Aug. nr 13 - Oud Bennekom

avond van "0ud Bennekonr" wercl een opname verloond vanbr:erderi-i "Eikelhof', ook voorzien van een fraaie leven:-boom. Deze boerclerij wercl afgebroken in verband rret ht:tuitbreidingsplan Achterstraat en omgeving'Veel q"q*uËns die ik in clit artikel doorqeef zi in onlleendaan informatie mi,i verstrekt door mevrouw lnkeWi jnsrna, bibl iothecaresse van het Nederlands 0penluchtmuseumte Arnhem. Haar voornaamste brr'tn was Kruizinga'"0rnamenten van huis en hof"; (1963)'In cle t i ld dat cJe hu izen nog een vo(-)rhu is bezaten ' waseen bovenl icht, meer of f ic ieel qeheten 'cn ij-:'f puiraarr''n iet nod ig ' E incl 1 7e beg in I 8e eeuw g ing nren in de hu i zcnqanqen aênbrengen, waarb i-j men v ia een raam boven de cJeurï;;;;;li.r-.i) lícht naar binnen liet vallern' voor die tiidkon je dus letrerlijk "met de deur in huis vallen"' 0nrdatcleze glasramen nogui kostbaar waren, werd niet één glasruit ingezef, maar werd de raamopen inq door roeden verdeeld. Men had sn ij ramen met negen of twaal f v ierkanteof rechthoekige ru-i tjes' Spelenderwijs ontwikkelden zichf iguren en ornamenten onder de bek'wame hand van de antbachtsman. I n de tweede he I ft van de I 8e eeurv gebeurdedit onder invloed van de "Lodewijkstijlenr.' ' Er verschenenvruchtenmotieven, bladranken van o'a' de laurler enacanthus, in- en uitgewerkte C - en X vormen' ln bi ]naal le steden en dorp"Á zijn nog wel voorbeelden bewaardgebleven. Amsterdam met zijn grachtpaleizen spant dekroon. Maar wie er op gaat letten zal overal nog wel oudeboeren- en Durgerhu i zen aant reffen rnet pracht i 9e voorbeelden.In de oorlogsjaren heeft men'onder invloed vande toen heersende cul tuur 'aan de symbolen verklaringengegeven d ie ter"g uo"'aen tot i n de oeroude (Germaanse)tijden.De vraag bl ijft, welke versieringsmotieven moeten wij totde sytbálen rekenen en welke vervul len een ornamentelefunctie? Levensbomen in bovenl ichten komen veelvuldigvoor. Vaak rust de voet van de levensboom in een urn'hetwel k de vruchtbare aarde symbol i seert' De vormen lopensterk uiteen: van zeer eenvoudig' dan wel sterk gedistileerd of soms overdadig uitgewerkt met krul len en versieringen.Vooral in de áchttiende' maar ook al in dezeventiendeeeu!^/'gingmenVangeometrischefigurenover

. ,-:'' .;l-r-o..1*. s"'":{'.:'Y* *. *,' *:l**'o;l-i Á *n ï, :'**"ss'. y{;Ss!i:iiilr[Í" "sSt.sNFv,aa'[ oy,ndment 'trLmuseum-boerderíj(foro )ud Bennekr:m)bcuenlícht uctn de bekendettEt,ue Kots" te LieueLde.op natural istische, zoals bloeiende struiken, boeketLenen vazen.Het symbool van de levensboom is zo oud als de mensheid.Al in de vroegste beschavingsuitingen komt het voor. Bijde oude vol ken van Assy r iè , Baby I on iè en Egypte, a I sookbij de Hindoes en Boeddhisten. (o.u. in het beeldhouwwerLvan de BorobÍdur op Java). Verder bij Kelten enGermanen. De boom is dan de symbol ische uitdrukking vanhet kosmi sch verband tussen het I icht en de aarde.Via de bijbel i s de voorstel I ing ook in de Christel ijkegedachtenwereld gekomen. In l93B promoveerde H.Bergsnaop een proefschrift: "De boom des levens in Schrift enhistorie". Hij zegt o.rn. "De levensboom symbol iseert eenop Gods genade berustend voorrecht van onsterfel ijkhe id".In de beeldengalerij van Chartres zien we dat uit deboom van Jesse de Heer ontspruit via de Maagd Maria.Dat onze voorouders uit Christel ijke gevoelens het sym-6

