Jaarverslag migratie 2007_NL_def - Centrum voor gelijkheid van ...

MIGRATIJ A A RV E R S L A G 2 0 0 7C E N T R U M V O O R G E L I J K H E I D VA N K A N S E N E N V O O R R A C I S M E B E S T R I J D I N G

V E R S L A G 2 0 0 7C E N T R U M VO O R G E L I J K H E I D VA N K A N S E N E N VO O R R AC I S M E B E S T R I J D I N G

2 * 34. Een geografie die de huidige en vroegere immigraties weerspiegelt 465. “Populatie en wettig verblijf” en “reële populatie” 47D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T6. Beperkingen en gevolgen van het gebruik van het concept nationaliteit 487. Gedeeltelijke conclusie 494 Verkrijgen en toekennen van de Belgische nationaliteit 501. Impact van de wijzigingen van het nationaliteitswetboek 512. Vorige nationaliteit van de nieuwe Belgen 533. Geboorteplaats 564. Verblijfplaats per gewest 575. Leeftijd 586. Duur van het verblijf 595. De populatie van vreemde afkomst [stock] 601. Welke definitie(s) en welke gegevens 612. Voorstellen van schatting 623 . Gedeeltelijke conclusie: de keuze van een definitie en de keuze van de resultaten 746. Migraties en populaties die hier onwettig verblijven:kwantitatieve benaderingen en statistische basisgegevens 761 . Beschikbare globale schattingen 772. Aanwijzingen 79Conclusie 84Bibliografie 86

DEEL 2:WAKEN OVER DE FUNDAMENTELE RECHTEN VAN VREEMDELINGEN 891 Toegang tot het grondgebied en internationale bescherming 901 . Asiel en subsidiaire bescherming 912. Het visum, instrument voor migratiebeleid 1002 Verblijf 1101 . Het nieuwe artikel 9ter – verblijf op basis van medische redenen 1112. Verblijf om humanitaire redenen – De nieuwe 9bis: de steeds actuele regularisaties 1143. Studentenmigratie 1164. De gezondheidszorgen van niet-begeleide schoolgaande minderjarige vreemdelingenverzekeren via aansluiting bij het ziekenfonds 1193 Recht op gezinsleven 1221. De verschillende systemen van gezinshereniging 1232. Schijnhuwelijken 1243. Hervormingen inzake het recht op gezinshereniging 1304 Nationaliteit 1345 Vrij verkeer en arbeid 1361. Inleiding 1372. Overgangsmaatregelen op het vlak van vrij verkeer voor Bulgaren en Roemenen 1383. Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen: Roemenen en Bulgaren 1424. Langdurig ingezetenen 1435. Economische migratie: een steeds omvangrijkere realiteit 144

4 * 56 Het uitwijzings- en verwijderingsbeleid 1481. Inleiding 149D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T2. De dringende behoefte aan kennis en evaluatie 1503. De gesloten centra, rechtsbescherming en het recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel 1524. De detentie van vreemdelingen en de “Dublin”-verordening 1555. Van de gevangenis naar het gesloten centrum 1566. De detentie van kinderen in gesloten centra 1577. Ernstig zieke vreemdelingen 1588. Naar een nieuw centrum 127 en een nieuw INAD-centrum 1599. Het groepsregime en de afzondering 16010. De Klachtencommissie 161Conclusie: Observeren van de migratie, waken over de rechten 164BIJLAGEN 169

A L G E M E N EI N L E I D I N Gdoor Jozef De Witte en Edouard Delruelle,directeur en adjunct-directeur van het Centrum voorgelijkheid van kansen en voor racismebestrijding

6 * 7Bij het begin van de XXIste eeuw blijven devreemdelingen- en de migratiekwestiesbijzonder gevoelig en omstreden. Dit wordtnog versterkt door schrijnende beelden dieniemand onberoerd laten. Ze tonen onszwarte Afrikanen die tot alles bereid zijn omhet Europese eldorado te bereiken.Dichter bij ons hebben “mensen zonder papieren” ookin 2007 regularisatie van hun verblijf geëist, waarbijze soms hun eigen gezondheid op het spel zetten. Depublieke opinie blijkt daarbij erg verdeeld. Hoeweleen deel van de bevolking medeleven betoont metdeze migranten die zich in een erg penibele situatiebevinden, is er een ander deel dat vastbesloten hetofficiële Belgische beleid steunt dat zich strikt aan dewet wil houden. Deze beide houdingen zijn overigensniet onverenigbaar.Maar in deze materie en ook in andere is het vaakzo dat de wet niet in staat is de realiteit in de hand tehouden, en dus een migratiedruk te controleren dieoploopt aan onze grenzen en op ons eigen grondgebied.Het is een uitdrukking van het gebrek aan evenwichttussen Noord en Zuid, alsook het gebrek aan vrijheiden zekerheid waarvan vele volkeren in de wereldslachtoffer zijn. Er zijn krachtige mondiale beheersinstrumentenvereist ten opzichte van een dergelijke druk,die op zijn beurt nog versterkt wordt door de effectenvan de mondialisering. Deze mondialisering heeft eenware migratiemarkt opengesteld waar iedereen diegeld ter beschikking heeft iemand vindt die dienstenwil leveren. Die beheersinstrumenten bestaan op ditogenblik nog niet, ook al ziet men schuchtere pogingenin die richting.Om zich tegen deze druk te beschermen heeft ons landin 1974 naar het voorbeeld van onze buurlanden eenmigratiestop afgekondigd. En officieel is die “stop” vankracht tot nader order. Dit heeft niet verhinderd dat hetmigratiesaldo (de instroom van wettelijke immigrantenverminderd met de wettelijke emigranten) voortdurendgestegen is en in 2005 het historisch maximum van45.000 overschreden heeft. De wettelijke voorzieningendie de wettelijke toegang tot het grondgebied mogelijkmaken, worden de ene na de andere herzien, dit ommet name misbruiken te voorkomen, ongeacht of hetgaat om asiel of gezinshereniging, met als voornaamsteeffect dat de druk van de ene voorziening naar deandere verplaatst wordt. Ondanks alles blijft het aantalmigranten toenemen, maar tegelijkertijd wordt hunverblijf steeds onzekerder. Ten gevolge van dit allesvergroten de ongelijkheden die de personen die op hetgrondgebied samenwonen, in rechte en in feite ervaren.Maar het jaar 2007 zal ongetwijfeld een wijziginginluiden. Op de Europese top van Tampere in oktober1999 had de Europese Commissie reeds de bladzijdevan de nulimmigratie omgedraaid en had ze voor eenopening in de migratie gepleit. Lange tijd is ze op hetverzet gebotst van de lidstaten die in naam van hunnationale soevereiniteit de controle op de immigratiewillen blijven handhaven. Vanaf 11 september 2001 ende Europese top van Laken die erop volgde (december2001) is de strijd tegen het terrorisme de eersteprioriteit geworden. De schuchtere poging naar meeropenheid werd hierdoor geremd.In 2007 bereidde België zich net als andere Europesestaten voor om het voorbeeld van de EuropeseCommissie te volgen. Met het oog op de federaleverkiezingen van juni 2007 verklaarden verschillendepartijen zich ten gunste van nieuwe immigratie.Men kan verwachten dat er voor de eerste keer sederttientallen jaren sprake is van een opening in hetpolitieke migratiedebat.Het Centrum voor gelijkheid van kansen en voorracismebestrijding (Centrum) heeft consequent gepleitvoor een migratiebeleid “met open vizier”, dat berustop realiteiten en niet op fictie of onwaarheden. Hetkan zich dus alleen maar verheugen over het officiëleeinde van de “nulimmigratie” en de opening van eenopenbaar debat over migratie. Opgelet: dit debat magniet beperkt blijven tot de economische immigratiewaarbij de migratie om humanitaire redenen (asiel,gezinshereniging) of feitelijke migraties die de populatievan personen in onwettig verblijf (de mensen zonderpapieren) uitbreiden, terzijde gelaten worden.Het migratiebeleid dat het Centrum nastreeft, diental die categorieën te omvatten die overigens elkaaroverlappen omdat de “humanitaire” migranten en de“mensen zonder papieren” tevens een economische rolspelen waarmee te weinig rekening gehouden wordt.Ten slotte dient dit beleid ten zeerste rekeningte houden met een Europese context waarin eenmaximale convergentie tussen de verschillende lidstatengezocht wordt. Die convergentie is in alle opzichtenheilzaam, al was het maar om een steriele concurrentietussen de lidstaten te vermijden om de zogenaamde“nuttige” migranten aan te trekken of zich te behoedenvoor zogenaamde “nutteloze” migranten. Het Centrumhoopt dat België in zijn samenwerking met de Europeselidstaten zal optreden en beschouwd worden alsD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

advocaat van de fundamentele rechten van vreemdelingenen het ertoe kan bijdragen dat Europa een bakenvan de mensenrechten blijft, een imago dat het, somsonverdiend, in de rest van de wereld nog heeft.Dit verslag bestaat uit twee delen dieovereenstemmen met twee van dedrie opdrachten van het Centrum metbetrekking tot de migratie 1 .Deel 1: “De overheid inlichten over de aard ende omvang van de migratiestromen”Deel 1 geeft een beeld van migratie, tot eind 2007, opgrond van de gegevens die op dat ogenblik beschikbaarwaren over de migraties naar (en vanuit) België 2 . Wijhebben de voorkeur gegeven aan de gegevens die hetmeest relevant waren voor een goed begrip van hetdynamisch karakter van migratie. Het betreft hetcompleetste overzicht tot op heden, en waarschijnlijkhet enige dat tegelijkertijd alle dimensies van migratiebehandelt. Het werd gemaakt onder de wetenschappelijkeleiding van Nicolas Perrin, onderzoeker vande Groep Toegepaste Demografie (Gédap) van deUniversité catholique de Louvain-la-Neuve (UCL) enmet medewerking van de Dienst Vreemdelingenzaken,van de Algemene Directie Statistiek en EconomischeInformatie van de FOD Economie en van de FODBuitenlandse zaken, aan wie wij onze dank betuigen.Deze gegevens en hun interpretaties zullen geregeldbijgewerkt worden. Het Centrum is bijzonder goedgeplaatst om de synthese te leveren. Ons land heefteen rijke ervaring inzake analyse van de migratiestromen,maar die is verspreid over talrijke plaatsen vanuiteenlopende aard: de administraties (in de eersteplaats de Dienst Vreemdelingenzaken, die afhangt vande Minister van Binnenlandse Zaken), de universitairecentra en de niet-gouvernementele organisaties. De“toegevoegde waarde” van het Centrum bestaat erindat het zich situeert in het hart van dit netwerk vanervaring en dat het met de drie takken van dit netwerkevenwichtige relaties onderhoudt die op een gezondesamenwerking gericht zijn.Deel 2: “Waken over de fundamentele rechten vande vreemdelingen”Deel 2 behandelt verschillende gebieden waar hetbeleid wordt uitgeoefend. Sommige van die gebiedenhebben rechtstreeks betrekking op de fundamentelerechten, zoals de internationale bescherming (asielrechten subsidiaire bescherming) en het recht om in gezinte leven (gezinshereniging, recht op huwelijk). Ook inandere meer omstreden kwesties staan de fundamentelerechten rechtstreeks op het spel: detentiebeleid (geslotencentra) en gedwongen repatriëring en regulariseringvan verblijf. Ten slotte situeren andere behandeldemateries zich in het gebied van de politieke prerogatieven,zoals de arbeidsmigratie. Al deze kwesties hebbenevenwel één punt gemeen: de overheid moet of zalkeuzes moeten maken. In theorie zou de uitoefeningvan de fundamentele rechten nooit het voorwerp mogenzijn van juridische arbitrages. In de praktijk geven zijechter altijd aanleiding tot interpretatie, waardoor debeleidsprioriteiten kunnen interfereren met de implementatievan de fundamentele rechten. Bovendienkunnen met elkaar concurrerende rechten bestaanrond eenzelfde thema. Zo zijn de talrijke wijzigingenvan de wet van 15 december 1980 “over de toegangtot het grondgebied, de vestiging, het verblijf en deverwijdering van de vreemdelingen” de uitdrukkingvan het soevereine recht van de Staat om zijn grenzente controleren, binnen de limieten van de internationaleverplichtingen die België inzake fundamentele rechtendient na te komen. Deze evolutie vertaalt altijd eenstreven naar evenwicht tussen twee krachtige principes:de soevereiniteit van de Staat en de fundamentelerechten van de vreemdelingen. Overeenkomstig zijnwettelijke opdracht bestaat de rol van het Centrum erinom erover te waken dat bij dit streven naar evenwichtoptimaal rekening wordt gehouden met de fundamentelerechten van de vreemdelingen.Vanuit dit standpunt dat eigen is aan het Centrum endat het ertoe aanzet in elke omstandigheid voorrang teverlenen aan het recht van de personen die zich op hetgrondgebied bevinden, besteedt het Centrum specialeaandacht aan twee elementen die vaak naar vorenworden geschoven in het debat rond economischemigratie.“Gewenste immigratie”? Het eerste idee is dat vande “gewenste immigratie (immigration chosie)”, eendubbelzinnig begrip met als hoofdactor de Staat vanbestemming, en dat tot doel heeft zich te onderscheidenvan een “ondergane immigratie (immigrationsubie)”. Anderen noemen het “migratie-utilitarisme”:de grenzen worden slechts geopend voor de “nuttige”migranten. Maar voor wie zijn ze nuttig? Zoals tijdenshet Wereldforum voor Migratie en Ontwikkeling 3werd aangestipt, moet migratie altijd gezien wordenals een basis voor ontwikkeling van de herkomstlanden.Unilaterale beleidskeuzes die “hersenvlucht” of1 De derde van die opdrachten – “bevorderen van de strijd tegen de mensenhandelen -smokkel” – is sedert 1996 het thema van een afzonderlijk verslag. Hetverslag 2007 zal in mei 2008 gepubliceerd worden.2 Een meer gedetailleerde versie van dit deel is toegankelijk op de sitevan het Centrum: www.diversiteit.be

8 * 9“brain drain” in het voordeel van de rijkste landenorganiseren zijn moreel onaanvaardbaar. Kortom,“gewenste immigratie” of beter “overlegde immigratie”is de logische keuze indien de drie betrokken partijensamenwerken: de herkomstlanden, de bestemmingslandenalsook de migranten zelf.Ten slotte constateren wij deze paradox: in een kleinland als het onze vinden sommige regio’s of subregio’sniet de arbeidskrachten die ze nodig hebben, terwijl inde naburige gebieden een enorme werkloosheid heerstmet voornamelijk jongeren die uit vorige migratiesafkomstig zijn. Een economisch immigratiebeleid datverblind is door één enkele doelstelling, met name opeen zo goedkoop mogelijk wijze knelpuntberoepen inte vullen, waarbij niet alle parameters in aanmerkinggenomen worden - zoals de hardnekkige discriminatiebij de indienstneming of nog het opleidingstekort vande werklozen - zou de reeds zorgwekkende ongelijkhedennog kunnen versterken, zowel op internationaalvlak als binnen onze eigen maatschappij, en dit tennadele van de meest kwetsbare personen en groepen.over een toegangsvisum voor het land van bestemmingbeschikt, te vervoeren. Die maatregelen verklaren vooreen groot deel waarom het aantal asielaanvragen inBelgië in drievoud is verminderd sedert de piek van2000. Nochtans is de veiligheid in de wereld niet indrievoud verminderd, noch zijn de redenen om eeninternationale bescherming te zoeken in die verhoudingafgenomen.Kortom, hoewel het voor België zeker mogelijk is tezorgen voor een betere planning van de migratiestromenop grond van prioriteiten die zij vastlegt, tochheeft die planning onvermijdelijk haar beperkingen.Van nature is het onmogelijk beschermingsnodendie zich op elk moment waar ook ter wereld kunnenvoordoen vooruit te plannen, noch kan de uitoefeningdoor elke burger van het recht om te huwen en eengezin te stichten – dat recht heeft op bescherming doorde maatschappij en de Staat, zoals bepaald is in artikel16 van de Universele Verklaring van de Rechten van deMens – beperkt worden.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TEen immigratie “in evenwicht”?Het tweede verontrustende idee is dat van eenimmigratie “in evenwicht”: men zou de kraan vande “economische migraties” opendraaien, maarmen zou in dezelfde verhouding de kraan van de“humanitaire migraties” sluiten, door de toegang totasiel, tot subsidiaire bescherming en tot gezinsherenigingte bemoeilijken. Op deze wijze zou het totaalaantal toegelaten migranten beheerd en beheerstworden, wat de nieuwe economische immigratieaanvaarbaarder zou maken bij de publieke opinie, die,zo wordt verondersteld, weinig voelt voor de komstvan nieuwe vreemdelingen.Dit idee heeft reeds ingang gevonden. De gezinshereniging,die een eerste toegangsdeur is tot de wettelijkeimmigratie, raakt op dit eigenste moment onderworpenaan een omvangrijk pakket van wettelijke maatregelenen administratieve werkwijzen ten einde de uitoefeningervan in te perken, met als voorwendsel de bestrijdingvan misbruiken. Wat het asielbeleid betreft, ook allijkt de zeer recente hervorming van de wet van 15december 1980 in dat verband evenwichtig, kan menzich, zonder de toepassing ervan te beoordelen, slechtsverontrusten over een trend die erin bestaat de asielzoekerstegen te houden alvorens ze in België (en meeralgemeen in Europa) aankomen om er de beschermingvan de Staat aan te vragen. Dit proces loopt enerzijdsvia de responsabilisering van de transitlanden dieverzocht worden zelf de asielaanvragen te behandelenvan zij die Europa proberen te bereiken. Anderzijdsmoeten de transporteurs weigeren elke persoon die niet↘ In de uitoefening van beide wettelijke opdrachtendie het voorwerp uitmaken van dit verslag, is hetCentrum zich wel degelijk bewust van de basis waaruithet spreekt en optreedt. Zoals elke openbare dienstheeft het als doelstelling bij te dragen tot het algemeenbelang. Het moet dit doel evenwel in alle onafhankelijkheidnastreven, vanuit twee toegangsdeuren die hemtoegewezen zijn: een vereiste tot uiterst nauwkeurigeinformatie die boven enige verdenking van partijdigheidstaat, en de taak om ervoor te zorgen dat hetnastreven van het algemeen belang wel degelijk denaleving omvat van de fundamentele rechten van eenbijzonder kwetsbare populatie. Deze bijzondere positieonderscheidt het van de administratie, het uitvoeringsorgaanvan beleidsbeslissingen die deze niet kan invraag stellen, en van niet-gouvernementele organisatiesdie in België aangaande dit thema uiterst krachtig zijn,maar die niet aan de vereisten en de deontologischeverplichtingen van de openbare dienst onderworpenzijn. Aangezien het daartoe verzocht wordt door dewet waarop het gebaseerd is, zorgt het Centrum ervoorzijn opdrachten te vervullen in overleg en dialoog metalle openbare en privé-actoren die op hetzelfde terreinwerkzaam zijn.3 Dit Forum werd op 10 en 11 juli 2007 in Brussel door België georganiseerdop verzoek van de Verenigde Naties en bracht meer dan honderdStaten en internationale organisaties bijeen. Jozef De Witte, directeurvan het Centrum, was er rapporteur voor de transversale kwesties,waaronder die van de migrantenrechten.

D E E L 1D E O V E R H E I DI N F O R M E R E N O V E RD E A A R D E N D EG R O O T T E VA N D EM I G R AT I E S T R O M E N

I n l e i d i n g

12 * 13I n l e i d i n gZowel in België als in de rest van Europazijn migraties en de gevolgen ervan voorwerpvan heel wat maatschappelijke debatten. Entoch, ook al kan de problematiek op heelwat belangstelling rekenen, heel dikwijlswordt ze slecht begrepen. De onwetendheidinzake migratierealiteiten zal het onbegripbinnen een maatschappij die steeds meerdoor populaties van verschillende afkomstwordt getekend alleen maar versterken entegelijk dreigt ze tot maatschappijkeuzes enpolitieke denkpistes te leiden, die slecht aande realiteit zijn aangepast.Om de statistische informatie uit dit beknopte verslag Irslagbeter te begrijpen, verwijzen we de lezer naar de langeversie van het verslag inclusief een methodologischeheinleiding die als toelichting bij het debat rond zowelde migratie als de “migratiecijfers” kan gehanteerdworden.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDit verslag wil statistische en demografische elementenaanreiken die burgers en beslissingmakers over demigratieconjunctuur en de migrantenpopulatiesinformeren. De inbreng van de statistiek voor een beterbegrip van de migratie is slechts een klein onderdeelvan een ruimere en meer gedetailleerde denkoefening.Toch kunnen de cijfergegevens als referentiepunt dienenom de situatie beter te begrijpen en in te schatten, enervoor te zorgen dat het debat over het fenomeen, enover het te voeren beleid, transparant verloopt.De beschrijving over de migratie- en demografischedynamiek is in 6 delen onderverdeeld, die onafhankelijkvan mekaar kunnen worden gehanteerd:› De internationale legale migratiestromen,de immigratie en de emigratie.› Asiel en asielprocedure.› De vreemde bevolking in wettig verblijf en deevolutie ervan.› Het verwerven en toekennen van de Belgische nationaliteit.› Bevolkingsgroepen van vreemde oorsprong (die hierwettig verblijven).› De illegaliteit of het onwettig verblijf.

1 L e g a l em i g r a t i e s t r o m e n( i m m i g r a t i e e ne m i g r a t i e )

14 * 151 . E v o l u t i e e n h i s t o r i s c h p e r s p e c t i e fVoor we dieper op de buitenlandseimmigratie ingaan, willen we wijzen op destijgende migratiebewegingen van zowelBelgen als vreemdelingen.1 .1 . Immigratie en een historisch hoogmigratiesaldoTegelijkertijd blijft het aantal emigraties stabiel met40 à 60.000 vertrekken per jaar sinds de jaren 1960(fig. 1.1). Alles bij mekaar zitten we met deze verhogingvan emigraties op een huidig niveau van ongeveer60.000 emigraties in 2005 (Belgen en vreemdelingen).Toch blijft het migratiesaldo 6 ruimschoots positief(ongeveer 45.000 in 2005) en stijgt het sinds 1984.In 20 jaar tijd heeft het migratiesaldo rechtstreeks toteen groei van 434.000 inwoners geleid, kinderen vanmigranten die in België zijn geboren, niet meegeteld.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TMet iets meer dan 105.000 immigraties (Belgen envreemdelingen 4 ), was 2005 het jaar met het hoogsteaantal geregistreerde internationale immigratie sinds erzulke statistieken bestaan en vermoedelijk ook sinds hetontstaan van België (fig. 1.1). De vorige maxima werdenin 1948 en in 1964 opgetekend na de ondertekeningvan akkoorden die de rekrutering van de buitenlandsearbeidskrachten moesten vergemakkelijken. In tegenstellingtot de vorige periodes met immigratiepieken, kan dehuidige groei niet als conjunctureel worden beschouwd.De immigratie kent immers een bijna continue groeisinds halfweg de jaren 1980 5 .4 Rekening houdend met de erkende of geregulariseerde asielzoekersgegroepeerd binnen de categorie “registerwijzing” Algemene DirectieStatistiek en Economische Informatie (verder in de tekst AD SEIgenoemd), terwijl die gewoonlijk niet in aanmerking worden genomen.5 De daling in de statistieken uit de jaren 1990 is vooral te wijtenaan het feit dat de asielzoekers uit de immigratiestatistieken zijnuitgesloten.6 Migratiesaldo is het verschil tussen het aantal immigraties en hetaantal emigraties in één jaar.7 De erkende of geregulariseerde asielzoekers werden bij het aantalimmigranten meegerekend, in tegenstelling tot de gangbare praktijkvan de AD SEI vanaf 1999 (de gegevens uit de voorgaande periodezijn niet beschikbaar). Het saldo van de ambtshalve geschrapten ende heringeschrevenen die ambtshalve werden geschrapt werd bij deemigraties meegerekend.Figuur 1.1. Evolutie van het totale aantal immigraties en emigraties (Belgen en vreemdelingen), 1948-2005(excl. niet erkende of niet-geregulariseerde asielzoekers (Bron : Rijksregister (hierna het RR genoemd) – AD SEI) 6 Immigraties120.000110.000100.00090.00080.00070.00060.00050.00040.00030.00020.00010.0000Emigraties19481950195219541956195819601962196419661968197019721974197619781980198219841986198819901992199419961998200020022004

1 .2 . De internationale mobiliteit ende groeiende emigratie van de BelgenDe toestroom van vreemdelingen mag dan al heel wataandacht krijgen, ook de migratiebewegingen vanBelgen die België verlaten of die terugkeren zijn zekerniet te onderschatten. Zo verlieten in 2005 20.980Belgen ons land en 12.950 8 keerden terug. De Belgenwaren dat jaar dus goed voor ongeveer 12% van degeregistreerde immigranten en 35% van de emigranten.De omvang van de migratiebewegingen van de Belgenen vreemdelingen zijn niet rechtstreeks vergelijkbaarmaar toch mogen ze ook niet volledig los van mekaarworden gezien. Enerzijds is het zo dat net zoals bij detoestroom van de vreemdelingen, ook Belgen vakergaan migreren, wat op een algemeen toegenomeninternationale mobiliteit wijst, alsook de stijgendeimpact van dit fenomeen op de Belgische samenleving.Anderzijds ligt hetzelfde proces aan de basis vande stijging van beide types internationale migraties-migraties van Belgen en migraties van vreemdelingennamelijkde mondialisering.1 .3 . Een nooit geziene groei vande buitenlandse immigratieOok hebben meer Belgen het land verlaten dan hetaantal Belgen dat is teruggekeerd, toch blijft het totalemigratiesaldo van België (Belgen en vreemdelingeninbegrepen) ruim positief dankzij de inbreng van debuitenlandse immigratie.De toestroom van het aantal vreemdelingen ishistorisch. In 2005 werden meer dan 90.000 buitenlandseimmigraties geregistreerd. Daarmee zitten wever boven de vorige recordcijfers uit 1948 en 1964, watom meer dan één reden opvallend is (fig. 1.2). In deperiode na de oorlog en in de jaren 1960 was buitenlandseimmigratie immers gewenst en georganiseerddoor de overheid. Bovendien waren de vorige piekeneerder conjunctureel, terwijl deze stijgende buitenlandseimmigratie er één van lange duur is, aangezienhet begin van de stijgende toestroom halfweg de jaren1980 te situeren is.Na de eerste oliecrisis in 1974 werd beslist een eindete stellen aan de arbeidsimmigratie met een duidelijkebeperking van het aantal buitenlandse immigratiesals gevolg, in die mate zelf dat het migratiesaldo in1982 en 1983 negatief was. In 1984 was de toestroomevenwel weer groter dan de emigratie waardoor hetmigratiesaldo weer in evenwicht kwam. De modaliteitenvan deze immigratiestijging zijn algemeenbekend en eerst en vooral toe te schrijven aan watmen de “gezinshereniging” noemt. Enerzijds zijn er dereeds in België gevestigde vreemdelingen die vóór hunimmigratie een deel van hun familie in het buitenlandhebben achtergelaten, en van wie de familieleden hetrecht hebben om te immigreren. Anderzijds zijn er dereeds in België gevestigde vreemdelingen en de Belgendie met vreemdelingen huwen, die daardoor het rechtkrijgen om zich in België te vestigen.Vanaf het begin van de jaren 1990 neemt de toestroomsnel toe, niet enkel door de gezinshereniging en deEuropese immigratie, maar ook als gevolg van eenderde fenomeen: de spectaculaire toename van hetaantal asielaanvragen sinds 1989. De daling vande asielaanvragen van 1994 tot 1997 leidt tot eentijdelijke beperking van de toestroom, die nog wordtversterkt door het uitsluiten van de asielzoekers uit deimmigratiestatistieken vanaf 1995 (gevolg: de dalendetoestroom is van 1995 tot 1998 redelijk artificieel).En toch gaat de toestroom vanaf 1998 weer sterkstijgen, waardoor we momenteel op een recordniveauzitten. Door het uitsluiten van de asielzoekers uit destatistiek is het moeilijk deze statistiek te gebruiken.Ze is immers op een officiële definitie van immigratiegebaseerd, die niet helemaal met de realiteitovereenkomt 9 .8 De enige vertrekken waarmee rekening werd gehouden zijn die diezijn aangegeven. Het saldo van de ambtshalve geschrapten en de heringeschrevenendie ambtshalve zijn geschrapt werd bij de berekening vande emigraties in rekening gebracht.9 AD SEI houdt bij de berekening van de migratiestromen geen rekeningmet de erkende vluchtelingen, maar brengt ze onder in de categorie“rechtzetting” onder de administratieve benaming “wijziging vanregister”.

16 * 171 .4 . Een geringe re-emigratie enterugkeer 11 van vreemdelingen1 .5 . Een Europese immigratie ondanksde evoluties en perceptiesD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDe toestroom van vreemdelingen is sinds het begin van 1 .5.1. Overzichtde jaren 1980 sterk toegenomen, het aantal vreemdelingendat vertrekt is daarentegen relatief gering (fig.1.2). Op de lange termijn is er sprake van een stagnatieen sinds het einde van de jaren 1960 zelfs achteruitgang.De laatste tien jaar is het aantal vertrekken lichttoegenomen, maar deze beperkte stijging is niet in staatde explosieve toestroom te compenseren.De redenen voor deze stagnatie in de terugkeer zijndivers en al naargelang het standpunt van de auteurs,Drie nationaliteiten zijn opvallend aanwezig: deFransen, de Nederlanders en de Marokkanen, diegoed zijn voor resp. 13, 13 en 9% van de buitenlandsetoestroom in 2005 (tab. 1.1). De andere nationaliteitenzijn bij de migratie veel minder aanwezig. Het gaat omPolen, 6% van de toestroom, Duitsers en Turken dieelk ongeveer 4% voor hun rekening nemen. Daarnavolgen de Roemenen, bijna alle EU-landen rond deook vaak tegenstrijdig. Om te beginnen blijft hetverschil in levensstandaard tussen de traditioneleemigratielanden en België hoog, waardoor emigratie nog10 De erkende of geregulariseerde asielzoekers werden bij het aantalsteeds aantrekkelijk blijft en de terugkeer van migrantenimmigranten meegerekend, in tegenstelling tot de gangbare praktijkgeregulariseerde asielzoekers (Bron: RR – AD SEI) 10veel minder. Bovendien gaan bepaalde immigraties reedsvan de AD SEI sinds 1999 (de gegevens zijn voor de vorige periodeniet beschikbaar). Het saldo van de ambtshalve geschrapten en heringeschrevenendie ambtshalve zijn geschrapt werd bij de emigratiesver in de tijd terug. Er heeft zich een tweede generatie(personen met geïmmigreerde ouders, die in België zijngeboren) en zelfs derde generatie gevestigd, waardooreen terugkeer voor migranten en hun nakomelingenminder evident is, ook al gaan ze nog regelmatig naarmeegerekend.11 Met “terugkeer” bedoelen we de terugkeer van immigranten die hierwettelijk verblijven en die het land verlaten, of van wie men verondersteltdat ze het land hebben verlaten doordat ze hun verblijfsvergunningniet hebben verlengd. In een bepaald administratief jargon en inde vakliteratuur over illegale immigratie, wordt de term “terugkeer”volgens ons al te vaak fout gebruikt als benaming voor gedwongenhun land van herkomst terug.terugkeer en de begeleide terugkeer van vreemdelingen die hieronwettig verblijven.Figuur 1.2. Evolutie van het aantal immigraties en emigraties van vreemdelingen, 1948-2005 (excl. niet-erkende of100.00090.00080.00070.00060.00050.00040.00030.00020.00010.0000ImmigratiesEmigraties19481950195219541956195819601962196419661968197019721974197619781980198219841986198819901992199419961998200020022004

Middellandse Zee, de Britten en de Amerikanen. Metuitzondering van Marokko en Turkije is het overgrotedeel van de migratiestromen afkomstig uit de EuropeseUnie of uit rijke landen zoals de Verenigde Staten.In tegenstelling tot wat wordt aangenomen, betreftimmigratie de laatste jaren vooral onderdanen uitEU-lidstaten (fig. 1.3). Zo ging het bij de 77.387immigraties in 2005 12 , om 41.325 onderdanen uitEU-lidstaten (53%) en die migranten komen vooral uitde 15 oude lidstaten van de Europese Unie zoals dietot 2004 bestond (34.872, of 45% van de volledigeinstroom). Het aantal onderdanen uit de 10 nieuwelidstaten die in 2004 tot de Unie zijn toegetreden blijftgering (6.453, of 8% van de totale instroom), net zoalsdit het geval is voor de Roemenen en Bulgaren, die in2007 tot de Unie zijn toegetreden (3.175 nieuwkomers,of 4% van de volledige instroom). De stijging vanmigratiestromen uit bepaalde landen na deze recenteuitbreiding van de Europese Unie is de laatste jarenopvallend. Het gaat hierbij vooral om Polen enRoemenen.De niet-EU immigratie is het laatste decenniumweliswaar sterk gestegen, toch mag de toename van deimmigratie binnen de Unie, die minder als dusdanigwordt ervaren, niet worden onderschat. Sinds 2000 isde groei van de EU-immigratie (zowel oude als nieuwelidstaten) in absolute cijfers immers hoger dan de niet-EU-immigratie 13 .12 Dit cijfer houdt geen rekening met de bewuste veranderingen vanregister, in tegenstelling tot de vorige gegevens; gedetailleerde gegevensper nationaliteit zijn immers niet beschikbaar.13 Het feit dat met de asielzoekers geen rekening wordt gehouden heeftuiteraard een invloed op de verdeling.Figuur 1.3. Evolutie geregistreerde immigraties per grote nationaliteitsgroepen,1990-2005 (excl. asielzoekers envluchtelingen sinds 1995) (Bron : het RR – AD SEI)40.00035.00030.00025.00020.00015.00010.0005.00001990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005Europes Unie met 15AfrikaAzië (excl. Turkije)Europese landen buiten de Europese Unie (inclusief Turkije)Noord-AmerikaAndere landen van de EU met 27Latijns-AmerikaOceaniëOnbepaald en staatlozen

18 * 191 .5 .2 . Een sterke Europese immigratie 14 die verandertBij de meeste Europese immigraties gaat het totvandaag nog altijd om onderdanen uit de 15 oudelidstaten van de Europese Unie (tab. 1.1). Eind jaren1990 en met uitbreiding in mei 2004 is de stroomafkomstig van de nieuwe lidstaten en vooral uit Polenen Roemenië sterk gegroeid. Toch blijven die stromenredelijk beperkt in vergelijking met de instroom uitde oude lidstaten van de Europese Unie. De Europeseimmigratie afkomstig uit landen die geen deel van deUnie uitmaken, neemt meer chaotische vormen aan.De vier buurlanden (Frankrijk, Nederland, Duitslanden Luxemburg) nemen 47% van de Europeseimmigraties voor hun rekening. Deze migratie overkorte afstand evolueert snel en beperkt zich niet toteen gewone grensmigratie. De toename van de migratiestromenvanuit Frankrijk en Nederland is perfect tevergelijken met de niet-Europese stromen.heeft ze sterk onder het einde van de arbeidsmigratiete lijden gehad, om halverwege de jaren 1980geleidelijk aan opnieuw toe nemen. In tegenstelling totandere immigraties, werd het einde van de jaren 1990getekend door een sterke stijging van de instroom,die we bij weinig andere groepen terugvinden. Ditis aan verschillende factoren toe te schrijven maarde voornaamste oorzaak is een heropleving van degezinshereniging. In een tweede fase werd die trouwensnieuw leven ingeblazen na de regularisatiecampagne in1999. Toch verklaart die campagne niet alles aangeziende heropleving van de Marokkaanse immigratie vanveel vroeger dateert.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TWe mogen dus algemeen stellen dat de Europeseimmigratie sterk blijft. Ook al ondergaat de migratiewijzigingen, toch is migratie vooral uit de buurlandenafkomstig en blijft het ritme waarop de wijziging zichdoorzetten relatief matig. Het schrikbeeld dat eeneerste keer opdook na de val van de communistischeregimes in Centraal- en Oost-Europa en een tweedekeer bij de uitbreiding in 2004 was dus ongegrond.De toestroom afkomstig uit Centraal- en Oost-Europagroeit weliswaar maar, enkele uitzonderingen niet te nagesproken, verloopt dit aan een zeer matig tempo. Hetzijn de nieuwe stromen vanuit Polen en Roemenië dieeen dynamische karakter vertonen en het zou de moeitelonen deze meer in detail te analyseren.1 .5 .3 . Een hernieuwde niet-Europese immigratieTypische voor de niet-Europese immigratie is eersten vooral de Marokkaanse immigratie die een veelgrotere plaats inneemt dan de andere met 9% van detotale instroom en 26% van de niet-Europese instroom(tab.1.1). Deze immigratie uit Marokko is in Belgiëeen migratie die ver in de tijd teruggaat aangezien zeal meer dan 40 jaar één van de belangrijkste migratiestromenis. Net als voor de andere immigraties,14 In alle tabellen en grafieken valt Turkije binnen de categorie “Europa”,conform het statistische gebruik en de classificaties die binnen deBelgische (AD SEI) en de Europese (Eurostat) statistiek wordengehanteerd. We zijn er ons van bewust dat deze classificatie totcontroverse kan leiden. Om alle verwarring te vermijden, hebben webeslist een onderscheid te maken tussen onderdanen van de EuropeseUnie en onderdanen uit de rest van de wereld. In de mate van hetmogelijke hebben we ook gepoogd de specifieke situatie van Turkijeapart te behandelen.

Tabel 1.1. Geregistreerde immigraties: verdeling per nationaliteit, 1990-2005 (excl. asielzoekers en vluchtelingen)(Bron: het RR – AD SEI)Nationaliteit 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005Totaal 57.593 67.098 66.648 64.125 66.883 64.259 62.650 60.645 61.252 68.443 68.599 77.572 82.637 81.890 85.370 90.337België 11.531 13.339 11.603 10.654 10.134 9.768 9.616 9.609 10.572 10.681 11.320 11.610 12.423 13.113 12.932 12.950Vreemdelingen 46.062 53.759 55.045 53.471 56.749 54.491 53.034 51.036 50.680 57.762 57.279 65.962 70.214 68.777 72.438 77.387Europa (inclusief Turkije) 29.928 33.917 35.327 34.396 35.636 37.619 36.106 34.476 33.739 39.111 37.133 40.294 41.581 41.602 45.231 50.615Europese Unie met 27 26.639 29.176 30.261 29.991 29.994 29.920 32.057 31.491 29.704 30.614 32.451 34.916 35.139 35.185 39.362 44.500Europese Unie met 15waaronder24.285 26.398 28.321 28.077 28.112 28.213 30.238 29.325 27.358 28.018 29.593 29.685 30.220 30.446 32.356 34.872Duitsland 2.677 3.035 2.952 3.131 3.207 3.289 3.325 3.249 3.206 3.070 3.036 2.883 2.965 2.942 3.307 3.250Oostenrijk 90 76 93 121 184 175 317 361 262 258 205 220 258 248 248 254Denemarken 320 396 435 470 490 449 497 462 397 385 408 383 326 339 299 343Spanje 717 833 1.115 1.118 1.104 1.227 1.149 1.318 1.141 1.163 1.355 1.527 1.503 1.545 1.591 1.827Finland 173 274 207 320 381 620 655 786 416 411 462 389 510 388 421 387Frankrijk 5.799 5.807 5.992 6.088 6.354 6.472 6.732 7.210 7.385 7.931 8.108 8.039 8.134 8.187 9.520 10.377Groot-Brittannië 2.706 3.215 3.141 2.971 3.063 2.899 2.893 2.805 2.722 3.020 3.222 2.660 2.545 2.496 2.364 2.207Griekenland 642 742 777 881 872 810 633 676 539 605 531 554 593 636 601 716Ierland 359 421 482 506 406 321 377 365 352 328 339 344 348 292 278 285Italië 2.535 2.625 2.585 2.877 2.885 2.745 2.858 2.916 2.502 2.603 2.600 2.439 2.310 2.293 2.301 2.459Luxemburg 150 193 231 281 241 224 220 237 194 184 189 218 234 231 227 244Nederland 5.521 6.195 6.601 6.667 6.509 6.539 7.830 6.334 6.242 6.200 7.178 8.167 8.403 8.546 8.789 10.109Portugal 1.637 1.957 3.222 2.165 1.891 1.761 1.881 1.693 1.384 1.313 1.320 1.347 1.565 1.822 1.907 1.933Zweden 959 629 488 481 525 682 871 913 616 547 640 515 526 481 503 481Andere EU-landen met 27waaronder2.354 2.778 1.940 1.914 1.882 1.707 1.819 2.166 2.346 2.596 2.858 5.231 4.919 4.739 7.006 9.628Polen 737 539 585 723 787 797 946 1.066 1.120 1.152 1.132 2.929 2.427 2.085 3.481 4.815Bulgarije 198 385 233 258 189 140 119 180 197 227 269 425 474 498 706 853Roemenië 1.208 1.634 831 589 485 326 311 384 388 587 650 966 996 998 1.438 2.322Andere EU-landen met 27 211 220 291 344 421 444 443 536 641 630 807 911 1.022 1.158 1.381 1.638Europese landen buiten deEuropese Unie (inclusiefTurkije) waaronder3.289 4.741 5.066 4.405 5.642 7.699 4.049 2.985 4.035 8.497 4.682 5.378 6.442 6.417 5.869 6.115Bosnië-Herzegovina 3 1.210 47 30 19 47 28 76 77 90 113 99Kroatië 54 46 95 35 33 53 57 41 112 95 60 86 99Macedonië 20 53 61 79 84 120 114 185 233 232 201 267Rusland 1 2 54 113 160 208 172 204 223 319 445 449 486 492 497Paspoort ex-USSR 185 383 415 431 493 309 290 264 298 310 260 200 145 124 107 150Servië-Montenegro 496 960 1.457 741 685 2.543 17 54 66 4.245 70 161 222 259 296 281Paspoort ex-Joegoslavië 10 3 4 4 6 39 264 213 172 593 122 180 169 149 155 165Turkije 2.262 2.850 2.695 2.501 3.586 2.624 2.510 1.446 2.449 2.132 2.815 2.987 3.874 3.831 3.237 3.389Andere Europa 335 543 495 620 690 666 617 694 690 770 913 1.032 1.178 1.186 1.182 1.168Azië (exclusief Turkije) 4.233 5.353 4.719 5.083 4.918 4.123 4.151 4.062 4.161 4.406 4.917 6.074 7.281 7.072 7.385 7.370China 358 586 632 616 542 606 585 603 667 700 821 1.280 2.127 1.579 1.394 1.225India 513 791 635 730 519 386 515 435 536 561 662 852 959 1.101 1.213 1.339Japan 776 734 705 984 1.107 889 800 797 872 956 890 798 820 938 1.083 1.027Pakistan 342 458 355 451 289 156 189 185 221 167 147 283 383 390 564 673Filippijnen 289 365 423 360 411 437 526 538 430 397 410 559 538 399 368 349Thailand 172 206 217 227 232 233 244 242 276 325 373 447 469 553 614 573Andere Azië 1.783 2.213 1.752 1.715 1.818 1.416 1.292 1.262 1.159 1.300 1.614 1.855 1.985 2.112 2.149 2.184Afrika 7.338 9.524 9.887 9.290 11.123 7.641 7.713 7.149 7.792 8.835 9.741 12.884 15.025 14.435 14.012 13.388Algerije 390 495 424 341 570 437 377 321 357 425 466 674 710 732 769 725Kameroen 205 329 295 167 142 142 134 152 181 207 249 335 468 456 510 618Congo (DRC) 1.588 1.843 2.692 2.325 2.226 1.024 833 637 674 793 822 1.413 1.313 1.133 1.143 1.106Ghana 572 701 349 348 162 99 176 180 174 213 273 370 617 387 261 529Marokko 2.441 3.379 3.242 3.324 4.738 3.593 3.975 3.880 4.327 4.936 5.667 7.072 8.495 8.438 8.014 7.106Rwanda 230 262 256 240 585 341 166 134 158 145 177 147 138 207 203 163Tunesië 411 374 301 298 323 276 279 231 258 290 354 440 494 510 445 494Andere Afrika 1.501 2.141 2.328 2.247 2.377 1.729 1.773 1.614 1.663 1.826 1.733 2.433 2.790 2.572 2.667 2.647Noord-Amerika 3.027 3.263 3.429 3.028 3.343 3.415 3.355 3.656 3.285 3.347 3.360 3.430 3.331 3.110 3.181 3.073Canada 325 408 346 374 430 398 426 521 457 459 566 540 632 628 578 665Verenigde Staten van Amerika 2.702 2.855 3.083 2.654 2.913 3.017 2.929 3.135 2.828 2.888 2.794 2.890 2.699 2.482 2.603 2.408Latijns-Amerika 1.365 1.398 1.387 1.307 1.364 1.359 1.415 1.333 1.384 1.685 1.760 2.587 2.450 2.196 2.294 2.594Brazilië 324 298 324 304 282 292 324 280 296 323 416 487 472 451 584 737Andere Latijns-Amerika 1.041 1.100 1.063 1.003 1.082 1.067 1.091 1.053 1.088 1.362 1.344 2.100 1.978 1.745 1.710 1.857Oceanië 138 163 187 191 143 172 203 259 243 256 263 278 241 259 234 240Onbepaald en staatloos 33 141 109 176 222 162 91 101 76 122 105 415 305 103 101 107

20 * 212 . D e m o g r a f i s c h p o r t r e t v a n d e m i g r a n t e n2 .1 . De leeftijd van de migratieDe meeste migranten komen tussen hun 18 en 40 jaarin België aan (65% van de toestroom in 2005) met eenmodale leeftijd 15 bij de immigratie van 25 jaar (fig.1.4). Deze immigranten waren soms in gezelschap vankinderen, wat het niet geringe aantal jonge kinderenverklaart. Het aantal van deze kinderen moet evenwelniet worden overschat. De minderjarigen maken immersniet meer dan 17% van de toestroom uit.Wanneer ze opnieuw vertrekken, doen de vreemdelingendat over het algemeen kort na hun aankomst. De kansdat ze opnieuw vertrekken is het grootst bij vreemdelingendie nog niet lang in het land verblijven. Hoe langerhun verblijf duurt, hoe kleiner die kans (Perrin, 2007b).In tegenstelling tot bepaalde voorspellingen, zijn er eenaantal die terugkeren op het ogenblik dat ze de pensioensgerechtigdeleeftijd hebben bereikt. Dit aantal blijftechter beperkt (fig. 1.4).en de nieuwe migratiestromen die daarna op gang zijngekomen, hebben tot een opvallende vervrouwelijkingvan de immigratie geleid, in die mate dat demeerderheid van de nieuw geregistreerden in 1995vrouwen waren (fig. 1.5).Figuur 1.5. Aandeel vrouwen bij de immigratie vanvreemdelingen, 1990-2005 (Bron: RR – AD SEI)55%54%53%52%51%50%49%48%47%D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T46%45%2 .2 . De vervrouwelijking van de immigratieDe immigratie tijdens de 30 jaar na de oorlog wasvooral een zaak van mannen. De crisis in de jaren 197015 De modale leeftijd bij de immigratie is de leeftijd waarop de instroomhet grootst is.Figuur 1.4. Leeftijd bij de immigratie en de emigratie van vreemdelingen, 2005 (aantal immigraties en emigraties perleeftijd) (Bron: RR – AD SEI)3.5003.0002.5002.0001.5001.0005000ImmigratiesEmigraties8101214161820222426283032343638404244464850525456586062646668707274767880828486889002461991199219931994199519961997199819992000200120022003200420052006

Deze vervrouwelijking van de immigratie werd nog inde hand gewerkt door de gezinshereniging waarvan deechtgenotes van de arbeidsmigranten als eerste gebruikhebben gemaakt. De meer recente vervrouwelijking iseerder het resultaat van nieuwe vormen van migratie envan nieuwe migratiestromen waar de vrouw een centraleplaats inneemt. De meest extreme vormen van dit soortmigraties zijn algemeen bekend, het gaat om migratiesuit Oost-Europa, Azië en Zuidoost-Azië. Zo is meer dan3/4de van de Thaise en Filippijnse migranten vrouw.Dit is ook het geval voor resp. 70% en 56% van deimmigraties uit Rusland en Roemenië. Opvallend is ookdat de vervrouwelijking van de migraties uit de nieuwelidstaten van de Europese Unie aan het verdwijnen is.Bij de Polen bijvoorbeeld, gaat het intussen meestal ommannen 16 .De toestroom van het aantal vreemdelingen in Walloniëstijgt opnieuw maar dit verloopt veel trager dan in debeide andere gewesten. Door zijn beperkte oppervlakte,is de impact in het hoofdstedelijke gewest uiteraard hetmeest merkbaar.In de drie gewesten hebben zich de laatste jaren ooksteeds meer EU-onderdanen gevestigd. Deze tendensis het sterkst in Brussel, die steeds een aantrekkingspoolvoor EU-onderdanen is geweest en waar ook de meesteonderdanen uit de nieuwe EU-lidstaten heen trekken.Wat de niet-EU immigraties betreft, vangt Brusselbijna evenveel migranten op als Vlaanderen, vooral alsgevolg van de regularisaties binnen het kader van dewet uit 1999.2 .3 . Geografie van de bestemmingvan immigrantenHeel lang was Wallonië de voornaamste immigratiebestemmingin België maar die tendens is intussen vollediggekeerd. De meeste nieuwe migranten komen intussenin Vlaanderen terecht, vervolgens in Brussel (fig. 1.6).16 Sommige van deze extreme waarden moeten worden genuanceerd.Enkel personen die hier wettelijk verblijven worden in de statistiekenopgenomen. Tot vandaag is het evenwel vaak zo dat vreemde vrouwenmet Belgische mannen huwen, terwijl het omgekeerde (een vreemdeman die met een Belgische vrouw huwt) veel minder vaak het geval is.Vreemde vrouwen die hier onwettig verblijven hebben dus meer kansdan mannen om een verblijfsbewijs te verkrijgen en in de statistiekente worden opgenomen (Perrin et Rajabaly, 2005). Een mooi voorbeeldvan die scheeftrekking zijn de onderdanen uit de nieuwe lidstaten. Denieuwe immigratiemogelijkheden die geleidelijk aan worden ingevoerd,leiden tot een plotse stijging van het aantal mannen in de statistieken.Figuur 1.6. Evolutie van de immigratie per gewest, 1990-2005 (excl. asielzoekers en vluchtelingen)(Bron: RR – AD SEI)35.00030.00025.00020.00015.00010.0005.00001990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005VlaanderenBrusselWallonië

22 * 233 . D e w e t t e l i j k e m o t i e v e n v o o r m i g r a t i e 1 7Uit de statistieken betreffende vreemdelingen enimmigranten zijn het wettelijke kader en de redenenvan hun verblijf niet af te leiden. Er zijn gegevensbeschikbaar over het aantal vreemdelingen per leeftijd,geslacht, nationaliteit, huwelijkssituatie, gemeente …maar over het algemeen is het onmogelijk duidelijkeen precieze informatie te verkrijgen over de motievenwaarom de personen België zijn kunnen binnenkomenen zich hier hebben kunnen vestigen. Heeft dit te makenmet de procedure gezinshereniging? Na een huwelijk?Om studies in een Belgische instelling te kunnenvoortzetten? Na het vinden van een job in België?Jammer genoeg bestaat er over de redenen van deimmigratie weinig betrouwbare informatie. Ditprobleem is vooral opvallend voor wat gezinsherenigingbetreft, of het nu gaat over de aankomst van eenpartner, een kind of een ouder. In elk geval blijkt hetom de voornaamste bron van immigratie van de laatste30 jaar te gaan. Bepaalde indirecte gegevens, in hetbijzonder de visa-gegevens, tonen aan dat het fenomeengrootschalig is maar laten een onvoldoende opvolgingvan de situatie toe.Wij merken op dat de opname van een nieuwewettelijke variabele in het Rijksregister, die het motiefvoor het afleveren van een verblijfstitel registreert,momenteel wordt voorbereid door DVZ. Deze ingreepzal het gebrek aan gegevens met betrekking tot ditonderwerp verhelpen.Eén van de zeldzame informatiebronnen is de FODBuitenlandse Zaken die over gegevens beschikt inzakevisa waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussende redenen van uitreiking van de visa (Perrin, 2007a).Bij gebrek aan andere gegevens baseren we een eersteschatting op deze gegevens. Aangezien het visasysteemvoor een aantal landen niet van toepassing is, hebbendeze gegevens niet op alle migranten betrekking.Bovendien kunnen mensen een visa aanvragen, dieook krijgen, maar uiteindelijk niet naar België komen.Anderen krijgen dan weer een visa voor een bepaaldtype verblijf, waarna hun statuut wordt gewijzigd eens17 In dit deel van het verslag staat een nota die reeds was opgesteld voorde internationale dag van de migrant van 18 december 2006: Perrin,2006c, Les motifs de séjour et les regroupements familiaux.www.diversiteit.beD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 1 .7. In 2006 uitgereikte visa voor lange duur in functie van de reden van het verblijf (Bron: Databank “visa” vande FOD Buitenlandse Zaken) Berekeningen: Nicolas Perrin (GéDAP-UCL))Au pair: 1%Familiehereniging echtgenoot werknemer: 1%Religieuze activiteit: 0,1%Anderen: 0,4%Adoptie: 1%Samenwonend: 2%Stage of Opleiding: 2%Zelfstandige (beroepskaart): 5%Bezoldigde arbeid: 10%Gezinshereniging: 49%Studie: 25%

ze in België verblijven. Een aantal personen, tenslotte,komt België onwettig binnen (of komt België binnenvoor een korte periode waarvoor geen visa is vereist),blijft in het land en laat zich achteraf regulariserenzonder ooit een visa te hebben aangevraagd. Toch blijfter een verband tussen het aantal uitgereikte visa en dereële immigratie. Zo gaat het bij de 30.178 in 2006uitgereikte visa voor lange duur (voor een verblijf vanmeer dan 3 maanden) in de helft van de gevallen omgezinshereniging (inclusief de aankomst van partner,kind(eren) of ouder(s)) (fig. 1.7). De tweede redenvoor het uitreiken van visa is het voortzetten van destudies (25%), ver vóór het vinden van een job (10%).Dit betekent dat gezinshereniging tot vandaag ongetwijfeldde eerste reden van immigratie is. Omwillevan de definitie van de indicator zelf, betekent datevenwel niet dat de helft van de immigranten Belgiëbinnenkomt of een verblijfbewijs verkrijgt na eengezinshereniging. Zoals we er immers reeds op hebbengewezen, zijn niet alle immigranten opgenomen in dezedatabase. In het verleden is het aantal asielaanvragerseven hoog en zelfs hoger geweest dan het aantal begunstigdenvan gezinshereniging (rond de jaren 1993 en2000 o.m.). Bij het gebruik van deze gegevens is dusvoorzichtigheid geboden.Humanitaire regularisaties blijken het belangrijkstedeel van de migraties te zijn die we tot vandaagniet zichtbaar kunnen maken aan de hand van visagegevens.Waar vroeger bijna geen enkel gegeven overdeze vorm van migratie werd gepubliceerd, lijkt hierinsinds 2004 verandering te komen, al moet gezegddat de statistieken nog niet erg gedetailleerd zijn. Inafwachting van globale statistieken die toelaten hetmotief voor migratie van vreemdelingen die Belgiëbinnenkomen en er verblijven te achterhalen, zullen weons verdiepen in deze cijfers. Deze cijfers geven aan dathet hier, na gezinshereniging, om de tweede belangrijksteoorzaak van niet-EU lange termijnmigratiegaat (excl. asielaanvragen.) Humanitaire regularisatiesvolgen uit de mogelijkheid die de wet van 15 december1980 biedt om een verblijfsvergunning op het Belgischegrondgebied aan te vragen, indien men zich in uitzonderlijkeomstandigheden bevindt en dit op basisvan humanitaire redenen. Deze aanvragen wordenbehandeld door de “dienst humanitaire regularisaties”van DVZ.Aangezien wij slechts over cijfers beschikken diebetrekking hebben op een korte periode, is het moeilijkeen tendens in de aanvragen te ontwaren. Het aantalaanvragen is sterk gedaald in 2006 en nadien opnieuwlicht gestegen (tab. 1.2). Het aantal aanvragen voorhumanitaire regularisatie in 2007 (13.883) is hogerdan het aantal asielaanvragen in datzelfde jaar, wat eenindicatie geeft van zijn mogelijke impact op de langetermijnmigratie. In de laatste drie jaar stellen we eenduidelijke stijging van het aantal afgehandelde dossiersvast, wat op zijn beurt zorgt voor een daling van deachterstand. Het aantal afgehandelde dossiers is hogerdan het aantal nieuwe aanvragen wat zich vertaaltin een positief beslissingsaldo (i.e. verschil tussen hetaantal beslissingen en het aantal aanvragen), terwijldie in 2005 nog negatief was (toen de achterstandvergrootte). Dit stijgende rendement betreffende deafhandeling van de dossiers wordt vergezeld van eenverhoging van het aantal positieve beslissingen, maarook van een duidelijke daling van het regularisatiepercentage(van 49 naar 33%). DVZ wijst erop dat zelfsdit laatste percentage, het regularisatiepercentage vande jaren 2003 en 2004, respectievelijk 20 en 17,9%,overstijgt. Deze evolutie in het regularisatiepercentageblijft niettemin opmerkelijk, tegelijkertijd voor watbetreft de verhoging van 2003 ten opzichte van 2005,maar ook voor wat de daling van 2005 ten opzichtevan 2007 betreft. Men kan redelijkerwijs denken datde geleidelijke verdwijning van de achterstand watbetreft de aanvragen die te maken hebben met eenonredelijke lange duur van de asielprocedure, aan deoorsprong ligt van deze radicale evolutie in het regularisatiepercentage.Desalniettemin, om het fenomeen duidelijk te begrijpenen een oorzakelijk verband vast te leggen, zou ditonderwerp het voorwerp moeten zijn van een veeldiepgaander onderzoek. Heeft er zich de laatste jarenbijvoorbeeld echt een sterke daling van het humanitaireregularisatiepercentage plaatsgevonden? Immers, sinds2006 worden de dossiers die “zonder voorwerp” zijngeworden, opgenomen in het aantal genomen beslissingen.Deze “zonder voorwerp” dossiers doelen opdie personen die geen belang meer hebben bij hunoorspronkelijke regularisatieaanvraag omdat zijbijvoorbeeld België hebben verlaten, of een verblijfstitelin het kader van een andere aanvraag hebben gekregen

24 * 25(via gezinshereniging of als erkend vluchteling bijvoorbeeld).Men zou zich dus kunnen voorstellen dat erzich een overdracht heeft voorgedaan van een zekeraantal dossiers van personen die normaal op basis vanhumanitaire redenen geregulariseerd zouden wordennaar andere dispositieven zoals gezinshereniging. Devermindering van het humanitaire regularisatiepercentagekan inderdaad gedeeltelijk verklaard wordendoor deze stijging van het aantal aanvragen die zondervoorwerp zijn geworden (19% van de beslissingen in2007). Niettemin, zelfs al zou men deze beslissingenvan de “aanvragen zonder voorwerp” uitsluiten, danblijft het regularisatiepercentage nog steeds duidelijkdalen (van 49 naar 41%). Deze terugval is waarschijnlijkverbonden aan de daling van het aantal regularisaties“lange asielprocedure”, een daling die in verbandgebracht kan worden met de vermindering in het aantalasielaanvragen en de vermindering van de behandelingsduurvan de asielaanvragen. Niettemin, lijkt hetnuttig het onderzoek wat betreft dit onderwerp verderte zetten.Tabel 1.2. Aanvragen en beslissingen (Bron: DienstVreemdelingenzaken (Dienst Humanitaire Regularisaties) / BerekeningenNicolas Perrin) 18 2005 2006 2007Nieuwe aanvragen 15 927 12 667 13 883Totaal aantal beslissingen(exclusief de verlengingen)10 971 13 399 18 957Positieve beslissingen 5 422 5 392 6 256tot 1 juni 2007 de basis vormde voor de aanvragen tothumanitaire regularisatie. De aanvragen in toepassingvan artikel 9ter, m.a.w. humanitaire regularisatieaanvragenop grond van medische redenen, zijn veel lagerin aantal (1.338, ofwel 10%).Wat nog meer verbazing wekt, is het feit dat het aantalaanvragen op basis van het nieuwe artikel 9bis, dateigenlijk de niet-medische aanvragen op basis van hetartikel 9.3 moest vervangen, nog zeer marginaal is(535, ofwel 4%). Wat dit thema betreft, is er dringendnood aan een grondig onderzoek om te achterhalenof: 1/ men een reële daling van het aantal regularisatieaanvragenna de in werking treding van de wetswijzigingheeft waargenomen 2/ de vertraging waarmeede gemeenten deze aanvragen overmaken aan DVZdeze discrepantie niet kan verklaren, hetgeen toteen specifiek onderzoek zou moeten leiden om dezevertraging en de eventuele evolutie erin, te bepalen3/ de procedures om statistieken over dit thema voortte brengen volledig aangepast zijn aan de nieuwewetgeving, een hypothese die we in deze overgangsperiodetussen twee systemen van regularisatie,niet volledig kunnen verwerpen, ook al lijkt zij zeeronwaarschijnlijk 4/ bepaalde personen geen regularisatieaanvraaghebben ingediend voor de inwerkingtreding van de nieuwe wet opdat zij nog zoudenkunnen profiteren van de ontvankelijkheidcriteria dievan toepassing waren op de aanvragen ingediend vóór1 juni 2007.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TNegatieve beslissingen 5 549 6 024 9 109Beslissingen “Aanvragenzonder voorwerp”Jaarlijks beslissingssaldo(exlusief de verlengingen)Niet vantoepassing1 983 3 592-4 956 732 5 074Eenvoudig regularisatiepercentagevoor humanitaire 49% 40% 33%regularisaties 19Percentage “aanvragenzonder voorwerp” 20Gecorrigeerd regularisatiepercentage(excl.“aanvragen zondervoorwerp”) 21Niet vantoepassing15% 19%49% 47% 41%Het grootste deel van de aanvragen vóór 2007 zijn infeite aanvragen op basis van artikel 9 alinea 3 van dewet van 15 december 1980 (12.010, ofwel 87%), wat18 Om te vermijden dat de beslissingen die de aanvragen tot machtigingtot verblijf afsluiten vermengd zouden geraken met diegenen die eenantwoord bieden op een aanvraag tot verlenging van de inschrijving inhet vreemdelingenregister of het bevel om het grondgebied te verlaten(deze procedures zijn immers tamelijk verschillend), leek het ons nuttigdeze laatste niet op te nemen in onze berekeningen en ons te concentrerenop de nieuwe aanvragen tot humanitaire regularisatie. Deprocedures tot het verkrijgen van een verlenging van de inschrijving inhet vreemdelingenregister of het bevel om het grondgebied te verlaten,verdienen een diepgaande studie, maar deze zou afzonderlijk gevoerdmoeten worden. Door het feit dat deze twee procedures (aanvragen totverlenging en nieuwe regularisatieaanvragen) worden vermengd, looptmen immers het risico op een zeer groot vertekend beeld in de statistischeanalyse.19 Eenvoudig regularisatiepercentage voor humanitaire regularisaties =(aantal positieve beslissing / totaal aantal beslissingen) per jaar20 Percentage “aanvragen zonder voorwerp” = (aantal “aanvragen zondervoorwerp” / totaal aantal beslissingen) per jaar21 Gecorrigeerd regularisatiepercentage = ((aantal positieve beslissingen /(totaal aantal beslissingen – aantal “aanvragen zonder voorwerp)) perjaar

In de beschouwde periode is het voornaamste regularisatiemotiefde onredelijk lange duur van de asielprocedure(tabel 1.3). Echter, het aandeel van dezecategorie lijkt sterk te verminderen (van 85% in 2005naar 46% in 2007). Enerzijds, van 2005 t.o.v. 2006,kan deze afname verklaard worden door de gelijktijdigeverhoging van het aantal regularisaties op basisvan “humanitaire” redenen zonder verdere precisering.Men kan dus veronderstellen dat een deel van depersonen die voorheen geregulariseerd werden in hetkader van “lange asielprocedures” verschoven is naarde groep “humanitaire” redenen, wat mogelijk lijktte zijn vanuit de inhoudelijke invulling van deze tweegroepen. Anderzijds, is het aantal asielaanvragen ende behandelingstermijn van deze procedures aan hetverminderen, waardoor het aantal personen dat aandeze criteria beantwoordt logischerwijze ook zoumoeten afnemen. Wat betreft 2006 t.o.v. 2007 is hetaantal regularisaties op basis van medische redenenenorm gestegen. In één jaar tijd is het aantal meer danvijf maal verhoogd, waardoor hun aandeel in het totaleaantal regularisaties van 7 naar 34% stijgt. Eens temeer, zou men zich moeten verdiepen in de bepalendefactoren van deze evolutie.Tabel 1.3. Positieve beslissingen humanitaireregularisatie per voornaamst regularisatiemotief (Bron:DVZ (Dienst Humanitaire Regularisaties) / Berekeningen Nicolas Perrin)A . AantallenMedischLangeasielprocedureHumanitairOuder vaneen BelgischkindAfghanenTotaal2005 236 4 604 224 227 131 5 4222006 392 3 613 896 430 61 5 3922007 2 100 2 849 937 353 17 6 256Totaal 2 728 11 066 2 057 1 010 209 17 070B . PercentageMedischLangeasielprocedureHumanitairOuder vaneen BelgischkindAfghanenTotaal2005 4% 85% 4% 4% 2% 100%2006 7% 67% 17% 8% 1% 100%2007 34% 46% 15% 6% 0% 100%Totaal 16% 65% 12% 6% 1% 100%Volgens de statistieken die ons door DVZ werdenovergemaakt, zou de versnelling van de behandelingvan de dossiers sinds de laatste twee jaar eenbelangrijke resorptie van de achterstand tot gevolghebben gehad, zeker tijdens het tweede semester van2007, hetgeen ook overeenkomt met de reorganisatievan de dienst regularisaties van DVZ en de aanzienlijkeverhoging van het aantal dossierbehandelaars.Indien deze tendens zich zou bevestigen, zou er sprakezijn van een omslag wat op termijn een efficiënterbeheer van de regularisatieaanvragen zal toelaten.Niettemin dient deze inhaalbeweging nog te wordengeconfirmeerd. Immers, indien de vermindering vanhet aantal openstaande procedures overeen lijkt tekomen met de verhoging van het aantal dossierbehandelaarsin de dienst, dan komt deze precies ookovereen met de inwerking treding van de nieuwewet (fig. 1.8). Zelfs indien een oorzakelijk verbandniet noodzakelijk aanwezig lijkt te zijn, dan blijft degelijktijdigheid verontrustend en zet deze ons aantot voorzichtigheid. Bovendien, blijkt (zoals we alstelden) het aantal procedures dat opgestart werd opbasis van de nieuwe wet verbazingwekkend laag (4%),terwijl zij de daarvoor unieke procedure (artikel 9alinea 3) moest vervangen. Men kan momenteel geenconclusies trekken, maar er is wel dringend nood aanbijkomend onderzoek opdat de omvang en realiteit vande daling in de achterstand tijdens de laatste maandenachterhaald kan worden.De vragen die deze statistieken openlaten, mogen onsniet verhinderen om de zeer duidelijk waargenomenpositieve evolutie te onderstrepen. Voortaanbeschikken we over objectieve gegevens over dit uiterstbelangrijk en gevoelig fenomeen. Deze gegevens moetennog verbeterd worden om ons toe te laten de evolutiesdie aan de gang zijn te begrijpen, maar bepaalde vaststellingenkunnen reeds gemaakt worden. Vooreerst,is er geen bewezen groei van het aantal regularisatieaanvragentijdens de laatste drie jaar. Vervolgens,lijkt de snelheid van afhandeling van de aanvragen teverhogen. Anderzijds lijkt het regularisatiepercentagete verlagen. Daarenboven, lijkt het aantal regularisatiesop basis van de onredelijk lange duur van de asielprocedureop hetzelfde moment te zijn afgenomen als hetaantal asielprocedures. Tenslotte, is het aantal regularisatiesop basis van medische redenen in 2007 explosieftoegenomen.

