Rioolwater zuiveren voor schone waterlopen.pdf - Aquafin

2 Aquafin

Hulp voor de natuurElke Vlaming gebruikt dagelijks gemiddeld 120 liter water.Daar sta je meestal niet bij stil als je de kraan open draait vooreen verkwikkende douche, de vaat of de was. Na gebruik is hetwater bovendien niet meer zo proper als voordien. Het is ingrote of minder grote mate vervuild en moet gezuiverd wordenvooraleer het in de natuur terecht komt.Voor Europa moet het grond- en oppervlaktewater in delidstaten tegen 2015 een goede kwaliteit hebben. Om zo snelmogelijk veel afvalwater te zuiveren, werden eerst de grote,dichtbevolkte agglomeraties gesaneerd. Nadien volgden de kleinerewoonkernen en het buitengebied.Aquafin exploiteert bijna 250 installaties voor de zuivering vanhuishoudelijk afvalwater, verspreid over heel Vlaanderen. De keuzevoor de inplanting van deze installaties is gebaseerd op scenario -analyses waarbij rekening gehouden werd met hydrografische,technische en financiële gegevens en met de impact op deomgeving, zowel maatschappelijk als ecologisch.De rioolwaterzuiveringsinstallaties van Aquafin bootsen hetzuiveringsproces in de natuur na, maar dan veel sneller en op veelgrotere schaal. Elke waterloop heeft eigenlijk van nature eenzelfreinigend vermogen. Miljoenen microscopisch kleine bacteriënen waterplanten nemen de zuurstofbindende stoffen als voedselop. Met behulp van zuurstof verbranden ze deze stoffen tot water(H2O), stikstofgas (N2) en koolzuurgas (koolstofdioxide of CO2).Waterplanten nemen het aanwezige nitraat en fosfaat op als voedsel.Dit zelfreinigend vermogen kan echter slechts het hoofd biedenaan enerzijds een beperkte hoeveelheid en anderzijds bepaaldesoorten van verontreiniging. Moeilijk afbreekbare stoffen zoalszware metalen en organische microverontreiniging (bv. dioxines)horen daar niet bij. Onze totale huishoudelijke vuilvrachtoverschrijdt ruimschoots het zelfreinigend vermogen vande waterlopen, zowel wat hoeveelheid als samenstelling betreft.Daarom is een behandeling in rioolwaterzuiveringsinstallatiesnoodzakelijk.WAT ZIT ER IN ONS AFVALWATER?De vervuiling in het afvalwater is niet altijd zichtbaar en bestaatvooral uit:n Zuurstofbindende stoffen: organische verbindingen zoalseiwitten, koolhydraten en vetten. Ze komen in het afvalwaterterecht via onder andere uitwerpselen, schoonmaakproductenen etensresten.nnNutriënten: anorganische verbindingen zoals nitraat en fosfaat.Sommige organische verbindingen zoals eiwitten en ureumbevatten stikstof. Tijdens de afbraak van deze organischeverbindingen komt nitraat vrij. Daarnaast neemt de mensdagelijks een portie fosfaat op, die hij gedeeltelijk via de urineen ontlasting opnieuw uitscheidt.Zware metalen en organische microverontreiniging: schadelijkeproducten, zoals het spoelwater van synthetische verf, bezoedelenhet afvalwater met zware metalen en organische micro -verontreiniging. Gelukkig komt deze vervuiling slechts in beperktemate voor in het huishoudelijk afvalwater.Rioolwater zuiveren voor schone waterlopen3

4 AquafinAfvalwater verzamelenOverstortmetingIn de meeste gevallen sluiten woningen aan op een gemeentelijke riool. Deze gemeentelijkeriolen monden uit in een collector van Aquafin, die het afvalwater verder transporteert naarde waterzuiverings installatie. Dat ondergronds buizen netwerk kan zich uitstrekken overtientallen kilometers. Het afvalwater volgt zo veel mogelijk de gemakkelijkste weg vanhoog naar laag (gravitair). Onderweg kunnen pompstations en persleidingen nodig zijnvoor een vlot transport van het rioolwater.REGEN- EN AFVALWATER APART?Historisch zitten er