oJ qebruikten blijkt duidelijk in de zeven iveqdorpenvan De Streek, nraar vooral in Bovenkarspcl en Grootebroek.Daar treft u in het bovenlicht ht:t ntonogranr l.H.S.aan. De cJrie eerste ler ters van het met Gr iekse hoof d-letters geschreven woord Jezus. lk denk n ict oat allt:bewoners van zo'n'rl.H.S. bovenlichthuis" zich dirbewust zi-] n.Waar werden d ie ornaÍfen ten in de I 7e en lBe eeuw nu qefabriceerd?0ver een bepaalci centrum van productie lvordtnergens gesproken. De bekwame dorpssmid za I dat r,verk lve Iverricht hebben. Dat verklaart dan misschien ook de velevariat ies die voorkomen.Wat bezitten wij nu in Bennekom en naaste omgeving rrogaan erfstukken i n de vorm van boven I icht-ornamen len?Bi i "0ud Bennekom' ' zi,jn er nog siechts enkele bekenc.!/ellicht heef t iemand ons op dit gebied nog iets te melden.Hetzij over nog aanwezige ornamenten of in de vornrvan een foto van i ets da t verdwenen i s. He t sec re ta r i aa tvan "0ud Bennekom" houdt zich aanbevolen. (adres zievoarzijde) "Veel van vroeger wordt tegenwoordig weer nagemaakt. Miji s een aanb ied ing bekend van g ier i jzeren ornamenten vaneen levensboom in de prijs vanaf í 66,-.Uit de verstrekte gegevens kwam niet naar voren datvroeger ooi t een levensboom op een grafsteen werd aangebrachtals geloofsteken van eeuwig leven. Wel weet ikdat het in onze tijd wel gebeurt. 0p het kerkhof teBennekom kunt u daar een voorbeel d van aantreffen.H.van Diermen.Bronnen en literatuur:- Dr.J.J.M.Timmers, Symbol iek en lconographie,Roermond, 1 947 .- H.Bergsma, De boom des levens in schrift en historie,proefschrift V.U.-Amsterdam, 1 938.- J.Chr.Cornel is, De levensboom als puiraam, ZeeuwsTijdschrift, 18, 1968.- G.H.Snitger, De levensboomsynboliek o,rispant de gehelcmensheid, Kern 34, nr.l, 1964.

Roger Cook, De levensboom symbor:l van het middelpunt,Bussum De Haan , 1974. (een verta I ing) .J,H^Kruizinga,0rnamenten in huis en hof, Bussum VanDishoeck, 1963.HET "OUD-KLOOSTERI' BOEKELORegeimatig krijg ik bij het houden van diaiezingen over"Oud Bennekomil de vraag, wat mij bekend is van de onderaardsegang, d ie van Boekelo naar de Hervormde kerk i nus!^uurP>>LroqLn^-^- ' Lvw -olr lonen. rvPgr r. Fen L9rr nrrfi rruy ql )LLLVJ eeds verhre vurur9l id m i s-verstand is namel ijk, dat Boekelo vroeger een kloosterzouzijn geweest. Hiervandaan zou volgens overleveringeen vl uchtgang lopen naar de kerk. Er zi jn zel fs ans ichtkaarten i n de hande I geweest waa rop het "0ud kl oosterBoekelo" stond afgebeeld. Dit maakt zorn verhaal natuur-I ijk nog geloofwaardiger.Van Boekelo is echter al leen bekend dat het een havezathe(=ridderhofstede) is geweest. De meest bekende bewonervan Boekelo was, van 16\6-1663, Joncker Timan Sloot toeBoecke I o. De tot dusverre oudst bekende vermel d ing vanBoekelo dateert uit het jaar 1564. Het werd toen omschrevenals de "hoff t'Ede... genoemt Boecloe, bij V/ageningengelegen". Als dit ooit een klooster geweest is, dan moetd i t toch zeke r voor 1500 z i in qeweest.Het nu volgende verhaa I speel de z ich 35 iaa r geleden i nons dorp af. In de Bennekomse Courant van 1 I maart 1950verscheen namel ij k een "Bennekumse krabbel" van de kroniekschrijver Gaart Derk, met de volgende inhoud:'rNou de weinter veurbij is en we wel gien last meervan vórst zulle hebbe, zal d'r wel gauw un begingemaakt wórde mi de opgravinge bij 't ouwe Boekeloum te onderzuke of trr nou warkel uk wel 'n onderaordsegang loop van dit vróggere klóóster nar dekerk in 't darp. De één geleuft trr n iks van en unander durft trr wel un eed op te doen da die gangd'r i s. 0p de laots gehouwe praotavend van "OudBennekum" wi st Ma r inus van Reemst. de oudsteB

