Rechterhemisferische taalstoornissen - UZ Leuven

InformatiebrochureRechterhemisferischeCommunicatiestoornissenUZ Leuven 1

UZ Leuven 2

Beste familie,deze informatiebrochure bieden wij u aan naar aanleiding van de spraak-, taal -en/of slikproblemen die uw familielid momenteel ondervindt. In deze brochurewordt kort uitleg gegeven bij het probleem. U vindt er tips in terug die de omgangmet uw familielid verbeteren. De taak van de logopedist wordt geschetst. Indien umeer informatie wenst kan u gebruik maken van de websites die in dezebrochure vermeld worden. De logopedist is natuurlijk ook bereid uw vragen tebeantwoorden.Gedurende het verblijf van uw familielid te Campus Pellenberg, UZ Leuven isde behandelende logopediste:..........................................................................................................Indien u vragen heeft, kan u mij steeds bereiken op:............................................................................................................tussen................. en .......................op het nummer: ………………………………………………………….UZ Leuven 3

Een woordje uitlegEen Niet-Aangeboren Hersenletsel is een hersenletsel dat ontstaan is op latereleeftijd, waardoor er stoornissen kunnen optreden in allerlei vaardigheden.Na een hersenletsel kunnen volgende problemen optreden:Afasie is een taalstoornis. Er zijn problemen met de taal. Deze problemenkunnen zich uiten in het spreken, het begrijpen van taal, en in het lezen enschrijven. De problemen kunnen licht tot zeer ernstig zijn.Dysartrie is een spraakstoornis. Er zijn problemen met het spreken. De spierendie instaan voor de spraak werken niet meer goed, waardoor deverstaanbaarheid verminderd is.Apraxie is een probleem in het plannen van handelingen. De persoon kan dehandeling vaak wel nog spontaan uitvoeren, maar ondervindt problemen alsdezelfde handeling op vraag moet uitgevoerd worden. Zowel mond-, tong- engelaatsbewegingen als bewegingen van ledematen kunnen hierdoor moeilijk zijn.Slikstoornissen (dysfagie) ontstaan ten gevolge van een combinatie vanstoornissen in de slikspieren, een verminderde gevoeligheid en een afname vanreflexen. Verslikken is mogelijk als het voedsel of drinken in de luchtpijp terechtkomt.UZ Leuven 4

Rechterhemisferischecommunicatiestoornissen• Er is een communicatiestoornis ten gevolge van een letsel in de rechterhersenhelft (hemisfeer).• De problemen kunnen zich uiten in het spreken, het begrijpen van taal, enin het lezen en schrijven.• De problemen kunnen licht tot zeer ernstig zijn.UZ Leuven 5

1. Oorzaken:De meest voorkomende oorzaak van een rechterhemisferischecommunicatiestoornis is een CVA (cerebrovasculair accident), beter bekendonder de term ‘beroerte’ of ‘attaque’.De oorzaak van een CVA is een onderbreking van de bloedvoorziening naar eendeel van de hersenen. Deze onderbreking wordt veroorzaakt door eenhersenbloeding of een herseninfarct.Een herseninfarct is een afsluiting van een ader door een bloedklonter dieergens in het lichaam (bijvoorbeeld in het hart) ontstaat en uiteindelijk in dehersenen terecht komt (een embolie). De bloedklonter kan ook in het bloedvatzelf ontstaan (een trombose).Een hersenbloeding treedt op wanneer een ader scheurt ten gevolge van eenverzwakte plek in de wand.Embolie: stolsel blokkeert slagaderTrombose: bloedprop vernauwten blokkeert de slagaderBloeding: gescheurde slagaderAndere mogelijke oorzaken zijn bijvoorbeeld een hersentrauma ten gevolge vanbijvoorbeeld een ongeval, een hersentumor of een hersenoperatie.UZ Leuven 6