onder Vlaamse bodem nog heel wat gemengde rioleringsstelsels. Eén buisverzamelt dan zowel het afvalwater als regenwater van de daken en verharde oppervlaktes.Vaak werden vroeger bij wegenwerken ook nog eens vervuilde beken in een buis gelegd enaangesloten op de riool. Regenwater is echter relatief proper en hoeft niet gezuiverd te worden.Bij hevige regenval neemt het in de riolen te veel plaats in. Om de druk op de riolen in dat geval teverlagen, zijn in een gemengd stelsel overstorten aangebracht, waarlangs het teveel aan waterrechtstreeks in de beek loost. Onvermijdelijk komt hierdoor ook, weliswaar sterk verdund,afvalwater in de natuur terecht. Bergbezinkbekkens kunnen dit probleem gedeeltelijk oplossen.Tussen de riolering en de overstort naar het oppervlaktewater, worden grote betonnen bassinsgebouwd die enerzijds het rioolwater tijdelijk kunnen opslaan en anderzijds een zuiverendewerking hebben doordat het water nagenoeg stil staat in het bassin. De afvalstoffen zinken naarde bodem en het water loopt geleidelijk aan naar de overstort.Het regenwater dat na zo’n zware bui meespoelt naar de zuiverings installaties, zorgt ook hiervoor overbelasting. Bovendien is het afvalwater voor een optimaal zuiveringsrendement bestgeconcentreerd en niet verdund door regenwater.

8AquafinWelke zuiveringstechniek?De proceskeuze van een zuiveringsinstallatie is afhankelijk vande hoeveelheid te zuiveren afvalwater en van de lozingsnormen.Bovendien worden investerings- en exploitatiekosten, de benodigdeoppervlakte, de inpasbaarheid in het landschap en de omgevings -impact mee in overweging genomen. Volgende types zuiveringworden onderscheiden:KLASSIEKE RIOOLWATERZUIVERINGSINSTALLATIEDeze installatie behandelt vuilvrachten groter dan 2.000inwoners equivalenten (IE). Ze is geschikt om het huishoudelijkafvalwater in verstedelijkte gebieden te zuiveren. Klassieke RWZI’skunnen qua grootte en opstelling verschillen afhankelijk van desamenstelling en de hoeveelheid vuilvracht en de beschikbareruimte. Indien de inplantingsplaats beperkt is, kan gekozen wordenvoor compactere systemen, waarbij alle zuiveringsstappen dichterbij mekaar liggen. Een membraanbioreactor (MBR) bijvoorbeeld,koppelt een biologisch actief slib systeem aan een membraan -filtratie. De membranen vervangen hierbij het bezinkingsbekkenbij klassieke biologische zuivering en zorgen voor een scheiding vanslib en effluent. De werking van een klassieke RWZI is beschrevenop p. 6.KLEINSCHALIGE WATERZUIVERINGSINSTALLATIERietveldKWZI’s behandelen doorgaans vuilvrachten kleiner dan 2.000 IE.Ze worden vooral ingeplant in landelijke, kleine woonkernen.Een KWZI heeft hetzelfde processchema als een RWZI. Enkel detechnische uitvoering verschilt. Afhankelijk van de te verwerkenvuilvracht bestaat de biologische zuivering in een KWZI uit eenrietveld of plantenzuivering of uit tanksystemen zoals een biorotor.Aquafin concentreert zich op de KWZI’s tussen 500 en 2.000 IE.nRietveldEen voorbezinking verwijdert in eerste instantie het grof afval.Daarna stroomt het afvalwater horizontaal door een filterbed vangrind, onder het oppervlak, langs de ondergrondse plantendelen.Tal van bacteriën en schimmels hechten zich op het uitgebreidwortelstelsel van de planten. Het riet voert via zijn holle stengelszuurstof naar de ondergrondse wortels. Zo wordt de bodem rondomde wortels met zuurstof verrijkt. De bacteriën breken met behulpvan de zuurstof de organische stoffen af en zetten ammonium omtot nitraat (nitrificatie). De bacteriën in de bodem helpen bij beideprocessen een handje mee. Ook fosfaten worden afgebroken ineen rietveld.