26 * 27Figuur 1 .8 . Evolutie van de achterstand wat betreftde openstaande 9.3. procedures (Bron: Dienst HumanitaireRegularisaties / Berekeningen Nicolas Perrin)D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T30.00025.00020.00015.00010.0005.0000maart 06april 06mei 06juni 06juli 06augustus 06september 06oktober 06november 06december 06januari 07februari 07maart 07april 07mei 07juni 07juli 07augustus 07september 07oktober 07november 07december 07januari 08

2 O m v a n g v a n d ea s i e l i n s t r o o m e nd e p e r s p e c t i e v e nv a n d e a a n v r a g e r s 22

28 * 291 . E n k e l e d e f i n i t i e sAsielmigratie is sinds de sluiting vande grenzen in 1973-1974 een gegeven waarwe in Europa niet omheen kunnen. Defiguur van de asielzoeker mag dan al“populair” zijn geworden, de kennis overhet fenomeen en de evolutie ervan zijndikwijs heel beperkt, of heel vaak ook sterkvervormd. Om die asieldynamiek, en meeralgemeen de migratiedynamiek waarvan asielmaar een onderdeel is, beter te begrijpen,volgt hieronder een kort overzicht van eenaantal basisgegevens .die in geval van terugkeer naar hun land van herkomsteen reëel risico lopen te worden blootgesteld aan dedoodstraf of executie, aan wrede, onmenselijke ofmensonterende behandelingen, of aan ernstige bedreigingent.o.v. hun leven of hun persoon, omwille vanblind geweld in geval van een intern of internationaalgewapend conflict (dit geldt enkel voor burgers, nietvoor militairen).AD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDe Conventie van Genève uit 1951 regelt de asielprocedureen de erkenning van de vluchtelingen.De Conventie werd na de Tweede Wereldoorloggoedgekeurd en de doelstelling was om personen dieomwille van bepaalde redenen hun land moestenontvluchten, een minimale bescherming te bieden.Deze redenen zijn duidelijk in de Conventie bepaalden in tegenstelling tot wat er in de publieke opinievaak wordt aangenomen als gevolg van de algemeenverspreide maar onjuiste term “politieke vluchteling”,gaat het niet uitsluitend om politieke redenen. Het gaathier om een persoon die met reden vreest “te wordenvervolgd op grond van zijn ras, godsdienst, nationaliteit,het behoren tot een sociale groep of politiekeovertuiging”. Een erkend vluchteling is een persoon dieis erkend door een Staat die de Conventie van Genèveheeft ondertekend en die aan de door de Conventiebepaalde criteria van bescherming beantwoordt.Zolang hij die erkenning niet heeft gekregen, wordt depersoon “asielzoeker” genoemd. Om als vluchtelingte worden erkend moeten de door de asielzoekeraangevoerde vervolgingen verankerd zijn in één vande vijf criteria, die exhaustief zijn maar vatbaar voorinterpretatie.Krachtens een in Belgisch recht omgezette Europeserichtlijn zijn de asieloverheden sinds 10 oktober 2006ook bevoegd om de subsidiaire beschermingsstatus toete kennen. Deze bescherming is er voor personen dieniet als vluchteling kunnen worden beschouwd maar22 De tekst uit dit deel was het voorwerp van een voorafgaandenota: Perrin, 2006b, Les demandeurs d’asile, Werknota voor deInternationale Dag van de Migrant, georganiseerd door hetCentrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding,www.diversiteit.be

2 . E v o l u t i e v a n d e a s i e l a a n v r a g e nHet aantal asielaanvragen is de laatste 20 jaar sterktoegenomen met twee relatief duidelijke crisissentijdens dewelke de instroom sterk is gestegen, 1989-1993 en 1998-2000 (fig. 2.1). Zoals in heel watandere Europese landen waren sinds 1989 de geleidelijkeineenstorting van de communistische regimes inCentraal- en Oost-Europa en de ontmanteling vanex-Joegoslavië het begin van een gevoelige stijging vanhet aantal asielaanvragers in België. De toestroom vanasielaanvragers heeft in 1993 een eerste piek gekendmet meer dan 25.000 aanvragen, vooral uit Congo(DRC), Roemenië en ex-Joegoslavië (in deze eerste fasehoofdzakelijk uit het Bosnische grondgebied). Tussen1994 en 1997 is het aantal aanvragen gevoelig gedaaldzonder echter het niveau van vóór 1989 te bereiken.Na deze luwte volgde echter een nog grotere toestroomvan aanvragers dan tijdens de vorige periode. Na eenhistorische piek van zo’n 40.000 aanvragen in 2000,is het aantal aanvragen opnieuw teruggelopen tot hethuidige niveau dat redelijk vergelijkbaar is met deluwteperiode tussen 1994 en 1997.Ondanks de sterke mediatisering mogen we dus stellendat België momenteel een periode doormaakt met eenredelijk laag aantal aanvragen en zelfs op één van delaagste niveaus sinds 1990 zit. (fig. 2.1).De “grote asielcrisissen in België” mogen dan al als eenweerspiegeling van de instabiliteit in de wereld wordengelezen, een tweede analyse die steeds vaker wordtgemaakt ziet in die verschillende crisissen vooral eenopeenvolging van aanzwellende golven van ongegrondeaanvragen, die de lacunes in de procedure exploiteren,gevolgd door terugtrekkende golven die dan het gevolgzijn van een hernieuwde aanpak van de Belgischeoverheden die de asielprocedure wijzigen waarmee zeerin slagen de ongegronde aanvragen terug te dringen.Figuur 2.1. Evolutie van het aantal asielaanvragen in België, 1979-2006 Bron: UNHCR tot in 1987, jaarverslagen van CVGS van1988 tot 1995 DVZ (Wachtregister) vanaf 1996 Berekeningen: Nicolas Perrin (GéDAP-UCL)45.00040.00035.00030.00025.00020.00015.00010.0005.00001979198019811982198319841985198619871988198919901991199219931994199519961997199819992000200120022003200420052006

30 * 313 . O o r s p r o n g e n n a t i o n a l i t e i tEen gedetailleerde analyse van de nationaliteiten dieasiel aanvragen is interessant omdat die volledig ingaattegen het klassieke discours, dat de asielzoeker in deeerste plaats als een economische migrant beschouwt.Asielaanvragers beantwoorden misschien niet altijd aanalle criteria van de Conventie van Genève, toch moetenwe vaststellen dat de asielaanvragers vooral afkomstigzijn uit landen die situaties van geweld of langereperiodes van instabiliteit hebben gekend (fig. 2.2).D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TOp basis van deze eenvoudige gegevens per nationaliteitkan uiteraard niet worden gesteld dat de asielaanvragensteeds gegrond zijn. Toch moet men vaststellen datde aanvragers niet massaal uit alle landen zonderonderscheid komen. De aanvragen komen vaakuit onstabiele tot zeer onstabiele landen, en meerverspreid uit landen waar de levensomstandighedenvan bepaalde bevolkingsgroepen of minderhedenzorgwekkend zijn. Aanvragers komen weliswaar nietaltijd voor de internationale beschermingsmaatregelenin aanmerking, toch is het verkeerd om ze enkel alseconomische migranten te beschouwen.Figuur 2.2. Oorsprong van de nieuwe asielaanvragers 2005 Bron: DVZ (Wachtregister) Berekeningen: Nicolas Perrin (GéDAP-UCL)Staatlozen en onbepaalde nationaliteiten: 1,7%Amerika: 0,5%Rest van Europa: 4,9%Congo (D.R.C.): 9,1%Rest van Afrika: 11,6%Russische Federatie: 8%Irak: 6,6%Rest van Azië: 12,2%Servië en Montenegro: 5,7%Ivoorkust: 2,0%China: 2,3%Roemenië: 2,6%Armenië: 4,7%Bulgarije: 2,7%Nepal: 4,0%Slowakije: 2,9%Rwanda: 4,0%Turkije: 2,9% Kameroen: 3,8%Togo: 3,0%Guinee: 4,7%

4 . E r k e n n i n g e n w e i g e r i n g v a n e r k e n n i n gOm de situatie te vatten moet er een erkenningspercentageworden berekend. Intuïtief wordt vaakeen vergelijking gemaakt tussen het aantal positievebeslissingen in een jaar en het totaal aantal beslissingenin datzelfde jaar. Deze methode laat echter niet toerekening te houden met het feit dat een aanvraagen eindbeslissing niet noodzakelijk in hetzelfde jaarplaatsvinden, wat de resultaten sterk kan beïnvloeden.De berekening is dus veel complexer dan het lijkt. Deenige aanvaardbare oplossing is om de asielaanvragersdie hetzelfde jaar een aanvraag hebben ingediend tevolgen en aan te geven hoeveel er na een, twee, driejaar... zijn erkend, totdat er geen enkele aanvrager meeroverblijft (fig. 2.3).Vervolgens kunnen deze gecumuleerde percentagesdie per jaar van indiening van de aanvraag zijnopgemaakt, worden vergeleken. Het resultaat is eenberekening van het percentage volgens het jaar vanindiening en de duur van de procedure (van der Erf,Heering en Spaan, 2006a; Perrin en Poulain, 2006b).Het probleem met deze percentages is dat men intheorie zou moeten wachten tot alle aanvragen die eenbepaald jaar zijn ingediend worden afgesloten om zete kunnen berekenen. Op basis van de gecumuleerdeerkenningspercentages na 1, 2 of 3 jaar tekent er zichevenwel al een tendens af. Uit deze percentages zijntwee zaken af te leiden. Het uiteindelijke gecumuleerdeerkenningspercentage is eerst en vooral zeker lager voorde aanvragers uit de periode 1998-2000 toen er meeraanvragen waren (minder dus dan wat het “intuïtieve”percentage leek aan te tonen). Maar vooral, hetgecumuleerde erkenningspercentage mag dan al stijgensinds 2001, het huidige erkenningspercentage ligt nietboven het niveau van vóór 1998.Volgens onze indicatoren per cohort, zitten wemomenteel ongeveer exact op het niveau van 1997,wat geen buitengewoon hoge erkenningspercentagesdoet vermoeden. Indien de evolutie de huidige curvevolgt, zitten we rond de 15%, wat met de percentagesuit 1997 overeenkomt.De verhoging van het aantal erkenningen hangtook samen met het stijgende aantal Tsjetsjeenseasielaanvragers en met de volledig gewijzigdebehandeling van die dossiers. De plaats die devluchtelingen uit Rusland bij die erkenningen innemenis beslist één van de meest opvallende evoluties van delaatste jaren (fig. 2.4). Russen zijn in 2005 veruit deFiguur 2.3. Gecumuleerde erkenningspercentages (in %) volgens het jaar van de indiening van de aanvraag en de duurvan de procedure (in jaren sinds de indiening van de aanvraag) (Bron: DVZ (Wachtregister) Berekeningen: Nicolas Perrin (GéDAP-UCL))14) 1210864200 1 2 3 4 5 6 7 82006200520042003200220012000199919981997

32 * 33voornaamste groep erkende vluchtelingen (45%), nogvoor de Rwandezen, Congolezen, Serviërs, Iraniërs enBurundezen.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 2.4. Belangrijkste nationaliteiten van de in 2005 erkende vluchtelingen (Bron: DVZ (Wachtregister) –Berekeningen: Nicolas Perrin (GéDAP-UCL))Joegoslavië: 4%Guinee: 1%Togo: 2% Ex-USSR: 1%Irak: 2% Wit-Rusland: 1%China: 2%Burundi: 3%Iran: 3%Congo (D.R.C.): 6%Onbekend: 6%Russische Federatie: 46%Rwanda: 12%Anderen: 12%

5 . V l u c h t e l i n g e n e n u i t g e p r o c e d e e r d e n5.1. De vluchtelingenHet aantal vluchtelingen die in België verblijven isrelatief beperkt (15.196 personen op 1 januari 2006)en dit vooral omwille van drie redenen: het aantalpersonen dat jaarlijks als vluchteling wordt erkend islaag (niet meer dan enkele duizenden); bepaalde vluchtelingenkiezen ervoor om terug naar hun land vanherkomst terug te keren zodra de situatie dit mogelijkmaakt. Indien ze niet kunnen of wensen terug te keren,worden vluchtelingen relatief makkelijk Belg (Perrin,2001), o.m. dankzij een vereenvoudigde naturalisatieproceduredie voor hen openstaat (na 2 jaar verblijfi.p.v. na de gebruikelijke 3 jaar). 23gaan. Om deze vertekening te beperken, hebben wehet percentage over de 5 laatste jaren berekend. Ditbedraagt zo’n 8%, wat betekent dat met deze dwangmaatregelenniet meer dan ongeveer 8% van de uitgeprocedeerdentijdens de laatste 5 jaar kon wordenverwijderd. De evolutie van dit percentage is moeilijkom volgen. Het aantal verwijderingen evolueert vanjaar tot jaar immers willekeurig. De verwijderingvoorwaardenzijn duidelijker. De meeste personenverbleven op het ogenblik van de verwijdering in hetland (er is dus sprake van een repatriëring). Personenwiens aanvraag aan de grens wordt onderzocht enverworpen, en die vervolgens worden teruggeleid zijnzeldzaam, ook al krijgt dit soort gevallen vaak veelaandacht.5.2. De uitgeprocedeerdenKennis over vreemdelingen van wie de aanvraag werdverworpen is niet onbelangrijk maar niettemin ergverspreid en slaat enkel terug op een beperkt deel vande betrokken populatie. Bij gebrek aan een globaleopvolging weten we uiteindelijk dus amper waar zeterechtkomen. Over de gedwongen verwijdering wetenwe al iets meer omdat die per definitie sterk door deadministratie wordt omkaderd. Zo beschikken weover gegevens waaruit blijkt dat de omvang van degedwongen verwijdering van uitgeprocedeerde asielaanvragersrelatief beperkt is, t.o.v. de hele groep vanuitgeprocedeerde asielaanvragers. Bij de gedwongenverwijdering van uitgeprocedeerde asielaanvragersgaat het om ongeveer 1000 à 2000 personen perjaar, terwijl er jaarlijks 15.000 à 20.000 aanvragenworden verworpen. Het berekenen van een statistischeindicator van de gedwongen verwijdering is moeilijkomdat de bevolking die aan het risico is blootgesteldniet kan worden berekend. We kunnen evenwel eenpoging doen om een percentage te berekenen dathet aantal verwijderingen met het aantal negatieveeindbeslissingen in verband brengt. Dit percentageis vertekend, we weten immers niet exact hoeveelpersonen vrijwillig en niet-begeleid terugkeren entussen de negatieve beslissing en de verwijdering zit ersoms veel tijd (hij/zij die het ene jaar wordt verwijderd,is vaak diegene die in een ander jaar werd afgewezen).Toch kunnen we bij gebrek aan gegevens niet verder23 Vóór 1999 na 3 jaar i.p.v. de gebruikelijke 5 jaar.

34 * 356 . G e d e e l t e l i j k e c o n c l u s i e v a n e e n b e w o g e n g e s c h i e d e n i sDe evolutie van het aantal asielaanvragers wasde laatste twintig jaar heel bewogen. Het aantalaanvragen is intussen weer stabiel op een niveau dathoger is dan dat in de jaren 1980, maar relatief laag invergelijking met de twee Belgische historische pieken in1993 en 2000.is slechts een van de componenten van de migratiestromenrichting België en het gaat hierbij om slechts eenminderheid van de migranten.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TIn tegenstelling tot vele clichés zijn asielaanvragers geenmigranten zoals de anderen, die hier enkel in Belgiëvertoeven omwille van de economische situatie in hunland van herkomst. Ook al beantwoorden ze niet altijdaan de wettelijke definities van “vluchteling”, tochkunnen we niet anders dan vaststellen dat ze heel vaakuit regio’s in de wereld komen die door instabiliteit ofgeweld waren getroffen of het nog altijd zijn (Congo,Rusland, Tsjetsjenië, Irak, Servië en Kosovo, Nepal…)en het is dus fout er enkel economische migranten vante maken.De crisis en hervorming van het systeem dat asielaanvragenmoet onderzoeken heeft een aanzienlijkeinvloed op het erkenningspercentage gehad. Tijdensde periode waarin het systeem was overbelast, is heterkenningspercentage sterk gedaald, zelfs voor groepenwaarvoor het aantal aanvragen niet is gestegen endie uit een land afkomstig zijn waar de situatie niet isveranderd. Later heeft de snellere behandeling tot deverhoopte daling van het aantal aanvragen geleid. Heterkenningspercentage is opnieuw gestegen maar heeftniet tot een nieuwe verhoging van het erkenningspercentagevoor alle groepen geleid.Het aantal erkende vluchtelingen dat in België verblijft,ook al stijgt het de laatste jaren licht, blijft redelijkbeperkt (iets meer dan 15.000 personen op 1 januari2006). Het lot van de uitgeprocedeerden, die demeerderheid van de aanvragers vormen, is moeilijkerna te gaan. De situatie van die personen maakt hunopvolging moeilijk. Ook al bestaan er gegevens, eenechte monitoring bestaat er niet.De asielproblematiek is op vandaag essentieel om deevolutie van de migraties naar België te begrijpen, hetkomt er echter vooral op aan het fenomeen exact in teschatten. De meeste vluchtelingen komen immers uithet zuidelijk halfrond, daar waar de meest gewelddadigeconflicten van deze tijd worden uitgevochten. asiel

3D e v r e e m d eb e v o l k i n g ( i n w e t t i gv e r b l i j f ) e n h a a rk e n m e r k e n

36 * 371 . E e n v r e e m d e b e v o l k i n g d i e s t a g n e e r to m w i l l e v a n d e n a t i o n a l i t e i t s w i j z i g i n g e nHet klassieke discours verwart vaak debevolking van vreemde nationaliteit(personen die niet de Belgische nationaliteithebben) en de bevolking van vreemdeafkomst, twee categorieën die de statistiekniet door mekaar mag halen. Daaromworden het aantal vreemdelingen en deevolutie ervan over het algemeen slechtingeschat, ondanks de schijnbaar eenvoudigethematiek. Tot vandaag leeft het gevoelimmers dat de buitenlandse aanwezigheidsterk groeit, terwijl het aantal vreemdelingenin de praktijk stagneert. Zo krijgt de niet-Europese bevolking binnen de vreemdebevolking veel aandacht, hoewel wevaststellen dat in vergelijking met de meesteandere Europese landen, die in België eerderbeperkt is. In dit hoofdstuk zullen we defenomenen die deze verwarring in standhouden onderzoeken.1 .1 . Een stagnerende bevolkingTijdens de volledige eerste helft van Bde e 20ste eeuw ishet aantal vreemdelingen constant toegenomen, deonderbrekingen tijdens de eerste en tweede log buiten beschouwing gelaten. Tussen 1890 en 1948is het aantal vreemdelingen van 171.000 naar 368.000gestegen en dus meer dan verdubbeld (fig.wereldoor-3.1).Ondanks deze sterke aanvankelijke groei ging hetaantal vreemdelingen er in de jaren 1950 sterk opvooruit, om nog sterker toe te nemen in de jaren 1960en 1970. Deze gevoelige stijging tijdens de dertig jaarna de oorlog was enerzijds het gevolg van een sterkearbeidsmigratie vanuit Zuid-Europa aan het eind vande jaren 1940 en 1950, vervolgens tijdens de jaren1960 en 1970, en anderzijds van de ontwikkeling vaneen migratiestroming vanuit Marokko en Turkije.Ondanks de officiële stopzetting van de arbeidsmigratiein 1974 bleef het aantal vreemdelingen tot in 1980stijgen. Sinds 1981 tot op vandaag werd de evolutievan het aantal vreemdelingen steeds onzekerder. Indeze periode wisselden de korte groeifases zich metplotse dalingen af. Zo waren er op 1 januari 1981zo’n 904.000 vreemdelingen, terwijl er op 1 januari2006 ongeveer 900.000 waren.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 3.1. Evolutie van het aantal vreemdelingen in België, 1890-2006 (Bron: Tellingen en bevolkingsregisters - AD SEI)1.000.000900.000800.000700.000600.000500.000400.000300.000200.000100.0000189018951900190519101915192019251930193519401945195019551960196519701975198019851990199520002005

Zoals we reeds hebben vermeld zijn de immigratiestromensinds midden van de jaren 1980 constant aanhet toenemen, deze weifelende evolutie is dan ookmoeilijk te begrijpen. Precies op het moment dat hetmigratiesaldo opnieuw positief is geworden, is hetaantal vreemdelingen het sterkst afgenomen. Daarommoeten we alle componenten van de evolutie van dezebevolking analyseren: vertrek en aankomst, geboortesen overlijdens, verwerven en verliezen van de Belgischenationaliteit.1 .2 . De componenten van de paradoxale evolutievan de vreemde populatie1 .2 .1 . Stijgend migratiesaldoHet aantal vreemdelingen stagneert of daalt sinds dejaren 1980, het aantal immigraties van vreemdelingendaarentegen stijgt constant gedurende deze periode(cfr. 1.). Verder bereikt de wettelijke immigratie delaatste tijd historische pieken, ondanks een officieelrestrictief migratiebeleid. De gezinshereniging ende stijging van het aantal asielzoekers in de jaren1990 hebben ervoor gezorgd dat er van de wil om deinstroom te beperken niets in huis is gekomen. Hetaantal vreemdelingen, dat hier wettig verblijft en datbeslist om het land te verlaten om naar hun land vanherkomst terug te keren, is gevoelig gedaald. Door desterk groeiende immigratie enerzijds en de beperkte enstagnerende emigratie anderzijds, is het migratiesaldosterk stijgend. Logischerwijze zou de vreemde populatiedus moeten stijgen, wat helemaal niet het geval is.Daarom moeten we de andere componenten van devreemde populatie grondiger analyseren: geboortes,overlijdens en nationaliteitswijzigingen.1 .2 .2 . Een afnemend maar nog steeds positiefnatuurlijk saldoSinds 1985 is het aantal geboortes van vreemde nationaliteitsterk afgenomen. De voornaamste reden van ditfenomeen is niet zozeer de afname van de vruchtbaarheidvan de vrouwen, maar wel de wijzigingen van hetrecht inzake Belgische nationaliteit waardoor steedsmeer kinderen van vreemde ouders bij de geboorte deBelgische nationaliteit krijgen. Deze impact van hetrecht laat zich gevoelen door de jaarlijkse bruuskewijzigingen van de toepassing van de toekenningregelsvan de Belgische nationaliteit en vooral in 1985 en1992. Sinds 1985 krijgen kinderen van een Belgischemoeder en een vreemde vader de Belgische nationaliteit,terwijl ze tot 1984 nog als vreemdelingen werdenbeschouwd. Sinds 1992 krijgen kinderen die in Belgiëzijn geboren uit vreemde ouders, die zelf in België zijngeboren (de zogenaamde “derde generatie”) bij degeboorte de Belgische nationaliteit en ook kinderen metouders die al minstens 10 jaar in het Koninkrijk zijngeïmmigreerd, krijgen deze mogelijkheid.Ondanks deze terugval, blijft het aantal geboorteshoger dan het aantal vreemde overlijdens. Het uiteindelijkenatuurlijke saldo (i.e. het verschil tussen aantalgeboortes en het aantal sterftes) van de vreemdepopulatie blijft dus positief, ook al is het gevoeligbeperkt. We zitten met de vreemde populatie met eenredelijk atypische situatie: het migratiesaldo is positiefen stijgend, het natuurlijke saldo is teruggevallenmaar blijft nog steeds positief, en toch stagneert ofvermindert de populatie.1 .2 .3 . Een belangrijke component van de dynamiek: denationaliteitswijzigingenDe voornaamste reden van de vermindering of destagnatie van de vreemde populatie, ondanks zijndynamisch en natuurlijk migratiekarakter, is de sterkegroei van het aantal verkrijgingen of toekenningen vande Belgische nationaliteit door/aan vreemdelingen.Aanvankelijk was het nationaliteitsrecht redelijkrestrictief, wetswijzigingen in 1984, 1991 en 1999hebben dan weer voor een inhaalbeweging gezorgden voor bruuske verhogingen van nationaliteitswijzigingen.Op langere termijn hebben die wijzigingentot een verhoging van het gemiddelde aantal vreemdelingendat Belg wordt geleid. Indien we rekeninghouden met het feit dat de wijzigingen van het wetboekvan de nationaliteit tot een daling van het aantalgeboortes van vreemde nationaliteit heeft geleid,

38 * 39waarbij een aantal vreemde kinderen bij de geboortede Belgische nationaliteit heeft kunnen krijgen, zijnhet nationaliteitsrecht, en de nieuwe kansen die hetvreemdelingen biedt Belg te worden, de voornaamstemotor van de demografische dynamiek van de vreemdepopulatie geworden (fig. 3.2). De laatste twintigjaar zijn het migratiesaldo en het natuurlijke saldoruimschoots gecompenseerd door de nationaliteitswijzigingen,wat uiteindelijk tot een globale nulgroei vande vreemde populatie heeft geleid.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 3.2. Componenten van de beweging van de vreemde populatie, 1962, 2005(Bron: Bevolkingsregisters - AD SEI)151050-5Totale aangroeiMigratiesaldo-10Natuurlijk saldoNationaliteitswijzigingen1962196419661968197019721974197619781980198219841986198819901992199419961998200020022004

2 . E e n v o o r a l E u r o p e s e v r e e m d e p o p u l a t i e2 .1 . Een onvermijdelijke Europese populatiedie zich hernieuwtIn 2006 bestond de meerderheid van de vreemdepopulatie in België uit Europeanen, waarvan 64%uit de EU-lidstaten van 15 (fig. 4.6 en tab. 4.2). DeEuropeanen uit de lidstaten die in 2004 tot de EuropeseUnie zijn toegetreden zijn niet zo talrijk (3%), net alsde onderdanen uit Bulgarije en Roemenië, landen dieop 1 januari 2007 lid zijn geworden, en die met ietsminder dan 11.000 zijn. De andere, niet-EU Europeanenzijn goed voor zo’n 73.000 personen, of 8% vande vreemde populatie. Het gaat vooral om Turken(40.000 personen), Russen (8.000) en personen uit hetvoormalige Servië-Montenegro. Deze oververtegenwoordigingvan Europeanen, en vooral van EU-burgersin de vreemde populatie is het voornaamste kenmerkvan de vreemde populatie in België. Enkel Luxemburgen Frankrijk hebben een even sterk vertegenwoordigdevreemde populatie uit de EU (in beide gevallen vooral uitPortugal). Met 67% EU-burgers (68% met de Bulgarenen Roemenen erbij), waren er op 1 januari 2006 tweekeer meer EU-onderdanen in België dan gemiddeld in deUnie met 25 (fig. 3.3 en 3.4).Naast het bekende geval van de Fransen en deNederlanders, die sinds 20 jaar in aantal stijgen,is ook het aantal onderdanen uit de voormaligeEU-15, en ook hun aandeel in de vreemde populatie delaatste vijftien jaar licht gestegen (fig. 3.5 en tab. 3.1).Dit betekent een breuk in vergelijking met de vorigehistorische periode tijdens dewelke het relatieve aandeelvan EU-onderdanen was teruggelopen, als gevolg vande toename van de Marokkaanse en Turkse migraties.Deze vaststelling heeft uiteraard veel te maken met hetfeit dat die EU-onderdanen heel zelden Belg worden, enin elk geval veel minder dan niet-EU-onderdanen. Metde uitbreiding, en op termijn het onvermijdelijk opheffenvan de beperkingen op het vrije verkeer voor de burgersvan de nieuwe lidstaten, zal 70 à 75% van de vreemdelingenEU-onderdaan zijn met een volledige vrijheid vanverkeer en vestiging.Ook al krijgen ze veel aandacht in de media, detoestroom afkomstig van de 10 nieuwe lidstaten vande Unie blijft nog steeds relatief beperkt en heeft nietgeleid tot de aangroei van aanzienlijke populatiesdie zich in België vestigen. Na 50 jaar van onder-24 In tegenstelling tot de gewoonlijk door AD SEI gepubliceerdegegevens, zijn de vluchtelingen niet in een aparte fictieve nationaliteitgegroepeerd, ze worden evenwel meegeteld in elke nationaliteit ofgroep van nationaliteiten.Figuur 3.3. Samenstelling van de vreemde populatie volgens de nationaliteit 24 , 1 januari 2006 (Bron: RR - AD SEI)Latijns-Amerika: 1,30%Noord-Amerika: 1,50%Azië: 5,40%Oceanië: 0,1%Onbepaald en staatlozen: 0,41%Afrika: 14,10%Andere Europese landen(waaronder Turkije): 8,10%EU-leden voor2004 (EU 15): 64,10%EU-leden sinds 2004: 4,20%

40 * 41brekingen, slechts afgewisseld door beperkte golvenvluchtelingen, komen de stromen die we vanuit hetinterbellum kennen opnieuw op gang. Het niveau vande jaren 1930, toen de Polen de voornaamste vreemdegemeenschap vormden, halen we evenwel niet. Hetgroeicijfer van deze stromen is aanzienlijk maar danenkel omdat het aanvankelijke niveau zeer laag was.Sinds 1989 springt één land met een echt aanzienlijkemigratie erboven uit, nl. Polen (tab. 3.1). Aangezienhet hier om een recente migratie gaat, is er nog langgeen sprake van een talrijke populatie (Centrum voorgelijkheid van kansen en voor racismebestrijding,2006). Ondanks de toegenomen instroom, tellen we opvandaag nog geen 20 000 Polen.niet worden onderschat. Heel zelden immers vertaaltzich dat nog in de regularisatie van een wettigeverblijfssituatie. Het aantal geregistreerde personenis hoedanook eerder beperkt: minder dan 8.000Roemenen en iets meer dan 3.000 Bulgaren.Naast die Europese populaties afkomstig uit lidstatenvan de Europese Unie, zijn er nog de Europeseniet-EU populaties, vooral uit Turkije, ex-Joegoslaviëen Rusland.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDe recente uitbreiding van de Europese Unie metBulgarije en Roemenië zal de situatie in principeniet grondig wijzigen. Na Polen is de Oost-Europesetoestroom vanuit Roemenië het grootst (tab. 3.1). Demigratie vanuit Bulgarije is beperkter, ook al mag zeFiguur 3.4. De Europeanen in de vreemde populatie van de landen van de Europese Unie (EU 25), 1 januari 2005(Bron: Eurostat - GéDAP en BIVS (2007))LetlandEstlandPolenSloveniëLitouwen10 nieuwe lidstatenItaliëGriekenlandHongarijeSpanjeOostenrijkDenemarkenPortugalNederlandDuitslandFinlandTsjechische RepubliekEU 25EU 15Verenigd KoninkrijkSlowakijeZwedenCyprusIerlandBelgiëFrankrijkLuxemburg0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Het aantal Turken daalt sinds een twintigtal jaargevoelig (-55%) (tab. 3.1). Deze daling is niet hetgevolg van vertrekken. De immigratie vanuit Turkije isnog steeds aanzienlijk, ook al is ze minder dynamischdan in het verleden. Feit is ook dat het aantal Turkendat Belg wordt, hoger is dan het migratiesaldo.de voornaamste asielaanvragers in België. Sinds 2003neemt het erkenningspercentage sterk toe waardoor zeverblijfsbewijzen kunnen krijgen en waardoor ze in destatistieken opduiken. Opvallend is ook de opkomst,ook hier eerder marginaal, van nieuwe groepen zoalsAlbanezen en Oekraïners.De populatie vanuit ex-Joegoslavië is het gevolg van destromen vluchtelingen die de Federatie, in ontbindingsinds begin van de jaren 1990, zijn ontvlucht.Onderdanen uit Servië-Montenegro 25 (vooral Serviërsen Kosovaren) zijn tot vandaag het talrijkst. Indiendeze populatie terugloopt, komt dat vooral omdat zede Belgische nationaliteit hebben verworven, weinigenonder hen keren vooralsnog terug.De Russische populatie is in twee jaar tijd met 2,8vermenigvuldigd, als gevolg van twee verschillendefenomenen. Net zoals voor alle landen uit Centraal- enOost-Europa is er enerzijds de arbeids- en huwelijksmigratie,vooral vrouwelijke, die voor een stijgingvan de Russische populatie heeft gezorgd (we stellenbij de Oekraïners, in mindere mate weliswaar,eenzelfde evolutie vast). Anderzijds zijn Russen (o.m.afkomstig uit Tsjetsjenië) sinds het jaar 2000 één van25 De statistieken van 1 januari 2006 houden nog geen rekening met hetsinds mei 2006 onafhankelijke Montenegro.Figuur 3.5. Het aantal en aandeel van de onderdanen uit landen van de voormalige Europese Unie met 151960-2006 (Bron: Telling en bevolkingsregisters - AD SEI)700000100600000908050000070400000603000005040200000301000002010Aantallen01960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 200020050Proporties (%)

42 * 432 .2 . Niet-Europese populaties die snelverminderenD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDe Europese populatie is aanzienlijk, de niet-Europesedaarentegen eerder beperkt: de niet-Europeanen makenniet meer dan 22% van de vreemde populatie uit (tab.3.1). Tijdens de laatste vijftien jaar is dit aandeel niet-Europeanen sterk teruggelopen als gevolg van de sterkedaling van het aantal Afrikanen en Aziaten.Wat deze populatie betreft, zijn de meeste personenvandaag de dag uit Afrika afkomstig, daarna uit Azië.Twee nationaliteiten springen eruit: de Marokkanenen de Congolezen. Ze mogen dan al symbool staanvoor de immigratie in België, deze beide nationaliteitenzijn op vandaag lang niet de grootste nationaliteitengroependie in België aanwezig zijn: De Marokkanenkomen op de 4de plaats, na de Italianen, de Fransenen de Nederlanders; de Congolezen staan 12de, na deDuitsers, Portugezen, Britten, Polen en Grieken. Sindseen twintigtal jaar loopt het aantal Marokkanen sterkterug, net zoals de Turken die vaak samen wordenbeschouwd. Sinds het historische maximum uit 1992,is dit aantal met 45% verminderd. Deze daling is niethet gevolg van een vertrek uit België. De Marokkaanseimmigratie zit nl. op een historisch hoog niveau.Net als voor de Turken, is de daling het gevolg vande grootschalige nationaliteitswijzigingen sinds hetmidden van de jaren 1980.De enige niet-Europese populaties die sterk groeienzijn het resultaat van heel recente maar nog beperktemigraties vanuit India, Pakistan, Thailand, Kameroen,Ghana, Brazilië... In dit geval is het groeipercentagepositief maar het gaat nog om relatief beperktepopulaties (2.000 à 7.000 personen). In alle anderegevallen, en o.m. voor de populaties die sterker vertegenwoordigdzijn, en hier ook al langer gevestigd zijn,stelt men een gevoelige daling vast door het verkrijgenvan de Belgische nationaliteit. Vermeldenswaard isook de migratie vanuit de Verenigde Staten, met eenaantal dat tussen de 11.000 en 12.000 stabiel blijft.Net zoals voor migraties van EU-onderdanen, of uitgeïndustrialiseerde landen, gaat die migratie eerderonopgemerkt voorbij, ook al tonen statistieken aan dathet om een niet te onderschatten aantal gaat.

Tabel 3.1. Wettelijke populatie per nationaliteit, 1996-2006 (Bron: RR - AD SEI)1 .1.1996 1 .1.1998 1 .1.2000 1 .1.2002 1 .1.2004 1 .1.2006Totale populatie 10 .143.047 10192264 10 .239.085 10 .309.725 10 .396.421 10 .511.382Belgen 9 .233.278 9 .289.144 9 .341.975 9 .462.991 9 .536.134 9 .610.909Vreemdelingen 909 .769 903 .120 897 .110 846 .734 860 .287 900 .473Europa 670 .590 671 .240 673 .969 650 .211 659 .835 688250Europese Unie met 27 567 .010 575 .260 577 .944 582 .550 593 .372 615186Leden vóór 2004 EU 554 .551 562 .074 563 .579 564 .189 569 .023 577392Italië 210656 205 .782 200 .281 190 .792 183 .021 175498Frankrijk 100088 103 .563 107 .240 111 .146 114 .943 120600Nederland 77157 82 .300 85 .763 92 .561 100 .700 110492Spanje 48333 47 .423 45 .924 44 .962 43 .805 42910Duitsland 31829 33 .330 34 .328 34 .667 35 .536 37012Portugal 23928 25279 25 .563 25 .755 26 .803 27976Groot-Brittannië 25975 26096 26 .158 26 .365 26 .184 25697Griekenland 19869 19221 18 .389 17 .579 17 .097 16326Zweden 3089 3946 4 .284 4 .282 4 .437 4374Luxemburg 4563 4480 4 .353 4 .269 4 .312 4295Ierland 3178 3336 3 .295 3 .394 3 .466 3433Denemarken 3151 3324 3 .240 3 .353 3 .394 3279Finland 1475 2308 2 .689 2 .856 2 .976 3044Oostenrijk 1260 1686 2 .072 2 .208 2 .349 2456EU-leden sinds 2004 12 .459 13 .186 14 .365 18 .361 24 .349 37794Polen 6 .795 7 .221 7 .760 9 .633 12 .164 18509Roemenië 2 .413 2 .349 2 .424 3 .198 4 .665 7597Bulgarije 687 844 962 1 .529 2 .233 3312Andere 2 .564 2 .772 3 .219 4 .001 5 .287 8376Andere Europese landen 103 .580 95 .980 96 .025 67 .661 66 .463 73064Rusland 690 1 .061 1 .437 2 .027 2 .931 8430FR Joegoslavië 7 .392 400 5 .077 2 .568 4 .478 5828ex-Joegoslavië 977 7 .309 6 .769 4 .779 4 .332 3827Albanië 612 606 701 1 .042 1 .786 2446Macedonië 151 648 1 .046 1 .479 2 .137 2409Oekraïne 540 627 835 1 .200 1 .592 1994Bosnië-Herzegovina 1 .599 2 .129 2 .328 1 .817 1 .203 1239USSR 1 .117 1 .122 1 .141 1 .010 896 942Turkije 86 .197 77 .505 72 .064 47 .044 41 .916 40125Andere 4 .305 4 .573 4 .627 4 .695 5 .192 5824Afrika 183 .424 176 .858 167 .445 136 .532 131 .888 133802Marokko 140 .324 132 .850 122 .005 90 .657 81 .771 80609Congo-Kinshasa 14 .123 14 .404 14 .307 14 .349 14 .757 14252Algerije 9562 8 .982 8 .509 7 .382 7 .480 7560Tunesië 5324 4 .666 4 .173 3 .337 3 .338 3428Kameroen 1632 1 .598 1 .668 1 .923 2 .454 3305Rwanda 1 .598 2 .120 2 .816 2 .930 2 .726 3143Ghana 1169 1 .335 1 .544 1 .845 2 .516 2702Andere 9 .692 10 .903 12 .423 14 .109 16 .846 18803Azië 29 .707 28 .608 29 .164 32 .033 39 .155 48222China 3 .675 3 .647 3 .764 4 .567 6 .951 7588India 2 .833 3 .094 3 .348 3 .608 4 .373 5305Japan 3669 3590 3 .704 3 .691 3 .958 4277Pakistan 1751 1963 2 .197 2 .094 2 .647 3503Filippijnen 2322 2876 3 .074 3 .276 3 .405 3133Thailand 1245 1459 1 .763 2 .075 2 .445 2 .754Iran 2712 1877 1 .404 1 .150 1 .244 2157Andere 11 .500 10 .102 9 .910 11 .572 14 .132 19505Noord-Amerika 13 .872 14 .666 14 .390 14 .227 14 .183 13811Verenigde Staten 11 .959 12 .592 12 .238 11 .814 11 .582 11180Canada 1 .913 2 .074 2 .152 2 .413 2 .601 2631Latijns-Amerika 7934 8 .086 8 .774 9 .781 11 .041 12108Brazilië 1377 1 .494 1 .622 1 .841 2 .161 2721Chili 1925 1 .685 1 .621 1 .350 1 .205 1088Andere 4 .632 4 .907 5 .531 6 .590 7 .675 8299Oceanië 644 690 791 871 914 905Onbepaald en staatlozen 3 .598 2 .972 2 .577 3 .079 3 .271 3375Onbepaalde nationaliteit 3 .163 2 .611 2 .261 2 .780 2 .961 3016Staatlozen 435 361 316 299 310 359

44 * 453 . V e r v r o u w e l i j k i n g v a n d e p o p u l a t i eTerwijl de landen van oorsprong van vreemdelingenzich hebben uitgebreid, heeft de samenstelling van devreemde populatie zich sterk vervrouwelijkt. Tussende jaren 1960 en het begin van de jaren 1980 is hetaandeel vrouwen, dat zo’n 45 à 46% van de vreemdepopulatie uitmaakte, relatief stabiel gebleven. Metde invoering van de gezinshereniging is dit aandeelvrouwen tijdens de jaren 1980 en de eerste helft van dejaren 1990 sterk gestegen. Toch is het vooral de laatste10 jaar dat de vervrouwelijking in een stroomversnellingis geraakt. Het aandeel vrouwen bedroeg op 1januari 2006 49%, waarmee er nagenoeg een perfectepariteit bestaat. Reden voor deze snelle evolutie zijnde gezinsherenigingen en de huwelijksmigratie sindsde jaren 1980, waarmee talrijke echtgenotes vanmigranten en kinderen, evenveel jongens als meisjes,zijn toegestroomd. De vermoedelijke hoofdreden vande spectaculaire stijging van de laatste tien jaar is hetontstaan van nieuwe, specifiek vrouwelijke, migraties.omgekeerde richting – waardoor ze snel de Belgischenationaliteit verwerven en anderzijds als gevolg van eenwet die tot 1984 van kracht was. Die zorgde ervoordat het makkelijker was voor vreemde vrouwen diemet Belgische mannen waren gehuwd om de nationaliteitte verwerven, dan voor vreemde mannen die metBelgische vrouwen huwden.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDeze hoofdzakelijk vrouwelijke vreemde populatieszijn vooral afkomstig uit Zuid-Oost Azië (Thailand ende Filippijnen), Latijns-Amerika, Centraal- en Oost-Europa. Het meest extreme geval zijn de Thailandersmet 83% vrouwen; bij de Filippijnen gaat het om 73%,bij de Latijns-Amerikanen om 61% en voor de 12nieuwe lidstaten van de Europese Unie om 58%. Bij depopulaties uit de oude lidstaten van de Europese Unie,die de meerderheid van de vreemdelingen vormen,gaat het nog steeds vooral om mannen, wat meteenverklaart waarom er bij de vreemdelingen nog altijdeen meerderheid mannen is. Zo zijn er nog altijd meerItaliaanse mannen dan vrouwen en hetzelfde fenomeendoet zich ook voor bij de Nederlanders, de Britten,de Grieken of de Portugezen. Zelfde vaststelling ookvoor de populaties die het gevolg zijn van oude, niet-Europese, migraties afkomstig uit de Maghreb, maarook uit nieuwe landen zoals India of Pakistan. Dezekenmerken verklaren waarom de mannen nog steeds demeerderheid vormen maar de tendens laat vermoedendat er binnenkort meer vreemde vrouwen dan mannenzullen zijn. Zoals we verder in deze tekst zullenaantonen, is die tendens ook het resultaat van het feitdat vrouwen vaker de Belgische nationaliteit verwervenen dat de verwerving sneller verloopt. Enerzijds is dithet gevolg van de gemengde huwelijken tussen vreemdevrouwen en Belgische mannen – frequenter dan in de

4 . E e n g e o g r a f i e d i e d e h u i d i g e e nv r o e g e r e i m m i g r a t i e s w e e r s p i e g e l tDe geografie van de vreemde populatie verschiltgrondig van de geografie van de huidige immigratiesdie voordien reeds zijn voorgesteld. De vreemdepopulatie is immers het resultaat van huidigeimmigraties maar ook van vorige en van de aanwezigheidvan vreemdelingen die in België zijn geboren. Deregio’s Brussel en Antwerpen zijn uiteraard plaatsenmet een sterke concentratie vreemde populatie omdatze al sinds lang migranten ontvangen. Toch zijn ervroegere immigratieregio’s, die tegenwoordig minderaantrekkelijk zijn, waar nog een sterke vreemde aanwezigheidis, o.m. de industriegebieden in Wallonië maarook in Vlaanderen, zoals Limburg (fig. 3.6). Naastdeze stedelijke en industriële gebieden, zijn er ook degrensgemeenten die proportioneel vaak even grotevreemde populaties huisvesten als de steden Brusselen Antwerpen. Het gaat hier o.m. om de grensgemeentenin de provincie Luik, de gemeenten niet vervan de agglomeratie Rijsel, de grens met Nederlanden in mindere mate de grens met het GroothertogdomLuxemburg. Het is tenslotte interessant om op tweegrote zones te wijzen, waar de vreemde aanwezigheidpraktisch onbestaande is: 1) de meeste gemeenten inVlaanderen met uitzondering van de grensstreken,Antwerpen, de driehoek Brussel-Gent-Antwerpen,Limburg en Vlaams Brabant; 2) de provincieLuxemburg met uitzondering van de grensstreek.Voorts vallen ook de verschillende vestigingsplaatsenop. De EU-onderdanen (EU met 25) vestigen zichin Brussel en zijn periferie maar dan eerder in hetOosten en het Zuidoosten van de agglomeratie. Zezitten minder in Antwerpen maar wel vaak langs degrenzen en rond de industriesteden in Wallonië enLimburg. De plaatsen waar niet-EU onderdanen zichvestigen zijn veel geconcentreerder. De voornaamsteconcentratiezones zijn Brussel en zijn periferie. Enkelin het centrum, het noorden en het westen van hetBrussel Hoofdstedelijk Gewest is de drempel van de10% overschreden. De andere concentraties zijn eerderbeperkt. Het gaat vooral om de driehoek Antwerpen-Gent-Brussel, en zeker de gemeenten Antwerpen,Gent, Mechelen en Lokeren. Veel niet-EU onderdanenbevinden zich ook in Limburg, Henegouwen, rondLuik en Verviers, en in de universiteitssteden Leuven enOttignies-Louvain-la-Neuve.Figuur 3.6 Aantal vreemdelingen in de bevolking op 1 januari 2006 (in %)(Bron: RN - AD SEI)20 – 49,810 – 202,5 – 101 – 2,50 – 1

46 * 475 . “ P o p u l a t i e i n w e t t i g v e r b l i j f ” e n “ r e ë l e p o p u l a t i e ”Statistieken over de immigratie en de vreemdeaanwezigheid komen vooral uit de uittreksels van hetRijksregister. Deze gegevens worden over het algemeenals betrouwbaar beschouwd, ook al noteren we eenonderregistratie van de vertrekken die tot een lichteoverschatting van de populatie en vooral van de vreemdepopulatie kan leiden (Perrin en Poulain, 2006a).Toch stelt het feit dat enkel de door wet omschrevenbevolking in deze statistieken wordt opgenomen onsvoor een aantal problemen. Volgende twee categorieënworden immers niet in de officiële bevolkingscijfersmeegerekend:1. de asielaanvragers (sinds 1 februari 1995 uit de statistiekengehaald na de invoering van het wachtregister);2. de vreemdelingen die hier onregelmatig verblijven endie hier geen verblijfsrecht hebben.Door de asielaanvragers uit de statistieken te halenwordt op een verkeerde manier rekening gehoudenmet bepaalde nationaliteiten, de statistieken over degroepen waar zich het meest asielaanvragers in bevinden(ex-Joegoslaven, Russen, Congolezen …) zijn daaromongetwijfeld sterk vertekend. De statistieken over deinstroom zijn dus sterk vertekend aangezien de asielaanvragersop vandaag een groot deel van de nieuwemigranten uitmaken. Wat de vreemdelingen in Belgiëdaarentegen betreft (de “stock”), is de impact van hetuitsluiten van de asielzoekers veel beperkter, o.m. voorwat de voornaamste groepen vreemdelingen betreftzoals de Marokkanen of Turken, die gekenmerktworden door een zeer beperkt aantal asielzoekers.De populatie vreemden die hier onwettig verblijft isuiteraard veel moeilijker in te schatten. Op basis vanhet lage aantal betrouwbare gegevens waarover webeschikken, blijkt dat de structuur van deze populatiezich sterk van die van de wettig verblijvende populatieonderscheidt. Voor deze vaststelling wordt uitgegaanvan de statistieken inzake het aantal personen dat hieronwettig verblijft en dat in het jaar 2005 door de politieis opgepakt en waaruit blijkt dat niet-Europeanendaarvan 2/3de uitmaken. Toch valt er iets interessantsop. De voornaamste nationaliteiten van buiten deEuropese Unie die in de wettig verblijvende populatiein België voorkomen (Marokko, Turkije en Congo) zijntevens die nationaliteiten die vaak worden opgepakt.De meerderheid vormen ze niet en ze zijn niet of weinigoververtegenwoordigd in vergelijking met de wettigverblijvende populatie. Zo is 11,7% van de opgepaktepersonen Marokkaan en de Marokkanen vormen hier8,3% van de vreemde populatie. De Turken die 4,5%van de vreemdelingen in een wettig verblijf uitmaken,zijn slechts goed voor 2,1% van de aanhoudingen ende Congolezen die 1,6% van de wettig verblijvendevreemde populatie uitmaken, vertegenwoordigen1,5% van de gearresteerden. Dit laat vermoedendat de onwettige immigratie vanuit de voornaamsteniet-EU-landen proportioneel niet zo groot is als dewettelijke immigratie. Bij de niet-Europese personendie hier onwettig verblijven en die worden opgepakt,zijn er daarentegen heel wat nationaliteiten die niet ofnauwelijks in de statistieken van de wettig verblijvendemigranten voorkomen: Algerije, India, Brazilië, Irak,Palestina … Er zijn ook heel wat onderdanen bij uit deEuropese Unie (EU-27). Roemenen, Polen en Bulgarenzijn goed voor 20% van het totale aantal arrestaties,terwijl het bij de betrokken nationaliteiten om niet meerdan 3% gaat van de vreemdelingen in wettig verblijf.In dit welbepaalde geval is de oververtegenwoordigingin de onwettige populatie heel wat hoger dan voor deMarokkanen, de Turken of de Congolezen. Blijkbaarheeft sinds 2004 het instandhouden van de beperkingenop de vrijheid van vestiging voor onderdanen uit denieuwe lidstaten vanuit Centraal- en Oost-Europa vooreen opvallende onwettige component gezorgd, die metde traditionele maatregelen ter controle van de migratieniet kon worden ingedijkt 26 .We mogen dus stellen dat de officiële statistieken eenalgemeen correct beeld van de vreemde populatie geven,o.m. wat de belangrijkste componenten betreft. Het zalevenwel noodzakelijk zijn om de statistieken over deonwettige migranten te verfijnen om beter de beperkteen/of nieuwe stromen, die misschien relevant zijn voortoekomstige tendensen te vatten.26 De omvang van de onwettige immigratie, ondanks de maatregelen terbestraffing ervan is des te opvallend omdat de hier onwettig verblijvendePolen, Bulgaren en Roemenen het vaakst met dwang uit het land wordenverwijderd (Perrin, 2006a).D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

6 . B e p e r k i n g e n e n g e v o l g e n v a n h e t g e b r u i kv a n h e t c o n c e p t n a t i o n a l i t e i t6 .1 . Een Belgische nationaliteit die voorvreemdelingen wordt opengesteld /Vreemdelingen die massaal deBelgische nationaliteit aanvragenTot in 1984 kon het Belgische nationaliteitsrecht alsrestrictief worden beschouwd. Op vandaag moeten wevaststellen dat de toegang tot de Belgische nationaliteitvlotter verloopt. We mogen gerust stellen dat het terzake om één van de meeste liberale wetgevingen gaat(Bauböck et al., 2006). De vereiste verblijfsduur van 3jaar voor de naturalisatieprocedure is daarmee één vande kortste die door een Europese staat wordt vereist.Vreemdelingen hebben dan ook ruimschoots gebruikgemaakt van de mogelijkheden die ze aangebodenkregen om Belg te worden.6 .3 . Een noodzakelijke denkoefening overde analysecategorieënZoals uit de statistieken over het aantal vreemdelingenblijkt, kunnen we het debat over de immigratie, deintegratie, de discriminaties niet langer voeren enkel opbasis van het criterium nationaliteit. Bovendien kunnende definities van het begrip integratie, zoals die door deoverheden naar voor worden geschoven, geen genoegennemen met een kader dat enkel op de nationaliteit isgebaseerd. Deze laatste wordt op vandaag heel snelverkregen, zonder dat er controle wordt uitgeoefend opde integratiewil 27 . Het gebruik van statistieken over denationaliteit om een populatie van vreemde afkomstte vatten is onmogelijk, zonder een averechts effect tekrijgen. Er moet dan ook aan andere methodes wordengedacht 28 .6 .2 . Een wettelijk kenmerk dat evolueertHet begrip “vreemdeling” is complex omwille van hetevoluerende karakter ervan. Wie vandaag vreemdelingis, kan morgen Belg worden. Wie vreemdeling is, kanBelgische kinderen hebben. Sommigen die Belg zijn,kunnen ook een andere nationaliteit hebben. De regelsvoor het toekennen of het verwerven van de nationaliteitzijn onstabiel en de wettelijke wijzigingen talrijk.De politieke wereld is volledig verdeeld over de vraagof de bestaande regels wel toereikend zijn, of indien zedaarentegen al te makkelijk de mogelijkheid bieden denationaliteit te verwerven of deze verwerving juist teveel wordt bemoeilijkt.27 Integratie is niet langer een voorwaarde om de Belgische nationaliteitte verwerven. Elke verwijzing naar een criterium inzake integratie of dewil om zich te integreren is immers uit het Belgische recht verdwenen.28 Cfr. 5.; Eggerickx et al., 1999; Perrin et Poulain, 2001; Debuisson etPerrin, 2004; Vertommen et al., 2006; Perrin, Dal et Poulain, 2006;Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding, 2007.

48 * 497 . G e d e e l t e l i j k e c o n c l u s i eDe populatie met een vreemde nationaliteit in Belgiëstagneert sinds bijna 25 jaar. Ongeacht de invalshoekvan waaruit men deze populatie bekijkt, maken deonderdanen van de Europese Unie vandaag de dagmeerderheid uit van de vreemdelingen die wettig inBelgië verblijven. Deze vreemdelingen uit de EU hebbenuiteraard niets te maken met het vertekende beeld datsommigen al eens durven ophangen. Met het eindevan de beperkingen inzake het vrije verkeer in zicht,moet dit relatieve belang van de Europeanen op kortetermijn toenemen.De tweespalt tussen realiteit en perceptie is vooralte wijten aan het courante gebruik van de term“vreemdeling” om een persoon van vreemde afkomstaan te duiden, ongeacht zijn nationaliteit. Indienmen deze tweede populatie die voortgekomen is uitde immigratie wil belichten, is de nationaliteit niettoereikend en we gaan proberen om iets verder te gaanen rekening te houden met de nationaliteit, de geboorteof met de geboorteplaats van de ouders (cfr. 5). Ditbetekent niet dat het concept van vreemde populatieop vandaag geen zin of nut meer heeft. Kennis overde vreemde populatie is essentieel om de populatie tebepalen waarop het specifieke vreemdelingenrecht vantoepassing is. Indien men het evenwel over discriminatieof integratie heeft, heeft het vermoedelijk nietveel zin meer om naar de nationaliteit te verwijzen.Voor elk onderwerp is het belangrijk om precieze enaangepaste definities te hanteren 29 .D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T29 Uit de meest recente synthese over migratiestatistieken in Europa(Poulain, Perrin et Singleton, 2006) blijkt heel duidelijk dat hetopstellen van betrouwbare en coherente statistieken in Europa noggrotendeels een uitdaging blijft. Deze tekst begint dan ook met devolgende vaststelling: “Ondanks (zijn) politiek belang is, bij gebrekaan een coherente wettelijke basis voor het verzamelen van migratiestatistieken,een precieze inschatting van het fenomeen migratie eenniet te vatten doelstelling gebleven” (Poulain, Perrin et Singleton,2006, p. 27). Daardoor moeten we de huidige statistieken kritischbenaderen, ook al is België in dit verband zeker niet de slechtsteleerling van de klas.

