vorming, training en opleiding - Agora landelijk ondersteuningspunt ...

België-BelgiqueP.B. - P.P.1780 Wemmel 1BC 11716VORMING, TRAINING ENOPLEIDINGFEDERATIEPALLIATIEVE ZORGVLAANDEREN vzwACADEMIEJAAR 2007/2008

Wens je onze nieuwsbrief/tijdschrift te ontvangen en op de hoogte te blijven van actueleontwikkelingen ? Schrijf je dan in via www.palliatief.be/publicaties/tijdschrift en nieuwsbrief

VOORWOORDGedurende het voorbije academiejaar werd het beleidsplan 2007-2008 van de FederatiePalliatieve Zorg Vlaanderen vzw gefinaliseerd.Eén van de 5 beleidslijnen hierin stelt voorop dat de Federatie een partner is in de permanenteontwikkeling van deskundigen actief in palliatieve zorg, door vorming, training enopleiding (VTO). Hierbij fungeert ze enerzijds als kennis- en expertisecentrum, anderzijdsals vormingscentrum met een eigen aanbod.In haar rol van expertise- en kenniscentrum ontwikkelt de Federatie de nodige kanalen enwerkwijzen om de meest recente evoluties op vlak van palliatieve zorg in Vlaanderen, Belgiëen wereldwijd in kaart te brengen en te vertalen naar haar Vlaamse partners. Vanuitdeze expertise :- inventariseert de Federatie het VTO-aanbod inzake palliatieve zorg in Vlaanderen en informeertze hulpverleners hieromtrent- ontwikkelt ze competentieprofielen voor verpleegkundigen in palliatieve zorg- adviseert ze de bevoegde overheden bij het beleid omtrent VTO in palliatieve zorg.Als vormingscentrum werkt de Federatie een aanbod uit dat- in lijn is met de meest recente evoluties in het werk- en onderzoeksveld van palliatievezorg- afgestemd is met de regionale netwerken palliatieve zorg- zich van andere aanbieders onderscheidt door de ervaringsgerichte aanpak, de nadrukop persoonsgerichte materies, specifieke doelgroep,… Zo spreekt ze ook mensen aan meteen langere ervaring in palliatieve zorg.Gedurende dit academiejaar 2007-2008 worden de verschillende modules van het vroegere‘curriculum tot deskundige in palliatieve zorg’ voor een laatste maal aangeboden.Vanaf september 2008 zullen enkel cursussen aangeboden worden die passen in debeleidslijnen inzake VTO van de Federatie. Dit zullen een aantal nieuwe modules zijn,naast cursussen die reeds verschillende jaren door de Federatie worden aangeboden(zoals implementatie van palliatieve zorg, training stervens- en rouwbegeleiding, intervisievoor artsen, basistechnieken van intervisie in palliatieve zorg en een verdiepingsmodulecommunicatie). Hieraan gekoppeld breiden we de groep opleiders van deFederatie uit.In opvolging van het symposium ‘De ethische praktijk van beslissingen rond het levenseinde’ter gelegenheid van de werelddag palliatieve zorg 2007 (5 oktober, zie bijgevoegdefolder) werken we aan een aantal cursussen waarin de verschillende thema’s van hetsymposium uitgediept worden. We brengen u hier tijdig van op de hoogte.Met dit aanbod levert de Federatie een bijdrage aan de verdere uitbouw van deskundigheidin palliatieve zorg. En vooral hoopt ze de gedrevenheid van vele competente hulpverlenerste ondersteunen.Elke AdriaensStafmedewerker VormingPaul Vanden BergheDirecteur3