2. Kenmerken van een rechterhemisferischecommunicatiestoornis:Elke persoon is anders en niemand vertoont dezelfde problemen. De matewaarin er communicatieproblemen zijn en welke kenmerken er optreden, isafhankelijk van de plaats en de uitgebreidheid van het letsel in de hersenen. Deproblemen kunnen zowel in het spreken en begrijpen, als in het lezen enschrijven voorkomen. De persoon is zich vaak niet bewust van decommunicatieproblemen.A. Mogelijke problemen in de taal:1. Het uiten en begrijpen van woorden. Er zijn bijvoorbeeld problemenmet:- het begrijpen en/of uitdrukken van figuurlijke betekenissen (bv “Ikben hem tegen het lijf gelopen.”).- het benoemen van een categorie (bv tafel, stoel, en kast zijnmeubels).- het onder woorden brengen of begrijpen van gevoelens.2. De structuur van een verhaal in zijn geheel. Er zijn bijvoorbeeldproblemen in het begrijpen en/of uitdrukken van:- het thema van een verhaal- de logische verbanden en opeenvolgingen in een verhaal- oplossingen voor problemen en absurditeiten- de gevolgen van gebeurtenissen- humorUZ Leuven 7

3. Het taalgebruik in verschillende cotexten. Er zijn bijvoorbeed problemenmet:- het inschatten van de voorkennis van de gesprekspartner.- het opmerken van signalen en reacties van de gesprekspartner (bvals de gastheer geeuwt en zegt dat het al laat is, wil hij eigenlijk debezoekers naar huis sturen).- het interpreteren van figuurlijke betekenissen, hints, sarcasme (bv“Dat heb je heel goed gedaan” als iemand net een vaas heeftgebroken.), humor, de moraal,...- het inleven in de situatie van een andere persoon.B. Naast stoornissen in de taal, kan een letsel in de rechter hersenhelft ookstoornissen in de zinsmelodie (prosodie) veroorzaken.Er kunnen problemen optreden in het begrijpen en/of uitdrukken van:- beklemtoning in een woord (bv vóórkomen of voorkómen).- intonatie in het spreken. Hierdoor is het onderscheid tussen eenvraag en een mededeling niet duidelijk (bv zal de vraag “Jan komtvandaag op bezoek?” klinken als een mededeling)- emoties aan de hand van intonatie in de stem (bv zal “Ik benkwaad.” anders klinken dan “Ik ben opgelucht.”).C. Een ander vaak voorkomend probleem bij personen met een letsel in rechterhersenhelft, is neglect.De persoon kan de aandacht niet richten op, in dit geval, de linker kant vande ruimte en/of het eigen lichaam. Er is geen probleem in één van de ogen.Het gaat om een vermindering van de aandacht, waarvan de persoon zichniet of onvolledig bewust is. Dit kan problemen veroorzaken bij het lezenen/of schrijven. Men slaat bijvoorbeeld bij het lezen woorden links in een tekstover. De problemen kunnen zich ook uiten in het handelen.UZ Leuven 8

3. De taak van de logopedist:• De logopedist observeert en onderzoekt de persoon om de aard enomvang van de problemen te bepalen.• De persoon en zijn familie krijgen informatie over decommunicatieproblemen, zodat zij inzicht krijgen in de problemen enuiteindelijk tot acceptatie kunnen komen.• De logopedist geeft gerichte behandeling. Er kan dus geoefend worden ophet begrijpen en uiten van taal, verhaal –of tekststructuur, het taalgebruik,de zinsmelodie en/of neglect.• Optimaliseren van de communicatie tussen de persoon met een letsel inde rechter hemisfeer en zijn familie is het doel van de therapie. Decommunicatieproblemen van de persoon en zijn omgeving zijn derichtlijnen voor de behandeling.• De logopedist werkt samen met onder andere de arts, ergotherapeut,kinesist, verpleging, maatschappelijk assistent, neuropsycholoog, …UZ Leuven 9

