Conceptrichtlijn <strong>Werk</strong> <strong>en</strong> <strong>Ernstige</strong> <strong>psychische</strong> aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>C Alverson e.a. (1995); Becker (2007) Silver (2004); Prov<strong>en</strong>cher e.a.(2002)Niveau 3Er zijn aanwijzing<strong>en</strong> dat inzet van zelfmanagem<strong>en</strong>t strategieën e<strong>en</strong> positiefeffect heeft op het arbeidsfunctioner<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met ernstige <strong>psychische</strong>aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.C Alverson e.a. (1995); Becker (2007) Silver (2004); Prov<strong>en</strong>cher e.a.(2002)Niveau 3Effectiviteit van vaardigheidsprogramma (Workplace Fundam<strong>en</strong>tals Program)bov<strong>en</strong>op arbeidsrehabilitatie is vooralsnog niet aangetoond.B Mueser e.a. (2007)53.4 Overige overweging<strong>en</strong>101520Overige overweging<strong>en</strong> vanuit focusgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> casusstudiesOok in de focusgroep<strong>en</strong> werd het belang van goede zelfmanagem<strong>en</strong>tstrategieënduidelijk onderstreept. Er kwam naar vor<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met ernstige <strong>psychische</strong>aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zelfmanagem<strong>en</strong>t toepass<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de gebied<strong>en</strong>. Op het werkprober<strong>en</strong> zij hun <strong>en</strong>ergie op e<strong>en</strong> efficiënte manier te verdel<strong>en</strong>, hun werktijd<strong>en</strong> aan tepass<strong>en</strong> <strong>en</strong> rustmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in te bouw<strong>en</strong>. Buit<strong>en</strong> het werk kunn<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hun gedragaanpass<strong>en</strong> door gezond te lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> medicatie (tijdig) in te nem<strong>en</strong>. Daarnaast helpt hetom zelfdiscipline te hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> eig<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> te ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Het is belangrijk om dezegr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> bij te houd<strong>en</strong> omdat ze in de loop van de tijd kunn<strong>en</strong> verschuiv<strong>en</strong>. Verderkunn<strong>en</strong> inzicht in <strong>en</strong> acceptatie van de problematiek zelfmanagem<strong>en</strong>t bevorder<strong>en</strong>. Ookhelpt het h<strong>en</strong> om te bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> wat h<strong>en</strong> motiveert, waar ze voldo<strong>en</strong>ing uithal<strong>en</strong> <strong>en</strong> ome<strong>en</strong> toekomstvisie of -planning te hebb<strong>en</strong>. Dit helpt om werk aan te lat<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> bijindividuele behoeftes <strong>en</strong> interesses. T<strong>en</strong>slotte is het belangrijk om zelf initiatief t<strong>en</strong>em<strong>en</strong>, door e<strong>en</strong> goede voorbereiding op gesprekk<strong>en</strong> (met bijvoorbeeld uwv) <strong>en</strong> doormet eig<strong>en</strong> w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> ideeën te kom<strong>en</strong>.2530Focusgroepdeelnemers b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> dat zelfmanagem<strong>en</strong>tstrategieën eerst geleerdmoet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor ze kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegepast. Deskundige begeleiding <strong>en</strong>continuïteit in de begeleiding is hierbij volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> noodzakelijk: bij wisseling<strong>en</strong> in debegeleiding is er minder overzicht in vordering<strong>en</strong> in zelfmanagem<strong>en</strong>t bij de cliënt. Alshet niet klikt met de begeleider di<strong>en</strong>t er ruimte te zijn om te wissel<strong>en</strong> van begeleider. Inde begeleiding moet er aandacht zijn voor het organiser<strong>en</strong> van het werk <strong>en</strong> hetprivélev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de wisselwerking tuss<strong>en</strong> beide. Verder is het belangrijk dat er regelmatige<strong>en</strong> evaluatie plaatsvindt, waarbij sterke <strong>en</strong> zwakke punt<strong>en</strong> van de cliënt in kaartword<strong>en</strong> gebracht. Cliënt<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> er zelf mede op toezi<strong>en</strong> dat ze regelmatiggeëvalueerd word<strong>en</strong>.32
