MENSEN IN WORDING Theologische, ethische en pastorale ...

vorm van menselijk leven maar als (nog) niet (volledig) mens. De tweede benadrukt de continuïteittussen embryo en kind. Volgens deze opvatting is het embryo wèl mens, daar eenmens-in-wording als mens beschouwd moet worden. Een belangrijk argument dat de laatstetijd voor deze positie wordt aangevoerd is de biologische continuteit in de ontwikkeling vande conceptie tot het levensvatbare kind. Hier wordt niet uitgesloten dat er verschillende fasenzijn, die elk hun eigen betekenis hebben (zoals het ontstaan van lichaamsfuncties of delevensvatbaarheid), maar voorop staat toch het belang van conceptie als beginpunt van eennieuw menselijk organisme met een geheel nieuwe genetische identiteit. Een argument datvoor deze positie wordt aangevoerd is verder het belijden, dat God vanaf de conceptie bezigis, een nieuw mens te scheppen.Hoe heeft de meningsvorming hierover zich in de geschiedenis nu ontwikkeld? In deBijbel wordt slechts op weinig plaatsen expliciet gewag gemaakt van een visie op menselijkleven voor de geboorte. We kunnen concluderen dat met name in het Oude Testament eenbelangrijk onderscheid bestaat tussen geboren en ongeboren leven. Spreekt men van eenmens, dan wordt dikwijls de term "nefesj adam" gebruikt, een term die kan worden vertaaldmet levende mens, maar ook met ademende mens. Voor de geboorte kan van zulk eenmenselijke status dus nog geen sprake zijn. In Exodus 21:22 zien wij dit verschil in statusbelicht: als een zwangere vrouw haar kind kwijtraakt als gevolg van toegebracht letsel, dandient de veroorzaker slechts een bepaalde geldstraf te voldoen. Nu stond op het doden vaneen mens de doodstraf. Het niet-opzettelijk doden van de vrucht blijkt dus niet op één lijngesteld te worden met het doden van een nefesj adam, een mens. In de griekse versie (deSeptuaginta) van deze oorspronkelijk hebreeuwse tekst wordt evenwel een onderscheidgemaakt tussen een "ongevormde" en een "gevormde" vrucht, termen die waarschijnlijkduiden op voor het blote oog waarneembare menselijke kenmerken bij de vrucht (rond de 8eweek van de zwangerschap). Slechts als deze er nog niet zijn, kan volstaan worden met eengeldboete, in het andere geval staat het doden van de vrucht wel gelijk aan het doden van eenmens.In de westerse traditie werd met name de aristotelische visie toonaangevend. Aristotelesspreekt van een gefaseerde bezieling: eerst ontstaat de "vegetatieve ziel", vervolgens de"animale" en tenslotte de "rationele ziel". Pas wanneer de vrucht een rationele ziel heeft, issprake van de status van een volledig mens.De vroege kerk nam het onderscheid tussen gevormde en ongevormde vrucht, incombinatie met de aristotelische visie, aanvankelijk over. Dit vormde aanleiding om bijvroege en late abortussen een verschillende, d.i. oplopende strafmaat te hanteren. Deze opvattingvormde tot ver in de Middeleeuwen één van de pijlers van de katholieke moraalleer, omvervolgens te worden afgelost door een visie, waarin menselijk leven (men sprak, bij gebrekaan anatomische kennis, nog niet van een embryo) vanaf de conceptie onaantastbaar is. Indeze opvatting, die nu het officiële vaticaanse standpunt vormt, is ook het onderscheid tusseneen "bezielde" en een "onbezielde vrucht" vervallen. Ook in andere kerkgenootschappenvinden we deze visie terug, zoals in de Evangelische Kirche in Deutschland (EKD). 13Voorstanders van de visie, waarbij we aan de menselijke vrucht geleidelijk aan meerrespect verschuldigd zijn, gaan in de huidige tijd niet meer direct uit van een theorie van een"gefaseerde bezieling". Zij beroepen zich veeleer op de (fysiologische) ontwikkeling van hetembryo. Sommigen benadrukken de 14-dagen grens, wanneer het innestelingsproces in debaarmoeder voltooid is. Anderen leggen een grens bij het begin van de ontwikkeling van het13"Auch im Stadium der ersten Zellteilungen besitzt (der Embryo) schon die gleiche ethische Qualitätwie ein Fetus in der vorgerückten Schwangerschaft". Zie EKD 1985:48. Zie voorts de Rooms-katholiekeInstructie Donum Vitae (1987:10-12). Ook vanuit het Prof. dr. G.A. Lindeboominstituut wordt de biologischecontinuïteit gezien als beslissend argument voor onaantastbaarheid vanaf de conceptie. Zie Lindeboom Instituut1988a:24.