4 Ve r k r i j g e ne n t o e k e n n e nv a n d e B e l g i s c h en a t i o n a l i t e i t

50 * 511 . I m p a c t v a n d e w i j z i g i n g e n v a n h e t n a t i o n a l i t e i t s w e t b o e kSinds het ontstaan van het Koninkrijk stijgthet aantal vreemdelingen dat Belg wordtconstant. Alleen in 1985 al, zijn meer dan80.000 vreemdelingen Belg geworden(bijna 10% van de vreemde bevolking uit dietijd). Vanaf 1992 is het aantal nationaliteitswijzigingensterk gestegen met zeer scherpetoppen op het ogenblik van de hervormingenin 1992, 2000 en 2001.Sinds 1985, zijn er 639.186 vreemdelingenBelg geworden. Sinds 2003 is het aantalnationaliteitswijzigingen opnieuw naar eenlager niveau gezakt (fig. 4.1).De wijziging van de toekenningvoorwaarden van denationaliteit bij de geboorte voor de kinderen met eenBelgische moeder in 1984 en voor de kinderen van dederde generatie in 1991 verklaart de pieken uit 1985 en1992, die eigenlijk een inhaalbeweging zijn. DaarnaastVis het verkrijgen van de nationaliteit via verklaring (meerderjarigen die 7 jaar op het grondgebiedhebben verbleven) de belangrijkste procedure re van nationaliteitsverkrijginggeworden na de invoering ng in 1992.De hervorming ervan verklaart grotendeels els de groei na1999 30 . Momenteel vertegenwoordigt nationaliteitsverklaaliteitsverkla-nationaliteitsring36% van de gevallen waarin de nationaliteit teit wordtverworven. Nationaliteitstoekenning als gezamenlijkgevolg van een akte van verkrijging (toekenning vande nationaliteit aan een minderjarig kind van wie eenouder Belg is geworden) is de op één na meest frequenteprocedure (23%). De naturalisatie mag dan al veelbesprokenzijn, ze is in feite maar de derde manier om denationaliteit te verkrijgen (21%). De andere veelbesprokenprocedure, waarbij de Belgische nationaliteit wordtverkregen op basis van een huwelijk met een Belgischepartner, komt pas op de 4de plaats met 16% van degevallen voor 2004. Net als de naturalisatie, neemt dezeprocedure de laatste jaren evenwel toe (tab. 4.1).30 De stijging van het aantal “speciale gevallen” in 2000 heeft waarschijnlijkte maken met de moeilijkheden bij het invoeren van denieuwe manieren om de nationaliteit te verkrijgen.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 4.1. Evolutie van het aantal vreemdelingen dat de Belgische nationaliteit heeft verkregen, 1946-2005(Bron: Statistisch Jaarboek en Ministerie van Justitie tot 1989 / RR - AD SEI sinds 1990)90.00080.00070.00060.00050.00040.00030.00020.00010.00001946194819501952195419561958196019621964196619681970197219741976197819801982198419861988199019921994199619982000200220042006

Tabel 4.1. Evolutie van het aantal vreemdelingen dat volgens de procedure Belg wordt, 1991-2005(Bron: RR - AD SEI)motivering 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005verwerving door naturalisatieverwerving doornationaliteitskeuzeverwerving door de vreemdeechtgenoot van de belgverwerving door nationaliteitsverklaringToekenning als gezamenlijkgevolg van een akte vanverkrijgingToekenning aan een kindgeboren in België opverklaring vóór 12 jaar.Toekenning omwille vangeboorte in BelgiëToekenning omwille van denationaliteit van de vader ofde moederToekenning omwille vanadoptie1467 2150 1505 3833 4602 4890 9638 11119 5794 10516 10644 8327 4085 6606 66212055 1829 1162 1152 1249 1128 913 774 727 663 185 163 88 91 951558 2189 2474 3069 2782 2766 2731 3171 3635 6641 4290 4372 4625 5060 51454837 4778 7345 6908 6008 5485 4877 4639 3219 24567 19680 15939 13363 112991741 2456 1729 4428 4435 4312 7723 8583 4368 18716 20040 12293 7662 8307 71352188 2759 3035 3459 3003 2239 1787 1647 1246 483 265 239 193 123179 28762 45 34 50 27 35 29 39 27 65 52 33 40 26188 191 148 229 249 263 248 314 286 699 490 404 358 369 363347 265 225 257 288 274 229 182 213 194 224 162 133 147 169Geen motivering 425 1539 1210 2093 1852 1593 2280 3020 2695 1438 301 247 225 201 229Herkrijging 56 73 80 71 68 81 58 67 57 123 90 96 71 70 69Andere (inclusief specialegevallen)118 165 82 126 103 88 116 111 96 18498 1603 356 251 307 238Totaal 8134 46644 16197 25672 26045 24433 31695 34034 24196 61980 62982 46417 33709 34754 31512motivering 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005verwerving door naturalisatie18% 5% 9% 15% 18% 20% 30% 33% 24% 17% 17% 18% 12% 19% 21%verwerving doornationaliteitskeuzeverwerving door de vreemdeechtgenoot van de belgverwerving door nationaliteitsverklaringToekenning als gezamenlijkgevolg van een akte vanverkrijgingToekenning aan een kindgeboren in België opverklaring vóór 12 jaar.Toekenning omwille vangeboorte in BelgiëToekenning omwille van denationaliteit van de vader ofde moederToekenning omwille vanadoptie25% 4% 7% 4% 5% 5% 3% 2% 3% 1% 0% 0% 0% 0% 0%19% 5% 15% 12% 11% 11% 9% 9% 15% 11% 7% 9% 14% 15% 16%0% 10% 29% 29% 27% 25% 17% 14% 19% 5% 39% 42% 47% 38% 36%21% 5% 11% 17% 17% 18% 24% 25% 18% 30% 32% 26% 23% 24% 23%0% 5% 17% 12% 13% 12% 7% 5% 7% 2% 1% 1% 1% 1% 0%2% 62% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%2% 0% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1%4% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 1%Geen motivering 5% 3% 7% 8% 7% 7% 7% 9% 11% 2% 0% 1% 1% 1% 1%Herkrijging 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%Andere (inclusief specialegevallen)1% 0% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 30% 3% 1% 1% 1% 1%Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

52 * 532 . Vo r i g e n a t i o n a l i t e i t v a n d e n i e u w e B e l g e nTot in de jaren 1980 waren de EU onderdanen in demeerderheid en het is pas na 1985 dat het aandeel vande niet-EU onderdanen is toegenomen (fig. 4.2). Doorde inhaalbeweging als gevolg van de hervorming in1992 bekleden de EU-onderdanen een laatste keer deeerste plaats in dat jaar. Sindsdien is Noord-Afrika devoornaamste streek waaruit nieuwe Belgen afkomstigzijn. Europa buiten de EU, en vooral dan Turkije, komtop de tweede plaats. Het percentage Marokkanen, diegoed zijn voor 25% van de nieuwe Belgen, lijkt af tenemen (tab. 4.2).D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 4.2. Evolutie van de vorige nationaliteitengroepen van de nieuwe Belgen (Bron: RR – AD SEI)70.00060.00050.00040.000AndereAzië30.000Sub-Sahara AfrikaNoord-Afrika20.000Andere Europa(waaronder Turkije)10.00012 nieuwe lidstaten vande EU met 27019911992199319941995199619971998199920002001200220032004200515 EU-lidstaten voor 2004

Tabel 4.2. Vreemdelingen die de Belgische nationaliteit hebben verkregen volgens hun vorige nationaliteit(gedetailleerde nationaliteiten), 1991-2005 (Bron: RR - AD SEI)Continent 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005EUROPAEU15 Duitsland 84 301 52 93 131 107 109 94 91 251 290 261 199 206 20612 nieuwelidstaten EU 25Spanje 110 1.796 196 281 246 263 222 180 137 281 321 229 299 269 276Frankrijk 511 2.179 529 616 605 547 530 491 363 948 1.025 856 698 780 772Groot-Brittanië 57 335 79 104 106 118 126 140 87 152 274 201 128 128 106Griekenland 103 941 175 312 294 253 238 175 168 319 317 284 279 265 226Italië 758 22.448 1.434 2.326 2.097 1.941 1.727 1.536 1.187 3.650 3.451 2.341 2.646 2.271 2.086Nederland 214 1.187 223 333 342 264 292 249 234 492 601 646 522 665 672Portugal 63 226 86 117 100 93 111 102 75 162 276 318 203 240 229Andere 20 160 26 23 16 19 16 20 11 42 50 37 45 40 49Totaal EU15 1.920 29.573 2.800 4.205 3.937 3.605 3.371 2.987 2.353 6.297 6.605 5.173 5.019 4.864 4.622Bulgarije 16 25 29 32 21 23 72 142 80 128 99 129 95 183 170Hongarije 28 55 35 48 41 36 64 56 47 85 105 82 56 48 41Polen 219 348 235 306 229 207 265 311 253 551 678 630 460 465 470Roemenië 73 92 103 161 135 253 483 445 267 403 321 294 277 314 332Andere 26 37 23 24 31 18 25 34 26 91 80 112 93 164 98Totaal 12 nieuwelidstaten362 557 425 571 457 537 909 988 673 1.258 1.283 1.247 981 1.174 1.111Andere Europa Albanië 8 28 21 21 31 33 102 91 70 126 156 160 173 293 297Bosnië-Herzegovina 1 6 20 56 93 382 496 650 405 230 172Kroatië 1 26 35 51 50 73 76 137 118 92 48 45 49Macedonië 1 16 50 61 71 156 216 255 144 321 272ex-USSR 18 40 37 41 18 18 66 82 77 139 114 119 84 95 93ex-Joegoslavië 24 23 17 33 45 372 641 741 479 1.359 1.404 1.261 675 800 562FR Joegoslavië 210 384 353 417 377 6 32 52 35 145 239 403 317 756 769Rusland 2 2 19 17 18 31 57 56 158 151 182 153 244 297Zwitserland 16 119 41 39 46 40 37 38 22 45 59 50 23 32 33Turkije 1.020 4.044 3.415 6.515 6.925 7.067 7.835 6.932 4.402 17.282 14.401 7.805 5.186 4.467 3.602Oekraïne 11 12 7 18 18 11 28 29 30 65 86 89 115 157 160Andere 11 5 4 7 2 4 7 13 24 42 48 63 87 123Totaal Andere Europa 1.307 4.663 3.899 7.133 7.521 7.640 8.896 8.219 5.424 20.018 17.482 11.114 7.386 7.527 6.429Totaal Europa 3.589 34.793 7.124 11.909 11.915 11.782 13.176 12.194 8.450 27.573 25.370 17.534 13.386 13.565 12.162AFRIKANoord-Afrika Algerije 191 932 544 711 784 562 620 712 520 1.071 1.281 926 826 826 739Egypte 15 15 29 34 16 28 56 65 43 81 85 101 60 84 123Marokko 2.090 6.860 5.489 8.628 9.140 7.905 11.079 13.486 9.133 21.917 24.018 15.832 10.565 8.704 7.977Tunesië 216 486 417 574 539 405 567 586 301 859 729 521 383 406 297Andere 1 6 5 12 6 13 15 22 12 26 15 21 18 21 22Totaal Noord-Afrika 2.513 8.299 6.484 9.959 10.485 8.913 12.337 14.871 10.009 23.954 26.128 17.401 11.852 10.041 9.158Andere Afrika Angola 1 14 10 10 18 33 82 145 158 234 291 287 172 197 182Burundi 19 15 22 21 38 36 65 136 116 268 375 338 252 228 180Kameroen 4 13 16 19 23 32 51 81 85 164 189 236 214 266 242Congo (DRC) 165 454 405 479 506 569 1.059 1.753 1.890 2.933 2.830 2.564 1.651 2.406 1.917Congo (V.R.) 3 3 5 9 3 2 11 28 33 67 78 81 66 84 103Ivoorkust 12 13 17 15 14 22 16 32 29 108 87 66 74 113 105Ghana 31 50 32 47 55 77 104 82 106 232 297 319 270 313 281Guinee 3 2 8 4 5 5 13 21 20 68 75 68 79 173 162Mauritius 48 79 60 67 52 39 54 60 49 138 108 77 68 89 88Madagascar 10 19 25 29 12 19 37 38 32 63 62 53 45 63 43Nigeria 11 15 24 34 25 43 63 61 66 114 155 153 104 150 194Rwanda 44 68 53 54 51 54 112 314 232 484 794 1.012 557 571 700Senegal 18 11 13 19 22 25 22 52 35 66 91 100 94 103 114Somalië 2 2 2 3 2 30 46 18 68 115 85 45 123 150Togo 3 13 7 10 11 15 32 66 82 102 90 114 87 191 138Andere 66 108 104 169 113 119 230 343 282 591 648 679 559 931 510Totaal Andere Afrika 440 879 803 986 951 1.092 1.981 3.258 3.233 5.700 6.285 6.232 4.337 6.001 5.109Totaal Afrika 2.953 9.178 7.287 10.945 11.436 10.005 14.318 18.129 13.242 29.654 32.413 23.633 16.189 16.042 14.267

54 * 55Continent 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005AZIË (ZONDER TURKIJE)Afghanistan 1 1 7 10 11 8 42 54 20 58 119 151 126 143 289Armenië 4 4 2 2 7 5 11 9 19 62 77 151 176 366 253Bangladesh 6 20 18 28 24 24 24 42 23 67 98 130 101 124 113Cambodja 48 76 40 54 43 48 70 50 28 73 42 38 32 49 28China 60 116 106 188 172 172 247 259 156 280 391 300 261 275 234India 178 150 112 162 148 157 193 165 172 345 558 463 296 271 294Irak 6 8 9 31 22 33 86 80 44 98 137 141 118 164 154Iran 41 116 118 188 260 331 595 444 161 292 213 182 144 131 135Israël 25 93 75 69 55 52 98 74 81 165 196 148 99 89 68Libanon 56 105 88 183 156 200 378 272 149 194 164 140 103 138 130Pakistan 89 129 105 161 118 115 151 183 131 345 474 404 270 298 306Filippijnen 99 126 116 147 120 113 147 162 190 315 323 388 283 442 370Syrië 26 47 64 104 86 87 142 156 139 204 151 156 112 163 117Thailand 27 41 54 50 59 51 65 74 106 151 203 217 215 274 247Vietnam 268 317 208 388 425 329 400 296 141 194 136 190 106 99 99Andere Azië 118 156 112 147 127 108 183 133 113 250 266 330 297 440 490D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TTotaal Azië 1.052 1.505 1.234 1.912 1.833 1.833 2.832 2.453 1.673 3.093 3.548 3.529 2.739 3.466 3.327LATIJNS-AMERIKAChili 60 108 59 124 74 81 119 106 59 161 205 161 102 98 62Colombia 38 36 27 32 43 23 46 67 59 111 115 136 133 147 142Brazilië 37 24 29 33 22 26 31 55 36 105 118 102 124 148 159Peru 27 25 39 37 29 42 47 69 35 129 100 105 90 107 123Dominicaanse Rep. 11 9 15 28 23 18 22 62 31 76 119 90 94 91 108Ecuador 8 7 5 12 3 6 9 17 11 33 72 83 89 125 182Andere Latijns-88 93 71 103 109 81 150 131 135 215 227 268 223 234 224AmerikaanseTotaal Latijns-Amerikaanse 269 302 245 369 303 277 424 507 366 830 956 945 855 950 1.000NOORD-AMERIKATotaal Noord-Amerika 35 161 54 69 43 56 75 80 78 116 144 198 199 188 159OCEANIËTotaal Oceanië 3 8 3 2 4 5 5 2 6 8 12 16 19 15 15STAATLOZEN EN ONBEPAALDENstaatlozen 17 32 25 32 26 27 27 14 12 31 23 17 17 29 26onbepaalden 234 691 265 476 508 476 929 786 452 853 678 575 391 742 556Totaal staatlozen en 251 723 290 508 534 503 956 800 464 884 701 592 408 771 582onbepaaldenTotaal 8.134 46.644 16.197 25.672 26.045 24.433 31.695 34.034 24.196 61.980 62.982 46.417 33.709 34.754 31.512

3 . G e b o o r t e p l a a t sVreemdelingen die in België zijn geboren hebben hetmeest van de hervormingen van de jaren 1980 enbegin jaren 1990 gebruik gemaakt, maar sindsdienis hun aantal sterk teruggelopen: in 1992 was 88%nieuwe Belgen in België geboren, in 2005 was dit nogmaar 27% (fig. 4.3). De voornaamste redenen vandeze ommekeer zijn de wijziging van de wetgevinginzake toekenning van de nationaliteit bij de geboortein het geval van kinderen van de derde generatie ende verhoging van het aantal verkrijgingen van denationaliteit die dikwijls leiden tot het verkrijgen vande nationaliteit door de ouders voor de geboorte vande kinderen, die daardoor als Belg geboren worden.De hervorming uit 1999 heeft die tendens versterktwaardoor het aantal verkrijgingen van de nationaliteitdoor migranten kon toenemen, zonder dat de vreemdelingendie in België geboren zijn, een gelijkaardigeevolutie kennen. Bijgevolg zijn de vreemdelingendie de laatste jaren de nationaliteit verkrijgen vooralmigranten (73% in 2005), terwijl de plaats die de ledenvan de tweede generatie innamen, tot begin van dejaren 1990 één van de voornaamste kenmerken van denieuwe Belgen was.Figuur 4.3. Vreemdelingen die Belg worden volgens hun geboorteplaats, 1991-2005 (Bron: RR - AD SEI)70.00060.00050.00040.00030.00020.00010.000Geboren in het buitenland0Geboren in België19921993199419951996199719981999200020012002200320042005

56 * 574 . V e r b l i j f s p l a a t s p e r g e w e s tTot begin van de jaren 1990 verbleven de vreemdelingendie Belg werden vooral in Wallonië. Tijdensde jaren 1990 is deze situatie evenwel gekeerd enheeft zich de huidige geografie afgetekend. In 1992zijn talrijke vreemdelingen uit Wallonië Belg kunnenworden (o.m. Italianen en personen die in België zijngeboren). Intussen komt de meerderheid van de onlangsaangekomen vreemdelingen in Brussel of Vlaanderenterecht, waardoor de meeste vreemdelingen die Belgworden in deze gewesten leven (fig. 4.4).D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 4.4. Evolutie van het aantal vreemdelingen dat Belg wordt volgens het gewest waar ze leven (in % van hettotaal van de vreemdelingen die Belg worden), 1991-2005 (Bron: RR - AD SEI)6050403020100199119921993199419951996199719981999200020012002200320042005VlaanderenBrusselWallonië

5 . L e e f t i j dDe vreemdelingen die de laatste jaren Belg zijngeworden, waren aanvankelijk jonge volwassenentussen de 25 en 40 (fig. 4.5). Vervolgens gaat het ookdikwijls om pasgeborenen die kort na hun geboorte deBelgische nationaliteit krijgen en in mindere mate omminderjarigen.Figuur 4.5. Leeftijd van de vreemdelingen die in 2005 Belg zijn geworden (Bron: RR - AD SEI)3,02,52,01,51,00,50,081012141618202224262830323436384042444648505254565860626466687072747678808284868890929496981000246

58 * 596 . D u u r v a n h e t v e r b l i j fEén van de belangrijkste gevolgen van de wijzigingenvan het nationaliteitsrecht was de versnelling van hetverkrijgingsproces voor de migranten en voor de inBelgië geboren vreemdelingen. 15% van de in 1991aangekomen migranten werd na 8 jaar verblijf Belg,diezelfde drempel van 15% werd voor de in 1998aangekomen migranten reeds na 5 jaar bereikt (fig.4.6). Hetzelfde fenomeen, maar nog sterker, wordtvastgesteld bij de in België geboren vreemdelingen.Voor de kinderen die in 1990 zijn geboren, was er 9jaar nodig om de drempel van 50% Belgen onder dein België geboren vreemde kinderen te bereiken, voorde in 1999 geboren kinderen was dit slechts 4 en eenhalf jaar (fig. 4.7). Zowel de migranten als de in Belgiëgeboren kinderen verkrijgen steeds vaker, maar vooralsteeds sneller de nationaliteit.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 4.6. Verkrijgen van de nationaliteit doormigranten van 1991 tot 2001 volgens de verblijfsduuren het jaar van immigratie (Bron: RR - AD SEI – BerekeningenNicolas Perrin)Figuur 4.7. Verkrijgen van de nationaliteit door dein België geboren vreemdelingen van 1991 tot 2001volgens leeftijd en geboortejaar (Bron: RR - AD SEI– Berekeningen Nicolas Perrin)2001199520001993199919911997 2000199419981992199619900,450,400,350,300,250,200,150,1080%70%60%50%40%30%20%0,0510%0,00000,40,81,21,622,42,83,23,644,44,85,25,666,46,87,27,688,48,89,29,61010,410,811,211,61212,412,813,213,61400,40,81,21,622,42,83,23,644,44,85,25,666,46,87,27,688,48,89,29,61010,410,811,211,61212,412,813,213,614

5 D e p o p u l a t i e v a nv r e e m d e a f k o m s t[ s t o c k ]

60 * 611 . W e l k e d e f i n i t i e ( s ) e n w e l k e g e g e v e n s ?De discussie over de definitie van depopulatie van vreemde afkomst is een van deoudste debatten die het statistisch onderzoekover immigratie beïnvloeden.In talrijke landen zoals België biedt de statistiekgewoonlijk enkel gegevens over de nationaliteit. Ditgegeven wordt echter in vraag gesteld. Nationaliteitalleen is immers onvoldoende om inzicht te verwervenin de afkomst van de bevolking en in de situatie van depopulaties van vreemde afkomst die de nationaliteit vanhet land waar ze verblijven hebben verkregen (Jacobs etRea, 2005; Perrin, Dal et Poulain, 2006; Centrum voorgelijkheid van kansen en voor racismebestrijding, 2007).In de meeste Europese landen denkt men er dus aan omalternatieve definities te gebruiken waarmee een beterinzicht in die afkomst kan worden verworven.De nationaliteit is op vandaag ongetwijfeld de minstbruikbare variabele door de aanzienlijke evolutie vanhet Belgische nationaliteitsrecht dat intussen een vande meest liberale in Europa is (Bauböck et al., 2006)en door het feit dat de gemeenschappen van vreemdeorigine zich reeds lang in België hebben gevestigd.Nationaliteit is ongetwijfeld een slecht middel om deoorsprong van een individu te identificeren, we kunnener echter niet omheen dat er in België bitter weinigalternatieven zijn. Het gebruik van variabelen dienaar de etnische of raciale afkomst verwijzen, roeptethische bezwaren op maar is eveneens onderworpenaan wettelijke inperkingen. Bovendien worden dezegegevens momenteel niet verzameld en het is geen optieom deze variabelen aan statistische gegevens die reedsingezameld zijn toe te voegen. Vragen naar dergelijkekenmerken zouden in surveys kunnen worden ingevoerdmaar daarmee is nog geen nauwkeurige demografischeboekhouding mogelijk. De geboorteplaats vanhet individu en van zijn ouders is ongetwijfeld demeest eenvoudige variabele om te gebruiken en de bestaangepaste om de oorsprong van een individu objectiefte bepalen. De geboorteplaats van het individu en vanzijn ouders is een neutrale variabele die geen enkelverband houdt met de etnische of raciale afkomstvan het individu, maar die wel de oorsprong van hetindividu kan bepalen. Bovendien is de geboorteplaatseen informatie die vaak wordt ingezameld en geregistreerd.De enige beperking is het feit dat Pat de toegang totde geboorteplaats van de ouders, die in het Rijksregisteris geregistreerd, door de wet is beperkt 31 .Waalse en Vlaamse onderzoekers hebben en betrekkelijkvroeg aan een alternatieve oplossing gedacht, nl. denationaliteit bij de geboorte (Debuisson en Poulain,1992; Eggerickx et al., 1999; Poulain en Perrin, 2002;Debuisson en Perrin, 2004; Vertommen en Martens,2005; Perrin, Dal en Poulain, 2006). Deze oplossingis niet de ideale. Ze is immers nog op de nationaliteitgebaseerd, wat bijvoorbeeld leidt tot de uitsluiting vande kinderen van de tweede generatie die zijn geborenna het verwerven van de Belgische nationaliteit dooreen van hun ouders (deze kinderen worden door dezenationaliteitsverwerving van bij hun geboorte als Belgbeschouwd). Dit is de enige manier om praktischrekening te houden met een deel van de Belgen vanvreemde afkomst, namelijk door rekening te houdenmet de Belgen die ooit buitenlander zijn geweest, voorhet opstellen van statistieken over de oorsprong van debewoners van een land (Debuisson et Perrin, 2004).Daartoe baseert men zich op twee informatiebronnen.Enerzijds de nationaliteit bij de geboorte die bijde telling in 1991 werd opgegeven. Anderzijds houdthet Rijksregister een spoor bij van de vorige nationaliteitenvan de Belgen, indien die Belg geworden zijndoor verkrijging of toekenning, na aanvankelijk alsvreemdeling te zijn beschouwd. Door het Rijksregisteren de telling van 1991 als basis te nemen, kunnen wede populatie beschrijven per huidige nationaliteit ennationaliteit bij de geboorte, geboorteplaats en immigratiedatum,leeftijd, geslacht, gemeente waar men verblijft,huwelijksstaat en gezinssituatie (cfr. de werkzaamhedenvan de demografen van de UCL, Luc Dal, ThierryEggerickx, Nicolas Perrin et Michel Poulain). Doorde gegevens uit het Rijksregister en de Kruispuntbankvan de Sociale Zekerheid als basis te nemen, kan mende populatie opnieuw samenstellen volgens de huidigenationaliteit en de nationaliteit bij de geboorte, leeftijd,geslacht, arrondissement waar men verblijft, activiteit envoor een deel het opleidingsniveau (cfr. werkzaamhedenvan Albert Martens van de K.U. Leuven).31 Voor het bepalen van de geboorteplaats van de ouders van een persoon,moet de identiteit van de ouders worden bepaald. De afstamming isevenwel geen bruikbaar gegeven voor statistische doeleinden. Ze maaktdeel uit van de informatie die door de gemeentes worden ingezameld enhet gebruik van deze informatie is aan de gemeentes voorbehouden.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

2 . Vo o r s t e l l e n v a n s c h a t t i n g2 .1 . Personen die in het buitenland zijn geboren2 .1 .1 . Definitie en identificatiemethodeHet geboorteland van een individu is het meesteenvoudige kenmerk om internationale migraties tebestuderen. Via het geboorteland kan de populatie die inhet buitenland is geboren of de geïmmigreerde populatiein de eerste betekenis van het woord, worden bepaald,nl. alle in het buitenland geboren personen die internationaalzijn gemigreerd om zich te vestigen in het landwaar ze momenteel hun woonplaats hebben.Op basis daarvan kan men de indirecte impact van deinternationale migraties inschatten. Op twee beperkingenmoet echter worden gewezen. Enerzijds kan er op dezebasis geen rekening worden gehouden met de indirecteimpact van de migraties, nl. het feit dat migranten inBelgië geboren nakomelingen hebben, met wie geenrekening wordt gehouden als men zich tot hun geboorteplaatsbeperkt. Anderzijds maakt een verwijzing naarhet geboorteland volledig abstractie van het conceptnationaliteit. Bijgevolg wordt een staatsburger die in hetbuitenland is geboren als immigrant beschouwd, terwijleen vreemdeling die in het land is geboren, als een eigenonderdaan wordt beschouwd. Dit kan tot problemenleiden voor de landen die aanzienlijke gemeenschappenvan expats of koloniën hebben gehad. In het geval vanBelgië betekent dit dat de Belgen die in Belgisch Congozijn geboren, als immigrant worden beschouwd. Deimpact van dat soort situaties kan worden gecontroleerddoor de personen die in de betroffen gebieden zijngeboren gedurende periodes tijdens dewelke deze aanwezigheidhet sterkst was, apart te bekijken.Ondanks de beperkingen van deze classificatie, zijn heelwat internationale instellingen (op verschillende niveausen aan de hand van verschillende aanbevelingen, deVerenigde Naties, Eurostat en de OESO) er voorstandervan om het geboorteland van de individuen als basis tenemen, ofwel als stap in een meer doorgedreven analysedie rekening houdt met de nationaliteit en de nationaliteitbij de geboorte, ofwel als doel op zich om de impact vande migraties beter te begrijpen. In het Belgische geval isdeze analyse niet echt geschikt om de problematiek vande populaties afkomstig uit de immigratie in al haarcomplexiteit te benaderen. Het zijn immers de tweede enderde generaties afkomstig uit de migratie die vandaag inhet middenpunt van de belangstelling staan.Ondanks alles is dit een eerste eenvoudig indicator viadewelke het probleem vanuit een nieuwe invalshoekkan worden benaderd en die onderstreept dat talrijkepersonen, zowel Belgen als vreemdelingen, hun geboortelandhebben moeten verlaten om naar België te komen endie dus een ervaring met internationale migratie hebben.2 .1 .2 . Een nuttige indicator om de migranten te begrijpen,maar…De eenvoudige classificatie van de populatie in functievan de geboorteplaats is de beste indicator voor de rechtstreekseimpact van de migraties en de samenstelling vanmigrantenbevolking.Op 1 januari 2006 telden we in België 1.268.915personen die in het buitenland geboren zijn, of 12% vande bevolking. Het aandeel van de migranten is de laatste15 jaar constant gestegen van 9,4% in 1991 tot 12,1%,een groei dus van 28%. De problematiek van de tweedegeneraties is op vandaag misschien meer van belang dangisteren maar ze mag de opvallende aangroei van deeigenlijke migrantenbevolking niet doen vergeten.Ook al wordt het geboorteland in geïsoleerde gevallenvaak gebruikt in landen zoals de Verenigde Staten enook al kan men op basis daarvan waardevolle resultatenvoorleggen, toch wordt het concept nationaliteit nogsteeds als essentieel beschouwd om migratievraagstukkente benaderen. Het feit dat met het geboorteland alleen,de leden van de tweede en derde generaties migranten(kinderen en kleinkinderen van migranten) niet kunnenworden geïdentificeerd, wordt trouwens als onoverkomelijkbeschouwd. In plaats van het geboorteland vande individuen als centrale element te nemen, heeft mendaarom aan andere methodologieën ter identificatie vande migrantenpopulaties gedacht.Andere gegevens dan geboorteplaats moeten bij demigrantenpopulaties, die niet zijn geïmmigreerd, wordenverzameld. Dit doet evenwel geen afbreuk aan het nutvan de gegevens over de geboorteplaats waarvan deinzameling trouwens door de voornaamste internationaleinstellingen wordt aangeraden. Het blijft van belang

62 * 63rekening te houden met de fundamentele variabele, nl.het geboorteland, die een onderscheid maakt tussenmigranten en nakomelingen van migranten.Via deze methode is het mogelijk elke als buitenlandergeboren persoon te identificeren, ongeacht of die al danniet in België is geboren. Al heel snel zijn evenwel eenaantal beperkingen opgedoken. Om te beginnen zijnkinderen uit een gemengd koppel Belg bij de geboorte,ook al worden ze in het dagelijkse leven soms alskinderen van vreemde afkomst beschouwd. Ook zijnkinderen die na het verkrijgen van de Belgische nationaliteitdoor hun ouders, die als vreemdeling zijn geboren,van bij de geboorte Belg. Ook die kinderen wordennochtans vaak als migrant beschouwd. Tenslotte is ersinds 1984 een aantal kinderen dat bij de geboorte deBelgische nationaliteit krijgt toegewezen (zoals kinderenvan ouders die in België zijn geboren). De nationaliteit bijde geboorte is dus een criterium waarmee de migrantenbevolkingbeter kan worden ingeschat maar daarmee ishet nog niet mogelijk alle personen die in hun dagelijkseleven nog als buitenlander worden beschouwd in kaart tebrengen.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T2 .2 . Personen die als vreemdeling geboren zijn2 .2 .2 . Evolutie2 .2 .1 . Definitie en identificatiemethodeBij de evaluatie van het aandeel migranten is een vande voornaamste gebreken van de statistieken volgensnationaliteit, dat met vreemdelingen die Belg wordengeen rekening wordt gehouden. Daarom werd heelvroeg voorgesteld informatie over de nationaliteit bijde geboorte te registreren of te verzamelen, en zeker nade hervormingen van het nationaliteitsrecht die tot eenverhoging van het aantal nationaliteitswijzigingen hebbengeleid (Debuisson et Poulain, 1992; Eggerickx et al.,1999). Door de eerste nationaliteit van het individu alsbasis te nemen, kan er een onderscheid worden gemaakttussen de Belgen door verkrijging en de personen die alsBelg zijn geboren.Informatie over de nationaliteit bij de geboorte werd bijde volkstelling van 1991 verzameld. Dankzij het statistischegebruik van het Rijksregister kan op basis vandeze telling ook de historiek van de nationaliteit vande individuen worden gereconstrueerd (Eggerickx et al.1999; Perrin, Dal et Poulain, 2006).Op 1.1.2006 waren er 900.473 vreemdelingen enongeveer 724.889 als vreemdeling geboren Belgen.In totaal verbleven dus 1.625.362 als vreemdelinggeboren personen in ons Koninkrijk. Al naargelangmen zich op het aantal vreemdelingen of het aantalals vreemdeling geboren personen baseert, varieert deperceptie die men van de migrantenbevolking heeftaanzienlijk. Vreemdelingen maken immers 8,6% van detotale populatie van het Koninkrijk uit, het aantal alsvreemdeling geboren personen is goed voor 15,5%.Door de nationaliteit bij de geboorte als basis tegebruiken, kan men beter de omvang van het fenomeeninschatten en de dynamiek van de populatie van vreemdeafkomst evalueren. Zo stagneert het aantal vreemdelingensinds meer dan twintig jaar maar het aantalals vreemdeling geboren personen stijgt sterk door deenorme aangroei van het aantal Belgen door verkrijging.In 1991 telde men 1.200.000 als vreemdeling geborenpersonen, op vandaag is diezelfde populatie goedvoor meer dan 1.600.000 personen. Binnen die alsvreemdeling geboren populatie, zal het aantal Belgendoor verkrijging snel het aantal echte vreeembelingenbenaderen (fig. 5.1).Het aantal personen van vreemde afkomst berekendop basis van de nationaliteit bij de geboorte stijgt dus,terwijl de vreemde populatie afneemt. Het eerste gevolgvan de enorme stijging van het aantal buitenlanders datBelg wordt is de stijgende differentiatie van vreemdepopulatie, nl. tussen personen die de Belgische nationaliteitniet hebben, en de populaties “van vreemdeafkomst”, “allochtonen” of als dusdanig beschouwd.Via de nationaliteit bij de geboorte is het niet mogelijkalle Belgen van vreemde afkomst in aanmerking tenemen, maar wel om het mechanisme dat hier speelt tebegrijpen.

Figuur 5.1. Evolutie van het aantal vreemdelingen, de Belgen door verkrijging en de als vreemdeling geborenpersonen, 1991-2006 (Bron: RR - AD SEI / Berekeningen GéDAP-UCL (cfr. Perrin, Dal et Poulain, 2006))1.800.0001.600.0001.400.0001.200.0001.000.000800.000600.000400.000200.0000Als buitenlander geborenBuitenlandersBelgen door verkrijging1991199219931994199519961997199819992000200120022003200420052006Figuur 5.2. Samenstelling van de “populatie van vreemde afkomst” (als vreemdeling geboren) volgens de nationaliteitbij de geboorte, 1 januari 2006 (Bron: Rijksregister / AD SEI / Berekeningen Nicolas Perrin (cfr. Perrin, Dal et Poulain, 2006))Noord-Amerika: 1,1%Andere Afrika: 5,4%Latijns-Amerika: 1,6%Oceanië: 0,1%Andere Europa: 3,9%Congo (D.R.C.): 2,5%Marokko: 15,4%EU 15: 50,0%Azië (zonder Turkije): 6,0%Staatlozen en onbepaalden: 1,0%Turkije: 8,7%10 nieuwe EU lidstaten sinds 2004: 3,4%2 nieuwe EU lidstaten sinds 2007(Bulgarije en Roemenië): 1,1%

64 * 652 .2 .3 . Een Europese populatie, maar …Net zoals de vreemde populatie, is de populatie vanvreemde afkomst die op basis van de nationaliteitbij de geboorte is bepaald, in België grotendeelsEuropees. Toch moeten we vaststellen dat niet-EUonderdanenvaker de Belgische nationaliteit verkrijgendan de EU-onderdanen. Bijgevolg wordt hun aantalonderschat wanneer men enkel het aantal vreemdelingenals basis neemt om de populatie van vreemdeafkomst te benaderen. De omvang van deze nationaliteitsverkrijgingis ook niet te verwaarlozen voorde EU-onderdanen die voor de aanvoer van oude ensterke migraties naar België zorgen en hebben gezorgd.Rekening houdend met de Belg geworden buitenlanderszijn de onderdanen van de voormalige EuropeseUnie met 15 uiteindelijk nog altijd goed voor 50%van de als vreemdeling geboren personen (tegen 64%indien men enkel de vreemdelingen bekijkt). Met deonderdanen van de tien nieuwe lidstaten die in 2004zijn toegetreden en de twee nieuwe lidstaten die in 2007zijn toegetreden, komen we aan 55% (tegen 66% indienmen enkel de nationaliteit als basis neemt). Met deEuropeanen buiten de EU erbij (waaronder de Turken),komen we aan 67% Europeanen onder de groep van zijdie als vreemdeling zijn geboren tegen 74% onder devreemdelingen (fig. 5.2).Globaal genomen blijven de Italianen de populatie vanvreemde afkomst die het meest talrijk is, indien menhet criterium van de nationaliteit bij de geboorte alsbasis neemt (tab. 5.1). De hiërarchie van de anderemigrantenpopulaties is evenwel grondig gewijzigd.Zo zijn de Marokkanen de tweede populatie vanvreemde afkomst indien men de nationaliteit bij degeboorte als basis neemt, i.p.v. de vierde op grondvan de nationaliteit. De Turken schuiven van dezesde naar de derde plaats op en de Congolezen (DR)van de 12de naar de 9de. Dit aanzienlijke verschiltussen de vreemde populatie en de als vreemdelinggeboren populatie bij de niet-Europeanen, is tewijten aan het feit dat onder de populaties vanniet-EU afkomst (ingedeeld op basis van hun nationaliteitbij de geboorte), de Belgen op vandaag demeerderheid vormen: 72% van de Turken, 68% vande Marokkanen, 65% van de Congolezen … (fig. 6.5).Zonder dat men het echt beseft, zijn de populaties vanniet-EU afkomst vooral populaties met Belgische nationaliteit.De praktische gevolgen zijn uiteraard talrijk.Indien men bijvoorbeeld op lange termijn een integratiebeleidwil voeren voor niet-Europese populaties, danmoet dit beleid in de eerste plaats gericht zijn op Belgenvan vreemde afkomst en niet op vreemdelingen. Welintegendeel, het beleid dat zich op vreemdelingen richtzou meer rekening moeten houden met EU-onderdanendie feitelijk de meerheid van de vreemdelingen vormen.Personen die geboren zijn met een nationaliteit van eenland van de Europese Unie vóór 2004 (EU met 15) zijnvaak geen Belg, ook al zijn de verschillen groot. Zois slechts 13% van de personen die als Portugees zijngeboren, Belg geworden, bij de Italianen is dit 37%.2 .2 .4 . Een geïmmigreerde populatie, maar …Op een ietwat contra-intuitieve manier was het aantalmigranten (personen die in het buitenland geborenzijn) in de vreemde populatie de laatste jaren sterkgestegen. Van 66% in het buitenland geboren buitenlandersin 1991, bedroeg het aantal migranten in 200681%. Door te focussen op de als vreemdeling geborenpopulatie kan deze evolutie worden gerelativeerd.Het aandeel van de migranten in de als buitenlandergeboren populatie is tussen 1991 en 2006 beperktgestegen van 65 naar 69%.De sterke buitenlandse migratie van de laatste jarenverklaart de verhoging van het aantal migranten in devreemde populatie. De sterkere stijging bij de migrantenonder de vreemdelingen is het gevolg van een grondigeen dynamische wijziging van het verkrijgen van de nationaliteitdoor de in België geboren buitenlanders. Hetaantal in België geboren vreemdelingen is de laatste tijdimmers sterk gedaald door het uitbreiden van de mogelijkhedenvoor in België geboren personen om de nationaliteittoegewezen te krijgen of te kunnen verkrijgen.De in België geboren kinderen krijgen vaker dan vroegerde Belgische nationaliteit toegewezen en verdwijnen uitde statistieken die enkel op de nationaliteit betrekkinghebben … Door de nationaliteit bij de geboorte alsonderscheidingscriterium te nemen kan deze in Belgiëgeboren migrantenpopulatie, die verdwijnen uit destatistieken die enkel op de nationaliteit betrekkinghebben, beter worden vastgesteld.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

Tabel 5.1. Evolutie Belgen volgens de nationaliteit bij de geboorte, op 1 januari 1991, 1996, 2001 et 2006(Bron: RR - AD SEI / Berekeningen Nicolas Perrin (cfr. Perrin, Dal et Poulain, 2006))1 .1.1991 1 .1.1996 1 .1.2001 1 .1.2006Totale populatie 10 .130.574 10 .143.047 10 .170.226 10 .197.405Belgen 8 .940.651 8 .843.180 8 .764.616 8 .572.043Vreemdelingen 1 .189.923 1 .299.867 1 .405.610 1 .625.362Europa 903 .199 958 .980 998 .744 1 .091.072Europese unie met 27 789 .917 818 .758 836 .484 885 .888Leden vóór 2004 (EU15) 746 .253 774 .211 788 .341 812 .627Italië 297 .582 294 .258 287 .171 277 .128Frankrijk 149 .456 154 .983 162 .084 172 .461Nederland 95 .207 107 .037 117 .718 139 .777Duitsland 50 .740 52 .757 53 .806 55 .030Spanje 60 .663 58 .978 56 .591 54 .955Portugal 18 .629 26 .518 28 .655 32 .119Groot-Brittanië 28 .692 31 .499 32 .215 31 .515Griekenland 24 .860 25 .440 24 .403 23 .801Luxemburg 8 .930 8 .441 7 .700 7 .311Zweden 2 .922 3 .335 4 .625 4 .610Ierland 2 .598 3 .379 3 .557 3 .649Oostenrijk 2 .478 2 .622 3 .390 3 .589Denemarken 2 .775 3 .358 3 .476 3 .491Finland 721 1 .606 2 .950 3 .191EU leden sinds 2004 43 .664 44 .547 48 .143 73 .261Polen 29 .915 28 .962 29 .307 40 .428Roemenië 2 .916 4 .357 6 .147 12 .544Hongarije 6 .909 6 .604 6 .489 6 .805Bulgarije 788 1155 1 .957 4 .807Andere 3 .136 3 .469 4 .243 8 .677Andere Europese landen 113 .282 140 .222 162 .260 205 .184Turkije 91 .213 110 .779 125 .446 141 .570R .F. Joegoslavië 10 .273 13 .293 7 .656 13 .787ex-Joegoslavië 763 1 .117 8 .869 11 .998Rusland 119 733 2 .071 9 .904Albanië 764 1 .003 1 .538 4 .269ex-USSR 4 .600 4 .661 4 .387 4 .238Macedonië 2 153 1 .471 3 .951Bosnië-Herzegovina 1 .600 2 .607 3 .691Oekraïne 469 605 1 .207 2 .843Andere 5 .079 6 .278 7 .008 8 .933Afrika 205 .661 246 .421 296 .005 377 .333Marokko 151 .262 181 .774 210 .946 249 .623Congo-Kinshasa 17 .444 20 .768 27 .639 40 .185Algerije 12 .431 14 .322 15 .959 19 .949Tunesië 8 .059 9 .141 10 .029 11 .965Rwanda 1 .552 2 .538 5 .094 8 .635Ghana 2 .297 1 .453 2 .436 4 .935Kameroen 1 .338 1 .779 2 .253 4 .914Andere 11 .278 14 .646 21 .649 37 .127Azië 44 .291 53 .064 63 .492 97 .252India 6 .126 7 .036 8 .527 12 .030China 3 .168 4 .987 6 .441 11 .884Vietnam 5 .627 6 .148 6 .709 7 .212Pakistan 2 .517 3 .022 5 .236 7 .123Filippijnen 2 .164 3 .601 4 .123 7 .023Iran 3 .786 3 .820 3 .899 5 .417Thailand 1 .093 1 .883 2 .954 4 .872Japan 3 .239 3 .796 3 .880 4 .461Andere 16 .571 18 .771 21 .723 37 .230Noord-Amerika 15 .985 16 .596 16 .932 17 .131Verenigde Staten 13 .578 13 .870 13 .764 13 .460Canada 2 .407 2 .726 3 .168 3 .671Latijns-Amerika 11 .970 14 .292 17 .623 25 .422Brazilië 1 .708 2 .242 2 .793 4 .366Chili 3 .249 3 .184 3 .187 3 .388Andere 7 .013 8 .866 11 .643 17 .668Oceanië 741 841 1 .056 1 .168Onbepaald en staatlozen 8 .076 9 .673 11 .758 15 .984Onbepaalde nationaliteit 6 .051 7 .760 9 .983 14 .107Staatlozen 2 .025 1 .913 1 .775 1 .877

66 * 67Via de nationaliteit bij de geboorte kan een beterinzicht worden verworven in de in België geborenpersonen. Dit kan essentieel zijn om de populaties diezich n.a.v. de grote immigratiestromen hier hebbengevestigd, goed te begrijpen (fig. 5.3). Op vandaagzijn de meeste personen die als Italiaan zijn geboren,in België geboren (53%). Populaties die het gevolgzijn van Marokkaanse en Turkse migraties lijkendezelfde richting uit te gaan, aangezien resp. 42%en 41% van de personen die met deze nationaliteitenwerden geboren in België zijn geboren. Voor deze driegroepen is het dan ook bijzonder ongepast om het overmigrantenpopulatie te hebben. Het gaat om populatiesdie het gevolg zijn van migraties maar die niet echtzelf zijn geïmmigreerd: al naargelang het geval, tellenwe intussen bijna de helft of haast evenveel in Belgiëgeboren personen als migranten.De meeste migranten daarentegen komen uit groependie zich hier meer recentelijk hebben gevestigd. Zozijn meer dan 90% van de aanwezige Thailanders,Chilenen, Brazilianen, Japanners, Viëtnamezen,Bulgaren, Indiërs, Roemenen, Chinezen, Iraniërs,Filippijnen en Rwandezen naar België geïmmigreerdzonder er te zijn geboren. Bij de EU onderdanen doetzich een situatie voor die zowat het midden houdten die ondanks alles wordt gekenmerkt door eenopvallende dominantie van migranten, gelet op het feitdat ze zich hier dikwijls maar tijdelijk vestigen.Het geboorteland is een kenmerk dat vermoedelijk nietvoldoende wordt benadrukt om de migrantenpopulatiesbeter te begrijpen. De hier voorgestelde eenvoudigeresultaten nopen ons ertoe om wat verduidelijkingbij de woordenschat te geven, om veralgemening teD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 5.3. Aandeel van de migranten in de als vreemdeling geboren populatie volgens de geboortenationaliteit, 1.1.2006(Bron: RR - AD SEI – Berekeningen Nicolas Perrin (cfr. Perrin, Dal et Poulain, 2006))ItaliëMarokkoLuxemburgTurkijeGriekenlandSpanjeAlgerijeAfrikaEU met 15FR JoegoslaviëGEMIDDELDE TOTAALPolen10 nieuwe EU-leden in 2004Congo (D.R.C.)FrankrijkNederlandPortugalGroot-BrittanniëDuitslandBosnië-HerzegovinaPakistanAlbaniëVerenigde StatenRuslandRwandaAzië (zonder Turkije)FilippijnenIranChinaRoemeniëIndiaBulgarijeLatijns-AmerikaVietnamJapanBraziliëChiliThailand0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100In België geborenMigranten

vermijden. Over migranten spreken om populatiesaan te duiden die het gevolg zijn van migraties isvaak niet langer gepast (zeker in het geval van deItaliaanse, Turkse en Marokkaanse populaties) tenaanzien van groepen waarvan de in België geborenpersonen feitelijk steeds talrijker zijn, en zelf somsin de meerderheid. In het geval van de Italianen,Marokkanen en Turken, de populaties waarover hetmeest gesproken wordt, is ofwel de meerderheid van deindividuen in België geboren (voor de Italianen), ofwelmeer dan 40% (in het geval van de Marokkanen enTurken) en die groep groeit nog steeds.2 .2 .5 . Een als vreemdeling geboren populatie die eerdermannelijk isVrouwen zijn op vandaag haast even talrijk als mannenin de vreemde bevolking en het aantal vrouwen lijktnog toe te nemen (cf. 4). Dit wijst duidelijk op eenvervrouwelijking van de migratie, op een verouderingvan de migrantenpopulatie waardoor er een dalingis van het aantal mannen op hogere leeftijd 32 en ophet verschijnen van tweede en derde generaties diein België zijn geboren, waar er evenveel jongens alsmeisjes worden geboren 33 . Deze indicator is evenwellicht vertekend door een verschil bij de het verkrijgenvan de nationaliteit tussen mannen en vrouwen, buitenlandsevrouwen die met Belgen zijn gehuwd verkrijgennamelijk sneller en vaker de nationaliteit.Door de als vreemdeling geboren populatie alsuitgangspunt te nemen krijgen we een beter inzicht inde vervrouwelijking van de populatie die het gevolg isvan migraties waarbij rekening wordt gehouden metzowel vreemdelingen als met Belgen door verkrijging.Binnen de populatie die bestaat uit als vreemdelinggeboren personen (vreemdelingen en Belgen doorverkrijging), zijn de vrouwen momenteel in demeerderheid en vertegenwoordigen 50,9% van de alsbuitenlander geboren personen. De herstelling van hetman-vrouw evenwicht in de populatie die het gevolgis van migraties, is dus een feit. Er is nog altijd eenlicht overwicht van de vrouwen in de als Belg geborenpopulatie (51,1%), maar dit heeft enkel te makenmet de oudere leeftijdsstructuur. De nog steeds reëleverhoging van het aandeel van de vrouwen in de migratiestromenbeperkt zich niet langer tot het creëren vaneen populatie waar het aantal mannen gelijk is aan hetaantal vrouwen maar geeft aanleiding tot de vormingvan een populatie afkomstig uit migraties waarvrouwen talrijker zijn dan mannen.Bij de populaties afkomstig uit de Europese Unie gaathet hoofdzakelijk om vrouwen (52% vrouwen vooronderdanen uit de Europese Unie met 27), zowel bijde nieuwe leden als bij de oude leden van de EuropeseUnie, ook al is de vervrouwelijking groter voor deeerste (52% voor de leden van de Unie van vóór 2004tegen 58% voor de nieuwe leden). Voor de oude ledenvan de Europese Unie heeft dat zowel te maken metde veroudering van de vroegere arbeidsmigratie enmet de relatieve vervrouwelijking van de meer recentemigraties. Bij de onderdanen van de nieuwe lidstatenvan de Unie, is de oorzaak de heel sterke vervrouwelijkingvan de recente migraties waardoor het percentagevrouwen hoger ligt.Bij de niet-EU onderdanen zijn er ongeveer evenveelvrouwen als mannen (49,8% vrouwen) maardaarachter gaat een heel grote wanverhoudingschuil. Enerzijds tellen we bij de populaties die alsMarokkaan, Turk, Pakistaan, Algerijn, … geboren zijn,een meerderheid mannen, terwijl het aandeel vrouwengroter is bij de populaties uit Congo (DRC), Rwanda,de meeste Aziatische landen, Latijns-Amerika en uit delanden van Europa buiten de EU.32 Door de hogere mortaliteit bij mannen zijn vrouwen op hogere leeftijdin de meerderheid.33 Bij de pasgeborenen zijn er haast evenveel meisjes als jongens (ombiologische redenen worden er iets meer jongens als meisjes geborenmaar het evenwicht wordt snel hersteld door een hogere mortaliteit bijde jongens).

68 * 692 .2 .6 . Een jonge populatie, maar…Aangezien de populatie met een vreemde nationaliteitjonger was dan de populatie met een Belgischenationaliteit, is de als vreemdeling geboren populatiejonger dan de als Belg geboren populatie (fig. 6.9). Deals vreemdeling geboren populatie is zelfs jonger dande vreemde populatie, omwille van een heel snelle enintense verkrijging van de nationaliteit, zowel voorminderjarigen als voor jonge volwassenen (fig. 6.10).in het geval van de populaties waar enkel op basisvan hun nationaliteit een onderscheid wordt gemaakt,maar mag ook niet worden verwaarloosd. Zo tellen weonder de als vreemdeling geboren personen en onder devreemde personen heel weinig minderjarigen omwillevan de overdrachts- en toekenningsregels van de nationaliteit.Door een analyse van deze gegevens te makenzonder rekening te houden met de interactie tussenrecht en beleid, dreigt de analist een averechts effect tebewerkstelligen.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDeze algemene conclusies moeten evenwel wordengenuanceerd. Er zijn immers meer personen van 15 tot49 jaar en minder personen van meer dan 50 jaar bij deals vreemdeling geboren personen in vergelijking metde als Belg geboren personen. Er zijn echter ook veelminder jongeren van minder dan 15 jaar onder de alsvreemdeling geboren populatie. Het overwicht van dejonge volwassenen is typisch voor de migrantenpopulaties,maar dat kinderen nagenoeg afwezig zijn, heeft temaken met de regels inzake overdracht van de nationaliteitwaardoor een verschil mogelijk is tussen de nationaliteitvan de ouders en de nationaliteit van het kind.Wanneer een van de ouders Belg is, wanneer een vande ouders in België is geboren of wanneer die sinds 10jaar in België leeft, kan de pasgeborene bij de geboortede Belgische nationaliteit verkrijgen.2 .2 .7 . De noodzaak om verder te gaanDoor te focussen op de nationaliteit bij de geboortekrijgen we ongetwijfeld een veel beter inzicht in demigrantenpopulaties dan enkel via de nationaliteit.Op die manier kan ook de impact van de migraties oplange termijn worden gemeten, kan de structuur perleeftijd of geslacht worden ingeschat …Toch blijft die als vreemdeling geboren populatiesterk afhankelijk van de toekennings- en overdrachtsregelsvan de nationaliteit. De gegevens over de alsvreemdeling geboren populatie zijn nuttig maar zevertalen niet enkel de demografie van de migrantenpopulatiesmaar ook de evolutie van het nationaliteitsrecht,de toe-eigening ervan door vreemde populatiesen de demografie van de migrantenpopulaties. Deimpact van het nationaliteitsrecht is minder sterk danOm de demografische dynamiek 34 van de populatiedie het gevolg is van migraties te begrijpen, moetmen misschien verder gaan en afstand nemen vande beperkingen die met het nationaliteitsrecht en dehandelingen met het oog op de verkrijging van de nationaliteitvan de buitenlandse populaties zijn verbonden.2 .3 . Enkele elementen om verder te gaan2 .3 .1 . Identificeren van Belgen van buitenlandse oudersIn het verlengde van de typologieën gebaseerd opde nationaliteit bij de geboorte, werd de idee om teproberen de nationaliteit bij de geboorte van de ouderste identificeren, vaak naar voren geschoven .De toepassing van deze praktijk zorgt voor heel watproblemen. Eerst en vooral is de rechtstreekse identificatievan de ouders op basis van de gewone statistiekenonmogelijk, aangezien de afstamming geen “wettelijkgegeven” van de bevolkingsregisters is 35 .De identificatie van de ouders is echter wel op eenonrechtstreekse manier mogelijk op basis van degezinssamenstellingen, die het voorwerp van eenregistratie vormen die nuttig is voor de statistiek.34 Dezelfde opmerking geldt voor niet-demografische studies over deintegratie of de inschakeling van migrantenpopulaties.35 De informatie wordt door de gemeenten geregistreerd en kan zelfdoor het Rijksregister worden opgeslagen, maar mag niet buiten diegemeenten worden gebruikt.

Om de ouders van volwassen personen te identificerenzou men in de historiek van het Rijksregistermoeten teruggaan tot een periode waar ouders enkinderen samenwoonden. Het Rijksregister is evenweleen recent instrument dat pas tijdens de jaren 1980op punt is gesteld. Het is dus onmogelijk om op diemanier de ouders te identificeren van personen diehet ouderlijk huis hebben verlaten, vóór de invoeringvan het Register 36 (Debuisson et Perrin, 2004). Dezeidentificatiemethode van de ouders is dus enkel geldigvoor relatief jonge personen (geboren na 1970). Menzou uiteraard kunnen zeggen dat de toekenning van deBelgische nationaliteit bij de geboorte aan kinderen vanvreemde ouders of als vreemdeling geboren, geringerwas vóór 1985 omwille van het nationaliteitsrechtdat toen van kracht was, dat het aantal nationaliteitsverkrijgingenbeperkte en dat het toen niet mogelijkmaakte om de Belgische nationaliteit toe te kennenaan de kinderen van de derde generatie, of aan dekinderen met een Belgische moeder en een vreemdevader. Aangezien het recht vroeger strikter was, is deimpact van deze vertekening dus beperkter, ook alblijft hij bestaan. Een tweede probleem is de moeilijkheidzeker te zijn van de registratie in het Rijksregistervan de nationaliteitswijzigingen die vóór de invoeringvan het Register zijn doorgevoerd. Via een koppelingvan de gegevens van het Rijksregister aan de volkstellingvan 1991 waar naar de nationaliteit van de ondervraagdepersonen werd gevraagd, kan het probleemworden omzeild. Dit is echter volledig afhankelijk vande verklaring van de individuen op deze vragenlijst. Ditbetekent dus dat de nationaliteit bij de geboorte van deouders van de individuen helemaal niet vast staat endat een aantal ouders die worden beschouwd als zijndegeboren als Belg, Belg door verkrijging kunnen zijn.Tenslotte kan men ook de ouders die vóór de invoeringvan het Rijksregister en de telling van 1991 zijngestorven niet identificeren, wat toch niet te verwaarlozenis voor de oudste migraties. Deze formele obstakelszullen zichzelf in principe opheffen naarmate hetRijksregister ouder zal worden en het aantal personendat na 1970 is geboren zal toenemen.vreemdeling zijn geboren in kaart te brengen (Poulainen Perrin, 2007). De onderschatting van de populatiedie het gevolg is van migraties is ongetwijfeld niet teverwaarlozen voor personen die zich hier na de eerstemigratiestromen hebben gevestigd maar voor meerrecente migraties (Turkse of Marokkaanse migratiesbijvoorbeeld), lijkt die schatting correct. Deze gegevenszijn echter nog voorbarig en er wordt beter gewachttot de ouders van de individuen aan de hand van hetRijksregister volledig kunnen worden geïdentificeerd,om een definitieve schatting te krijgen. Deze voorlopigegegevens geven ons reeds heel wat inlichtingen, o.m.over de jongste generaties waarvoor de gegevensvolledig betrouwbaar zijn.Op basis van de gegevens waarover we op 1 januari2006 beschikten, kan men het aantal als vreemdelinggeboren personen of het aantal personen dat minstenseen ouder heeft die als vreemdeling is geboren op2.101.914 37 schatten, nl. 20 % van de totale bevolking,tegenover 15,5 % indien men de nationaliteit bij degeboorte als basis neemt. Deze populatie is dus veeltalrijker dan de vreemde populatie of als vreemdelinggeboren populatie. Bij die 2,1 miljoen personen zijnongetwijfeld niet alle oudste personen, die als Belgzijn geboren uit vreemde ouders, meegerekend. Hetreële cijfer is dus vermoedelijk hoger maar de realiteitzal wel niet ver van deze schatting verwijderd zijn.Bovenop de schatting van het aantal personen meteen vreemde ouder, leren de bestaande berekeningenons dat de populatie personen met een vreemde oudersneller groeit dan de populatie van de personen die alsvreemdeling zijn geboren (fig. 5.4).Sinds kort zijn voor het eerst schattingen beschikbaar,waarmee het mogelijk is om naast de vreemdelingenen de als vreemde geboren personen, een groot deelvan de als Belg geboren personen uit ouders die als36 Bovendien is de identificatie van de ouders van een kind somsonmogelijk, in het geval de ouders en de kinderen niet meersamenwonen. De identificatie kan zelf moeilijk zijn wanneer verschillendegezinnen in eenzelfde huishouden samenleven.37 Gelet op de afwijkingen, is de nauwkeurigheid van dit cijfer een illusie.

70 * 71Figuur 5.4. Evolutie van de vreemde populaties en van vreemde afkomst volgens de definitie, 1991-2006 (in Belgiëgeboren vreemdelingen, vreemdelingen, als vreemde geboren, personen met een ouder die als vreemde is geboren)(Bron: RR - AD SEI Berekeningen en typologie uitgevoerd door GéDAP-UCL (repris de Poulain en Perrin, 2007)).D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T2.500.0002.000.0001.500.0001.000.000500.0000Met een ouder die alsvreemdeling geboren isAls vreemdeling geborenVreemdeling199219931994199519961997199819992000200120022003200420052006Figuur 5.5. Structuren per leeftijd van de vreemde populaties en van de populatie van als vreemdeling geborenpersonen of die een ouder hebben die als vreemde is geboren, 1.1.2005 (Bron: RR - AD SEI – Berekeningen et typologieuitgevoerd door (overgenomen van Poulain en Perrin, 2007) )≥ 100 jaar95 - 9990 - 9485 - 8980 - 8475 - 7970 - 7465 - 6960 - 6455 - 5950 - 5445 - 4940 - 4435 - 3930 - 3425 - 2920 - 2415 - 1910 - 145 - 90 - 4MANNENVROUWEN150.000 100.000 50.000 0 50.000 100.000 150.000VreemdelingenAls vreemdeling geborenof met een ouder die alsvreemdeling is geboren

Door de nationaliteit van de ouders bij de geboorteals basis te nemen, krijgt men een beter inzicht in dejonge migranten 38 die men op vandaag niet langercorrect kan registeren op basis van de nationaliteit ofde nationaliteit bij de geboorte (cfr. 4. en 5.3.2.). Integenstelling tot de populatie van vreemdelingen of vanpersonen die als vreemde zijn geboren, waar het aantalminderjarigen gering is, telt men heel wat minderjarigenmet een ouder die als vreemdeling is geboren (fig.5.5), ook al ligt de meest frequente leeftijdsklasse vandeze populatie tussen de 25 en 34 jaar. Het statistischin kaart brengen van de migrantenjongeren is uiteraardde grootste verdienste van deze definitie, aangezien heteen sleutelgroep is voor alle vormen van integratiebeleidvoor migrantenpopulaties.De nationaliteit van de ouders bij de geboorte mag danal een voordeel zijn, toch moet er op een aantal methodologischeproblemen worden gewezen, die verdergaan dan de betrouwbaarheid van de gegevens en deeigenlijke meting.Aangezien we in de stamboom van het individuteruggaan, duiken gevallen van mixiteit op die nietidentificeerbaar waren toen we ons enkel voor dekenmerken van het individu interesseerden: sommigepersonen hebben een ouder die als vreemdeling isgeboren en een ouder die als Belg is geboren. Onderde personen die als Belg worden geboren, maar dieminstens één ouder hebben die als vreemdeling isgeboren, is er volgens onze schattingen slechts 23%van de personen die twee ouders hebben die alsvreemdeling zijn geboren. In 77% van de gevallen iseen van beide ouders dus als Belg geboren. Voor dezekinderen uit gemengde koppels, is het vaak de moederdie Belgische is (57%).Deze mixiteit kan uiteraard als “kunstmatig” wordenbeschouwd, de grootouders, en dus ouders van deals Belg geboren ouders, kunnen zelf immers alsvreemdeling zijn geboren. Geen enkele bron maakthet echter mogelijk daarin klaarheid te brengen en totaan de grootouders terug te gaan. Indien men trouwenstot de grootouders teruggaat, veronderstelt dit dehypothese van een invloed van de oorsprong van degrootouders op de kleinkinderen, wat in ieder gevalgeen eenvoudige hypothese is. Wanneer men bovendiendrie generaties in de tijd teruggaat, komt men in eenperiode terecht waar de immigratie beperkter was. Hetbelang van deze derde generatie migranten, die niet inde statistieken is opgenomen, moet dus niet wordenoverschat. Indien men tenslotte drie generaties in detijd teruggaat, komt men in een periode terecht waarde voornaamste immigratielanden heel verschillendwaren van de huidige immigratielanden. Zo zullener ongetwijfeld veel personen van de derde generatieItaliaanse migranten te vinden zijn, maar veel minderpersonen van de derde generatie Marokkaanse ofCongolese migranten.In ieder geval is het vaststellen van een aanzienlijkemixiteit in de afkomst van de ouders sociologischbelangrijk. Dit moet er ons tevens toe aanzetten dezein België geboren populatie, met een ouder die inhet buitenland is geboren, methodologisch uiterstvoorzichtig te benaderen. Indien een persoon een oudervan Belgische afkomst heeft en een ouder van vreemdeafkomst, bestaat er geen eenvoudige manier om hemin de ene of de andere klasse onder te brengen. Hij kanop basis van een deel van zijn afkomst worden gediscrimineerden het kan dus nuttig zijn de omvang vandeze discriminaties te onderzoeken. De persoon kan inzijn dagelijkse leven ook als Belg worden beschouwd enhet kan dus fout zijn hem als migrant te catalogeren.We weten dat de meerderheid van de personen dieals Belg zijn geboren en die een ouder hebben die alsvreemdeling is geboren, uit gemengde koppels komen,deze vraag is dus niet zo onbelangrijk.De methodologische moeilijkheden waarmee we af terekenen krijgen om met de mixiteit van de oorsprongvan de ouders om te gaan, moet er ons toe aanzettenom nog harder te denken aan de idee om informatieover de grootouders te verzamelen, ondanks het belangdat naar de derde generatie uitgaat. Op welke maniermoeten we een persoon die als Belg wordt geboren, metdrie grootouders die Belg zijn en een grootouder die alsvreemdeling is geboren, beschouwen? De mixiteit vande oorsprong van de ouders is reeds duidelijk aanwezig,de mixiteit van de oorsprong van de grootouders is datvermoedelijk nog veel meer.38 Op deze leeftijd is de schatting trouwens toereikend aangezien depersonen sinds hun geboorte in het RR zijn geregistreerd.

72 * 732 .3 .2 . Een socio-economische opvolging gebaseerd opde nationale afkomst om beter de strijd aan te bindentegen discriminaties op de arbeidsmarkt.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDe voorgestelde schatting van de populatie vanpersonen met minstens een ouder van vreemde nationaliteitis interessant. Zoals we het net methodologischhebben bekeken, kan een deel van die populatie nogniet in statistieken worden ondergebracht gelet op hetrecente karakter van de geïnformatiseerde bevolkingsregisters.Het gaat hier dus nog om een gedeeltelijkeschatting.Om de diversiteit en de strijd tegen de discriminatiesop de arbeidsmarkt te promoten, is er intusseneen haalbaarheidsstudie beschikbaar: “Een socioeconomischeopvolging gebaseerd op de nationaleafkomst om beter de strijd aan te binden tegen discriminatiesop de arbeidsmarkt”. De bedoeling is om eenbeter inzicht in de situatie van vreemdelingen op dearbeidsmarkt te krijgen maar ook van personen vanvreemde afkomst. Deze vreemde populatie zou moetenworden geïdentificeerd op basis van de nationaliteitvan het individu, zijn nationaliteit bij de geboorte,zijn geboorteplaats, maar ook van de geboorteplaatsvan zijn ouders en misschien hun nationaliteit bij degeboorte. Daarom zou een directe toegang tot deafstamming van de individuen een beter inzicht inde volledige doelpopulatie mogelijk moeten maken(Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding,2007). Ook al is er tot vandaag op basisvan deze opvolging geen enkel gegeven beschikbaar, dekennis die we momenteel hebben over de migrantenpopulatiesen hun situatie op de arbeidsmarkt zou ergrondig door worden gewijzigd.