Conceptrichtlijn <strong>Werk</strong> <strong>en</strong> <strong>Ernstige</strong> <strong>psychische</strong> aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>5Uit de casusstudies komt naar vor<strong>en</strong> dat werknemers terugval prober<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong>door tijd<strong>en</strong>s het werk voldo<strong>en</strong>de rustmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in te bouw<strong>en</strong> of direct na thuiskomst tegaan rust<strong>en</strong>. Andere vorm<strong>en</strong> van zelfmanagem<strong>en</strong>t die g<strong>en</strong>oemd word<strong>en</strong> zijn: signal<strong>en</strong>van terugval ler<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, ontspanning zoek<strong>en</strong> in de thuissituatie, e<strong>en</strong> vastdagritme aanhoud<strong>en</strong>, steun zoek<strong>en</strong> bij ander<strong>en</strong>, soms e<strong>en</strong> dag vrij nem<strong>en</strong>, <strong>en</strong> e<strong>en</strong>dagboek bijhoud<strong>en</strong> met gedacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong>s over de privé- <strong>en</strong> werksituatie.1015202530354045Overige overweging<strong>en</strong> richtlijnwerkgroep• Er is nog weinig wet<strong>en</strong>schappelijk goed onderbouwde k<strong>en</strong>nis over zelfmanagem<strong>en</strong>t inrelatie tot werkbehoud, met name over de effectiviteit van steun bij het ontwikkel<strong>en</strong>van zelfmanagem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de daarvoor b<strong>en</strong>odigde vaardighed<strong>en</strong>.• Op grond van de besprok<strong>en</strong> literatuur lijkt het zinvol om onderscheid te mak<strong>en</strong>tuss<strong>en</strong> externe strategieën <strong>en</strong> persoonlijke strategieën.Bij externe strategieën gaat het o.a. om:– Inzet van formele ondersteuningsnetwerk<strong>en</strong> (o.a. via IPS);– Inzet van informele ondersteuningsnetwerk<strong>en</strong>.Persoonlijke strategieën zijn o.a. gericht op drie aspect<strong>en</strong>:– Attitude (positieve verwachting<strong>en</strong>, motivatie, positief zelfbeeld);– Cognitie (probleemoplossing, accepter<strong>en</strong> van beperking<strong>en</strong>, gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>stell<strong>en</strong>);– Gedrag (opkom<strong>en</strong> voor jezelf, terugtrekk<strong>en</strong>, parttime werk<strong>en</strong>, pauzesnem<strong>en</strong>).• Kol<strong>en</strong>berg (2006) onderscheidt de volg<strong>en</strong>de strategieën: acceptatie van beperking<strong>en</strong>(accepteer dat je niet alles meer kunt), omgaan met beperking<strong>en</strong> die voortvloei<strong>en</strong> uitde ziekte (positief d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, kleine haalbare stapp<strong>en</strong> zett<strong>en</strong>), zelfvertrouw<strong>en</strong>ontwikkel<strong>en</strong> (prat<strong>en</strong> over onzekerheid, conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> op wat je wel kunt, jezelfcomplim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>), zelfzorg (goede <strong>en</strong>ergiebalans, beweging,ontspanningsoef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>), gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> (weerbaarheid ontwikkel<strong>en</strong>,<strong>en</strong>ergievret<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> vermijd<strong>en</strong>), <strong>en</strong> zelfregie bij het eig<strong>en</strong> re-integratieproces(eig<strong>en</strong> re-integratieplan schrijv<strong>en</strong>, gesprekk<strong>en</strong> goed voorbereid<strong>en</strong>).• Kortom, bij zelfmanagem<strong>en</strong>ttechniek<strong>en</strong> gaat het niet zozeer om e<strong>en</strong> klachtgerichteaanpak als wel om e<strong>en</strong> aanpak gericht op persoonlijke effectiviteit, e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>werkid<strong>en</strong>titeit <strong>en</strong> het arbeidsfunctioner<strong>en</strong>.• Uit de praktijk blijkt ook dat cliënt<strong>en</strong> hun mogelijkhed<strong>en</strong> om te werk<strong>en</strong> vaakonderschatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> huiverig zijn om zelf initiatief te nem<strong>en</strong> op het gebied van arbeid<strong>en</strong> re-integratie. M<strong>en</strong> heeft behoefte aan ondersteuning <strong>en</strong> soms e<strong>en</strong> duwtje in derug.• Cliënt<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> zelf vaak aan dat werk<strong>en</strong> op zich al therapeutisch voor h<strong>en</strong> kan zijn.<strong>Werk</strong> hebb<strong>en</strong> is vaak e<strong>en</strong> onderdeel van de individuele zelfmanagem<strong>en</strong>tstrategie.Door binn<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> te (blijv<strong>en</strong>) werk<strong>en</strong> vermindert de kans opterugval, verbetert de gezondheid <strong>en</strong> wordt het zelfvertrouw<strong>en</strong> vergroot (VanWeeghel, 1995). Gepast werk kan in belangrijke mate bijdrag<strong>en</strong> aan de kwaliteit vanlev<strong>en</strong>.• Diverse bredere programma's zijn ontwikkeld t<strong>en</strong> bate van steun bijzelfmanagem<strong>en</strong>t, zoals "Illness Managem<strong>en</strong>t & Recovery" (IMR, Mueser e.a. 2006schiz bull) <strong>en</strong> het Wellness Recovery & Action Plan (WRAP, Copeland & Mead 2004).33