden uit illegale bron. Door dezesubstitutie leidt de entertainmentindustrie verlies,of meer correct gesteld, loopt de industrie potentiëleomzet mis. Hoewel substitutie een negatief effect heeftop de entertainmentindustrie en er dus omzetdervingoptreedt, moet niet uit het oog worden verloren datde markt voor de verkoop van (digitale) content nietstatisch is. Economische en maatschappelijke ontwikkelingenalsmede technologische vooruitgangzorgen ervoor dat markten veranderen. Onder invloedvan (radicale) innovaties kunnen bestaande markteningrijpend veranderen. Zo zullen nieuwe techniekenen bedrijfsmodellen uiteindelijk de oude technieken262Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR), p. 128.263Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 5.264Zie bijvoorbeeld: TVG (2008), Gears Of War 2 - Cli Bleszinski Q&A Feature, via: http://www.totalvideogames.com/Gears-of-War-2/feature-13270.html (geraadpleegd 12 maart 2011).265Zie bijvoorbeeld: Softpedia (2010), PSP Piracy Upsets God of War: Ghost of Sparata Developer, via: http://news.softpedia.com/news/PSP-Piracy-Upsets-God-of-War-Ghost-of-Sparta-Developer-163338.shtml (geraadpleegd 12 maart 2011).96

8 MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN VAN HET DOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRONen modellen verdringen en zorgen voor een nieuwevenwicht. 266Binnen de markt voor content zien wij ook een aantalsignificante veranderingen, met name op het gebiedvan de distributie. Digitalisering en breedbandiginternet hebben de mogelijkheden om content aan tebieden ingrijpend veranderd. Verdere technologischeontwikkelingen en een veranderd digitaal ecosysteemzullen ervoor zorgen dat businessmodellen richtingde toekomst veranderen en dat bestaande waardeketensveranderen. Als zodanig is de omzet die binneneen bepaald businessmodel wordt gegeneerd, of deprijs die wordt gehanteerd, geen statisch gegeven. Ditbetekent ook dat de bijdrage die de entertainmentindustrielevert aan het BBP mogelijk verandert, inpositieve of in negatieve zin. Ditzelfde geldt voor deberekening van de omzetderving voor de entertainmentindustrieen de schade die dit mogelijk de maatschappijen economie als geheel berokkent. Ook dezeschadeberekeningen worden over het algemeen berekendbinnen een statisch model, waardoor de schadeberekeningenprimair zeggingskracht hebben binnendeze context.8.5.3 VERANDERENDPRODUCENTENGEDRAGVeranderende marktomstandigheden zullen onherroepelijkinvloed hebben op de strategie van de producenten(de makers en rechthebbenden). Ook het(voort)bestaan van het illegale aanbod speelt bewustof onbewust een rol in het handelen van producenten.Hoe het illegaal aanbod zich richting de toekomstontwikkelt is dus van invloed op het gedrag van deproducenten. Wat de invloed is van het illegale aanbodop de langere termijn gedragingen van producenten isonderwerp van debat.Een eerste hypothese is dat het illegale aanbod deontwikkeling van legale initiatieven in de weg zit. Doorde oneerlijke concurrentie tussen het legale aanboden het illegale aanbod komen nieuwe legale businessmodellenwellicht moeilijker of in het geheel niet vande grond. Daarnaast kan het downloaden uit illegalebron van invloed zijn op de investeringsbereidheid vanmakers en rechthebbenden. Een mogelijkheid is datproducenten risico-avers(er) worden en investeringenbeperken tot producties en modellen die een hoge kansop succes. Het Amerikaanse Government AccountingOffice (2010), dat onderzoek deed naar de methodologievan studies naar auteursrechtschendingen ennamaakartikelen, merkt in dit kader op:"… the studies and experts we spoke with suggestedthat counterfeiting and piracy is a sizeable problem,which affects consumer behavior and firms’ incentivesto innovate.” 267Ook de producenten zelf wijzen op de negatieveinvloed van het illegaal aanbod op hun mogelijkhedenen bereidheid om te investeren in nieuwe diensten. Zostelt de IFPI (2010, 2011) dat innovatie en investeringenin de muziekindustrie onder druk staan van hetgratis illegale aanbod. 268Een alternatieve hypothese is dat het illegale aanbod(deels) als katalysator voor innovatie en cultureelaanbod werkt. Een punt van kritiek dat regelmatig opde entertainmentindustrie wordt geuit is dat zij onvoldoendeof in een te langzaam tempo innoveren. 269Het illegale aanbod functioneert als een economischeprikkel, omdat het de makers en rechthebbenden alshet ware dwingt om te innoveren en te concurrerenmet het illegale aanbod. Onder druk van het illegaalaanbod wordt daarmee het legale aanbod uitgebreideren interessanter.266Schumpeter, J. (1942), Capitalism, Socialism and Democracy, New York: Harper & Brothers.267U.S. Government Accountability Oce (2010), Intellectual Property: Observations on Eorts to Quantify the Economic Eects of Counterfeit andPirated Goods, p. 19.268Zie: IFPI (2011), Digital Music Report 2011, Music at the Touch of a Button en IFPI (2010), Digital Music Report 2010: Music how, when, whereyou want it.269Zie onder andere: Commissie Gerkens (2009), Auteursrechten: een rapport, Tweede Kamer, vergaderjaar 2008 – 2009, 29 838 en 31 766, nr.19, en Van Eijk et al. (2010), Legal, Economic and Cultural Aspects of File Sharing, in: Communications & Strategies, 77, 1st Quarter 2010, p.35.97

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDVan beide hypothesen is het onduidelijk hoe groot deinvloed uiteindelijk gaat zijn op het producentengedragen de toekomstige ontwikkeling van de markt.Hiervoor is aanvullend onderzoek noodzakelijk.8.6 MORELE EN ETHISCHEARGUMENTENDe hierboven beschreven welvaartsanalyses concluderendat het downloaden uit illegale bron een maatschappelijkewelvaartswinst oplevert. Deze winstontstaat doordat niet koopbereide en /of niet koopkrachtigeconsumenten nut kunnen ontlenen aan eenentertainmentproduct zonder dat zij daarvoor betalen.Dit gegeven dat voortvloeit uit een economischeanalyse binnen statisch model wekt de suggestie datde maatschappelijke baten van het downloaden uit illegalebron groter zijn dan de maatschappelijke kosten.Bij een dergelijke redenering worden echter naast dedynamische effecten die een uitwerking hebben opde lange(re) termijn ook argumenten van een meerethisch morele aard buiten beschouwing gelaten.De term maatschappelijke welvaartswinst roept(onbedoeld) een beeld op dat het hier gaat om eeneconomisch en maatschappelijke wenselijke situatie.Immers, de term winst suggereert dat het gaat omeen nastrevenswaardig iets. Deze suggestie wordtwellicht gewekt door de gekozen terminologie, maarwe moeten er rekening mee houden dat dit niet ietsis waar de economische analyse zich mee bezighoudt.De maatschappelijke welvaartswinst wordt berekendbinnen een (statisch) economisch model van vraag enaanbod. De uitkomsten die uit berekeningen met ditmodel voortvloeien kunnen worden gebruikt binnende bredere maatschappelijke discussie over het downloadenuit illegale bron, maar geven op zichzelf geenantwoord op de vraag of het downloaden uit illegalebron een economisch en maatschappelijk wenselijkfenomeen is. Hiervoor moeten wij ook kijken naarfactoren die de langere termijn ontwikkelingen beïnvloedenen naar de morele en ethische aspecten diespelen in de discussie over het downloaden uit illegalebron. In deze discussie spelen diverse principiëlevragen waarvan wij de volgende vier het meest relevantachten:1) Hoe gaan we om met het feit dat er een consumentensurplusontstaat dat (deels) ten koste gaat vandegenen die dit surplus mogelijk maken (de makersen rechthebbenden)?2) Welke houding nemen wij in ten aanzien van illegaleverspreiders die geld verdienen aan de distributievan werken van anderen?3) Hoe gaan we om met het feit dat er consumentenzijn die wel betalen voor een entertainmentproduct,terwijl andere consumenten niets betalen voor exacthetzelfde product?4) Hoe gaan we om met de oneigenlijke concurrentietussen het legale aanbod en het illegale aanbod?Het beantwoorden van deze vragen ligt buiten descope van dit onderzoek, maar om de discussie over deeffecten van het downloaden uit illegale bron op onzeeconomie en maatschappij goed te kunnen voeren ishet wel van belang dat zij binnen dit onderzoek reedsopgeworpen worden, niet in de laatste plaats omdatde beantwoording van deze vragen de omgang met hetillegale aanbod bepalen en daarmee de toekomstigeeconomische ontwikkelingen.8.7 OVERIGE MAATSCHAPPELIJKEEFFECTENNaast de statische en dynamische economischeeffecten van het downloaden uit illegale bron op deeconomie zijn er ook nog een aantal overige effectendie niet enkel van economische aard zijn maar veeleereen maatschappelijke dimensie hebben.8.7.1 NEGATIEVE EFFECTENEen negatief (extern) effect dat het downloaden uitillegale bron heeft is dat het (cyber)criminaliteit in dehand werkt. 270 Omdat file sharing netwerken en down-270Externe eecten zijn eecten die buiten het normale marktmechanisme (vraag en aanbod) om (onbedoeld) invloed hebben op de welvaartvan derden. Omdat deze eecten buiten het marktmechanisme vallen zijn ze niet verdisconteerd in de prijs. Het kan gaan om negatieveexterne eecten (kosten) en positieve externe eecten (baten).98

8 MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN VAN HET DOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRONloadplatforms grotendeels in de illegaliteit opererenvormen gebruikers ervan een interessant doelwit voorcybercriminelen. Uit het onderzoek van Cuevas etal. (2011) bijvoorbeeld blijkt dat een groot deel vande uploads naar BitTorrent wordt gedaan door cybercriminelendie via deze uploads virussen en malwareverspreiden. 271 Maar niet alleen gebruikers van filesharing platforms zijn kwetsbaar. Greve (2010)constateerde dat wanneer men ‘gratis’ in de zoekopdrachtnaar films en muziek gebruikt, de kans dat menin aanraking komt met sites waar virussen, spy- enmalware worden verspreid 50% hoger is. 272 Het downloadenvan auteursrechtelijk beschermde werken uitillegale bron vormt hiermee dus een veiligheidsrisico.Sydnor (2009) merkt voorts op – in ronkende termendathet ongewild delen van bestanden via file sharingapplicaties zoals Limewire ook veiligheidsrisico’s metzich mee kan brengen. 273 Bij de constatering dat hetdownloaden uit illegale bron een veiligheidsrisico oplevertmoet de kanttekening worden geplaatst dat decriminele activiteit zich bij afwezigheid van het illegaalaanbod waarschijnlijk naar andere online activiteitenzal verplaatsen.Naast het gebruik van illegaal aangeboden content als‘aanvalsvector’ voor cybercriminelen wordt gesteld datcriminelen veel geld verdienen aan de illegale handelin auteursrechtelijk beschermde werken. Jansenset al. (2009) onderzochten de link tussen dezehandel en georganiseerde misdaad en constateerdendat criminelen zich primair op markt voor fysiekedragers richten. 274 Het kopiëren van auteursrechtelijkbeschermde werken op illegale dragers en deze vervolgensverkopen is nog steeds een zeer lucratieve handel,zeker in landen waar auteursrechthandhaving mindersterk is. Treverton et al. (2009) deden in opdrachtvan de Motion Picture Association (MPA) onderzoeknaar de link tussen piraterij van films, de georganiseerdemisdaad en terrorisme. 275 Aan de hand van casestudies vonden de onderzoekers dat piraterij een relatieflaagdrempelige manier is voor misdaad syndicatenen terroristische organisaties om geld te verdienen.Het moet aangetekend worden dat het hier gaat omcase studies waardoor moeilijk is vast te stellen hoeomvangrijk deze praktijken zijn en wat de maatschappelijkeschade is als gevolg van deze negatieve externaliteit.De Social Science Research Council (2011)vond geen systematische link tussen illegaal aangebodencontent en de georganiseerde misdaad. Deonderzoekers deden onderzoek in een aantal opkomendeeconomieën zoals Rusland, Brazilië en India envonden dat criminelen bij fysieke piraterij hetzelfdeprobleem als de entertainmentindustrie ondervinden:het is moeilijk concurreren met het gratis aanbod viahet internet. 276Maar ook het online kanaal kan interessant zijn voorcriminelen. Via het verkopen van abonnementenen /of advertentieruimte kan verdiend worden aaninbreuken op het auteursrecht. Nu de meest filesharing netwerken en downloadplatforms in de illegaliteitopereren is het moeilijk om een beeld te krijgenvan de precieze omzetten die zij genereren.8.7.2 POSITIEVE EFFECTENNaast de economische welvaartswinst kan het illegaleaanbod bijdragen aan de toegankelijkheid van cultuurgoederenen de mogelijkheid tot maken van transformatievewerken.Toegankelijkheid aanbodDoor het illegaal aanbod van auteursrechtelijkbeschermde werken wordt de toegankelijkheid vandeze content groter. Huygen et al. (2009) stellen dat271Cuevas, R., Kryczka, M., Cuevas, A., Kaune, S., Guerrero, C., Rejaie, R. (2011), Is content publishing in bitTorrent altruistic or prot driven?271MacAfee (2010), Digital Music and Movies Report: The True Cost of Free Entertainment.273Sydnor, T. D. (2009), Inadvertent File-Sharing Re-Invented: The Dangerous Design of LimeWire 5, in: Progress on Point, Volume 16, issue 14.274Janssens, J., Van Daele, S., Van der Beken, T. (2009), The Music Industry on (the) Line? Surviving Music Piracy in a Digital Era, in: EuropeanJournal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice 17 (2009), p. 77 – 96.275Treverton, G.F., Matthies, C., Cunningham, K.J., Goulka, J., Ridgeway, G., Wong, A. (2009), Film piracy, organized crime, and terrorism,Rand Cooperation.276Social Science Research Council (2011), Media Piracy in Emerging Economies, (red. Karaganis, J.), maart 2011.99

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDhet downloaden uit illegale bron de toegankelijkheidvan een groot en divers aanbod een enorme impulsheeft gegeven, ook al gaat het niet om toegang metinstemming van de makers en rechthebbenden. 277 Dezetoegankelijkheid kan als een positief effect wordenbeschouwd dat in het verlengde ligt van de maatschappelijkewelvaartswinst. Hiertegenover staat hethierboven genoemde gevaar van het verschralen vanhet aanbod. Hoewel op de korte- en wellicht langeretermijn de toegang tot het cultuuraanbod wordtvergroot, is gelijk de situatie rondom het consumentensurplushet hier de vraag of dit vanuit economischen juridisch perspectief een wenselijke en houdbaresituatie is.User generated contentMet behulp van digitale technieken en Web 2.0toepassingen kunnen transformatieve werken wordengemaakt (user generated content). Te denken valt aanremixes, parodieën en cultuurkritieken. Het downloadenuit illegale bron kan bijdragen aan de ontwikkelingvan user generated content omdat via illegaleverspreiding content voor het maken deze transformatievewerken beschikbaar komt. Bij deze constateringmoet wel worden opgemerkt dat het openbaar makenvan user generated content die (mede) is gebaseerd opauteursrechtelijk beschermde werken van derden erveelal inbreuk zal worden gemaakt op het auteursrechtvan deze derden. De discussie in hoeverre inbreuk magworden gemaakt op het auteursrecht van derden inhet kader van user generated content en transformatievewerken is evenwel een bredere auteursrechtelijkediscussie die buiten de scope van deze studie valt.8.8 VERSCHUIVING BATEN NAARANDERE SECTORENBij de discussie over de economische en maatschappelijkeeffecten van het downloaden uit illegale bronop de legale verkopen is het zinvol om te kijken hoede consumentenbestedingen zich binnen en buitende creatieve sector lijken te hebben verplaatst (mede)als gevolg van het downloaden uit illegale bron. Devraag die hierbij speelt is tweeledig: 1) welke bestedingenhebben zich ‘autonoom’ verplaatst als gevolgvan concurrentie tussen producten en diensten, en2) welke bestedingen hebben zich verplaatst als gevolgvan het feit dat de consument besteedbaar inkomenheeft overgehouden door het downloaden uit illegalebron.8.8.1 VERPLAATSING VAN BATEN BINNENDE CREATIEVE SECTORMuziekIn het vorige hoofdstuk is reeds de vraag aan de ordegekomen of de omzetval die de muziekindustrie sinds1999 heeft gekend (deels) verklaard kan worden doorandere oorzaken dan het downloaden uit illegale bron.Hierbij wordt het verplaatsen van consumentenbestedingenals gevolg van concurrentie met andere entertainmentproductennadrukkelijk genoemd.Er is een sterke teruggang in de verkoop van muziekproductente zien. Hoewel de digitale verkopenstijgen, compenseren zij (nog) niet de teruggang vande verkoop van fysieke dragers. Tegelijkertijd zien weeen stijging van de uitgaven voor concerten en liveoptredens. Hoewel een causaal verband tussen dezeontwikkelingen hiermee nog niet vaststaat, lijken dezeontwikkelingen in ieder geval samen te hangen. Wekunnen dus tentatief stellen dat een deel van de omzetvan de platenmaatschappijen bij de organisatoren vanconcerten en festivals is terechtgekomen.FilmsDe filmwereld heeft de laatste jaren te kampen metteruglopende omzetten in de verhuurmarkt en hethome entertainment segment (de verkoop van fysiekedragers zoals DVD’s). 278 Mede als gevolg van de omzetdervingdoor het downloaden uit illegale bron zienwe een krimpende markt voor home entertainment.Dit in tegenstelling tot het bioscoopbezoek dat juist277Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 127.278NVPI (2011), Marktinformatie Video 2010.100