3 . G e d e e l t e l i j k e c o n c l u s i e : d e k e u z e v a n e e n d e f i n i t i ee n d e k e u z e v a n d e r e s u l t a t e nHet aantal vreemdelingen stijgt niet meer, het aantalpersonen van vreemde afkomst daarentegen wel, ookal zijn de indicatoren waarover we beschikken om dezepopulatie te beschrijven voorlopig nog onvolledig. Metde gegevens uit deze tekst kunnen we al iets verdergaan dan de nationaliteit om een beter inzicht tekrijgen in de nationaliteit bij de geboorte en gedeeltelijkin de nationaliteit van de ouders. De als vreemdelinggeboren populatie verschilt radicaal van de populatiemet vreemde nationaliteit. De als vreemdeling geborenpopulatie is talrijker dan de vreemde populatie,maar de kenmerken zijn vaak tegengesteld: de alsvreemdeling geboren populatie groeit, terwijl depopulatie van vreemde nationaliteit stagneert; deEuropeanen domineren de vreemde populatie maar nietlanger de als vreemdeling geboren populatie… Op basisvan de eerste gegevens waarover we beschikken, ziethet ernaar uit dat de verschillen binnen de populatievan vreemde afkomst nog sterker zijn, maar vooral datde mixiteit van de afkomst van de Belgen van vreemdeafkomst vaak wordt onderschat.Uiteraard is het de bedoeling dat we ophouden te veralgemenen.Personen die het gevolg zijn van migratieszijn niet noodzakelijk vreemdelingen. De courantebetekenis van het woord “vreemdeling” mag dan albreed zijn, we hoeven daarom nog niet te vergeten datde Belg, of hij nu van vreemde afkomst is of allochtoon… niet langer vreemdeling is. Het kan nuttig zijn in eenbepaald aantal gevallen te verwijzen naar de oorsprongvan een individu (om discriminaties te onderzoeken,die op dit kenmerk zijn gebaseerd, om de cultureleverschillen in beeld te brengen, …) maar dat heeftbeslist niets met zijn nationaliteit te maken.beperken van de mogelijkheden op gezinsherenigingmet partners van Belgische onderdanen, betekent eenaanzienlijke wijziging van doelstelling.De plaats die de Belgen van vreemde origine innemenwordt steeds groter, wat er ons moet toe aanzetten tewijzen op de ongelijkheden waarvan een steeds groterwordend deel van de Belgische burgers, op basis vanhun afkomst, het slachtoffer van worden. Ondankshet verkrijgen van de Belgische nationaliteit, wordtde Belg van vreemde afkomst nog steeds vaak op zijnafkomst gewezen. Voor sommigen is wetenschappelijkonderzoek, dat de oorsprong van de Belgen beterprobeert te begrijpen en daarom statistische informatieopvragen, een manier om discriminatie te institutionaliseren.Wat ons betreft, lijkt het noodzakelijk teerkennen dat die discriminaties bestaan en dat hetessentieel is over statistische middelen te beschikkenwaarmee de omvang van het fenomeen kan wordengeëvalueerd, om het probleem efficiënt te kunnenaanpakken. Momenteel zijn de beschikbare middelenuiterst beperkt en ontoereikend om inzicht te krijgenin de situatie van de vreemdelingen. Ze zouden kunnenworden verfijnd op basis van informatie die reeds inadministratieve bestanden is opgeslagen, zoals uit eenaantal vernieuwende studies is gebleken (Vertommen,Martens et Ouali, 2006; Centrum voor gelijkheid vankansen en voor racismebestrijding, 2007) .Indien men zich tot populaties van niet-Europeseof niet-EU afkomst richt, gaat het niet langer inhoofdzaak om vreemde populaties maar om Belgischepopulaties. Dit heeft uiteraard aanzienlijke gevolgenvoor het beleid inzake integratie en migraties. Zobetekent de strijd aanbinden tegen discriminaties opbasis van de afkomst, ook de strijd aanbinden tegendiscriminaties waar Belgen het slachtoffer van zijn,ook al zijn ze van vreemde afkomst. Wat het migratiebeleidbetreft, gaat het bij de “gezinshereniging” bijpopulaties van vreemde afkomst vaak om de partnervan Belgische onderdanen van vreemde afkomst. Het

74 * 75D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

6 Migraties enpopulaties die hieronwettig verblijven:kwantitatieve benaderingenen statistischebasisgegevens

76 * 771 . B e s c h i k b a r e g l o b a l e s c h a t t i n g e nGegeven dat de nationale statistieken devreemde populatie in wettig verblijf en delegale migratiestromen voldoende dekken,gegeven ook dat ze de populaties vanvreemde origine die hier wettig verblijvenzouden kunnen dekken, blijft de vaststellingdat geen enkele van deze gegevensrechtstreeks betrekking heeft op de vreemdepopulatie die hier onwettig verblijft of deirreguliere migratiestromen 39 .In dit hoofdstuk krijgen de irreguliere migraties en depopulaties die hier onwettig verblijven alle aandacht,maar in feite slaagt de statistiek er momenteel niet indie thema’s op een toereikende wijze te benaderen. Hetis immers niet makkelijk om alles wat onregelmatig ofonwettig verblijvend is via de statistiek te benaderen.Tot op vandaag waren de kwantitatieve elementen diede problematiek beter zouden kunnen in kaart brengenamper beschikbaar. Studies over irreguliere migratiesen migrantenpopulaties worden ontwikkeld, studies diehet fenomeen op een wetenschappelijke basis proberente kwantificeren daarentegen waren tot hier toe weinigtalrijk, zowel op internationaal als op nationaal vlak(Delaunay et Tapinos, 1998; Kaizen et Nonneman,2007). Vooruitgang ten gronde zou mogelijk zijn opbasis van zware methodologische investeringen en aande hand van enkele voorbeelden van goede praktijken(Jandl, 2004). We geven een kort overzicht van de basis(of eerder het gebrek eraan) van de in België beschikbareglobale schattingen over de aanwezigheid van populatiesin onwettig verblijf. Vervolgens gaan we wat uitgebreiderin op de indirecte elementen waarmee we bepaaldefacetten van de irreguliere immigratie kunnen evalueren.Op basis van die elementen zouden we in de toekomstin staat moeten kunnen zijn op een gegronde manier deomvang van het fenomeen te kunnen inschatten.De irreguliere migraties en de aanwezigheid van personenin onwettig verblijf 40 kunnen niet het voorwerp uitmakenvan statistieken of registraties in de strikte betekenisvan het woord. Inderdaad, het fenomeen is grotendeelsonbestudeerd terrein en de weinige registraties zijnuiterst partieel 41 . In het beste geval kunnen we hopenom de omvang van de stromen Mn en de populaties dieerbij betrokken zijn in te schatten via extrapolatie ofdeductie op basis van aanwijzingen n die bepaalde vormenvan onwettig verblijf verwoorden. Er zijn m.a.w. geendatabanken beschikbaar waarmee e personen in onwettigverblijf eenvoudig kunnen worden geïdentificeerd 42 , maarenkel schattingen die op indirecte e aanwijzingen zijngebaseerd. De definitie van het te bestuderen fenomeenmoet de eerste onmisbare stap worden van dit typeschatting. Deze definitie is vaak onnauwkeurig, watmoeilijk te verenigen is met een gegronde schatting. Tweehoofdtypes indicatoren kunnen worden onderzocht:de ene met betrekking tot de illegale immigratie (destroom), de andere met betrekking tot de populatiedie hier onwettig verblijft (de stock). De definitie vanhet eerste type indicator is complex. Is er sprake vanillegale immigratie, indien de grens op een wettelijkemanier wordt overgestoken, maar het verblijf dat eropvolgt onwettig wordt? Er is echter geen enkele schattingvan de illegale stromen beschikbaar die enigszinswetenschappelijk gegrond is. Verschillende pogingenwerden ondernomen om het aantal vreemdelingen dathier onwettig verblijven, te schatten, de schattingenvan illegale stromen blijven echter onbestaande. VoorBelgië zijn de globale schattingen van het aantal vreemdelingendat hier onwettig verblijft (of zich hier min ofmeer informeel beweegt) over het algemeen niet op eenmethodologie gebaseerd die als betrouwbaar kan wordenbestempeld. Zoals in de andere landen wordt de methodologievaak niet toegelicht, vermoedelijk omdat ze doorde auteurs niet als voldoende gegrond wordt beschouwd39 Enige uitzondering vormt dat deel van de legale populatie datafkomstig is uit een voorheen onwettig statuut.40 We maken hier duidelijk een onderscheid tussen illegale immigratie enillegale aanwezigheid, waarbij beide situaties niet noodzakelijk metmekaar verband houden. De illegale immigrant kan geregulariseerdzijn, terwijl de vreemdeling die hier onwettig verblijft, in het verledenmogelijks een legale immigrant was.41 De enige rechtstreeks bijgehouden illegale migraties zijn de misluktepogingen, die aanleiding geven tot een verwijdering, terwijl de enigegeregistreerd vreemdelingen die hier onwettig verblijven net personenzijn die worden opgepakt en die dus dreigen te worden teruggestuurd,of personen die verzoeken te worden begeleid bij hun terugkeer naarhun land van afkomst.42 Spanje bijvoorbeeld heeft een registratie van personen die daaronwettig verblijven georganiseerd, om de regularisatieprocedures eenrechtvaardige basis te geven. De politiediensten krijgen die gegevensniet in handen en ze mogen ook niet worden gebruikt ter identificatievan de personen die hier onwettig verblijven voor doeleindendie in hun nadeel kunnen spelen. Men mag er dus vanuit gaan dathet registratiepercentage hoog is. Ondanks de beperkingen, is dezeregistratie één van de zeldzame gevallen waar een reële schatting vanhet fenomeen als basis kan worden gebruikt.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

om een objectieve analyse te doorstaan (Jandl, 2004). Demeeste van die schattingen zijn immers enkel gebaseerdop het advies van een aantal experten (wiens schattingsmethodologiemeestal onbekend is) of op basis vanmethodes die op uiterst betwistbare hypotheses steunen 43 .Ondanks dit alles, worden die schattingen nog steedsgepubliceerd: volgens de auteurs zouden tussen de 40.000à 140.000 personen onwettig in België verblijven (Kaizenet Nonneman, 2007). Het voornaamste probleem is demethode waarbij gegevens die onder de vorm van eenonderzoek beschikbaar zijn, of fragmentarisch via politiestatistieken,voor een schatting van totale populatiedoorgaan. Aangezien de beschikbare schattingen in Belgiëobjectief gezien geen enkele wetenschappelijk betrouwbaremethode voorstellen, zullen we ons hier beperken tot hetvoorstellen van de wetenschappelijk erkende methodes.In een referentieartikel rond het thema van de schattingenvan de irreguliere migraties, identificeert Michael Jandl(2004) volgende vijf belangrijke methodes voor deschatting van het aantal personen dat onregelmatig in eenland verblijft:› De schattingsmethodes op basis van residu’s: dezemethodes bestaan in landen die beschikken over eendubbele registratie van de populatie, de ene beperkttot de wettig verblijvende populatie, de andere heeftbetrekking op de feitelijke populatie ongeacht haarverblijfsstatuut. Zo kan men in landen waar hetverblijfsstatuut op het moment van de telling wordtgeïdentificeerd, proberen de omvang van de populatiedie er ontwettig verblijft te schatten. Zo hebben ineen aantal landen sommige administratieve bestandenzowel betrekking op de wettig als onwettig verblijvendepopulaties, terwijl andere zich tot de wettelijkverblijvende populatie beperken, waardoor het mogelijkmoet zijn de omvang van de onwettelijk verblijvendepopulatie ervan af te trekken.› De schattingsmethodes op basis van een multiplicator:deze methodes die zeker niet de meest courante zijn,gaan uit van het bestaan van een vaste verhoudingtussen een bekende informatie (het aantal opgepaktevreemdelingen dat hier onwettig verblijft) en eengezochte informatie (het aantal vreemdelingen dat hieronwettig verblijft). De taak van de schatter is dus omdeze multiplicatiefactor te vinden, wat jammer genoeguiterst moeilijk is, ook al lijken de voorbeelden relevant.Zo is er o.m. het gebruik van gegevens over de geboortevan kinderen van ouders die hier onwettig verblijvenof het aantal overlijdens van vreemdelingen die hieronwettig verblijven (Delaunay en Tapinos, 1998).› De methodes op basis van een enquête: enquêteskunnen worden gebruikt om de omvang te schatten vande populatie die hier onwettig verblijft. Ook hier zit demoeilijkheid eerst en vooral in de betrouwbaarheid vande antwoorden over het onderwerp en van de dekkingvan de populatie. Vervolgens is er het probleem vande extrapolatie van de resultaten op niveau van hetland, terwijl de stalen vaak beperkt zijn en in het bestegeval representatief zijn voor een specifieke plaatselijkesituatie.› De “capture-recapture” methodes: de toepassingvan deze methodes is afgeleid van de biologie vande populaties, waar ze worden gebruikt voor deberekening van de dierlijke populaties. In het geval vande dierlijke populaties organiseert men een gedeeltelijkeregistratie van de populatie op verschillende datawaarbij elk geteld individu telkens duidelijk wordtgeïdentificeerd (door de dieren van een ring te voorzien)Statistich gezien zijn die methodes de meest bevredigende44 . Bepaalde hypotheses die ze ondersteunen moetenaandachtig worden onderzocht. De registratie moetzorgvuldig gebeuren en vooral, de kans dat elk individuwordt “gevat” moet gelijk zijn. Bij deze hypothesesmoet men er rekening mee houden dat bepaaldeindividuen makkelijker dreigen te worden geregistreerd,ondervraagd of opgepakt dan andere.› De methodes die zijn gebaseerd op de resultaten vanregularisatiecampagnes: in landen waar regularisatiecampagnesworden georganiseerd, worden dezegegevens gebruikt om de populatie die er onwettigverblijft te schatten. Een van de moeilijkheden hierbij isdat er meestal criteria voor regularisatie worden ingeschreven,wat de onderzochte populatie beperkt.43 Een van de courante schattingen van 90.000 personen die hieronwettig verblijven is het resultaat van een verhouding van 10%vreemdelingen die hier onwettig verblijven in verhouding tot depopulatie die hier wettig verblijft (Poulain, 1997). Die 10% is gekozenop basis van schattingen die in de buurlanden zijn aanvaard (die overgeen betere informatiebronnen beschikken als hier in België); dieschatting is dan ook meer dan betwistbaar.44 Michael Jandl (2004) geeft een voorbeeld ter illustratie van de methode:“Stel dat we het aantal vissen in een vijver willen schatten. Om tebeginnen vangen we 1.000 vissen, we markeren ze en gooien ze danweer in het water. Vervolgens vangen we er nog eens 1.000 die weonderzoeken. Indien er daarvan 100 zijn gemarkeerd, dan komt 10%van dit lot met 1.000 vissen overeen, we mogen er dus vanuit gaan dater in de vijver 10.000 vissen zitten”.

78 * 792 . A a n w i j z i n g e nOndanks de ontoereikende globale schattingen,zijn er toch een aantal aanwijzingen die opbepaalde tendensen wijzen. We zullen het hierenkel hebben over die aanwijzingen die wemomenteel het best kennen en die bruikbaarzijn om een beter inzicht in de huidige situatiete krijgen. Ook al gaat het hier niet om de enigerelevante aanwijzingen in dit verband, het gaatalvast om de meest gedocumenteerde, waaroverhet meest wordt gediscuteerd en die het meest2 .1 . De regularisatiecampagne van 1999toegankelijk zijn .De grote regularisatiecampagne in 1999 had eenschatting van de populatie die hier onwettig verblijftmogelijk kunnen maken. De criteria van deze regularisatiesloten een aanzienlijk deel van de populatie diehier onwettig verblijft evenwel uit. Het is dus waarschijnlijkdat een grote groep van deze personen diehier op deze datum onwettig verbleven geen dossierheeft ingediend. In elk geval kunnen we besluiten datde 50.000 personen die hier op deze datum onwettigverbleven als een minimum kan worden beschouwd.Op basis van de resultaten van het Adam en al. (2002)van een onderzoek bij mensen in onwettig verblijf nade regularisatiecampagne uit 1999, kan er een pogingworden gedaan om een duidelijkere schatting vandeze populatie op deze datum te maken. De ondervraagdepersonen die hier onwettig verbleven, werdeninderdaad gevraagd of ze al dan niet een aanvraag totregularisatie hadden ingediend. In theorie zou het viade verhouding negatieve antwoorden op deze vraagmogelijk moeten zijn de omvang van de populatie diehier ontwettig verbleef op datum van de campagne teschatten, aangezien het aantal ingediende aanvragenbekend is. Jammer genoeg kunnen de omvang vanhet onderzoek (130 interviews) en de methode vanbemonstering niet garanderen dat het onderzoek representatiefis. Bovendien ligt die regularisatiecampagneintussen al een tijdje in het verleden. Toch blijft dezedenkoefening statistisch gezien voor België één van demeest toereikende en is het een referentiepunt, ook al isze niet meer zo recent.2 .2 . Statistieken over de activiteiten terbestraffing van de immigratie en vanvreemdelingen die hier onwettig verblijvenOm inzicht te krijgen in het fenomeen van deirreguliere immigratie in het algemeen, wordengewoonlijk drie indicatoren gehanteerd :› Het aantal terugdrijvingen, of vreemdelingen aan wiemen de toegang tot het grondgebied weigert› Het aantal vreemdelingen dat hier onwettig verblijften dat is opgepakt› Het aantal gevallen van “gedwongen” of “begeleide”terugkeer van vreemdelingen die hier onwettigverblijvenBij het gebruik van die gegevens is uiteraard degrootste voorzichtigheid geboden. Ze zijn immers hetresultaat van een administratieve en politie-activiteitmet eigen regels, die in de loop van de tijd kanwijzigen. Bijgevolg zijn de statistieken een weerspiegelingvan zowel de controle- en verwijderingpraktijken,als van het fenomeen van de irreguliere immigratie.2 .2 .1 . TerugdrijvingenHet aantal terugdrijvingen van vreemdelingen die opeen irreguliere manier de buitengrenzen van een landproberen over te steken is a priori de voornaamsteindicator die men zou moeten gebruiken om de drukvan de irreguliere immigratie aan de buitengrenzente meten. De multiplicatiefactor waarmee we inprincipe een link kunnen leggen tussen deze statistiekover de “verhinderde instroom” en een schattingvan de totale irreguliere instroom, is echter uiterstcomplex en heeft tot op vandaag nog geen bevredigendeoplossing kunnen bieden. De mogelijkheden totcontrole – afhankelijk van de vervoerswijze – dreigt,sinds het stopzetten van de systematische controle aande binnengrenzen van de Schengenruimte, de schattingsterk te vertekenen. Uiteindelijk zijn de evoluties van deadministratieve en politie-activiteit ter zake dus uiterstD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

moeilijk te onderscheiden van het fenomeen van deirreguliere immigratie.Het gebruik van de evolutie van het aantal terugdrijvingenis gelet op de gegevens haast onmogelijk. Hetaantal terugdrijvingen is de laatste jaren immers sterkteruggevallen (fig. 6.1). Een van de oorzaken was hetfailliet van Sabena dat voor een sterke daling van hetaantal vluchten uit Afrika heeft gezorgd. Een anderereden is ongetwijfeld het gevolg van de wijziging vande praktijken inzake illegale immigratie. Tenslotte lijkthet ook moeilijk deze gegevens te gebruiken om eengrondig inzicht in de illegale stromen te krijgen.Ondanks al die kritieken en de voor de hand liggendezwakheid van deze gegevens, zijn ze één van degebruikelijke bronnen voor de analyse van de illegaleimmigratie en zijn het de enige die als basis voor eenschatting van de irreguliere immigratie kunnen dienen.2 .2 .2 . Intercepties van vreemdelingen die hieronwettig verblijvenHet aantal intercepties van vreemdelingen die hieronwettig verblijven wordt dikwijls gebruikt om deaanwezigheid van vreemdelingen die hier onwettigverblijven te onderzoeken (Perrin, 2006a). Net alsvoor de terugdrijvingen is een niet te onderschattenvertekening het resultaat van een relatief variabelekans op interceptie naargelang de nationale herkomst.Bepaalde categorieën lopen als gevolg van hunkenmerken, hun gedrag of de bestaande politiepraktijkenimmers meer risico om te worden opgepakt danandere. Terwijl het aantal intercepties daalde tot 1999,steeg dit cijfer sterk tussen 1999 en 2003, om nadienopnieuw te zakken (fig. 6.2).Over het algemeen is er sinds 2003 voor alle nationaliteiteneen daling van het aantal intercepties vastte stellen, behalve voor de Algerijnen, Brazilianen,Palestijnen en Irakezen, die in aantal stijgen.Sinds 2004 vormen de Marokkanen veruit de grootstegroep van vreemdelingen die hier onwettig verblijvenFigure 6 .1 . Evolutie van het aantal terugdrijvingen vanvreemdelingen (niet-EU) (Bron: Dienst Vreemdelingenzaken,Inspection Frontières / hernomen in de database CIBGGI (herwerktdoor Perrin, 2006a))Figure 6 .2 . Evolutie van het aantal intercepties vanvreemdelingen die hier onwettig verblijven (niet-EUonderdanen)(Bron: Dienst Vreemdelingenzaken)7.00024.0006.00022.0005.00020.0004.00018.0003.00016.0002.00014.0001.00012.0000199719981999200020012002200320042005200610.00019992000200120022003200420052006

80 * 81en worden gearresteerd (tab. 6.1). Wel is het zo dat,terwijl het aantal intercepties van Marokkanen sindshet begin van de regularisatiecampagne eind 1999 inde lift zat, de cijfers niet langer stijgen en zelfs dalensinds 2004. De daling van de arrestaties is voelbaarbij de meeste nationaliteiten en zeker bij die groepenwaar ze tot voor kort talrijk waren. De arrestaties vanvreemdelingen uit Centraal- en Oost-Europa (vooralRoemenen, Polen en Bulgaren) zijn nog steeds talrijk,maar niet langer het hoogste in aantal. Het aantalgearresteerde Algerijnen daarentegen, de nationaliteitdie na de Marokkanen het vaakst wordt opgepakt,stijgt evenwel opnieuw.Tabel 6.1. Vreemdelingen die hier onwettig verblijvenopgepakt in 2006 volgens hun nationaliteit (Bron: DienstVreemdelingenzaken)Nationaliteit Aantal PercentageMarokko 1954 11%Algerie 1772 10%India 1488 9%Roemenië 1431 8%Polen 1175 7%Bulgarije 899 5%Brazilië 854 5%Irak 616 4%Palestina 436 3%Joegoslavië 425 2%Rusland 363 2%Congo (D.R.C.) 306 2%Georgië 269 2%Iran 254 1%Totaal 17323 100%2 .2 .3 . “Begeleide” en “gedwongen” terugkeer vanvreemdelingen die hier onwettig verblijvenVia de gedwongen en begeleide terugkeer van vreemdelingendie hier onwettig verblijven is het nietmogelijk een zicht te krijgen op de aanwezigheid vanvreemdelingen in onwettig verblijf in België, noch vande globale terugkeer van deze vreemdelingen. Dezeindicatoren vertellen ons daarentegen wel iets over deefficiëntie van het beleid inzake gedwongen verwijderingen begeleide terugkeer. Deze indicatoren hebbenvaak enkel zin wanneer de verwijderingen wordengekoppeld aan de intercepties die verwijdering mogelijkmaken (Perrin, 2006a).Begin van de jaren 2000 werden gekenmerkt door eengroei van het aantal repatriëringen. In 2004 was ereen gevoelige daling, daarna opnieuw een voorzichtigestijging. De daling is bijzonder opvallend voor de Polenen de Bulgaren, die desondanks toch de tweede enderde nationaliteit blijven die het vaakst worden gerepatrieerd.Opvallend is ook dat drie nationaliteiten goed zijn voorbijna de helft van de repatriëringen in 2006 (48,4%) endat het bovendien. gaat om landen die op dat momentof intussen lid waren of zijn van de Europese Unie, nl.Polen, Roemenië en Bulgarije (tab. 6.2).Vreemdelingen die hier onwettig verblijven gerepatrieerdin 2006 volgens hun nationaliteit(Bron: Dienst Vreemdelingenzaken)AantalPercentageRoemenië 1426 21,5Bulgarije 920 13,9Polen 861 13,0Brazilië 619 9,3Rusland 300 4,5Marokko 276 4,2Albanië 269 4,1Slovakije 208 3,1Servië et Montenegro 152 2,3Turkije 143 2,2Tsjechische Republiek 104 1,6Oekraïne 83 1,3Congo (DRC) 81 1,2Litouwen 72 1,1Hongarije 60 0,9Irak 54 0,8China 51 0,8Kosovo 50 0,8Georgië 47 0,7Nigeria 44 0,7Andere 809 12,2Totaal 6629 100,0Het onevenwicht tussen het aantal repatriëringen enhet aantal opgepakte vreemdelingen dat hier onwettigverblijft wijst er duidelijk op dat niet alle vreemdelingendie hier onwettig verblijven worden gerepatrieerd.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

In de praktijk krijgt 64% van de opgepakte vreemdelingendie hier onwettig verblijven enkel een Bevelom het Grondgebied te Verlaten (BGV.). De personendie rechtstreeks worden gerepatrieerd zijn goed voor26% van de intercepties. De resterende 10% betreftpersonen die zijn opgesloten, zonder dat het mogelijk isna te gaan welk deel van deze groep uiteindelijk wordtgerepatrieerd (fig. 6.4).Terwijl het aantal repatriëringen veel lager is danhet aantal intercepties, wijst het onevenwicht tussende nationaliteiten van de opgepakte vreemdelingendie hier onwettig verblijven enerzijds en denationaliteit van de gerepatrieerde vreemdelingenanderzijds, erop dat de probabiliteit op repatriëringsterk verschilt tussen nationaliteiten. Zo krijgt 85%van de Marokkanen, Tunesiërs, Algerijnen, Indiërs,Iraniërs, Irakezen of Palestijnen dat door de politiewordt opgepakt, enkel een BGV, terwijl meer dan 80%van de opgepakte Roemenen en Bulgaren rechtstreeksworden gerepatrieerd (fig. 6.5). Vreemdelingen die hieronwettig verblijven en die worden opgepakt, wordengemiddeld slechts in 10% van de gevallen opgesloten,bij de Congolezen (DRC) is dat 47%, bij de Chinezen35% of de Georgiërs 32% (fig. 6.7).Deze sterke onevenwichten bij de repatriëringenFiguur 6.4. Onmiddellijke gevolgen van de arrestatiesvan vreemdelingen die hier onwettig verblijven in 2006(Bron: Dienst Vreemdelingenzaken)Directe repatriëringen: 26%volgens de nationaliteiten en het gemiddelde repatriëringniveau,dat uiteindelijk vrij laag is, geveneen aantal obstakels en moeilijkheden aan die zichbij de verwijderingen voordoen. Om te beginnen isde praktische organisatie van de repatriëringen eenmoeilijke taak. Bovendien vergemakkelijken de samenwerkings-en terugnameakkoorden de procedure enhet gebrek eraan (of het gebrek aan samenwerkingvan de overheden van het land van bestemming) kande mogelijkheden om tot een repatriëring over te gaangrotendeels beperken. Tot slot bepaalt de medewerkingvan de gearresteerde vreemdeling grotendeels demogelijkheid om een rechtstreekse repatriëring uit tevoeren of de noodzaak om de persoon op te sluitenin afwachting van zijn repatriëring (een onderdaanvan een land dat geografisch dichtbij ligt kan snelleraanvaarden te vertrekken, als hij/zij weet dat er mogelijkheidis om terug te keren).2 .3 . Voor een ontwikkeling van meer en meerbetrouwbare indicatoren inzake irregulieremigraties en vreemdelingen die hier onwettigverblijvenVoor alles wat de irregulariteit betreft is het bepalenvan de ontbrekende gegevens ongetwijfeld de belangrijkstetaak van de analist, aangezien het fenomeenniet in zijn totaliteit wordt belicht en het niet in beeldkan worden gebracht via de courante statistieken.We moeten dus de nadruk leggen op het gedeeltelijkekarakter van de beschikbare informatie en op eennauwgezet gebruik van deze informatie. Bij schattingenover dit onderwerp ontbreekt het vaak aan een wetenschappelijkebasis en ze zijn dikwijls uit de luchtgegrepen.Opgesloten: 10%Enkel bevel om het grondgebiedte verlaten: 64%Toch zijn bepaalde gegevens over de repressie van deimmigratie potentieel beschikbaar. Deze gegevenszijn talrijker dan wat het lage aantal publicaties latenvermoeden (Perrin, 2005) en ze zouden kunnen wordengebruikt om relevante schattingen te maken over deaanwezigheid van vreemdelingen die hier onwettigverblijven (Jandl, 2004). Betere systemen voor hetverzamelen van informatie en een bredere verspreidingvan die informatie worden dus sterk aanbevolen.

82 * 83Op die manier kan men, ook al is het op eenonvolledige manier, de grote lijnen van het fenomeenen van de betrokken populaties in kaart brengen: deoorsprong, de leeftijd, het geslacht, het gewest waar zeworden gearresteerd, het aantal afgewezen asielaanvragers,de gevolgen op korte en lange termijn van deinterceptie...D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TEens er een duidelijk inzicht is in de gegevens dieonrechtstreeks met het fenomeen te maken hebben,moet er een wetenschappelijk onderbouwde schattingworden gemaakt, wat een aanzienlijke methodologischeinvestering vereist.Via de statistiek kan men ook in het heikele thema vanhet verwijderingsbeleid een beter inzicht verwerven.Enerzijds zijn het aantal verwijderingen slechts beperktin vergelijken met het aantal arrestaties, dat op zijnbeurt slechts een deel van de populatie in onwettigverblijf treft. Anderzijds blijft het aantal gevallen vanbegeleide terugkeer beperkt en stagneert het de laatstejaren.Figuur 6.5. Verhouding van vreemdelingen die hier onwettig verblijven die rechtstreeks worden gerepatrieerd na eerstte zijn gearresteerd, per nationaliteit in 2006 (Bron: Dienst Vreemdelingenzaken)PalestinaIndiaAlgerijeNigeriaTunesiëCongo (D.R.C.)MarokkoGeorgiëChinaIrakIranPakistanOekraïneJoegoslaviëTurkijeTOTAALRuslandBraziliëPolenAlbaniëRoemeniëBulgarije0 20 40 60 80 100%

C o n c l u s i eDoor de complexiteit van de internationalemigratieproblematiek kan de statistiekeen uitstekend middel zijn om een beterinzicht in de huidige migratierealiteitente krijgen. Ook al ontbreekt het soms aanstatistische publicaties, toch zijn er talrijkeadministratieve databanken. De lezer kaner heel wat cijferelementen uithalen die veeldichter bij de realiteit liggen dan bepaaldevastgeroeste ideeën. Dit veronderstelttegelijk dat men de beperkingen van degebruikte gegevens begrijpt en rekeninghoudt met de omvang van de ontbrekendeelementen. Daarom wordt het huidig rapportvoorgesteld, dat onvolledig is en erg seckan lijken. Toch is het in het kader vanvoorliggend controversieel thema essentieeldat de lezer over de middelen beschikt omzelf een opinie te vormen en hem/haar kenniste laten maken met de beperktheid van demigratiedata .Welke zijn de belangrijkste lessen die uit deze studiekunnen worden getrokken?Het Centrum voor gelijkheid van kansen en voorracismebestrijding wenst, op basis van dit deel van hetrapport zes vaststellingen te benadrukken die tegelijkaandachtspunten vormen voor elke toekomstig migratiebeleid1 . De migratieconjunctuur is de laatste twee decenniagrondig geëvolueerd.Sinds halverwege de jaren 1980 is ondanks eenrestrictief beleid ter zake, de toestroom van vreemdelingenconstant gestegen. Het aantal geregistreerdeimmigraties kent in de loop van de geschiedenis zijngelijke niet en is veel omvangrijker dan de tijdens de30 jaar na de oorlog georganiseerde migratiestromen.Voor deze migratiegroei zijn zowel EU-onderdanenverantwoordelijk en niet-EU onderdanen uit de traditioneleemigratielanden richting België zoals Marokkoen Turkije alsook, in diverse aantallen, uit nieuwelanden van herkomst. Het profiel van deze immigratieis volledig omgegooid waardoor we nu o.m. meervrouwen en ouderen tellen. Het Brussels HoofdstedelijkGewest en Vlaanderen, de belangrijkste steden van hetland en de grensgebieden in het noorden, zuiden enoosten zijn de voornaamste migratiebestemmingen.2 . De duidelijke afname van de asielaanvragenTot het jaar 2000 was asiel de voornaamste immigratiereden,sindsdien is het aantal asielaanvragensterk teruggelopen waardoor België niet langer inde kopgroep van landen staat die het hoogste aantalasielzoekers opvangt. De verhoging van het aantalaanvragen leidde tot een verlenging van de proceduresen een daling van het erkenningspercentage. Dedaling van het aantal aanvragen heeft intussen vooreen verkorting van de procedure gezorgd en vooreen nieuwe verhoging van het erkenningspercentage.Echter, dit erkenningspercentage lijkt niet hoger teliggen dan dat wat we in het verleden hebben gekend.Het aantal erkende vluchtelingen blijft redelijk beperktomwille van het gematigde aantal erkenningen, hetaantal naturalisaties bij erkende vluchtelingen en hetaantal vluchtelingen dat terugkeert.3 . De stagnatie van de vreemde populatieHet migratiesaldo van vreemdelingen stijgt sinds 20jaar, de vreemde populatie daarentegen stagneert.Deze scheeftrekking tussen de migratieconjunctuuren de evolutie van de vreemde populatie is het gevolgvan een stijging zonder voorgaande van het aantalvreemdelingen dat na de talloze hervormingen van hetnationaliteitsrecht de Belgische nationaliteit verkrijgt.De kenmerken van de vreemde populatie moeten dusworden beoordeeld in het licht van deze aanzienlijkeverschuiving inzake nationaliteitswijzigingen. Devreemde populatie bestaat op vandaag vooral uit EUonderdanen.De populatie niet-EU onderdanen is delaatste twee decennia sterk gedaald.4 . De nationaliteitswijziging, demografische motor vande vreemde populatieBij niet-EU onderdanen zijn nationaliteitswijzigingentot vandaag een van de voornaamste factoren die aande basis van de evolutie van het aantal vreemdelingenliggen. Dit betekent daarom niet dat de statistieken

84 * 85over deze vreemde populatie op basis van de nationaliteitniet langer hoeven te worden geanalyseerd. Welintegendeel, de vreemdelingen die niet over dezelfderechten als de Belgen beschikken en rond wie hetmigratiebeleid draait, blijven een bijzonder relevanteonderzoekspopulatie. Niettemin wordt door de stijgingvan het aantal nationaliteitswijzigingen, het verschiltussen de vreemde populatie en de populatie vanvreemde afkomst, of die populatie die als dusdanigbeschouwd wordt, steeds flagranter. Om een inzicht tekrijgen in de situatie van alle populaties die het gevolgzijn van migratie (al dan niet Belg), is het daarom nietlanger mogelijk enkel gegevens te gebruiken die opvreemde nationaliteit betrekking hebben.5 . De nationaliteit is niet langer een voldoendecriterium om de mate van integratie en discriminatie temeten.Op basis van het Rijksregister is het mogelijk de alsBelg geboren populaties te bepalen, ook al worden diegegevens gewoonlijk niet gepubliceerd. Het verschiltussen statistieken volgens de huidige nationaliteit ende nationaliteit bij de geboorte is bijzonder flagrantvoor de niet-EU onderdanen zoals de Marokkanenen de Turken, die onder de vreemdelingen sterk inaantal dalen terwijl ze bij de als vreemdeling geborenpersonen in hoog tempo stijgen. Talrijke studies tonenbovendien aan dat ondanks de Belgische nationaliteit,Belgen die hun nationaliteit hebben verworven een veelminder gunstige plaats op de arbeidsmarkt innemen(Vertommen et al., 2006).6 . Blijvende lacunes in de migratiestatistiek.Het Centrum wenst in het kader van deze publicatiehet flagrante gebrek aan informatie over bepaaldeaspecten van migratie aan de kaak te stellen. Enerzijdszijn de bestaande statistieken moeilijk toegankelijk,vaak weinig betrouwbaar, gekenmerkt door een gebrekaan coherentie en beperkt bruikbaar om de realiteitin te schatten. Anderzijds zijn er, over het geheel vande besproken thematieken, drie bezorgdheden zeeracuut. Het zijn deze bezorgdheden die door de overheiddienen aangepakt te worden om een volledige evaluatievan het Belgische migratiefenomeen mogelijk te maken:› Irreguliere immigratie. Wij beschikken slechtsover zeer disparate en beperkte gegevens over depopulaties in onwettig verblijf en de maatregelendie ten aanzien van hen worden genomen. Enkelindirecte indicaties zijn voor handen, geengefundeerde schattingen. De repressie- en repatrieringspraktijkenlaten ons toe om de irreguliereimmigratie indirect maar zeer onvolledig tebeschrijven.› De motieven voor migratie: Wij beschikken overgeen enkele concrete statistiek over de motieven voorlegale migratie (gezinshereniging, studie, arbeid,…). Zelfs indien bepaalde gegevens (visa-gegevens)toelaten aan te geven dat gezinhereniging het belangrijkstemotief voor migratie vormt, is het onmogelijkom op basis van deze gegevens tot een globalemonitoring over te gaan.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TVia de nationaliteit bij de geboorte is het mogelijk deals vreemdeling geboren populatie te bepalen, het isevenwel helemaal niet mogelijk via die weg inzichtte krijgen in de personen die als Belg geboren zijnuit ouders van vreemde afkomst. Zo tellen we zelfonder de als buitenlander geboren personen heelweinig jongeren, terwijl we maar al te goed wetendat het grote aantal jongeren net één van de typischekenmerken van de vreemde populaties is. Er wordenmomenteel wetenschappelijke studies uitgevoerdom de populatie van vreemde afkomst in de bredebetekenis van het woord beter te begrijpen (Centrumvoor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding,2007).› De situatie van de “nieuwe Belgen”: Zoals deonderzoeken naar herkomstcriteria bevestigen,beschikken we nog niet over gedetailleerde gegevensover de arbeidsmarktsituatie van personen vanvreemde herkomst. Gegeven het belang van naturalisatievoor de vreemde populaties in België, zalde vraag naar een opsplitsing van populaties opbasis van origine steeds luider klinken. Dit laatsteom een duidelijk zicht te krijgen op de reële socioeconomischesituatie van deze populaties en dediscriminaties waarvan ze slachtoffer zijn.

Bibliografie› Adam, Ilke, Nadia Ben Mohammed, Bonaventure Kagne, MarcoMartiniello et Andrea Rea, 2002, Histoires sans papiers, Bruxelles,Editions VISTA, Collection Vista Citoyenne, 227 p.› Bauböck, Rainer, Eva Ersbøll, Kees Groenendijk et HaraldWaldrauch (eds.), 2006, Acquisition and Loss of Nationality. Policiesand Trends in 15 European States. Summary and Recommendations,Results of the EU-project: The Acquisition of Nationality in EUMember States: Rules, Practices and Quantitative Developments(NATAC), Institute for European Integration Research, AustrianAcademy of Sciences, Vienne, January 2006, 52 p.› Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding,2006, Flux migratoires en provenance des nouveaux Etats membresde l’Union Européenne vers la Belgique. Tendances et perspectives,www.antiracisme.be, 99 p .› Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding,2007, Monitoring socio-économique basé sur l’origine nationalepour mieux lutter contre les discriminations sur le marché du travail,Nota voor de Interministeriële Conferentie Werkgelegenheid van 15februari 2007, 27 p .› Commissariaat-generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen,2006, Jaarverslag. Zestiende jaarverslag. Jaar 2005,http://www.belgium.be/cgra, 58 p.› Debuisson, Marc et Michel Poulain, 1992. Des étrangers, desimmigrés… Combien sont-ils en Belgique? Louvain-la-Neuve:Academia, Collection Migrations et Espaces, nº2, 21 p.› Debuisson, Marc et Nicolas Perrin, 2004, Essai de typologieconcernant les populations étrangères et proposition de tableaux,Note remise au groupe de travail “Révision des statistiques démographiques”- Sous-groupe thématique “Population Etrangère etMigrations” du Conseil Supérieur de Statistique, www.uclouvain.be/gedap, 19 p.› Delaunay, Daniel et Georges Tapinos, 1998, La mesure de lamigration clandestine en Europe, Luxembourg: Eurostat, 2 volumes.› Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, 2004a,Beweging van de bevolking en migraties in 2003, Brussel, AlgemeneDirectie Statistiek en Economische Informatie, reeks Bevolking engezinnen, www.statbel.fgov.be, 298 p.› Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, 2004b,Population étrangère au 1 January 2004, Bruxelles, AlgemeneDirectie Statistiek en Economische Informatie, série Population etménages, www.statbel.fgov.be, 298 p.› Eggerickx, Thierry, Christian Kesteloot, Michel Poulain et al.,1999, La population allochtone en Belgique, Monografie nr. 3 van devolkstelling van 1 maart 1991, Nationaal Instituut voor de statistiek:Brussel, 260 p.› GéDAP et BIVS (éd.), 2007, Migration and Asylum in Europe2003, verslag voor de Europese Commissie van de GéDAP en hetBIVS, http://ec.europa.eu/justice_home/doc_centre/asylum/statistics/doc_annual_report_2003_en.htm› Jacobs, Dirk et Andrea Rea, 2005, Construction et importation desclassements ethniques. Allochtones et immigrés aux Pays-Bas et enBelgique, Revue Européenne des Migrations Internationales, vol. 21,n°2, http://remi.revues.org/document2487.html, pp. 35-59.› Jandl, Michael, 2004, The Estimation of Illegal Migration inEurope, Studi Emigrazione/Migration Studies, vol. XLI, No. 153,March 2004, pp. 141-155.› Kaizen, Julie et Walter Nonneman, 2007, Irregular Migrationin Belgium and Organized Crime: An Overview, InternationalMigration, Volume 45, Issue 2, pp. 121-146.› Perrin, Nicolas, 2001, From Refugees to Belgian Citizens:Naturalization and integration of refugees in Belgium in the 90’s,communication à la Conférence EUROFOR, Maratea di Aquafredda,24-27 Mai 2001, 18 p.› Perrin, Nicolas, 2005, Nouvelles sources statistiques sur lesmigrations, présentation au séminaire sur l’amélioration des statistiquesmigratoires du point de contact belge du Réseau European desMigrations, Bruxelles, 6 septembre 2005.› Perrin, Nicolas, 2006a, Annual Statistical Report on migrationand asylum in Belgium (Reference year 2003), contribution du pointde contact belge au rapport du Réseau Européen des Migrations“Migration and Asylum in Europe in 2003”, www.dofi.fgov.beou http://ec.europa.eu/justice_home/doc_centre/asylum/statistics/docs/2003/country_reports/belgium.pdf, 34 p.› Perrin, 2006b, Les demandeurs d’asile, Werknota voor deInternationale dag van de migrant georganiseerd door het Centrumvoor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding en support voorde internetsite www.migrantdujour.be, 24 p.› Perrin, 2006c, Les motifs de séjour et les regroupements familiaux,Werknota voor de Internationale dag van de migrant georganiseerddoor het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijdingen support voor de internetsite www.migrantdujour.be, 24 p.› Perrin, 2006d, L’évolution du nombre d’étrangers en Belgique,Werknota voor de Internationale dag van de migrant georganiseerddoor het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijdingen support voor de internetsite www.migrantdujour.be, 7 p.› Perrin, Nicolas, 2007a, Aperçu des données statistiques disponiblessur la délivrance et le refus des visas, Revue du droit des étrangers,n°143, pp. 138-146.› Perrin, Nicolas, 2007b, Les déterminants individuels du retour oude la pérennisation de l’immigration: une analyse du cheminementdes immigrants dans les années 1990 en Belgique, in Les migrationsinternationales: observation, analyse et perspectives, Actes ducolloque international de Budapest (Hongrie, 20-24 septembre 2004),Paris: PUF – Association internationale des démographes de languefrançaise, pp. 297-311.

86 * 87› Perrin, Nicolas, Luc Dal et Michel Poulain, 2006, Appréhenderstatistiquement les populations d’origine étrangère en Belgique: lesimplications d’une typologie alternative qui dépasse la nationalitéactuelle comme seule critère de définition de l’individu, note detravail, note de recherche produite pour le Centrum voor gelijkheidvan kansen en voor racismebestrijding, 23 p.› Perrin, Nicolas and Michel Poulain, 2001, Migrations et immigrationsen Belgique, in Belgique, Centrum voor gelijkheid van kansen envoor racismebestrijding, Un combat pour les Droits, Jaarverslag 2000van het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding,pp. 121-214.› Perrin, Nicolas et Michel Poulain, 2006a, Country report:Belgium, in Poulain Michel, Nicolas Perrin and Ann Singleton,Towards Harmonised European Statistics on InternationalMigration, Louvain-la-Neuve, Presses universitaires de Louvain,www.uclouvain.be/gedap, pp. 381-390.› Perrin, Nicolas et Michel Poulain, 2006b, Les sources permettantd’appréhender la demande d’asile et le devenir des demandeurs d’asileen Belgique, communication à la Chaire Quételet 2006 “Les systèmesd’information en démographie et en sciences sociales. Nouvellesquestions, nouveaux outils?”, www.uclouvain.be/demo, 24 p.› Perrin, Nicolas et Héléna Rajabaly, 2005, Polish women inBelgium: from immigrant strategies to migration statistics, in Slany,K., International migration: A Multidimensional Analysis, AGHUniversity of science and technology press, Cracow, pp. 93-113.› Poulain, Michel et Nicolas Perrin, 2002, The demographic characteristicsof immigrant populations in Belgium, in Haug, Werner,Youssef Courbage et Paul Compton (ed.), The demographic characteristicsof immigrant populations, Council of Europe Publishing:Strasbourg, Population studies n°38, pp. 57-130.› Poulain Michel, Nicolas Perrin et Ann Singleton, 2006, TowardsHarmonised European Statistics on International Migration,Louvain-la-Neuve, Presses universitaires de Louvain, www.uclouvain.be/gedap, 744 p.› Poulain, Michel et Nicolas Perrin, 2007, Measuring InternationalMigration: a Challenge for Demographers, communication aucolloque international ‘Demographic challenges for the 21st century– A state of the art in Demography’, Bruxelles, 15-16 février 2007, 25p. (te verschijnen in de Liber Amicorum Ron Lesthaeghe).› United Nations. Department of Economic and Social Affairs.Statistics Division, 1998, Recommendations on Statistics ofInternational Migration, Revision 1, United Nations. Department ofEconomic and Social Affairs. Statistics Division, No ST/ESA/STAT/SER.M/58/REV.1 Pub. Order No 98.XVII.14, 104 p.› United Nations Economic Commission for Europe, 2006,Conference of European Statisticians Recommendations for the2010 Censuses of Population and Housing, New York and Geneva,United Nations Publication, ISSN 0069-8458, ECE/CES/STAT/NONE/2006/4, 213 p.› UNHCR, 2006, Statistical Yearbook, www.unhcr.org.› van der Erf, Rob, Liesbeth Heering et Ernst Spaan, 2006a, ACohort Approach to Measuring the Asylum Procedure, in PoulainMichel, Nicolas Perrin and Ann Singleton, Towards HarmonisedEuropean Statistics on International Migration, Louvain-la-Neuve,Presses universitaires de Louvain, www.uclouvain.be/gedap,pp. 289-320.› van der Erf, Rob, Liesbeth Heering et Ernst Spaan, 2006b,Statistics on Asylum Applications, in Poulain Michel, Nicolas Perrinand Ann Singleton, Towards Harmonised European Statistics onInternational Migration, Louvain-la-Neuve, Presses universitaires deLouvain, www.uclouvain.be/gedap, pp. 249-260.› Vertommen, Sara et Albert Martens, 2005, Allochtonewerknemers op lokale arbeidsmarkten, Seminar on categories andlanguage policy: the variation of results according the categoriesused, Inter-university consortium on immigration and integration,Bruxelles, KUB 10/10/2005, 21 p.› Vertommen, Sara, Albert Martens et Nouria Ouali, 2006,Topography of Belgian Labour Market. Employment: gender,age and origin, http://www.kbs-frb.be/code/page.cfm?id_page=153&id=420.Lijst met afkortingenKSZ Kruispuntbank van de Sociale ZekerheidBIVS Berliner Institut für Vergleichende Sozialforschung (BerlinInstitute for Comparative Social Research)CGKR Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijdingCGVS Commissariaat-generaal voor de vluchtelingen en destaatlozenCIBGGI Centrum voor informatie, beraad en gegevensuitwisselinginzake grensoverschrijding en immigratieAD SEI Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie(voorheen Nationaal Instituut voor Statistiek)Eurostat Het Bureau voor statistiek van de EUFedasil Federaal Agentschap voor de opvang van asielzoekersGéDAP Groupe d’étude de Démographique AppliquéeRSVZ Rijksinstituut voor de sociale verzekeringen der zelfstandigenKUL Katholieke Universiteit LeuvenOESO Organisatie voor economische samenwerking en ontwikkelingDV Dienst VreemdelingezakenBGV Bevel om het grondgebied te verlatenNAVO Noord-Atlantische VerdragsorganisatieDRK Democratische Republiek CongoRR RijksregisterFOD Federale OverheidsdienstUCL Université catholique de LouvainEU Europese UnieUNECE United Nations Economic Commission for EuropeUNHCR Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van deVerenigde Naties (Agentschap van de Verenigde Natiesvoor de vluchtelingen)D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

D E E L 2WA K E N O V E R D EF U N D A M E N T E L ER E C H T E N VA N D EV R E E M D E L I N G E N

1T o e g a n g t o th e t g r o n d g e b i e de n i n t e r n a t i o n a l eb e s c h e r m i n g

90 * 911 . A s i e l e n s u b s i d i a i r e b e s c h e r m i n gDe hervorming van de asielprocedure en vande inhoud van de internationale beschermingdie door de Belgische staat wordt gebodendoet nieuwe vragen rijzen en oude vragenopnieuw boven water komen.1 .1 . Hervorming van de asielprocedureDe termijn voor omzetting van de richtlijn metbetrekking tot de asielprocedures 45 is op 1 december2007 verstreken. Op vandaag hebben enkel zeslidstaten (Duitsland, Oostenrijk, Bulgarije, Luxemburg,Roemenië en het Verenigd Koninkrijk) die volledig inintern recht omgezet. Vier lidstaten, België, Estland,Frankrijk en Litouwen, hebben ze gedeeltelijk omgezet.Het is via de wet van 15 september 2006, die o.m. 46een hervorming van de asielprocedure heeft ingevoerden die op 1 juni 2007 in werking is getreden dat Belgiëdeze gedeeltelijke omzetting heeft doorgevoerd. Zowelde administratieve fase als de jurisdictionele fase vande asielprocedure zijn gewijzigd. Het onderscheidin twee fases “ontvankelijkheid” en “gegrondheid”is verdwenen. Bovendien kunnen alle weigeringsbeslissingenvan het Commissariaat-generaal voorde vluchtelingen en de staatlozen (CGVS) voor eennieuw administratief rechtscollege worden gebracht,de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). Denieuwe rechter zal dit zogenaamde beroep “met vollerechtsmacht” onderzoeken om de beslissing van hetCGVS te bevestigen of te herzien. Het schort bovendienautomatisch het bevel om het grondgebied te verlatenop waardoor de asielzoeker niet gedwongen kanworden uitgewezen vóór de beslissing van de rechter.Tegen negatieve beslissingen van de RVV kan administratiefberoep worden aangetekend bij de Raadvan State, na voorafgaand een ontvankelijkheidprocedurevoor de Raad van State met succes te hebbendoorstaan. De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ)behoudt bepaalde bevoegdheden, zoals de ontvangstvan de eerste asielaanvraag (via een vragenlijst),het bepalen van de staat die voor de asielaanvraagbevoegd is (toepassing van het Verordening Dublin II)en de behandeling van de tweede aanvragen. Ondankshet opheffen van de fase van het ontvankelijkheids-Tonderzoek van elke asielaanvraag door de DVZ,heeft de hervorming het artikel 52 van de wet van 15december 1980 met de ontvankelijkheidscriteria eria vande asielaanvraag niet geamendeerd. Het CGVS kan tengronde dus twee soorten beslissingen n nemen: beslissingengebaseerd op elementen die met de grond vanhet dossier te maken hebben of beslissingen ssingen n die zijngebaseerd op elementen die met de ontvankelijkheidvan het dossier te maken hebben. De hervorming vande asielprocedure en van de opvangwet betreffendede asielzoekers heeft eveneens een impact op huntoegang tot de arbeidsmarkt. Voor dit punt, zie infra.De opheffing van de ontvankelijkheidsfase, gecombineerdmet de gedeeltelijke omzetting van de richtlijn2003/9/EU tot vaststelling van minimum-normen voorde opvang van asielzoekers stelt trouwens een specifiekprobleem voor personen die hun asielaanvraag indienenaan de grens. Voor deze personen geldt het volgende:ze zijn voortaan verplicht om de volledige duur vande behandeling van hun asielaanvraag in geslotencentra uit te zitten, waar die minimumnormen niet vantoepassing zijn, noch wettelijk, noch in de praktijk.Deze toestand is bovendien in strijd met de visie vanhet Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van deVerenigde Naties, die van oordeel is dat asielzoekerswiens procedure loopt niet zouden mogen worden vastgehouden47 .Naar een gemeenschappelijk Europees asielsysteemHet Centrum nam deel aan het overleg georganiseerddoor de Europese Commissie in het kader van haarGroenboek over het toekomstige gemeenschappelijkeEuropees asielsysteem. Het Centrum staat volledigachter de doelstelling van een gemeenschappelijkeasielprocedure en een geharmoniseerd statuut dat inheel Europa geldig is, i.p.v. de huidige uiteenlopendepraktijken van de lidstaten, op voorwaarde dat de45 Richtlijn 2005/85/EU van de Raad van 1 december 2005 tot vaststellingvan minimumnormen voor de opvang van asielzoekers in deLidstaten46 Deze wet zet tevens Richtlijn 2004/811/EU op het statuut van deslachtoffers van mensensmokkel, Richtlijn 2003/86/EU op het rechtop gezinsleven (onderdanen uit derde landen) en Richtlijn 2004/83/EU tot vaststelling van de minimumnormen voor de erkenning vanonderdanen van derde landen en staatlozen als vluchteling of alspersoon die anderszins internationale bescherming behoeft, en deinhoud van de verleende bescherming, om.47 Cf. p.149D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

gemeenschappelijke beschermingsstandaard volledigaan de instrumenten van het internationale recht en demensenrechten beantwoordt.In zijn bijdrage heeft het Centrum zich beperkt totenkele tussenkomsten over die punten die het meestmet zijn wettelijke bevoegdheden samenhangen. HetCentrum heeft ervoor geopteerd twee globale en transversaleaanbevelingen te formuleren die een impactkunnen hebben op het volledige gemeenschappelijkeEuropese asielsysteem: enerzijds een stem geven aanpersonen die internationale bescherming zoeken, enhen anderzijds ook actiemiddelen aanreiken.a. Een stem geven aan personen die internationalebescherming zoekenHet Centrum is ervan overtuigd dat echt rekeninghouden met de behoeften van personen die internationalebescherming aanvragen, de essentiële basis vormtvan een gezond en evenwichtig Europees asielsysteem.In zijn dagelijks contact met vreemdelingen die opzoek zijn naar bescherming stelt het Centrum vast datze al te vaak worden geconfronteerd met te ingewikkeldeadministratieve procedures, met handelwijzenvan immigratiebeambten en ordediensten die ze alsonrechtvaardig ervaren, met grote psycho-socialemoeilijkheden in de organisatie van hun precaire enonzekere dagdagelijkse leven. Om te beginnen zoudende erkende vluchtelingen een stem op Europees niveaumoeten krijgen. Een dialoog tussen vluchtelingen enEuropese instellingen zou het belang doen groeien vande menselijke factor in het asielbeleid. In dit verbandhebben de afgevaardigden van ECRE (EuropeanCouncil on Refugees and Exiles) een interessantinitiatief genomen om de European Refugee AdvocacyOrganisation (ERAD) op te richten. Het mandaat vanERAD bepaalt dat de organisatie vluchtelingen enasielzoekers aanmoedigt en hen de middelen aanreiktom rechtstreeks op te treden bij de verdediging van huneigen rechten en belangen.Vervolgens zouden de Europese Commissie ende Lidstaten fondsen moeten vrijmaken om opEuropees niveau verschillende nationale asielsystemenacademisch door te lichten. Deze studie zou eveneensde kwaliteit van de omzetting van de Europeserichtlijnen inzake asiel en migratie kunnen evalueren.Deze evaluaties zijn essentieel voor het invoeren vaneen gemeenschappelijk Europees asielsysteem datwetenschappelijk is onderbouwd, een dimensie dietrouwens al te vaak uit het oog wordt verloren in hetdebat over asiel en immigratie in Europa .b. Actiemiddelen aanreiken aan personen dieinternationale bescherming nodig hebbenPersonen die internationale bescherming zoekenhebben het recht aan te voelen dat hun aanvraagserieus in overweging wordt genomen. Dit verondersteltdat – naast een objectieve evaluatie van hun asielaanvraagdoor de bevoegde overheden – de aanvragerstevens een niet mis te verstane boodschap krijgen datze potentiële begunstigden zijn van deze beschermingdoor de maatschappij die hen opvangt.In dit verband apprecieert het Centrum de link tussenasielbeleid en integratiebeleid die in het Groenboekvan de Commissie aan bod komt. Zoals de tekst erterecht op wijst, zijn de toegang tot de arbeidsmarkt, deerkenning van de diploma’s en weloverwogen integratiemaatregelencruciaal om van de integratie een succeste maken. In 2003 reeds stelde ECRE “granting accessto the labour market within a reasonable period of timecan help to prevent exclusion from the host society,to promote self-sufficiency and facilitate integrationor re-integration upon return” 48 . Het Centrum steunthet verzoek van Amnesty International en Equal omde discretionaire beoordelingsmarge van de Lidstatenom de toegangsvoorwaarden tot de arbeidsmarkt tebepalen, te beperken. Het Centrum is ervan overtuigddat een begeleiding met het oog op een toegang tot dearbeidsmarkt twee maanden na de aankomst van deasielzoeker op het grondgebied zou kunnen wordengeorganiseerd. De eigenlijke toegang tot de arbeidsmarktmoet na zes maanden aanwezigheid op hetgrondgebied aan de asielzoekers worden toegekend.De twee laatste van die zes maanden zouden dan reedskunnen worden besteed aan een eerste socio-professioneleoriëntatie met de actoren op het terrein (o.m.het OCMW). Het Centrum onderstreept echter datdeze toegang tot de arbeidsmarkt met andere integra-48 ECRE, “Information Note on the Council Directive 2003/9/EC of27 January 2003 laying down Minimum Standards for the ReceptionStandards of Asylum Seekers”, IN1/06/2003/EXT/HM, p.5

92 * 93tiemaatregelen moet gepaard gaan. Artikels 10, 13 en14 van de richtlijn 2003/9/EU met betrekking tot deopvang van asielzoekers betreft de scholing van minderjarigen,de toegang tot gezondheidszorg en huisvesting.Het Centrum wil bij deze uitdagingen nog taaleducatievoegen.1 .2 . Toepassing van de subsidiaire beschermingen het begrip “burger”ContextSinds 10 oktober 2006 zijn de asielinstanties ookbevoegd voor het toekennen van het statuut vansubsidiaire bescherming op basis van de artikels 48/4en volgende van de wet van 15 december 1980 49 .Deze bescherming is bedoeld voor personen die nietals vluchtelingen kunnen worden beschouwd in dezin van de Conventie van Geneve maar die een reëelrisico lopen te worden blootgesteld aan de doodstrafof executie, aan wrede, onmenselijke of mensonterendebehandelingen, of aan ernstige bedreigingen t.o.v. hunleven of hun persoon, omwille van blind geweld ingeval van intern of internationaal gewapend conflict.De bescherming die is gebaseerd op ernstige bedreigingenin geval van gewapend conflict is aan burgersvoorbehouden: militairen zijn ervan uitgesloten.Het invoeren van de subsidiaire bescherminggarandeert voortaan aan personen die vroeger kondengenieten van eenvoudige verlengingen van hun bevelom het grondgebied te verlaten (en van het recht opmaatschappelijke steun) een volwaardig statuut, nl. eengeldig verblijfsbewijs dat een jaar geldig is, verlengbaaren hernieuwbaar. Vijf jaar na het indienen van hetverzoek tot bescherming onder de vorm van een asielaanvraag,krijgt de begunstigde van hetstatuut van subsidiaire bescherming een onbeperkteverblijfstitel.Zolang hij een beperkte verblijfstitel heeft, heeft devreemdeling die van de subsidiaire bescherming geniettoegang tot de arbeidsmarkt met een arbeidskaart C,tot sociale steun indien blijkt dat hij hulpbehoevend isen tot de gezinshereniging volgens de regels bepaalddoor het artikel 10bis van de wet van 15 december1980 voor alle vreemdelingen die houder zijn van eenverblijfstitel van beperkte duur.Ondanks de sterke mediatisering van asiel, zit Belgiëmomenteel in een periode waarin het aantal aanvragenrelatief laag is, en zelfs op een van de laagste niveaussinds 1990. In 2007 werden in totaal 11.115 asielaanvragen(in de brede zin) ingediend. In 2007 werden 281statussen van subsidiaire bescherming toegekend. Hetgaat hier vooral om personen uit Irak (203), Somalië(37), Afghanistan (14), Palestina (12) en Eritrea (6).Nog steeds in 2007 werden 1841 beslissingen inzakede erkenning als vluchteling genomen. Hier gaat hetvooral om personen uit Rusland (337), Rwanda (211),Irak (160), Servië (145) en Congo (125).Toepassing van de subsidiaire beschermingIn de loop van de maand oktober heeft de Raad voorVreemdelingenbetwistingen zich uitgesproken (Arrestennr.2940 d.d. 23/10/2007 en nr.2939 d.d. 23/10/2007)over de toekenning van de subsidiaire beschermingaan Afghaanse onderdanen. Discussiepunt hier waso.m. de beoordeling van het “reële risico op ernstigeschade”. Bij het CGVS werd dit risico aangetoond aande hand van de verhouding tussen de totale populatievan een bepaalde regio met de oppervlakte ervan enhet aantal slachtoffers gedurende een bepaalde periode.De Raad heeft deze methode betwist en stelde dathet CGVS een nieuwe voorwaarde toevoegde aan dewettelijke toekenningsvoorwaarden van de subsidiairebescherming door “een groot aantal burgerslachtoffers”te eisen, vooraleer een positieve beslissing tenemen. Er werd tevens op gewezen dat de interpretatievan het begrip reële risico diende te gebeuren inhet licht van de rechtspraak van het Europese Hofvoor de Rechten van de Mens met betrekking tot hetartikel 3 van het EVRM. Een klein risico is voldoendeopdat er schending van het artikel 3 zou zijn en hetconcept reëel risico mag niet worden uitgebreid naardat van de “kans” en dus niet naar de frequentie vanhet voorkomen van het risico. De Raad wijst er tenslotte op dat de memorie van toelichting bepaalt dathet voldoende is om aan te tonen dat de algemenesituatie gevaarlijk is voor de gehele populatie van eenland “aangezien de redenen van deze vrees niet eigenzijn aan het individu” en herinnert aan het principe dat49 Cf. p.110D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

epaalt dat in geval van twijfel of de aanvrager al danniet burger is, hij als burger moet worden beschouwd 50 .Ondermeer ten gevolge van deze beslissingen heeft hetCGVS beslist om zijn standpunt over Afghanistan 51 teherbekijken en vanaf november konden personen uitde risicoregio’s in het zuiden en westen vanAfghanistan aanspraak maken op een subsidiairebescherming. Voor Kaboel en het noorden vanAfghanistan wordt de situatie momenteel opnieuwgeëvalueerd. De evaluatiemethodes en het herbekijkenvan de posities van het CGVS over de situatie in hetland van herkomst wordt in dat soort situaties vaakin twijfel getrokken. De relatief lage transparantievan de werking van het CEDOCA (Centrum voorDocumentatie inzake Asiel) is volgens het CGVSnoodzakelijk om de kandidaat-vluchtelingen niet demogelijkheid te bieden om een verhaal te construerenwaarmee ze toegang tot internationale beschermingkunnen krijgen. In het geval van Afghanistan, en ookin andere (Iran, Tsjetsjenië), heeft het CGVS de initiatievenvan de sector verwelkomd – en zelfs aangemoedigd– om documentatiedossiers te verzamelen metdaarin elementen die zo duidelijk mogelijk zijn.Een groep Afghanen kreeg op 12 november 2007, nadatze al sinds 18 september 2007 in hongerstaking waren,volgende boodschap. Ze verkregen een verblijfstitel vaneen jaar om medische redenen, waardoor hun asielaanvraagopnieuw kon worden onderzocht in het licht vande nieuwe rechtspraak en de gewijzigde positie van hetCGVS over Afghanistan. Van 5 maart tot 6 april 2007was een groep van een veertigtal personen, onder wie16 Afghanen in de Miniemenkerk in Brussel in hongerstakinggegaan. Hun eisen waren gestructureerd rondhun behoefte op internationale bescherming. Op heteinde van hun actie was het hen gelukt alle beslissingenin hun dossier te laten herbekijken en kregen ze demogelijkheid een nieuwe asielaanvraag in te dienen.Het bezetten van kerken als actiemiddel voor groepenvreemdelingen die zich wensen te laten regulariserenis een gekende praktijk. Die acties komen er meestalop scharniermomenten, wanneer de aanvragen vandeze populaties toenemen en ze tegelijk worden geconfronteerdmet onvoldoende openheid van het landwaarin ze worden opgevangen. De bezetting van deBegijnhofkerk in Brussel in 1998-99 heeft de publiekeopinie voorbereid op de grote regularisatiecampagnena de wet van 22 december 1999. De actie van deAfghanen in 2003 kwam er na een periode van weinigdirecte acties, gedurende dewelke het asielsysteem, datdoor de traagheid van de procedures was gekenmerkt,de spanningen heeft doen oplopen, waarmee wasaangetoond dat een hervorming dringend nodig was.Na de Afghanen, hebben andere bewegingen met eennationale basis die draad weer opgenomen. Onderde meest vastberaden groepen zijn de Koerden en deIraniërs te vinden, waarbij deze laatsten vooral eenvorm van internationale bescherming over meerderejaren eisen. Een van die acties was de lange bezettingvan de Sint-Bonifatiuskerk in Elsene in 2006. Doordatde bezetters van de Sint-Bonifatiuskerk een verschillendeafkomst hadden, stonden ze in een slechte positieom België te vragen hen internationale beschermingte bieden. Als argumentvoering voor de regularisatievan hun verblijf vertrokken ze vanuit hun situatie hier,waardoor het debat eigenlijk meer over de regularisatiedan over asiel ging.Op basis van die vaststellingen zou men volgendehypothese kunnen schetsen: terwijl de asielprocedurevóór de hervorming – na maanden en vaak jaren –een groep uitgeprocedeerden “voortbracht” die geïntegreerdwaren, en hun eisen rond het thema van deregularisatie structureerden – meer bepaald het accentlegden op de duurzame banden die ze in de loop derjaren met België hadden opgebouwd (zoals het gevalbij de Marokkanen en Congolezen in 1998 in deBegijnhofkerk) – “produceert” de hervormde asielprocedurevolgens het LIFO-principe (last in - first out)veel sneller uitgeprocedeerden die hun collectieve eisenrond hun behoefte aan bescherming structureren, o.m.omwille van de situatie in hun land van herkomst,dat op dergelijke korte termijn heel vaak weinig isgeëvolueerd. Men had kunnen denken dat de recenteinvoering van het statuut van subsidiaire bescherming50 Over deze kwestie, cf. p. 9551 UNHCR heeft in juni 2005 zijn standpunt over Afghanistan dat uit2003 dateerde, gewijzigd. Dit document met als titel “ Update on theSituation in Afghanistan and International Protection Considerations”is sindsdien al twee keer geactualiseerd, nl. op 2 september 2007 en op11 november 2007, met een bijzondere aandacht voor de bijkomendevormen van bescherming. De laatste hand werd nog niet gelegd aan derevaluatie van zijn standpunt door het CGVS, op het moment dat ditrapport geschreven werd

94 * 95in de praktijk een aantal van die situaties zou dekken,ook al leert het vergelijkend recht ons dat het invoerenvan een nieuw beschermingssysteem niet automatischleidt tot een stijging van de beschermde populatie maareerder tot een verdeling van die populatie, waarbij hetvolume tussen de verschillende statuten constant blijft.De collectieve acties van de Afghanen tonen dit aan.Naast het technische debat over de beperkingen van deinterpretatie van het begrip subsidiaire bescherming,blijft er het probleem van de onverwijderbare personen.Tot deze categorie behoren twee groepen situaties.Eerste groep: personen die zijn uitgesloten of van wie destatus van internationale bescherming, die het Belgischerecht bepaalt, is afgewezen (asiel of subsidiairebescherming) kunnen toch aanspraak maken op deabsolute bescherming op basis van het artikel 3 van hetEVRM tegen foltering en wrede, onmenselijke of mensonterendebehandelingen en die om deze reden niet naarhun land van herkomst kunnen worden teruggestuurd(bijv. Iraakse militairen). De vraag naar het afstemmenvan de bepalingen van de subsidiaire bescherming 52georganiseerd door richtlijn 2004/83/CE op die van hetartikel 3 van het EVRM werd op 17 oktober 2007 doorde Raad van State in Nederland overigens als een prejudiciëlevraag aan het Hof van Justitie van de EuropeseGemeenschappen voorgelegd 53 .Het begrip “burger”De twijfel over de hoedanigheid van “burger” is vaak dereden geweest voor bevoegde instanties om de status vansubsidiaire bescherming te weigeren, met soms tegenstrijdigebeslissingen binnen een koppel of een gezin. HetCGVS hanteert als argument de noodzakelijke geloofwaardigheidvan een volledig asielverhaal om de statusvan subsidiaire bescherming te weigeren aan wie geenvoldoende duidelijke inlichtingen geeft over z’n activiteitenvóór hij naar België kwam 55 .In het vreemdelingenrecht staat het begrip “burger” nietgedefinieerd, in het internationaal humanitair recht isdat wel het geval met als kenmerk o.m. dat “in gevalvan twijfel over de hoedanigheid als burger, de persoonals burger moet worden beschouwd”. De Raad voorVreemdelingenbetwistingen heeft het zo toegepast bijde behandeling van een beroep tegen een weigeringom de subsidiaire bescherming toe te kennen 56 . Hetuitvoerend comité van het Hoog Commissariaat voor deVluchtelingen (UNHCR) heeft een standpunt ingenomendat op volgende redenering steunt: “de deelname aan ofbetrokkenheid bij militaire activiteiten mag in geen gevalaanleiding geven tot een vermoeden van uitsluiting (…).Hun asielaanvraag moet volledig worden onderzocht, opbasis van inclusiecriteria en tevens van elementen die totde toepassing van uitsluitingclausules zouden leiden 57 .”D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TTweede groep: personen die de Belgische Staatmaterieel niet kan verwijderen omwille van bijzondereadministratieve of praktische problemen (bv. deIraniërs die enkel opnieuw op hun grondgebied wordentoegelaten indien ze vrijwillig terugkeren). Wat ook deredenen zijn om niet te kunnen worden verwijderd, deBelgische staat krijgt steeds met dezelfde moeilijkheidaf te rekenen: wat te doen met de personen die van deinternationale procedure zijn uitgesloten maar die hetgrondgebied niet kunnen verlaten? De individuele regularisatiezou een gedeeltelijke oplossing kunnen biedenop deze vraag 54 .52 Cf. artikel 15 litt c) van de Richtlijn, houdende ernstige bedreigingvan het leven of de persoon van een burger als gevolg van willekeuriggeweld in het kader van een internationaal of binnenlands gewapendconflict.53 Zaak C-465/07, PB L 304, p. 1254 Cf. in dit verband het hoofdstuk over het artikel 9bis p.11455 RVV, Arrest nr. 776 d.d. 13 juli 2007, onuitgegeven.56 RVV, Arrest nr.1244 d.d. 17 augustus 2007, onuitgegeven “Naaranalogie met het artikel 50 van het eerste bijkomend protocol van8 juni 1977 bij de Conventie van Geneve van 12 augustus 1949betreffende de bescherming van slachtoffers van een internationaalgewapend conflict.57 UNHCR, Operational Guidelines on Maintaining the Civilianand Humanitarian Character of Asylum, September 2006, on line,UNHCR Refworld.