i nw6ner van de gemeente Ee, de plaols van de gangwel an te wijze. Ut zin allemaol gissinge die overBoekelo de ronde doen' Doch wijle nleheer Oostingveronderstelde ók reeds dá de legende van die orideraordsegang \'vel us op waorheid zou kunnen berusIe'En nou wi l "0ud Bennekum" trachte klaorheid tebrenge en zal bij Boekeio de boel us onderstebovezette um te zien wá tÊ in de grond verbórge zit'D' r i s anders a l hee l wá te doen gewèè st overBoekelo en we hebbe 't an meheer van Hoffen te dankendá we di gebouw nog hebbe en 't nou helemaol in16e eeuwse stij l i s opgetroLke . lt z iet t'r nou weermooi uit en 'k kan un ieder anraoje us 'n kijkjete gaon neme.En heel Bennekum wacht mi spann ing op de resul taotevan de oPgravinge.De groeten i s van Gaa rt De rk. "0p vrijdag l1 maart kwam het vervolg in dezelfde krant."De sluier die nog altijd over Boekelo hing is nouweggenome, want de opgravinge nar de zo veul besprókeonderaordse gang hebben opzienbaorende onthulI inge an ut I ich gebroch. Er was veul belangstel-I ing van oudheidkundige zijde en zelfs uit ut buitelandware deskund ige aanwèzig. De warkzaomhede haddeplaots onder ie iding van meheer van HoIfen cn utinstituut veur bójumkartering, wá gevestig i s op deBoveweg, in uL ouwe huis van generaol Kempees' Zezin beginne te grave bij ut huis aan de 06stkanten ontdekte a j qauw un gróte ke I der. Veurz icht i gwier die kelder uitgegrave en helemaol blóótgeleid'D'r is altijd beweerd dá Boekelo vrógger un kl6ósterwas en dá is nou ók wel beweze, want d'r wier as 'twaore un hee I a I taor veur de dag gehaol d' Toe deke I de r he I emao I sc hóón wa s , vonde ze ók de onder -aordse gang. Un mèter of t ien in d ie gang wiere inde wand enkele n i see angetroffe waoru i t enkele'beeldjes en un potje mi zi lvere munle te vcur:chi lnkwamme. Mide beeltenis van Karel de Vijfde d't open waorvan bij één ut jaortal 1JTi nog goed zicht-9