8 MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN VAN HET DOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRONvoor het derde jaar op rij een omzetstijging zag. 279 Deomzetstijging in de bioscopen is grotendeels te dankenaan de introductie van 3D films zoals Avatar waarvoorconsumenten bereid zijn een hogere ticketprijste betalen. 280 Het is voorstelbaar dat een deel van hetbudget dat consumenten gereserveerd hadden voorhet kopen van muziek, films en games richting hetbioscoopbezoek is gegaan, hoewel empirische onderbouwingvoor deze stelling niet voorhanden is.GamesDe gamessector heeft de laatste jaren een explosievegroei doorgemaakt. Dit wil evenwel niet zeggen datde gameswereld geen schade heeft geleden als gevolgvan het downloaden uit illegale bron, of dat omzettenniet verplaatst zijn. Ook in de game wereld zal sprakezijn van substitutie. Qua verplaatsing zal dit deelsnaar andere games gaan en naar hardware (consoles,randapparatuur). Mogelijkerwijs is er ook sprake vanverplaatsing richting de groeiende delen van de creatievesector zoals concerten en bioscoopbezoek.8.8.2 VERPLAATSING VAN BATEN NAARBUITEN DE SECTORNaast verplaatsing van omzet binnen de creatievesector zijn er ook partijen buiten de creatieve sectordie direct of indirect profiteren van het downloadenuit illegale bron, hierbij kan onder andere gedachtworden aan de ICT hardware sector, de telecommunicatiesectoren de partijen die auteursrechtinbreukenfaciliteren.Hardware sectorEen sector die waarschijnlijk heeft geprofiteerd vanhet downloaden uit illegale bron is de ICT hardwaresector. De populariteit van MP3 spelers is in overwegendemate te danken aan de beschikbaarheid van digitalemuziek. 281 Ook is een verband aannemelijk voorsmartphones en harde schijven, hoewel dit verbandminder sterk is en hiernaar in de literatuur geen specifiekonderzoek is gedaan.Telecommunicatiesector (ISP’s)Een andere sector die waarschijnlijk sterk geprofiteerdheeft van het illegale aanbod van auteursrechtelijkbeschermde werken is de telecommunicatiesector,meer specifiek de Internet Service Providers. Bomsel& Rainavoson (2009) betogen dat de vraag naarbreedband in belangrijke mate gedreven werd (en nogsteeds gedreven wordt) door het aanbod van auteursrechtelijkbeschermde werken via p2p netwerken. 282Bomsel en Rainavoson constateerden dat het bedragdat consumenten bereid zijn te betalen voor breedbandlager is wanneer ISP’s niet de mogelijkheidbieden om auteursrechtelijk beschermde werken tedelen. Het verschil dat abonnees bereid zijn te betalenvoor hun breedband aansluiting wanneer de ISP weldeze mogelijkheid biedt is een ‘p2p subsidie’ die tenkoste gaat van de creatieve sector. Nu de afgelopenjaren het aandeel p2p verkeer in het totale internetverkeersubstantieel was, lijkt het er inderdaad op datde ISP’s hebben geprofiteerd van p2p file sharing in devorm van deze p2p subsidie. De relatie tussen breedbandigeverbindingen en het downloaden uit illegalebron blijkt ook duidelijk uit de reclame uitingen vanISP’s. Zo hebben diverse Nederlandse ISP’s geadverteerdmet het ongelimiteerd downloaden van muzieken films – waarbij natuurlijk geldt dat in Nederlanddownloaden uit illegale bron niet verboden is.Interessant in dit kader is dat een deel van de consumentende kosten voor hun breedbandverbinding279NVB (2011), Presentatie Jaarcijfers Nederlandse Vereniging van Bioscoop Exploitanten 2010, via: http://www.nvbinfocentrum.nl/?id=2243(geraadpleegd 12 maart 2011).280NVB (2011), Presentatie Jaarcijfers Nederlandse Vereniging van Bioscoop Exploitanten 2010, via: http://www.nvbinfocentrum.nl/?id=2243(geraadpleegd 12 maart 2011).281Hierbij moet worden aangetekend dat iPods en iets minder mate ook andere mediaspelers een positief eect hebben op de ontwikkelingvan de markt voor digitale distributie: iPod bezitters kopen over het algemeen meer digitale muziek dan de gemiddelde internetgebruiker(zie: Forrester Research 2009, p. 31).282Bomsel, O., Rainavoson, H. (2009), Decreasing copyright enforcement costs: the scope of a graduated response, In: Review of EconomicResearch on Copyright Issues, 2009, vol. 6(2), pp. 13 – 29.101

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDVerschuiving omzet binnen de muzieksector en naarandere sectoren binnen de creatieve sectorDVD verkopen, lmbezoekGamesMerchandising & overigConcertenVeranderende consumptie(o.a. streaming)Verschuiving omzetnaar andere sectorenHardware sectorTelecommunicatiesectorInbreukmakers /faciliterende partijenOverigOmzetderving doorconcurrentieen andere factorenConsumentensurplus deels besteed binnen de muzieksectoren andere sectoren binnen de creatieve sectorGederfde omzet doordownloadenConsumentensurplusdoor overdrachtConsumentensurplus deelsbesteed aan concurrerendeproducten en dienstenCreatieve sectorMuzieksectorOmzetMuziekindustrieuit verkoopdragers & digitaalConsumentensurplus vloeit deels terugdoor legale aankopenFiguur 8.4: Verschuivingen in de consumentenbestedingen als gevolg van concurrentie en het downloaden uit illegale bron.De omvang van de blokken is indicatief en geeft geen daadwerkelijke verhoudingen weer.blijkbaar dusdanig hoog vinden dat zij niet meerwensen te betalen voor digitale content. Zo gaf 19%van de respondenten in een onderzoek van BPI (2010)aan dat hun breedband verbinding al duur genoegwas. 283 In het onderzoek kwam deze reden hiermee opde derde plaats, na het feit dat downloaden gratis is(52%) en dat het een gewoonte is (22%).Overigens kan het legale aanbod van auteursrechtelijkbeschermde werken een interessant alternatief zijnvoor het inbreukmakende verkeer. Zo werken ISP’s ophet gebied van videodistributie (VOD) steeds vakersamen met de contenteigenaren. Ook op het gebiedvan muziek komen er ook steeds meer samenwerkingsverbanden.Grootschalige inbreukmakers & faciliterende partijenEen deel van de omzet zal zich ook richting de partijenbegeven die op grootschalige wijze inbreukmaken op het auteursrecht en/of de partijen die hetuploaden dan wel downloaden van auteursrechtelijkbeschermde werken faciliteren. Bij deze laatstecategorie kan gedacht worden aan de aanbiedersvan file sharing netwerken en downloadplatforms,Usenet providers, en aan de aanbieders van apparatuurdie het afspelen van content die met technischebeschermingsmaatregelen is omgeven mogelijkmaakt (zoals bijvoorbeeld de mod-chips voor gameconsoles).Hierover zijn echter geen concrete cijfersbeschikbaar.283BPI (2010), Digital Music Nation 2010, the UK’s Legal and Illegal Digital Music Landscape, p. 31.102

8 MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN VAN HET DOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRON8.9 SCHEMATISCHE WEERGAVEOMZETVERSCHUIVINGEN ENOVERDRACHT SURPLUSWanneer wij het bovenstaande overzien dan kunnenwe vaststellen dat op basis van de huidige literatuur hetniet mogelijk is om te bepalen welk deel van de consumentenbestedingenzich autonoom heeft verplaatstals gevolg van directe concurrentie en welk deel zichheeft verplaatst als gevolg van het feit dat de consumentdoor het downloaden uit illegale bron besteedbaarinkomen overhoudt. Wel is het mogelijk om eenschematisch overzicht te geven van de verschuivingen.Wij zullen hierbij de muziekindustrie als uitgangspuntnemen, maar het schema zou evengoed voor films,games en ebooks gemaakt kunnen worden.8.10 TUSSENCONCLUSIEHet bepalen van de economische en maatschappelijkekosten en baten als gevolg van het downloaden uitillegale bron is, evenals het berekenen van de schadedie het downloaden uit illegale bron toebrengt aande entertainmentindustrie, niet eenvoudig. De voornaamstereden hiervoor is gelegen in het feit dat demethoden die gebruikt worden om de kosten en batenvan het downloaden uit illegale bron te berekenengebaseerd zijn op economische modellen die niet goedde complexiteit van de markt voor entertainmentproductenkunnen vangen. Desalniettemin zijn erdiverse studies die meer licht werpen op de positieveen negatieve effecten van het downloaden uit illegalebron voor de economie en maatschappij als geheel.Grofweg kunnen we deze onderzoeken onderscheidenin onderzoeken die zich richten op de directe schadedie het downloaden uit illegale bron toebrengt aan deentertainmentindustrie en in het verlengde daarvande economie als geheel en onderzoeken die zich richtenop de welvaartseffecten van het downloaden uit illegalebron.Uit de studies naar de economische schade die hetdownloaden uit illegale bron toebrengt aan de entertainmentindustriekomt het beeld naar voren dat bijde muziekindustrie de markt voor fysieke dragershet hardst geraakt is en bij de home entertainmentverkopen en de fysieke verhuur. De voor de Nederlandsemarkt meest relevante onderzoeken (die vanHuygen et al. 2009 en Forrester Research 2009) zienenkel op de muziekindustrie en komen tot een schade–in de zin van gederfde omzet- aan de Nederlandsemuziekindustrie van maximaal 100 miljoen euro perjaar inclusief BTW. Gezien het feit dat in 2010 de totaleomzet van de muziekindustrie uit fysieke dragers endigitale downloads 218,1 miljoen euro inclusief BTWbedroeg, is dit een aanzienlijk deel.De schade voor de industrie is primair het gevolg vanhet substitutie effect. Deze substitutie ondermijnt decapaciteit van de entertainmentindustrie om de investeringendie zijn gemaakt in een entertainmentproductterug te verdienen. De hoge initiële kosten diegemoeid zijn met het produceren en vermarkten vaneen entertainmentproduct moet de industrie terugverdienenvia de verkoop van het entertainmentproductaan consumenten. Wanneer deze consumentenhet product niet kopen, maar gratis downloaden uitillegale bron, verliest de industrie verdiencapaciteitdie nodig is om de investeringen terug te verdienen.Schade aan de industrie (in de zin van omzetderving)ontstaat dus primair wanneer consumenten die koopkrachtigen koopbereid zijn, desondanks kiezen vooreen gratis kopie uit illegale bron.Tegenover de directe schade voor de creatieve industrie(en daarmee de economie) staat een toename in ‘nut’van de consument. Consumenten ontlenen plezier (ineconomische termen nut) aan de producten die doorhen uit illegale bron zijn gedownload. Huygen et al.(2009) schatten het consumentensurplus dat ontstaatals gevolg van het downloaden uit illegale bron op200 miljoen euro per jaar (voor de muziekmarkt).Wanneer wij op basis van een micro-economischemaatschappelijke kosten-baten analyse de schade vande muziekindustrie als gevolg van het downloaden uitillegale bron afzetten tegen de toename van het consumentensurplus,dan zien wij dat op basis van de cijfersvan Huygen et al. (2009) er sprake is van een positiefnetto welvaartseffect van 100 miljoen euro per jaar.103

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDVoor films, games en ebooks zijn dergelijke onderzoekenniet gedaan.Dat het downloaden uit illegale bron leidt tot eentoename van het consumentensurplus is niet verwonderlijk.Immers, consumenten die niet bereid zijn omte betalen voor een entertainmentproduct kunnenzich het product alsnog toe-eigenen en er toch nut aanontlenen. Wat opvallender is, is dat de stijging vanhet consumentensurplus groter is dan daling van hetproducentensurplus. In de meeste markten betekenteen stijging van het consumentensurplus automatischeen gelijke daling van het producentensurplus, omdathet nut wordt overgedragen. Ook bij digitale entertainmentproductenis er sprake van overdracht, maarin de markt voor digitale entertainmentproducten kandaarnaast ook een additioneel consumentensurplusontstaan als gevolg van de specifieke eigenschappenvan digitale producten. Digitale producten zijn, integenstelling tot fysieke producten, in economischetermen non-rivaal en non-exclusief. Dit betekent datde consumptie door de ene consument niet noodzakelijkerwijsten koste gaat van de consumptie doorde andere consument. Als zodanig concurreert hetnut van de ene consument niet met dat van de andereconsument. Daarnaast zijn de marginale kosten vaneen extra kopie van een digitaal product nihil, dit integenstelling tot de extra productiekosten die gemoeidzijn met het maken van een fysiek product. Deze specifiekeeigenschappen zorgen ervoor dat consumentendoor het downloaden uit illegale bron ook nut kunnenontlenen aan entertainmentproducten zonder dat zijin de kosten voor de productie ervan hoeven te delen.Van belang bij deze welvaartsanalyse is te vermeldendat zij berust op berekeningen binnen een statischmicro-economisch model dat geen rekening houdt metdynamische effecten zoals veranderde marktomstandighedenen veranderend consumenten- en producentengedrag.Als zodanig gelden de uitkomsten vandeze modellen primair voor de korte tot middellangetermijn.Een eerste aspect dat we met het oog op de langeretermijn ontwikkeling van de markt voor legale en illegalecontentdistributie in de gaten moeten houdenis het veranderend consumentengedrag. Blijvendetoegang tot het illegale aanbod kan op de langeretermijn mogelijk de betaalbereidheid en de prijsperceptievan de consument verder beïnvloeden. Dezeverandering in het gedrag van consumenten kan hetaanbod van entertainmentproducten negatief beïnvloedennu er in dit scenario aan de vraagkant géénof onvoldoende betalingsbereidheid overblijft. Dit kanbetekenen dat de hoge initiële investeringskosten nietmeer terugverdiend kunnen worden, waardoor hetaanbod afkalft.Een tweede aspect waar we in de kosten-en-batenanalyse voor de langere termijn rekening mee moetenhouden is dat als gevolg van technologische veranderingenen nieuwe toetreders de markt voor (digitale)contentdistributie verandert en evolueert. Dit betekentdat de bijdrage die de entertainmentindustrielevert aan het BBP en de mogelijke omzetdervingen alsgevolg van het downloaden uit illegale bron richtingde toekomst kunnen veranderen. Ook betekent eenveranderende markt dat er nieuwe businessmodellenontwikkeld kunnen en moeten worden om de investeringenin de productie van entertainmentproductenterug te verdienen.Een derde aspect is het veranderende gedrag vanproducenten als gevolg van de oneerlijke concurrentiemet het illegale aanbod. Wat de invloed van het illegaalaanbod is op het gedrag van producenten is onderwerpvan discussie. Een eerste hypothese die in het debatwordt geopperd, is dat producenten meer risico-aversworden en minder zullen innoveren omdat zij nietgoed in staat zijn om te concurreren met het illegaleaanbod. Producenten zelf geven aan dat dit nu al hetgeval is. Een tweede hypothese die wordt geopperd isdat het illegale aanbod juist een economische prikkelis die producenten dwingt om te blijven innoveren enconcurreren.104

8 MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN VAN HET DOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRONTen slotte is het in de maatschappelijke kosten-enbatenanalyse en de bredere maatschappelijke contextvan belang ons te beseffen dat naast overwegingen enargumenten van economische aard ook argumentenvan morele en ethische aard een rol spelen. Hierbijmoet primair worden gedacht aan de volgende viervragen:1) Hoe gaan we om met het feit dat er een consumentensurplusontstaat dat (deels) ten koste gaat vandegenen die dit surplus mogelijk maken (de makersen rechthebbenden)?2) Welke houding nemen wij in ten opzichte vanillegale verspreiders die geld verdienen aan dedistributie van werken van anderen?3) Hoe gaan we om met het feit dat er consumentenzijn die wel betalen voor een entertainmentproduct,terwijl andere consumenten niets betalenvoor exact hetzelfde product?4) Hoe gaan we om met de oneigenlijke concurrentietussen het legale aanbod en het illegale aanbod?Het beantwoorden van deze vragen ligt buiten descope van dit onderzoek, maar om de discussie over deeffecten van het downloaden uit illegale bron op onzeeconomie en maatschappij goed te kunnen voeren ishet wel van belang dat zij binnen dit onderzoek reedsopgeworpen worden, niet in de laatste plaats omdatde beantwoording van deze vragen de omgang met hetillegale aanbod bepaalt en daarmee dus de toekomstigeeconomische ontwikkelingen beïnvloedt.105