4. Tips voor familie en vrienden:Algemeen:• Tracht u aan te passen aan de nieuwe situatie die voor iedereen moeilijkis. Wees tevreden met elke kleine vooruitgang.• Toon begrip voor de gevoelens en de moeilijkheden die de persoonmomenteel ondervindt. Laat duidelijk merken dat u hem/haar tracht tebegrijpen en dat u hem/haar steunt.• Breng orde en regelmaat in de omgeving en bezigheden aan zodat depersoon een gevoel van veiligheid en zekerheid krijgt.• Neem tijd voor een gesprek. Ga zitten en maak oogcontact.• Wees eerlijk en zeg het openlijk als u het niet begrijpt.• Geef geen kritiek maar tracht de persoon in de goede richting te sturen.• Neem het de persoon niet kwalijk als de communicatie fout loopt. Decommunicatieproblemen worden veroorzaakt door zijn/haar hersenletselen niet door onverschilligheid of onwil van de persoon.Tips die het begrijpen bevorderen:• Moeilijke en lange instructies kan men best opsplitsen in kleine stapjesen eventueel herhalen.• Houd er rekening mee dat bijvoorbeeld een grapje of een sarcastischeuitspraak soms niet of verkeerd begrepen wordt.• Breng een boodschap zo duidelijk mogelijk over. De persoon kan niet“tussen de regels door lezen” en begrijpt vaak geen hints.• Creëer een rustige omgeving tijdens een gesprek. Zet bijvoorbeeld deradio of televisie uit. Dit komt het begrip ten goede.• Als u iets wil vragen, overdrijf dan de intonatie in uw vraag.• Ga er niet vanuit dat de persoon uit uw gelaatsuitdrukking en de intonatiein uw stem, kan afleiden hoe u zich voelt. Verduidelijk uw emoties.UZ Leuven 10

Tips die het uitdrukken bevorderen:• Stimuleer de persoon als hij/zij een woord niet kan vinden. Vraag depersoon bijvoorbeeld om een omschrijving te geven, een voorwerp ofpersoon aan te wijzen, …• Als het gesprek vastloopt en de persoon gefrustreerd geraakt, kan hetsoms beter zijn om het gesprek even te laten rusten. Probeer het laterdan nog eens.• Vraag om verduidelijking:- als u niet zeker bent of de persoon een vraag stelt of eenmededeling doet.- als de persoon begint te praten zonder rekening te houden met uwvoorkennis over het onderwerp.- als de persoon van de hak op de tak springt wanneer hij iets vertelt.Stimuleer hem/haar om rustig en gestructureerd te vertellen.Tips bij linkszijdig neglect:• Richt de aandacht van de persoon op de linker zijde.• Gebruik een blaadje om de tekst af te schermen, zodat alleen de te lezenregel zichtbaar is.• Leg een gekleurde pen of lineaal aan de linker –en rechterzijde van hetblad. Dit helpt de persoon om het begin en einde van de zin te vinden.• Bied teksten aan met een niet te groot lettertype en niet te veel woordenop één regel.Voor tips die specifiek van toepassing zijn op uw familielid, kan de logopedist uverder helpen. Aarzel niet om de logopedist aan te spreken voor meer informatieen tips.UZ Leuven 11

5.Wenst u meer informatie?• http://www.btsg.nl/infobulletin/cva/Algemene%20kenmerken%20cva.html:algemene informatie en een vergelijking tussen problemen na een letsel inde linker of de rechter hersenhelft• http://gevolgenvancva.mysites.nl/mypages/gevolgenvancva/111045.html:de gevolgen van een CVA in de linker of rechter hersenhelft• http://www.hersenletsel.net/overzicht/artikelen/nacva2.htm: cognitievestoornissen na een CVA• www.neurocom.be: website rond communicatiestoornissen met veel linksnaar anders websites (kijk onderrechterhemisfeercommunicatiestoornissen)• www.hersenstichting.nl: informatie rond de werking van de hersenen enhersenaandoeningen• http://www.uzleuven.be/UZroot/content/Patienten/medischeinfo/problemenvolwassenen/hersenen: brochure over CVA of beroerteUZ Leuven 12