I. HET CURRICULUM TOT DESKUNDIGE IN DE PALLIATIEVE ZORGDe Federatie werkt momenteel aan een totaaltraject aan opleiding in palliatieve zorg voorverpleegkundigen, waarin verschillende partners (regionale netwerken, hogescholen e.a.)elk een op elkaar afgestemd deel opnemen.De Federatie zal zich vanaf volgend academiejaar nog enkel richten op trendbepalende engespecialiseerde onderwerpen, evenals op thema’s of methodieken die niet binnen het bereikvan netwerken en hogescholen liggen.Daarom wordt het totale curriculum tot deskundige in de palliatieve zorg niet langer aangeboden.Gedurende dit academiejaar kan u voor de laatste keer de afzonderlijke modulesvan het vroegere curriculum volgen.DOELGROEP: alle palliatieve zorgverleners (artsen, verpleegkundigen, verzorgenden, psychologen,kinesitherapeuten, ergotherapeuten,...).ONDERBOUW CURRICULUM1. Pijn- en symptoomcontroleDat palliatieve patiënten vaak geconfronteerd worden met pijn, misselijkheid, benauwendekortademigheid, groot risico op doorligwonden, uitdroging van de mond,... zal niemand onbekendzijn. Dat er bijzonder veel expertise en kennis is om bij de patiënten deze symptomente verlichten of volledig te bestrijden, is echter vaak nog onvoldoende bekend in de dagelijksepraktijk.Deze driedaagse module wil hieraan tegemoet komen. De frequent voorkomende ongemakkenvan lichamelijke aard worden één voor één grondig onder de loep genomen. Datgebeurt zowel vanuit de omschrijving en observaties van het ongemak als vanuit mogelijkebenaderingen om dit symptoom onder controle te krijgen. Al deze symptomen worden belichtvanuit de verschillende disciplines: de arts, de verpleegkundige, de maatschappelijkwerker en de kinesist. Er wordt gelegenheid geboden om de aangeboden expertise te toetsenaan de ervaring van de deelnemers zodat er een aanzet is tot implementatie in de eigenpraktijk van de cursist.Een specialisatie in deze thematiek wordt uitgewerkt in de bovenbouw (zie blz.10, ‘Pijn- ensymptoomcontrole voor gevorderden’).DUUR 3 dagenDATA 16 en 23 oktober, 8 november 2007OPLEIDERS Dr. Kitty Claassens, Dr. Martine De Laat, Mieke De Pril, Karel Toubast,Mimmi WoutersPRIJS leden 185 euro – niet-leden 225 euroCODE PSC/07086

2. Omgaan met de brede sociale omgeving van de palliatieve patiëntEen belangrijk uitgangspunt van goede palliatieve zorg is dat de persoon die palliatief is,steeds samen met zijn sociale omgeving benaderd wordt. Een mens leeft immers in zijn sociaalnetwerk en sterft er ook temidden van. De patiënt is dus de drager van zijn zorg, samenmet zijn natuurlijke omgeving.Het is echter niet altijd evident om dit in de praktijk te brengen, en er duiken verschillendeknelpunten op.In de palliatieve thuiszorg is de omgeving aanwezig, en moeten hulpverleners een zorg uitbouwendie ‘aanvullend is’ op datgene wat die omgeving doet. Hoe bouw je dat uit? Hoewerk je (optimaal) samen? Hoe mobiliseer je als hulpverlener de beschikbare energie? Enhoe voorkom je uitputting van de omgeving?In de palliatieve zorg in instellingen is deze omgeving vaak om vele redenen op het eerstezicht niet present. Hoe breng je patiënt en omgeving daar samen? Hoe kan een instelling zorguitbouwen die vertrekt vanuit de wensen van de patiënt én zijn omgeving? Wat heeft eenomgeving eventueel zelf nodig, los van de stervende?Al deze vragen komen aan bod in deze tweedaagse module. Er worden een aantal theoretischereferentiekaders geboden uit familiebegeleiding en ‘crisisondersteuning’ en er wordtgewerkt met concrete werkvormen (bijvoorbeeld het familiegesprek; het crisisinterventiemodel)die in dit kader bruikbaar zijn.Dit alles vertrekkend van ervaringen van deelnemers en met praktische toepassingen via rollenspelen ‘virtuele toepassingen’.DUUR 2 dagenDATA 17 en 24 januari 2008OPLEIDER Walter RomboutsPRIJS leden 135 euro – niet-leden 165 euroCODE SOC/07083. Samenwerken met verschillende disciplines in de palliatieve zorgIn de palliatieve zorg voor de stervende mens en zijn omgeving, werken heel veel disciplinessamen. De complexe aard van de zorg vereist dit. De praktijk leert dat een ‘intentie’ tot goedesamenwerking uiteraard een goede basis is. Maar tegelijkertijd is het onvoldoende. Er zijnvaardigheden nodig bij elke medewerker (van verschillende disciplines) en methoden omhet werken in groepsverband mogelijk te maken en te optimaliseren. Zodat samen-werkenook echt meer kwaliteit van zorg teweegbrengt voor de palliatieve persoon en zijn omgeving.En zodat zorgverleners ook zorg kunnen delen.In deze eendaagse module worden een aantal ‘bouwstenen’ aangereikt om deze samenwerkingte bevorderen. Er wordt gekeken naar de verschillende zorgconcepten die verschillendedisciplines hanteren en naar de consequenties voor hun handelen (bijvoorbeeld knelpuntenin doorzetten of stopzetten van een therapie).Er wordt een manier van methodisch overleg aangereikt die ‘verrijkend’ i.p.v. conflictueusoverleg in de praktijk mogelijk maakt én waarin iedereen bijdraagt (methodisch groepsoverleg).Dit alles vertrekkend van materiaal (casussen, knelpunten...) dat de deelnemers zelf aanbrengen.Er wordt dan ook van elke deelnemer een actieve inbreng verwacht in de praktischeoefeningen die aan bod komen in deze opleidingsdag.7