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND106

9 Conclusies en samenvattingHet doel van deze studie is het geven van een overzichtvan de stand van zaken met betrekking tot het legaleen illegale aanbod van auteursrechtelijk beschermdewerken in Nederland. De onderzoeksvraag die wij indeze studie onderzoeken is:Wat is de huidige stand van zaken met betrekkingtot het legale en illegale online aanbod vanauteursrechtelijk beschermde werken en deconsumptie daarvan in Nederland?Om deze vraag te beantwoorden schetsen wij eenbeeld van de markt voor legaal en illegaal aangebodencontent, kijken we wat de invloed van het downloadenuit illegale bron op de legale verkopen is, onderzoekenwe welke economische en maatschappelijke gevolgendit heeft en geven wij inzicht in wat consumentenmotiveert om te downloaden uit illegale bron.Door het geven van een overzicht van de beschikbareliteratuur en het in kaart brengen van de verschillende(economische) studies hopen wij een gemeenschappelijkebasis te creëren voor verdere discussie over delegale en illegale contentdistributie in Nederland.De creatieve industrie en haar bijdrage aan deeconomieDe creatieve industrie is van groot belang voor deNederlandse economie. De bijdrage van de creatieveindustrie aan de Nederlandse economie bedraagttussen de 3% en 6,8% van het BBP. Het aandeel vande creatieve industrie in de totale werkgelegenheid inNederland heeft is daarmee grofweg tussen de 6% ende 8%. Het precieze percentage is afhankelijk van hetgekozen rekenmodel en de daarbij behorende definitievan de ‘creatieve industrie’. Een significant deel van decreatieve industrie wordt gevorm door de ‘entertainmentindustrie’.De entertainmentindustrie is opgebouwduit de muziekindustrie, de filmindustrie en degamesindustrie. In deze rapportage staan de reproduceerbareproducten muziek, films en video, games enebooks centraal.De entertainmentindustrie behaalde in 2010 in Nederlandeen totale omzet van zo’n 970 miljoen euro uitde verkoop van entertainmentproducten aan consumenten,een daling van 12,7% ten opzichte van 2009.In de muziekmarkt is al jaren sterke daling te zien in deverkoop van het aantal fysieke dragers. In de film- envideomarkt is sinds enkele jaren ook een daling zichtbaarin het home entertainment segment (verkoopvan dragers zoals DVD’s) en in de fysieke verhuur. Demarkt voor de verkoop van games is na een aantal jarenvan sterke groei de laatste twee jaar ook gekrompen.De zeer jonge markt voor ebooks groeit snel. Tegenoverde daling van de consumentenbestedingen in hetfysieke retailkanaal van de entertainmentindustriestaat een stijging in het digitale kanaal. Deze stijging inhet digitale kanaal kan echter duidelijk niet de dalingin de fysieke markt compenseren.Digitale contentdistributieNaast het fysieke verkoopkanaal wordt de digitaledistributie van auteursrechtelijk beschermde werkensteeds populairder. Binnen de markt voor muziekis reeds sinds enkele jaren het digitaal downloadenmogelijk. De laatste jaren is streaming audio sterk inpopulariteit gegroeid door diensten als YouTube enmeer recentelijk Spotify. Bij films neemt de populariteitvan Video on Demand (VOD) de laatste jaren sterktoe. De gamessector maakt het meeste gebruik vandigitale contentdistributie modellen. Via downloaddiensten op de PC en de specifieke downloadplatformsvan de verschillende consoles kunnen gamers digitaalgames en aanvullende content downloaden.107

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDNederland is in principe goed gepositioneerd als landvoor de digitale distributie van content. Nederlandkent een hoge welvaart, sterke breedbandpenetratie,heeft een hoog niveau van ‘e-readiness’ en ook debeschikbaarheid van afspeelapparatuur om contentmee te bekijken is toereikend. Toch zien we -primair bijmuziek- dat het aandeel dat digitale contentdistributieinneemt in de totale omzet van de entertainmentindustriein vergelijking met West Europa en de VerenigdeStaten laag is.Naast het legale aanbod van digitale content zien weook een grote markt waarin illegaal digitale contentwordt aangeboden. Van deze markt maken zo’n5 miljoen Nederlanders gebruik. Wereldwijd bestaatongeveer een kwart van het internetverkeer uit downloadsvan dit illegale aanbod. De meest bekende enwaarschijnlijk nog steeds meest populaire manierom bestanden uit illegale bron te downloaden is viaeen peer-to-peer (p2p) netwerk. Het meest gebruiktep2p protocol is BitTorrent. Uit diverse studies blijktdat meer dan 95% van de aangeboden bestanden opBitTorrent auteursrechtelijk beschermde werken betreft.Sommige studies komen zelfs tot 99% van hetaanbod. Het gaat hierbij om berekeningen op basisvan de meest populaire .torrent bestanden. Naastp2p zijn met name Usenet en cyberlockers belangrijkebronnen voor het illegaal aanbod van auteursrechtelijkbeschermde werken. Geschat wordt dat zo’ndriekwart van het downloadverkeer van cyberlockersbestaat uit downloads van auteursrechtelijkbeschermde werken.De organisatiestructuur van het illegale aanbod lijkt opeen piramide. In de top van de piramide opereert eenlos verband van groepen die zichzelf tot doel stellenom auteursrechtelijk beschermde content te bemachtigenen openbaar te maken. Vanuit deze groependie gezamenlijk ook wel bekend staan als ‘de Scene’druppelt de illegaal aangeboden content uiteindelijkdoor naar de verschillende file sharing- en downloaddiensten.Naast de Scene zien we dat er een kleinegroep uploaders is die voor een aanzienlijk deel van deillegale verspreiding van auteursrechtelijk beschermdewerken verantwoordelijk is. Een klein deel van dezegrootschalige inbreukmakers heeft altruïstischemotieven, maar het grootste gedeelte betreft cybercriminelendie de uploads als vector voor virus enmalware besmettingen gebruiken, partijen die valsebestanden uploaden, en partijen die geld als belangrijkstedrijfveer hebben voor de illegale verspreidingvan digitale content.ConsumentengedragIn de discussie over het legale en illegale digitale aanbodvan auteursrechtelijk beschermde werken speelt deconsument een centrale rol. In het bijzonder de motivatievan de consument om het illegale aanbod bovenhet legale aanbod te verkiezen is relevant.Er is uitgebreid onderzoek gedaan naar de drijfverenvan de consumenten om te downloaden (of niet tedownloaden) uit illegale bron. Consumenten noemeneen aantal redenen waarom zij downloaden uit illegalebron en een aantal waarom zij het niet doen. Hetfeit dat het illegaal aanbod gratis is, is met afstand debelangrijkste drijfveer voor consumenten om te downloadenuit illegale bron. Secundaire motieven zijn:het niet kunnen vinden van een product in het legalekanaal, het willen uitproberen van een entertainmentproduct,het ontbreken van beperkingen en het socialeelement (vinden, ontdekken en delen). Hierbij moetenworden aangetekend dat in de laatste jaren door deentertainmentindustrie diverse stappen zijn genomenom het aanbod te verbeteren (zoals het introducerenvan nieuwe businessmodellen, het verwijderen vanDRM en het uitbreiden van het aanbod). Tegenoverdeze redenen om te downloaden uit illegale bronstaan een aantal redenen waarom consumenten nietdownloaden uit illegale bron. Het gaat hierbij ommorele kosten (het gevoel dat zij oneerlijk handelenten opzichte van de makers c.q. rechthebbenden),juridische kosten (in de vorm van sanctiedreiging),technische kosten (de angst voor het downloaden vanvirussen en malware) en zoekkosten. We kunnen deverschillende beweegredenen van de consument in hetvolgende schema samenvatten:108

9 CONCLUSIES EN SAMENVATTINGRedenen voor de consument om tedownloaden uit illegale bronTransactie nut (gratis aanbod)Beperkte beschikbaarheid in legale kanaalOntdekken en proberen (sampling)Ontbreken beperkingenSociaal nutOverig nut (verzamelwoede, anti-industrie)Redenen voor de consument om niette downloaden uit illegale bronMorele kostenJuridische kosten (sanctie dreiging)Zoek kostenTechnische kostenFiguur 9.1Effecten van het downloaden uit illegale bron opde legale verkopenDe markt voor het illegale aanbod beïnvloedt de marktvoor het legale aanbod. Wat de precieze invloed is vanhet downloaden uit illegale bron op de legale verkopenvormt al jaren een niet aflatende bron van discussie.De reden waarom er nog steeds veel discussie is overde effecten van het downloaden uit illegale bron isdat het moeilijk blijkt om de invloed ervan exactte bepalen. Dit is primair te wijten aan de complexerelatie tussen het downloaden uit illegale bron en delegale verkopen. Economisch onderzoek naar dezerelatie wordt bemoeilijkt door het feit dat er factorenzijn die de onderzoeker niet ziet welke tegelijkertijd dedownloads en de verkopen beïnvloeden. De ‘endogeniteit’tussen downloaden en verkopen maakt het lastigom causale verbanden (in positieve en negatieve zin)aan te tonen. De wetenschappelijke literatuur geeftdaarom vooralsnog geen definitief antwoord op devraag wat de exacte effecten van het downloaden uitillegale bron op de legale verkopen zijn.De mogelijke negatieve effecten van het downloaden uitillegale bron zijn substitutie, het uitstel van aankopenen mislukte samples (het uitblijven van aankopenomdat men eerst het product gratis heeft geprobeerd).Van deze effecten is het substitutie effect, dat in demeeste studies wordt gevonden, het meest relevant.Er is sprake van substitutie wanneer een download uitillegale bron de koop van een legaal exemplaar (hetzijfysiek, hetzij digitaal) verdringt. De mogelijke positieveeffecten zijn het sampling effect, het netwerkeffect en‘indirect appropriability’. Voor dit laatste effect zijn inde literatuur weinig aanknopingspunten te vinden. Ineen aantal studies worden de eerste twee effecten, welgeconstateerd. Door het netwerkeffect komen menseneerder in contact met een entertainmentproduct. Hetsamplingeffect biedt consumenten de mogelijkheidom een entertainmentproduct daadwerkelijk uit teproberen voordat men over gaat tot betaling.Ondanks het feit dat de literatuur geen definitiefantwoord kan geven op de vraag wat de exacte effectenvan het downloaden uit illegale bron op de legaleverkopen komt wel een algemeen beeld naar voren.Dit beeld is dat het downloaden uit illegale bron eenduidelijk negatief effect heeft op de legale verkopen.Het merendeel van de wetenschappelijke studies en destudies van onderzoeksbureaus vinden een duidelijknegatief effect van het downloaden uit illegale bron opde legale verkopen. Dit negatieve effect wordt primairveroorzaakt door substitutie van legaal aanbod doorillegaal aanbod. De substitutiegraad wordt geschat optussen de 5% en 30% voor muziek. De meeste studiesdie een substitutie-effect vinden schatten het op zo’n20%. Voor films worden hogere substitutiegradengenoemd in de literatuur. Hoe hoog de daadwerkelijkesubstitutiegraad is bij films is, is op basis van hetbestaande onderzoek niet goed vast te stellen, maarverondersteld wordt dat het effect wel groter is danbij muziek. Dit heeft waarschijnlijk te maken met hetspecifieke, eenmalige consumptiekarakter van films.Nu games en ebooks dit karakter met films delenmogen we er voorzichtig vanuit gaan dat dit gegevenook voor games en ebooks geldt. Specifiek onderzoeknaar substitutie in deze sectoren is echter bij onsweten niet gedaan. Naast een negatief effect van het109

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDdownloaden uit illegale bron op de legale verkopenwordt in een kleiner aantal studies geen significanteffect gevonden of een positief effect. De positieveinvloed van het downloaden uit illegale bron wordttoegeschreven aan netwerk- en/of sampling effecten.Economische en maatschappelijke effecten vanhet downloaden uit illegale bronDe effecten van het downloaden uit illegale bronmoeten in een breder kader worden geplaatst omeen beeld te krijgen van de economische en maatschappelijkeeffecten die het downloaden uit illegalebron heeft.Allereerst moet hiervoor de schade die optreedt voorde entertainmentindustrie worden berekend. Voor dehele entertainmentindustrie is dit in Nederland ditnog niet in kaart gebracht. Wel hebben Huygen et al.(2009) en Forrester Research (2009) deze schadevoor de Nederlandse muziekindustrie becijferd. Zijkomen tot een schade van maximaal 100 miljoen euroinclusief BTW op jaarbasis. Ter vergelijking: in 2010was de totale omzet van de muziekindustrie uit deconsumentenverkopen van fysieke en digitale muziekproductenzo’n 218 miljoen euro inclusief BTW. Deomzetderving van de industrie vertaalt zich naar eeneconomisch en maatschappelijk verlies in de vorm vanverloren bedrijvigheid, verloren banen en gederfdebelastinginkomsten.Tegenover de omzetderving van de entertainmentindustriestaat een nutswinst voor de consument. Dezenutswinst ontstaat doordat de consument wél decontent kan consumeren (en daar nut aan ontleent),maar geen geld hoeft te betalen voor deze consumptie.Met andere woorden, de consument houdt het geld inzijn zak. Aldus ontstaat er een winst voor de consument.De totale nutswinst voor de consument werddoor Huygen et al. (2009) becijferd op 200 miljoeneuro. Een deel van deze winst gaat direct ten kostevan de entertainmentindustrie omdat er sprake is vansubstitutie: de eerder genoemde 100 miljoen euro. Ineconomische termen ontstaat er een consumentensurplusdat ten koste gaat van het producentensurplus.De resterende 100 miljoen euro consumentensurpluskan ontstaan als gevolg van de specifieke eigenschappenvan digitale informatiegoederen.Digitale informatiegoederen (zoals muziek, films,games en ebooks) zijn in economische termen nonexclusiefen non-rivaal en de marginale kosten voorhet maken van een extra digitale kopie zijn nihil. Ineconomische termen vertonen digitale informatiegoederenkenmerken van publieke goederen. Deze kunnendoor consumenten worden geconsumeerd zonderdat zij bedragen in de kosten van de productie ervan.Consumenten die niét koopbereid en /of koopkrachtigzijn toch een product kunnen consumeren, zonderdat dit extra kosten voor de producent oplevert, of deconsumptiemogelijkheden van andere consumentenaantast. Nu de niet koopbereide en/of koopkrachti-geconsumenten wel plezier (nut) ontlenen aan de downloadsuit illegale bron ontstaat er een extra consumentensurplusdat 100 miljoen euro groot is. In economischetermen wordt dit additionele surplus aangeduidmet de term ‘maatschappelijke welvaartswinst’. Dezewelvaartswinst (in termen van nut) moet overigensniet verward worden met een bijdrage aan het BBP.Effecten van downloaden uit illegale bron op(middel)lange termijnBij de maatschappelijke kosten-en-baten analysemoeten wij rekening houden met het feit dat de berekeningenvan de welvaartseffecten gebaseerd zijn opstatische micro-economische modellen. Deze modellenhouden in principe geen rekening met veranderendemarktomstandigheden en veranderend producentenenconsumentengedrag. Deze dynamische effectenspelen bij een analyse van de effecten van het downloadenuit illegale bron voor de (middel)lange termijnechter wel een belangrijke rol.De entertainmentindustrie is een industrie met hogeinitiële kosten voor de productie van entertainmentproductenen lage marginale kosten voor het verveelvoudigenen distribueren van deze producten. Hetverdienmodel is dus primair gebaseerd op het terugverdienenvan deze investeringen door het verkopenvan de producten aan veel consumenten. Dynamische110