1 .3 . Asielzoekers Dublin: een overmatig gebruikvan de vrijheidsberoving bij de toepassingvan het Reglement Dublin II 58Algemeen: een vastgestelde inflatie van de detentieHoewel er over detentie geen bijzondere bepalingenin de verordening Dublin II staan, beroven steedsmeer Lidstaten asielzoekers van hun vrijheid om hunovername door de bevoegde lidstaat te vergemakkelijken,terwijl andere de in dit kader opgepakte asielzoekersna de overname vasthouden. Nog andere statenhebben dan weer aangekondigd voor dat type detentiewetgevende maatregelen te nemen.Deze praktijk is een probleem. Het valt immers nietuit te sluiten dat asielzoekers reeds zijn opgesloten engefolterd in het land dat ze zijn ontvlucht. De gevolgenvan hechtenis kunnen daarom bijzonder ernstig zijnen tot een enorme emotionele en psychologische stressleiden, die als een onmenselijke en mensonterendebehandeling kan worden beschouwd. Asielzoekersmogen enkel in uitzonderlijke gevallen worden vastgehoudenen ze moeten alle procedurewaarborgenkunnen genieten.Het Centrum is uiterst bezorgd over dit probleemomwille van de sterke aanwezigheid van gezinnen inde gesloten centra.In het bijzonder: de situatie in België 59a. De wet: Hoewel de Dublin II verordening zelfniets voorziet in verband met opsluiting in geslotencentra tijdens en na het onderzoek in het kader van detoepassing van de verordening, voorziet de Belgischewet die mogelijkheid uitdrukkelijk. Tijdens hetonderzoek naar de verantwoordelijkheid bezit Belgiësinds de asielhervorming over ruime bevoegdheden omde asielzoeker vast te houden in een gesloten centrum(Art. 51/5 §1, lid 2). In de oude asielprocedure wasvasthouding van asielzoekers enkel mogelijk nadat ereen akkoord was met de verantwoordelijke lidstaatvoor de overname of terugname van de betrokkene.Sinds 1 juni 2007 is vasthouding mogelijk vanaf hetogenblik van een vraag tot overdracht, zelfs al bestaater nog geen zekerheid of de aangesproken lidstaat opdeze vraag zal ingaan.Nu kunnen zelfs asielzoekers waarvoor er geenduidelijke aanwijzing bestaat dat België niet verantwoordelijkzou zijn voor de behandeling van hun asielverhaal,worden vastgehouden. Vóór de asielhervormingkon opsluiting enkel indien het nodig was om eentransfer naar de verantwoordelijke lidstaat mogelijkte maken. Bovendien is de termijn voor opsluitingtijdens de onderzoeksfase verlengd van 1 maand naar2 maanden.b. De praktijk: De Belgische overheid past het middelvan opsluiting trouwens meer en meer toe in “Dublincases”,voornamelijk met het oog op een overdracht.In juni 2007 bevestigde DVZ publiekelijk dat de“Dublin-dossiers” één van de prioritaire groepenzijn die voor opsluiting in aanmerking komen. Ditbetekent niet dat elke asielzoeker in die situatie wordtopgesloten. Het gebeurt echter vaak, omdat de kans opverdwijning en onttrekking aan de overdracht volgensDVZ groot is. De meeste asielzoekers voor wie eenDublin overdracht wordt gevraagd, zouden immersasielzoekers zijn die in de andere lidstaat reeds een(definitief) negatieve beslissing hebben ontvangen endus niet geneigd zijn spontaan gevolgen te geven aande overdracht naar die lidstaat. Vermits we niet overcijfers beschikken op dit punt, kunnen we dit uitgangspuntvan DVZ ontkennen noch bevestigen.Een andere factor die ervoor zorgt dat er vaak totopsluiting wordt overgegaan, is dat de overnemendelidstaten vaak zelf vragen dat de asielzoeker op een“gecontroleerde manier” wordt overgedragen. Metandere woorden: de overnemende lidstaat eist van onsland dat de asielzoeker onder dwang en begeleidingwordt overgedragen.58 Cf. in dit verband ook: Report from the Commission to the EuropeanParliament and the Council on the evaluation of the Dublin system(Brussels, 6.6.2007, COM(2007) 299 final) http://ec.europa.eu/justice_home/news/intro/doc/com_2007_299_en.pdf . The DublinRegulation:Ten Recommendations for Reform AD1/3/2007/Ext/CNby the European Council on Refugees and Exiles (ECRE)http://www.detention-in-europe.org/images/stories/2007%20ecre_10_dublin_recommendations.pdf59 In dit verband meer bepaald, cf. “De toepassing van de Dublin IIVerordening in België” Vluchtelingenwerk Vlaanderen (in samenwerkingmet Amnesty International Vlaanderen, Belgisch Comité voorHulp aan de Vluchtelingen, Pax Christi Vlaanderen, en de Organisatievan Tsjetsjeense vluchtelingen in België), Oktober 2007 http://www.vluchtelingenwerk.be/bestanden/Nota_Dublin.pdf

96 * 97Overigens blijkt dat België deze eis ook zelf stelt aanlidstaten die asielzoekers aan ons land overdragen.Dit gebeurt zeker wanneer het asielzoekers betreft diehier reeds uitgeprocedeerd zijn en tot een nationaliteitbehoren die gemakkelijk door ons land gedwongenverwijderd kan worden naar het land van herkomst.c. Het erkenningspercentage per cohorte, per nationaliteit:het voorbeeld van de TsjetsjenenOm het reële erkenningspercentage dat door het CGVSwordt toegepast te begrijpen, kan via de berekeningvan een erkenningspercentage per cohort – jaar vanindienen van de aanvraag – het eenvoudige in verbandbrengen van het aantal positieve beslissingen dat ineen bepaald jaar is genomen, met het totale aantalbeslissingen dat in dat bepaalde jaar is genomen,worden overstegen. Bij het in verband brengen vandie twee zaken werd er tot voor kort geen rekeningmee gehouden dat de meeste van die dossiers nietzijn behandeld tijdens het jaar dat ze zijn ingediendmaar wel één of soms zelfs meerdere jaren later. Dezescheeftrekking is echter aan het verdwijnen: door hetwegwerken van de achterstand en de daling van hetaantal aanvragen, slaagt het CGVS er intussen in deasielaanvragen “in real time” te behandelen.81% van het totale aantal asielzoekers in 2004 en95% in 2005). Een klein percentage Tsjetsjenen echterkan hopen om in Polen het statuut van vluchtelingte verkrijgen. Van de 8200 individuen wiens gevaltussen 1 januari en 25 november 2005 werd behandeld(waaronder a priori 90% Tsjetsjenen), kregen slechts283 het statuut van vluchteling toegewezen; 1631andere kregen een statuut van “gedoogd verblijf” – debenaming in Polen voor subsidiaire bescherming – en2114 aanvragen werden verworpen. De behandelingvan 4212 andere gevallen (51% van het totaal) isafgelopen, zonder uitspraak ten gronde 62 .België, waar het hoge erkenningspercentage vanTsjetsjenen als vluchteling niet enkel een uiting isvan het eigen beleid maar ook van de noodzaak omhen internationale bescherming te bieden, verklaartzich haast nooit bevoegd voor de behandeling vanhun aanvraag wanneer ze vanuit Polen komen. HetReglement Dublin II is in zijn artikel 3 nochtansduidelijk: “In afwijking van lid 1 kan elke lidstaat eenbij hem ingediend asielverzoek van een onderdaan vaneen derde land behandelen, ook al is hij daartoe opgrond van de in deze verordening neergelegde criterianiet verplicht.”.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H THet erkenningspercentage per cohorte per nationaliteit 60resulteert in een aantal interessante vaststellingen.Zo heeft het erkenningspercentage per cohort vande Russen een opvallende evolutie gekend. Tot in2002 werden ze slechts heel zelden erkend, waardoorde Russen die in 1999 een asielaanvraag haddeningediend, drie jaar later, in 2001 dus, een zeer laagerkenningspercentage haalden. In 2003 is de situatieomgekeerd met meer dan 40% van de Tsjetsjenen diein 2003 asiel hebben aangevraagd, die na twee jaarverblijf zijn erkend. In de volgende jaren hebben ze dieeerste plaats in de statistieken inzake asielaanvraag enerkenning als vluchteling enkel bevestigd. Sinds 2004zijn de Russen de grootste nationale groep waarvoorhet CGVS positieve beslissingen uitspreekt, waarbij eronder “Russen” “Tsjetsjenen” moet worden verstaan 61 .Dit hoge Belgische erkenningspercentage voor de groepTsjetsjenen stelt vragen naar de toepassing van het“Dublin” mechanisme. Een groot deel van hen komtEuropa immers binnen via Polen (ze waren goed voor60 Cf. p.3261 Het zou gaan om 33% van het totale aantal erkenningen in 2004, 45%in 2005, 23% in 2006 et 18,5% in 2007.62 In dit verband o.m. de site van UNHCR http://www.unhcr.fr/cgi-bin/texis/vtx/news/opendoc.htm?tbl=NEWS&id=43947275a

d. De impact voor kinderen van de detentieprioriteitdie aan “Dublin gevallen” wordt gegeven:De bestaande gegevens zijn onvolledig en verspreidwaardoor het niet mogelijk is om het aantal kinderendat als gevolg van de toepassing van de “Dublin”-verordening in gesloten centra zit, nauwkeurig tebecijferen.Vreemdelingen die onder de “Dublin”-verordeningvallen, zijn zoals we reeds zagen, bij voorrang ingesloten centra ondergebracht. DVZ wijst er in zijnjaarverslag 2006 op dat indien het gemiddelde aantalmaandelijkse verwijderingen vanuit gesloten centrain 2006 gevoelig is toegenomen, dit vooral te wijtenis aan het “hoge aantal terugleidingen naar de grens(prioriteit werd gegeven aan de toepassing van deConventie van Dublin)”. In een studie over de alternatievenvoor de detentie van gezinnen in geslotencentra, stelt SumResearch het volgende: “Sinds februari2005 worden alle personen die onder de Dublin-reglementeringvallen systematisch vastgehouden voor deoverdracht naar een andere lidstaat. Vanuit het kabinetBinnenlandse Zaken is tevens gevraagd om prioriteit tegeven aan deze personen” 64 .Deze prioriteit houdt geen rekening met het feit ofhet bij de betroffen vreemdelingen al dan niet omkinderen gaat. Het studiebureau SumResearch onderstreeptverder: “het vasthouden van kinderen wordtmomenteel eerder arbitrair toegepast en niet als eenultieme uitvoeringsmaatregel. Bepaalde groepenworden automatisch vastgehouden, zeker gezinnen opwie de Conventie van Dublin van toepassing is. In dezecontext gebeurt opsluiting automatisch waardoor hetbanaal is geworden” 65 .Het aantal betrokken kinderen is weliswaar nietnauwkeurig te berekenen, toch kunnen de gevolgen vandeze realiteit t.o.v. kinderen worden ingeschat aan dehand van een aantal gegevens en aanwijzingen, die stukvoor stuk het primordiale karakter onderstrepen.Op een totaal van 340 verwijderde gezinnen vanuiteen gesloten centrum, waren er in 2006, 159 die hetvoorwerp hebben gevormd van een “terugleiding naarde grens”, goed voor een verhouding van 46,7 % 66 .In datzelfde jaar hebben 316 kinderen die in hetCentrum 127bis waren opgesloten (op een totaal van537) het voorwerp gevormd van een “terugleiding naarde grens”, goed voor een verhouding van bijna 59% 67 .Men schat dat 45,5% van de gezinnen die in 2006 inhet gesloten centrum van Merksplas zat, daar in hetkader van “Dublin” zat.De cijfers die reeds beschikbaar zijn voor de eerstemaanden van 2007 wijzen op eenzelfde grootteorde.De enige cijfers over het Centrum 127 waarover hetCentrum beschikt zijn die die het “peilingsgewijs”heeft kunnen optekenen, n.a.v. de bezoeken aan hetcentrum. Over een jaar gespreid wijzen de maandelijksvastgestelde aanwezigheden erop dat gemiddeld 44%van de kinderen dat er zich op het ogenblik van eenbezoek bevond, er in het kader van “Dublin” zat.Gelijkaardige “peilingen” die het Centrum sinds eindjuni 2007 heeft kunnen uitvoeren, wijzen op eengemiddelde van 46% opgesloten kinderen in Centrum127bis in toepassing van “Dublin” en een gemiddeldevan 39% opgesloten kinderen in toepassing van“Dublin” 68 in het gesloten centrum van Merksplas.64 SumResearch, “Studie naar alternatieven voor de vasthoudingvan gezinnen met kinderen in de gesloten centra”, Deel I, p.37.SumResearch is een studiebureau dat in diverse domeinen– stedenbouw, milieu, natuur, mobiliteit, sociale planificatie, stadsontwikkeling– voorstellen en principes formuleert om tot een beterelevenskwaliteit te komen. Zijn hoofdopdracht bestaat in het voerenvan wetenschappelijk(e) onderzoek en studies, het vertalen van dezestudies in concrete en zichtbare acties op lokaal, regionaal en Europeesniveau en het aanreiken van hulpmiddelen aan de beleidsverantwoordelijken,met als leidraad steeds de duurzame ontwikkeling.De Minister van Binnenlandse Zaken heeft dit bureau de opdrachtgegeven alternatieven te onderzoeken voor het vasthouden vangezinnen.65 SumResearch, “Studie naar alternatieven voor de vasthouding vangezinnen met kinderen in de gesloten centra”, Deel II, Visie en aanbevelingen,p.19.66 Dienst Vreemdelingenzaken, jaarverslag 2006, p.105.67 Percentage waarbij, om heel nauwkeurig te zijn en om de reëleverhouding van het aantal kinderen dat in het kader van Dublin isopgesloten te kennen, ook die zouden moeten worden opgeteld dieonder de verordening vallen en later worden vrijgelaten.68 SumResearch, op.cit., Deel 1, p.41.

98 * 99Men kan er dus vanuit gaan dat in België 40 tot 50%van de gevallen waar kinderen in gesloten centra zijnopgesloten, betrekking hebben op vreemde gezinnendie mogelijk door een Europese staat, in het kadervan de Dublin-verordening, (opnieuw) kunnen wordenopgevangen.1 .4 . Posities en aanbevelingDe ECRE raadt aan om de tekst van de Dublin IIverordeningaan te vullen met een bepaling die steltdat de detentie van “Dublin”-asielzoekers in uitersteinstantie moet worden overwogen, op voorwaarde datis vastgesteld dat individuele niet-vrijheidsberovendemaatregelen ontoereikend zijn. De vrijheidsberovingmoet binnen een strikt kader gebeuren met procedurewaarborgenen moet beperkt zijn tot de duur die striktnoodzakelijk is om aan de wettelijke doeleinden van demaatregel tegemoet te komen 69 .België zou de detentie van asielzoekers enkel in uitersteinstantie als oplossing mogen overwegen, wanneer zijstrikt noodzakelijk is voor de effectieve uitvoering vaneen maatregel in het kader van de Dublin II-verordening.↘ Het Centrum zal bijzondere waakzaam blijven over:› de uitdagingen inzake de volledige omzetting van deEuropese richtlijnen betreffende de internationalebescherming en zeker met betrekking tot die over deasielprocedure en de minimumnormen inzake opvangvan asielzoekers;› de uitbouw van een gemeenschappelijk Europeesasielsysteem dat een hoge standaard van internationalebescherming garandeert;› de ontwikkelingen inzake interpretatie en toepassingvan het begrip subsidiaire bescherming;› de evolutie van de toepassing van de Dublin IIverordening,en heel in het bijzonder inzake dedetentie van asielzoekers.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDe Europese Commissie 70 herinnert eraan dat, ook alzijn middelen om de overdracht doeltreffender te makennoodzakelijk, vrijheidsberovende maatregelen pas inuiterste instantie een optie zijn, wanneer alle anderemaatregelen tot mislukken zijn gedoemd en wanneerer objectieve redenen bestaan die erop wijzen dat deasielzoeker dreigt te vluchten. In elk geval moet met desituatie van de gezinnen, van personen die medischezorgen nodig hebben, van vrouwen en niet-begeleideminderjarige kinderen terdege rekening wordengehouden.Het Centrum heeft in het kader van de werkzaamhedenvan de Nationale Commissie voor de Rechten vanhet Kind gesteld dat de prioritaire, en zelfs systematische,detentie van asielzoekers op wie de Dublin IIverordeningvan toepassing kan zijn, inclusief gezinnen,niet verenigbaar is met artikel 37 van de InternationaleConventie over de Rechten van het Kind en dat hetbijzonder zorgwekkend en problematisch is dat Belgiëniet in staat is het exacte aantal kinderen dat jaarlijks ineen gesloten centrum terecht komt en de wettelijke basiswaarop dit gebeurt, bekend te maken.69 The Dublin Regulation: Ten Recommendations for ReformAD1/3/2007/Ext/CN by the European Council on Refugees and Exiles(ECRE).http://www.detention-in-europe.org/images/stories/2007%20ecre_10_dublin_recommendations.pdf70 Rapport van de Commissie aan het Europees Parlement en aan deRaad over de evaluatie van het systeem van Dublin {SEC(2007) 742}COM/2007/0299 final.

2 . H e t v i s u m , i n s t r u m e n t v o o r m i g r a t i e b e l e i dIn België vloeit de visumverplichtingrechtstreeks voort uit het artikel 2 van de wetvan 15 december 1980 betreffende de toegangtot het grondgebied, het verblijf, de vestigingen de verwijdering van vreemdelingen. Voorde vreemdeling die niet van de bepalingenvan een internationaal verdrag, van een wetof van een koninklijk besluit gebruik kanmaken (art 2, 1°), geldt het principe dat hijeen geldig paspoort met een visum of eendaarmee gelijkgestelde toelating voor Belgiëmoet voorleggen om het Rijk te mogenbinnenkomen (art 2, 2°). Het gaat dus om eensysteem met een toelating die de vreemdelingbij een Belgische diplomatieke post in het2 .1 . Inleidingbuitenland moet aanvragen.Het toekennen van het visum is ofwel een recht, voorvreemdelingen die aan de wettelijke voorwaarden voorhet verkrijgen van een verblijfsrecht voldoen (gezinshereniging,artikels 10, 10bis en 40 van de wet van 15december 1980, studenten, artikel 58), ofwel een gunstdie tot de discretionnaire macht van de overhedenbehoort (zowel voor een kort verblijf: toerisme, zaken,familiebezoek als voor een verblijf van meer dan driemaanden). Faciliteiten bij het verkrijgen van het visum,of zelfs vrijstelling van de visumplicht, worden door deEuropese Unie in het kader van haar externe beleid metbepaalde landen onderhandeld.vertrek vanuit het land van oorsprong: de houder vaneen geldig visum zal veel makkelijker de controles vande overheden van het land van vertrek en de controlevan de transporteurs passeren. Het geldige visumhoudt eigenlijk het recht in om zich aan de grens vaneen staat aan te bieden alsook het vermoeden van eenrecht om toegang tot het grondgebied te krijgen, ondervoorbehoud van het vervullen van de toegangscriteria.Wanneer overheden een visum afleveren, controlerenze op dat moment een eerste keer of alle voorwaardenom het grondgebied binnen te komen, zijn vervuld. Dehouder van een visum zou aan de grens in principe nietnogmaals alle elementen moeten aantonen, aangezienhij dit reeds heeft gedaan op het ogenblik dat hijz’n visumaanvraag heeft ingediend. Het gaat hiervooral om het reismotief en de omstandigheden vanhet verblijf (artikel 3 alinea 1, 3° van de wet van 15december 1980). Daarmee rekening houdend, zoudenenkel elementen die zich na de aflevering van het visumhebben voorgedaan bij aankomst aan de grens moetenworden onderzocht. In de praktijk stellen we vast datdit helemaal niet het geval is. Reismotief en omstandighedenvan verblijf blijken hoofdoorzaken voorhet terugdrijven aan de grens van vreemdelingen dienochtans houder van een visum zijn.Het Centrum stelt voor de criteria voor “reismotief”en “reisomstandigheden” te definiëren waardoor dezewetsbepaling kan worden toegepast. Anderzijds is hetessentieel dat vreemdelingen die een visum aanvragenen verkrijgen, duidelijke en volledige informatie krijgenover het feit dat bij hun aankomst in België bijkomendevoorwaarden zullen worden geëist over de aard enreden van hun verblijf.Deze voorafgaande toelatingsprocedure bij eenBelgische diplomatieke post in het buitenland(ambassade of consulaat) is voor de vreemdeling vaakeen werk van lange adem. Daarbij moet dan nogrekening worden gehouden met het reële risico dat hetvisum bij de controle aan de Belgische grens wordtgeweigerd. Het visum is immers geen onvoorwaardelijkrecht om het grondgebied binnen te komen. Het bezitvan een visum vergemakkelijkt daarentegen wel het

100 * 1012 .2 . Visa in enkele cijfersDe gegevens betreffende de visa komen van de FODBuitenlandse Zaken. Uit de analyse valt een aantalvaststellingen af te leiden.2 .2 .1 . Types afgeleverde visageldig is, krijgen we een meer klassiek beeld van deimmigratie richting België, nl. immigratie uit Marokkoen Turkije (fig. 2). Bepaalde stromen die men evenwelvan korte duur had kunnen beschouwen, beginnenvoor een niet te onderschatten stroom van lange duur tezorgen (India, China, Pakistan, Thailand, Filippijnen enRusland).D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H THet eerste kenmerk van de afgeleverde visa is dat hetvooral om bezoeken van korte en zeer korte duur gaat.Het voornaamste type visum dat op vandaag wordtafgeleverd (de visa van het type C, C1, C2 en C3 enC4) is slechts geldig voor een verblijf van minder dan90 dagen en is goed voor 83% van de afgeleverde visa.Slechts 14% van de visa daarentegen (de 24.937 visa vanhet type D, D1 en D2) zijn geldig voor een verblijf vanlange duur (meer dan 90 dagen).De nationaliteiten waaraan het vaakst visa wordenafgeleverd (lang en kort verblijf samen) zijn India,Rusland en China met nochtans slechts een beperktegemeenschap in België (enkele duizenden inwoners), vervoor de traditionele immigratielanden naar België zoalsTurkije, Marokko of Congo (DRC). Wanneer we enkelrekening houden met het visum type D, een visum datvoor een verblijf van lange duur (meer dan 90 dagen)2 .2 .2 . Afleveringen en weigeringen85% van de aanvraagdossiers voor een visum wordenaanvaard, wat betekent dat slechts 15% van de visumaanvragenwordt geweigerd. Achter dit weigeringpercentagegaan uiteraard grote verschillen schuil, eerst envooral volgens het type visum (fig. 3). Zo worden visavoor langere duur vaker geweigerd dan die die geldigzijn voor een bezoek of transitvisa. Van de visa vooreen lang verblijf, worden visa die het gevolg zijn vanhet voorafgaand verkrijgen van een arbeidskaart of eenberoepskaart, of van gezinshereniging vaker geweigerddan visa voor het voortzetten van studies (terwijl ditin 2005 net omgekeerd was). De kans dat het visumwordt geweigerd, verschilt niet enkel in functie vanhet visum maar ook in functie van de nationaliteit.Het gemiddelde weigeringpercentage (voor alle visaFiguur 1. Voornaamste nationaliteiten van personen die een visum hebben ontvangen, 2006 (Bron: Databank “visa” van deFOD Buitenlandse Zaken Berekening: Nicolas Perrin)PakistanLibanonTaiwanTunesiëIranEgypteWit-RuslandFilippijnenNigeriaKameroenThailandAlgerijeEx-JoegoslaviëOekraïneCongo (D.R.C.)Zuid-AfrikaMarokkoTurkijeChinaRuslandIndia0 3.000 6.000 9.000 12.000 15.000 18.000 21.000 24.000 27.000 30.000

Figuur 2. Voornaamste nationaliteiten van personen die een visum van lange duur met een machtiging tot voorlopigverblijf hebben ontvangen (type D, D1, D2), 2006 (Bron: Databank “visa” van de FOD Buitenlandse ZakenBerekening: Nicolas Perrin)BraziliëPolenFilippijnenEx-JoegoslaviëGhanaBulgarijeCanadaTunesiëRuslandThailandPakistanAlgerijeJapanKameroenCongo (D.R.C.)VSChinaRoemeniëIndiaTurkijeMarokko0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 4.500 5.000Figuur 3. Weigeringpercentage in functie van het type visum, 2006 (Bron: Databank “visa” van de FOD Buitenlandse ZakenBerekening: Nicolas Perrin)Totaal 15,5%D2: Machtiging tot Voorlopig Verblijf voorgezinshereniging+Adoptie art 10D1: Machtiging tot VoorlopigVerblijf voor studies art58D: Machtiging tot Voorlopig voor VerblijfWerkverg, Beroepsk, Sam. W12,2%15,6%18,9%C4: Meerdere binnenkomsten, 2 tot 5 jaarC3: Meerdere binnenkomsten, 1 jaar1,7%C2: Kort verblijf (max 90 dagen)13,2%C1: Zeer kort verblijf (max 30 dagen)C15,2%15,9%B : Transit6,9%A : Luchthaventransit4,2%0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20%

102 * 103samen) bedraagt 15,5%, dit cijfer bedraagt 38% voorde Marokkanen, 37% voor de Congolezen (DRC) tegen15% voor de Turken, 12% voor de Chinezen, 10% voorde Thailanders, 10% voor de Oekraïners, 4% voor deIndiërs en 2% voor de Russen… (fig. 4)Dit globale cijfer per nationaliteit is sterk afhankelijkvan het soort visum. Zo vragen Indiërs vaker visa vankorte duur aan, ze lopen dus minder het risico om eenweigering te krijgen dan andere groepen die vaker visavan lange duur vragen. Indien men evenwel het weigeringpercentagesper nationaliteit en type visum berekent,merken we nog steeds grote verschillen in weigeringpercentage.Zo hebben we er al op gewezen dat het weigeringpercentagehoger lag voor visa die het gevolg warenvan het voorafgaand verkrijgen van een arbeidskaart ofeen beroepskaart. In het overzicht van de nationaliteitenvarieert dit cijfer gevoelig in functie van de nationaliteitvan de aanvrager. De weigeringpercentages bedragenvoor dit type visum (arbeidskaart of beroepskaart)gemiddeld 19%, dit cijfer bedraagt evenwel 37% voorde Marokkanen, 57% voor de Congolezen, 27% voorde Chinezen, 14% voor de Turken, 8% voor de Russen,5% voor de Indiërs. Door die aanzienlijke verschillentussen nationaliteiten kan men zich vragen stellen bijde mogelijke verschillen in praktijken met betrekkingtot bepaalde nationaliteiten of in bepaalde consulaatposten,of misschien is de reden heel eenvoudig, deandere praktijken die verschillende nationaliteiten eropnahouden. Zo is het gemiddelde weigeringpercentagevoor studenten amper 12%, maar ook daar zijn groteverschillen waar te nemen met 7% voor de Chinezen,8% voor de Indiërs, 14% voor de Congolezen, 15%voor de Turken, 23% voor de Algerijnen, 49% voorde Marokkanen. Afsluitend kan men stellen dat hetonderzoeken van een visumaanvraag tot een selectieleidt die heel verschillend is in functie van de nationaliteitvan de aanvrager.2 .2 .3 . Behandelingsduur van de dossiersIn tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomenwerden de dossiers in 2006 redelijk snel behandeld:54% van de dossiers wordt in minder dan een weekbehandeld; 83% in minder dan 5 weken; 90% in minderdan 8 weken; 99% in minder dan een jaar. Daarmee isniet uitgesloten dat een aantal dossiers geen antwoordkrijgt binnen een redelijke termijn maar hier is duidelijkbewezen dat het om uitzonderingsgevallen gaat.In een aantal gevallen verloopt de behandeling evenwelheel wat trager. Het gaat uiteraard vooral om dossiersD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 4. Weigeringpercentage in functie van de nationaliteit, 2006 (voornaamste nationaliteiten die het voorwerpvan een beslissing vormden) (Bron: Databank “visa” van de FOD Buitenlandse Zaken Berekening: Nicolas Perrin)Zuid-AfrikaRuslandWit-RuslandIndiaOekraïneThailandLibanonChinaEgypteTurkijeTOTAAL GEMIDDELDEIranEx-JoegoslaviëFilippijnenKameroenRwandaTunesiëAlgerijeNigeriaPakistanCongo (DRC)Marokko0 5 10 15 20 25 30 35

die een negatief antwoord krijgen maar het hangtook sterk af van het type aangevraagd visum (fig. 5).De aanvraag voor transitvisa of visa voor een kortverblijf (minder dan 90 dagen) wordt haast onmiddellijkbehandeld of toch tenminste binnen de maand. Debehandeling van studentenvisa en visa voor een langverblijf verbonden met een arbeidskaart gebeurt ietsgrondiger. Ook al valt het antwoord niet onmiddellijk,toch gebeurt de behandeling relatief snel en meerdan 90% van de aanvragen wordt in minder dan 3maanden behandeld. De dossiers die voor problemenzorgen zijn vooral visa voor gezinshereniging. In datlaatste geval bedroeg de wachttijd in 2006, 20 wekenvooraleer de helft van de aanvragen was behandeld(terwijl 96% van de visumaanvragen in principena deze termijn wordt behandeld), bijna 35 wekenvoor 75% en 59 weken om de 90% te bereiken. Deaanvraag van een visum voor gezinshereniging leidtdus tot aanzienlijke wachttijden, terwijl dit voor andereaanvragen eerder de uitzondering is.Figuur 5 bevestigt de empirische vaststellingen die hetCentrum doet via zijn permanenties en de signalen diehet vanop het terrein opvangt: niet enkel de toekenningvan een visum van gezinshereniging, maar ook hetverkrijgen van een zelfstandig verblijfsrecht kan heelwat tijd in beslag nemen.Artikel 10 van de wet van 15 december 1980 inzakegezinshereniging met een niet-Europese vreemdelingdie over een onbeperkte verblijfsvergunning in Belgiëbeschikt, bepaalt een maximale onderzoekstermijnvan 9 maanden, die tot 15 maanden verlengbaar is.Deze termijn gaat in vanaf het ogenblik dat het dossiervolledig is. Naast andere documenten moet er ookeen attest van behoorlijke huisvesting bij zitten. Degemeenten moeten dit document binnen een maximumtermijnvan 6 maanden afleveren. In het slechtste gevalloopt deze termijn dus op tot 21 maanden. Weinigkoppels doorstaan een scheiding van zo’n lange duur.Figuur 5. Behandelingsduur van de in 2006 afgesloten dossiers in functie van het aangevraagde type visum(Bron: Databank “visa” van de FOD Buitenlandse Zaken Berekening: Nicolas Perrin)100%90%80%70%60%50%40%30%20%10%0%A en B: TransitC, C1, C2, C3 et C4: korte verblijvenGlobaal gemiddeldeD: Machtiging tot Voorlopig voor VerblijfWerkverg,Beroepsk, Sam. WD1: Machtiging tot Voorlopig Verblijfvoor studies art58D2: Machtiging tot voorlopig verblijf voorgezinshereniging + adoptie Art 10,40...0246810121416182022242628303234363840424446485052

104 * 105Na het verkrijgen van het visum zullen vreemdelingendie zich in België vestigen over een tijdelijkeverblijfsvergunning beschikken gedurende 3 jaar en 6maanden. Na optelling van die verschillende termijnenkomen we aan 57 maanden, of 4 jaar en 9 maandengedurende dewelke het huwelijk moet standhoudenvooraleer de vreemdeling die z’n partner vervoegt overeen zelfstandig verblijfsrecht beschikt. In België is hetechter zo dat voor alle huwelijken samen, 15% vande scheidingen na minder dan 5 jaar huwelijk wordtuitgesproken 71 . De ervaring leert bovendien dat eenaanzienlijk deel van de migrantenhuwelijken relatiefsnel wordt ontbonden. Dit kan o.m. te wijten zijn aande spanning tussen de verwachtingen van de migranten de socio-economische realiteit van het gezinsleven.Ook het feit dat het verblijfsrecht van de migrerendeechtegeno(o)t(e) afhankelijk is van de echtegeno(o)t(e)die hier al zolang is gevestigd, kan binnen het koppeleen machtsverhouding creëren die aanleiding kan zijnvoor een aantal snelle echtscheidingen.moet een geldig reisdocument worden voorgelegd.Anderzijds kunnen bij elke grenscontrole nog andereelementen worden nagetrokken, bijvoorbeeld op vlakvan solvabiliteit en reismotieven, op grond waarvanbinnenkomst kan worden geweigerd ook al is er eengeldig visum en/of reisdocument De niet-EU-onderdaandie kort (minder dan negentig dagen) in België wenstte verblijven zal zich aan de Schengenregels moetenonderwerpen (cf. infra). De persoon die een langerverblijf in België op het oog heeft (om te studeren, zichbij een gezinslid te vestigen, te werken, etc.) zal opvoorhand en vanuit het buitenland een visum D moetenaanvragen en een minimum aan formaliteiten vervullenbij binnenkomst.Vaak wordt een visum C, een visum voor kort verblijf,uitgereikt om het mogelijk te maken om in België in hethuwelijk te treden. Daarna staat het de persoon vrij zijnverblijf in België – mits het vervullen van nieuwe formaliteiten– verder te zetten.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TMen kan zich sowieso vragen stellen bij het verschillendbelang van het huwelijk als instelling, alnaargelang het om de gevestigde populatie of demigrantenpopulatie gaat. In een tijdperk waarin delevensmodellen wijzigen, waar op nationaal niveau hetwettelijke kader zich– heel geleidelijk weliswaar maartoch – aan de behoeften van de burgers en aan allegezins- en samenlevingsvormen aanpast, zien we hoe inhet vreemdelingenrecht de sleutelrol van het huwelijken het voortbestaan ervan zich consolideert.2 .3 . Het visum, beleidsmiddel2 .3 .1 . InleidingHet visuminstrument is en blijft een belangrijkinstrument waarmee de Belgische overheid migratiein en naar België faciliteert, controleert of verhindert.Het is belangrijk te onderlijnen dat het niet het enigemiddel is waarover de Belgische overheid beschiktom binnenkomst aan één van de buitengrenzen toete staan of te weigeren. Enerzijds zijn sommige niet-EU-onderdanen niet visumplichtig. In dat geval2 .3 .2 . Enkele evoluties in 20072 .3 .2 .1 . Uitbreiding van de SchengenzoneDe ontwikkeling van een gemeenschappelijkvisumbeleid geldt als een noodzakelijke begeleidendemaatregel om een Europese ruimte zonder binnengrenzente realiseren.Sinds 21 december 2007 bestaat de Schengenzone uitvierentwintig landen. Het gaat om de zevenentwintigEU-lidstaten met uitzondering van Cyprus, Bulgarije,Ierland, Roemenië en het Verenigd Koninkrijk. Hetgaat tevens om Noorwegen en IJsland. Het oprichtenvan een Schengenzone betekent dat enkel aan debuitengrenzen vaste controleposten worden gehouden.In de regel vervallen de controles aan de binnengrenzen.Echter deze kunnen gedurende een beperkteperiode worden verricht indien de openbare orde of denationale veiligheid dit vereist.Voor het luchtvaartverkeer wordt in een bijkomendeuitzondering voorzien, voor het luchtverkeer komende71 Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Bevolking engezinnen, Huwelijken en echtscheidingen, Brussel, 2007, tabel 30.

uit de nieuwe Schengen-lidstaten blijvende controlesbehouden tot 30 maart 2008.De Schengenovereenkomst kon enkel geslotenworden als een gemeenschappelijk visumbeleid werdafgesproken tussen de vierentwintig Schengenlanden,met betrekking tot de visa voor kort verblijf (minderdan 90 dagen). Een gemeenschappelijk visumbeleidbetekent dat een niet-EU-onderdaan die over een visumvoor kort verblijf beschikt dat is toegekend door éénvan die vierentwintig landen maximaal drie maandenin België mag verblijven.Niet-EU-onderdanen die in één van die andere drieentwintiglanden een verblijfsrecht hebben, kunnengedurende een negentigtal dagen in België verblijven,zonder verdere visumverplichtingen.2 .3 .2 .2 . Versoepeling afgifte EU-visaDerde landen dringen er bij de EU op aan ommaatregelen te nemen ter versoepeling van deprocedures tot afgifte van visa aan hun onderdanen.In de laatste jaren hebben de EU-lidstaten dergelijkeversoepelingen steeds gekoppeld aan terugnameakkoordendie bepalen dat de derde landen hun onderdanenop het einde van hun verblijf of bij niet-naleving vanverblijfsvoorwaarden terug zullen nemen. Deze terugnameakkoordenblijken van bijzonder belang te zijnvoor de repatriëring van onderdanen van derde landendie onwettig op het Belgische grondgebied verblijven.De cijfers met betrekking tot uitwijzing van personenin onwettig verblijf die in het eerste deel van dezepublicatie werden besproken geven duidelijk aan datde uitwijzing van onderdanen van derde landen nietaltijd even vlot verloopt. Het zijn precies personenin onwettig verblijf die onderdaan zijn van landenwaarmee België (als lid van de Benelux of de EU) eenterugnameakkoord heeft gesloten, die de grootstekans maakt op directe repatriëring na arrestatie. Eindvan 2007 werden enkele nieuwe terugnameakkoordenen visa afgifte versoepelingsakkoorden (Oekraïne,Republiek Montenegro, Voormalige JoegoslavischeRepubliek Macedonië, Servië en Moldavië) in hetEuropees Publicatieblad gepubliceerd 72 .2 .4 . De DNA-testsHet vaststellen van de biologische afstamming doormiddel van DNA-tests bestaat in het kader vanaanvragen gezinshereniging door onderdanen van derdelanden al verschillende jaren in België.Daar deze praktijk (van oorsprong een “pilootproject”) enkel zeer beknopt en pas zeer recent doorde wet omkaderd werd, onderstreept het Centrum eendubbele eis:› een uitdrukkelijke evaluatie van de voorbije praktijk en› een herschikking van de procedurele waarborgen,die noodzakelijkerwijs verbonden moeten zijn aan dezepraktijk, opdat het respect voor de fundamentele rechtenvan de betrokken personen gewaarborgd wordt.2 .4 .1 . Legale punten van discussieIn België loopt er sinds 2003 een pilootproject waarbijDVZ DNA-tests voorstelt als alternatief voor hetontbreken van bewijsdocumenten van burgerlijkestand voor bepaalde steden in negen verschillendelanden. Op vandaag zijn er 21 diplomatieke postenwaar personen DNA kunnen afstaan 73 . Sinds de wetvan 15 september 2006 tot hervorming van de wetvan 15 december 1980, is het uitvoeren van DNAtestswettelijk in artikel 12bis§6 verankerd, ook al ishet omslachtig omschreven: “Indien wordt vastgestelddat de vreemdeling de ingeroepen bloed- of aanverwantschapsbandenniet kan bewijzen door middelvan officiële documenten, (…) kan de minister of zijn72 P.B. L 332/46, P.B. L 332/48, P.B. L 332/68, P.B. L 332/68 (18december 2007) en P.B. L 334/1, P.B. L 334/7, P.B. L 334/25, P.B. L334/26, P.B. L 334/45, P.B. L 334/46, P.B. L 334/65, P.B. L 334/66,P.B. L 334/84, P.B. L 334/85, P.B. L 334/96, P.B. L 334/97, P.B.L 334/108, P.B. L 334/109, P.B. L 334/120, P.B. L 334/125, P.B.L 334/136, P.B. L 334/137, P.B. L 334/148, P.B. L 334/149, P.B. L334/168, P.B. L 334/169. (19 december 2007)73 ABIDJAN (Ivoorkust, Ghana , Sierra Leone, Liberia), KINSHASA(Congo DR, Angola), LUBUMBASHI (Congo DR, Angola),SHANGHAI (China), PEKING (China), NAIROBI (Kenia,Somalië), NEW DELHI (India, Bangladesh, Bhutan, Nepal, Tibet),DAKAR (Senegal, Guinee, Sierra Leone, Gambia, Mauritanië,Mali), ADDIS ABEBA (Ethiopië, Somalië), KIGALI (Rwanda),ISLAMABAD (Pakistan, Afghanistan), ABUJA (Nigeria), BANGKOK(Thailand, Bangladesh), MANILLA (Filippijnen), KAMPALA(Oeganda, Eritrea, Rwanda), BUJUMBURA ( Burundi), YAOUNDE(Kameroen), CARACAS (Zuid-Amerika -Venezuela, Haïti, Colombia,Dominicaanse Republiek ...), TEHERAN (Iran), COTONOU (Benin,Togo), CANTON (China)

106 * 107gemachtigde overgaan of laten overgaan tot (…) elkander onderzoek dat noodzakelijk wordt geacht enin voorkomend geval voorstellen om een aanvullendeanalyse uit te laten voeren”. Ter indicatie: in 2005zijn er volgens DVZ, 16.000 beslissingen genomeninzake visumaanvragen voor gezinshereniging (ouders,nakomelingen, partners) en in totaal werden 13.256visa afgeleverd. In 2006 waren er in totaal 9.056afgeleverde visa, voor ongeveer 11.000 genomen beslissingen.definitie van het gezin (zowel in Belgisch als in Fransrecht) steeds vaker een plaats geeft aan de maatschappelijkeafstamming. Het uitvoeren van de DNA-testin sommige landen en in andere niet, kan de factoleiden tot een verschillende behandeling van nationalegroepen. Het Centrum zal blijven toezien op hetobjectieve en redelijke karakter van die verschillendebehandeling, te meer dat niet enkel het recht opgezinsleven van de volwassenen maar ook dat van dekinderen op het spel staat.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TVolgens een studie van de universiteit van Nijmegenin Nederland, die door de Europese Commissie wordtaangehaald, zijn er zeven landen van de Europese Unie(Oostenrijk, België, Finland, Litouwen, Nederland,Zweden en het Verenigd Koninkrijk) die in hunwetgeving de mogelijkheid voorzien om DNA-testste gebruiken bij het ontbreken van documenten. InFrankrijk heeft de invoering van de DNA-test in dewet op de immigratie in het kader van de procedurevoor gezinshereniging – het fameuze “amendementMariani” – tot heel wat debatten in het Parlement en inhet maatschappelijke middenveld geleid.DNA-tests zijn niet in strijd met het Europese recht inde zin dat richtlijn 2003/86/EG inzake het recht opgezinshereniging ze impliciet toestaat: “Het verzoekgaat vergezeld van documenten waaruit de gezinsbandblijkt (…). Desgewenst en teneinde het bewijs voorhet bestaan van een gezinsband te verkrijgen (art. 5.2)kunnen de lidstaten gesprekken houden met de gezinsherenigeren diens gezinsleden en ander onderzoekverrichten dat nodig wordt geacht”. Indien mendaarentegen het recht op het privé- en gezinsleven inaanmerking neemt, zoals is vastgelegd door artikel 8van het EVRM, dan rijzen vragen over de verenigbaarheidvan de DNA-tests met het Europees recht inzakefundamentele vrijheden – inclusief de moeilijke vraagover het afstand doen van de fundamentele rechten.Vervolgens op het niveau van de procedure. Hetresultaat van de test wordt door het laboratorium aanDVZ meegedeeld die de gezinshereniger informeertover het negatieve resultaat indien de beslissing metbetrekking tot de aanvraag tot gezinsherenigingnegatief is. Het resultaat van de test zou minstens aande betrokken vreemdeling moeten worden meegedeeld,opdat hij met kennis van zaken de procedure gezinsherenigingal dan niet kan voortzetten – met het risicoeen negatieve beslissing te krijgen. De uitdrukkelijkeinstemming van de betrokkenen, afgezien van deinstemming van de gezinshereniger, wordt niet altijdformeel gevraagd. De door DVZ verspreide brochure isbeknopt en puur beschrijvend.Over de kost tenslotte. In België gebeurt die test opkosten van de gezinshereniger en kost per monsterdat moet worden geanalyseerd 200 euro, naast dekosten voor de vliegtuigtickets. Daarbij komt nog devoorwaarde van de voldoende huisvesting waarover degezinshereniger moet beschikken bij het indienen vanhet dossier. Geleidelijk aan evolueren we dus naar eensysteem waar het recht op een gezinsleven afhankelijkis van de levensstandaard. In Frankrijk, het VerenigdKoninkrijk en Nederland bijvoorbeeld, worden dietests terugbetaald als ze positief zijn. En opnieuw zijnhet enkel de migranten die met deze realiteit wordengeconfronteerd.2 .4 .2 . Algemene punten van discussieDe discussie draait vooral rond drie punten. Teneerste over het principe. De DNA-test beperkt deafstamming van de vreemdelingen die migreren enkeltot de biologische afstamming, terwijl de interneVooraleer we afsluiten, nog twee opmerkingen.Enerzijds is de problematiek van de (niet) erkenningvan de akten van burgerlijke stand die in hetbuitenland worden uitgereikt de verantwoordelijkheidvan verschillende departementen, niet enkelBinnenlandse Zaken maar ook Justitie en BuitenlandseZaken. Ook die departementen moeten dus aanbeve-

lingen krijgen inzake het gebruik van bewijsstukkenin het kader van de procedure van gezinshereniging.Anderzijds, ook al zijn de redenen om de DNA-testin te voeren begrijpelijk, toch bestaat het gevaar in depraktijk dat een tendens de verschillende administratiesertoe zal aanzetten die te banaliseren, en zelf teveralgemenen.↘1 . Ook het visumbeleid wordt aangewend als eeninstrument in de strijd tegen schijnhuwelijken,terwijl hiertoe een duidelijk kader ontbreekt.Sommige visumweigeringen kunnen wordengemotiveerd aan de hand van het vermoeden vanschijnhuwelijk ten opzichte van een huwelijk dat ineen ander land op rechtsgeldige wijze is aangegaanen daar ook volle rechtskracht heeft.verschillen die tussen nationaliteiten wordenwaargenomen, wat de cijfers inzake uitreiking enweigering van visa betreft.5 . De DNA-test zou in een wettelijk of reglementairkader moeten worden gegoten met een volledigetransparantie over de procedureparameters. De kostvan de test zou door de overheden moeten wordengedragen, toch zeker indien het resultaat positief is.6 . De DNA-test zou enkel een laatste middel mogenzijn in geval de bewijsstukken ontbreken en moetin een strikt en duidelijk procedurekader wordengegoten.2 . Wanneer een weigering door de Belgische overheidvan een visum is ingegeven door het verzet van eenSchengen-partner in het kader van het raadplegingsnetwerk(VISION), wordt aan betrokkene nietmeegedeeld welk land zich heeft verzet. Zolangde afgewezen visumaanvrager niet heeft vernomenwelk land zich heeft verzet, verkeert deze in hetongewisse over de oorsprong van het verzet en weethij of zij niet tot welke overheid hij zich kan richtenom dat verzet ongedaan te maken of te betwisten.Anderzijds heeft België de mogelijkheid, in gevalvan verzet door een, Schengenpartner, toch eenvisum toe te kennen, maar dan een visum met eenbeperkte territoriale geldigheid. Daar waar sommigeSchengenpartners zich in sommige situaties systematischverzetten, zonder enig onderzoek, stellenzich vragen naar het beleid ten opzicht van personenmet een dergelijk visum, vooral wanneer deze omaantoonbare redenen een bezoek aan België op hetoog hebben.3 . Visumaanvragers moeten meer informatie krijgen,o.m. over de andere voorwaarden waaraan zemoeten voldoen om een grens over te steken,waarbij een visum eigenlijk niet meer is dan eentoelating om zich aan te bieden.4 . Het loont de moeite om even stil te staan bij de

108 * 109Ten slotte...Op dit ogenblik is het uitkijken naar de aanname vanhet voorstel voor een verordering van het EuropeseParlement en de Raad tot vaststelling van eengemeenschappelijke visumcode. Er zijn hierin immersspecifieke bepalingen opgenomen over de verplichtingvan lidstaten om het publiek te voorzien vanalle relevante informatie over de afgifte van visa. Terinformatie de elementen waarnaar de laatste versie vanhet voorstel verwijst:D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T– een maximale afleveringstijd;– een duidelijk onderscheid tussen niet-ontvankelijkeaanvragen en formeel afgewezen aanvragen ;– volledige transparantie met betrekking tot de lijstvan derde landen wiens onderdanen aan een voorafgaanderaadpleging worden onderworpen;– kortere antwoordtermijnen bij voorafgaanderaadpleging ;– een geharmoniseerd formulier ter staving van eenuitnodiging, een garantstellingsverklaring(-toezegging) of huisvestingsverklaring ;– een verplichting voor lidstaten afgewezen visaaanvragerste informeren en de afwijzing temotiveren;– een wettelijk kader om een geharmoniseerdebenadering van samenwerking te waarborgen,zowel tussen de diplomatieke en consulaire postenvan lidstaten als met externe commerciële dienstverleners;– bindende voorschriften voor de samenwerkingtussen diplomatieke en consulaire posten vanlidstaten enerzijds en commerciële bemiddelaarsanderzijds . Bovendien moet de aflevering van visaaan gezinsleden van een EU-onderdaan, die zelfniet tot de EU behoren vereenvoudigd worden zoalsvoorzien in richtlijn 2004/38/EG, van kracht sinds30 april 2006.

2 Ve r b l i j f

110 * 1111 . H e t n i e u w e a r t i k e l 9 t e r – v e r b l i j f o p b a s i sv a n m e d i s c h e r e d e n e nIn de voorbereidende werken met betrekkingtot de invoering van de subsidiairebescherming in België is – bij de omzettingvan de (Europese) kwalificatierichtlijn 74 naarBelgisch recht– duidelijk gesteld dat ernstigzieke mensen eveneens onder de noemer vansubsidiaire bescherming vallen;“Vreemdelingen die op zodanige wijze lijdenaan een ziekte dat deze ziekte een reëel risicoinhoudt voor hun leven of fysieke integriteit ofeen reëel risico inhoudt op een onmenselijkeof vernederende behandeling wanneer ergeen adequate behandeling is in hun landvan herkomst of het land waar zij verblijven,kunnen, ten gevolge van de rechtspraakvan het Europese Hof van de Rechten vande Mens, vallen onder de toepassing vanartikel 15, b) van de kwalificatierichtlijn (nl.onmenselijke of vernederende behandeling)” 75 .1 .1 . Het ontstaanDe toepassing van deze medische procedure is geregeldvia de creatie van een nieuw wetsartikel, art 9ter vande wet van 15 september 2006 tot wijziging van dewet van 15 december 1980 76 , dat sinds 1 juni 2007 inwerking is. Het opzetten van de procedure voor hettoekennen van de subsidiaire bescherming is hiermeerond. Het algemene statuut in werking sinds 10 oktober2006 valt onder de bevoegdheid van het Comissariaatgeneraalvoor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) 77 ,het specifieke statuut voor de ernstig zieke personengeregeld via het vermeldde artikel 9ter, valt onder debevoegdheid van DVZ. De te volgen werkwijze totverkrijging van machtiging tot verblijf bedoeld in artikel9ter wordt geregeld in een Koninklijk besluit 78 .1 .2 . Procedurele kenmerkenDe aanvragen tot machtiging tot verblijf Vf dienen recht-streeks bij DVZ ingediend te worden. Betrokkenenkrijgen geen ontvangstmelding van de indiening van deaanvraag, maar indien en wanneer de aanvraag ontvan-kelijk wordt beoordeeld, verstuurt DVZ instructies naarde gemeente om een woonstcontrole uit te voeren.Een aanvraag zal pas ontvankelijk zijn indien menvoldoet aan de in artikel 9ter gestelde voorwaarden,zoals het beschikken over een identiteitsdocument.Deze voorwaarde geldt niet voor personen die zichnog in de asielprocedure bevinden, of indien men opeen geldige wijze kan aantonen dat het onmogelijk isdit identiteitsdocument te verwerven in België. Vooralde laatstgenoemde uitzondering zorgt voor onduidelijkheid:zeven maanden na de inwerkingtreding vanhet wetsartikel is het nog steeds niet duidelijk hoedeze bepaling geïnterpreteerd wordt door DVZ. Zois het onduidelijk welk document of eventueel welkeverklaring – in afwezigheid van een identiteitskaart ofpaspoort – als identiteitsbewijs aanvaard wordt. Opstraffe van onontvankelijkheid van de aanvraag, kandeze onduidelijkheid zware gevolgen hebben.Indien de woonstcontrole positief is én betrokkenezijn/haar identiteitsdocument kan tonen tijdens dezecontrole, wordt hij/zij door de gemeente in het bezitgesteld van een attest van immatriculatie (AI). Vanafdit ogenblik komt hij/zij ook in aanmerking voorsteunverlening door het OCMW van zijn woonplaats 79 .74 Richtlijn 2004/83/EG inzake minimumnormen voor de erkenningvan onderdanen van derde landen en staatlozen als vluchteling of alspersoon die anderszins internationale erkenning behoeft en de inhoudvan de verleende bescherming.75 Memorie van Toelichting. Voorontwerp van wet tot wijziging van dewet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied,het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen.(21 december 2005). p. 776 BS 6 oktober 2006.77 Cf. p.9078 cf. hoofdstuk II van het Koninklijk besluit tot vaststelling van deuitvoeringsmodaliteiten van de wet van 15 september 2006 totwijziging van de wet van 15 december 1980 van 17 mei 2007, BS 31mei 2007.79 Cf. Verslag van de Kamer. Commissie voor de volksgezondheid,het leefmilieu en de maatschappelijke hernieuwing (18 december2007, namiddag). Antwoord van de Minister van Ambtenarenzaken,Maatschappelijke Integratie, Grootstedenbeleid en Gelijke Kansen over“de problematiek van de terugbetaling van de kosten aan de OCMW’sin het kader van een aanvraag tot maatschappelijke hulp op grond vanartikel 9ter van de wet van 15 december 1980” (nr. 706).D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

Er wordt geen termijn bepaald waarbinnen eenbeslissing genomen dient te worden. Na een positievebeslissing ten gronde ontvangt de aanvrager een bewijsvan inschrijving in het vreemdelingenregister (BIVR),dat tot 5 jaar na indiening van de aanvraag tijdelijkgeldig blijft. Indien de omstandigheden tot afleveringvan het verblijfsdocument niet zijn verandert, krijgtmen een definitief verblijf. Na een negatieve beslissingten gronde heeft men het recht een annulatieberoep 80 inte stellen bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen(RVV). Men verliest echter zijn/haar tijdelijk verblijfsrecht(het AI), het recht op steunverlening door hetOCMW én het beroep bij de RVV schorst evenmin hetbevel om het grondgebied te verlaten op.1 .3 . Behandeling van de aanvragen door deadministratieEen gespecialiseerd bureau van DVZ, dat voorheende medische aanvragen onder het oude artikel 9.3behandelde, behandelt nu ook de aanvragen 9ter.Zo worden dus de oude medische – nog hangende– aanvragen 9.3 en de nieuwe 9ter aanvragen doordezelfde ambtenaren behandeld.Tijdens de wetshervorming werden er echter geen overgangsmaatregelenvoorzien tussen de oude – medische– 9.3 en de nieuwe 9ter aanvragen, met uitzonderingvan o.a. het principe ‘het tijdelijk verblijf wordt 5 jaarna indiening van de aanvraag bij een onveranderdesituatie definitief’. De oude 9.3 aanvragen krijgenbijgevolg geen AI tijdens de ontvankelijkheidfase, nochkunnen zij op deze manier aanspraak maken op steunverleningdoor het OCMW.Het vermelde bureau van DVZ wordt bijgestaan door2 ambtenaargeneesheren, één Franstalige en éénNederlandstalige. Deze ambtenaargeneesheren kunnenadvies inwinnen bij per Koninklijk besluit aangesteldedeskundigen. De oproep tot aanwerving van dezedeskundigen werd op 25 oktober 2007 in het BelgischeStaatsblad gepubliceerd. Gezien de grote achterstandwaarmee dit bureau te maken heeft en de langebehandelingsduur van de medische aanvragen, is hette hopen dat het aantal ambtenaargeneesherenuitgebreid kan worden. Daar de oproep totdeskundigen pas verscheen in oktober 2007, is hetmomenteel voor de DVZ onmogelijk alle elementen vande 9ter procedure te benutten. De negatieve of positieveeffecten van deze onvolkomenheden blijven tot opheden onzichtbaar.1 .4 . Gelijkheid in behandeling voor deverschillende aanvragen tot subsidiairebescherming?Zoals gezegd is de bevoegdheid voor het al dan nietverlenen van de subsidiaire bescherming gesplitsttussen het CGVS en DVZ. Met deze splitsing komeneen aantal procedurele waarborgen in het gedrang.Gezien de precaire situatie van de betrokkenen, hetbetreft immers ernstig zieke personen zowel alleenstaandals samen met hun familieleden, zijn dezeverschillen in behandeling nog moeilijker om dragen.Zo wordt er bij de 9ter procedure geen maximumbehandelingstermijn vooropgesteld, terwijl deze bij deasielprocedure idealiter 1 jaar duurt.Vervolgens ontvangt een kandidaat-vluchteling opde dag dat hij asiel (en subsidiaire bescherming)aanvraagt, een voorlopig verblijfsdocument en opvang,terwijl in de 9ter procedure dit document pas wordtafgeleverd, nadat de aanvraag ontvankelijk wordtverklaard door DVZ én de woonst- en identiteitscontrolepositief is. Enkel vanaf dat ogenblik kande aanvraag tot steunverlening door het OCMWaangevraagd worden. Tussen indiening van deaanvraag en ontvangst van het voorlopige verblijfsdocumentkunnen bijgevolg een aantal maanden verlopen.80 Cf. p.122

112 * 113Tenslotte hebben beide procedures niet dezelfdeberoepsmogelijkheden. De kandidaat-vluchtelingkan tegen de weigering van het CGVS een beroepaantekenen in volle rechtsmacht bij de RVV, terwijlvoor de 9ter procedure enkel een annulatieberoep openstaat. Naast het verschil in rechtsbescherming heeftdit ook impact op de sociale rechten van betrokkenen.Het Centrum pleit er dan ook voor dat de RVV in vollerechtsmacht kan oordelen tijdens de beroepsproceduretegen een weigeringsbeslissing 9ter 81 .D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T↘ Het Centrum is vragende partij voor een permanentevaluatiesysteem dat de wijze van functionering vande nieuwe 9ter procedure nagaat en analyseert of en inwelke mate deze procedure een antwoord biedt op deverplichting om adequate bescherming te bieden aanzieke personen zoals bepaald in art. 3 van het EVRMen de Europese Richtlijn 2004/83/EG.81 Cf. p. 132

2 . V e r b l i j f o m h u m a n i t a i r e r e d e n e n – D e n i e u w e 9 b i s :d e s t e e d s a c t u e l e r e g u l a r i s a t i e sDe hervorming van de bepalingen die van toepassingzijn op de regularisatie, is op 1 juni 2007 in werkinggetreden. Aangaande de medische regularisaties regelteen nieuw artikel 9ter de kwestie82, het nieuwe artikel9bis regelt de andere aanvragen.Het regularisatievraagstuk, in de ruime zin van hetwoord, stond het hele jaar 2007 centraal in het debatover het vreemdelingenrecht. Het jaar 2007 heeftimmers bewegingen van mensen zonder papierengezien met enerzijds eisen die betrekking hadden opbescherming en anderzijds op het verblijfsrecht dat eendeel van de mensen zonder papieren via de regularisatietracht te verkrijgen 83 .Tevens dienen we te noteren dat het College vanFederale ombudsmannen een officiële aanbevelinggericht heeft aan de DVZ, opdat die geen bevel totverlaten van het grondgebied zou betekenen zonder deaanvraag tot regularisatie te beantwoorden 87 .Tevens stelt het Centrum voor geen bevel tot hetverlaten van het grondgebied te betekenen alvorensmen geantwoord heeft op de argumenten dieuiteengezet werden in een vooraf ingediende regularisatieaanvraag.Aangaande de vereiste om identiteitsdocumenten voorte leggen, verwijzen wij de lezer naar de ontwikkelingenop dat punt onder rubriek 9ter 88 .2.1. 2007: artikel 9bis wordt van krachtDit artikel vervangt het oude artikel 9 alinea 3 enhandhaaft de verplichting om uitzonderlijke omstandighedente kunnen aantonen om een aanvraag in tedienen. Het voorziet in criteria van ontvankelijkheidten einde de opeenvolgende aanvragen van regularisatiemoeilijker te maken.Deze bijdrage vormt geen volledige evaluatie van denieuwe bepalingen inzake regularisatie.Het Centrum werd gecontacteerd door personen dieeen bevel ontvingen om het grondgebied te verlatenalvorens de Dienst Vreemdelingenzaken zich uitgesprokenhad over hun aanvraag van regularisatie vanverblijf. De hier bedoelde hypothese is die van eenpersoon die deze aanvraag indient terwijl hij nog inwettig verblijf is. De hoge Belgische jurisdicties hebbenzich over deze kwestie uitgesproken. De Raad van Stateis van oordeel dat DVZ dient te antwoorden op deaanvraag tot regularisatie alvorens een bevel betekendwordt om het grondgebied te verlaten 84 . Van zijn kantoordeelt het Hof van cassatie dat het bevel om hetgrondgebied te verlaten, dat gegeven wordt zonder teantwoorden op de argumenten die in een aanvraagvan verblijfsvergunning voorgelegd werden, onwettigis 85 . De RVV heeft zich eveneens bij die meningaangesloten 86 .Tevens betreurt het Centrum dat voor het onderzoekvan de aanvragen tot regularisatie geen enkele termijnbepaald werd.2.2. Het debat over het regularisatiebeleid is nogaltijd onbeslistSedert 2003 zijn de bewegingen van mensen zonderpapieren (bezettingen van gebouwen, hongerstakingen,manifestaties) een terugkerend verschijnsel. Demensen zonder papieren die een beweging vormen,structureren hun eisen rond twee assen: de ene keerrond de nood aan bescherming die door de Belgischeoverheid onderschat zou zijn of die niet erkend zouzijn, de andere keer rond een integratie in de Belgischemaatschappij die volgens hen rechtvaardigt dat ze ereen verblijfsrecht verkrijgen.Die bewegingen bereikten in 2006 misschien hunhoogtepunt maar ze zijn in 2007 niet gestopt.82 Cf. p.11083 Cf. p.9384 CE, nr. 106.588 van 16 mei 2002; nr. 86.391 van 29 maart 2000; nr.65.557 van 20 maart 1997 en nr. 162.257 van 1 september 2006.85 Cass., 23 augustus 200686 CCE, Arrest nr. 844 van 19 juli 200787 De Federale Ombudsman, Jaarverslag 2006, blz. 17488 Cf. p.110

114 * 115Overigens is de kwestie van de regularisatie niet alleenin de actualiteit geweest op het sociale niveau maarook op het politieke niveau. Er zijn heel wat denkpistesnaar voren geschoven. Algemeen gezien blijkt er eenbredere consensus te bestaan rond de idee om eenreeks positieve criteria te formuleren die de basis vaneen verblijfsregularisatie kunnen vormen: regularisatiedoor het werk, opstellen van criteria in een wettekst,in aanmerking nemen van procedures, die tot dan toeuitgesloten waren, bij de berekening van de duur vande procedure waarop een regularisatie steunt.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T↘ Volgens het Centrum dienen bepaalde elementenin aanmerking te worden genomen bij een grondigonderzoek van een regularisatieaanvraag. Ze kunnenpositieve criteria vormen (bijvoorbeeld het feit datde vreemdeling in België de kern van zijn affectieve,economische en sociale belangen gevestigd heeft),ofwel negatieve criteria (bijvoorbeeld het feit dat devreemdeling zich in een ontredderde situatie bevindtzodat de enige uitweg een verblijfsvergunning is).Dit is niet het geval in de regularisatieprocedure dieheden van kracht is.Het Centrum stelt voor dat de bevoegde Minister zouaanvaarden zijn discretionaire bevoegdheid inzake hettoekennen van verblijfsvergunningen uit te breidennaar twee soorten situaties: wanneer het statuut vanstaatloze door de Rechtbank van eerste aanleg erkendwerd, en wanneer het statuut van niet-begeleideminderjarige vreemdeling door de Voogdijdienst erkendwerd.Het politieke proces heeft dus in 2007 vooruitganggeboekt, maar het is nog niet afgewerkt. Het Centrumblijft verder de debatten over de regularisatiekwestievolgen.