DUUR 1 dagDATUM 2 oktober 2007OPLEIDER Walter RomboutsPRIJS leden 65 euro – niet-leden 80 euroCODE SAM/07084. Omgaan met psycho-emotionele pijnAls hulpverlener worden wij voortdurend geconfronteerd met het existentiële gegeven vande dood. Zelf in volle leven, zijn we professioneel aanwezig bij mensen die de weg van hunsterven afleggen. We zijn ook aanwezig bij hun naaste omgeving, familie en vrienden, dieelk op hun manier en vanuit hun gedeelde geschiedenis met het sterven van hun geliefdegeconfronteerd worden.Doorgaans is dit voor ons allemaal wel hanteerbaar. Maar soms, vaak onverwacht, wordenwe overspoeld door emoties, door pijn. Dan wordt het wel erg veel.Hoe gaan we om met deze veelheid aan emoties die soms zo onnoembaar en ongrijpbaarzijn?Welke gevoelens en reacties worden opgeroepen door de gedachten aan onze eigen verlies-en rouwervaringen, aan ons eigen sterven, aan onze eigen dood?En hoe kunnen we, deze gevoelens door-levend, patiënten authentiek nabij-zijn en open staanvoor hun persoonlijke emoties rond hun naderende levenseinde ?Hoe kunnen we integer en professioneel in dit werkveld blijven staan?In deze vorming gaan wij ervaringsgericht tewerk.We verhogen bewustzijn van onze eigen gevoelens en onderliggende noden. We leren vanuitdit bewustzijn ook contact te leggen met onze omgeving op een manier die iedereen alsgroeibevorderend kan ervaren.In een veilige omgeving worden methodieken aangereikt om dit alles via verhaal, woord enbeeld tot expressie te brengen, op een manier die groei en helende nabijheid bij patiëntenen hun omgeving mogelijk maakt.Een verdieping van dit thema is opgenomen in de bovenbouw (zie blz.10).8DUUR 2 dagenDATA 4 en 11 december 2007OPLEIDER Marianne De Wulf NIEUWPRIJS leden 135 euro – niet-leden 165 euroCODE EMP/07085. Aandacht voor het spirituele in palliatieve zorgIn deze tweedaagse cursus zoeken we naar antwoorden op de vraag waarmee de spiritueledimensie van je werk als palliatieve zorgverlener te maken heeft. Wat is het verband met hetgodsdienstige ? Naar welke lagen van de ervaring, uitdrukkingen, stiltes van patiënten verwijstze je ? Kan je je daarin vormen, kan je je ‘geestelijk oefenen’ ? Bestaat er zoiets als ‘spirituelesymptomen’?In deze cursus worden middelen aangereikt en/of gezocht om spirituele zorg te ontwikkelen.Het belangrijkste ‘middel’ hiertoe is je eigen spiritualiteit, je ‘zijn’, je diepe attitude. In spirituelezorg is immers de kwaliteit van je aanwezigheid, de kwaliteit van je stilte essentieel. Je kan pas