9 CONCLUSIES EN SAMENVATTINGeffecten die mede als gevolg van het downloaden uitillegale bron op de langere termijn kunnen optredenbeïnvloeden de werking van dit verdienmodel.ConsumentengedragEen eerste effect is het veranderende consumentengedrag.Meer specifiek gaat het hier om het effect dathet downloaden uit illegale bron op de langere termijnmogelijk heeft op de koopbereidheid van consumentenen op hun prijsperceptie. Uit onderzoek naar hetgedrag en de motivatie van downloaders blijkt dat hetdownloaden uit illegale bron steeds meer ‘mainstream’wordt. Dit kan op de langere termijn mogelijk negatievegevolgen hebben voor de koopbereidheid vanconsumenten. Naast de koopbereidheid speelt ook dewaarde- en prijsperceptie een rol in het consumentengedrag.Omdat de consument een beperkt budget heeftmoet deze kiezen tussen verschillende waardeproposities.De aanwezigheid van het gratis illegale aanbodkan de besluitvorming van de consument bij de keuzetussen verschillende producten beïnvloeden. Door hetillegale aanbod kan de consument namelijk kiezen voorén het gratis illegaal aanbod en een ander product.Verder kan het illegaal aanbod de prijsperceptie vande consument beïnvloeden. Doordat de consument inaanraking komt met illegaal gratis aanbod, verandertmogelijk de perceptie die de consument heeft van eenredelijke prijs.Wanneer koopbereidheid, waardeperceptie en/of prijsperceptieeen te laag niveau bereiken, dan komen demogelijkheden voor de entertainmentindustrie omentertainmentproducten te exploiteren onder druk testaan, hetgeen uiteindelijk mogelijk negatieve gevolgenheeft voor het aanbod. De entertainmentindustrievreest dat er dan minder geïnvesteerd zal worden innieuwe content. Hoe veranderend consumentengedraghet culturele aanbod in Nederland gaat beïnvloeden isop dit moment evenwel niet te zeggen.Veranderende marktomstandighedenVeranderende marktomstandigheden, in het bijzonderals gevolg van technologische veranderingen en nieuwetoetreders zullen een invloed hebben op de ontwikkelingvan business- en verdienmodellen. De veranderendemarktomstandigheden hebben reeds geleid totde introductie van nieuwe businessmodellen die aan dewensen van de consument tegemoet moeten komen.Ook concurrentie van andere entertainmentproductenen producten en diensten uit andere sectoren beïnvloedende entertainmentindustrie. Dit betekent datde huidige businessmodellen en de bijbehorende prijsstellinggeen vaststaande gegevens zijn. We moetenbij het berekenen van de bijdrage van de entertainmentindustrieaan het BBP en de schade als gevolg vanhet downloaden uit illegale bron er dus rekening meehouden dat het gaat om momentopnamen en dat in detoekomst de uitkomsten mogelijk anders uitvallen.ProducentengedragEen punt dat de maatschappelijke kosten-en-batenanalyse op de (middel)lange termijn kan beïnvloedenis het veranderende gedrag van producenten (makersen rechthebbenden). Meer specifiek gaat het dan omde omgang van producenten met de oneerlijke concurrentietussen het legale aanbod en het illegale aanbod.Een eerste hypothese is dat producenten mindergeneigd zijn om te innoveren en risico-avers(er) omdathet voor hen niet goed mogelijk is om te concurrerenmet het illegale aanbod. Producenten geven bijvoorbeeldnu reeds aan dat innovatiekracht en investeringennegatief worden beïnvloed door het illegaleaanbod. Een andere hypothese is dat zij door het illegaleaanbod juist gedwongen worden om te innoverenen concurreren.Morele en ethische overwegingenDe resultaten uit de maatschappelijke kosten-en-batenanalyse en de bespreking van de dynamische effectenhebben enkel betrekking op de economische aspectenvan legale en illegale contentdistributie. In de analysezijn daarmee alle overwegingen van niet-economischeaard buiten beschouwing gelaten. Hoewel een term als‘maatschappelijke welvaartswinst’ misschien onbedoeldde suggestie oproept dat het downloaden uit illegalebron wenselijk en nastrevenswaardigs is, moetenwij ons beseffen dat het hier enkel om een economischbegrip gaat.111

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDNaast de maatschappelijke kosten-en-baten analysezijn er tal van overwegingen die meegenomen moetworden in de discussie over de maatschappelijkewenselijkheid van het downloaden uit illegale bron.Met name argumenten van morele en ethische aardspelen een rol in de downloaddiscussie. In dit rapporthebben wij vier van deze vragen uitgelicht.1) Hoe gaan we om met het feit dat er een consumentensurplusontstaat dat (deels) ten koste gaat vandegenen die dit surplus mogelijk maken (de makersen rechthebbenden)?2) Welke houding nemen wij in ten opzichte vanillegale verspreiders die geld verdienen aan dedistributie van werken van anderen?3) Hoe gaan we om met het feit dat er consumentenzijn die wel betalen voor een entertainmentproduct,terwijl andere consumenten niets betalen voor exacthetzelfde product?4) Hoe gaan we om met de oneigenlijke concurrentietussen het legale aanbod en het illegale aanbod?Antwoorden op deze vragen zijn niet alleen vanuitmoreel en ethisch oogpunt relevant, maar ook vanuiteconomisch perspectief, omdat zij de gedragingen vanverschillende actoren reguleren en daarmee de economischeontwikkelingen op de (middel)lange termijnbeïnvloeden.112

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND10 Bronnen10.1 LITERATUURLIJSTAdermon, A., Liang, C. Y. (2010), Piracy, music andmovies, a natural experiment, 28 oktober 2010.Altschuller, S., Benbunan-Fich, R. (2009), Is musicdownloading the new prohibition? What studentsreveal through an ethical dilemma, Ethics andInformation Technology 11, p. 49 – 56.Andersen, B., Frenz, M. (2007), The Impact of MusicDownloads and P2P File-Sharing on the Purchase ofMusic: A Study for Industry Canada, mei 2007.Anderson, C. (2006), The Long Tail: Why the Future ofBusiness Is Selling Less of More, New York: Hyperion.Arnoldus, M. (2010), Mediawijs met auteursrecht,Handvaten voor kennisoverdracht over auteursrechtaan jongeren, Stichting Nederland Kennisland,maart 2010.Ashton, R. (2011), From dabblers to fanatics:the UK’s digital diversity revealed in report, in:Musicweek, januari 2011.Automatiseringsgids (2010), Massale overstap opsmartphones, 24 december 2010.Bahanovich, D., Collopy, D. (2009), Music experienceand behaviour in young people, Summer 2009,University of Hertfordshire.Bangma et al. (2011), Digital opportunities for filmdistributors in the Netherlands, TNO.Barker, G., Tooth, R. (2007), A review of “The Impactof Music Downloads and P2P File-Sharing on thePurchase of Music: A Study for Industry Canada”, ANUCentre for Law and Economics, Working paper.Bekkers, R. et al. (2003), Auteursrecht, economischelust of last? Een empirische studie naar de economischeaspecten van het auteursrecht in het Nederlandsemultimediacluster, Dialogic & SEO.Belleflamme, P., Peitz, M. (2010), Digital Piracy:Theory, CESifo Working Paper, nummer 3222.Bellemare, M. F., Holmberg, A. M. (2010), Thedeterminants of music piracy in a sample of collegestudents.Bhattacharjee, S., Gopal, R., Lertwarchara, K,Wardsen, J. Telang, R. (2007), The effect of digitalsharing technologies on music markets: A survivalanalysis of albums on ranking charts, in: ManagementScience, Vol. 53, No. 9, September 2007,pp. 1359 – 1374.BI Norwegian School of Management (2009),Consumer culture in a time of crisis. Blackburn, D.(2004), On-line piracy and recorded music sales, Boston:Harvard University.Bomsel, O., Rainavoson, H. (2009), Decreasingcopyright enforcement costs: the scope of a graduatedresponse, In: Review of Economic Research on CopyrightIssues, 2009, vol. 6(2), pp. 13 – 29.Bounie, D., Bourreau, M., Waelbroeck, P. (2006),Piracy and the demand for films: analysis of piracybehavior in French universities, in: Review ofEconomic Research on Copyright Issues, 2006,vol. 3(2), pp. 15 – 27.BPI (2010), Digital Music Nation 2010, the UK’s Legaland Illegal Digital Music Landscape.Bushong et al. (2010), Pavlovian processes inconsumer choice: The physical presence of a goodincreases willingness-to-pay, in: American EconomicReview 100 (september 2010), p. 1 – 18.Cammaerts, B., Meng, B. (2011), Creative Destructionand Copyright Protection: Regulatory Responses toFile-sharing, Media Policy Brief 1, London School ofEconomics.Canadian Copyright Council (2011), The True Price ofPeer to Peer File-Sharing, Re-examining Don’t blame theP2P file-sharers: the impact of free music downloads onthe purchase of music CD’s in Canada, februari 2011.114

10 BRONNENCentraal bureau voor de Statistiek (2009),Consument koopt graag via internet, 27 oktober 2009.Centraal bureau voor de Statistiek (2009), Slechts7 procent van de Nederlanders heeft geen PC.Clark, C. (1996), The copyright environment for thepublisher in the digital world, Proceedings of the JointICSU-UNESCO International Conference on ElectronicPublishing in Science, UNESCO, Paris, 19 – 23 februari1996.Commissie Gerkens (2009), Auteursrechten: eenrapport, Tweede Kamer, vergaderjaar 2008 – 2009,29 838 en 31 766, nr. 19.Cuevas, R., Kryczka, M., Cuevas, A., Kaune, S.,Guerrero, C., Rejaie, R. (2011), Is content publishingin bittorrent altruistic or profit driven?Danaher, B., Dhanasobhon S., Smith, M. D., TelangR. (2008), Converting pirates without cannibalizingpurchasers: The impact of digital distribution on physicalsales and internet, Working paper.De Cock Buning, M. & Ringnalda, A. (2010),Maatregelen tegen auteursrechtinbreuk doorP2P-filesharing: wat leert het Umfeld ons?, in: AMI2010-1, p. 1 – 11.De Vany, A., Walls, W. (2007), Estimating the effectsof movie piracy on box-office revenu, in: Review ofIndustrial Organization, Vol. 30, p. 291 – 30.Dejean, S. (2009), What can we learn from empiricalstudies about piracy?, in: CESifo Economic Studies,2009, 55 (2), p. 326.Derksen, L., Driessen, J. (2007), Economischbelang van film in Nederland. Waardecreatie in eendynamische sector, Haarlem /Hilversum: HogeschoolINHOLLAND /Filmwereld.Dommering, E. J. (1994), Het auteursrecht spoeltweg door het elektronische vergiet, in: Computerrecht1994 / 3.Domon, K., Lam T. D. (2009), Profitable piracy inmusic industries, in: Review of Economic Research onCopyright Issues, 2009, vol. 6(1), p. 1 – 11.Edström-Frejman, A. (2007), eCommerce rhetoric andreality in the music industry: Estimating the real impactof file-sharing activities on CD-sales, Amsterdam: IOSPress.Elberse, A. (2008), Should you invest in the long tail?,Harvard Business Review, juli – augustus 2008.Elferink, M., Ringnalda, A., De Cock Buning, M.(2009), Auteursrechtinbreuk door P2P filesharing.Regelgeving in Duitsland, Frankrijk en Engeland naderonderzocht.Envisional (2010), Mininova: Assessment ofCopyrighted Torrent Link Removal.Envisional (2011), Technical report: An Estimate ofInfringing Use of the Internet, januari 2011.Forrester Research (2009), Forrester ResearchNetherlands Recorded Music Market Losses Model.Frank N. Magid Associates (2009), IntroducingHollywood’s best customers, Vuze user vs. GeneralInternet: Comparative data.GESAC (2011), Position paper on certain aspectsof collective management of copyright in the singleEuropean Digital Music Market, Brussel, 8 februari.Gillebaard, H., Van den Berg, B., Ongena, G. et.al.(2010), Breedband en de Gebruiker V, Wat doet en wilde Nederlandse internetter anno 2010, onderzoek vanDialogic in opdracht van min OCW, SVDP en UPCNederland, april 2010.Hadopi (2011), Hadopi, biens culturels et usagesd’internet : pratiques et perceptions des internautesfrançais, Dimanche 23 Janvier 2011.Halliday, J. (2011), Spotify hits 1m payingsubscribers, in: The Guardian, 8 maart 2011.Handke, C. (2010), Digital Copying and the Supply ofSound Recordings, Paper for the 16th Internationalconference of the Association for Cultural EconomicsInternational (ACEI), Copenhagen, 9 – 12 juni 2010.Harris Interactive (2010), Digital Music Survey 2010.115

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDHelfer, L. R. (2008), The New Innovation Frontier?Intellectual Property and the European Court ofHuman Rights, in: Harvard International Law Journal,Volume 49, number 1, Winter 2008.Hennig-Thurau, T., Henning, V., Sattler, H. (2007),Consumer filesharing of motion pictures, in: Journalof Marketing (artikel postprint), Vol. 70, 2007.Holland Mortimer J., Nosko, C., Sorensen, A.(2010), Supply responses to digital distribution:Recorded music and live performances, Working paper,Harvard University and Stanford University.Holland Mortimer, J., Sorensen, A. (2005), Supplyresponses to digital distribution: Recorded music and liveperformances, Working paper, Harvard University andStanford University.Hong, S. H. (2010), Measuring the effect of Napster onrecorded music sales: Difference-in-differences estimatesunder compositional changes.Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups anddowns: Economische en culturele gevolgen van filesharingvoor muziek, film en games, januari 2009,TNO/SEO/IViR.IFPI (2010), Digital Music Report 2010: Music how,when, where you want it.IFPI (2011), Digital Music Report 2010: Music at thetouch of a button.IPSOS (2007), Digital & physical piracy in the UK.IPSOS (2009), Digital Music Survey 2009 (ook bekendals The Net Effect of Illegal File-sharing in the UK).Informa & Spotify (2010), Unlocking the Real Valueof Mobile Music, oktober 2010.International Intellectual Property Alliance (2010),IIPA 2010 Special 301 report on copyright protectionand enforcement.Jain, S. (2008), Digital piracy: A competitive analysis,in: Marketing Science, Vol. 27, No. 4, pp. 610 – 626,juli – augustus 2008.Janssens, J., Van Daele, S., Van der Beken, T.(2009), The music industry on (the) line? Survivingmusic piracy in a digital era, in: European Journalof Crime, Criminal Law and Criminal Justice, Vol. 17(2009), p. 77 – 96.Jupiter Research (2009), Analysis Of The EuropeanOnline Music Market Development And AssessmentOf Future Opportunities.KEA (2006), The economy of culture in Europe, a studyprepared for the European Commission (Directorate-General for Education and Culture), oktober 2006.KEA (2010), Multi-territory licensing of audiovisualworks in Europe, Final report prepared for the EuropeanCommission, DG Information Society and Media.Layton, R., Watters, P. (2010), Investigation into theextent of infringing content on BitTorrent networks,Internet commerce security laboratory, University ofBallarat, Australia.Leenheer, J., Bremer, S., Theeuwes, J. (2008),De economische omvang van het auteursrecht inNederland: Een studie op basis van de WIPO-Guide,Amsterdam: SEO Economisch Onderzoek.Lessig, L. (2004), Free Culture, New York: PenguinBooks.Liebowitz, S. J. (2006), Filesharing, creativedestruction or just plain destruction? In: Journal ofLaw and Economics, vol. XLIX (april 2006).Liebowitz, S. J. (2007), How reliable is theOberholzer-Gee and Strumpf paper on filesharing?,University of Texas School of Management.Liebowitz, S. J. (2008), Testing File-Sharing’s Impacton Music Album Sales in Cities, in: ManagementScience, (4) Vol. 54 April 2008, p. 852 – 859.Liebowitz, S. J. (2010a), The Oberholzer-Gee andStrumpf filesharing instrument fails the laugh test,University of Texas at Dallas - School of Management.Liebowitz, S. J. (2010b), The key instrument inthe Oberholzer-Gee and Strumpf filesharing paper isdefective, University of Texas at Dallas - School ofManagement.116