Duurzaam zuiverenContinu onderzoek heeft er door de jaren heen toe geleid datafvalwater zuiveren vandaag niet alleen meer het biologischwaterleven herstelt. Zowel effluent als slib bieden meerwaardenin het kader van duurzame ontwikkeling.BiorotornTanksysteemBij tanksystemen kunnen alle stappen in het zuiveringsprocesworden geconcentreerd in één tank: voorbezinking, zuivering ennabezinking. De onderdelen worden zo veel mogelijk ondergrondsgeplaatst of in grasbermen ingeplant. Voor de biologischezuivering komen zowel een biorotor als een ondergedompeldebeluchte filter in aanmerking. Beide zijn systemen metdragermateriaal: de micro-organismen die instaan voor hetzuiveringsproces zijn vastgehecht op schijven (biorotor) of opkunststofringen (filter). Bij de keuze voor een tanksysteem enwanneer de ligging er zich toe leent, kan men het gezuiverde waterextra nazuiveren in een nageschakeld rietveld.nIndividuele waterzuiveringssystemenWie te ver afgelegen woont om aan te sluiten op de openbareriolering, moet een systeem (laten) installeren om het afvalwatervan het gezin te zuiveren. Bewoners hebben de keuze tussen eencompact systeem (IBA = Individuele Behandeling van Afvalwater) ofeen rietveld. Het zuiveringsproces komt overeen met dat van eencollectieve zuivering, alleen zijn deze systemen voorzien op devuilvracht van slechts enkele IE’s.WAT IS EEN INWONERSEQUIVALENT?Een inwonersequivalent is de gemiddelde hoeveelheidafvalwater die één persoon per dag produceert: 150 liter.Deze waarde ligt hoger dan de hoeveelheid water die deVlaming dagelijks gebruikt (120 liter), omdat ook rekeningwordt gehouden met het sanitaire afvalwater van scholen,ziekenhuizen, KMO's… Bij de proceskeuze van eenzuiveringsinstallatie wordt onder meer rekening gehoudenmet het aantal aan te sluiten inwonersequivalenten.SLIB ALS ENERGIEBRONSlibdrogerDoor een sterke aangroei van het slib in het zuiveringsproces,ontstaat al snel een teveel. In eerste instantie tracht Aquafinde slibproductie in te perken en voor de verwerking van hetonvermijdelijke overschot hanteren we een doordachte slibstrategie.Het slibvolume dat over de weg moet vervoerd worden voorverwerking, is best zo klein mogelijk. Daarom krijgt het spuislib opde RWZI zelf een eerste mechanische behandeling over eenindiktafel. Daarna kan het via de slibbuffertank door de verwarmdegisting worden geleid, waar een deel van de organische fractiewordt afgebroken en er biogas ontstaat. Een gasmotor zethet methaan in het biogas om in groene elektriciteit en warmte.Centrifuges ontwateren het slib nog verder vooraleer het gestockeerdwordt voor droging of voor afvoer naar een eindverwerker.Aquafin beschikt zelf over slibdrooginstallaties in Leuven,Deurne, Houthalen en Brugge. Hier wordt het ontwaterd slibverder thermisch gedroogd tot een drogestofgehalte van 95%.Gedroogd slib, onder de vorm van pellets, heeft een calorischewaarde gelijk aan die van bruinkool. Elektriciteitsproducentengebruiken de pellets als co-brandstof ter vervanging van andere,fossiele brandstoffen. Ook in de cementindustrie bewijst gedroogdslib zijn nut. Het wordt er gebruikt als grondstof en als brandstofvoor de productie van cement.Rioolwater zuiveren voor schone waterlopen9