spirituele noden en ervaringen aanvoelen als je die enigszins ook bij jezelf hebt onderkend.Er zal dus stilgestaan worden bij het spirituele aspect in verlangen naar leven, gekwetst wordendoor het kwaad, kiezen en twijfelen, lijden bij palliatieve patiënten en bij jezelf. Daarnaastwordt ook een eenvoudige methode voor een ‘spirituele anamnese’ aangeboden.Dit alles wordt gebracht aan de hand van inleidingen, oefeningen en groepsgesprekken.Een verdieping van dit thema is opgenomen in de bovenbouw (zie blz.11).DUUR 2 dagenDATA 20 mei en 3 juni 2008OPLEIDER Marc Desmet NIEUWPRIJS leden 205 euro – niet-leden 250 euroCODE EXIST/07086. CommunicatietrainingDeze vierdaagse inleiding doet je kennismaken met je persoonlijke communicatiestijl en-vaardigheden. Daar bovenop krijg je een heel pakket aan vaardigheden aangereikt. Dezekunnen jou helpen om met meer zelfvertrouwen om te gaan met de vaak complexe situatiesin de hulpverlening.Naast de rationele en meer functionele gespreksvoering maak je kennis met je affectieve kanten leer je je intuïtie en gevoel in te schakelen. We werken tevens concreet rond communicatiemet familie, het slecht nieuws gesprek, communicatie met kinderen... Vanuit ingebrachte praktijksituatiesga je samen met collega’s heel concrete communicatievaardigheden oefenen,nieuw gedrag uitproberen en samen bespreken. Essentieel voor deze training is de sfeer vanveiligheid, respect en betrokkenheid.DUUR 4 dagenDATA 28 februari, 3, 11 en 20 maart 2008OPLEIDER Katlijn WillemsPRIJS leden 270 euro – niet-leden 330 euroCODE COM/07087. Omgaan met verlies en rouwDe wijze waarop rouw verschijnt in onze cultuur heeft een invloed op de wijze waarop weomgaan met leven en dood. Wat is daarvan de (sociale) betekenis voor de rouwzorg?Na deze inleidende beschouwing concentreren we ons in deze module op twee terreinen.Wat gebeurt er met een mens die geconfronteerd wordt met de meest indringende verlieservaringendie het leven kent: het eigen sterven of het verlies van de meest dierbare persoon?Wat zijn de psychologische en spirituele aspecten van dit verlies? Wat is hier rouw? Hoe manifesteerthet zich in het gedrag van de rouwenden en welke is hun betekenis?Wat is dan de betekenis van zorg en hulpverlening? Welke vaardigheden zijn er nodig omzorgvuldig om te gaan met terminale patiënten en nabestaanden?Er wordt gewerkt met informatie en voordracht, eigen ervaring en rollenspel. Als cursusmateriaalontvangt u het boek ‘Wenen om het verloren ik’ van Arthur Polspoel (inbegrepen in hetinschrijvingsgeld).9