aor i s. 0k von de ze un bdrstbèè I d waorvan de i nden -siteit nie kon wÓrde vastgesteld' Veerder talri ikegebruksveurwarpe zoas bijlen en daor ware d'r bijdie van steen ware en meschien wel duzend jaor oud'Men is niet veerder dan dartiq merer kunnen deurdringe , claor de gang daor ingestórt is en nou zul leze un meter of wat veerder opn ieuw beg inne te graveum te zien of de gang warkeiuk tot an de kerk in 'tdarp deurloopt. In ieder geval is nou vast komme testaon da t'r un gang loopt van Boekelo af'Veur cle belangstellende zal d'r marge (zaoterdag)van 9- 12 en van 2-5 gelegenheid zin urn een en anderte bekieke. De gevonde veurwarpe hèt de heer vanHoffen netjes schóóngemaakt en tent6óngesteld in debij hum in qebruk zinde kamer op Boekelo, waor óknog andere d inge van 0ud Bennekum te z\en zin ' 'kHoop dá trr veur ut wark van meheer van Hoffen veulbelangstell inq za I z in en daor twijf el 'k n ie an 'De groeten i s van Gaa rt De rk ' "Bij dit artikel stoncl een pr-achtige foto. Het begin vaneen onderaardse gang en op de rand van de afgravingenige beenderen. De redactie van de Courant deed er nogeen schepje bovenop met het volgende artikel tje:"0udheidkurrdige vondsten bij Boekelo'""De overlevering die vermeldt dat van het huisBoeke I o een onderaa rdse gang naa r de Bennekomse kerkzou lopen , sch i jnt door de fe i ten bevest i gd te worden.Jui st voordat d it nummer ter perse ging, berichtte men ons dat een gedeel te van de onderaardsegang is terug gevonden bij opgravingswerkzaamheden,waartoe i r.van Hoffen de stoot gegeven heeft' 0oku it andere hoofde schijnt deze ontdekking belangrijkegezichtspunten te zullen openen' er zijn n'1 'oD een diepte van -l,5 m onder het maaiveld midcieleeuwseen nog andere voorwerpen aangetroffen, a 1 s-mede een kostbare collectie munten. Belangstellendenzul len zaterdag van i-12 en van 2-5 uur in de ouderidderzaal van Boekelo deze vondsten uit het griizeverleden kunnen bezichtigen. De plaatsruimte noodr0

zaakt ons met d i t korte ber icht te vol staan; in hetvolgende nummer hopen rvij uitvoerig op ecn en anderterug te komen. "De ontknoping van het verhaal volgt dan in de Courantvan ! apri I 1950, waar de correspondent voor Bennekorr,meester Pen, het geheim van de dag onthul t."Gaa rt De rk, h i j was goed meer dan goed".'"7o leuk dat u er ook ingetippeld bent, zo begroetmij vrol ijk en joviaal ir'van Hof fen ais ik ziinwerkkamer i n het hu i s Boeke lo zaterdagmorgen 1 apr i Ibinnen kom. Hij heeft reden te glunderen. want erzijn tal van slachtoffers vóór mij geweest die inde zo i ngen i eus opgezette va I van Gaa rt De rk ge 1 o-pen zijn en ik ben de zoveelste die hij met errkelewoorden doet begrijpen dat die ol ijke Gaart Derkde Bennekommers op een manier bij de neus heeft,zoals alleen in de brein van zo'n doorgewinterdeoude rakker kon opkomen. Toch meen ik me nog eveneen houding te moeten geven. Nou er ingetippeldniet helemaal. want ik dacht wel aan 1 april, maarje kunt nooit weten.tr waren Piannen voor opspor ing van de legenda r i -sche gang d ie van het hui s Boekelo naar de Hervormdekerk zou lopen. Het was niet helemaal onaanneme-I ijk en waarom zou het dan niet juist op 1 april inde krant kunnen staan. En dan moest ik er toch hetmijne van hebben. Als een oude rat draaide ik omde val, voorzichtig' en toch'.. ik was niet rustigvoor i k even aan d ie oostkant van Boekelo gekekenhad. \{aar natuurl ij k a I les hee I gewoon was en geenspoor van opgravingen te bekennen viel.Toen i k bij de heer van Hoffen binnentrad was i ka I I een maar vervul d van de kostel i j ke wi jze waa ropGaart Derk z ijn apr ilgrap in elkaar gezet' had enwe hebben samen ge 1 ac hen om de gu i t i ge s t reek vanhet oude boertje, d ie een succes geboekt heeft waa rh i j nog lang naPret van za I hebben.We hebben ze zien komen, ouden en jongen' eenvoudigev rouwtjes en deft i ge dames, onge I etterden en1l