10AquafinSlib dat niet bestemd is voor droging, wordt volgens eengepatenteerd procédé (Hydrostab®) opgewerkt tot een soortkunstklei. Hiermee mogen stortplaatsen worden afgedekt tervervanging van de normale klei-bentonietlaag.HERGEBRUIK GEZUIVERD AFVALWATEROnze blauwe planeet kampt met een steeds groter wordendwatertekort. Van de 70% water waaruit de aarde bestaat, is immersslechts 2,5% zoet water. Voor bedrijven worden de gebruikelijkewatervoorraden dan ook alsmaar minder aantrekkelijk doorstijgende kosten, strengere vergunningsvoorwaarden en variaties indebiet en temperatuur afhankelijk van het seizoen. Veel toepassingenvereisen niet eens het gebruik van kostbaar drinkwater en kunnenperfect werken met gezuiverd afvalwater. Aquafin biedt bedrijvendie in de buurt liggen van een RWZI de mogelijkheid om het effluentte gebruiken voor bijvoorbeeld tankcleaning en besproeiing.Een andere mogelijkheid is de recyclage van industrieel afval -water, waardoor in één klap twee problemen worden aangepakt:het bedrijf moet minder afvalwater lozen en ook minder beroepdoen op de gebruikelijke watervoorraden. Proceswater geschiktmaken voor waterrecyclage, vereist wel een specifieke aanpakwaarvoor bedrijven bij Aquafin terecht kunnen. Het afvalwater kanna zuivering opgewaardeerd worden tot elke noodzakelijkekwaliteitsnorm. Voor sommige toepassingen is zelfs ultrapuurwater nodig, dat kan bekomen worden door middel vanmembraanfiltratie, zandfiltratie of omgekeerde osmose.ENERGIEBEPERKINGNaast een maximale recuperatie van gezuiverd afvalwater enslib, wil Aquafin zijn ecologische voetafdruk in het zuiveringsproceszo klein mogelijk houden. Zo zorgt on-line sturing van het proceservoor dat niet meer energie verbruikt wordt dan nodig omde gewenste waterkwaliteit te bereiken. Verscheidene dienst -gebouwen worden al verwarmd door recuperatiewarmte uit slib,omgezet via een warmtewisselaar of warmtepomp. Aquafin blijftintussen onderzoek verrichten naar nieuwe mogelijkheden voorenergie besparing, op kleine en grotere schaal. Er is ook een energie -managementsysteem opgezet, dat het energieverbruik binnende onderneming minutieus opvolgt.SlibpelletsIntegraalwaterbeheerDrinkwater, rioolwater, oppervlaktewater, grondwater, ….Hun onderlinge samenhang spreekt voor zich en wordt zelfs hoelanger hoe belangrijker. Waterzuivering maakt dan ook integraaldeel uit van de waterketen. Een keten die begint met degescheiden opvang en afvoer van afvalwater en regenwater,met het zorgvuldig ontwerpen en exploiteren van de water -zuiverings infrastructuur, met het hergebruik van zuiveringssliben gezuiverd afvalwater.Binnen de Vlaamse watersector dragen de drinkwater -maatschappijen de verantwoordelijkheid voor de sanering van hetdrinkwater dat zij leveren. Om te voldoen aan de boven -gemeentelijke saneringsplicht, sloten de drinkwaterbedrijven eenovereenkomst af met Aquafin, dat de saneringskost aan henfactureert. De drinkwatermaatschappijen rekenen op hun beurtdit bedrag door aan de eindverbruiker via de waterfactuur,in verhouding tot de verbruikte hoeveelheid drinkwater. Wat degemeentelijke saneringsplicht betreft ligt de bal in het kamp vande steden en gemeenten. Zij kiezen zelf of ze voor hun rioolbeheereen verbintenis aangaan met een gemeentebedrijf, eenintercommunale, een intergemeentelijke samenwerking of een namarktconsultatie derde aangestelde entiteit zoals Aquafin.EEN SCHAKEL IN DE KETTING …Een goede toestand van ons water vereist in de eerste plaatseen goed waterbeheer. Het gaat dan zowel over waterkwaliteitals -kwantiteit, grondwater, oppervlaktewater, biodiversiteit, …Op Europees niveau worden de watersystemen geografischingedeeld in stroomgebieden, waarvan er vier gedeeltelijk op Vlaamsebodem liggen: de stroomgebieden van de IJzer, de Brugse Polders, deSchelde en de Maas. De stroomgebieden bestaan uit verschillendeoppervlaktewater- en grondwaterlichamen. In Vlaanderen wordende stroomgebieden verder opgedeeld in elf bekkens. Van westnaar oost zijn dat het bekken van de IJzer, de Leie, de Brugse Polders,de Bovenschelde, de Gentse Kanalen, de Dender, de Beneden -schelde, de Dijle en de Zenne, de Nete, de Demer en de Maas.De bekkens worden op hun beurt opgedeeld in een honderdtaldeelbekkens. Op elk niveau zijn er overlegstructuren en wordenwaterbeheerplannen opgemaakt (voor meer info: ciwvlaanderen).