10 BRONNENLiebowitz, S. J. (2010c), The impact of filesharing onmusic sales, presentatie tijdens Vienna Music BusinessResearch Days 2010.MacAfee (2010), Digital Music and Movies Report: TheTrue Cost of Free Entertainment.Madden, M. (2009), The State of Music Online: TenYears After Napster, PEW Internet.MarkMonitor (2011), Traffic Report: Online Piracyand Counterfeiting, januari 2011.McKenzie, J. (2009), Illegal music downloadsand its impact on legitimate sale, in: AustralianEconomic Papers, Volume 48, Issue 6, pages 296 – 307,December 2009.Nielsen (2009), State of the music industry: Measuringmusic consumption 2009, Nielsen Soundscan.Oberholzer-Gee, F., Strumpf, K. (2007), The effect offilesharing on record sales: An emperical analysis, in:Journal of Political Economy, Vol. 115(1), p. 1 – 42.Oberholzer-Gee, F., Strumpf, K. (2009), Filesharingand copyright, Working paper 9-132, Harvard BusinessSchool.OECD (2009), Piracy of Digital Content.Page, W., Garland, E. (2009), The long tail of P2P, in:Economic Insight, nummer 14, 14 mei 2009.Peck, J., Shu, S. B. (2009), The effect of mere touchon perceived ownership, in: Journal of ConsumerResearch, Vol. 36, No. 3 (oktober 2009), p. 434 – 447.Peeters, R., Yang., M., Herings, P.J.J. (2009), Piracyon the Internet: Accomodate it or fight it? A dynamicapproach.Peitz, M., Waelbroeck, P. (2004), The effect ofInternet piracy on music sales: Cross-sectionevidence, in: Review of Economic Research on CopyrightIssues, 1(2), p. 71 – 79.Peukert, A. (2010), Why do “good” people disregardcopyright law? In: Christophe Geiger (ed.), Criminalenforcement: a blessing or a curse for intellectualproperty?, Edward Elgar Publishing, 2010 (nog tepubliceren).Pollstar (2010), Year End Business Analysis 2010.Rayna, T., Barbier, L. (2010), Fighting consumerpiracy with graduated response: An evaluation ofthe French and British implementations, LondonMetropolitan Business School, in: InternationalJournal of Foresight and Innovation Policy,Vol. 6, No. 4, p. 294 – 314.Rob, R., Waldfogel, J. (2006), Piracy on the high C’s:Music downloading, sales displacement, and socialwelfare in a sample of college students, in: Journal ofLaw and Economics, XLIX (april 2006), p. 29 – 62.Schumpeter, J. (1942), Capitalism, Socialism andDemocracy, New York: Harper & Brothers.Siwek, S. E. (2007), The true cost of copyright industrypiracy to the U.S., IPI Policy Report, nummer 189.Siwek, S. E. (2010), Video games in the 21st century,the 2010 report (USA).SKO (2010), TV in Nederland 2009 - ontwikkelingen inTV bezit en TV gebruik, Amstelveen 29 januari 2010.Smith, M. D., Telang, R. (2009), Competing withFree: The Impact of Movie Broadcasts on DVD Salesand Internet Piracy, in: MIS Quarterly, 33:2,p. 321 – 338.Spahr, W. (2010), German touring: cut and run, in:Billboard, 10 januari 2011.Sydnor, T. D. (2009), Inadvertent filesharingre-invented: The dangerous design of LimeWire 5, in:Progress on Point, Volume 16, issue 14.Stichting Copyright & Nieuwe Media (2010),Downloadverbod zal industrie niet helpen, p. 7.Tanaka, T. (2011), Do illegal copies of movies reduce therevenue of legal products? The case of TV animation inJapan, RIETI Discussion Paper Series 11-J-010 2011.TERA Consultancy (2010), Building a digital economy,The importance of saving jobs in the EU’s creativeindustries.The Economist (2010), Digital economy rankings 2010:Beyond e-readiness.117

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDTreverton, G.F., Matthies, C., Cunningham,K.J., Goulka, J., Ridgeway, G., Wong, A. (2009),Film piracy, organized crime, and terrorism, RandCooperation.UK Music (2009), The Leading Question en MusicAlly, Digital music attitudes and behaviour report -the leading question, UK Music.UNIC (2010), Cinema attendances in Europereach highest level for many years, persbericht,15 januari 2010.U.S. Government Accountability Office (2010),Intellectual property: Observations on efforts to quantifythe economic effects of counterfeit and pirated goods.Van der Laan, L., Weltevreden, J., Van Rietbergen,T. (2007), De digitale muziekmarkt, in: EconomischeStatistische Berichten, 21 September 2007,p. 567 – 569.Van Eijk, N., Poort, J., Rutten, P. (2010), Legal,economic and cultural aspects of filesharing, in:Communications & Strategies, no. 77, 1st Quarter2010.Verhaaren, M. (2010), GfK Cijfers Entertainmenton Demand, Presentatie bij congres Reality Check,Entertainment business & GfK Retail and Technology,november 2010.Waldfogel, J. (2011), Bye, Bye, Miss American Pie?The Supply of New Recorded Music since Napster,Minnesota University & NBER.Waldfogel, J., Rob, R. (2007), Piracy on the SilverScreen, in: The Journal of Industrial Economics, Volume55, Issue 3, september 2007, p. 379 – 395.Wiggin & Entertaiment Media Research (2010),Digital Entertainment Survey.Woolrock Fondens (2011), Piratkopiering er bredtaccepteret, februari 2011.Zentner, A. (2006), Measuring the effect offilesharing on music purchases, in: Journal of Law andEconomics 49(1), p. 63 – 90.10.2 JURISPRUDENTIERechtbank Utrecht, 26 augustus 2009, LJN BJ6008(Brein/Mininova).Rechtbank ‘s-Gravenhage 19 juli 2010, LJN BN1445(Brein/Ziggo en XS4All).Gerechtshof ’s-Gravenhage 15 november 2010, LJNBO3982 (Producenten geluidsdragers/St. de Thuiskopie).Cour d’appel de Bruxelles, 9 ème , 28 januari 2010,R.G. 2007/AR/2424.10.3 ONLINE BRONNENBBC News (2003), Half-Life 2 code leaked online, via:http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/3162074.stm(geraadpleegd 12 maart 2011).BBC News (2009), FBI called in over Wolverine leak,via: http://news.bbc.co.uk/2/hi/7978379.stm(geraadpleegd 12 maart 2011).BREIN (2010), Jaarboek BREIN 2010. Via: http://www.anti-piracy.nl/nieuws/artikel.asp?artikelid=46(geraadpleegd 12 maart 2011).Currence (2011), Kerncijfers Ideal: maandcijfers vanverwerkte Ideal transacties, via: http://www.currence.nl (geraadpleegd 12 maart 2011).Davidson, A. (2010), Wikileaks, Karl Marx and You,via: http://www.libertyandsolidarity.org/node/104(geraadpleegd 12 maart 2011).Emerce (2010), Nederlanders kopen 350.000 ereadersen tablets, via: http://www.emerce.nl/nieuws/nederlanders-kopen-350-000-ereaders-en-tablets(geraadpleegd 12 maart 2011).Halliday, J (2010), BT and TalkTalk granted judicialreview of Digital Economy Act Broadband providersmove throws uncertainty on future of government planto tackle illegal filesharing, via: http://www.guardian.co.uk (geraadpleegd 12 maart 2011).Hamel, E. (2009), Jaaromzet Mininova 1 miljoen euro,via: http://webwereld.nl/nieuws/56410/jaaromzetmininova-1-miljoen-euro.html(geraadpleegd12 maart 2011).118

10 BRONNENIMF (2010), World Economic Outlook Database oktober2010, via: http://www.imf.org/external/index.htm(geraadpleegd 12 maart 2011).Joosse, M. (2010), Verkoop Nederlandse ebooks in delift, via: http://www.ereaders.nl/01061004_verkoop_nederlandse_ebooks_in_de_lift (geraadpleegd23 april 2011).Knowledge@Emory (2010), Reel time, the incredibleshrinking window for movie releases, via: http://knowledge.emory.edu/article.cfm?articleid=1304(geraadpleegd 12 maart 2011).Liebowitz, S. J. (2008), A discussion of the CanadianStudy released by Industry Canada authored byBirgitte Andersen and Marion Frenz, via: http://www.utdallas.edu/~liebowit/intprop/main.htm#canadian(geraadpleegd 12 maart 2011).Musically (2011), Spotify Ltd. Reveals 16 millionpound loss for 2009, via: http://musically.com/blog/2010/11/22/spotify-ltd-reveals-16-66mloss-for-2009/(geraadpleegd 12 maart 2011).Nu.nl (2010), Eigenaar videotheken failliet, via:http://www.nu.nl/economie/2381944/eigenaarvideotheken-failliet.html(geraadpleegd 12 maart2011).NVB (2011), Presentatie Jaarcijfers NederlandseVereniging van Bioscoop Exploitanten 2010, via: http://www.nvbinfocentrum.nl/?id=2243 (geraadpleegd12 maart 2011).OECD Broadband Portal, via: oecd.org/sti/ict/broadband (geraadpleegd 12 maart 2011).Softpedia (2010), PSP Piracy Upsets God of War:Ghost of Sparata Developer, via: http://news.softpedia.com/news/PSP-Piracy-Upsets-God-of-War-Ghostof-Sparta-Developer-163338.shtml(geraadpleegd12 maart 2011).The Independent (2008), Scene Stealer, the aXXofiles, via: http://www.independent.co.uk/artsentertainment/films/features/scene-stealer-the-axxofiles-1214699.html(geraadpleeg 12 maart 2011).Torrentfreak (2009), Former movie piracy Scenemember speaks out, via: http://torrentfreak.com/former-movie-piracy-scene-memberspeaks-out-101029/(geraadpleegd 12 maart 2011).Torrentfreak (2010), Tech News Sites Tout MisleadingBitTorrent Piracy Study, via: http://torrentfreak.com/tech-news-sites-tout-misleading-bittorrent-piracystudy-100724/(geraadpleegd 12 maart 2011).Turi, T. (2011), Nearly Complete Version Of Crysis2 Leaked Online, via: http://www.gameinformer.com/b/news/archive/2011/02/12/nearly-completeversion-of-crysis-2-leaked-online.aspx(geraadpleegd12 maart 2011).Turi, T. (2011), Killzone 3 leaked online, via:http://www.gameinformer.com/b/news/archive/2011/02/13/killzone-3-leaked-online.aspx(geraadpleegd 12 maart 2011).TVG (2008), Gears Of War 2 - Cliff Bleszinski Q&AFeature, via: http://www.totalvideogames.com/Gearsof-War-2/feature-13270.html(geraadpleegd 12 maart2011).Van Oosterhout, A. (2010), Paypal mikt op tweedeplaats in Nederland, via: http://twinklemagazine.nl/achtergronden/2010/03/paypal-mikt-op-tweede-pla/index.xml (geraadpleegd 12 maart 2011).Wagemans, T. (2009), Insider Interview: Filesharennader bekeken, Een interview met Annelies Huygen(TNO) en Joost Poort (SEO Economisch Onderzoek), via:http://www.futureofcopyright.com (geraadpleegd12 maart 2011).119

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND11 Appendix I: Empirische studies naar de invloed vandownloaden uit illegale bron op de legale verkopen11.1 MUZIEKOnderzoekJaartalpublicatieMeetmomentLand Belangrijkste uitkomsten Kritiek /methohodologischebezwarenOverallconclusieinvloed oplegale verkopenZentner 2006 2001 Europa(7 landen)Rob &WaldfogelOberholzer-Gee & Strumpf• 7,8% minder verkopenin totaal (invloeddownloaden op totaleverkopen)2006 2003 – 2004 VS • 9 % minder verkopen intotaal• Substitutiegraad van 20%• Daling muziekuitgave van126 naar 101 dollar perpersoon• Consumentensurplus van70 dollar per persoon2007 2002 VS • Geen signicante invloedvan le-sharing op delegale verkopen• Mogelijk licht positiefeect op de verkopendoor sampling eectBhattacharjee 2007 1995 – 2002 VS • Overlevingskans vooralbums die hoogbinnenkomen op dehitlijsten niet negatiefbeïnvloedt door lesharing, wel voor albumsdie lager binnenkomenVan der Laanet al.• Breedbandtoegang alsinstrumentele variabelewaarschijnlijk tochendogeen• mogelijk selectieeecten• bevraagde panelbestaat uit alleenstudenten (sample bias)• Veel modellen nietsignicant• gebruikte instrumentenm ogelijk endogeen• relatie tussendownloadgedragAmerikanen en Duitseschoolvakantiesvergezocht• Substitutie berekendover een week, terwijlsubstitutie ook oplangere termijn kanplaatsvinden• Relatie tussenoverlevingskans,verkopen en substitutieis indirect2007 ? NL • Substitutiegraad van 22% • Methodologie nietexpliciet gemaaktLiebowitz 2008 1998 – 2003 VS • Sterk verband tussendownloaden enbreedbandpenetratiebinnen verschillendesteden• Downloadenverantwoordelijk voorvolledige teruggangmuziekindustrie• Breedbandtoegang alsinstrumentele variabelewaarschijnlijk tochendogeen• toeschrijventotale verlies zeeronwaarschijnlijk en nietnader onderbouwdNegatief eectNegatief eectGeensignicanteinvloed–Negatief eectNegatief eect120

11 APPENDIX I: EMPIRISCHE STUDIES NAAR DE INVLOED VAN DOWNLOADEN UIT ILLEGALE BRON OP DE LEGALE VERKOPENOnderzoekJaartalpublicatieMeetmomentLand Belangrijkste uitkomsten Kritiek /methohodologischebezwarenOverallconclusieinvloed oplegale verkopenAndersen &Frenz2008 2006 Canada • Positief verband op demuziekverkopen alsgevolg van samplingMcKenzie 2009 2007 – 2008 Australië • Geen noemenswaardigeinvloed van le sharing oplegale verkopenHuygen et al. 2009 – – • Maximale substitutiegraadvan 5% tot 7%• Maximaal omzetverlies voorde muziekindustrie van 100miljoen euro op jaarbasisForrester 2009 1999 – 2007 NL • Omzet verlies (foregonespend) 70 miljoen per jaar,oplopend tot 90 miljoenper jaarHong 2010 1996 – 2002 VS • Substitutiegraad van 20%• downloads voornamelijk inhuishoudens met jongerenAdermon &LiangCanadianCopyrightCouncil2010 2010 Zweden • Afname internetverkeermet 18% na invoeringdownloadverbod• Toename van legaleaankopen muziek met27% voor fysieke dragersen 48% voor digitaledownloads2011 2006 Canada • 3 van de 4 downloaderszou legaal muziekhebben gekocht wanneerdownloaden uit illegalebron niet mogelijk zou zijngeweest• Sterk negatief eect op delegale verkopen• Niet geïnstrumenteerdvoor endogeniteit• Geen rekeninggehouden metveranderendconsumentengedrag• Onduidelijk of gekozeninstrument endogeen is• Instrument mogelijkendogeen• Geen rekening gehoudenmet veranderendconsumentengedragPositief eectGeensignicanteinvloedNegatief eectNegatief eectNegatief eectNegatief eectNegatief eect121

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND11.2 FILMSOnderzoekJaartalpublicatieMeetmomentLand Belangrijkste uitkomsten Kritiek /ethohodologischebezwarenOverallconclusieinvloed oplegale verkopenBouni et al. 2006 2005 Frankrijk • Sterke invloed le sharingop bereidheid om lms tekopen• Geen noemenswaardigeinvloed op hetbioscoopbezoekWaldfogel &RobDe Vany &WallsHennig-Thurauet al.2007 2005 VS • Substitutiegraadnagenoeg 100% voorlms• minder verkopen in totaal(invloed downloaden optotale verkopen)2007 2006 VS • Verlies door substitutievan 41,7 miljoen vooreen lm van één van de6 major studios2007 2006 Duitsland • Negatieve impact op delegale verkopen. Totaleschade 300 miljoen• Door kopie sterkerewens om ‘het origineelte kopen’, maar samplingeect is veel minder sterkdan substitutie eectIpsos 2007 2007 GB • 53% van derespondenten zou lmbij afwezigheid illegaalaanbod legaal hebbengeconsumeerd• Totale schade voor Filmen TV 486 miljoen pondSmith & Telang 2009 2005 – 2006 VS • Beschikbaarheid opBitTorrent heeft geensignicante invloed opde verkopen van lmsdie net op televisie zijnuitgezondenAdermon &Liang2010 2010 Zweden • Afname internetverkeermet 18% na invoeringdownloadverbod• Geen noemenswaardigeinvloed op bioscoopbezoeken homeentertainment marktTanaka 2011 ? Japan • Toename verkoop animeDVD’s door le sharing• Afname verhuur animedoor le sharing• data set is nietopenbaar• negatief verbandaangetoond, maaronduidelijk hoe groothet eect is• Mogelijke selectieeecten• Veel verbanden nietsignicant• Vanwege surveystructuur mogelijksociaal wenselijkeantwoorden• Respondenten in surveyniet gebonden aanbudget, dus mogelijkoverschatting legaleconsumptie• Resultaten alleenrelevant voor lmsaan het eind van de‘levenscyclus’• Verhuurmarktlm en video nietmeegenomen in hetonderzoek• niet geïnstrumenteerdvoor endogeniteitNegatief eectNegatief eectNegatief eectNegatief eectNegatief eectGeensignicanteinvloedGeensignicanteinvloedPositieveinvloed /negatieveinvloed122