3 . S t u d e n t e n m i g r a t i eIn het eerste deel van dit jaarverslag werd aangegevendat geen enkele Belgische overheidsinstelling over exactecijfers met betrekking tot studentenmigratie beschikt.De enige officiële statistiek die informatie verschaft, isafkomstig van de FOD Buitenlandse Zaken en heeftbetrekking op het aantal in 2006 door hen afgeleverdevisa’s lange termijn (cf. fig 1). Uit deze statistiek blijktdat in 2006 iets meer dan 7600 personen – i.e. 25%van de in totaal 30.178 afgeleverde visa – een visumaangevraagd hebben om in België te komen studeren.Er dienen echter belangrijke kanttekeningen geplaatstte worden bij deze statistiek. Ten eerste zijn belangrijkecategorieën van nationaliteiten (bv. de EU-burgers)vrijgesteld van de verplichting om een visum aan tevragen. Verder is het ook mogelijk dat een persoon aanwie een visum wordt uitgereikt uiteindelijk afziet vanmigratie. Hoewel dit aantal in de totale populatie vanvisumaanvragers waarschijnlijk vrij laag is, valt het tochte verwachten dat het aantal voor studenten, die zichin verschillende universiteiten in verschillende landenkunnen inschrijven, niet onbelangrijk is. Tot slot is hetook mogelijk dat een persoon onder een ander statuuthet land binnenkomt en daarna pas beslist zich alsstudent in te schrijven. Deze kanttekeningen geven aandat figuur 1 enkel toelaat om te besluiten dat studentmigratieeen wezenlijk legaal migratiekanaal vormt.Geconfronteerd met dit gebrek aan informatie gaf hetCentrum de opdracht tot een kortlopend academischonderzoek over het fenomeen studentenmigratiegefinancierd door de diensten van het FederaalWetenschapsbeleid. De opdracht werd toegewezen aaneen onderzoeksteam onder leiding van Prof. Andrea Rea(ULB – GERME) en Prof. Frank Caestecker (UGent– Vakgroep nieuwste geschiedenis). Het onderzoek ismomenteel in zijn eindfase en zal midden 2008 officieelvoorgesteld worden. Zonder vooruit te lopen op dezepublicatie willen we in deze bijdrage toch stilstaan bijtwee vaststellingen die in het onderzoek aan bod komen.Wij onderstrepen hierbij dat onderstaande beschouwingenbetrekking hebben op een reflectie vanuit hetCentrum en geenszins de auteurs van het toekomstigewerkstuk binden.1 . Het recht op gezinsleven voor studenten wordtverzekerd door art. 10bis §1 van de wet van15.12.1980. Dit artikel stelt dat gezinsleden vanpersonen aan wie een machtiging tot verblijf alsstudent werd toegekend eenzelfde machtigingkunnen krijgen op voorwaarde dat de huisvestingFiguur 1: Verdeling van de visa lange termijn afgeleverd in 2006 volgens motief voor verblijf (Bron: Database “visa” FODBuitenlandse Zaken)Familiehereniging Au pair: 1%echtgenoot werknemer: 1%Religieuze activiteit: 1%Adoptie: 1%Samenwonend: 2%Stage of Opleiding: 2%Zelfstandige (beroepskaart): 5%Anderen: 3%Bezoldigde arbeid: 10%Gezinshereniging: 49%Studie: 25%

116 * 117van student en zijn gezin verzekerd is, een ziektekostenverzekeringwordt afgesloten voor alle betrokkenpersonen en de betrokken personen geen gevaarvoor de volksgezondheid inhouden. De overheiderkent het recht op volgmigratie voor gezinsledenvan studenten maar wil, tegelijkertijd, de maatschappelijkekost van deze volgmigratie beperken.Het is belangrijk te onderlijnen dat aan de partnersvan studenten die op basis van art10bis §1 op hetBelgische territorium verblijven het recht wordtontzegd om beperkte arbeidsprestaties (20u perweek) te verrichten met een arbeidskaart C, zoals datvoor de studenten is toegestaan.Nochtans moeten studenten en hun partners in hungezinsbehoeften voorzien, wat aanleiding geeft totverschillende vormen van inkomensverwerving.In de eerste plaats blijkt uit het hoger vermeldeonderzoek van Caestecker, Rea, Godin, Sacco en DeBock (2008, in print) dat het verbod op toegang totde arbeidsmarkt omzeild kan worden, wanneer departner zich inschrijft voor een opleiding, niet noodzakelijkmet het oog op een diploma, maar enkelom de arbeidskaart C te verkrijgen. Blijft echterde vaststelling dat de aanzienlijke beperking op detoegelaten arbeidsprestaties het zeer moeilijk maaktom in het onderhoud van het gezin te voorzien. Hetvalt dan ook niet uit te sluiten dat deze studentenen partners hun inkomen met financiële middelenuit andere circuits (welzijnsvoorzieningen, 89 illegalearbeid, etc.) halen.De onmogelijkheid voor partners van buitenlandsestudenten om arbeid te verrichten lijkt dus in defeiten de socio-economische mogelijkheden vanstudentengezinnen erg te bemoeilijken. Hoewel ditmoeilijk te bewijzen is, kan er vanuit worden gegaandat een ontradend effect uitgaat van deze beleidskeuzewat door sommige beleidsmakers ook wordtnagestreefd. Dit ontradend effect moet ook nietoverschat worden. In de praktijk volgen partners hunstuderende echtgenoten/echtgenotes. De overheidmoet zich rekenschap geven dat de gekozen beleidsoptiein deze gevallen contra-productief werktaangezien zij een verhoging van de maatschappelijkekost van studentenmigratie (bestrijdingillegale arbeid, extra kosten voor welzijnsinstellingen,gebrekkige sociale integratie, etc.) met zichmeebrengt.2 . In hetzelfde onderzoek werd vastgesteld dat er geenmogelijkheid wordt geboden aan studenten omprofessionele ervaring op te doen na het behalenvan hun diploma. Dergelijke diploma-valorisatieblijkt in de praktijk nochtans een noodzakelijkevoorwaarde. Zeker Marokkaanse studentenmeldden dat een diploma zonder internationalewerkervaring onvoldoende is op de Marokkaansearbeidsmarkt die oververzadigd is met buitenlandsegediplomeerden. In tegenstelling tot anderelanden zoals Frankrijk, Duitsland en het VerenigdKoninkrijk, worden buitenlandse studenten na hetbehalen van hun Belgisch diploma niet tijdelijktoegelaten tot de arbeidsmarkt met het oog opexpertise-opbouw 90 . Deze expertise-opbouw zouniet enkel de terugkeer van de gediplomeerdestudenten naar het land van herkomst kunnenvereenvoudigen maar kan ook de nationale arbeidsmarktgunstig beïnvloeden door de verhoging vanhet aantal hooggekwalificeerde arbeidskrachten.Bovenstaande vaststellingen zijn geen pleidooi vooreen onbeperkte openstelling van de grenzen voorstudenten. Recente praktijken voornamelijk in hetVerenigd Koninkrijk tonen aan dat de ongelimiteerdeaantrekking van hooggekwalificeerd verzorgendpersoneel (uit bv. de Filippijnen) het herkomstlandvoor een medische crisis heeft geplaatst door eentekort aan hooggekwalificeerd personeel (braindrain). Ten tweede kan vastgesteld worden dat89 In dit verband stelt de wet dat een student en zijn/haar familie eenbevel om het grondgebied te verlaten kan ontvangen indien hij ofeen lid van zijn gezin financiële steun heeft genoten, verleend dooreen OCMW, waarvan het totale bedrag de som van 3 maandenOCMW-bestaansminimum overschrijdt en dit bedrag niet werdterugbetaald aan het OCMW. Cf. Officieuze coördinatie van de wetvan 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied,het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, 27februari 2006, art. 61 §2 3°, http://www.dofi.fgov.be/nl/reglementering/belgische/wet/Wet_Versie20070606.pdf,(19.01.2008)90 Een interessant beknopt overzicht van buitenlandse programma’s omstudenten aan te trekken, kan teruggevonden worden in: Batalova, J.(2007) “The “Brain Gain” Race Begins with Foreign Students” in:Migration Information Source, Migration Policy Institute, Washington( http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=571,09.01.2008)D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

hooggekwalificeerd buitenlands personeel (bv.Poolse universitair gediplomeerden) vaak tewerkgesteldworden in secundaire arbeidscircuitsals goedkope overgekwalificeerde en flexibelearbeidskrachten (brain waste). Een overheid dieeen studentenmigratiebeleid uitstippelt, dientmaatregelen te nemen om dergelijke processen tevoorkomen.↘ Bovenstaande vaststellingen vragen expliciet naareen globale benadering van het migratiefenomeen. Dezeer strikte scheiding tussen de verschillende migratiekanalendie in België tot vandaag wordt aangehouden,maakt dat de overheid blind blijft voor synergieëntussen verschillende migratiekanalen. Zo blijktduidelijk dat een moderne visie op studentenmigratiede interactie tussen economische en studentenmigratieniet uit de weg gaat, maar actief opzoekt. De overheiddient de bestaande (institutionele) tussenschotten dieeen open debat over (studenten)migratie onmogelijkmaken uit de weg te ruimen. Dergelijke open dialoogzal toelaten na te gaan of en onder welke voorwaardenstudentenmigratie en economische migratie in hetbelang van het individu, het herkomstland en deontvangende samenleving op elkaar kunnen wordenafgestemd.

118 * 1194 . D e g e z o n d h e i d s z o r g e n v a n n i e t - b e g e l e i d es c h o o l g a a n d e m i n d e r j a r i g e v r e e m d e l i n g e n v e r z e k e r e nv i a a a n s l u i t i n g b i j h e t z i e k e n f o n d s4.1 Context: dringende medische hulpen toepassingsmoeilijkhedenIn het kader van haar activiteiten heeft de vzwMedimmigrant, die werkt aan de toegang tot gezondheidszorgenvoor vreemdelingen zonder papieren,vastgesteld dat de minderjarigen die hier onwettigverblijven en die aan een chronische ziekte lijden,een ware lijdensweg moeten afleggen alvorens zede geschikte medische begeleiding genieten. Omdieper op die vaststelling in te gaan heeft de KoningBoudewijnstichting een project van actieonderzoekvoor die doelgroep ondersteund (Medisch SteunpuntMensen zonder Papieren, “Wacht tot vannacht:chronische zieke minderjarigen zonder wettig verblijf inBelgische gezondheidszorg”, 2000).Naast de logheid en de administratieve traagheid vanhet dispositief van de dringende medische hulp – dieop zich al afschrikkend werken – is er voor die minderjarigenbovendien nog de wettelijke en sociale kwetsbaarheidvan alle personen zonder papieren.Op basis van deze vaststellingen is het Centrum vierjaar geleden gestart met de concrete organisatie vanoverleg tussen de medewerkers van verschillende verzekeringsinstellingenen de vzw Medimmigrant. Het doelvan dit werk is te zorgen voor een betere toegang totde gezondheidszorg voor die minderjarigen door hen tekans te bieden zich bij een ziekenfonds aan te sluiten.De redenen, zowel principieel als pragmatisch, die hetCentrum ertoe aangezet hebben om zich achter ditproject te scharen, zijn:› Onlangs stelde het Grondwettelijk Hof datinzake sociale hulp een zeker aantal voorzieningengewaarborgd moeten worden om elk kind tebeschermen tegen elke vorm van discriminatie diegebaseerd is op het verblijfsstatuut van zijn ouders;› Inzake opvoeding hebben de Gemeenschappen voorzieningenuitgewerkt om aan iedereen de volledigetoegang te verschaffen tot instellingen voor basis enprimair onderwijs;› Ten slotte bekrachtigt de Internationale Conventievan de rechten van het kind, waartoe België zichverbonden heeft, zowel het recht op een zo goedmogelijke gezondheid als het recht op onderwijs.De spilidee van de werkzaamheden berustte op hetrecht op onderwijs en het recht op een genormaliseerdetoegang tot gezondheidszorg als logisch gevolg hiervan.Het doel van de werkzaamheden was beide rechtensamen uit te werken om het toepassingsgebied vanartikel 32 van de gecoördineerde wetten op de ziekteeninvaliditeitsverzekering (14/07/94) uit te breiden.Het lidmaatschap bij een ziekenfonds biedt bovendienhet voordeel dat een gelijke toegang tot de gezondheidszorggewaarborgd wordt en dat de preventievegezondheidszorg bevorderd wordt; deze zorgen zijnevenzeer als het onderwijs essentieel voor de ontwikkelingen de toekomstperspectieven van de kinderen.4.2. Huidige situatie: nieuwe hoedanigheidvan titularis (van kracht sinds 01/01/08)Uitgaande van deze vaststellingen die evenwel vooralle minderjarige vreemdelingen gelden, heeft de Wetvan 13 december 2006 houdende diverse bepalingenaangaande gezondheid (artikels 119 tot 124) eennieuwe hoedanigheid van titularis ingevoerd in artikel32 van de gecoördineerde wetten op de verplichteverzekering van gezondheidszorg van 14 juli 1994,namelijk voor de niet-begeleide minderjarige vreemdelingen(tussen 6 en 18 jaar), die gedurende drieopeenvolgende maanden schoolgaande zijn, die aanKind&Gezin of aan de ONE aangeboden werden(tussen 0 en 6 jaar), of die wegens medische redenenvrijgesteld zijn van aanwezigheid op school 91 .Het koninklijk besluit van 3 augustus 2007 tottoepassing van deze bepaling plant de inwerkingtredingvan deze voorziening op 1 januari 2008. Maarde omzendbrief voor het organiseren van de concretemodaliteiten van bewijs van deze hoedanigheid bij deverzekeringsinstellingen is nog altijd in voorbereiding,waardoor alle elementen van deze bepaling nog nietbenut kunnen worden.91 Zie Art. 32, 22° nieuw van de gecoördineerde wetten van 14 juli 1994.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

4.3. Voornaamste kenmerken vanhet nieuwe statuutZijn uitgesloten van deze voorziening, de minderjarigendie reeds in een andere hoedanigheid recht kunnenhebben op gezondheidszorg krachtens een anderBelgisch of buitenlands verzekeringsstelsel van gezondheidszorg.De tegemoetkoming van het OCMW in dekosten voor gezondheidzorg of de tegemoetkoming ofde medische vergoeding door Fedasil of een door degemeenschappen erkende opvanginstelling kunnen nietals dusdanig beschouwd worden.↘ Het Centrum besteedt bijzondere aandacht aan:de fundamentele rechten van de vreemdelingen diehier onwettig verblijven in het algemeen en diezelfderechten van de minderjarigen in het bijzonder; hetbeveelt aan dat alle schoolgaande minderjarige vreemdelingentoegang tot de ziekenfondsverzekering krijgen.De minderjarige heeft recht op een ziekenfondsverzekeringvan bij de eerste dag van het trimester tijdenshetwelk hij de hoedanigheid van rechthebbendeverworven heeft 92 . De minderjarige die bijvoorbeeldeen aanvraag tot inschrijving indient in januari,februari of maart 2008 en die aan de inschrijvingsvoorwaardenvoldoet, zal vanaf 1 januari 2008verzekerd zijn. Het recht op een ziekenfondsverzekeringwordt gehandhaafd tot 31 december van het jaardat op de inschrijving volgt. De minderjarige dientelk jaar door middel van een nieuw attest te bewijzendat hij nog aan de inschrijvingsvoorwaarden voldoet.De minderjarige heeft geen recht meer op inschrijvingwanneer hij de hoedanigheid verliest van niet-begeleideminderjarige vreemdeling (NBMV) of wanneer hij deleeftijd van 18 jaar bereikt.De minderjarige die aan de voorwaarden voldoet om teworden ingeschreven, geniet de ziekenfondsverzekeringzonder de persoonlijke bijdrage te moeten betalen 93 .Men dient bij elk ziekenfonds te verifiëren of debijdrage voor aanvullende zorgen (niet verplicht) al danniet door de niet-begeleide schoolgaande minderjarigevreemdelingen verschuldigd is.Volgens de verblijfstitel en de aard van de verzorgingzal de NBMV voor het bedrag van het remgeld eenberoep doen hetzij op het onthaalcentrum dat hemonderdak verschaft, hetzij op het OCMW. Volgenshet ontwerp van de RIZIV-omzendbrief genieten deNBMV’s geen verhoogde tegemoetkoming 94 .De NBMV die hier onwettig verblijft, kan op hetOCMW een beroep doen voor het bedrag van hetremgeld in het kader van de Dringende medische hulp.92 Art. 129 KB van 3 juli 1996.93 Art. 6 van het KB van 3 augustus 2007 bepaalt dat artikel 136 van dewet in die zin gewijzigd zal worden.94 Zie Samenvattende tabel van de verschillende verblijfsstatuten, metdaarnaast meer gedetailleerde informatie over het recht op lidmaatschapbij een ziekenfonds, op sociale hulp en op de betaling vanmedische kosten: www.medimmigrant.be.

120 * 121D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

3 R e c h t o pg e z i n s l e v e n

122 * 1231 . D e v e r s c h i l l e n d e s y s t e m e n v a n g e z i n s h e r e n i g i n gDe oprichting van een nieuw administratiefrechtscollege, het invoegen van nieuwemateriële voorwaarden voor niet-Europesegezinsherenigers en de implementatie van eenstrafrechtelijk, burgerlijk en administratiefdispositief in het gevecht tegen misbruikenhertekenen het recht op gezinsleven vooralle betrokken partijen1.1. Voor onderdanen uit derde landen(niet-EU)Onderdanen uit derde landen met een verblijfsvergunningvan meer dan drie maanden mogenbepaalde familieleden naar België laten overkomen:hun echtgeno(o)t(e) en kinderen jonger dan 18 jaarop voorwaarde dat ze over voldoende huisvesting eneen ziekteverzekering beschikken 95 .Om België te mogen binnenkomen zullen dezefamilieleden over een visum gezinsherenigingmoeten beschikken (indien ze een nationaliteithebben waarvoor de visumplicht geldt). De DienstVreemdelingenzaken dient binnen de 9 maanden eenbeslissing te nemen. Deze termijn kan tot twee keertoe voor drie maanden worden verlengd. Tegen eeneventuele weigering kan beroep tot nietigverklaringworden ingediend bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen.leden van zijn familie over een verblijfsrecht beschikkendat even lang is als dat van de vreemdeling die wordtvervoegd.1.2. Voor Belgen of Europese onderdanenBelgen of Europese onderdanen die in België levenkunnen bepaalde familieleden naar België latenoverkomen: hun echtgeno(o)t(e), hun kinderen jongerdan 21, hun kinderen ouder dan 21 op voorwaardedat die nog ten laste zijn en hun ouders indien diete hunner laste zijn. Indien ze aan de visumplichtonderworpen zijn, zullen ze een visum in hunland van herkomst moeten aanvragen. De DienstVreemdelingenzaken is niet aan een maximumtermijngehouden om een beslissing uit te spreken. Tegeneen weigering kan beroep tot nietigverklaringworden ingediend bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen(RVV).Het familielid van een Belg of een Europeaan kanbij de gemeente waar hij verblijft, indien hij zichreeds in België bevindt, tevens een aanvraag totvestiging indienen op basis van de gezinshereniging.Volgens het huidige recht, zal hij over een voorlopigverblijfsbewijs van maximaal 6 maanden 96 beschikkenen daarna over een definitief verblijfsbewijs indienhij aan de voorwaarden van de gezinsherenigingvoldoet.GD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TIndien het visum wordt toegekend, dienen defamilieleden zich bij het gemeentebestuur van degemeente waar ze verblijven aan te bieden om er eenverblijfsbewijs aan te vragen.Indien de vreemdeling die wordt vervoegd over eenverblijfsrecht van onbeperkte duur beschikt, kunnenook de leden van zijn familie na 3 jaar voorlopigverblijf in België een verblijfsbewijs van onbeperkteduur krijgen.Indien de vreemdeling die wordt vervoegd over eenverblijfsrecht van beperkte duur beschikt, zullen de95 Cf. p. 130 “hervormingen van het recht inzake gezinshereniging”.96 Een wet van 25 april 2007 tot wijziging van de wet van 15 december1980, B.S. 10 mei 2007, brengt deze termijn van 6 maanden op 3 jaaren half. Deze wet is evenwel nog niet van kracht.

2 . S c h i j n h u w e l i j k e n 9 72.1. Definitie en onderscheid tussenverschillende conceptenVooraleer we ons over het probleem van de strijdtegen “schijnhuwelijken” buigen, moet er eerst eenonderscheid worden gemaakt met andere huwelijksvormen,zoals het gedwongen huwelijk of het verstandshuwelijk.Heel dikwijls worden die verschillendeconcepten door elkaar gebruikt, wat het debat er nietmakkelijker op maakt.Het schijnhuwelijk zoals gedefinieerd door artikel 146bisvan het Burgerlijk Wetboek (BW) luidt als volgt: “er isgeen huwelijk wanneer, ondanks de gegeven formeletoestemmingen tot het huwelijk, uit een geheel vanomstandigheden blijkt dat de intentie van minstens éénvan de echtgenoten kennelijk niet is gericht op het totstand brengen van een duurzame levensgemeenschap,maar enkel op het bekomen van een verblijfsrechtelijkvoordeel dat is verbonden aan de staat van gehuwde”.Uit deze definitie mogen we afleiden dat het opsporenvan schijnhuwelijken neerkomt op het peilen naar deintenties van de echtgenoten. Dit is per definitie eenuiterst delicaat werk.De intentie moet bovendien enkel het bekomen van eenverblijfsrechtelijk voordeel zijn en niet het tot standbrengen van een levensgemeenschap.Dit betekent dus dat het bekomen van een verblijfsvoordeelniet volstaat om van een schijnhuwelijk te kunnenspreken. Dit voordeel moet immers de enige doelstellingvan minstens een van beide partners zijn.Daarin zit het verschil tussen het schijnhuwelijk enhet gedwongen huwelijk. Ook al overlappen beidebegrippen mekaar soms, toch is dit niet altijd hetgeval. Het gedwongen huwelijk wordt bepaald doorartikel 146 ter van het BW. Het gaat om een huwelijkdat is aangegaan zonder de toestemming van beideechtgenoten én wanneer de toestemming van minstenséén van de echtgenoten werd gegeven onder geweld ofbedreiging. Men zou zich dus goed kunnen voorstellendat een schijnhuwelijk het resultaat is van een akkoordtussen twee personen, zonder dat er sprake is vandwang, of dat het het resultaat is van bedrog van éénvan beide personen tegenover de andere. Ten slotte moeter ook een onderscheid tussen het schijnhuwelijk en hetverstandshuwelijk worden gemaakt.In principe kan een huwelijk een bewuste strategie zijnom een economische en sociale positie te verbeteren.De verbetering van de positie van de persoon zonderpapieren kan erin bestaan een verblijfsrecht te bekomenom op die manier aan de ellende te ontsnappen, en dievan de persoon die over een verblijfsrecht beschikt, omaan de eenzaamheid te ontsnappen. Dit soort huwelijkmag voor sommigen weinig romantisch lijken, tochblijft het perfect geldig en kan het niet als een schijnhuwelijkworden beschouwd zolang de intentie vanbeide echtgenoten er tevens op gericht is een duurzamelevensgemeenschap tot stand te brengen 98 . In dit gevalvormt het feit dat andere doelstellingen de intentie eenduurzame levensgemeenschap tot stand te brengenkunnen overlappen geen enkel probleem. Zo’n huwelijkbiedt alle rechten die ermee zijn verbonden, inclusief hetverblijfsrecht. De schijnhuwelijken gedefinieerd doorartikel 146bis en de gedwongen huwelijken gedefinieerddoor artikel 146ter zullen daarentegen wel nietigkunnen worden verklaard.2.2. De strijd tegen schijnhuwelijkenDeze strijd wordt op verschillende niveaus gevoerd:› In het buitenland, bij het onderzoeken van de visumaanvraagin het kader van de gezinshereniging,indien de Belgische overheid het vermoeden heeftdat het hier om een schijnhuwelijk gaat, zal ze eenonderzoek gelasten en weigeren de gevolgen van dithuwelijk te erkennen (punt 2.2.1.);› In België, vóór het aangaan van het huwelijk, via decontrole van de intenties van de echtgenoten (punt2.2.2);› In België, na het aangaan van het huwelijk, tijdens devestigingsprocedure (punt 2.2.3);› In België, na het aangaan van het huwelijk, via deprocedure tot nietigverklaring van het huwelijk(punt 2.2.4);97 Een andere dimensie van de realiteit van schijnhuwelijken wordt onderandere besproken in het Jaarrapport Mensenhandel 2006, Slachtoffersin beeld, van het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding,pp. 30 – 38, In: http://www.diversiteit.be98 Luik (1ste K.) 13 februari 2007, J.T. 2007, liv. 6272, 485

124 * 125› In België, na het aangaan van het huwelijk, in hetkader van de strafrechtelijke vervolging van hetaangaan van het “schijnhuwelijk” (niet behandeld).2.2.1. Visum en IPRVolgens het Belgische recht hebben de echtgenoten vanBelgen of vreemdelingen met een verblijfsvergunning hetrecht om zich samen met hen in België te vestigen. Ditrecht wordt geregeld door de wet van 15 december 1980met drie verschillende stelsels, al naargelang de persoondie in België leeft Europees of Belg is, niet-Europees metrecht op onbeperkt verblijf of beperkt verblijf.De vreemdeling die z’n echtgeno(o)t(e) in België wilvervoegen moet, in functie van zijn nationaliteit 99 , eenvisum verkrijgen (cf. punt a.2.). Dit visum zal wordentoegekend op voorwaarde o.m. dat het aanverwantschapen de afstammingslijn worden aangetoond. Watde huwelijken betreft die in het buitenland wordenaangegaan, hangt de uitreiking van een visum eveneensaf van de erkenning van het buitenlandse huwelijk.Het is het Wetboek internationaal privaatrecht 100(WIPR) dat de erkenning van akten van buitenlandsehuwelijken in België regelt.Het Centrum wenst in dit verband op tweemoeilijkheden te wijzen:a) Te lange behandelingstermijn.De doelstelling van de krachtens het WIPR uitgevoerdecontrole is o.m. na te gaan of de buitenlandse akteniet tegen de Belgische internationale openbare ordeindruist en geen wetsontduiking is. Beide begrippenzijn enigszins technisch en genuanceerd maar kunnenals volgt worden samengevat.Druist in tegen de Belgische internationale openbareorde, een handeling die ingaat tegen de harde kern vanwat als openbare orde in België zou kunnen wordenbeschouwd. Een voorbeeld is het polygame huwelijk,dat tegen de Belgische internationale openbare ordeindruist.Wetsontduiking is het aangaan van een handelingonder een rechtsorde waarmee geen enkele partij eenband heeft, met als enige oogmerk het omzeilen vande toepassing van de Belgische wet. Inzake huwelijkis de rechtspraak niet eenduidig 101 voor wat betreftgemengde koppels (een Belg en een niet-Europeaan) diein de Scandinavische landen huwen. Volgens bepaaldebeslissingen zouden deze huwelijken een wetsontduikingvormen. De redenering die erachter zit is devolgende: het koppel heeft geen enkele band met hetland waar het huwelijk wordt aangegaan, de doelstellingvan de handeling is dan ook te profiteren van eenhuwelijksstelsel dat soepeler is. Volgens andere beslissingenmogen personen vrij de plaats van hun huwelijkuitkiezen.Wanneer de Dienst Vreemdelingenzaken een visumaanvraagkrijgt en er een vermoeden bestaat dat het in hetbuitenland aangegane huwelijk een schijnhuwelijk is,of niet in België kan worden erkend, vraagt de DienstVreemdelingenzaken aan het parket een onderzoeknaar dit huwelijk in te stellen. De bewaarder van deakte heeft immers de mogelijkheid de akte voor verderecontrole aan het Openbaar Ministerie te bezorgen.De duur van dit onderzoek is niet beperkt. In depraktijk hebben we kunnen vaststellen dat ditonderzoek in vele gevallen meer dan zes maanden, totzelfs een jaar kon duren. Zolang het onderzoek loopt,schort de Dienst Vreemdelingenzaken de uitreiking vanhet visum op. Bijgevolg moeten bepaalde koppels heellang wachten vooraleer hen een visum wordt uitgereikt,waardoor ze verplicht zijn lange tijd gescheiden televen. Sinds 1 juni 2007 is het wel zo dat de DienstVreemdelingenzaken een beslissing moet nemen binneneen termijn van 9 maanden, die tot 15 maanden kanworden verlengd voor visumaanvragen inzake gezinsherenigingvoor personen die geen onderdaan zijn vaneen van de landen binnen de Europese Gemeenschap.Voor Belgen of personen met de nationaliteit van eenvan de landen van de Europese Gemeenschap is er geenmaximumtermijn.99 Voor meer informatie over van welke landen de onderdanen visumplichtigzijn zie: www.diplomatie.be/nl/travel/visa/visumnodig.asp(01 februari 2008)100 Wet van 16 juli 2004 houdende het Wetboek van internationaalprivaatrecht, B.S. 27/07/2004, en wijzigingen.101 www.vreemdelingenrecht.be, (02 januari 2008) Wegwijs =>Internationaal privaatrecht => Huwelijk => Erkenning =>Rechtspraak.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

In 2006 heeft de Dienst Vreemdelingenzaken voor ietsminder dan 1300 visumaanvragen beslist een beslissinguit te stellen, in afwachting van een beslissing van hetparket 102 . De Dienst Vreemdelingenzaken heeft tevens503 adviezen van het parket ontvangen, waarvan bijna80% in minder dan vier maanden. Bijna de helft vandeze adviezen (45,13%) was negatief waardoor eenvisum werd geweigerd 103 .b) Tegenstrijdige uitspraken tussen verschillendeBelgische overhedenEr bestaat geen centrale overheid die bevoegd isvoor het erkennen van in het buitenland aangeganehuwelijken. Elke overheid mag huwelijksaktenerkennen. De idee achter dit systeem, is het vereenvoudigenvan de procedures voor personen die eenerkenning aanvragen. Hun akte zal worden erkenddoor eender welke overheid waarbij ze zich aanbieden.Zo’n systeem kan echter tot moeilijkheden leidenwanneer twee verschillende overheden tegenstrijdigebeslissingen nemen inzake erkenning van huwelijksakten.Een persoon kan steeds zijn huwelijksakte bijz’n gemeente aanbieden om z’n burgerlijke staat tewijzigen. Zo kan het gebeuren dat een persoon doorhet gemeentebestuur als gehuwd wordt beschouwd endoor de Dienst Vreemdelingenzaken als niet gehuwd.Ook daar werd de rechtbanken gevraagd een uitspraakte doen. De rechtspraak is niet eensluidend maar enkeleuitspraken 104 hebben er toch voor gezorgd dat eenvisum werd uitgereikt in gevallen waar het huwelijkdoor de Dienst Vreemdelingenzaken werd betwist maarvoorafgaand door de gemeente was erkend.Het is evident dat zo’n systeem de proceduresweliswaar vereenvoudigt als alles goed verloopt, maartegelijk bron van talrijke complicaties kan zijn. Eenmirakeloplossing bestaat er niet maar het Centrum isvan oordeel dat er over elke oplossing overleg gepleegdzal moeten worden...aantal bepalingen betreffende het huwelijk en deomzendbrieven van 17 december 1999 over voormelddewet en van 13 september 2005 betreffende de uitwisselingvan informatie tussen de ambtenaren van deburgerlijke stand in samenwerking met de DVZ tergelegenheid van een huwelijksaangifte waarbij eenvreemdeling betrokken is, heeft de ambtenaar van deburgerlijke stand uitdrukkelijk een actieve, preventieverol gekregen. Aangezien het begrip schijnhuwelijk verondersteltdat de intenties van de aanstaande echtgenotennagegaan dienen te worden, heeft de ambtenaar van deburgerlijke stand er geen gemakkelijke taak bij gekregen.Het nagaan van de intenties houdt immers een zeermoeilijke en heel gevoelige oefening in.De ambtenaar heeft twee manieren om op te komentegen een (vermeend) schijnhuwelijk: ofwel weigerthij de voltrekking van het huwelijk, ofwel stelt hijde voltrekking uit. In het nemen van zijn beslissingkan de ambtenaar zich bijvoorbeeld baseren op deverklaringen van de toekomstige echtgenoten, deouders of kennissen, schriftelijke bewijsstukken en/ofonderzoeken die door de politie worden uitgevoerd.Bij weigering van voltrekking van het huwelijk hebbenbetrokkenen de mogelijkheid in beroep te gaan bij deRechtbank van eerste aanleg 105 . Recente rechtspraakvan het Hof van Cassatie 106 heeft duidelijkheidgebracht over de controlefunctie van de rechter tijdensdit beroep, deze controle beperkt zich immers niettot een wettigheidscontrole van de beslissing van deambtenaar, maar moet eerder gezien worden als eenruimer jurisdictioneel beroep.2.2.2.2. Het belang van uniformiteitDe invulling van de actieve en preventieve rol van deambtenaar gebeurt echter bij elke gemeente of stadop een andere manier. Een aantal steden hebben eengespecialiseerde cel schijnhuwelijken 107 opgericht die al2.2.2. Strijd tegen schijnhuwelijken en gemeenten2.2.2.1. Bevoegdheid van de ambtenaar vanBurgerlijke StandSinds de wet van 4 mei 1999 tot wijziging van een102 Activiteitenverslag DVZ 2006, p. 61103 Ibidem.104 Brussel (kortgeding) 13 juli 2006, Antwerpen 19 juni 2007,Antwerpen 27 juni 2007, beschikbaar op www.vreemdelingenrecht.be,(02 januari 2008) Wegwijs > Internationaal privaatrecht > Huwelijk >Erkenning > Rechtspraak.105 Art 167, laatste lid, BW106 Arrest nr. C.06.0334.N van 13 april 2007.107 Bijvoorbeeld Gent, Mechelen, Antwerpen, ...

126 * 127dan niet in samenwerking met de politie een onderzoeknaar het aangaan van een schijnhuwelijk uitvoert. Inandere steden 108 vraagt de ambtenaar van burgerlijkestand rechtstreeks advies aan het parket.Ondanks de bestaande wet van 1999 en zijn twee gerelateerdeomzendbrieven (cf supra) is er een gebrek aanconcrete maatregelen ter omkadering van de aanpakin de strijd tegen schijnhuwelijken. In de omzendbriefvan 1999 staan weliswaar een 10-tal criteria vermeldop basis waarvan – indien meerdere van deze criteriavoorkomen – de ambtenaar de beslissing kan nemeneen vooronderzoek naar de intenties van de toekomstigeechtgenoten in te stellen of aan te vragen alvorenshet huwelijk te voltrekken. De te volgen werkwijzeis echter niet juridisch omkaderd met verschillendepijnpunten als gevolg. We sommen enkele op: er bestaangeen richtlijnen als leidraad voor de interviews, deconformiteit met art 8 van het EVRM – het recht opprivé- en familieleven – kan soms in vraag gesteldworden (vormen de interviewvragen geen inbreuk ophet intieme leven van betrokkenen?) en de afwezigheidvan procedurele waarborgen zorgt voor juridischeonzekerheid. Zo wordt er bijvoorbeeld bij de interviewsdoor de cel schijnhuwelijken niet altijd een kopie vanhet verhoorverslag meegegeven en is het verboden zichte laten bijstaan door een advocaat. Wat betreft heteerste probleem is het advies van de Commissie voor detoegang tot bestuursdocumenten 109 inzake documentenin het kader van een onderzoek schijnhuwelijk nochtansduidelijk: ‘de wet van 12 november 1997 betreffende deopenbaarheid van bestuur in de provincies en gemeentenis onverkort van toepassing.... Bovendien moet eenweigering tot openbaarmaking in concreto en oppertinente wijze worden gemotiveerd.’hun analyse van de activiteiten van de cellen schijnhuwelijkente Antwerpen en te Gent stellen zij dat groteverschillen in termen van absolute aantallen tussenbeide steden vastgesteld kunnen worden. Daarbijstellen de onderzoekers zich de vraag of er effectiefminder schijnhuwelijken zijn in de stad Gent of dat deonderzoekscapaciteit en onderzoeksefficiëntie in dezestad een stuk lager liggen.Men kan zich echter ook de vraag stellen in welke matede houding ten opzichte van de bestaande werkinstrumenten(voornoemde wet en omzendbrieven) en dewijze waarop men de intenties van huwelijkskandidatennagaat, een invloed heeft op de resultaten van elke Cel.Tijdens het gesprek 111 met de verantwoordelijke van deCel Schijnhuwelijken te Antwerpen stelt deze laatstedat de omzendbrief van 1999 een bruikbaar instrumentis, maar dat hij de 10 indicatoren in deze omzendbriefgraag uitgebreid ziet met een aantal elementen. Tevensgeeft hij een aantal bijkomende richtlijnen aan de handwaarvan de cel een schijnhuwelijk tracht te erkennen,waaronder de sociaal-economische positie: laaggeschoold,vervangingsinkomen, lang werkloos, alleenstaandmet kinderen, enzovoort. Het Centrum uit zijnbezorgdheid voor het feit dat de Cel Schijnhuwelijkente Antwerpen naast de criteria uit de omzendbrief ookeigen criteria hanteert, omdat dit een probleem vormtvoor de uniformiteit in de aanpak van de strijd tegende schijnhuwelijken en voor juridische onzekerheidzorgt bij de betrokkenen.In de reflectie met betrekking tot de studie Liefdekent geen grenzen 112 stelde het Centrum dat deanalyseresultaten van deze studie in een volgende faseverdiept en verbreed dienen te worden. De verdiepingD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDat het gebrek aan concrete maatregelen teromkadering van de werkwijze in de strijd tegenschijnhuwelijken aanleiding kan geven tot een zeerverschillende aanpak in de praktijk, werd ook gestelddoor de onderzoekers in de studie Liefde kent geengrenzen 110 . In deze studie heeft men zich beperkt tothet maken van een vergelijking tussen de werkwijzevan de Cel Schijnhuwelijken te Antwerpen en te Gent.De onderzoekers stellen in hun studie eveneens datde parketten verschillen in de mate waarin ze eenonderzoek instellen en in de mate van gestrengheid. In108 Bijvoorbeeld Dendermonde.109 Andersen, R. (2006). Advies van de Commissie voor de toegangtot bestuursdocumenten inzake documenten in het kader van eenonderzoek schijnhuwelijk, In: Tijdschrift voor Vreemdelingenrecht, nr.3, 2006, p. 372 - 373110 Heyse, P., Pauwels, F., Prof. Wets, J., Prof. Timmermans C. (februari2007). Liefde kent geen grenzen. Een Kwantitatieve en KwalitatieveAnalyse van huwelijksmigratie vanuit Marokko, Turkije, Oost Europaen Zuid Oost Azië. Rapport in opdracht van het Centrum voorGelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding, gefinancierd doorhet Federale Wetenschapsbeleid.111 Studie Liefde kent geen grenzen, Pp. 82 - 83112 CGKR (juni 2007). Reflectie van het CGKR met betrekking totde studie Liefde kent geen grenzen. Geraadpleegd op dewebsite: http://www.diversiteit.be

etreft de duidelijke afbakening van de conceptenhuwelijksmigratie en schijnhuwelijken. Op het eerstezicht zijn beide fenomenen erg gerelateerd, maar hetis belangrijk te onderstrepen dat schijnhuwelijken nietnoodzakelijk gerelateerd zijn aan migratie. Zo is hetmogelijk dat een schijnhuwelijk zich voltrekt tussenpartners die al geruime tijd in België verblijven. Wathet aspect verbreding betreft zou het interessant zijnom de inzichten die in het betreffende hoofdstuk inde studie worden gepresenteerd, voor te leggen aanandere diensten in heel België belast met de strijd tegenschijnhuwelijken alsook aan gouvernementele en nietgouvernementeleorganisaties die dagelijks geconfronteerdworden met deze problematiek. Uit deze confrontatiezouden de noden en de wensen van betrokkenoverheden en organisaties/individuen geanalyseerdkunnen worden. Bovendien zal uit een dergelijkeconfrontatie blijken waar de Gentse en Antwerpsepraktijk zich situeert ten opzichte van de aanpak vanandere lokale cellen en aangeven of ze enigszins representatiefzijn voor deze laatste.2.2.3. Strijd tegen schijnhuwelijken en het recht opgezinsherenigingNadat men in het huwelijk is getreden in België of inhet buitenland met een EU of een niet-EU onderdaan,kan men een aanvraag tot gezinshereniging indienen 113 .Sinds de hervorming van de wet van 15 december1980 zijn er een aantal nieuwe bepalingen 114 in de wetopgenomen om de controlemogelijkheden van DVZ opde gezinshereniging te verhogen. Bijgevolg kan DVZhet recht om België binnen te komen of er te verblijvenweigeren indien het vaststaat dat het huwelijk ofhet partnerschap uitsluitend afgesloten werd opdatde betrokken vreemdeling België zou kunnenbinnenkomen of er verblijven (m.a.w. na afsluiting vaneen schijnhuwelijk).Tevens heeft DVZ de mogelijkheid om elk momentcontroles te verrichten of te laten verrichten in gevalvan gegronde vermoedens van fraude of schijnhuwelijk,dit tijdens het onderzoek van de vestigingsaanvraagof bij de verlenging of vernieuwing van al toegekendeverblijfstitels.Zodoende heeft DVZ de bevoegdheid om, bij eenvermoeden van schijnhuwelijk, instructies te geven aanhet parket om een onderzoek in te stellen.In 2007 ontving het Centrum meldingen van personendie hun vestigingsaanvraag op basis van hun (in Belgiëafgesloten en erkend) huwelijk negatief beantwoordzagen na negatief advies van de procureur-generaalaan de DVZ, m.a.w. nadat de procureur-generaalvan oordeel was dat het een schijnhuwelijk betrof.DVZ volgt het advies van de procureur-generaal ende betrokken personen zien zich plots geconfronteerdmet een weigering op hun vestigingsaanvraag – omdathun huwelijk een schijnhuwelijk zou zijn – waarbijhen niet de mogelijkheid geboden wordt het parketof de DVZ van weerwoord te dienen. Betrokkenenworden evenmin op de hoogte gebracht over het feitof het parket de procedure tot nietigverklaring vanhet huwelijk opstart (cf. infra). Tegen de negatievebeslissing over de vestigingsaanvraag staat enkel eenannulatieberoep open bij de RVV.Daar de betrokken personen geen inspraak krijgentijdens deze procedure en enkel de mogelijkheid hebbenom een wettelijkheidcontrole te laten uitvoeren door deRVV, vreest het Centrum dat een dergelijk gebrek aanprocedurele waarborgen een standaardprocedure zoukunnen worden. Na een weigering door de ambtenaarvan burgerlijke stand van de voltrekking van hethuwelijk op basis van vermoeden van een schijnhuwelijkhebben betrokkenen immers de mogelijkheid eenruimer jurisdictioneel beroep in te stellen (cf. supra).↘ Het Centrum blijft dan ook waakzaam ten opzichtevan deze situatie en vragende partij voor het toekennenvan volle rechtsmacht aan de RVV in het kader van degezinsherenigingsprocedure.113 Cf. p.123114 zie volgende artikels van de wet van 15 december 1980: Art.10ter§3;Art.11§1,4°,1steal.; Art.11§2,4°,1steal.; Art.11§2,4°,3deal.;Art.13§6,2deal.

128 * 1292.2.4. Nietigverklaring van huwelijkenHet Burgerlijk Wetboek bepaalt dat de nietigheid vaneen schijnhuwelijk (zoals bepaald door artikel 146bis)door de echtgenoten, door elke belanghebbendederde of door het Openbaar Ministerie kan wordengevraagd 115 . Deze nietigheid zal na een gerechtelijkeprocedure worden uitgesproken.De gevolgen van de nietigverklaring van een huwelijk oppersonen die er een verblijfsrecht uit halen zijn radicaal.Deze nietigheid heeft immers terugwerkende kracht.Het huwelijk wordt geacht nooit te hebben bestaan ener moet dus worden teruggekomen op alles waartoe hetheeft geleid, zodat de persoon die z’n verblijfsrecht opbasis van z’n huwelijk heeft verkregen, dit na de nietigverklaringverliest.Personen die met een Belg of een andere Europeaanzijn gehuwd, krijgen binnen een relatief korte termijneen vestigingsrecht. De wet van 15 december 1980bepaalt aanzienlijke waarborgen voor houders vaneen vestigingsrecht, die hen tegen een intrekking vanhet verblijfsbewijs beschermen en die een opschortendberoep tegen deze intrekking mogelijk maken.In geval van nietigverklaring van het huwelijk metterugwerkende kracht zijn deze waarborgen niet vantoepassing. Ze krijgen een bevel om het grondgebied teverlaten waartegen geen opschortend beroep mogelijk is.Op de nietigverklaring met terugwerkende kracht van hethuwelijk lijken geen tijdsbeperkingen te staan. We hebbenweet van gevallen waarbij personen een bevel kregen omhet grondgebied te verlaten na talrijke jaren verblijf.Een ander probleem betreft de personen die op de één ofandere manier betrokken zijn bij het feit dat het verblijfsrechtwordt ingetrokken. Het valt immers niet uit tesluiten dat een persoon die een oorspronkelijk verblijfsrechtheeft gekregen op basis van een schijnhuwelijkachteraf een nieuw gezin sticht, dat dit keer wel degelijkreëel is. Dit nieuwe gezin zal van de gezinshereniginggebruik kunnen maken om zich in België te vestigen.Wanneer het huwelijk waarop het oorspronkelijkeverblijfsrecht is gebaseerd nietig zal zijn verklaard en hetverblijfsbewijs van de gezinshereniger is ingetrokken,verliezen ook de familieleden hun verblijfsrecht. Dit kanin bepaalde gevallen dramatische gevolgen hebben.VoorbeeldJohn en Audrey huwen in 1985 in Turkije 116 . Beidenhebben de Turkse nationaliteit. Uit het huwelijk worden4 kinderen geboren. In 1991 scheiden ze. John komtvervolgens naar België om er in 1992 te huwen metSandra, een Belgische. Op basis van dit huwelijkkrijgt hij een definitief verblijfsbewijs. John en Sandrascheiden in 1995. John hertrouwt in 1996 met Audrey,z’n eerste echtgenote. Op basis van de gezinsherenigingvestigt ze zich in 1997 met hun kinderen in België. Injuni 1998 krijgen ze nog een kind. Hun oudste dochteris intussen meerderjarig en huwt met een persoon diein Turkije woont. In 2001 komt hij naar België. In2004 krijgen ze samen een kind. In 2002 verklaart derechtbank het huwelijk tussen John en Sandra nietig,huwelijk op basis waarvan John zijn verblijfsrecht hadgekregen. Op basis van de nietigverklaring met terugwerkendekracht van zijn huwelijk met Sandra trektde Dienst Vreemdelingenzaken in 2006 het verblijfsbewijsdat aan John was toegekend in. AangezienAudrey en hun kinderen een verblijfsbewijs haddenomwille van hun gezinshereniging met John, trekt deDienst Vreemdelingenzaken ook hun verblijfsbewijs in:John wordt geacht nooit een verblijfsbewijs te hebbengekregen en heeft dus nooit aanspraak op gezinsherenigingkunnen maken. Op dat moment is het gezinreeds 9 jaar in België. John woont al 14 jaar in België.De kinderen die minderjarig waren toen ze hier zijnaangekomen, zijn intussen meerderjarig en hebbenkinderen. Iedereen verliest zijn verblijfsrecht.↘ Volgens het Centrum moet de terugwerkende krachtop het verblijfsrecht verbonden met de nietigverklaringvan huwelijken op 2 niveaus worden beperkt:› in de tijd: na verloop van een bepaalde periode moetde intrekking van het verblijfsrecht als sanctie, wordenuitgesloten.› wat de erbij betrokken personen betreft.Het Centrum is bereid om in overleg met de betrokkenactoren, te werken aan het definiëren van dezebeperkingen.115 Burgerlijk Wetboek Art. 184. Tegen elk huwelijk dat is aangegaan metovertreding van de bepalingen van de artikelen 144, 146bis, 147, 161,162, 163, 341 of 353-13, kan worden opgekomen door de echtgenotenzelf, door allen die daarbij belang hebben en door het openbaarministerie.116 Namen, nationaliteiten en data zijn gewijzigd maar de situatie is echt.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

3 . H e r v o r m i n g e n i n z a k e h e t r e c h t o p g e z i n s h e r e n i g i n g3.1. Twee nieuwe materiële voorwaarden vooronderdanen uit derde landen: voldoendehuisvesting en een ziekteverzekering3.1.1. ContextDe nieuwe bepalingen van de wet van 15 december 1980inzake het recht op gezinshereniging van onderdanen uitderde landen zijn op 1 juni 2007 in werking getredenzowel voor alle lopende dossiers als voor alle nieuweaanvragen. Naast verschillende procedurewijzigingen,heeft de hervorming twee nieuwe materiële voorwaardenvoor het indienen van een verzoek tot gezinsherenigingingevoerd: enerzijds over een ziekte- en invaliditeitsverzekeringen anderzijds over voldoende huisvestingbeschikken (art. 10§2 al 2 en 10bis).3.1.2. Voldoende huisvestingDe wet wijst erop dat het begrip voldoende huisvestingbij Koninklijk Besluit zal worden bepaald; de memorievan toelichting voegt eraan toe dat deze bepaling nietop een onredelijke manier zal worden toegepast. HetKoninklijk Besluit van 08 oktober 1981 gewijzigd doorhet Koninklijk Besluit van 27 april 2007 bepaalt in zijnnieuwe artikel 26/3 dat de voldoende huisvesting moetbeantwoorden aan de elementaire vereisten van veiligheid,gezondheid en bewoonbaarheid die in het betroffengewest van toepassing zijn. De gemeentelijke overhedenzijn bevoegd om controles uit te voeren en een attest vanvoldoende huisvesting af te leveren (nieuwe bijlage 7). Hetgemeentebestuur moet ook een ontvangstbewijs afgeven(nieuwe bijlage 6) aan elke vreemdeling die om zo’n attestvraagt. De wet bepaalt immers dat wanneer er binnen de6 maanden na het verzoek geen antwoord wordt gegeven,de huisvesting voldoende wordt geacht. De omzendbriefvan 21 juni 2007 heeft evenwel een vereenvoudigd bewijsmiddel– voorleggen van een huurovereenkomst, eenverbintenisbrief of enig ander betrouwbaar document– ingevoerd in het kader van de visumaanvragen voorgezinshereniging die gelijktijdig met een aanvraag totvoorlopige arbeidsvergunning worden ingediend. Enkeledagen na de publicatie van de omzendbrief van 21 juni2007 heeft de Dienst Vreemdelingenzaken de gemeentenevenwel een schrijven gericht, waarin hen werd verzocht“in afwachting van een reglementaire wijziging, deaanvragers voor gezinshereniging een attest af te leverenwaaruit blijkt dat de woning alle familieleden kanhuisvesten”. De toepassing van het betwiste KoninklijkBesluit is met dit schrijven de facto opgeschort.3.1.3. ZiekteverzekeringKrachtens diezelfde artikelen moet elke aanvrager voorgezinshereniging het bewijs leveren dat de vreemdelingdie wordt vervoegd over een ziekteverzekering beschiktdie alle risico’s in België voor hemzelf en de familieledendekt. Dit bewijs kan op twee manieren worden geleverd.De aanvrager legt het bewijs voor dat de vreemdelingdie wordt vervoegd een ziekteverzekering heeft diealle risico’s in België voor hemzelf en zijn familieledendekt (minimale duur: 3 maanden – minimale dekking:30.000 euro). Ofwel legt de aanvrager een attest van demutualiteit waarbij de vreemdeling die wordt vervoegdis aangesloten voor, waarin wordt bevestigd dat defamilieleden zodra ze op het Belgische grondgebied zijnaangekomen, zich ook kunnen aansluiten.De Dienst Vreemdelingenzaken geeft een strikte interpretatievan de voorwaarde “van bij aankomst op hetgrondgebied”, en verstaat daaronder “van zodra hijfysiek op het grondgebied aanwezig is”. Het gevolg is datDVZ daarbij weigert rekening te houden met attestendie gewoonlijk door de mutualiteit worden afgeleverd.Die bepalen in toepassing van de gecoördineerde wetteninzake gezondheidszorg van 14 juli 1994 (waaronderartikel 32, 15° de hoedanigheid van rechthebbende alspersoon die op het grondgebied verblijft, organiseert) envan de omzendbrief O.A. nr. 2004/61 van 1 maart 2004(tot organisatie van de bewijsmiddelen van deze hoedanigheid)dat diegene die met zijn familie wordt herenigd,van bij zijn inschrijving in de bevolkingsregisters zalzijn aangesloten. Dit impliceert dat alle aanvragers voorgezinshereniging die hun aanvraag vanuit het buitenlandindienen voor het opmaken van hun dossier – in eeneerste fase in ieder geval – beroep zullen moeten doen opeen systeem van private verzekering.

130 * 1313.1.4. Een aantal vragen inzake voldoende huisvestinga. Een moeilijk toe te passen voorwaardeDoor de moeilijke toepassing van deze voorwaarde heeftde Dienst Vreemdelingenzaken voor de visumaanvragenvoor gezinshereniging een “soepelheid bij de procedure”ingebouwd. Het dossier mag via de diplomatieke postnaar de Dienst Vreemdelingenzaken worden opgestuurd,ook al is er enkel een aanvraag voor een attest vanbehoorlijke huisvesting in vervat. De dienst maakt eenattest van ontvangst van het dossier op, verwerkt hetdossier en, op voorwaarde dat er geen enkel anderprobleem dan de huisvesting is, neemt een gunstigebeslissing, onder de opschortende voorwaarde van hetvoorleggen van het attest van voldoende huisvesting.Zodra de diplomatieke post dit attest ontvangt, kan hethet visum afleveren. In geval van negatief attest, is hetniet verplicht een nieuw dossier in te dienen, het indienenvan een positief attest volstaat. Er is geen sprake vanom deze mogelijkheid uit te breiden naar personen diede gezinshereniging van op het Belgische grondgebiedaanvragen. Voor die waarop dit van toepassing is, geldtechter het volgende: aangezien het dossier, in strictusensu, niet volledig is, loopt de wettelijke behandelingstermijnvan 9 maanden niet. Eisen dat de voorwaardevan voldoende huisvesting lang op voorhand is vervuld,is volgens de Dienst Vreemdelingenzaken buitensporig.Deze laatste twee punten geven aanleiding totdiscussie. Dat een administratie een niet toe te passenof onaangepast wettelijk kader door praktische aanpassingenmoet compenseren, kan gebeuren. Het is danessentieel dat de wetgever zo snel mogelijk ingrijpt omdeze situatie te corrigeren. Maar dit zou echter niet toteen toestand mogen leiden waarin het de vreemdelingenzelf zijn die verplicht worden ervoor te opteren – om teprofiteren van de praktische aanpassing die hen helpt eensoms heel moeilijk te vervullen wettelijke verplichting teomzeilen – af te zien van de wettelijke waarborgen, diejuist bedoeld zijn om hun aanvraag binnen een redelijketermijn te verwerken. Het gaat hier evenwel maar omeen schijn van keuze, de wil van de persoon die voor eendergelijk dilemma wordt geplaatst is immers helemaalniet vrij. De wettelijke waarborgen met betrekking tot deredelijke behandelingstermijnen zijn er echter niet alleenvoor de betrokkene maar ook om in het algemene belangeen goede werking van de administratie te verzekeren.Het is dus in het algemeen belang dat elkeen nietvolgens eigen goeddunken beschikt over zijn procedurelewaarborgen.b. Een voorwaarde die redelijkerwijs moet wordenbeoordeeldDoor wie en op welke manier zal die redelijkebeoordeling worden gegarandeerd? Indien men de behandelingsduurvan de aanvraag bekijkt, kan men zich, meerspecifiek, afvragen hoe deze toepassing te combinerenvalt met het hogere belang van het kind (termijn van 6maanden voor het verkrijgen van het positieve huisvestingsattest,vervolgens 9 maanden verlengd met drie of zesmaanden voor de behandeling van de aanvraag)?c. Indien de voorwaarde niet is vervuldEr is geen enkel document voorzien voor het formaliserenvan een negatieve beslissing. De gemeente kan dusniet worden verplicht haar beslissing te motiveren ener kan ook geen beroep tegen deze beslissing wordenaangetekend. De kennisgeving van de negatieve beslissingenneemt alle soorten vormen aan (via telefoon, perbrief,...) en het Koninklijk Besluit zoals het is opgesteldmaakt het afleveren van een bijlage “attest onvoldoendehuisvesting” niet mogelijk. Een negatieve beslissingomtrent de huisvesting leidt dus tot een onontvankelijkheidsbeslissingvan het verzoek voor gezinsherenigingin toepassing van artikel 11§1er al 1, 1° (“De Ministerkan beslissen dat de vreemdeling die verklaart zichin een van de door artikel 10 bepaalde gevallen tebevinden, het recht niet heeft het koninkrijk binnente komen [omdat hij] niet of niet meer aan een van devoorwaarden uit artikel 10 voldoet”) of 10ter §3 (idemvoor de vreemdeling die verklaart zich in een van dedoor artikel 10bis bepaalde gevallen te bevinden). Dezebeslissing is gematerialiseerd in de nieuwe bijlage 14terwaartegen een opschortend beroep voor de RVV openstaat. Ze verplicht de aanvrager hoe dan ook om teverhuizen of om z’n woning in orde te brengen, indiendat mogelijk is. De toestand van de huurmarkt in Belgiëis nochtans een bekend en problematisch basisgegeven 117 .117 Sinds 2000 spreekt het Comité van de Verenigde Naties voor deEconomische, Sociale en Culturele Rechten zijn bezorgdheid uit overhet tekort aan sociale woningen in België (E/C.12/1/Add.54 d.d. 1december 2000) en over de constante stijging van de huurprijzen in deprivé-sector (E/C.12/BEL/CO/3 d.d. 4 januari 2008).D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

d. Een voorwaarde die op een verschillende manierwordt beoordeeldDe gemeentelijke praktijken inzake controle vandeze voorwaarde van voldoende huisvesting zijnsterk uiteenlopend. Zo is uit een rechtstreeks contactmet een willekeurige selectie van gemeenten in dedrie gewesten (Brussel Stad, Molenbeek, Elsene,Anderlecht, Luik, Charleroi, Gent, Antwerpen, Brugge,Genk) gebleken dat het in het Waals en BrusselsGewest de wijkagenten zijn die het voldoende karaktervan de huisvesting beoordelen (vooral de grootte vande woning), behalve in Brussel Stad waar de dienstenweigeren om een onderzoek te voeren en te Molenbeekwaar er interdisciplinaire teams zijn opgericht. In hetVlaams Gewest doen de gemeentebesturen een beroepop de huisvestingsdiensten van het gewest die decriteria uit de huisvestingscode toepassen.e. Een afwijkende regeling voor de erkende vluchtelingenDe afwijkende regeling tenslotte voor erkende vluchtelingen– die zijn vrijgesteld van de voorwaarde vanvoldoende huisvesting indien de aanvraag voor gezinsherenigingis ingediend in het jaar van de erkenningvan de hoedanigheid als vluchteling – is nog te weinigbekend en dus slecht toegepast door de gemeentebesturen.Er stelt zich ook een probleem bij de begunstigdenvan een sociale woning. Die kunnen immers geengrotere woning aanvragen, zolang het familielid niet ophet grondgebied aanwezig is, terwijl hun aanvraag voormachtiging tot verblijf pas wordt onderzocht als hetattest van voldoende huisvesting in het dossier zit.Het Centrum volgt de bijzondere regeling inzake gezinsherenigingvan de erkende vluchtelingen ook op in eenandere context: het Centrum maakt deel uit van hetbegeleidingscomité van het fonds voor gezinsherenigingvan erkende vluchtelingen, een initiatief van het Belgischcomité voor hulp aan de vluchtelingen (BCHV) medegefinancierddoor het Impulsfonds voor het migrantenbeleiden door het Hoog Commissariaat voor deVluchtelingen (HCV) voor 120.000 euro. De hoofdzetelvan het HCV trad immers op in talrijke dossiers bij debetaling van de administratiekosten voor de familieen voor de reiskosten naar België met de technischesteun van de Internationale Organisatie voor Migratie(IOM). Dit initiatief loopt in 2008 af. Als compensatieheeft het Belgisch comité voor hulp aan de vluchtelingenhet initiatief genomen een “revolving fund” op testarten, dat de volledige of een deel van de kosten voorde procedures inzake gezinshereniging moet financierenen met name het voorleggen van bewijzen inzakeafstamming, indien nodig aan de hand van een DNAtest.Dit fonds is er enkel voor erkende vluchtelingen,na hun akkoord over een microkrediet project.3.1.5. Vaststellingen en denkpistesDe twee nieuwe materiële voorwaarden voor de gezinsherenigingvan onderdanen uit derde landen sinds 1 juni2007 zorgen voor heel wat praktische toepassingsproblemendie tot in het absurde gaan. Bij het invoeren vandeze voorwaarden in de basiswet inzake het vreemdelingenrechtlijkt geen rekening te zijn gehouden met decompatibiliteit ervan met de gewestelijke en communautairewetgevingen (voor de huisvesting) of de wettelijkevoorwaarden die eigen zijn aan het betreffendedomein (voor de ziekteverzekering). In het kader vancontacten met de gespecialiseerde sector over het rechtop huisvesting en het vreemdelingenrecht, het bureauGezinshereniging alsook het kabinet BinnenlandseZaken, werden verschillende denksporen uitgetekendom de praktische problemen inzake de voorwaardevoldoende huisvesting te beperken. De voornaamstezou voorzien om het neerleggen van een huurovereenkomst,geregistreerd volgens de nieuwe wetgeving inzakewoninghuurwet, samen met een plaatsbeschrijving alsbewijs van een behoorlijke huisvesting, te aanvaarden.Daarbij kon dan eventueel nog een huisbezoek ad hocop initiatief van de gemeente worden gevoegd. In hetkader van zijn contacten met het studiebureau van deDienst Vreemdelingenzaken, met het RIZIV en metde gespecialiseerde sector inzake gezondheidszorg aanvreemdelingen, heeft het Centrum vooralsnog geenconcrete denkpiste voor de problematiek inzake ziekteverzekeringnaar voor kunnen schuiven.Een grondig onderzoek van deze situatie in het licht vande indirecte discriminatie op basis van de nationaliteitmoet nog gebeuren, meer bepaald via de grondwettelijkheidcontroleuitgevoerd door het Grondwettelijk Hof,waar (inzake de huisvestingsvoorwaarde) een beroeptot schorsing en nietigverklaring werd ingesteld tegenartikel 9 van het Koninklijk Besluit van 27 april 2007.

