MENSEN IN WORDING Theologische, ethische en pastorale ...

de vrucht. 11Een tweede reden waarom we aan de richtlijn "menselijk leven is beschermwaardig"bij ons handelen t.a.v. embryo's niet genoeg hebben, is dat we nog niet hebben omschrevenwat we met menselijk leven bedoelen. Ook een kweek van menselijke lichaamscellen, ookgeslachtscellen vóór de bevruchting en ook kunstmatig in leven gehouden organen vanoverleden mensen zouden we menselijk leven kunnen noemen. Vast te stellen dat het bij eenembryo gaat om menselijk leven, of zelfs om individueel menselijk leven, is nog niet genoeg.We moeten op zoek gaan naar eigenschappen of omstandigheden die aangeven waarommenselijk embryonaal leven dan wel beschermd dient te worden.Er zijn veel pogingen gedaan om criteria te formuleren, die houvast geven bij hetbeantwoorden van de vraag of menselijke embryo's beschermwaardig of zelfs onaantastbaarzijn. Bijvoorbeeld: er moet sprake zijn van een "menselijke persoon", van een "ziel" of vaneen "volledig mens", van "iemand", hoe onontwikkeld en primitief ook. Deze omschrijvingenvallen slechts voor een deel samen, (het zou te ver voeren om op de precieze verschillen in tegaan) maar zij willen aangeven dat we te maken hebben met een eigenschap die menselijkleven-in-het-algemeen maakt tot een onaantastbaar mens, ook al zijn nog niet al zijn of haareigenschappen tot ontplooiing gekomen. Mens-zijn betekent in al deze opties niet datdaarvoor een bepaald bewustzijnsniveau of een bepaalde mondigheid aanwezig moet zijn. Alsvoorbeeld kunnen wij kleine kinderen of comateuze patiënten noemen. Wij dienen hun levente respecteren, omdat zij mens zijn.In deze paragraaf zullen we het hebben over de vraag naar de beschermwaardigheidvan het menselijk pre-embryo. Heeft deze dezelfde status als een mens, ofwel: moeten we hetembryo als mens behandelen en zo nee, wanneer is dat dan wél het geval? Maar ook als dezevraag is beantwoord is nog niet gezegd dat het (pre-)embryo vóór die tijd rechteloos zou zijn.Eén mogelijke reden hiervoor is het zogenaamde potentialiteitsbeginsel: wat op dit momentmisschien nog geen mens is, zal zich onder bepaalde omstandigheden wel tot een mensontwikkelen. Deze laatste opvatting werd al op kernachtige wijze geformuleerd doorkerkvader Tertullianus: "Homo est et qui est futurus": mens is ook die het zal zijn. 12 Eenandere reden zou kunnen zijn dat we geloven dat God in het ontkiemende menselijke leveniets schept, wat wij hebben te beschermen.De huidige ontwikkelingen in de bio-medische techniek geven aanleiding de hiergestelde vragen opnieuw te doordenken. Opnieuw, want wij zijn niet de eersten die zicherover buigen: in de joodse en de christelijke traditie is over deze vragen al veel nagedacht.Vandaar dat wij in het nuvolgende eerst aandacht willen geven aan enkele posities in hetJodendom en het vroege Christendom (§ 3.3.2). Vervolgens willen wij komen tot een eigenpositiebepaling (§ 3.3.3), om tenslotte aanzetten te geven tot concretisering op het gebied vanhet experimenteren met embryo's (§ 3.3.4).bTwee visies op het menselijk embryoIn de Westerse traditie, die voornamelijk bepaald is door de invloeden van Jodendom,Christendom en Humanisme, vallen ten aanzien van de status van het menselijk embryo ingrote lijnen twee opvattingen te signaleren. De eerste is dat de menselijke vrucht geleidelijkmens wordt, terwijl de tweede uitgaat van een mens-zijn vanaf het moment van debevruchting. De eerste legt de nadruk op het belang van de ontwikkeling van embryo totvoldragen mensenkind en beschouwt het embryo in vroege ontwikkelingsfasen wel als een11In het geschrift Wat te denken over abortus provocatus (1977:12) van de Nederlandse HervormdeKerk wordt gesproken van een toenemende waarde van de menselijke vrucht, die aanleiding zou geven tot eensteeds grotere behoedzaamheid bij de omgang ermee.12Tertullianus in Apol. IX, 8.