12 Appendix II: Handhaving van het auteursrechtHet recht op bescherming van eigendom en in hetverlengde daarvan het recht op bescherming vanintellectuele eigendom is vastgelegd in een aantal internationaleverdragen en in nationale wetgeving.Zo is het recht op eigendom onder andere vastgelegdin het eerste artikel van het eerste Protocol bij hetVerdrag voor de Rechten van de Mens en de FundamenteleVrijheden (EVRM). Blijkens de jurisprudentievan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens(EHRM) valt ook de bescherming van het intellectueeleigendom onder de reikwijdte van het artikel. 284 Ookin het Handvest van de Grondrechten van de EuropeseUnie is de bescherming van het intellectueel eigendomvastgelegd. In artikel 17 lid 2 van het Handvest staatvastgelegd dat het intellectueel eigendom beschermdwordt. In diverse aanvullende richtlijnen zoals deRichtlijn Auteursrecht in de Informatiemaatschappij(2001/29/EG) en de Handhavingsrichtlijn (2004 /48/EG) zijn de rechten en plichten die voortvloeien uithet auteursrecht nader uitgewerkt. Op mondiaalzien onder andere de Berner Conventie en het TRIPsverdrag (Trade Related aspects of Intellectual Propertyrights agreement) op de inrichting en handhaving vanhet auteursrecht.Voor de werking en geloofwaardigheid van elk rechtis het noodzakelijk dat het recht gehandhaafd kanworden bij schendingen ervan, hetzij door de rechthebbendezelf, hetzij door een derde partij (meestalde overheid). Dit is voor het auteursrecht niet anders.In deze appendix staat de achtergrond en opzet vandiverse facetten van Nederlandse en Europese handhavingsmodaliteitencentraal. Resultaten van onderzoekennaar handhavingsstrategieën worden, voorzover bekend, vermeld.12.1 VOORLICHTINGAuteursrecht is een juridische constructie die voorniet-juristen dikwijls lastig te bevatten is. Uit onderzoekdoor Huygen et al. (2009) blijkt dat veel Nederlandersniet weten hoe het auteursrecht werkt. Van dedownloaders denkt 9% (onterecht) dat downloadenvoor eigen gebruik verboden is; 16% denkt (onterecht)dat automatisch uploaden is toegestaan en 12%denkt (onterecht) dat het toevoegen van uploads istoegestaan. Niet-downloaders zijn nog slechter op dehoogte van wat al dan niet toelaatbaar is binnen hetauteursrecht.Om te voorkomen dat uit onbekendheid onbewustonrechtmatige handelingen wordt gepleegd welke tothandhavingsacties en juridische procedures kunnenleiden, is het van belang het publiek voor te lichtenover de inhoud, werking en betekenis van het auteursrecht.Er zijn enkele initiatieven bekend welke in dezeparagraaf kort worden weergegeven.In 2005 startte de voorlichtingscampagne ‘Ban IllegaleGames & Software (BIG)’ door de stichting Multimediaproducenten.De primaire doelgroep van de campagnewas gebruikers van games en software tussen de 13 en19 jaar. Het doel van de BIG-campagne was het ‘duurzaamverlagen van de sociale acceptatie van games- enandere softwarepiraterij’. Dit beoogde de campagne tebereiken door onder jongeren een discussie over hetonderwerp op gang te brengen. De campagne deeduitingen via diverse kanalen zoals de website, commercialsop radio en tv, advertenties in tijdschriften en opwebsites, een scholentour, flyeracties op verschillendeNederlandse gaming-evenementen, een spel, een documentaireen een kennisquiz.De resultaten van de BIG-campagne zijn in opdrachtvan de NVPI (2006) na anderhalf jaar bekeken. 81%van de jongeren is tegen die tijd bekend met de BIGcampagne.Sinds de start van de campagne daalde hetpercentage jeugd dat het normaal vond om illegalekopieën te maken of te krijgen van 67% naar 51%.284Zie bijvoorbeeld: Helfer, L. R. (2008), The New Innovation Frontier? Intellectual Property and the European Court of Human Rights, in: HarvardInternational Law Journal, Volume 49, number 1, Winter 2008.123

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDOok de gedachte dat het kopiëren van games en softwareniemand schade toebrengt, daalde van 49% naar43%. Het percentage jongeren dat aangeeft geen gekopieerdegames of software te willen, steeg met 38%.Wel denkt 71% van de jongeren ten onrechte dat eenprivékopie van een game of software legaal is. De driebelangrijkste redenen voor jongeren om voor een origineleversie van een game of software te kiezen blevenmin of meer gelijk; 1) bij een originele versie weet jezeker dat deze compleet is (80%), 2) bij een origineleversie weet je zeker dat je geen virussen of spyware inhuis haalt (76%) en 3) bij de originele versie weet jezeker weten dat alles werkt en krijg je er een volledigebeschrijving bij (75%).In 2009 start onder leiding van stichting NederlandKennisland het pilotproject 'KoppieCopy', gerichtHAVO en VWO-scholieren en creatieve opleidingenin het MBO. Het project wil jongeren op aansprekendewijze bewust maken van het auteursrecht doorde nadruk te leggen op wat er bij hergebruik vancontent allemaal wél mag, in plaats van wat er allemaalverboden is. Naar aanleiding van de evaluatie vanhet pilotproject 'KoppieCopy' geeft Arnoldus (2010)een aantal handvatten voor kennisoverdracht overauteursrecht aan jongeren; 1) sluit aan bij het mediagebruikvan jongeren, 2) maak het auteursrecht voelbaar,3) start bij wat er wél mag, 4) houd het bij hoofdlijnenen 5) geef jongeren een serieuze stem. 28512.2 HANDHAVING AUTEURSRECHT INEUROPADe handhaving van het auteursrecht is grotendeelsgeharmoniseerd via het TRIPS verdrag en de EuropeseRichtlijn 2004/48/EG betreffende de handhaving vanintellectuele eigendomsrechten (Handhavingsrichtlijn).Ondanks de TRIPS verdrag en de Handhavingsrichtlijnzijn er qua handhaving in de praktijk nog groteverschillen tussen Europese lidstaten. Die verschillenzijn hoofdzakelijk het gevolg van de ‘margin of appreciation’(beoordelings- of beleidsvrijheid) die lidstatentoekomen bij de omzetting van Europese bepalingen inde eigen nationale wetgeving en de uitleg die nationaleautoriteiten aan die bepalingen geven, alsmede dathandhaving voor lidstaten in strikte zin een interneaangelegenheid is.12.2.1 NEDERLANDIn Nederland is handhaving van auteursrecht primaireen civielrechtelijke aangelegenheid. Dit strookt aldusde wetgever met de aard van het intellectuele eigendomsrechtals economische eigendomsrecht, waarbijde rechthebbende bepaalt wie wat mag doen met zijnrecht, tegen wie hij wil optreden en met welke maatregelenen procedures. Het strafrecht fungeert slechts alsultimum remedium voor gevallen waarin het algemeenbelang wordt geraakt, zoals bij gevaar voor de volksgezondheidof de openbare veiligheid, vermoedelijkebetrokkenheid van de georganiseerde criminaliteit, ofin geval van grootschalige vormen van intellectueleeigendomsfraude,gepleegd in beroep of bedrijf, die demarkt verstoren. 286De Nederlandse situatie, waarbij het downloadenuit illegale bron toelaatbaar is onder de privékopieexceptie,maar het uploaden van een werk uit illegalebron een onrechtmatige handeling vormt, is vrij uniek:alleen Zwitserland kent hetzelfde onderscheid. 287De Cock Buning & Ringnalda (2010) beschrijvende juridische regimes die van toepassing zijn op hetdownloaden uit illegale bron in Frankrijk, het VerenigdKoninkrijk en Duitsland. 288 In deze landen is downloadenuit illegale bron niet toegestaan.12.2.2 DUITSLANDIn Duitsland is in jurisprudentie bepaalt dat downloadenuit illegale bron is uitgezonderd van de privékopie-285Arnoldus, M. (2010), Mediawijs met auteursrecht, Handvaten voor kennisoverdracht over auteursrecht aan jongeren, Stichting NederlandKennisland, maart 2010, p. 5 – 6.286Kamerstukken II 2005/06, 30 392, nr. 6, p. 4 (Nota).287Ministerie van Veiligheid en Justitie, Speerpuntenbrief auteursrecht 20©20, 11 april 2011, p. 10.288De Cock Buning, M., Ringnalda, A. (2010), Maatregelen tegen auteursrechtinbreuk door P2P-lesharing: wat leert het Umfeld ons?’, in: AMI2010-1, p. 1 – 11.124

12 APPENDIX II: HANDHAVING VAN HET AUTEURSRECHTexceptie. Vanwege consumentenbescherming geldtde voorwaarde dat de onrechtmatigheid van hetaanbod evident moet zijn. 289 Over het algemeen wordtvolgens De Cock Buning & Ringnalda echter aangenomendat het onder gebruikers algemeen bekend isdat bij gratis downloaden van content via file sharingnetwerken en downloadplatforms doorgaans sprakeis van een onrechtmatig aanbod. Hierdoor heeft hetevidentiecriterium in feite weinig of geen beperkendebetekenis. Inmiddels gaat in Duitsland de voorkeurvoor handhaving niet langer uit naar het civiele rechtmaar naar het strafrecht. Deze verschuiving is ingegevendoor de beperkte reële mogelijkheden om viahet civiele recht de voor aansprakelijkstelling vereistepersoonsgegevens en bewijsmiddelen te verkrijgen,schrijven De Cock Buning & Ringnalda. In specifiekegevallen waarin dat wenselijk en haalbaar is, is het ookmogelijk om voor de civiele rechtbank een vorderingtot schadevergoeding in te stellen. 29012.2.3 FRANKRIJKOf downloaden uit illegale bron in Frankrijk onder dereikwijdte van de privékopie-exceptie valt, of dat heteen inbreuk van het auteursrecht oplevert, valt nieteenduidig uit jurisprudentie af te leiden. Desondanksgaat de wetgever er wel vanuit dat zowel up- als downloadeninbreukmakend is, stellen De Cock Buning &Ringnalda onder verwijzing naar een rapport van deFranse Senaat. 291 Bovendien is recentelijk in Frankrijkde gewijzigde Hadopi-wet (Hadopi-2) in werking getreden,vernoemd naar de inmiddels opgerichte HauteAutorité pour la diffusion des œuvres et la protection desdroits sur Internet. Sindsdien geldt bij de handhavingvan het auteursrecht op internet in Frankrijk eengetrapte benadering op basis van een combinatie vanadministratieve en strafrechtelijke handhaving.12.2.4 VERENIGD KONINKRIJKHet Britse auteursrecht kent geen privékopie-exceptie.Downloaden uit illegale bron is derhalve een inbreukmakendehandeling. Bij handhaving ligt de nadruktraditioneel op het civiele recht. Van strafrechtelijkeaansprakelijkheid is binnen het Britse auteursrechtslechts sprake wanneer de inbreuk leidt tot omvangrijkeschade voor de rechthebbenden. De schade alsgevolg van individueel gebruik is volgens Cock Buning& Ringnalda echter doorgaans zeer beperkt.In het Verenigd Koninkrijk is momenteel een wetsvoorstelaanhangig, de Digital Economy Act, die hetaanpakken van het illegaal downloaden via civieleprocedures effectiever moet maken. ISP’s moeten vanherhaaldelijk inbreukmakende abonnees zogenoemdecopyright infringement reports gaan bijhouden, welkeop gerechtelijk bevel aan de rechthebbenden wordenverstrekt, voorzien van de persoonsgegevens van deinbreukmaker. Blijkt deze aanpak in juli 2011 onvoldoendeeffectief, overweegt de Britse minister eensanctiesysteem in te voeren. De telecommunicatiewaakhond OFCOM zal dan een gedragscode opstellenop grond waarvan ISP’s serious repeat infringers eensanctie moeten opleggen. Bestraften kunnen in eersteinstantie in beroep bij een onafhankelijke instantie envervolgens bij de rechtbank. 29212.3 AANPAK UPLOADERSIn Nederland ligt bij de handhaving van het auteursrecht- vanwege de toelaatbaarheid van downloadenuit illegale bron - de nadruk op de aanpak van de uploaders(meer specifiek de Scene) en de partijen die hetdownloaden uit illegale bron structureel faciliteren(BitTorrent indexing sites bijvoorbeeld).289Over de invulling van het evidentiecriterium bestaat echter nog geen eenduidigheid aldus De Cock Buning & Ringnalda (2010); geldt degemiddelde gebruiker van wie een zekere bekendheid met de werking van online aanbod van auteursrechtelijk beschermd materiaal magworden verondersteld, of de concrete gebruiker in een conreet geval wist of redelijkerwijs had kunnen weten van de onrechtmatigheid vanhet aanbod?290De Cock Buning, M., Ringnalda, A. (2010), Maatregelen tegen auteursrechtinbreuk door P2P-lesharing: wat leert het Umfeld ons?’, in: AMI2010-1, p. 1 – 11.291Zie verder: Elferink, M., Ringnalda, A., De Cock Buning, M. (2009), Auteursrechtinbreuk door P2P lesharing. Regelgeving in Duitsland, Frankrijken Engeland nader onderzocht, WODC, p. 28 – 43.292De Cock Buning, M., Ringnalda, A. (2010), Maatregelen tegen auteursrechtinbreuk door P2P-lesharing: wat leert het Umfeld ons?’, in: AMI2010-1, p. 6 – 7.125

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDDe handhaving van het auteursrecht vindt in Nederlandhoofdzakelijk plaats door de auteursrechthebbende(n).De entertainmentsector heeft de handhaving van haarauteursrechten voor de Nederlandse markt grotendeelsgedelegeerd aan de stichting Bescherming RechtenEntertainmentindustrie Nederland, beter bekend onderde afkorting BREIN. BREIN richt zich in haarhandhavingsstrategie primair op websites die structureelgebruik maken van de beschikbaarheid van ongeautoriseerdebestanden op het internet. Daarnaastricht BREIN zich op de Scene die ervoor zorgt datdergelijke platforms voldoende aanbod hebben ompopulair te blijven. 293BREIN geeft er de voorkeur aan geen individuele internetgebruikersaan te pakken. In een recente rechtszaakgaf BREIN aan het onwenselijk te vinden om alleuploadende abonnees afzonderlijk aan te spreken. Devoorzieningenrechter van de rechtbank ’s-Gravenhageoordeelde echter dat het niet willen aanspreken vanindividuele uploaders een eigen keuze van BREIN isen dat – nu het wel tot de mogelijkheden behoort – ditwenselijker is dan de blokkering van een inbreukmakendewebsite door een access provider die niet zelfdeze website host. 294Hoewel de aanpak van grootschalige inbreukmakersen partijen die structureel gebruik maken van het illegaalaanbod op internet voor de rechthebbenden prioriteitheeft, zijn er voor hen wel diverse knelpuntenvan technische en juridische aard. Belangrijke knelpuntenworden gevormd door het feit dat veel illegaleverspreiders internationaal opereren (en zich dus nietnoodzakelijkerwijs aan de Nederlandse wet houden)en hun identiteit goed weten te verbergen (door hethanteren van een valse identiteit en het versleutelenvan hun communicatie). Voorts kan het faciliteren vandownloaden weliswaar onrechtmatig zijn jegens derechthebbenden maar is het niet onverkort strafbaar.Dit maakt de handhaving van het auteursrecht eeningewikkelde en veelal kostbare aangelegenheid.Om deze knelpunten te adresseren vragen de rechthebbendenenerzijds om meer juridische mogelijkhedenom hun rechten effectief te kunnen handhaven (zoalsbijvoorbeeld en directe strafbaarstelling van het faciliterenvan auteursrechtinbreuken en een identificatieplichtvoor partijen die een hostingcontract afsluiten)en verkennen zij anderzijds de mogelijkheden vantechnische maatregelen tegen illegale verspreiding (zieparagraaf 12.5).12.4 AANPAK DOWNLOADERSHet downloaden van auteursrechtelijk beschermdewerken uit illegale bron is in Nederland toegestaan(met uitzondering van software) mits daar een billijkevergoeding voor wordt betaald. Deze wordt geachtplaats te vinden via een heffing op blanco gegevensdragers,zoals cassettes, CD’s en DVD’s. Nu het merendeelvan de digitale privé-kopieën echter niet meerop een gegevensdrager worden gebrand, maar directworden uitgewisseld tussen computer en smartphoneof digitale muziekspeler, wordt niet langer een billijkevergoeding afgedragen aan de rechthebbenden.De Parlementaire Werkgroep Auteursrecht ondervoorzitterschap van SP kamerlid Arda Gerkens (2009)onderzocht deze en andere knelpunten met betrekkingtot het huidige auteursrecht. 295 De werkgroep concludeertdat het auteursrecht in “een soort van crisis”verkeert. De werkgroep doet ook aanbevelingen voorde toekomst. Enerzijds zou de entertainmentindustriein Nederland zelf met meer legaal aanbod moetenkomen, anderzijds wenst de werkgroep dat er gewerktwordt aan een cultuuromslag bij consumenten.Ook stelt de werkgroep voor om het heffingensysteemop blanco gegevensdragers in Nederland binnen driejaar tijd te vervangen door een downloadverbod. 296De invoering van een downloadverbod in Nederland iseen omstreden onderwerp.293Zie: Jaarboek BREIN 2010. Via: http://www.anti-piracy.nl/nieuws/artikel.asp?artikelid=46 (geraadpleegd 12 maart 2011).294Rechtbank 's-Gravenhage 19 juli 2010, LJN BN1445 (Brein/Ziggo en XS4All).295Commissie Gerkens (2009), Auteursrechten: een rapport, Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 29 838 en 31 766, nr. 19.296Commissie Gerkens (2009), Auteursrechten: een rapport, Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 29 838 en 31 766, nr. 19.126