132 * 1333.2. Een nieuwe procedureregeling voor iedereen:de ontbinding van de Commissie van Adviesvoor Vreemdelingen. Een uitdaging voor eenieder:het bekendmaken van de beslissingenvan de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen.Inzake gezinshereniging heeft de recente hervorming geleidtot een achteruitgang in termen van procedurewaarborgen.De vreemdeling kon voor de Commissie van Adviesvoor Vreemdelingen met adviesbevoegdheid – intusseningetrokken – worden gehoord en rechtstreeks zijnstandpunt over zijn situatie laten gelden, wat het schriftelijkekarakter van de rest van de procedure compenseerde.De samenstelling van de Commissie was een waarborgvoor een externe kijk. Bovendien kon deze instantie in allevrijheid de feiten die haar werden voorgelegd onderzoeken,in tegenstelling tot de RVV wiens bevoegdheden wat datbetreft beperkter zijn. De definitieve beslissing inzakeverblijf kan heden ten dage dus uitsluitend van éénbepalend feit afhangen (zoals een negatief buurtonderzoek)en enkel op het vlak van het recht worden gecontroleerd.Recente rechtspraak van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (arresten nr.1397 d.d. 28 augustus 2007,nr.1487 d.d. 30 augustus 2007 en nr.2684 d.d. 16 oktober2007) heeft er echter op gewezen dat deze reden an sichniet volstaat om de vestiging als echtgeno(o)t(e) van eenBelg(ische) te weigeren (art. 40 VW 15 december 1980).Wanneer een wijkagent er na verschillende pogingen nietin slaagt twee personen op hun domicilie aan te treffen,moet een bijkomend onderzoek worden georganiseerd(zoals een buurtonderzoek). Bovendien is enkel hetontbreken van de samenwoonst geen voldoende reden omte besluiten dat er geen gezinscel bestaat. Deze rechtspraakverplicht de gemeenten en de Dienst Vreemdelingenzakenom soepeler en actiever te werk te gaan bij de controlevan de samenwoonst in het kader van het verzoek totgezinshereniging op basis van artikel 40 van de wet van 15december 1980. In het algemeen geldt dat bij de toepassingvan eender welke controlemaatregelen inzake gezinslevenvormen, en zelfs als die door de wet bepaalde controlevolledig gerechtvaardigd is, dan zal men nog waakzaammoeten zijn opdat die maatregelen niet bovenmaats zijnen geen beknotting van het fundamentele recht op eengezinsleven. Het Centrum pleit ervoor dat de RVV vollerechtsmacht krijgt (schorsende werking van het beroep envolle onderzoeksbevoegdheid in feite en in rechte) binnenhet kader van het onderzoek van het beroep tegen beslissingenvan de Dienst Vreemdelingenzaken in toepassing vanartikel 9ter (subsidiaire beschermingsvorm in gevalvan ernstige ziekte) en artikels 10, 10bis en 40 (nalevenvan het recht op een gezinsleven) van de wet van 15december 1980.Het is in ieder geval essentieel dat de beslissingen vande Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (meer danvierduizend sinds de inwerkingtreding ervan) zo snelmogelijk publiek worden gemaakt, in overeenstemming metde bepaling van artikel 39/65, al. 3 en 4 van de wet van15 december 1980. Die bepaalt dat “De beslissingen vande raad toegankelijk zijn voor het publiek in de gevallen,de vorm en onder de voorwaarden die bij een na overlegin de Ministerraad vastgesteld koninklijk besluit wordenvastgelegd. De Raad van State zorgt voor de bekendmakingervan in de gevallen, de vorm en onder de voorwaarden diebij een na overleg in de Ministerraad vastgesteld koninklijkbesluit worden vastgelegd”. Het Koninklijk Besluit van 21december 2006 119 heeft de eerste voorzitter van de Raadvoor Vreemdelingenbetwistingen de verantwoordelijkheidtoevertrouwd “erop toe te zien dat de rechtspraak dierelevant is voor de rechtspraktijk op een gedepersonaliseerdemanier beschikbaar is in het informatienetwerk dat voorhet publiek toegankelijk is” (art. 20§2). De huidige situatiewaarbij enkel de Belgische Staat die nog steeds betrokkenpartij is in de betwistingen over niet asielzaken en hetCGVS in de betwistingen over asielzaken in het bezit zijnvan alle beslissingen van de raad valt moeilijk te rechtvaardigengelet op het principe van de gelijkheid van wapensuit het artikel 6 van het Europese Verdrag tot beschermingvan de rechten van de mens en de fundamentele vrijhedenvolgens hetwelk elke partij het recht heeft de redelijkemogelijkheid te hebben zijn zaak uiteen te zetten binnen dieomstandigheden die hem niet op een aanzienlijke manierbenadelen tegenover de tegenpartij.↘ Het Centrum ziet nauwlettend toe op: 1/ de redelijkeen proportionele toepassing van de materiele voorwaardenverbonden met het recht op gezinshereniging en stelteen herformulering van de voorwaarde “voldoendehuisvesting” en “ziekteverzekering” voor; 2/ de procedurewaarborgenvoor alle vreemdelingen bij de uitoefeningvan hun recht op een gezinsleven en stelt in deze materieeen beroep met volle rechtsmacht voor, alsook een reëletoegankelijkheid tot de relevante rechtspraak.119 B.S. 28 december 2006D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

4 N a t i o n a l i t e i t

134 * 135Het Wetboek van de Belgische nationaliteit(WBN) werd gewijzigd door de verschillendebepalingen van de programmawet van27 december 2006 120 . Deze wijzing kwamer als antwoord op de moeilijkheden bijde toepassing van het WBN en bevattetechnische en andere wijzigingen ten grondeaan de materie.Deze wet verlengde de controletermijn voor debevoegde overheden tot vier maanden (voordien was ditéén maand) en heeft fraude als een van de redenen voorhet intrekken van de Belgische nationaliteit ingevoerd.De wet heeft ook het principe naar voor geschoven datin geval van concurrerende aanvraag tot naturalisatieen verklaring voor eenzelfde persoon, de aanvraag totnaturalisatie werd verdaagd. Doelstelling was eveneenseen verduidelijking van het begrip “hoofdverblijfplaats”inzake nationaliteit, alsook dat van “wettig verblijf”.Tenslotte biedt de wet het recht op de nationaliteitook aan personen aan die in België zijn geboren in hetkader van artikel 12bis dat voordien enkel op personendie in het buitenland waren geboren van toepassingwas.12bis voor heel wat spanningen zorgt. Deze bepalingbiedt meerderjarige kinderen van personen die Belg zijngeworden de mogelijkheid de nationaliteit te verkrijgen,zelfs vanuit het buitenland zonder ooit in België tehebben gewoond.Daar moet echter aan worden toegevoegd dat dezebepaling het resultaat is van een evenwicht dat in2000 is gevonden tussen het WBN en de wet inzakehet verblijf van vreemdelingen: terwijl uit de wet van1980 het verblijf van rechtswege werd geschrapt voormeerderjarige kinderen van Belgen, bood men hen viahet WBN een recht op de nationaliteit, en dus op hetverblijf. Het gaat daar om een keuze die de Belgeneen gezinsleven wil waarborgen. De wijzigingen aandie bepaling zullen dus sowieso het recht op eengezinsleven tussen personen die Belg zijn geworden enhun meerderjarige kinderen in stand moeten houden.Het Centrum meent tenslotte dat de relatief lage naturalisatiepercentagesen de lange termijnen voor denaturalisatieprocedure, de wetgever ertoe zou moetenaanzetten het accent te leggen op het recht op toegangtot de nationaliteit via de verklaring.ND E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TToch is uit onze regelmatige contacten met de eerstelijnsdienstenen uit de studiedag die het Centrum voorgelijkheid van kansen en voor racismebestrijding injuni heeft georganiseerd gebleken dat die wijzigingende praktijken niet hebben kunnen verduidelijken enuniformiseren. Zo wordt het begrip wettig verblijfanders geïnterpreteerd in de verschillende gerechtelijkearrondissementen en zelf tussen verschillende instanties(Dienst Vreemdelingenzaken en Openbaar Ministerie)Er moet tevens worden op gewezen dat de vorigeregering (legislatuur 2003-2007) zich ertoe hadverbonden het Wetboek van de Belgische nationaliteitte evalueren. Deze evaluatie is er niet gekomen vóór dewijzigingen eind 2006. Het Centrum meent nochtansdat zo’n evaluatie essentieel is vooraleer een nieuwewetswijziging wordt doorgevoerd.Het Centrum is er zich tevens van bewust dat artikel120 Wet van 27 december 2006 houdende diverse bepalingen, B.S.., 28december 2007, artikels 379 tot 389.

5 V r i j v e r k e e re n a r b e i d

136 * 1371 . I n l e i d i n gDe Europese Unie heeft tot taak hetbevorderen van een harmonische,evenwichtige en duurzame ontwikkelingvan de economische activiteit binnen degehele Gemeenschap, een hoog niveau vanwerkgelegenheid en van sociale bescherming,de gelijkheid van mannen en vrouwen,een duurzame en niet-inflatoire groei, eenhoge graad van concurrentievermogen enconvergentie van economische prestaties, eenhoog niveau van bescherming en verbeteringvan de kwaliteit van het milieu, eenverbetering van de levensstandaard en van dekwaliteit van het bestaan, de economische ensociale samenhang en de solidariteit tussende lidstaten (artikel 2 V.E.U.).Ze moet deze doelstellingen realiseren door het invoerenvan een gemeenschappelijke markt, een economische enmonetaire unie en een aantal gemeenschappelijke activiteiten(artikel 2 V.E.U.), zoals het verwezenlijken vaneen binnenmarkt, gekenmerkt door het wegwerken vande belemmeringen voor het vrije verkeer van goederen,personen, diensten en kapitaal tussen Lidstaten (artikel3 V.E.U.). Deze binnenmarkt omvat een ruimte zonderbinnengrenzen waarin het vrije verkeer van goederen,personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd, in overeenstemmingmet het V.E.U. (artikel 14). Er is duseen Europese binnenmarkt voor het vrije verkeer vanpersonen, goederen, diensten en kapitaal. Deze vier fundamentelevrijheden zijn exclusief: nooit mag meer dan eenvrijheid tegelijk van toepassing zijn. Deze vier vrijhedenzijn bovendien de voorwaarden voor de verwezenlijkingvan deze binnenmarkt, wanneer een EU onderdaan erbijvoorbeeld toe bijdraagt via een economische activiteitvoor het leveren van diensten of zich als zelfstandigein een lidstaat vestigt. Het noodzakelijke uitvloeisel ofhet gemeenschappelijke element van die vier vrijhedenis het opheffen van de controle aan de binnengrenzen.Als boutade zijn er die beweren dat het vrije verkeervan “personen” geen enkele persoon betrof behalve dewerknemers, terwijl dit vrije verkeer tegenwoordig vooriedereen geldt... behalve voor de werknemers. Alvast voorde burgers van de nieuwe Centraal- en Oost Europeselidstaten is die boutade niet zonder grond. Meer inhet algemeen is het verkeer is tot op vandaag nooiteen onvoorwaardelijk recht van de EU burger geweestmaar was steeds afhankelijk van een virtueel of reëelgewaarborgd (vervangings-) inkomen. Op het vrije verkeervan werknemers waren eerst twee voorlopige reglementenvan toepassing (Reglement en Richtlijn van 16 augustus1961 en van 25 maart 1964) en het werd definitiefgeregeld door het Reglement 1612/68 van 15 oktober1968 (gewijzigd door de Reglementen 312/76 en 2334/92)en de Richtlijn 360/68 (d.d. 15 oktober 1968 eveneens):elke onderdaan van een lidstaat heeft voortaan het rechtzich vrij met zijn/haar gezin te verplaatsen in een anderelidstaat om er een betaalde job uit te oefenen, en dit onderdezelfde voorwaarden als de onderdanen van de lidstaatwaar hij/zij zich bevindt. Deze teksten, en ook andere,zijn gecodificeerd geweest in Richtlijn 2004/38/EG, die inwerking zijn op 30 april 2006. De uitgesproken ambitievan deze tekst was het verduidelijken van het Europeserecht inzake vrij verkeer maar eveneens om er nieuwighedenin aan te brengen, zoals een versoepeling van hetvrije verkeer, het vormgeven van de assimilatie tussenonderdanen uit derde landen en EU-burgers op het vlakvan het definitief verblijfsrecht, het beperken en verduidelijkenvan de uitzonderingen op basis van de openbareorde en de nationale veiligheid en het vergemakkelijkenvan het verblijfsrecht voor gezinsleden van een EU-burgerdie uit een derde land afkomstig is. Zo herneemt de tekstde evolutie van de rechtspraak. Voortaan is het Europeseburgerschap de basis van het recht van vrij verkeer. Hetbegrip “vrij verkeer van werknemers” is sinds de invoeringervan in het Verdrag tot oprichting van de EuropeseGemeenschap (met het vrije verkeer van goederen,diensten en kapitaal op de binnenmarkt) grondiggewijzigd. In het begin ging het om het vrije verkeer vanprivé-personen in hun hoedanigheid als economischespeler, als werknemer of als dienstverstrekker. Dit begripwas aanvankelijk economisch en is later uitgebreid omgeleidelijk aan ook het begrip burgerschap van de Unie teomvatten. Het verblijfsrecht werd in stappen aan nieuwecategorieën toegekend: renteniers, studenten, werklozenen werkzoekenden. De gezinsleden van personen die overeen verblijfstitel beschikken als voormalig, toekomstig ofhuidig werknemer, krijgen eveneens dit verblijfsrecht.VD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

2 . O v e r g a n g s m a a t r e g e l e n o p h e t v l a k v a n h e t v r i j v e r k e e rv o o r B u l g a r e n e n R o e m e n e n2.1. Het juridisch en politiek kaderHet Centrum publiceerde op 24 februari 2006 eenanalyserapport onder de titel ‘Migratiestromen uit denieuwe lidstaten van de Europese Unie naar België’,Trends en Voouitzichten 121 . De uitbreiding van deEuropese Unie met de toetreding van Bulgarije enRoemenië heeft namens het Centrum geen nieuwanalyserapport opgeleverd. Hoezeer dat misschien ookzou zijn aangewezen, het is niet binnen het bestek vandit verslag dat we dat analyserapport kunnen overdoen.We willen wel bij deze een aantal gelijklopende vaststellingenen aanbevelingen formuleren, zoals gebeurdein het voornoemde analyse-rapport.Op 25 april 2005 besluit de Raad van de EuropeseUnie het verzoek om toelating tot de Europese Unievan Bulgarije en Roemenië in te willigen. Ook tenaanzien van Bulgarije en Roemenië geldt dat tijdensde toetredingsonderhandelingen overgangsmaatregelenwerden bedongen op het vlak van vrij verkeer vanwerknemers. Het Toetredingsverdrag trad in werkingop 1 januari 2007. Bij beide toetredingen werd devrijmaking van het dienstenverkeeer met onmiddellijkeingang vanaf de respectievelijke data van toetredinggerealiseerd.De overgangsmaatregelen zijn enkel relevant voorde Europese Wetgeving op het vlak van het vrijverkeer van werknemers: de 15 oude lidstaten kunnengedurende twee jaar (dat is tot 1 januari 2009)nationale of uit bilaterale overeenkomsten voortvloeiendemaatregelen toepassen om de toegang totde arbeidsmarkt van de Bulgaarse en Roemeenseonderdanen te regelen; de maatregelen kunnenaanhouden tot het einde van het vijfde jaar (tot enmet 31 december 2011), op grond van een eenvoudigemededeling aan de Commissie. Deze periode kan nogéén maal verlengd worden met twee jaar (tot en met 31december 2013) in geval van ernstige verstoring van dearbeidsmarkt of het dreigen daarvan en na omstandigegemotiveerde kennisgeving aan de EuropeseCommissie.2.2. Acht ‘oude’ nieuwe Lidstaten en 2 ‘nieuwe’nieuwe lidstaten gevat in een beleidslijnTen aanzien van Bulgarije en Roemenië:Vanaf het derde jaar na de toetreding, dat is dus vanaf1 januari 2009 heeft België de vrijheid op elk ogenblikte beschikken het Gemeenschapsrecht van toepassing teverklaren op de Bulgaarse en Roemeense onderdanendie zich in België willen vestigen als werknemer, en deEuropese Commissie hiervan kennis te geven.Ten aanzien van de andere acht Centraal- enOost-Europese Lidstaten:In de periode die loopt van 1 mei 2006 tot en met 30april 2009 kon en kan België ook ten aanzien van dewerknemers van die landen op elk ogenblik beslissenhet Gemeenschapsrecht toe te passen, België namdaartoe in de loop van 2007 nog geen beslissing 122 .Ten aanzien van de burgers afkomstig uit de tiennieuwe Centraal- en Oost-Europese lidstaten:Op het vlak van de overgangsmaatregelen voor detewerkstelling van onderdanen uit acht van de EU-Lidstaten die op 1 mei 2004 (Estland, Hongarije,Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slovenië enSlowakije,) en de twee die op 1 januari 2007 (Bulgarijeen Roemenië) toetraden, gelden er in België opdit ogenblik nauwelijks specifieke verschillen. Deonderdanen van deze tien lidstaten die na de toetredingvan hun land 123 naar hier komen om er arbeid inloondienst verrichten blijven onderworpen aan hetvoorafgaand verkrijgen van een arbeidskaart. Sinds1 mei 2006 werd er ten aanzien van dit algemeneprincipe een versoepeling ingevoerd wanneer hetom tewerkstelling gaat in een zogenaamd knelpuntberoep.De gewesten stellen vast in overleg met desociale partners welke de knelpuntberoepen zijn enbij aanvraag van een arbeidsvergunning wordt er nietlanger nagegaan via een arbeidsmarktonderzoek of121 http://www.diversiteit.be/NR/rdonlyres/1B233190-B7BF-4CCE-8122-726002643C60/0/OBSmigratiestromenEUnieuw2006nl.pdf122 Als België ook na 2009 nog beperkingen zou willen handhaven, moethet voor 30 april 2009 een dossier samenstellen inzake de arbeidsmarktverstoringdie zou voortvloeien uit de onverkorte toepassing vanhet gemeenschapsrecht.123 Er zijn specifieke, gunstigere regels voor de onderdanen van die statendie hier al wettig verbleven voor die toetreding.

138 * 139er zich daadwerkelijk een tekort aan arbeidskrachtenvoordoet, waardoor de procedure snel en soepelverloopt. Polen, Roemenië, en Bulgarije, maken de topdrie uit van de Lidstaten van wie onderdanen de wegnaar knelpuntberoepen hebben gevonden 124 .2.3. De migratie-assen in het decenniumdat voorafging aan de uitbreiding van1 januari 20072.3.3. Het asiel-contentieuxIn 1993, toen er sprake was van een eerste belangrijketoevloed van asielaanvragers, behoorde Roemenië totde belangrijkste asiellanden. Bulgaarse onderdanenbevonden zich nooit bijzonder prominent in de asielprocedure.Op dit ogenblik is in België een asielprocedurein voege waarbij EU-onderdanen binnen vijfdagen uitsluitsel moeten krijgen over hun toegang totde asielprocedure.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H THet is belangrijk om aan te stippen welke de migratieassenzijn waarlangs Bulgaarse en Roemeenseonderdanen in de jaren voorafgaand aan de uitbreiding,de weg naar België hebben gevonden. Het is debedoeling om uiterst summier aan te halen welke demaatregelen zijn en de context waarbinnen Bulgaarseen Roemeense onderdanen voorafgaandelijk aan deEU-uitbreiding met Bulgarije en Roemenië, in België totverblijf werden toegelaten of er de facto verbleven.2.3.1. De visumregimes (afgezien van de zichvoltrekkende integratie in het Schengendispositief)De afschaffing van de visumverplichting ging detoetreding van Bulgarije en Roemenië vooraf. Opbasis van bilaterale akkoorden werd de terugname vanhun onderdanen door deze landen als tegenprestatiegeregeld. Sinds eind 2001 geldt er ten aanzien vanonderdanen uit Bulgarije en Roemenië reeds een vrijstellingvan de visumverplichting.2.3.2. De zelfstandige beroepsactiviteitDe zogenaamde PECO-akkoorden met de landenvan Centraal- en Oost-Europa waarborgden aan deonderdanen van die landen een recht van toegang toteconomische activiteiten die niet in loondienst georganiseerdzijn en de uitoefening hiervan in de lidstatenvan de Europese Gemeenschap, alsmede het recht omer vennootschappen op te richten. Ten aanzien van deBulgaarse en Roemeense onderdanen die hier een zelfstandigeberoepsactiviteit komen uitoefenen geldt eenvrijstelling van beroepskaart al sinds 1 februari 1995.2.3.4. De regularisatie-regimesVan de regularisatie-aanvragers op grond van deregularisatiewet van 22 december 1999 had 2,7%de Roemeense nationaliteit (achtste, na Congo (1),Marokko (2), Klein-Joegoslavië (3),..., Polen (5)). DeRoemeense dossiers waren toen goed voor een 1.500-tal personen verspreid over een 900-tal dossiers.Van alle Centraal- en Oost-Europese lidstaten waser enkel een gelijkaardige sterke deelname aan dezeregularisatiecampagne vanwege Poolse onderdanen.Twee belangrijke elementen dienen hier te wordenaangestipt. 1. De visumplicht voor Poolse onderdanenwas op het ogenblik van de regularisatiecampagne alvele jaren afgeschaft en voor Roemeense onderdanennog steeds van kracht. 2. Poolse onderdanen warennooit prominent aanwezig in de asielcijfers. Bulgarijetenslotte kwam niet voor in de top 20 van de regularisatie-aanvragenvan januari 2000.Het beeld dat we krijgen op basis van deze summiereinformatie ligt in de lijn van de vaststellingen dieEuropees worden gemaakt, dat is dat de Roemeense,sociaal-economische en humanitaire diaspora vroegtot stand zijn gekomen en veel Roemeense onderdanengeëmmigreerd zijn alvorens de visumregimes werdenversoepeld.124 Zie ondermeer de cijfers van het Vlaamse Gewest inzake de uitreikingenvan arbeidsvergunningen en arbeidskaarten B, voor nieuwe knelpuntberoepen,uitgereikt door het Vlaamse Gewest tussen 1.01.2007en 31.12.2007: Polen: 20.077, Roemenen: 2.518, Bulgaren: 1.662.

2.4. Enkele algemene vaststellingenen aanbevelingen inzake deovergangsmaatregelenOp dit ogenblik geldt, zoals gezegd, een knelpuntberoepenregelingdie op eenvormige wijze wordt toegepastten aanzien van alle burgers uit de Centraal- en Oost-Europese lidstaten. Op 31 december 2008 verstrijktten aanzien van Bulgaren en Roemenen fase 1 van deovergangsmaatregelen. Ten laatste op 1 mei 2009 moetBelgië te kennen geven of het omwille van grondigearbeidsmarktverstoring nog een derde fase wil voorde burgers uit de ander acht lidstaten. Houdt Belgiëvast aan een tweede fase voor Bulgaren en Roemenen,dan moet het een mededeling verrichten in die zin(voor 31.12.2008). Wil België het verkeer vroegerdan op 1 mei 2009 vrij maken voor de werknemersuit de acht ander Centraal- en Oost-Europeselidstaten, dan moet het ook te kennen maken dat hetde unilaterale maatregelen opheft. Beide mededelingenkunnen in theorie en praktijk tegelijk gebeurenen een volgehouden eenheidsregime voor alle tien delidstaten zou alvast het voordeel van de duidelijkheiden de eenvoud genieten. De diverse administratieveregelingen ten aanzien van de nieuwe burgers uit deUnie zijn bijzonder technisch en moeilijk geblekenen een werkwijze waarbij één maatregel zou wordengenomen, verdient op zijn minst overweging.Het verdient aanbeveling om te onderzoeken of eeneenmalige maatregel ten aanzien van alle werknemersuit de tien landen kan genomen worden.Op het ogenblik dat deze tekst wordt geschreven,meer bepaald op 17 januari 2008, wordt een nieuweversie van de Limosa-webtoepassing operationeel. DeLimosa-meldingsplicht geldt voor alle werknemers enstagiairs die tijdelijk of gedeeltelijk in België komenwerken en in principe niet onderworpen zijn aan deBelgische sociale zekerheid. De plicht geldt ook vooralle zelfstandigen en zelfstandige stagiairs die tijdelijkof gedeeltelijk in België komen werken, ongeacht of zijonderworpen zijn aan de Belgische sociale zekerheid.Deze meldingsplicht kadert in het vrij verkeer vandiensten en werknemers, maar betreft evenzeer dienstverlenersuit een derde land 125 .Werknemers uit de tien Centraal- en Oost-Europeselidstaten vormen de enige categorie burgers van deUnie ten aanzien van wie nog beperkingen gelden.Er is een zekere proliferatie van statuten waartoeiedereen wordt toegelaten, behalve werknemers diezich in België willen vestigen. De mogelijkheid totde uitoefening van een economische activiteit via hetdienstenverkeer of het vrij vestigingsrecht van zelfstandigen,verhindert niet dat veel mensen die op grond vandie statuten in België werkzaam zijn, in feite in Belgiëgevestigd zijn en werken onder gezag en leiding van inBelgië gevestigde werkgevers en aannemers.De openstelling van knelpuntberoepen voorwerknemers uit de nieuwe lidstaten geeft betrokkenennog geen onmiddellijk uitzicht op definitieve vestiging.Voor zij die niet in aanmerking komen voor die knelpuntberoepenof geen werkgever vinden hiervoor, geldtdat zij terecht komen in een concurrentiële omgevingwaar de neerwaartse druk op de arbeidsvoorwaardenheel vaak tewerkstellingssituaties oplevert dienauwelijks conform de menselijke waardigheid kunnenworden geacht.Van de overheid kan terecht worden verwacht dat zijcontrolerend en sanctionerend met inzet van alle noodzakelijkemiddelen kan optreden om de handhavingvan arbeids-, socialezekerheids- en strafrecht tegaranderen.Niettemin is het aangewezen dat de burgers van deUnie die zich hier als werknemer willen vestigen zelfzo snel mogelijk volwaardig actor kunnen worden vanhun migratie- en arbeidstraject, om de neerwaartsedruk op de arbeidsvoorwaarden deels op te vangen enhet wetgevend en administratief kader waarin toezichtmoet worden georganiseerd, eenvoudiger te maken.Ook in het kader van het debat rond economischemigratie is het noodzakelijk dat de onafwendbarevrijmaking van het werknemersverkeer rol kanspelen, alvorens men kan overgaan tot een afdoendebeoordeling van de noden van bedrijfsleven en arbeidsmarktop vlak van nieuwe economische migratie.125 www.limosa.be

140 * 1412.5. Etnische minderhedenTot slot. De crisis die in Italië aanleiding gaf tot regeringsmaatregelenten aanzien van Roemeense burgersvan Roma-afkomst werd door sommigen aangegrepenom te onderstrepen dat ook EU-onderdanen uit eenlidstaat van de EU kunnen uitgewezen worden endoor anderen aangegrepen om het volwaardige EU-Burgerschap van de Europese Roma’s te onderstrepen.Heel wat burgers uit de nieuwe lidstaat Roemeniëdie al in België aanwezig waren op het ogenblikvan de uitbreiding en/of die gebruik maken van hetrecht op vrije vestiging, bijvoorbeeld als zelfstandige,zijn van Roma-afkomst. Het beleid ten aanzien vanetnisch-culturele minderheden behoort toe aan degemeenschappen en het migratiebeleid komt toe aan defederale overheid. Hoezeer ook overleg tussen verschillendebestuursniveaus wenselijk is in alle gevallen,dringt overleg zich voor deze groep in het bijzondermisschien op.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

3 . N i e t - b e g e l e i d e m i n d e r j a r i g e v r e e m d e l i n g e n :R o e m e n e n e n B u l g a r e nOp 1 mei 2004 heeft België de dienst Voogdij opgerichten beschikt daarmee over een specifiek representatieenbijstandsysteem voor jonge niet-begeleide minderjarigevreemdelingen die asiel aanvragen, of die niet inhet bezit zijn van een document waarmee ze toelatingtot het grondgebied of tot verblijf krijgen, of die slachtoffersvan mensenhandel zijn. De dienst Voogdij heeftals taak aan het tot stand komen van een duurzameoplossing bij te dragen, die in overeenstemming is methet hoger belang van de niet-begeleide minderjarigevreemdelingen. De dienst rekruteert, vormt en erkentde voogden en staat hen bij in hun opdracht om debelangen van hun pleegkind te verdedigen.Een van de door de wet bepaalde voorwaarden omaanspraak op het statuut van “niet-begeleide minderjarigevreemdelingen” te kunnen maken is: geenonderdaan uit de Europese Economische Ruimte tezijn.Sinds mei 2004 vormen Roemeense en Bulgaarsejongeren steeds de voornaamste nationale groepen ophet Belgische grondgebied. Zo zijn de 200 gesignaleerdeminderjarige Roemenen jaarlijks goed voor 10%van het totale aantal niet-begeleide minderjarige vreemdelingen(NBNV) die op het Belgische grondgebiedworden gesignaleerd. Door de toetreding van Bulgarijeen Roemenië tot de Unie kunnen die jongeren nietlanger aanspraak maken op het NBMV-statuut,waardoor de gewone wetgeving, die voor volwassenengeldt, op hun verblijfsstatuut van toepassing is, netzoals dat het geval is voor alle andere niet-begeleideEuropese minderjarigen.sociale toestand, zwangerschap, gebrekkigheid, eengebrekkige lichamelijke of geestelijke toestand, alsslachtoffer van mensenhandel of mensensmokkel, ofbedeltoestand.Onder tijdelijk onder de hoede plaatsen verstaat mende verplichting van de politieoverheden om de NBMVte signaleren en van de dienst voogdij om als tussenpersoonop te treden in contacten met de bevoegdeoverheden zoals de hulpverleningsdiensten voorjongeren, of de oriëntatie- en observatiecentra. Tussen17 september 2007 127 en 19 december 2007 128 , werden35 europese NBMV gesignaleerd. Maar daarmee zittendie minderjarigen nog steeds zonder wettelijke vertegenwoordigers.Een evaluatie van deze omzendbriefstaat na één jaar in werking gepland. Eén van demeest prangende vragen is of de voogdij zoals Belgiëdie organiseert het beste antwoord biedt aan de reëlebehoeften van die jongeren, die heel vaak door eenvolwassene met ouderlijk of voogdijgezag zijn begeleid.Een omzendbrief van 2 augustus 2007 126 betreffendede niet-begeleide Europese minderjarigen in kwetsbaretoestand wil – minstens gedeeltelijk – iets doen aan hetniet in aanmerking nemen van de eventuele specifiekebehoeften als gevolg van de bijzondere kwetsbaarheidvan minderjarigen, ongeacht hun nationaliteit. Binnende dienst Voogdij is trouwens een speciale cel opgericht(cel SEMK – Signalement kwetsbare Europese NBMV).Deze omzendbrief beoogt het tijdelijk onder de hoedeplaatsen van Europese NBMV “in kwetsbare toestand”of de minderjarige die gevaar kan lopen wegens eenonregelmatige administratieve toestand, een onstabiele126 Belgisch Staatsblad, 17 januari 2007.127 inwerkingtreding van de omzendbrief128 Deelname van het Centrum aan een studievoormiddag rond het themageorganiseerd door het Platform Kinderen op de Dool

142 * 1434 . L a n g d u r i g i n g e z e t e n e nNiet-Europese inwoners – derdelanders – van eenlidstaat van de Europese Unie krijgen vanuit de EUeen erg betekenisvol recht aangereikt om zich netzoals de burgers van de Unie te vestigen in een lidstaatnaar keuze. Dat gebeurt via de invoering van eenstatus van ‘langdurig ingezetene’ op grond van deRichtlijn 2003/109/EG van de Raad van 25 november2003 betreffende de status van langdurig ingezeteneonderdanen van derde landen. Dat moet volgensde Raad van de Europese Unie om bij te dragen totde totstandkoming van de interne markt als ruimtewaarin het vrij verkeer van personen is gewaarborgd.De Raad overweegt ook het volgende: “Het zou ookeen belangrijke mobiliteitsfactor kunnen zijn, met nameop de arbeidsmarkt van de Unie.”De toekenning van de status langdurig ingezetene moetgebeuren in en door die lidstaat waar de derdelanderlegaal en ononderbroken heeft verbleven gedurendevijf jaar én op voorwaarde dat hij er beschikt overstabiele, regelmatige en toereikende bestaansmiddelen.De toekenning komt er op grond van een aanvraag vanbetrokkene zelf, conform de regels die door de lidstaatzijn vastgelegd bij wijze van omzetting van de Richtlijn.De uiterste datum voor de omzetting in de lidstatenwas 23 januari 2006.België heeft tot op vandaag de richtlijn 2003/109/EGniet omgezet. Een ontwerp van wet ter omzetting vande richtlijn werd reeds onderworpen aan het adviesvan de Raad van State maar een wet werd nog nietaangenomen.Tot nader order moeten derdelanders die in een anderelidstaat de status van langdurig ingezetene hebbenverworven en zich op grond hiervan in België willenvestigen, zich onderwerpen aan de gebruikelijke regelsinzake de toekenning van arbeidskaarten en –beroepskaarten.Dat betekent dat in de praktijk langdurigingezetenen slechts als hooggeschoolden, leidinggevendenaan de slag kunnen, ook al hebben ze in hetherkomst EU-land rechtsgeldig de status verworven vanlangdurig ingezeten derdelander.Het uitblijven van de omzetting is derhalve bijzonderjammer, gezien beroepsactiviteit en verblijf zowel inhet vrij verkeer als in de blue cards optiek aan elkaarzijn gekoppeld. Van deze richtlijn gaat immers eentweeledige impact uit op demografie en arbeidsmarkt:Enerzijds zullen derdelanders die in België eenlangdurige verblijfsstatus hebben en die hier despecifieke status van langdurig ingezetene bekomen,België kunnen verlaten om zich in een andere lidstaatte vestigen, samen met leden van hun gezin. Gezienzij voor het bekomen van die status het bewijszullen moeten leveren dat ze er stabiele en voldoendeinkomsten zullen verwerven, zullen het normaal gezienvoornamelijk economisch actieve derdelanders zijn dieeen vertrek uit België overwegen. Anderzijds zullenderdelanders die in een ander land van de EU die statushebben verworven zich in België kunnen aanbieden,met gezinsleden, als nieuwkomer(s), mits zij evenzeermenen stabiele en voldoende inkomsten in België tekunnen verwerven.Het is nog veel te vroeg om te voorspellen wat dedynamiek zal zijn van deze status in de aanvang vande omzetting en wanneer de toepassing ervan opkruissnelheid is gekomen. Het verdient echter zekeraanbeveling om op de voet te volgen wat de dynamiekhiervan zal zijn, in welke regio’s en met het oog opwelke sectoren ‘langdurig ingezeten nieuwkomers’ zichhier komen vestigen.De grootte-orde van het aantal niet-EU-onderdanendat in ons land gevestigd is of voor onbepaalde duur isgemachtigd tot verblijf, om zich een idee te vormen vanhet aantal personen dat beroep zou kunnen doen opdeze status om zich vanuit België naar een ander EUlandte begeven, geeft aan dat de status van langdurigingezetenen in de toekomst een relevante parameter zalvormen van de migratiesaldi.Die dynamiek, zal in eerste instantie minder dande nakende vrijmaking van het verkeer van allewerknemers van de Unie een reële impact uitoefenenop arbeidsmarkt en demografie. Anderszijds is hetgoed denkbaar dat langdurig ingezeten derdelanders optermijn relatief gezien vlotter gebruik zullen maken vanhet recht op vrij verkeer.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

5 . E c o n o m i s c h e m i g r a t i e : e e n s t e e d s o m v a n g r i j k e r e r e a l i t e i t5.1. Economische migratie – een voornamelijkEuropees verhaalEconomische overwegingen staan centraal bij velemigratiebeslissingen. Zolang financiële middelenongelijk verdeeld zijn in de wereld, is er geenenkele reden om aan te nemen dat het belang vaneconomische overwegingen voor migratietrajectenzal afnemen. Overheden in het verleden op zeerverschillende wijze gereageerd op deze realiteit. In deherkomstlanden hebben kunnen zeer verschillendevisies op emigratie worden onderscheiden gaande vaneen absoluut verbod op migratie voor onderdanen toteen afwezigheid van enige controle op de uitstroom.Bestemmingslanden laten hun beleidsaanpak sterkafhangen van de economische omstandigheden. Inde jaren na de tweede wereldoorlog tot begin jarenzeventig werd de Belgische economische migratiegeregeld door bilaterale akkoorden op vraag vanBelgische zware industrie. De petroleumcrisis in1973 zette de Belgische overheid er toe aan om eeneconomische migratiestop te installeren die tot op dedag van vandaag geldt. De migratiestop maakt migratieomwille van professionele redenen voor derdelanders 129zeer moeilijk De wetgever voorziet immers dat iederepersoon slechts in België kan komen werken indieneen arbeidsmarktonderzoek heeft uitgewezen dat erbinnen een redelijke termijn geen geschikte arbeidskrachtop de Belgische (of Europese) arbeidsmarkt kangevonden worden. Sommige categorieën van vreemdelingenmoeten wel een arbeidskaart aanvragen maarworden niet aan een dergelijk onderzoek onderworpen.Het gaat hierbij om hooggekwalificeerde personen(managers, gespecialiseerde technici, academici, etc.)maar ook au-pairs, stagiairs en beroepssporters 130 . Inde praktijk zijn het enkele deze laatste categorieën dielegaal in België arbeidsprestaties kunnen verrichten 131 .werden de PECO/CEEC 133 -akkoorden gesloten met delidstaten die in 2004 (Estland, Hongarije, Letland,Litouwen, Polen, Slovenië, Slowakije en de TsjechischeRepubliek) en 2007 (Roemenië en Bulgarije) tot deUnie zouden toetreden. Deze akkoorden maaktenhet mogelijk dat onderdanen van deze lidstaten alszelfstandige konden komen werken en hiervoor eentijdelijke verblijfskaart konden bekomen. Na derespectievelijke toetreding van deze landen tot de EUwerd een plan opgesteld om ook het vrij verkeer vanpersonen in de EU voor onderdanen van die landen terealiseren. Lidstaten van de Unie konden vrij bepalenof ze hun arbeidsmarkt onmiddellijk openstelden voorwerknemers uit de nieuwe lidstaten of, om arbeidsmarktverstoringentegen te gaan, overgangsmaatregelenmet beperkingen op het vrij verkeer van personeninstelden. De looptijd van deze overgangsmaatregelenwerd beperkt in de tijd en is onderhevig aan tussentijdseevaluaties. Net als de meeste EU-lidstaten vaardigdeBelgië overgangsmaatregelen uit die reeds eerder in dithoofdstuk werden beschreven 134 .Wat de arbeidskrachten uit derdelanden betreft, is ereen EU-commissievoorstel gelanceerd om de toegangtot de Europese arbeidsmarkt en verblijfsstatuten voorhooggekwalificeerde arbeidskrachten eenvoudigerte maken (invoering van een Blue Card systeem) entegelijk gelijke rechten te geven aan alle legaal werkendederdelanders. In een recente communicatie stelde EUcommissie-voorzitter Barroso: “Labour migration intoEurope boosts our competitiveness and therefore oureconomic growth. It also helps to tackle demographicproblems resulting from our ageing population. Thisis particularly the case for highly skilled labour. Withtoday’s proposal for an EU Blue Card we send a clearset signal: highly skilled migrants are welcome in theEchter, in de laatste jaren wordt een steeds duidelijkerevraag geformuleerd naar de nood aan een instroomvan buitenlandse arbeidskrachten om de Europeseeconomieën gezond te houden. Zoals reeds eerdervermeld betekenden de toetredingsonderhandelingenmet de Oost-Europese lidstaten tot de EU en debijhorende vrijmaking van de markt voor goederen endiensten een belangrijke stap in het Europese (en dusook Belgische) economische migratieverhaal 132 . In 1999129 Derdelanders = onderdanen van niet-EU landen130 Wet van 30 april 1999 betreffende de tewerkstelling van buitenlandsewerknemers, B.S., 21.05.1999131 Meer gedetailleerde informatie over de wetgeving naar buitenlandsewerknemers vindt u terug op de nederlandstalige website www.newintown.be, (19.01.2008) en www.vreemdelingenrecht.be,(19.01.2008)132 Cf. p.138-141133 PECO/CEEC = Pays d’Europe centrale et oriëntale / Central andEastern European countries.134 Cf. p.138-140

144 * 145EU! We are also proposing to give a clear set of rightsto all third country nationals who legally reside in theEU.” 135 Uiteraard gaat het hier slechts om een voorstelvan de Commissie en is het aan de Europese Raad omdeze voorstellen verder te bespreken. Uit bespreking involgende paragraaf zal blijken dat de Blue Card idee inBelgië reeds ingang heeft gevonden.Gegeven deze context van een zich uitbreidendjuridisch instrumentarium ter bevordering vaneconomische migratie én gegeven een overheersendeconomisch paradigma in de westerse landen van eenvraag naar buitenlandse arbeid, waarschuwen beleidsanalystenervoor om niet de fouten uit het verledente herhalen. Het overheidsgedirigeerde, statischearbeidsimmigratiebeleid aan de hand van bilateraleakkoorden dat ook ons land kenmerkte voor 1973dient plaats te ruimen voor een flexibel arbeidsmobiliteitsbeleidwaarbij aandacht is voor de belangenvan de bestemmingslanden, maar ook deze van deherkomstlanden én de migranten zelf 136 . Deze aanpakmoet voorkomen dat herkomstlanden geconfronteerdworden met een massale uitstroom van hun hoogstopgeleide onderdanen (brain drain), dat bestemmingslandengeconfronteerd worden met een ongecontroleerdeinstroom van arbeidskrachten en bijhorendemaatschappelijke kosten en dat migranten wordengeconfronteerd met uitbuiting en uitsluiting in hunbestemmingslanden en een gebrek aan mogelijkhedenom zich tussen bestemmings-, herkomst- en eventuelederde landen te bewegen.In onderstaande bijdrage plaatsen we enige kantekeningenbij het recente debat rond economische migratiezoals het in België wordt gevoerd. Als vertrekpunthebben we de akkoorden rond migratie in het kader vande regeringsonderhandelingen van de tweede helft van2007 genomen. Aangezien de regeringsonderhandelingenvroegtijdig afgesprongen zijn, zijn deze akkoordennooit bekrachtigd. Uit de reacties van toenmalige oppositiepartijenop deze voorstellen kan echter wordenopgemaakt dat er binnen de Belgische politiek overeenstemmingis over de grond van de zaak: het politiekediscours met betrekking tot de economische migratiestopwordt officieel verlaten én naast de bovenvermeldeeconomische migratiemogelijkheden worden nieuwemaatregelen in het vooruitzicht gesteld.5.2. Recent debat over economische migratiein BelgiëDrie voorstellen rond economische migratie werden inhet politieke akkoord van 2007 opgenomen. Ten eerstebleek er een politieke wil te zijn om alle beperkingen ophet vrij verkeer van personen op te heffen ten aanzienvan de nieuwe EU-lidstaten 137 . Ten tweede werd,conform de voorstellen van de Europese Commissie(cf. supra) een systeem van Blue Cards vooropgestelddat “geschikte” arbeidskrachten uit derde landenmoet toelaten een tijdelijk arbeids- en verblijfsrecht teverwerven en ten derde werd, op vraag van werkgeversorganisaties,een éénmalige regularisatie-operatie ingeschrevenvoor personen in onwettig verblijf die sinds 1januari 2006 op het Belgische grondgebied aanwezig zijnen een professioneel project kunnen voorleggen.Het Centrum is steeds vragende partij geweest om eenopen en objectief debat over migratie te voeren. Desummiere voorstelling van het bestaande economischemigratiedispositief en de onderstaande cijfergegevensmet betrekking tot economische migratie gevenduidelijk aan dat economische migratie zijn plaats heeftbinnen het algemene migratiedebat. Het feit dat hetpolitieke discours van de economische migratiestopwordt verlaten, wordt daarom zeer positief onthaald.Toch moeten enige kanttekeningen geplaatst worden bijhet Blue Card initiatief en het economische regularisatie-initiatief.Ten eerste tonen de cijfers – in de huidige context vaneen vrij verkeer van goederen en diensten in de EU envrij verkeer van personen van de nieuwe lidstaten voorwat de knelpuntberoepen betreft – reeds een gevoeligestijging van het aantal legale EU-arbeidsmigranten,135 “Making Europe more attractive to higly skilled migrants andincreasing the protection of lawfully residing and working migrants”,EU press release, 23.10.2007, http://euopa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/07/1575(10.01.2008)136 Het is onmogelijk om hier dieper in te gaan op deze kwestie.Verder informatie over dit thema kan onder meer teruggevondenworden in: Dayton-Johnson, J., Katseli, L., Maniatis, G., Münz, R.Papademetriou, D. (2007) Gaining from Migration: towards a newmobility system, OECD – Development Centre; Paris,137 Er bestaat wel enige onduidelijkheid over deze opheffing immersof deze ook geldt ten aanzien van de laatst toegetreden lidstaten,Roemenië en Bulgarije (cf. p.138-141.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

zowel bij de zelfstandigen (figuur 1) als bij de Poolsewerknemers (figuur 2). Figuur 2 geeft duidelijk aandat voornamelijk Poolse werknemers tot de arbeidsmarktworden toegelaten via een arbeidskaart A of B.Opvallend is dat in 2006 de Roemeense werknemersvoor het eerst in de top 5 aanwezig zijn ten koste vande Chinese werknemers. Verder valt ook de stijgendegroep Indische werknemers op over de periode 2003-2006. Het valt te verwachten dat deze trend zich ookin de komende jaren (versterkt) zal doorzetten 138 . Watde EU-onderdanen betreft zal het vrijmaken van hetverkeer van personen voor alle EU-onderdanen zekereen impact hebben op het aantal werknemers uitnieuwe lidstaten die in België worden tewerkgesteld.Moeilijker te voorspellen maar zeker van nabij opte volgen is, ten tweede, de impact van de Europeserichtlijn 2003/109 over de status van langdurigingezetenen (i.e. derdelanders die reeds vijf jaar legaalin één van de lidstaten verblijven). Deze richtlijnbepaalt dat langdurig ingezetenen recht hebben op eentweede verblijf in een andere lidstaat. Het is momenteelonmogelijk om aan te geven of deze richtlijn eeninterne migratie van derdelanders vanuit minderwelvarende regio’s van de EU naar de economischsterkste regio’s in gang zal zetten. Het is mogelijk dathet basisprincipe van vrij verkeer van personen datmomenteel nog niet voor de verwachte opstoot vanmigratie tussen EU-lidstaten heeft gezorgd, wel eendergelijk effect ressorteert als gevolg van de volledigevrijmaking van het verkeer van personen voor alleEU-onderdanen en van de mogelijkheid tot migratievoor langdurig ingezeten derdelanders.138 Cijfers voor 2007 zijn nog niet officieel vrijgegeven.

146 * 147D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TFiguur 1: Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige zelfstandigen uit de nieuwe EU-lidstaten, 2002-2006 (top 5)(Bron: Rijksinstituut voor Sociale Verzekering der Zelfstandigen)6000500040003000200010000Andere nieuwe lidstatenBulgarijeRoemeniëPolen20022003200420052006Figuur 2: Evolutie eerste arbeidskaarten A + B, 2003-2006 (top 5), percentages (Bron: FOD Werkgelegenheid, Arbeid enSociaal Overleg)10090807060504030201002003200420052006RoemeniëChinaJapanVerenigde StatenIndiaPolen

6 H e t u i t w i j z i n g s -e n v e r w i j d e r i n g s -b e l e i d

148 * 1491 . I n l e i d i n gDe gesloten centra zijn de ultieme ‘vertaling’van de wijze waarop de overheden hunsoevereiniteit uitoefenen met betrekkingtot de toegang tot het grondgebied, hettoekennen van een verblijfsvergunning en hettoezicht op het verblijf van vreemdelingen.De vrouwen, mannen en kinderen die inde gesloten centra worden vastgehouden,zijn personen aan wie België ‘neen’ zegt endie ons land meent te moeten verwijderen,tegenhouden of naar de grens terugbrengen.UD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDe plaatsing in een gesloten centrum is een maatregeldie een aanslag pleegt op de individuele vrijheid:bijgevolg mag men die maatregel niet als alledaagsbeschouwen, noch de ernst ervan minimaliseren. Overwelke reële mogelijkheden beschikt de in een geslotencentrum vastgehouden vreemdeling om zijn rechtenuit te oefenen en de gegrondheid te betwisten van demaatregelen van verwijdering en opsluiting waarvanhij het voorwerp is? Het is nodig zich stelselmatigaf te vragen of het noodzakelijk is om de vrijheid teontnemen aan de vreemdelingen die het voorwerpzijn van een beslissing van verwijdering, rekeninghoudend met het doel van de opsluiting. Dit geldt inhet bijzonder met betrekking tot bepaalde categorieënvan vreemdelingen, zoals de asielzoekers in Dublinprocedureof de vreemdelingen die na afloop van eenstraf of maatregel van voorlopige hechtenis van eengevangenis naar een gesloten centrum worden overgebracht.Men moet zich ook vragen stellen over deevenredigheid van een detentiemaatregel, rekeninghoudend met het doel van de verwijdering. Dit geldtmeer bepaald ten overstaan van sommige bijzonderkwetsbare categorieën van vreemdelingen: kinderen,zwangere vrouwen, ernstig zieke personen, bejaarden,gehandicapten. Tot slot moet men zich ook vragenstellen over de voorwaarden van detentie en nagaanof ze de menselijke waardigheid niet in het gedrangbrengen.

2 . D e d r i n g e n d e b e h o e f t e a a n k e n n i s e n e v a l u a t i e2.1. De statistiekenDe statistieken die de verschillende gesloten centraopstellen, zijn heterogeen en ongelijk. In het bijzondergeven ze geen algemeen beeld van de reële duur vandetentie van een persoon die een gesloten centrum naareen ander wordt overgebracht. Evenmin laten ze toe deduur en de afloop van de opsluiting per nationaliteitof per categorie te analyseren. Ze bevatten evenmingegevens over herhaalde opsluitingen. Om bijvoorbeeldeen gevoelig probleem aan te halen: blijkbaarbeschikt de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) nietover coherente en precieze gegevens betreffende dedetentie van kinderen in de gesloten centra wat betreftde laatste jaren.De detentievan kinderen:mysterieuze cijfersIn het jaarverslag 2005 van DVZ lezen we: ‘In 2005werden 247 families met in totaal 510 kinderen vastgehoudenin RC 127bis.’ 139 Er wordt niet gesproken overde kinderen die werden vastgehouden in het centrum127. In het jaarverslag 2006 van DVZ staat: ‘In 2006werden in totaal een 460-tal families vastgehouden inde gesloten centra.’ Er wordt echter niet gepreciseerdhoeveel individuele kinderen deel uitmaakten van ditapproximatieve aantal gezinnen.In het onderzoek dat het studiebureau SumResearch,dat toegang heeft gekregen tot de bij DVZ beschikbaregegevens, in opdracht van de FOD Binnenlandse Zakenheeft gevoerd naar de alternatieven voor de detentievan gezinnen, verklaart dit bureau: ‘SumResearch isverwonderd te moeten vaststellen dat niet alle relevantegegevens op systematische en eenvormige wijze wordenverzameld voor de verschillende gesloten centra 140 .Hierdoor ontbreken bepaalde essentiële gegevens(bijvoorbeeld m.b.t. het statuut en de nationaliteit vande gezinnen in de gesloten centra), en zijn de gegevenszoals verzameld op basis van de inschrijvingen in deverschillende centra niet altijd vergelijkbaar (bijvoorbeeldm.b.t. de verblijfsduur).’ 141Uit de uiteenlopende gegevens die SumResearch konbijeenbrengen, blijkt dat 660 kinderen in de loop vanhet jaar 2005 vastgehouden zouden zijn geweest ingesloten centra in België; voor 2006 zou het om 746kinderen gaan 142 .Nog steeds volgens SumResearch zouden 152 kinderenin 2006 vastgehouden zijn geweest in het centrum 127,505 in het centrum 127bis, 203 in Merksplas en 38in Vottem; dit geeft in totaal 898 kinderen. Dit lijkenechter ruwe schattingen te zijn: in het jaarverslag vanhet centrum 127 bis staat immers dat er 537 kinderen(in plaats van 505) zouden zijn vastgehouden in2006; in het jaarverslag van het gesloten centrum vanMerksplas staat dat er 206 begeleide minderjarigen (inplaats van 203) zouden zijn vastgehouden in hetzelfdejaar.Welke bronnen we ook raadplegen, de genoemde cijfershouden geen rekening met het aantal kinderen dieworden vastgehouden in het INAD-centrum. Het gaatom 109 kinderen in 2005 en 67 kinderen in 2006.Het Centrum beschikt niet over exhaustieve gegevensmet betrekking tot de detentie van kinderen in 2007:de maandelijkse statistieken die ter beschikkingwerden gesteld zijn onvolledig. DVZ geeft aan dat 190gezinnen met in totaal 401 kinderen (waaronder 6meerderjarigen) vastgehouden werden.DVZ deelt mee dat het de verzameling van statistischegegevens met betrekking tot de gesloten centra wilverbeteren door een nieuw informaticasysteem inte voeren.Het Centrum benadrukt, zoals het voorheen reeds opverschillende momenten heeft gedaan, hoe belangrijkhet is om te kunnen beschikken over homogene,betrouwbare, transparante en geïntegreerde statistischegegevens betreffende de gesloten centra.139 Dienst Vreemdelingenzaken, jaarverslag 2005, p.100.140 Dienst Vreemdelingenzaken, jaarverslag 2006, p.106.141 SumResearch, ‘Studie naar alternatieven voor de vasthouding vangezinnen met kinderen in gesloten centra. Deel 1: Voorstudie’, p. 40142 De kinderen die worden vastgehouden in het INAD-centrum zijn nietopgenomen in deze cijfers.

150 * 1512.2. Twintig jaar later: tijd om de balansop te makenD E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H THet eerste gesloten centrum in België is opgericht in1988. Twintig jaar later is het centrum 127, dat eenvoorlopige infrastructuur moest zijn, nog steeds operationeel.Het centrum 127bis, het INAD-centrum, hetcentrum voor illegalen te Brugge, Merksplas en Vottemzijn gevolgd.Er worden voorstellen geformuleerd die nu eens totdoel hebben de capaciteit van de gesloten centra uitte breiden of dan weer nieuwe gesloten centra tebouwen, gespecialiseerd in de detentie van deze of genecategorie van vreemdelingen. Er is echter nooit eenglobale evaluatie gemaakt van het detentie- en verwijderingsbeleidten aanzien van vreemdelingen wanneerzij verwijderd worden. Toch roept dit beleid vele vragenop, zowel vanuit het oogpunt van de eerbied voor derechten van de mens als vanuit het oogpunt van depraktische efficiëntie en van de financiële en menselijkekosten van het beleid. Het is tijd om evaluatiemechanismenin te voeren en een ernstig debat te openenbetreffende de alternatieven voor het detentie- enverwijderingsbeleid van vreemdelingen die illegaal inons land verblijven.↘ Op dit punt schaart het Centrum zich achter deCommissie-Vermeersch II die, in haar aanbeveling 32,‘een macro-economische evaluatie van het verwijderingsbeleid’wenste te maken.Voorafgaand aan elk debat over de relevantie vannieuwe initiatieven om de capaciteit van de bestaandecentra te verhogen of nieuwe centra op te richten,vraagt het Centrum de regering om een zo objectiefmogelijke kosten-baten-evaluatie te laten maken vanhet detentiebeleid ten aanzien van asielzoekers en hetverwijderingsbeleid van de vreemdelingen die onwettigin ons land verblijven. Daarbij moeten alternatievenvoor de detentie worden onderzocht. Deze evaluatiezou aan het parlement moeten worden voorgestelden het voorwerp moeten zijn van een grondig publiekdebat.

3 . D e g e s l o t e n c e n t r a , r e c h t s b e s c h e r m i n g e n h e t r e c h to p e e n d a a d w e r k e l i j k r e c h t s m i d d e l3.1. Toegang tot informatieBeschikken over informatie is een noodzakelijkevoorwaarde om zijn rechten te kunnen uitoefenen of tekunnen beschikken over een daadwerkelijk rechtsmiddel.We dienen aandacht te vestigen op de volgendeevidentie: “De rechten van personen die van hun vrijheidworden beroofd hebben weinig waarde indien debetrokkenen het bestaan van die rechten niet kennen.” 143De kwaliteit van de informatie die wordt verstrekt aande vreemdelingen die in een gesloten centrum wordenvastgehouden en de motivering van de beslissing totverwijdering en tot vrijheidsberoving die tegen henwordt genomen, blijft te wisselvallig. De ‘informatiebrochure’144 bestemd voor de personen in detentie in degesloten centra, wordt niet in alle centra stelselmatig aanhen overhandigd en de begeleidende toelichting is al tevaak onvolledig.Veelvuldig gebruik maken van de diensten van anderevreemdelingen in detentie om de vreemdeling – in eentaal die hij begrijpt – kennis te geven van de redenen,de draagwijdte en de beroepsmogelijkheden van entegen de beslissingen waarvan hij het voorwerp is,biedt niet de vereiste waarborgen inzake kwaliteit envertrouwelijkheid.3.2. Toegang tot rechtsbijstandDe vreemdeling in detentie is zich niet noodzakelijkbewust van het feit dat hij gratis recht heeft opde diensten van een advocaat. Er kunnen verschillendedagen voorbijgaan vóór de persoon in detentiecontact kan opnemen met een advocaat of aan desociale dienst kan vragen om voor hem een advocaatte laten aanwijzen. De sociale dienst moet dancontact opnemen met het bevoegde Bureau voorRechtsbijstand. Eens de advocaat is aangewezen, heeftde vreemdeling geen controle over de snelheid vandiens reactie en is het voor hem niet altijd mogelijk omalle vereiste informatie tijdig te bezorgen. Zowel depersoneelsleden van de gesloten centra als de vreemdelingenaldaar in detentie, maken gewag van de moeilijkhedendie ze ondervinden om telefonisch contactop te nemen met de advocaten: heel wat advocaten zijnmoeilijk bereikbaar. Vele vreemdelingen verklaren datze onvoldoende op de hoogte worden gebracht van hetberoep dat ze eventueel indienen en van wat ze daarvanmogen verwachten.3.3. De toegangkelijkheidsvoorwaarden voorhet beroep tot schorsing in uiterst dringendenoodzakelijkheidVoortaan biedt de wet aan de vreemdeling die hetvoorwerp is van een maatregel tot verwijdering ofterugleiding waarvan de uitvoering nakend is de mogelijkheidom daarvan de schorsing te vorderen volgensde procedure in uiterst dringende noodzakelijkheid(UDN) bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen,parallel met of voorafgaand aan het indienen van eenberoep tot nietigverklaring. Voor zover de vereistevormen en termijnen worden nageleefd, wordt dezeschorsing toegestaan op voorwaarde dat de aanvrager‘ernstige middelen aanvoert die de schorsing van deaangevochten beslissing kunnen verantwoorden en opvoorwaarde dat de onmiddellijke tenuitvoerleggingvan die beslissing een moeilijk te herstellen en ernstignadeel kan berokkenen’. Het indienen van een beroepin uiterst dringende noodzakelijkheid schorst de aangevochtenmaatregel alleen voor zover het beroep wordtingediend binnen de 24 uur vanaf zijn betekening 145 !De vreemdelingen zijn slecht geïnformeerd over dezevoorwaarde. De beslissingen van verwijdering en terugleidingdie aan de vreemdelingen worden betekend,vermelden weliswaar de mogelijkheid om een vorderingtot vernietiging in te dienen bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen,evenals de mogelijkheid om eenvordering tot schorsing in te dienen, en voegen eraantoe dat ‘het indienen van een beroep tot nietigverklaringen van een vordering tot schorsing niet tot gevolgheeft deze maatregel op te schorten’. Ze zeggen echter143 Uittreksel uit het 12de Algemeen activiteitenverslag van het CPT(2002), CPT.Info (92)3, par.44.144 Bedoeld in artikel 17 van het koninklijk besluit van 2 augustus 2002.145 De nieuwe artikelen 39/82 en 39/83 van de wet van 15 december 1980betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging ende verwijdering van vreemdelingen.

152 * 153niets over de voorwaarden betreffende het beroepin UDN.De termijn van 24 uur kan onmogelijk wordengehandhaafd, daar het personeel van sommige geslotencentra eenvoudigweg weigert om de vreemdelingenkennis te geven van de mogelijkheid om een beroepin UDN in te dienen, door hen de daartoe voorzieneinformatiefiche niet te overhandigen. Deze praktijkwordt voornamelijk vastgesteld bij vreemdelingen dietijdens het weekend of een verlofdag in het centrumaankomen.Gelet op de juridische en materiële obstakels dieeen vreemdeling in detentie moet overwinnen omop geldige wijze een beroep in te dienen dat ertoekan leiden dat de beslissing tot verwijdering wordtgeschorst, kunnen we vraagtekens plaatsen bijzijn recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel. HetCentrum wijst in het bijzonder op de vereisten die hetMinistercomité van de Raad van Europa heeft geformuleerden volgens de welke ‘de termijn om het beroepuit te oefenen niet onredelijk kort mag zijn’ en ‘deuitoefening van het beroep een opschortende werkingzou moeten hebben indien de te verwijderen persooneen verdedigbaar bezwaar aanvoert en beweert dathij zou worden onderworpen aan behandelingen diestrijdig zijn met de mensenrechten (...)’ 146 .3.4. De specifieke moeilijkheden voor devreemdeling die in het INAD-centrumwordt vastgehouden om zijn recht op eendaadwerkelijk rechtsmiddel uit te oefenengeen sociale dienst. Het uitoefenen van zijn rechtendoor de vreemdeling is in grote mate afhankelijk vanzijn vermogen om te reageren en zich te laten horen,maar ook – heel concreet – van het ogenblik waarophij in het INAD-centrum aankomt: het is bijzondermoeilijk om op nuttige wijze te reageren wanneer menwordt aangehouden op de vooravond van een feestdagen de vlucht voor de terugleiding nakend is.↘ Het Centrum benadrukt hoe belangrijk het is omaan alle vreemdelingen die het voorwerp zijn van eenmaatregel van terugleiding of verwijdering van hetgrondgebied en van een vrijheidsberovende maatregelnauwkeurige en volledige informatie te verstrekkenover de draagwijdte van deze beslissingen en overde mogelijkheden die zij hebben om de gegrondheiddaarvan te betwisten. Het beveelt aan om binnen degesloten centra juridische permanenties te verzekerendie op onafhankelijke wijze instaan voor de eerstelijnsrechtsbijstand.Er zou ook reden toe zijn omna te denken over de wijze waarop de bureaus voorrechtsbijstand over het hele land de verdediging vande personen die in gesloten centra worden vastgehouden,evenwichtiger kunnen verdelen. Bovendien is hetvolgens het Centrum noodzakelijk om de personen diehet voorwerp zijn van een beslissing van terugleidingen vasthouding in het INAD-centrum stelselmatig opde hoogte te brengen van hun recht om een advocaatte raadplegen en gratis rechtsbijstand te genieten.Tot slot vraagt het Centrum aan de wetgever omde voorwaarden te versoepelen inzake de vorm ende termijn van de vordering tot schorsing in UDN,waarvan de indiening leidt tot het schorsen vande aangevochten beslissing van terugleiding of verwijdering.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H THet INAD is het gesloten centrum binnen de internationalezone van de luchthaven van Brussel-Nationaalen waar voornamelijk de vreemdelingen wordenvastgehouden aan wie de toegang tot het grondgebiedwordt geweigerd 147 .Wie in het INAD-centrum wordt vastgehouden, isvolledig afgesloten van de wereld. Hij ontvangt geenenkele informatiebrochure en men stelt hem nietspontaan voor om een beroep te doen op een advocaatof op het consulaat van zijn land. In het INAD is er146 5de van de ‘Twintig richtlijnen over de gedwongen terugkeer’,aangenomen door het Ministercomité op 9 mei 2005.147 In zeldzamere gevallen wordt het ook gebruikt als een gewoon geslotencentrum; het ontvangt bovendien vreemdelingen die illegaal in onsland verblijven en van wie de verwijdering op heel korte termijn isgepland.