zaakt ons met d i t korte ber icht te vol staan I in hetvolgende nummer hopen wij uitvoerig op een en anderterug te komen . "De ontknoPing van het verhaal volgt dan in de Courantvan 5 aPril1!!0 , waa r de co r re sponden t voo r Benne kom 'meester Pen, Áet geheim van de dag onthul t'"Gaa rt De rk, h i j was goed' meer dan goed" ''tZo leuk dat u er ook ingetippeld bent' zo begroetri; urolijk en joviaal ir'van Hoffen als ik zijnwerkkamer in het huis Boekelo zaterdagmorgen 1 apri Ib innen kom. H ij heef t reden te glunderen \^i'ant erz i;n ta I van siachtoffers vóór m ij geweest d ie i nde zo i ngen i eus opgezette va I van Gaa rt De rk ge 1 o-;;" zijn en ik ben de zoveelste die hij rret enkelewoorden doet begrljpen dat die ol ijke Gaart Derkde 'op'een Bennekommers man i er b i j de neus heef t. 'zoals alleen In de brein van zo'n doorgewinterdeoude rakker kon opkomen' Toch meen ik me nog eveneenhoudingtemoetengeVen.Noueringetippeldniet helemaal, want ik dacht we1 aan 1 apri1, maarje kunt nooit weten_ r^ r^^^^.rrr-Er waren plannen voor opsporing van de legendarts.h"gang die van het huis Boekelo naar de HervormdekeíU )o, 1open. Het was niet helemaal onaannemelijkenWaaromzouhet-dannietjuistoplaprilinde krant kunnen staan' En dan moest ik er toch hetmijne van hebben, Als een oude rat draaide ik omde val, voorzi chtig, en toch"' ik was niet rustigvoor i k even aan dle oostkant van Boekelo gekekenhad. Waar natuurl ijk al les heel gewoon was en geenspoor van opgravingen te bekennen viel 'Toen ik bij de heei van Hoffen binnentrad was ikalleen maar vervuld van de kostel ijke wijze waaropGaart Derk zijn apri lgrap in elkaar gezet had enwe hebben samen ge lacÉ"n ot de gu i t i ge streek vanhet oude boertj", a ie een succes geboekt heeft waarh ij nog lang napret van za I ,hebben'we hebben ze zien komen, ouden en jongen' eenvoudigevrouwtjes en deft ige dames' ongeletterden en1t

intelectueien en alien waren overtuigd iets hee Iinteressants te zul len zien: die oude gang ^.. gI I,^UÉgeheimzinnige kelder, de kostbare munten...1 Apri 1, stuurt Gaart Derk je waar hijtlwi l.Rest mij u nog te vertel len dat ook ik slachtoffer werdvan deze meesterl ijk opgezette I apri lgrap van GaartDerk. En dit verhaal is voor mij ook steeds het antwoordop vragen over de "onderaardse gang van Boekelo".Gaart Derk wist met zijn grap enige honderden Bennekommersop de been te krijgen. Helaas heb ik het idee dattegenwoordig de kwal iteit van de 1 apri lgrappen niet meerkan t i ppen aan d i e van v roeqe r. Jamme r.H.Gijsbertsen.ACEN DA A. W. N .De A.W.N. heeft de volgende lezingen op het programmastaan, steeds om 19.30 uur in zaal Het n ieuwe klooster.St.Bernul phusstraat te 0osterbeek.- woensdag 1 1 september a.s. J.Mulder over de ilGeoloqischeopbouw van het rivíerengebied',.- woensdag ! oktober a.s. mw.J.Schuyf over',De restenvan he idense rel igies in onze nuchtere maatschappij".TEN TOON STELLI NCSACEN DA MUSEUM OUD_EDE15 t/n 31 /08 1985oktobe r 1 985december I yó)11/Ot t/n 01/02 I98650 jaa r ge I edenWCCK;de eerste Heide-75 jaa r drukker i j Frouws en EdeseCou ran t ;40 jaar Edese BeroepsbrandweerlTeken ingen van Arnold Kon ing.t2