12 APPENDIX II: HANDHAVING VAN HET AUTEURSRECHT12.4.1 VERBOD OP DOWNLOADEN UITILLEGALE BRONWelk effect een algemeen verbod op het downloadenuit illegale bron heeft op het gedrag van consumenten,is in de literatuur op twee manieren onderzocht.De eerste manier is om consumenten te vragen watvoor effect een downloadverbod zou hebben op hungedrag. In Nederland is een tweetal van dat soortonderzoeken gedaan, in het buitenland zijn ook meerdereonderzoeken gedaan. Uit het onderzoek vanHuygen et al. (2009) volgt dat 19% van de Nederlandserespondenten verwacht meer muziek, DVD’s,bioscoopkaartjes en games te gaan kopen ‘als downloadenniet meer mogelijk is’. De meerderheid (64,5%)zou in dat geval evenveel blijven kopen, terwijl 16,5%aangeeft minder te zullen gaan kopen als downloadenniet meer mogelijk is. 297In een onderzoek van Multiscope dat werd gedaan inopdracht van de stichting Copyright en Nieuwe Media(2010) onder een representatief deel van de Nederlandsebevolking, geeft 22% van de ondervraagden aante zullen minderen of stoppen met downloaden uit illegalebron op het moment dat er een downloadverbodwordt ingevoerd, ongeacht of het verbod streng wordtgehandhaafd. Meer dan de helft geeft aan pas te zullenstoppen of minderen met illegale downloads wanneerde pakkans hoog is (43%) of er wanneer er legale alternatievenzijn (10%). Een kwart (25%) van de respondentenzal sowieso niet stoppen met downloaden uitillegale bron, ongeacht de pakkans. 298In landen waar reeds een downloadverbod geldt gevenrespondenten wel aan dat dit voor hen een belangrijkereden is om geen bestanden uit illegale bron te downloaden(zie hoofdstuk 5). Of een downloadverboddaadwerkelijk consumenten afschrikt hangt samenmet de effectiviteit van de handhaving.De tweede manier is het daadwerkelijk meten vanveranderingen in het gedrag na de invoering van eendownloadverbod of het strenger handhaven van eenbestaand downloadverbod. Het spreekt voor zich datvoor deze laatste situatie, die niet vaak voorkomt,weinig onderzoek beschikbaar is. Om die reden is hetonderzoek van Adermon & Liang (2010) interessant.Adermon & Liang (2010) onderzochten de gevolgenvan de implementatie van de Europese Handhavingsrichtlijnin de Zweedse wet op 1 april 2009, waarmeede kans op vervolging voor het downloaden uit illegalebron aanzienlijk toenam. Adermon en Liang constateerdendat na de wetswijziging over een periode vaneen half jaar het internetverkeer met 18% afnam,terwijl de verkoop van muziek op fysieke dragersmet 27% en digitale muziek met 48% toenam. Verdervroegen Adermon en Liang respondenten in hoeverrede wetswijziging hun gebruik van file sharing websiteshad veranderd. Het merendeel geeft aan dat ze ermeezijn gestopt (23%) of geminderd (37%). De minderheidvan de respondenten geeft aan file sharing sitesevenveel (37%) of zelfs meer (4%) dan voorheen tegebruiken. 299 De onderzoekers schrijven de wetswijzigingeen blijvend positief effect toe voor wat betreft deontwikkeling van meer aanbod van digitale muziek ende consumptie daarvan. 300 De nieuwe wet had echtergeen significant effect op de verkoop van bioscoopkaartjesof DVD’s. Overigens nam een half jaar nahet downloadverbod het internetverkeer weer toe endaalde de verkoop van muziek. Het downloadverbodheeft kennelijk voor een korte schrikreactie geleid,welke na een aantal maanden afzwakte. Hoewel deonderzoekers dit niet onderzochten zou de daadwerkelijkehandhaving een belangrijke rol kunnen spelen inhet wegebben van het effect van het downloadverbod.De cijfers over de effecten van downloadverbod vanAdermon & Liang (2010) verschillen met die vande verwachte effecten van een downloadverbod van297Huygen, A., Poort, J., Van Eijk, N. (2009), Ups and downs: Economische en culturele gevolgen van lesharing voor muziek, lm en games,januari 2009, TNO/SEO/IViR, p. 86.298Stichting Copyright & Nieuwe Media (2010), Downloadverbod zal industrie niet helpen, p. 7.299Adermon, A., Liang, C. Y. (2010), Piracy, music and movies, a natural experiment, 28 oktober 2010, p. 20.300Adermon, A., Liang, C. Y. (2010), Piracy, music and movies, a natural experiment, 28 oktober 2010, p. 18.127

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDstichting Copyright en Nieuwe Media (2010). Dezediscrepantie is wellicht te verklaren vanuit de achtergronddat het laatste onderzoek is afgenomen inNederland, waar downloaden uit illegale bron is toegestaanen een downloadverbod een fictie is, terwijlhet eerste onderzoek is afgenomen in Zweden, waardownloaden uit illegale bron op dat moment weliswaaral illegaal was, maar de kans op vervolging doorde implementatie van Richtlijn 2004 /48 /EG (IPRED)sterk toenam. Daarnaast kan de verwachte attitudevan respondenten verschillen van hun daadwerkelijkgedrag en onderhevig zijn aan sociale wenselijkheid.12.4.2 GRADUATED RESPONSEDe situatie in Zweden suggereert dat een downloadverbodslechts een beperkte invloed heeft wanneer ergeen effectieve handhaving van het verbod is. Uiteindelijkmoet voor de geloofwaardigheid van een downloadverboder dus sprake zijn van een zeker vorm vanhandhaving. Daarnaast moet er concurrerend aanbodbeschikbaar zijn, zodat de illegale downloaders naardit aanbod kunnen worden gekanaliseerd. Daniel Ek,oprichter en directeur van Spotify spreekt in dit kadervan een ‘carrot and stick’ approach. 301De handhaving van een downloadverbod is gezien deomvang van het fenomeen downloaden uit illegalebron een moeilijke opgave. Civielrechtelijke en strafrechtelijkeprocedures zijn kostbare en tijdrovendeaangelegenheden, waardoor de civielrechtelijke ofstrafrechtelijke handhaving veel druk legt op rechthebbenden,ISP’s en het justitieel apparaat. Daarnaastzijn veel partijen van mening dat met name strafrechtelijkesanctionering niet proportioneel is. Daaromwordt wereldwijd gezocht naar alternatieven die efficiënteren meer proportioneel zijn.Eén van de meest genoemde alternatieven is de invoeringvan zogenaamde ‘graduated response’ systemen.Graduated response is gebaseerd op de idee datwanneer de consument geconfronteerd wordt methet feit dat hij illegaal aan het downloaden is en daarmogelijkerwijs een sanctie op volgt, deze ontmoedigdwordt om illegaal te downloaden. Binnen een graduatedresponse systeem geeft de ISP op aangeven vande rechthebbenden (eventueel met tussenkomst vaneen publieke autoriteit) waarschuwingen uit aan deinbreukmakende consument. Blijft de consument naeen aantal waarschuwingen volharden in het illegaaldownloaden, dan kan een sanctie volgen. De sanctie diein relatie tot graduated response het meest genoemdwordt is het afsluiten van de internetverbinding, maarook andere sancties zijn mogelijk.Frankrijk is het eerste land dat een graduated responsesysteem heeft ingevoerd. Ook Zuid Korea en Taiwanhebben graduated response wetgeving aangenomen.In het Verenigd Koninkrijk en Nieuw Zeeland zijnmomenteel wetswijzigingen aanhangig of in voorbereidingvoor het invoeren van een dergelijk getraptsysteem dat de aanpak van illegale bestandsuitwisselingmoet vereenvoudigen. 302 Daarnaast is in eenaantal landen directe onderhandelingen tussen ISP’sen rechthebbenden gaande. Dit heeft bijvoorbeeld toteen overeenkomst tussen Ierland’s grootste providerEircom en de muziekindustrie geleid. Eircom biedtinmiddels ook in samenwerking met de muziekindustrieeen eigen legale muziekdienst aan: de EircomMusicHub.FrankrijkFrankrijk is het eerste land dat een graduated responsesysteem (riposte graduée) volledig heeft ingevoerd.De uitvoering van de wet ligt in de handen van deeerder genoemde Haute Autorité pour la diffusion desœuvres et la protection des droits sur Internet (HADOPI).De Commission de protection des droits (CPD) is hetonderdeel van de Hadopi dat is belast met onderzoeksbevoegdhedennaar concrete gevallen van het downloadenuit illegale bron.In het Franse graduated response systeem kunnenrechthebbenden klachten over inbreukmakende internetgebruikersneerleggen bij het CPD. De CPD verzoekt301IFPI (2010), Digital Music Report 2010, p. 24.302IFPI (2010), Digital Music Report 2010, p. 24.128

12 APPENDIX II: HANDHAVING VAN HET AUTEURSRECHTde ISP vervolgens om de inbreukmakende downloadereenmaal en zo nodig tweemaal een waarschuwing tezenden. Als daarmee het inbreukmakende gedrag nietophoudt, stuurt de CPD het dossier door naar hetOpenbaar Ministerie.Het OM beslist vervolgens of het opportuun is totvervolging over te gaan. Vanuit educatief oogpuntstaat het geven van waarschuwingen en voorlichtingdoor het CPD aan downloaders voorop. Strafrechtelijkesanctionering moet worden beschouwd alsultimum remedium. 303 Eén van de sancties kan zijn detijdelijke stopzetting van het internet-abonnement,voor een periode van maximaal één jaar. Tijdens dezeperiode kan de abonnee ook geen nieuwe abonnementbij een andere provider afsluiten. De afsluitingssanctieis alleen van toepassing op degene die zich daadwerkelijkschuldig heeft gemaakt aan het illegaal uitwisselenvan bestanden en niet op de abonnee wiens internetverbindingdaarvoor is gebruikt. 304Verenigd KoninkrijkOok in Engeland wordt gewerkt aan een systeem vangraduated response. Het Britse initiatief kent welverschillen qua opzet in vergelijking met het Franseriposte graduée. Zo beoogt het Britse systeem in eersteinstantie vooral het verkrijgen van de persoonsgegevensvan een inbreukmakende downloaders te vereenvoudigen.Een rechthebbende kan bij een ISP klagendat diens abonnees inbreuk maken op zijn auteursrechten.Hiertoe dient de rechthebbende een copyrightinfringement report in bij de ISP. De ISP koppelt vervolgensde IP-adressen aan de abonneegegevens en stuurteen waarschuwing naar de inbreukmakende gebruiker.Ook wordt het voor rechthebbenden eenvoudiger omin een civiele procedure de persoonsgegevens van deinbreukmakende gebruiker in kwestie te achterhalen.Als deze strategie in juli 2011 niet tot een 70%-dalingvan illegale bestandsdeling heeft geleid, zal de ministerbepalen dat technische maatregelen kunnen wordenopgelegd aan serious repeat infringers, in de vorm vanbeperking van de bandbreedte of afsluiting van hetinternetabonnement. Die maatregel zal echter nietzoals in het Franse systeem door het Openbaar Ministerieworden bevolen op grond van een strafrechtelijkeovertreding, maar door de ISP zelf op grond van eendoor de toezichthouder ingestelde gedragscode. Degedragscode bevat ook een beroepsprocedure, waartegenin hoger beroep een gang naar de rechtbankopen staat. 30512.4.2.1 KOSTENAan de handhaving van auteursrecht op internet zijnkosten verbonden. Ringalda, Elferink & De CockBuning (2009) wijzen op de doorgaans hoge kostendie verbonden zijn aan strafrechtelijke handhaving enachten het goed mogelijk dat de kosten van handhavingvia bijvoorbeeld administratiefrechtelijke weg lageruitvallen. 306 Door de toepassing van graduated responsekunnen de kosten van de handhaving ook (deels) neergelegdworden bij de rechthebbenden en de ISP’s.In het Verenigd Koninkrijk zullen de kosten voor hetgraduated response systeem primair worden gedragendoor de rechthebbenden en de ISP’s. In Frankrijk zalook de overheid een deel van de kosten dragen.Met name vanwege de hoge kosten die gemoeid zijnmet de handhaving, ook in een graduated responsesysteem, zijn Rayna & Barbier (2010) pessimistischover de slagingskansen van graduated responsesystemen. 307 De auteurs wijzen op de hoge kosten die303De Cock Buning, M., Ringnalda, A. (2010), Maatregelen tegen auteursrechtinbreuk door P2P-lesharing: wat leert het Umfeld ons?’,in: AMI 2010-1, p. 5 – 6.304De Cock Buning, M., Ringnalda, A. (2010), Maatregelen tegen auteursrechtinbreuk door P2P-lesharing: wat leert het Umfeld ons?’,in: AMI 2010-1,, p. 5 – 6.305De Cock Buning, M., Ringnalda, A. (2010), Maatregelen tegen auteursrechtinbreuk door P2P-lesharing: wat leert het Umfeld ons?’,in: AMI 2010-1, p. 6 – 7.306Elferink, M., Ringnalda, A., De Cock Buning, M. (2009), Auteursrechtinbreuk door P2P lesharing. Regelgeving in Duitsland, Frankrijk enEngeland nader onderzocht, WODC, p. 86.307Rayna, T., Barbier, L. (2010), Fighting consumer piracy with graduated response: An evaluation of the French and British implementations,London Metropolitan Business School, in: International Journal of Foresight and Innovation Policy, Vol. 6, No. 4, p. 294 – 314.129

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDgemoeid zijn met de uitrol en instandhouding van hetgraduated response systeem. De auteurs vragen zich afof de kosten van het systeem opwegen tegen de baten(additionele verkopen door een lager substitutie effect).Een antwoord op deze vraag lijkt echter in dit stadium(nog) niet te geven nu onduidelijk is hoe effectiefgraduated response is in het veranderen van het consumentengedrag.Ook vragen Rayna & Barbier zich af ofhet (deels) afwentelen van de handhavingskosten op deISP’s wenselijk is. Bomsel & Rainavoson (2009) daarentegenstellen dat ISP’s jarenlang hebben geprofiteerden nog steeds profiteren van het illegale aanbod vanauteursrechtelijk beschermde werken en dat zij daaromeen rol zouden moeten vervullen in het faciliteren vanbetere handhaving van het auteursrecht. 308Met het oog op de kosten en breder de effectiviteit vangraduated response, is het ook nog van belang te wetenin hoeverre de justitiële keten in staat is om de zaaksstroomdie mogelijk op gang komt te verwerken. Vooralsnogkan geen antwoord worden gegeven op dezevraag, nu nog niet duidelijk is hoe de zaaksstroom zichzal ontwikkelen.12.4.2.2 RESULTATENHet is nog te vroeg om definitieve uitspraken te doenover de effectiviteit van graduated response systemen.Zo is bijvoorbeeld het Franse riposte graduée pas sindsbegin augustus 2010 volledig in werking.Wel zijn er al enkele uitspraken te doen over de herkenningen de perceptie van de Fransen ten opzichte vande autoriteit die verantwoordelijk is voor de uitvoeringvan het riposte graduée: Hadopi. Om de perceptie vanHadopi in kaart te brengen deed Hadopi (2011) zelfonderzoek onder een representatief deel van de Franseinternettende bevolking.Uit het onderzoek blijkt de grondhouding van deondervraagden jegens Hadopi overwegend positief is.41% van de ondervraagden vindt Hadopi een ‘goedinitiatief’. 48% van de Fransen denkt dat Hadopi bijkan dragen aan de ontwikkeling van legale contentdiensten,47% denkt dat het een nuttig instrumentis om de cultuur te beschermen en 43% denkt dathet helpt bij het verzekeren van een eerlijke vergoedingvoor de makers. Toch zijn er ook negatieve sentimenten:24% vindt Hadopi geen goed idee. Verder valtop dat veel ondervraagden geen mening hebben overHadopi en het idee hebben dat Hadopi hen persoonlijkniet aangaat. 309Met betrekking tot de effectiviteit van Hadopi denkt42% van de respondenten minder illegaal te gaandownloaden als gevolg van de invoering van het graduatedresponse systeem. 33% van de illegale downloadersgeeft aan dat Hadopi hen aanzet om het illegaleconsumptie gedrag te veranderen, 50% zegt dat Hadopigeen invloed heeft op hun downloadgedrag. Zo’n 35%van de respondenten die illegaal downloaden geeft aandat de invoering van graduated response hen aanzetom meer content via de legale kanalen te kopen, 45%zegt niets te veranderen aan het gedrag.12.5 TECHNISCHE MAATREGELENTEGEN HET DOWNLOADEN UITILLEGALE BRONDigitalisering en het internet hebben tal van mogelijkhedengecreëerd om auteursrechtelijk beschermdewerken zonder toestemming van de rechthebbendenopenbaar te maken en te verveelvoudigen. Tegelijkertijdbiedt digitale technologie ook mogelijkheden omde handhaving te verstevigen. In dit kader merkte Clarkreeds in 1996 op dat: ‘het antwoord op de machine, inde machine zit’. 31012.5.1 DIGITAL RIGHTS MANAGEMENTDigital rights management, kortweg DRM, stelt rechthebbendenin staat om digitale content te beschermenen regels te stellen voor het gebruik ervan. Met behulp308Bomsel, O., Rainavoson, H. (2009), Decreasing copyright enforcement costs: the scope of a graduated response, In: Review of EconomicResearch on Copyright Issues, 2009, vol. 6(2), p. 13 – 29.309Hadopi (2011), Hadopi, biens culturels et usages d’internet : pratiques et perceptions des internautes français, Dimanche 23 Janvier 2011.310Clark, C. (1996), The copyright environment for the publisher in the digital world, Proceedings of the Joint ICSU-UNESCO InternationalConference on Electronic Publishing in Science, UNESCO, Paris, 19 – 23 February 1996.130