Uiteraard speelt Aquafin eenbelangrijke rol in de organisatie vanhet waterbeheer, maar lang niet deenige. Waterverontreiniging moet inde eerste plaats zoveel mogelijkvoorkomen en beperkt worden bij debron. Milieuvergunningen vormenhierin een noodzakelijk instrument endus rust ook een stuk verantwoorde -lijkheid bij de vergunning verlenendeinstanties.De controle van de kwaliteit vanhet oppervlaktewater gebeurt doorde Vlaamse Milieumaatschappij (VMM).Die draagt eveneens het optimalisatie -programma op aan Aquafin en is daarmee verantwoordelijk voorde planning van de uit te voeren werken aan het bovengemeentelijkrioleringsstelsel. Het optimalisatieprogramma is een lijst metprojecten die in een bepaald investeringsjaar moeten wordenuitgevoerd om de Vlaamse waterzuiveringsinfrastructuur optimaaluit te bouwen en te beheren. De VMM controleert ook de budgettenen de ecologische resultaten van Aquafin. De gedefinieerdeecologische indicatoren meten de werking van de volledigezuiveringsinfrastructuur waardoor eventuele knelpunten kunnenaangepakt worden.Verder hebben ook de Vlaamse steden en gemeenten een niet teonderschatten taak in de uitbouw en het onderhoud van hunrioleringsstelsel. Het is immers vooral op lokaal vlak dat deinfrastructuur nog verder moet uitgebreid worden. Daarnaast zijnde gemeentebesturen samen met de provincie- en polderbesturenen ook het Vlaamse Gewest verantwoordelijk voor het beheer vande waterlopen in hun respectievelijk verantwoordelijkheidsdomein.ZICHTBARE RESULTATENVlaanderen realiseerde de laatste decennia eeninhaaloperatie op het vlak van waterzuivering. Vandaag isde noodzakelijke infrastructuur nagenoeg vollediguitgebouwd. En dat heeft een meetbare impact op faunaen flora. Onderzoek naar het visbestand in onze water -lopen toont aan dat zowel de kwantiteit als de diversiteitde afgelopen jaren sterk gestegen zijn. Soorten diegevoelig zijn aan verontreiniging duiken opnieuw op,zoals bijvoorbeeld de beekprik, rivierdonderpad, …Proper water en het herleven van planten en diertjesdoen ook de recreatie langs en op onze beken en rivierenopbloeien. Vissers slaan met plezier weer hun hengel uit,fietsers en wandelaars maken tochtjes langs onze veledijken en natuurpaden.En tot slot kan ook ieder van ons een steentje bijdragen om onzewaterlopen weer leefbaar te maken en te houden:nnnWees spaarzaam met drinkwater. Voor het doorspoelen van hettoilet, het besproeien van de tuin en zelfs de wasmachine isregenwater heel geschikt én het is bovendien gratis.Vermijd het gebruik van bestrijdingsmiddelen en strooizouten zorg ervoor dat er geen verfresten, terpentine of anderebijtende producten in de riool terecht komen. Ze schaden hetbiologisch zuiveringsproces en horen thuis in het containerpark.Vervallen geneesmiddelen worden zonder verpakking ingezameldbij de apotheker.Olie en vetten, etensresten, vochtige doekjes, maandverbanden alle stoffen die in de vuilnisbak kunnen, zijn een gevaar voorde waterafvoer. Ze veroorzaken aanslibbing of erger nog,verstopping.Rioolwater zuiveren voor schone waterlopen11

Aquafin NV, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaare-mail: info@aquafin.be n www.aquafin.beV.U.: Luc BossynsFotografie: foto VDB, Decleer, Aquafin n Vormgeving: Altera