Het arrest “Riad en Idab” tegen BelgiëOp 24 januari 2008 veroordeelde het Europees Hofvoor de Rechten van de Mens de Belgische Staatvoor het schenden van het Europees Verdrag totBescherming van de Rechten van de Mens en deFundamentele Vrijheden.In dit geval werd de praktijk van de invrijheidstellingin de transitzone van de luchthaven Brussel-Nationaalonderworpen werd aan de controle van het Hof. Terherinnering, het gaat hier om personen aan wie detoegang tot het grondgebied geweigerd was, die administratiefvastgehouden werden in een gesloten centrum(vooral in het INAD en centrum 127), maar voor wiede Raadkamer – die volgens de wet belast is met decontrole op deze detentie – hun invrijheidstelling hadbevolen. Als gevolg op een bevel tot invrijheidstellinglaat de Dienst Vreemdelingenzaken de betrokkenpersonen ‘vrij’ in de transitzone en beschouwt hiermeede gerechtelijke beslissing als uitgevoerd.Het arrest, dat unaniem werd uitgesproken, veroordeeltdeze praktijk ten zeerste.2.Bij het ontnemen van de vrijheid van de verzoekersmoet de Staat zich ervan verzekeren dat deze detentiegebeurt in omstandigheden die in overeenstemmingzijn met het respect voor de menselijke waardigheid:› Het Hof stelt vast dat dit niet het geval was,gezien de levensomstandigheden in de transitzone(§104 tot 107).› Het Hof beschouwt het feit dat na een invrijheidsstellingzijn vrijheid opnieuw wordt ontnomen opeen andere plaats als een verzwarende omstandigheid(§108).› Het Hof is van mening dat in casu het vasthoudenin de transitzone een onmenselijke en vernederendebehandeling is, in de zin van artikel 3 van hetVerdrag. Het gaat dus om een schending van diebepaling. (§110 en 111)Zoals andere actoren op het terrein, heeft het Centrumdeze praktijk meerdere keren aangeklaagd. Het arrestheeft het einde van deze praktijk aangekondigd.Er moet nu gevolg gegeven worden aan dit arrest.DVZ heeft ons meegedeeld dat sinds het arrest geenpersonen meer in de transitzone werden geplaatst1. De invrijheidstelling in de transitzone isgeen vrijlating.› Het Hof zegt voor recht dat: het plaatsen van eenvreemdeling in de transitzone is in essentie eenopsluiting (§68).› Het Hof stelt vast dat de verplaatsing en hetvasthouden in de transitzone geen blijk gaf van eentoepassing te goeder trouw van de wetgeving inzakeimmigratie (§76).› Het Hof stelt vast dat “het feit om een individuin deze zone ‘in detentie te houden’ voor eenonbepaalde en onvoorzienbare periode zonder datdeze detentie gebaseerd is op een concrete wettelijkebepaling of een geldige gerechtelijke beslissing en metbeperkte mogelijkheden tot gerechtelijke controle (...)is op zich tegenstrijdig met het principe van rechtzekerheiddat (...) deel uitmaakt van de fundamenteleonderdelen van een rechtstaat” (§78). Deze detentieis dus onregelmatig en een schending van het rechtop vrijheid zoals bepaald in het artikel 5§1 van hetEuropees Verdrag tot Bescherming van de Rechtenvan de Mens.

154 * 1554 . D e d e t e n t i e v a n v r e e m d e l i n g e n e n d e “ D u b l i n ” - v e r o r d e n i n gDe “Dublin” verordening verbindt de Lidstaten vande Europese Unie alsook Noorwegen en IJsland. Dezeverordening stelt, volgens hiërarchisch onderscheidencriteria, de Staat die verantwoordelijk is voor debehandeling van een asielaanvraag vast. Enerzijdsverzekert deze verordening de asielzoeker dat zijn/haaraanvraag effectief wordt behandeld door één van debetrokken staten. Anderzijds wil deze verordeningvoorkomen dat eenzelfde persoon opeenvolgendeaanvragen richt aan de verschillende door de Dublinverordening gebonden staten. In toepassing van dezeverordening onderzoekt de Belgische overheid eerst ofzij bevoegd is voor de behandeling van een asielaanvraagen of zij een andere door de Dublin verordeninggebonden staat kan verzoeken om de asielaanvragerover te nemen of terug te nemen.verbleven voor die periode 7.52% van de asielaanvragersin detentie in het kader van de toepassing van deDublin II verordening.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H THet feit dat vaak wordt overgegaan tot de detentie vanvreemdelingen met het oog op hun overdracht in hetkader van de Dublin II verordening, vormt een grootprobleem.Voorafgaand aan hun vrijheidsberoving, krijgen debetrokken personen niet de mogelijkheid om vrij tereizen naar het land, verantwoordelijk voor hun asielaanvraag.De afgeleverde detentiebevelen bevatten eenstereotiepe motivatie, zonder oog voor de individuelesituatie van elke persoon.Tot slot, en dit is zeker niet de minst belangrijke zorg,hebben we gezien dat een groot aantal kinderen wordtgetroffen door het feit dat België momenteel prioriteitgeeft aan de detentie van de ‘Dublin-gevallen’ 148 .DVZ deelt mee dat sinds 1 juni 2007 (de datum van inwerking treding van de wet die, in bepaalde gevallen,de detentie van asielzoekers mogelijk maakt, alvorenser een beslissing genomen is over de verantwoordelijkeStaat voor de behandeling van de asielaanvraag) totmidden december 2007, 32.66% van de personen dieeen asielaanvraag in België indienden en die al geregistreerdzijn in het Eurodac systeem 149 , in detentie werdgeplaatst nog voor DVZ een verzoek tot overnameof terugname aan een door de Dublin verordeninggebonden staat richtte. 68.48% van de asielaanvragersvoor wie DVZ een akkoord voor overname ofterugname ontving, verbleef in detentie. In totaal148 Cf. supra.149 Registratie in het Eurodac systeem betekent dat een eerde asielaanvraagin een ander land werd ingediend.

5 . Va n d e g e v a n g e n i s n a a r h e t g e s l o t e n c e n t r u mSinds 2002 bestaat een deel van de bevolking in degesloten centra uit vreemdelingen die van een gevangenisnaar een gesloten centrum worden overgebracht: nadatze – soms vroegtijdig – worden ‘vrijgelaten’ na afloopvan een gevangenisstraf die werd uitgesproken als gevolgvan een strafrechtelijke inbreuk, worden ze onmiddellijk‘administratief’ opgesloten in een gesloten centrummet het oog op een verwijdering van het grondgebied. In2006 werden aldus 478 150 personen van de ene plaats vanopsluiting naar de andere overgebracht. Ex-gevangenenworden alleen overgebracht naar de gesloten centra inBrugge, Merksplas en Vottem, de drie meest beveiligdegesloten centra. In de praktijk vertegenwoordigen exgevangenenbinnen een gesloten centrum niet meer dan20% van het totaal aantal vastgehouden personen.De datum waarop een gedetineerde de gevangenis verlaat,is voorzienbaar. Indien het gaat om een vreemdeling diegeen verblijfsvergunning zal hebben bij het verlaten vande gevangenis en indien zijn verwijdering noodzakelijkwordt geacht en juridisch en materieel mogelijk blijkt,dan moeten de maatregelen daartoe tijdig vanuit degevangenis worden genomen opdat de betrokkene kanworden verwijderd zodra hij de gevangenis verlaat. Inverband hiermee zijn we verheugd over de oprichtingvan een ‘Cel Identificatie Gevangenen’ binnen de DienstVreemdelingenzaken. Dit is het resultaat van een protocolvan akkoord tussen de FOD Justitie en DVZ: zo kan dezelaatste gemakkelijker de nodige maatregelen treffen methet oog op de verwijdering van de vreemdeling vanuitde gevangenis. De gevolgen hiervan zijn echter nog nietvoldoende zichtbaar, want halverwege het jaar 2006 werdbeslist om de plaatsen die in de gesloten centra voor exgevangenenworden voorbehouden nog te verhogen 151 . Desamenwerking met sommige ambassades met het oog ophet identificeren en afleveren van de vereiste reisdocumentenverloopt niet altijd optimaal.Te veel ex-gevangenen die we in de gesloten centra hebbenontmoet, verklaren echter dat er vóór hun overbrengingnooit met hen contact is opgenomen om hun verwijderingvoor te bereiden en dat ze niet wisten dat ze na afloopvan hun straf naar een gesloten centrum zouden wordenovergebracht.Het vasthouden in een gesloten centrum mag nooit eensanctie zijn: het is slechts een middel om een maatregelvan verwijdering uit te voeren. Dit principe is toepasbaarzowel op de ex-gevangenen als op de “gewone” personenin onwettig verblijf. Het verwijderingspercentage vandie ex-gevangenen is echter lager dan dat van de tweedegroep: blijkbaar worden ex-gevangenen vaker vrijgelatenuit een gesloten centrum dan de andere vreemdelingen.Rekening houdend met de zin voor realiteit en hetprincipe van de ‘noodzakelijkheid’ van eender welkedetentiemaatregel moeten we onder ogen durven ziendat indien een vreemdeling niet kan worden verwijderdbij het verlaten van de gevangenis, ook al werden demaatregelen met het oog op zijn verwijdering tijdiggenomen, er nagenoeg geen reden is om aan te nemen dathij gemakkelijker zal kunnen worden verwijderd vanuiteen gesloten centrum en dat deze nieuwe opsluiting watdan ook kan oplossen.DVZ deelt mee dat in 2007, 300 vreemdelingendirect vanuit een gevangenis werden verwijderd. 607voormalige gevangenen werden naar een gesloteninstelling overgebracht, 190 van hen werden gerepatrieerd,347 werden in vrijheid gesteld en 70 bevondenzich eind 2007 nog in een gesloten centrum. Het gevangenisverledenvan vreemdelingen die in gesloten centraworden vastgehouden blijft niet zonder impact op derealiteit in die gesloten centra: dat blijkt uit het feit datde minst beveiligde gesloten centra geen vreemdelingenwillen opnemen die uit de gevangenis komen, uit demaximale verhouding van 20% die de gesloten centraals voorwaarde stellen en uit het feit dat tegen die exgevangenenvaker tuchtmaatregelen worden genomen.↘ Volgens het Centrum is er reden niet alleen omzoveel mogelijk te vermijden dat ex-gevangenen inde gesloten centra terechtkomen, door ‘stroomopwaarts’te handelen, maar ook, indien hun aanwezigheidgedeeltelijk onvermijdelijk blijft, om het regimevan ‘leven in groepsverband’ in de gesloten centrate versoepelen en rekening te houden met de heelspecifieke moeilijkheden die de vreemdelingen diede gevangenis verlaten kunnen en vrezen te krijgenmet het oog op hun sociale integratie. Tevens is hetCentrum overtuigd van de positieve gevolgen van allemaatregelen die de bekwaamheid van het personeel vande gesloten centra om conflicten te voorkomen en tebeheren kunnen versterken.150 Jaarverslag 2006 van de Dienst Vreemdelingenzaken, p. 113.151 Jaarverslag 2006 van de Dienst Vreemdelingenzaken, p. 113.

156 * 1576 . D e d e t e n t i e v a n k i n d e r e n i n g e s l o t e n c e n t r aEen van de lessen uit het “arrest-Tabitha” werdgetrokken door de wet van 12 januari 2007 betreffendede opvang van asielzoekers en van bepaalde anderecategorieën van vreemdelingen: de wet bepaalt datniet-begeleide minderjarigen binnen een termijn van 24uur na hun aankomst aan de grens moeten opgevangenworden in een observatie- en oriëntatiecentrum. Zemogen dus niet meer vastgehouden worden in eengesloten centrum. Bestaat er twijfel over de minderjarigheid,dan moet de leeftijd worden vastgesteldbinnen de drie dagen na de aankomst; deze termijn kanonder uitzonderlijke omstandigheden eenmaal wordenverlengd. Dit is onbetwistbaar een stap vooruit.↘ Het Centrum neemt akte van de inspanningen diein de gesloten centra worden geleverd om de omstandighedenvoor de kinderen menselijker te maken. Ditneemt echter niet weg dat deze centra plaatsen blijvenwaar mensen worden vastgehouden. De banaliseringvan de detentie van kinderen bij de toepassing vanhet reglement Dublin II is bijzonder zorgwekkend.De detentie van kinderen in gesloten centra blijftonaanvaardbaar, zowel uit ethisch als uit humanitairoogpunt.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TTerwijl de hoop leefde dat er in 2007 echte alternatievenzouden worden ontwikkeld voor het vasthoudenvan kinderen die in het gezelschap van één of van beideouders in ons land aankomen, is er op dat vlak nietsgebeurd. De federale overheidsdienst BinnenlandseZaken had aan het bureau SumResearch de opdrachtgegeven een studie te voeren ‘naar de alternatievenvoor de vasthouding van gezinnen met kinderen ingesloten centra met het oog op hun verwijdering’.Dit onderzoek werd gevoerd tussen oktober 2006 enfebruari 2007 en kwam meer bepaald tot het volgendebesluit: ‘Het behoud van gezinnen met kinderen is,vanuit het standpunt van de rechten van het kind envan zijn welzijn, onaanvaardbaar in de huidige omstandighedendie men vandaag aantreft in de geslotencentra’ 152 .De aanbevelingen van het expertisebureau werdenslechts op 25 april bekendgemaakt voor de CommissieBinnenlandse Zaken van de Kamer, d.i. nauwelijksenkele dagen vóór de ontbinding van deze Commissie.De voorstelling van deze aanbevelingen gaf geenaanleiding tot de aangekondigde grondige bespreking.De status-quo werd verkozen boven de alternatieven:in het INAD-centrum, het centrum 127, het centrum127bis en het gesloten centrum van Merksplas wordennog steeds mannen en vrouwen met hun kinderenopgesloten.152 Studie naar alternatieven voor de vasthouding van gezinnen metkinderen in gesloten centra met het oog op hun verwijdering,SumResearch.

7 . E r n s t i g z i e k e v r e e m d e l i n g e nDe Dienst Vreemdelingenzaken is niet noodzakelijkop de hoogte van de medische of psychiatrischesituatie van een persoon in onwettig verblijf op hetogenblik van zijn aanhouding. Ook wanneer volgenshet personeel van het gesloten centrum blijkt dat debetrokkene om medische of psychiatrische redenen nietgeschikt is om te worden vastgehouden of verwijderd,staat het soms voor een dilemma, daar het niet kanaanbevelen dat een ernstig zieke persoon zomaar wordtvrijgelaten. Het is vaak moeilijk om te bepalen welkeindividuele oplossing genoegdoening schenkt, metname wegens het gebrek aan plaatsen in gespecialiseerdeinstellingen en gelet op de vraag wie de kosten vaneen dergelijke plaatsing op zich moet nemen. Ernstigzieke personen of personen met ernstige psychiatrischeaandoeningen worden te lang vastgehouden in geslotencentra die niet uitgerust zijn om die personen op tevangen of correct te behandelen.↘ Het Centrum vraagt dat structurele oplossingenworden uitgewerkt die toelaten dat personen inonwettig verblijf die ernstig ziek zijn of ernstigepsychiatrische aandoeningen hebben en wegenshun gezondheid niet kunnen worden verwijderd oppassende wijze kunnen worden opgevangen in gespecialiseerdeinstellingen.

158 * 1598 . N a a r e e n n i e u w c e n t r u m 1 2 7 e n e e n n i e u w I N A D - c e n t r u mHet Centrum heeft herhaaldelijk zijn wens te kennengegeven dat het centrum 127 en het INAD-centrumbuiten gebruik zouden worden gesteld: de ouderdomen het gebrek aan hygiëne in het eerste centrum ende onmogelijkheid voor personen die in het INADcentrumworden vastgehouden om in de buitenluchtte komen of zelfs maar een luchtje te scheppen; deuitsluiting, in beide centra, van het recht om bezoekvan naasten te krijgen; het gebrek aan privacy; hetfeit dat geen enkele wet en geen enkel reglement dewerking van het INAD-centrum regelt werden alovervloedig bekritiseerd. Het Centrum kan zich eralleen maar over verheugen dat men eindelijk lijkt teluisteren naar de vele actoren die uiting hebben gegevenaan hun bezorgdheid over de bestaande situatie. Op27 april 2007 heeft de Ministerraad het ontwerpgoedgekeurd voor het bouwen van een nieuw geslotencentrum dat het centrum 127 en het INAD-centrummoet vervangen.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T↘ Het Centrum wil erop wijzen dat er in de geslotencentra reden is om ‘zowel in het ontwerp als inde inrichting van de plaatsen de indruk van eengevangenisomgeving zoveel mogelijk te vermijden’ 153 :de aanpak die heeft toegelaten dat het personeel eenbetrekkelijk minder beklemmend klimaat creëert enonderhoudt in het centrum 127 en het INAD-centrum,ondanks de moeilijke materiële omstandighedenwaarmee het wordt geconfronteerd, moet wordenaangemoedigd in het te bouwen gesloten centrum.153 10de van de ‘Twintig richtlijnen over de gedwongen terugkeer’, op. cit.

9 . H e t g r o e p s r e g i m e e n d e a f z o n d e r i n g9.1. Het groepsregimeHet “groepsregime” zoals het in de gesloten centrawordt toegepast, zorgt voor problemen. Dat blijkt uithet te groot aantal incidenten dat zich in 2007 heeftvoorgedaan.Het Centrum stelt vast hoezeer de spanningen – dieonlosmakelijk verbonden zijn met eender welke situatievan vrijheidsberoving – in de gesloten centra nogkunnen worden aangewakkerd door de overdrevenstrengheid van het groepsregime en door het gevoelniets om handen te hebben waarmee de personen temaken krijgen die er langdurig worden vastgehouden.Volgens het Centrum moet hierover verder wordennagedacht. Daarbij wijst het Centrum erop dat terwijlartikel 83 van het koninklijk besluit van 2 augustus2002 het principe van ‘het leven in groepsverband’in de gesloten centra invoert, het dit regime beperkttot het leven overdag. Het Centrum benadrukt ookdat dezelfde bepaling de directeurs van de geslotencentra ertoe verplicht ‘de noodzakelijke infrastructuurter beschikking van de bewoners te stellen omaan hun privacy-noden tegemoet te komen’. HetCentrum legt de nadruk op het feit dat, terwijl artikel82 van hetzelfde koninklijk besluit het recht van elkebewoner waarborgt om ten minste twee uur per dagte wandelen, uit geen enkel element blijkt dat het omeen verplichting gaat. Tot slot nodigt het Centrumde regering uit om de uitvoering te overwegen van demogelijkheid die haar wordt geboden door de wet van15 december 1980 en die erin bestaat toe te laten datde personen die in de gesloten centra worden vastgehouden‘er arbeid verrichten tegen vergoeding’. 154De verwarring die in de feiten bestaat tussen deafzondering als tuchtmaatregel en de afzonderingom redenen van veiligheid, zorgt voor problemen. Deafzondering als tuchtmaatregel is strikt gereglementeerd:het koninklijk besluit bevat een beperkendeopsomming van de handelingen die aanleiding kunnengeven tot een dergelijke maatregel, waarborgt hetrecht van de vastgehouden persoon om te wordengehoord vóór eender welke sanctie wordt genomenen beperkt de duur van de plaatsing in een tuchtcelstrikt in de tijd. De afzondering om ‘veiligheidsredenen’daarentegen is nauwelijks gereglementeerd en deduur ervan is niet beperkt. De verleiding is reëel omte grijpen naar de afzondering om ‘veiligheidsredenen’wanneer het niet mogelijk is de afzondering als tuchtmaatregeluit te spreken of die maatregel te verlengentegen een vastgehouden persoon die wordt geachtmoeilijk te zijn. Het gevaar bestaat dat de afzonderingom ‘veiligheidsredenen’ een tuchtstraf wordt dieniet als zodanig wordt omschreven en ook niet dewaarborgen biedt die normaal bij dergelijke sanctiehoren.↘ Het Centrum pleit ervoor dat de afzondering om‘veiligheidsredenen’ strikt wordt gereglementeerd endat er een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussenafzondering om medische redenen, afzondering omveiligheidsredenen en afzondering als tuchtmaatregel.Het Centrum dringt er ook op aan dat gezinnen nietmeer zouden worden afgezonderd de dag vóór hunverwijdering, ook niet bij wijze van uitzondering, 156omdat dan de mogelijkheid om zich vrij te bewegenontzegd wordt, zelfs voor de kinderen en dit nietaanvaardbaar is.9.2. De afzonderingDe toepasselijke reglementering voorziet in vijfsoorten mogelijke uitzonderingen op het ‘regimevan het leven in groepsverband’: de afzondering ommedische redenen, de bijzondere voorwaarden voorde opvang van families, de afzondering om redenenvan veiligheid, de disciplinaire afzondering en deafzondering ‘in het kader van de effectieve verwijderingvan de bewoner’ 155 .154 Artikel 74/8§4 van de wet van 15 december 1980 betreffende detoegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijderingvan vreemdelingen.155 Zie artikel 84 van het koninklijk besluit van 2 augustus 2002.156 Volgens DVZ worden gezinnen noch in Merksplas noch in hetCentrum 127 in afzondering geplaatst de dag voor hun verwijdering.Enkel in het Centrum 127 bis wordt in volgende gevallen tot dezemaatregel overgegaan:› als problemen verwacht worden met ander bewoners: afzonderingsamen in lege vleugel (beweegruimte beperkt tot kamer of meerderekamers verbonden met dubbele deur, geen vrije beweging in de gang)› als problemen voorzien worden bij uithaling van bepaalde familieleden:vader of moeder apart afgezonderd in lege vleugel of in afzonderingscel

160 * 1611 0 . D e K l a c h t e n c o m m i s s i eHet koninklijk besluit van 2 augustus 2002 157 , datde werking van de gesloten centra regelt, richt ‘eenCommissie met een permanent secretariaat [op] diebelast worden met de behandeling van de individueleklachten van de bewoners’.van het permanent secretariaat. Slechts 43 klachtenwerden doorgestuurd naar de Commissie. Tot op hedenwerden niet meer dan 6 klachten door in een geslotencentrum vastgehouden personen geacht volledig ofgedeeltelijk gegrond te zijn.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TDit klachtensysteem functioneert sinds januari 2004.Het koninklijk besluit van 2 augustus 2002 legt aanhet permanent secretariaat van de Klachtencommissiede verplichting op om het Centrum kennis te geven,enerzijds, van de klacht en van het gevolg dat het aandeze klacht heeft gegeven en, anderzijds, of de klacht isdoorgestuurd naar de Commissie en welk gevolg dezeCommissie aan de klacht heeft gegeven 158 . Het secretariaathanteert een beperkende interpretatie van dezeopdracht: het Centrum krijgt kennis van het feit dateen klacht wordt ingediend en van het gevolg dat aandie klacht wordt gegeven (niet ontvankelijk, ontvankelijkmaar ingetrokken na bemiddeling, ongegrond,volledig of gedeeltelijk gegrond); het Centrum krijgtechter geen kennis van de inhoud van de klacht,noch van de inhoud van de beslissing, noch van demotivatie. Daar het Centrum geen betekenisvolleinformatie krijgt, kan het zijn rol als waakhond nietvervullen.De eerste vaststelling die de aandacht trekt, ligt in hetlage aantal klachten die de Commissie ontvangt 159 .Op 31 augustus 2007, d.i. iets meer dan drie en eenhalf jaar na het in werking treden van de Commissieen haar permanent secretariaat, waren in totaal 157klachten ingediend door vreemdelingen die in een vande vijf centra van het Rijk verbleven 160 . In dezelfdeperiode waren er ongeveer 30.000 personen vastgehoudenin die centra.Ten tweede stellen we vast dat het aantal beslissingenwaarbij vreemdelingen die in een gesloten centrumverblijven gelijk krijgen wel heel laag is: op een totaalvan 148 klachten waarbij het Centrum kennis heeftgekregen van het gevolg dat aan die klachten werdgegeven, werden er 65 als niet ontvankelijk beschouwden werden er 3 afgewezen door het permanent secretariaat.Slechts 80 klachten werden dus als ontvankelijkbeschouwd. Van deze 80 klachten werden er 37afgesloten als gevolg van de bemiddeling onder leidingDe derde vaststelling heeft te maken met het vrijonschuldige karakter van de 6 klachten waarbij deCommissie ten minste gedeeltelijk gelijk heeft gegevenaan de vastgehouden vreemdeling: de klachten haddenbetrekking op het in beslag nemen van een persoonlijkvoorwerp en op de kwaliteit van het eten. Anderzijdswerd geen enkele van de vele klachten over het gedragvan het personeel ooit gegrond verklaard. Sommige vandie klachten waren niet ontvankelijk, andere werdenafgewezen – sommige omdat de klager intussen wasverwijderd of vrijgelaten – en nog andere, en dat geldtvoor de meeste klachten, werden afgesloten na hetafronden van een bemiddelingsprocedure. Dit bewijstop zijn minst dat deze klachten niet volledig ongegrondwaren.Volgens het Centrum moeten we uit deze drievaststellingen niet afleiden dat de detentieplaatsenonberispelijk zouden zijn, maar zijn het stuk voorstuk aanwijzingen van de onaangepastheid van hetklachtensysteem.157 Koninklijk besluit van 2 augustus 2002 houdende vaststelling vanhet regime en de werkingsmaatregelen, toepasbaar op de plaatsengelegen op het Belgisch grondgebied, beheerd door de DienstVreemdelingenzaken, waar een vreemdeling wordt opgesloten, terbeschikking gesteld van de regering of vastgehouden, overeenkomstigde bepalingen vermeld in artikel 74/8,§1, van de wet van 15 december1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, devestiging en de verwijdering van vreemdelingen, hierna het ‘koninklijkbesluit’ genoemd.158 Artikelen 131 en 132§5 van het koninklijk besluit van 2 augustus2002.159 In een antwoord op parlementaire vragen van mevr. Genot endhr. Drèze die met name betrekking hadden op de werking van deKlachtencommissie, verklaarde Minister Dewael op 16 november2006: ‘Ik ben verbaasd over het lage aantal klachten dat dezecommissie ontvangt.’ (plenumvergadering, 16 november 2006,uittreksel van het integraal verslag, CRIV 51 – PLEN 241).160 De personen die worden vastgehouden in het INAD-centrum zijnuitgesloten van de gunst van dit klachtenmechanisme.

Het huidige klachtensysteem biedt onvoldoendewaarborgen inzake onafhankelijkheid en onpartijdigheid,gelet op de grote rol die het permanentsecretariaat vervult en zijn verweving met de FODBinnenlandse Zaken, die ressorteert onder dezelfdeminister als de Dienst Vreemdelingenzaken.Het systeem is niet toegankelijk genoeg: zijn bestaan,zijn doel en de voorwaarden om een klacht aanhangigte maken zijn onvoldoende of zelfs helemaal nietbekend bij de personen voor wie het systeem isbedoeld. Bovendien kunnen de vreemdelingen diegebruik zouden willen maken van het systeem, datalleen doen via de directie van het gesloten centrum;voor velen van hen heeft dit een ontradend effect.Het systeem is ook onvoldoende relevant vanuit hetoogpunt van de persoon die klacht wil indienen:zijn materiële toepassingsgebied is te restrictief. Demenselijke waardigheid beperkt zich immers niet tot denaleving van de bepalingen van het koninklijk besluitvan 2 augustus 2002. De klacht wordt bovendienafgewezen wanneer de klager niet langer in hetgesloten centrum wordt vastgehouden op het ogenblikwaarop de Commissie een uitspraak moet doen. Ookbij de ernstigste aantijgingen wordt een bemiddelingspogingondernomen. De aard zelf van de beslissingendie de Commissie mag nemen, beperkt in grote matehet concrete belang dat de vastgehouden vreemdelingerbij kan hebben om klacht in te dienen: de Commissiebeslist voornamelijk door aanbevelingen te formulerendie, in essentie, niet dwingend zijn en slechts waardehebben voor de toekomst; indien de Commissie zoubeslissen om de beslissing die het voorwerp is vande klacht te vernietigen (wat ze tot vandaag nooitgedaan heeft), dan zou ze niet de minste bevoegdheidhebben om ten gunste van de klager enige vorm vanvergoeding uit te spreken.Het systeem biedt onvoldoende waarborgen metbetrekking tot de procedure: de procedure is niettegensprekelijk; de klager krijgt geen toegang tot hetdossier dat het permanent secretariaat samenstelt;hijzelf noch, in voorkomend geval, zijn advocaat, krijgtstelselmatig kennis van de datum van de zitting; deklager kan geen getuigen laten horen; de beslissingenvan niet-ontvankelijkheid vanwege het permanentsecretariaat worden niet gemotiveerd en er kandaartegen geen formeel beroep worden aangetekend;tot slot wordt het resultaat van de bemiddeling nietschriftelijk voorgelegd aan de klager en is het nietbindend voor de partijen.Het systeem is ook niet doorzichtig genoeg: debeslissingen van het permanent secretariaat wordenniet gemotiveerd; ze worden niet voorgelegdaan de Commissie zelf; de beslissingen van deKlachtencommissie zijn vertrouwelijk en worden nietgepubliceerd. Ze worden alleen doorgestuurd naar deklager en naar de directie van het betrokken geslotencentrum.Een klachtensysteem dat toegankelijk is voor depersonen die van hun vrijheid worden beroofd, moetde volgende wezenlijke doelstellingen nastreven:de eerbied voor de menselijke waardigheid van depersonen die worden vastgehouden en het voorkomenen, in voorkomend geval, het sanctioneren van slechtebehandelingen.Alleen een onafhankelijk, toegankelijk, efficiënt,geloofwaardig en doorzichtig systeem, dat bovendienniet alleen door de vastgehouden vreemdelingen maarook door alle betrokken actoren als zodanig wordtaanzien, kan aan deze vereisten tegemoetkomen. Hethuidige klachtensysteem voor de personen die in eengesloten centrum in België worden vastgehouden, komtdaar niet aan tegemoet, noch in zijn opzet, noch in zijnconcrete werking.↘ Het Centrum beveelt een volledige herziening aanvan het klachtensysteem dat vandaag van toepassing isin de gesloten centra.Het stelt voor dat het nieuwe systeem in de mate vanhet mogelijke wordt overgenomen van het systeemdat bestaat voor de personen die in strafinrichtingenworden vastgehouden, conform de basiswet betreffendehet gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerdenvan 12 januari 2005 161 .161 Zie de artikelen 26 en volgende over de samenstelling en de artikelen147 en volgende over de procedure.

162 * 163D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

C o n c l u s i e : O b s e r v e r e n v a n d e m i g r a t i e ,w a k e n o v e r d e r e c h t e nDit verslag heeft de bescheiden ambitieeen eerste stap te zetten naar een statusquestionis van het migratievraagstuk inons land. Het Centrum voor gelijkheid vankansen en voor racismebestrijding zal insamenwerking met zijn partners deze reflectieverderzetten aan de hand van een regelmatigeup-to-date publicatie die moet toelatenom twee bevoegdheidsterreinen waaroverhet Centrum moet waken te evalueren: deaard en de grootte van de migratiestromenenerzijds en de fundamentele rechtenvan vreemdelingen anderzijds.Aldus streeft dit document zowel eenneerslag als een dynamisch doel na.Het is de neerslag van een bijzondere opdracht,aangezien dit rapport een formele en definieveinvulling geeft aan de migratiebevoegdheden van hetCentrum door – naast de publicaties met betrekkingtot de andere bevoegdheden van het Centrum – eenjaarverslag aan het migratiethema te wijden.Een dynamisch doel omdat het aan de andereactoren van deze moeilijke kwestie (op het politiek,socio-economisch en maatschappelijk terrein) eensynthetisch en bruikbaar instrument aanreikt, zowelinzake demografie als inzake fundamentele rechten.Dit rapport beantwoordt hiermee aan de plaats diehet migratiedebat vandaag inneemt in de sociale,economische en politieke evolutie van ons land. Debesluitvormers, de administraties, maar ook de universiteiten,het middenveld en alle burgers hebben meerdan ooit nood aan betrouwbare, samengestelde enoverzichtelijke bronnen. Door deze publicatie hopenwij daartoe bij te dragen. Uiteraard kan een dergelijkverslag nooit exhaustief zijn. Geconfronteerd meteen dergelijk breed terrein bestaat de uitdaging erinom het gehele terrein te beschrijven met bijzondereaandacht voor bepaalde thema’s die de laatste maandenspecifieke aandacht hebben gekregen. Van jaar tot jaarzal het proces zonder twijfel verfijnd moeten worden,maar zoals het gezegde luidt: ‘alle begin is moeilijk’.DemografieDe analyse van de demografische statistieken inverband met de migratievraagstukken leidt tot eeneerste vaststelling: het ontbreken van betrouwbaregegevens in veel terreinen verbonden met migratie.Deze leemtes zijn des te schadelijker daar ze betrekkinghebben op gebieden die van cruciaal belang zijn intermen van analyse en perceptie van de migratieverschijnselen.Het betreft de migratiemotieven, eenrealiteit die op basis van de huidige gegevens nog altijdmoeilijk te begrijpen is. Indien men ze juister konomschrijven, zou men ook de oorzaken van de migratiestromenop objectievere wijze kunnen verstaan. Hetbetreft ook de cijfers met betrekking tot de aanwezigheidvan de populatie in onwettig verblijf, waarover wijslechts aanwijzingen krijgen door het natrekken van decijfers van arrestaties of uitwijzingen.

164 * 165De juistheid van deze cijfers vormt nochtans een basiselementvan het migratiedebat. Het betreft ten slottede cijfers aangaande de “genaturaliseerde Belgen”en de problemen waarmee de personen van vreemdeoorsprong te maken hebben, zelfs al hebben ze deBelgische nationaliteit. Allemaal gebieden waar het vangroot belang is nauwkeurige statistieken op te stellen.Anderzijds moeten wij op basis van de beschikbarecijfers onze perceptie van het migratieprobleemnuanceren. Ongeacht de grenzen, los van demaatregelen die al 30 jaar lang getroffen worden omde stromen te beperken, bereikt de wettelijke instroomvan vreemdelingen heden een ongekend niveau. Ditdoet heel wat vragen rijzen omtrent de mythe van de“migratiestop”, die door de feiten achterhaald is en diemeer en meer in twijfel wordt getrokken. De wettelijkestroom bestaat voornamelijk uit Europeanen dietevens de grootste vreemde populatie vormen op hetgrondgebied. De asielaanvragen zelf dalen continusinds de piek van 2000. Ten slotte constateert mende stagnatie van de vreemde populatie die evenwelgrotendeels toe te schrijven is aan het verkrijgen vande nationaliteit en niet aan het vertrek. Dit geeftaanleiding tot een groeiende belangstelling voor deontwikkeling van een integratiebeleid en de bestrijdingvan discriminatie die de oorsprong van individuenviseert en niet zozeer de nationaliteit op hun paspoort.VreemdelingenrechtWat betreft de aandacht van het Centrum voor denaleving van de fundamentele rechten van de vreemdelingendient men nogmaals te onderstrepen hoezeerdeze materie verspreid en complex is, met een juridischadministratievecomplexiteit die het nog moeilijkermaakt om het migratieverschijnsel en zijn consequentieste begrijpen, alsook om over de integrale nalevingvan de fundamentele rechten van vreemdelingen die inBelgië toekomen of gevestigd zijn, te waken.De reglementering inzake internationale beschermingkende eind 2006 en gedurende heel 2007 ingrijpendeveranderingen, vooreerst door de invoering van hetstatuut van subsidiaire bescherming, en vervolgensdoor een aanzienlijke hervorming van de asielprocedure.Hoewel sommige van die hervormingenmeer waarborgen bieden inzake de naleving van demensenrechten en een daadwerkelijk rechtsmiddelmogelijk maken tegen de beslissing om een asielaanvraagaf te wijzen, zijn er andere aspecten die nogvragen oproepen (detentie in een gesloten centrumtijdens de hele asielprocedure, de notie “burger” voorde toepassing van de subsidiaire bescherming, enz.).De “Dublin”-detenties, die zich vertalen in de detentievan talrijke gezinnen met kinderen, en die niet systematischproportioneel gerechtvaardigd lijken te zijnin verhouding tot het nagestreefde doel, worden metbijzondere aandacht gevolgd door het Centrum.Het visumbeleid is een volwaardige component van hetmigratiebeleid omdat het de Staat de mogelijkheid biedtde instroom te controleren... en het in zekere mate eenontradende rol heeft. Ook al blijkt uit de beschikbarecijfergegevens over de visa dat ze in de meeste gevallentoegekend worden, toch is het zo dat het visum geenabsolute zekerheid biedt dat men tot het grondgebiedwordt toegelaten, en tot op het einde houdt de Staateen hoog controlerecht op de reismotieven, en dus opde legitimiteit van de binnenkomst en het kort verblijf.Het is net in de dubbelzinnigheid van deze tweeledigefunctie van het visum dat sommige conflicten schuilen.Zo kunnen we het voorbeeld aanhalen van de ‘vrijlatingen’in de transitzone van Brussel NationaleLuchthaven, waarvoor België een veroordeling opliepmet het Arrest (24 januari 2008) Riad en Idiab vanhet Europees Hof voor de Rechten van de Mens.De ontwikkelingen inzake gezinshereniging en hetvraagstuk van de DNA-tests in het bijzonder doeneen aantal vragen rijzen die opgelost moeten worden(kosten van de procedure, het begrip “gezin”, enz...).Tevens moeten verbeteringen worden aangebrachtaan het VISION-systeem, zoals de mogelijkheid voorde visumverzoeker om te vernemen, in geval van eenweigeringsbeslissing, welk land zijn veto gesteld heefttegen de aflevering van het gevraagde visum.Op het vlak van verblijf was 2007 eveneens hetjaar van de in werkingtreding van een belangrijkehervorming, waarbij het vraagstuk van het medischeverblijf vanaf nu omkaderd wordt via het nieuweartikel 9ter, en de zogenaamde humanitaire regulari-D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

saties opgevangen worden door een nieuw artikel 9bis.Aangezien het artikel 9bis tot op vandaag nog steedsgeen ontvankelijkheidscriteria preciseert, is de kwestievan de humanitaire regularisatie als dusdanig nog nietopgelost, wat blijkt uit het hoog actualiteitsgehalte vande bewegingen van mensen zonder papieren. 2007 wasook een jaar van debatten, mede aangewakkerd doorde verkiezingen en het perspectief van een regeringsakkoordwaarin de objectivering van positieve criteriaen het oprichten van een onafhankelijke instantiedie belast is met het onderzoeken van die criteria isopgenomen. Allemaal vragen die de actualiteit vanhet verblijfsrecht ook in de toekomst zeker nog zullenbeïnvloeden.Het thema van het huwelijk en, meer in het algemeen,de nieuwe vormen van gezinshereniging, doen vragenrijzen over het begrip schijnhuwelijk en de vormen diede strijd hiertegen aannemen. Men moet immers eerstweten wat men beoogt. Men spreekt van een schijnhuwelijkindien het voor één van de echtgenoten enkel enalleen tot doel heeft een verblijfsvoordeel te verkrijgen,en niet als dit verblijfsvoordeel slechts één van degevolgen is. De complexiteit van menselijke relaties enhet samenkomen van de belangen van de potentiëleechtgenoten tonen duidelijk aan dat de zaak niet zoeenvoudig is, en wijzen er nogmaals op dat het rechtop een gezinsleven een fundamenteel recht is waarvanvoor alle aspecten gewaarborgde aandacht moetgeboden worden.Wat het recht op gezinsleven betreft, wijst deuitvoering van de hervormingen van 2007 op tekortkomingendie op een of andere wijze gecorrigeerdmoeten worden: zoals bijvoorbeeld het vereiste omeen bewijs van huisvesting en ziekteverzekering, inhet kader van een gezinsherenigingaanvraag voor deonderdanen van derde landen, voor te leggen. In hetlaatste geval zorgt de restrictieve interpretatie van deDienst Vreemdelingenzaken er in de praktijk voor datmen te dikwijls verplicht wordt een privé-verzekeringte nemen. In de eerste situatie dienen de controle op enhet begrip zelf van “voldoende huisvesting” dringendte worden gepreciseerd. Niet alleen hoeft de gemeente,op wie de controle berust, haar beslissing niet temotiveren, maar bovendien is een beroep tegen eennegatieve beslissing – die de onontvankelijkheid van degezinsherenigingsaanvraag veroorzaakt - niet bij wetvoorzien, waardoor als enig alternatief de mogelijkheidom te verhuizen overblijft. In elk geval lijkt het noodzakelijkde reglementering af te stemmen op de realiteitvan de Belgische huurmarkt.Het wetboek van Belgische nationaliteit heeft eind2006 talrijke wijzigingen gekend. Deze hervormingis er blijkbaar niet in geslaagd de werkmethodes teuniformiseren en te verduidelijken. Het Centrumblijft ervoor pleiten dat de geplande evaluatie van dede nationaliteitswetgeving zou plaatsvinden, en datbij die gelegenheid ook onderzoek zou gebeuren naarhet behoud van het recht op het gezinsleven tussenpersonen die Belg geworden zijn en hun volwassenkinderen. Ook de mogelijkheid om de procedure vannationaliteitsverklaring als wijze van nationaliteitsverwervingte begunstigen, zou in die evaluatie moetenworden onderzocht.Wat, ten slotte, de delicate kwestie van het beleidinzake verwijdering en detentie van asielaanvragersen vreemdelingen in onwettig verblijf betreft, heefthet Centrum een reeks bezorgdheden die rechtstreeksverbonden zijn met de fundamentele rechten. Algemeengezien zou een objectieve “kosten-batenanalyse”van dit beleid onder controle van het Parlement eeneerste voorschrift van goed bestuur zijn. Tevens ishet, in het bijzonder, passend om voor de gedetineerdenhun recht op een daadwerkelijjk rechtsmiddeltegen hun detentie te waarborgen, tesamen met eengevoelige verbetering van de informatieverstrekkingen hun recht op juridische bijstand. Het Centrumherinnert er bovendien aan hoezeer de detentie vande kinderen in een gesloten centrum uit humanitairoogpunt onaanvaardbaar blijft. Uiteindelijk moet hetklachtensysteem dat vandaag in de gesloten centra vankracht is en totaal inefficiënt is, fundamenteel herzienworden opdat de Klachtencommissie een doeltreffendinstrument wordt, bijvoorbeeld naar het model van hetsysteem dat openstaat voor de personen die in strafinrichtingenopgesloten zijn.Het Centrum hoopt dat dit verslag nuttig zal zijn endat het de besluitvormers en de andere betrokkenpartijen een duidelijk beeld zal schetsen van deuitdagingen op het vlak van migratie in België. Op

166 * 167dat vlak is de rol van het Centrum hoofdzakelijk devolgende: het verzamelen van objectieve informatie,van betrouwbare cijfers en het leveren van adviezenop basis van onze eigen waarnemingen op het terrein.Op basis van deze gegevens een zo getrouw mogelijkebeschrijving van migraties bieden en waakzaam teblijven voor: het respect voor de fundamentele rechten.Iedere dag beseffen wij dat wij een grote vrijheidgenieten bij het uitvoeren van onze opdracht tot waakzaamheid.Deze opdracht vertaalt zich eveneens ineen zeker aantal activiteiten die in dit verslag niet tersprake komen: namelijk advies, bemiddeling, oriëntatie.Die taken voeren we uit met respect voor de wettelijkeopdrachten die ons werden toegekend, namelijk analysevan migratiestromen, individuele adviezen en aanbevelingenaan de overheden. In een democratische maatschappijis het legitiem om de naleving van vrijwel alle(met uitzondering van het absolute verbod op folteringen wrede, onmenselijke en vernederende behandelingen)rechten die ingesteld zijn door het EuropeesVerdrag ter Bescherming van de Rechten van deMens, aan bepaalde beperkingen te onderwerpen. Diebeperkingen die door de Staat kunnen worden opgelegdmoeten de test met de realiteit van de situatie waarinde vreemdelingen zich bevinden kunnen doorstaan: opdeze wijze moeten ze beargumenteerd, gedocumenteerden gerechtvaardigd kunnen worden, ongeacht de feitenwaaruit ze voortvloeien.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H TKennis van de realiteit inzake migratie en waakzaamheidinzake de rechten van de vreemdelingen vormende wettelijke opdrachten van het Centrum op het vlakvan migratie. Wij denken dat het gezond verstand,meer nog dan de wet, ertoe aanspoort om ze op gezamenlijkeen autonome manier voort te zetten.

169 * 169B I J L A G E ND E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

V e r k l a r e n d e w o o r d e n l i j s tAAsielAsiel is een vorm van bescherming die een Staat opz’n grondgebied toekent, gebaseerd op de rechten vanvluchtelingen die op internationaal of nationaal niveauzijn erkend. Asiel wordt toegekend aan personen diein hun land van oorsprong en land waar ze verblijvengeen bescherming krijgen, o.m. uit vrees te wordenvervolgd omwille van hun ras, godsdienst, nationaliteit,het behoren tot een bepaalde sociale groep of politiekeovertuiging. De criteria voor de toekenning van asielzijn door de Conventie van Genève bepaald.AsielaanvragerEen asielaanvrager of kandidaat-vluchteling iseen persoon die de erkenning van het statuut vanvluchteling aanvraagt op basis van de Conventievan Genève. De Conventie van Genève voorziet ineen bescherming van personen die vrezen te wordenvervolgd omwille van hun ras, godsdienst, nationaliteit,het behoren tot een bepaalde sociale groep of politiekeovertuiging. Naast asiel in de zin van de definitie vande Conventie van Genève, kan een persoon die vaninternationale bescherming wil genieten, ook anderesoorten bescherming, tijdelijke of subisdiaire, genieten.BBijlagenDit zijn administratieve documenten waarvan vreemdelingenhouder zijn tijdens de verschillende stadiain hun procedure en die hun administratieve situatiebepalen. Deze documenten worden zo genoemdomdat ze de bijlagen vormen bij het koninklijk besluitvan 8 oktober 1981 betreffende de toegang tot hetgrondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijderingvan vreemdelingen.BIVRHet Bewijs van Inschrijving in hetVreemdelingenregister, ook wel “witte kaart”genoemd, is een verblijfstoelating die een jaar geldig isen die van jaar tot jaar wordt verlengd. De hernieuwingervan kan van bepaalde voorwaarden afhankelijk zijn.CCGVSHet Commissariaat-generaal voor de vluchtelingen ende staatlozen (CGVS) onderzoekt de asielaanvragen diein België zijn ingediend en biedt bescherming aan devreemdelingen die in geval van terugkeer naar het landvan herkomst, dreigen te worden vervolgd of ernstigeschade op te lopen.Conventie van GenèveDe Conventie van Genève regelt sinds 1951 de asielprocedureen de procedure voor de erkenning van vluchtelingen.De Conventie is goedgekeurd net na de TweedeWereldoorlog en wil een minimale bescherming biedenaan personen die hun land omwille van een aantalredenen moeten ontvluchten. Deze redenen wordendoor de Conventie duidelijk bepaald en in tegenstellingtot wat algemeen wordt aangenomen door het onjuistegebruik van de uitdrukking “politieke vluchteling”,gaat het hier niet enkel om politieke vluchtelingen. Debetrokken persoon is de persoon die met reden vreest“te worden vervolgd omwille van ras, godsdienst,nationaliteit, het behoren tot een bepaalde socialegroep of politieke overtuiging”. Een vluchteling is eenpersoon die is erkend door een Staat die de Conventievan Genève heeft ondertekend en die aan de door deConventie bepaalde criteria om bescherming van dezeStaat te kunnen genieten beantwoordt. Zolang hijdie erkenning niet heeft gekregen, wordt de persoon“asielzoeker” genoemd. Om als vluchteling te wordenerkend moeten de door de asielzoeker aangevoerdevervolgingen verankerd zijn in een van die vijf criteria,die exhaustief, maar vatbaar voor interpretatie zijn.DDetentieIn België kunnen vreemdelingen in detentie wordenopgenomen met het oog op hun uitzetting of hunaanvaarding op het grondgebied. Dit gebeurt in dezogenaamde “gesloten centra”.Dienst VreemdelingenzakenDe Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) maakt deel uitvan de FOD Binnenlandse Zaken en staat de Ministervan Binnenlandse Zaken bij in het vreemdelingenbe-

170 * 171leid. Het is de spil van alle administratieve voorzieningenbetreffende verblijf, toegang tot het grondgebied,vestiging en verwijdering van vreemdelingen.DublinPersonen die onder de benaming “Dublin-gevallen”vallen zijn personen op wie de Verordening (EU) nr.343/2003 van de Raad van 18 februari 2003 vantoepassing is tot vaststelling van de criteria en deinstrumenten om te bepalen welke lidstaat verantwoordelijkis voor de behandeling van een asielverzoekdat door een onderdaan van een derde land bij eenvan de lidstaten wordt ingediend. Dit reglement geldtin de Lidstaten van de Europese Unie en in IJsland,Noorwegen en Zwitserland. Krachtens deze tekst valtde bevoegdheid om een asielaanvraag te behandelen bijde lidstaat waar de aanvrager het eerst is aangekomen.Asielaanvragers voor wie België zich in toepassing ophet “Dublin”-verordening onbevoegd heeft verklaarden die hun asielaanvraag willen voortzetten, dienendit te doen in het land dat bevoegd is verklaard om dieaanvraag te behandelen. In afwachting van hun overbrengingnaar dit land, worden die aanvragers steedsvaker in gesloten centra geplaatst.FFedasilFedasil is een autonoom agentschap dat door defederale overheid is opgericht. Zijn hoofdopdracht is deorganisatie van de opvang van asielzoekers in België.Fedasil staat o.m. in voor het beheer van de opencentra.GGelijkwaardigheid van diploma’sElke vreemdeling die in België wenst te komen studerenmoet o.m. bewijzen dat hij over een certificaat beschiktwaaruit de gelijkwaardigheid van de diploma’s blijkt.Dit is een bevoegdheid van de Gemeenschappen.Gesloten centraIn België zijn er 6 gesloten centra: de centra 127, 127bis, INAD, Brugge, Merksplas en Vottem. In theorie isdaar plaats voor 800 personen.Het INAD-centrum bevindt zich in de luchthavenvan Zaventem en bestaat sinds 1996. In afwachtingvan hun terugdrijving, komen daar vreemdelingen(mannen, vrouwen en soms kinderen met hun ouders)terecht die hier via het vliegtuig zijn aangekomen en diede toegang tot het grondgebied is geweigerd. In enkelezeldzame gevallen worden in het INAD-centrum ookvreemdelingen ondergebracht die hier illegaal verblijvenen wiens verwijdering nakend is.De andere gesloten centra vangen vreemdelingenop die asielzoeker en niet-asielzoeker zijn en geenverblijfsbewijs (meer) hebben in België, met het oog ophun verwijdering of in afwachting van een eventueletoelating om het grondgebied te betreden of hier teverblijven.Centrum 127 ligt in de transitzone van de luchthavenvan Zaventem en bestaat sinds 1988. Het gaat hiermeestal om vreemdelingen die een asielaanvraag aande grens hebben ingediend. Hier worden mannen,vrouwen en kinderen met hun ouders ondergebracht.Repatriëringcentrum 127 bis te Steenokkerzeel,naast de luchthaven van Zaventem, bestaat sindsmaart 1994. Hier worden alleenstaande mannen engezinnen ondergebracht. Het Centrum voor illegalenvan Merksplas bestaat sinds 1993. Hier worden ookalleenstaande mannen en gezinnen ondergebracht. HetCentrum in Brugge bestaat sinds 1995. Hier wordenalleenstaande mannen en vrouwen ondergebracht. HetCentrum in Vottem bestaat sinds 1998 en biedt enkelonderdak aan mannen.MMensen zonder papierenDeze term is over het algemeen een synoniem voorclandestien, illegaal enz. Het gaat om een persoondie geen verblijfsdocumenten heeft waarmee hijlegaal op het grondgebied kan verblijven. Achter dezegenerische benaming gaan heel verschillende situatiesschuil: uitgeprocedeerde asielzoekers, individuen dieclandestien op het grondgebied zijn aangekomen,vreemdelingen die in het verleden een verblijfbewijshebben ontvangen dat niet langer geldig is, enz. Doorhet onwettige karakter van hun verblijf kunnen diepersonen niet beschikken over de meeste rechten diepersonen die hier wettelijk verblijven wel hebben, o.m.het recht om te werken.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

MigrantEen migrant is een persoon die z’n land verlaatvoor een ander, ongeacht zijn officiële of officieuzemotieven. Deze term omvat dus ook de vluchtelingen.MigratieOnder migratie wordt de verplaatsing van dewoonplaats van individuen verstaan. Ook deze termmaakt geen onderscheid op basis van de migratiemotieven.MigratiestromenDe migratiestromen zijn bewegingen van menselijkemigraties, die als “stroom” worden geïdentificeerdomwille van de omvang, lineariteit en regelmatigheidervan.NNationaliteitNationaliteit is de juridische band tussen een individuen een Staat. In België wordt ze vooral via de overdrachtvan een of beide ouders verworven maar er bestaan ookandere manieren:De toekenning is de manier om de nationaliteit teverwerven zonder dat de persoon een of andereprocedure moet volgen. Het is o.m. het geval bij minderjarigendie automatisch de nationaliteit verwervenwanneer hun ouders Belg worden. Of in andere gevallenkrijgen ze die op verzoek van de ouders.De optie en de verklaring zijn er voor meerderjarigepersonen die aan een reeks vereisten voldoen (inzakewoonplaats, aantal jaren verblijf, geboorteplaats, enz...)en voor wie er geen “ernstige persoonlijke feiten zijn”die het verwerven van de nationaliteit in de weg staat.In geval van weigering is een beroep voor een rechtbankmogelijk. Een voorbeeld is dat van een vreemdeling diegedurende 7 jaar legaal en ononderbroken in Belgiëheeft geleefd en die op het ogenblik van de verklaringeen onbeperkt verblijfsrecht heeft. Hij kan de nationaliteitverkrijgen op eenvoudig verzoek voor een ambtenaarvan de burgerlijke stand.De naturalisatie is een bijzondere procedure die enkelvoor meerderjarigen geldt en die via het Parlementgebeurt. De Kamer van Volksvertegenwoordigers beslistsoeverein aan wie ze die toekent en heeft haar eigenrechtspraak. Beroep tegen een naturalisatieweigering isniet mogelijk, daarom wordt deze procedure vaak als“gunst” bestempeld.NBMVNMBV is de algemeen gebruikte benaming omniet-begeleide minderjarige vreemdelingen aan teduiden. Die minderjarigen zitten bij hun aankomstop het grondgebied nog dikwijls in gesloten centra.Sinds 2004 wordt een voogdijdienst opgericht omdie minderjarigen die geen onderdaan zijn van eenEuropese lidstaat op te vangen.OOpen centrumIn de oude asielprocedure werden asielzoekers die inde ontvankelijkheidfase zaten aan een open centrumtoegewezen. De wetswijzigingen in 2007 bepalen datasielzoekers de eerste vier maanden van hun aanvraagin een open centrum worden opgevangen. Laterkunnen ze naar een individueel opvanginitiatief wordentoegeleid.De term “open” betekent dat de bewoners vrij hetcentrum kunnen verlaten en binnenkomen mits enigebeperkingen. Verder is er ook een brede waaier aanandere diensten beschikbaar: een medische dienst,sociale dienst, dienst voor kinderen, tweedehandskledij, dienst van vrijwilligerwerkers en een animatiedienst.RRaad voor VreemdelingenbetwistingenDe Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV) iseen nieuw administratief rechtscollege dat in 2007is opgericht en dat als enige bevoegd is om kennis tenemen van beroepen tegen individuele beslissingen diezijn genomen bij toepassing van de wetten betreffendede toegang tot het grondgebied, het verblijf, devestiging en de verwijdering van vreemdelingen.RegularisatieRegularisatie is het administratieve proces waarbij eenStaat het verblijf van een vreemdeling die hier illegaalverblijft, legaliseert. Naast de tijdelijke algemenecampagnes, zoals die in België in 1999-2000, gebeurtdeze regularisatie over het algemeen op een individuelebasis, na onderzoek van de aanvragen van individuenen op basis van de in de wet uit 1980 bepaalde criteriainzake het verblijf van vreemdelingen.

172 * 173SSchijnhuwelijkEen schijnhuwelijk is een huwelijk dat wordtaangegaan zonder dat de beide echtgenoten de intentiehebben een levensgemeenschap tot stand te brengen,en waarvan de enige doelstelling het bekomen van eenverblijfsrecht isSubsidiaire beschermingSinds dinsdag 10 oktober 2006 zijn de asielinstantiesin België bevoegd voor het toekennen van het statuutvan subsidiaire bescherming. Deze bescherming is ervoor personen die niet als vluchteling kunnen wordenbeschouwd maar die in geval van terugkeer naar hunland van herkomst een reëel risico lopen te wordenblootgesteld aan de doodstraf of executie, aan wrede,onmenselijke of mensonterende behandelingen, ofaan ernstige bedreigingen t.o.v. hun leven of hunpersoon, omwille van blind geweld in geval van internof internationaal gewapend conflict (dit geldt enkelvoor burgers, niet voor militairen). De invoering vandit statuut in het Belgisch recht vloeit voort uit deverplichting om een Europese richtlijn om te zettenom te komen tot harmonisatie van de definitie vande hoedanigheid van vluchtelingen en hun afgeleiderechten en dit ook voor de begunstigden van desubsidiaire bescherming.TTijdelijke beschermingDe tijdelijke bescherming is een procedure met eenuitzonderlijk karakter die aan ontheemden afkomstiguit derde landen een onmiddellijke en tijdelijkebescherming biedt, met name wanneer er een risicobestaat dat de normale toepassing van de toekenningregelsvoor asiel niet volstaan om deze toestroom teverwerken, tenzij door diezelfde regels in het gedrangte brengen. De artikelen 57/29 tot 57/36 van de wetvan 15 december 1980 bepalen het besluitvormingsprocesdat moet worden nagekomen, om de tijdelijkebeschermingsmaatregelen in werking te stellen, uit tebreiden of te beëindigen.VVerwijderingDe verwijdering verwijst naar elke maatregel uitgevaardigddoor de overheden met het oog op het uitvoerenvan een beslissing tot weigering van de toegang (terugdrijving)of tot weigering van het verblijf (BGV). Dezemaatregel onderscheidt zich van het vrijwillige vertrek,dat vaak in samenwerking met de InternationaleOrganisatie voor Migratie (IOM) wordt georganiseerd.VluchtelingDe wetgeving kent slechts een categorie van vluchtelingen:die die aan de door de Conventie van Genève(cf. supra) voldoen met daarin vijf categorieën: ras,godsdienst, nationaliteit, sociale groep en politiekeopinies. In de dagelijkse omgang heeft men somsde neiging de “echte vluchtelingen”, de zogenaamde“politieke vluchtelingen” van de foute, de “deeconomische” vluchtelingen te onderscheiden, die geenvervolging ontvluchten en van wie de asielaanvraagenkel is gebaseerd op de hoop om hier een beter levenuit te bouwen. Dit onderscheid is op niets gebaseerd:bepaalde vluchtelingen worden om andere redenendan de politieke overtuiging erkend. Zo is het ookniet voldoende om politieke motieven aan te halen omautomatisch te worden erkend, zonder aan bepaaldevoorwaarden te voldoen (een gegronde vrees voorindividuele vervolging).VisumEen visum is een inreisdocument dat door de overhedenvan een land is afgeleverd en dat een vreemdeling detoestemming geeft zich aan de grens aan te bieden.Over het algemeen wordt ook de duur en de reden vanhet verblijf vermeld.D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

S l e u t e l d a t a v a n d e i m m i g r a t i en a a r B e l g i ë1 9 2 0Na de Eerste Wereldoorlog zijn de Belgische ondernemingenverplicht een beroep te doen op buitenlandsewerknemers. Die nieuwe migranten komen eerstuit de buurlanden, vervolgens uit Polen en Italië.De economische crisis van de jaren ‘30 zal België ertoeaanzetten een einde aan deze migratie te maken.In 1933 is het migratiesaldo zelfs negatief.1 9 4 6Na de Tweede Wereldoorlog ligt de Belgische economievolledig plat. België ondertekent met Italië een protocoldat voorziet in het sturen van 50.000 Italiaansewerknemers naar de Belgische mijnen in ruil voor 200kg steenkool per mijnwerker per dag. Tussen 1946 en1948 zullen er zo 65.000 naar hier komen.1 9 5 6Ramp van Marcinelle: 262 mijnwerkers onder wie 136Italianen komen om. Italië schort de migratie naarBelgië op waardoor België op andere landen beroepdoet. Datzelfde jaar wordt een internationale overeenkomstinzake tewerkstelling van vreemdelingen metSpanje ondertekend.1 9 5 7Ondertekening van een overeenkomst met Griekenland.1 9 6 8De Europese eenmaking zorgt voor een vrij verkeertussen de Lidstaten waardoor visa en werkvergunningenniet langer nodig zijn. De vreemdelingen dieop dat moment in België verblijven worden voortaanopgedeeld in communautairen en niet-communautairen.1 9 7 4België maakt officieel een einde aan de werkimmigratieen regulariseert 9.000 vreemdelingen die hier illegaalverblijven. In de volgende 30 jaar zal de migratieevenwel niet stoppen, vooral als gevolg van de gezinshereniging.1 9 8 0De eerste wet over het verblijf, de vestiging en deverwijdering van vreemdelingen wordt goedgekeurd.Ze zal talrijke keren worden hervormd en aangepast.Samen met de koninklijke besluiten ter uitvoering vandie wet, vormt het vandaag een complexe materie vanvreemdelingenbetwistingen.1 9 9 9België organiseert een regularisatiecampagne en50.000 personen zullen ervan gebruik maken.1 9 6 4Ondertekening van overeenkomsten met Marokko enTurkije.1 9 6 9Ondertekening van een overeenkomst met Tunesië.1 9 7 0Ondertekening van overeenkomsten met Algerije enJoegoslavië.

174 * 175D E M O G R A F I E E N V R E E M D E L I N G E N R E C H T

Verslag 2007 MigratieBrussel, april 2008Uitgever en auteur:Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijdingKoningsstraat 138, 1000 BrusselT: 02-212.30.00F: 02-212.30.30epost@cntr.bewww.diversiteit.beAlgemene coördinatie: François De SmetEindredacteur: Manuel AbramowiczRedactie: François De Smet, Koen Dewulf, Gérald Gaspart, Katleen Goris, Henri Goldman,Julie Lejeune, Nicolas Perrin, Wouter Nachtergaele en Caroline StainierSupervisie: Jozef De Witte, Edouard Delruelle en Henri GoldmanVertaling: AlphavitGrafisch concept en opmaak: d-ArtagnanDruk: Perka (Maldegem)Fotografie: Bart De KeyserVerantwoordelijke uitgever: Jozef De WitteMet dank aan: Ingrid Aendenboom, Eef Peeters, Ann Vanderdonckt, Annick Vermeersch, dienstLogistiek van het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding en alle ledenvan de Raad van BestuurCe rapport est aussi disponible en français.Alle rechten zijn voorbehouden.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm ofwijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, op film of op enige andere manierzonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.Hoe kan u deze publicatie bestellen?Kostprijs: 12 euro (+ 2,70 euro verzendingskosten)U kan deze publicatie bestellen bij de Infoshop van de Kanselarij van de Eerste Minister:› door overschrijving op het rekeningnummer: 679-2003650-18› per e-mail: shop@belgium.fgov.beVermeld duidelijk ‘Verslag Migratie 2007’, de gewenste taal en het aantal exemplaren.› U kan deze publicatie ook afhalen op de Infoshop van de Kanselarij van de Eerste Minister.De Infoshop is van maandag tot vrijdag doorlopend open van 9 tot 16 uur.Infoshop Kanselarij van de Eerste MinisterRegentlaan 54 – 1000 BrusselT: 02-514.08.00 – F: 02-512.51.25 – shop@belgium.fgov.be

WWW.DIVERSITEIT.BE