12 APPENDIX II: HANDHAVING VAN HET AUTEURSRECHTvan DRM kunnen rechthebbenden niet alleen illegaalkopiëren tegen gaan, ook kunnen zij uiteenlopendegroepen consumenten bedienen door verschillenderegels en prijsniveaus vast te stellen. Met behulp vanDRM kunnen rechthebbenden aldus een veilige onlineomgeving creëren voor het aanbieden van digitalecontentdiensten.In de praktijk stuit het gebruik van DRM nog wel eensop kritiek omdat het mogelijk op gespannen voet staatmet de excepties op het auteursrecht en het consumentenkan beperken in het gebruik van door henlegaal aangeschafte content. Om deze reden is DRMbij veel consumenten impopulair. Om die reden is deentertainmentindustrie op bepaalde terreinen van hetgebruik van DRM afgestapt. 311 Ironisch genoeg zijn hetde consumenten die de content wél legaal aanschaffendie tegen de beperkingen aanlopen, omdat piratenover het algemeen de technische beschermingsmaatregelenverwijderen.Nu in principe elke beveiliging te kraken valt, heeftde wetgever ervoor gekozen om DRM systemen (technischebeschermingsmaatregelen) een wettelijkebescherming te geven. De artikelen 29a en 29b vande Auteurswet verbieden het omzeilen, verwijderenof wijzigen van technische beschermingsmaatregelenvan auteursrechtelijk beschermde werken en de beveiligingvan beheerinformatie op deze werken.12.5.2 FILTERING EN BLOKKERINGOm het illegaal aanbod van auteursrechtelijke werkente verstoren wordt door de rechthebbenden ookgekeken naar de mogelijkheden om content te filterenen sites die illegaal content aanbieden te blokkeren.BlokkerenWanneer vaststaat dat via een bepaalde website illegaalcontent wordt aangeboden, bestaat de technischemogelijkheid de URL, het IP-adres of de domeinnaamvan de desbetreffende website op providerniveau teblokkeren. Abonnees kunnen die website dan nietlanger via die URL bereiken. Het gaat hierbij om eenlaatste redmiddel. Allereerst wordt de inbreukmakendewebsite gesommeerd maatregelen te nemen, wanneerdie dat weigert en de houder niet aangesproken kanworden (omdat deze bijvoorbeeld anoniem is of zichverborgen houdt) dan wordt de hosting providergesommeerd de site ontoegankelijk te maken en deNAW-gegevens af te geven. Pas wanneer ook dat nietafdoende blijkt te zijn dan wordt de access providergesommeerd voor haar abonnees de toegang tot dewebsite te blokkeren.Vanuit juridisch oogpunt is blokkering echter omstreden.Blokkering kan namelijk op gespannen voetstaan met de vrijheid van meningsuiting. Hier staattegenover dat het recht op vrijheid van meningsuitingzich uiteraard niet uitstrekt tot het illegaal aanbiedenvan entertainment producten.Naast de relatie tot de vrijheid van meningsuiting kaneen (naar achteraf blijkt) onterechte blokkade van eenwebsite een onrechtmatige daad jegens de betrokkensite opleveren. Ook vanuit commercieel oogpunt kanhet voor een ISP niet opportuun zijn om bepaalde siteste blokkeren. ISP’s die actief downloadsites en BitTorrenttrackersblokkeren zijn namelijk minder interessantvoor consumenten die willen downloaden. Vanuitjuridisch en commercieel oogpunt zijn ISP’s daaromterughoudend met het blokkeren van URL’s en doendit over het algemeen niet anders dan op last van derechter. Daarnaast garandeert een URL blokkade nietdat de desbetreffende website niet op een anderemanier via internet opnieuw toegankelijk wordt.In Nederland is in kort geding het verzoek van Breintot blokkering van The Pirate Bay-website door internetproviderZiggo door de rechtbank Den Haag afgewezen.In Denemarken heeft de Hoge Raad het beveltot blokkering van The Pirate Bay aan provider Telenorechter toegewezen. In België en Ierland zijn vorderingentot een blokkeringsbevel van The Pirate Bay aanISP’s dan weer afgewezen. In het Verenigd Koninkrijk311Zie bijvoorbeeld: Cohen, P. (2009), iTunes Store goes DRM-free, via: http://www.macworld.com/article/137946/2009/01/itunestore.html(geraadpleegd 12 maart 2011).131

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLANDloopt momenteel een juridische procedure met hetverzoek accessprovider BT te bevelen de toegang totUsenet indexer Newzbin.com voor haar abonnees afte sluiten. In Italië is met succes een blokkade afgedwongenvoor de hoogste strafrechter.FilteringEen andere techniek om illegale contentdistributietegen te gaan is filtering. Bij filtering wordt illegaalaangeboden content herkend en verwijderd. Om eenbestand herkenbaar te maken kunnen verschillendetechnieken worden gebruikt, zoals hash-matching,fingerprinting en watermarking.Contentherkenning heeft als grote voordeel dat illegaalaangeboden content wordt geblokkeerd of herkend,terwijl de legale transfer van bestanden in theorieniet wordt gehinderd. Het inrichten van een effectiefsysteem voor het herkennen van content is echter nieteenvoudig en er bestaat geen eenduidige oplossing.ISP’s geven aan dat content herkenning een technischemogelijkheid is, maar wensen niet de (gehele) kostenvoor de benodigde rekenkracht op zich te dragen. Opdit moment is het weliswaar mogelijk om contentdie opgeslagen is op een server te scannen, maar hetfilteren van ‘stromend internetverkeer’ is nog een zeercomplexe en kostbare aangelegenheid. Een anderecomplicatie is het gebrek aan standaardisatie, waardoorISP’s verschillende systemen moeten inzetten enmet verschillende rechthebbenden en hard- en softwareleveranciersin conclaaf moeten.Veel ISP’s en contentaanbieders hebben principieelbezwaar tegen het toepassen van filtering voor auteursrechthandhaving.Zij zijn van mening dat zij juridischgezien helemaal niet gehouden zijn tot het implementerenvan filteringoplossingen. Zo bepaalt artikel 15van de Europese eCommercerichtlijn dat lidstatenISP’s geen algemene verplichting mogen opleggen omtoe te zien op de informatie die zij doorgeven of opslaanof om actief te zoeken naar feiten of omstandighedendie op onwettige activiteiten duiden. Het isechter de vraag of het in specifieke gevallen wel mogelijkis een dergelijke plicht op te leggen om inbreukente voorkomen (zie bijvoorbeeld artikel 12, lid 1, eCommercerichtlijn).Daarnaast uiten consumentenorganisatiesen digitale burgerrechtenbewegingen zorgendat dergelijke vormen van filteren kunnen leiden totonaanvaardbare inbreuken op de privacy en anderegrondrechten van de burger en waarschuwen zij voorhet gevaar van de ‘glijdende schaal’.In Nederland bepaalde de rechtbank Utrecht dattorrentplatform Mininova de plicht heeft om (op basisvan een door BREIN te verstrekken lijst) te voorkomendat torrents die verwijzen naar evident inbreukmakendecontent op haar forum worden geplaatst. 312 InBelgië zijn in de rechtszaak tussen ISP Scarlett (voorheenTiscali) en auteursrechten-organisatie SABAMinmiddels prejudiciële vraag gesteld aan het EuropeseHof, waaronder de vraag of ISP's gedwongen kunnenworden om internetverkeer te filteren om inbreukenop auteursrecht tegen te gaan. 313 Het is hierbij vanbelang om op te merken dat Scarlett een accessprovideris en in deze zaak en de vraag is of zij in die hoedanigheidgehouden is om inbreuken op het auteursrechttegen te gaan. Bij het afronden van deze rapportageis door de advocaat-generaal geconcludeerd. Volgensde advocaat-generaal moet een filterplicht explicietzijn vastgelegd in het nationale recht, omdat het eensubstantiële inbreuk op de grondrechten van burgerskan zijn. 31412.5.3 DOMAIN GRABBINGEen laatste handhavingsmechanisme dat van technischeaard is, is het vorderen van domeinnamendie behoren aan sites die illegaal auteursrechtelijkbeschermde werken aanbieden. In de Verenigde312Rechtbank Utrecht, 26 augustus 2009, LJN BJ6008 (Brein/Mininova).313Cour d’appel de Bruxelles, 9 ème chambre, 28 januari 2010, R.G. 2007/AR/2424.314Hof van Justitie van de Europese Unie, Conclusie van de advocaat-generaal in zaak C-70/10 Scarlet Extended / Belgische vereniging vanauteurs, componisten en uitgevers (Sabam), Luxemburg, 14 april 2011.315Hollister, S. (2010), US government seizes domain names, claims to have a warrant, via: http://www.engadget.com/2010/11/27/us-government-seizes-domain-names-claims-to-have-a-warrant (geraadpleegd 12 maart 2011).132

12 APPENDIX II: HANDHAVING VAN HET AUTEURSRECHTStaten is hiertoe in 2010 een wetsvoorstel gedaan, deCombating Online Infringements and CounterfeitsAct (COICA), die de overheid in staat stelt om domeinnamente vorderen. Hoewel de wet nog niet van krachtis zijn er wel reeds diverse domeinnamen gevorderd bijinternet registrars door de Amerikaanse overheid. 315Dit gebeurt momenteel op grond van de HomelandSecurity Act. Domain grabbing is een hoogst controversiëlemaatregel omdat er internationaal nog geenduidelijk juridisch kader bestaat dat het vorderen vandomeinnamen regelt.12.6 CONCLUSIEBekendheid met en handhaving van het auteursrechtzijn noodzakelijk voor het behoud en de geloofwaardigheidvan het auteursrecht.Uit het (internationale) onderzoek komt een beeld naarvoren dat veel consumenten niet goed op de hoogtezijn van de inhoud van het auteursrecht en wat zij opgrond van het auteursrecht nu wel en niet mogen doenmet auteursrechtelijk beschermde content. Om dezereden zijn er diverse voorlichtingstrajecten die consumentenop de hoogte stellen van wat hun rechten enplichten zijn als het om auteursrecht gaat.Handhaving van het auteursrecht kan gericht zijn opde aanbodzijde (uploaden) en op de vraagzijde (downloaden).Handhaving richting de aanbodzijde is er opgericht om het illegaal aanbod van auteursrechtelijkbeschermde werken te ontwrichten en degenen diezich schuldig maken aan het illegaal openbaar makenvan de werken te straffen via civielrechtelijke of strafrechtelijkeweg. Handhaving richting de vraagkantis erop gericht om de morele kosten en de juridischekosten voor consumenten te vergroten door middelvan een verbod en een bijbehorende sanctie. Zo zoumet een verbod een maatschappelijk signaal kunnenworden gegeven dat inbreuken op het auteursrechtongewenst zijn. Consumenten kunnen dit signaal danmeewegen in hun morele keuze om al dan niet illegaalte downloaden. De sanctie verhoogt de juridischekosten: consumenten wegen de sanctiedreiging mee inhun kosten-baten analyse.In Nederland valt volgens de wetgever het downloadenuit illegale bron binnen de grenzen van de thuiskopieexceptie.De handhaving richt zich daarom in Nederlandop de illegale aanbieders (uploaders) en niet op dedownloaders.De handhaving van het auteursrecht op het internet isevenwel niet eenvoudig. Gezien de anonimiteit op hetinternet en het grensoverschrijdende karakter is hetniet alleen moeilijk om inbreukmakers op te sporen,het is ook vaak een kostbare aangelegenheid. Traditionelevormen van handhaving al dan niet met eengang naar de rechter lijken niet toereikend te zijn omhet probleem van het illegaal uploaden en het downloadenuit illegale bron adequaat te adresseren. Hierdoorwordt de ‘pakkans’ van uploaders en downloaderlager hetgeen de handhaving van het auteursrechtondermijnt.Om die reden wordt in Nederland en daarbuitengezocht naar juridische, technische en organisatorischemiddelen om de handhaving te verbeteren ente stroomlijnen. Een van meest besproken handhavingsmodaliteitenis de invoering van een graduatedresponse systeem. Naast dit systeem waarin naastrechthebbenden ook ISP’s een actieve rol spelen, zijner nog tal van technische handhavingsmaatregelendie worden toegepast of overwogen (met name doorde exploitanten) zoals het gebruik van DRM, filtering,blokkering en het vorderen van domeinnamen.Hoewel technische maatregelen mogelijk de huidigehandhaving kunnen verbeteren, kleven er ook mogelijkenadelen aan deze maatregelen. Zo kan DRM deconsument beperken in de gebruiksmogelijkheden enbestaat er altijd de kans dat de DRM omzeild wordt.Blokkering staat mogelijk op gespannen voet met devrijheid van meningsuiting en kan onder omstandighedeneen onrechtmatige daad opleveren wanneerde blokkering onterecht blijkt. Daarnaast bestaatook bij blokkering de kans op omzeiling. Ook aanhet filteren kleven potentiële bezwaren. Zo kan filteringop gespannen voet met de vrijheid van meningsuitingen de privacy van de consument staan, zijn er133

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND– met name bij stromende – gegevens hoge kostenverbonden aan filtering en ontbreekt wereldwijdestandaardisatie. Het laatste middel, het vorderen vandomeinnamen lijkt weliswaar effectief te zien, maaris bij het ontbreken van een duidelijk (internationaal)juridisch kader wel zeer controversieel. Ook bijhet vorderen van domeinnamen kan de vrijheid vanmeningsuiting in geding zijn en speelt de vraag wiede rechtsmacht heeft om domeinnamen te vorderen.Ten slotte moet voor al deze maatregelen ook niet hetkostenaspect uit het oog worden verloren.134

13 Appendix III: Legale distributieplatforms digitale contentLegale distributieplatforms voor digitale content per 12 maart 201113.1 MUZIEK22 tracks7digitalDance-TunesDownloadmusic.nleMusicFree Record ShopGlandigoMusiciTunes NetherlandsJahaJambaLast.fmLegal downloadMedia GigantMedia MarktMega MediaMP3 DownloadenMSN Muziek DownloadsMTVMusic StoreMuziek.nlMuziekwebOvi Music Unlimited(Nokia Europe)Planet MusicRadio 538Sony Ericsson PlayNow PlusSpotifySurf2MusicTMFTOOST MusicTuneTribeVodafoneYoumakemusic.comYouTubeZazell.nl13.2 FILM EN VIDEOCinemalink.tvDirectMovie.nlDVDdownload.nlFree Record ShopKanalenkiezer.nlKPN InteractiefLeezyMeJaneMoviemaxMubiNice Time VideoPhilips Net TVOne2WatchRTL VideoTele2 on DemandTV thuisTV op je PCSamsung connected TVSter VideotheekUPC On DemandVeamerVideoland on DemandZune Video StoreZiggotheek13.3 GAMESDirect2DriveFree Record ShopGametronMedia MarktPlaystation StoreSteamXbox LiveWii WareZylom13.4 EBOOKSAkoAmazon Kindle StoreBol.comBlzBrunaBuboeBook Winkelebook.nle-bookweb.nliBook StoreKluwer eBooksLibrisSelexyzStudonYindoVan Stockum135

FEITEN OM TE DELEN DIGITALE CONTENTDISTRIBUTIE IN NEDERLAND14 Appendix IV: Over deze studieBegeleidingscommissieDeze studie is tot stand gekomen met de hulp van een commissie van experts enbetrokkenen. De conclusies en standpunten verwoord in deze studie vertegenwoordigenniet noodzakelijkerwijs de mening van de individuele commissieleden, noch hetstandpunt van hun respectievelijke organisaties. Considerati dankt de commissieledenvoor hun constructieve bijdragen.Arda GerkensErwin Angad-GaurJaap BruijnenMichel van EetenArnoud EngelfrietKees van der HoevenGeert NoormanHein van der ReeJuan da SilvaPaul SolleveldVoorzitterPlatform MakersWarner Home Entertainment BeneluxTechnische Universiteit DelftICTRechtUniversal Music NederlandNederlands UitgeversverbondBuma /StemraFree Record ShopNVPIConsideratiConsiderati is een onderzoeks- en adviesbureau dat opereert op het snijvlak vantechnologie en maatschappij. Het is gespecialiseerd in onderzoek en strategisch,regulerings- en beleidsadvies voor organisaties in de informatiesamenleving.www.considerati.comOntwerp & opmaak136