DUUR 3 dagenDATA 22 en 29 april, 6 mei 2008OPLEIDER Arthur PolspoelPRIJS leden 210 euro – niet-leden 255 euroCODE V&R/07088. Ethisch overleg binnen de palliatieve zorgIs ethische besluitvorming binnen palliatie ook uw verantwoordelijkheid?Te vaak wordt ethiek binnen palliatie herleid tot een debat betreffende medische beslissingenrond het levenseinde. Palliatie staat voor een zorgconcept dat bepaald wordt door nabijheid,aanwezigheid en kwaliteit, en vormt soms een schril contrast met een medische cultuur vanafstand, rationaliteit, neutraliteit.Verpleegkundigen, artsen en andere zorgverleners worden als sleutelfiguren uitgedaagd omin de ethische besluitvorming een cruciale plaats in de nemen. Jammer genoeg blijven ze hiervaak op de achtergrond of zijn ze afwezig en schuiven ze een stuk verantwoordelijkheid door.Durven stelling nemen, durven pleitbezorger zijn, is voor velen een niet-vanzelfsprekendeuitdaging. Het ethisch debat binnen palliatie moet mee gedragen en gevoerd worden doorde zorgverleners die de dagelijkse realiteit van de palliatieve zorg uitmaken.Er wordt gekeken naar het zorgconcept binnen de eigen instelling en gewerkt met ethischedenkkaders, de eigen argumentatieprocessen worden onderzocht en er worden lessen getrokkenuit casuïstiek.DUUR 2 dagenDATA 12 en 19 november 2007OPLEIDER Magda Van de WielePRIJS leden 140 euro – niet-leden 170 euroCODE ETH/0708BOVENBOUW CURRICULUM9. Pijn- en symptoomcontrole voor gevorderdenEen tweedaagse grondige verdieping van de basisopleiding.10DUUR 2 dagenDATA 8 en 17 april 2008OPLEIDERS Dr. Kitty Claassens, Dr. Martine De Laat, Mieke De Pril e.a.PRIJS leden 115 euro – niet-leden 145 euroCODE GEPSC/070810. Omgaan met psycho-emotionele pijn voor gevorderdenHet omgaan met stervenden en rouwenden is ongetwijfeld één van de meest ingrijpendelevenservaringen. Het confronteert ons met verwarrende en vaak beangstigende gevoelens.Hun angst, paniek, woede, jaloersheid, verdriet, hun gevecht met allerlei gevoelens is voor demeesten onder ons een vreemd en moeilijk te doorgronden schouwspel.

Een cultuur die emoties verdringt en de uiting daarvan als storend en ongepast ervaart, laatgeen ruimte aan deze mensen in hun kwetsbare momenten.Zorgen voor onze kwetsbare binnenkant is voor rouwenden en stervenden essentieel. Maardat is het zeker voor de hulpverlener die in het verhaal van anderen met zichzelf geconfronteerdwordt. Tijd nemen om gevoelens van angst, pijn, onmacht en verdriet te ventileren engevoelens van genegenheid, liefde en warmte te koesteren is noodzakelijk. Dit verondersteltde bereidheid om zicht te krijgen op de eigen emotionele processen en er te leren meeomgaan.Er wordt gewerkt met verhalen, groepswerk, creatieve expressie, geleide fantasie,... Dezemodule werkt ervaringsgericht, maar is géén therapie noch rouwgroep. Er wordt wel van dedeelnemers verwacht stil te kunnen staan bij de eigen gevoelswereld en de verschillendeexpressiemogelijkheden voor deze gevoelens.Er wordt verder gewerkt op basis van de module uit de onderbouw ‘Omgaan met psychoemotionelepijn’.DUUR 3 dagenDATA 11, 18 en 25 februari 2008OPLEIDER Magda Van De WielePRIJS leden 205 euro – niet-leden 250 euroCODE GEEMP/070811. Omgaan met spirituele pijnSpiritualiteit en dus ook spirituele pijn worden hier op de breedst mogelijke manier gezienzodat zowel niet-godsdienstige als godsdienstige spiritualiteit onder dit begrip vallen.Het gaat over onze diepste relaties met anderen, met de wereld, met de kosmos, met “hetgrootste geheel waartoe men denkt te behoren”, eventueel met God als men in God gelooft.Spirituele pijn ervaren wij als deze verbindingen ernstig geschokt of bedreigd worden. Danzoeken wij naar zin en betekenis omdat die ons op dat moment ontgaan. Levensbedreigendeziekten en levenscrisissen brengen ernstige spirituele pijn met zich mee. Plotseling is alles nietmeer zo vanzelfsprekend, lijken alle relaties heel kwetsbaar, sommige zelfs onbevredigendoppervlakkig.In deze module worden grote levensthema’s zoals zingeving, eenzaamheid, waarden geëxploreerd.Er wordt nagegaan hoe ze te maken hebben met verbinding, verlangen, spiritualiteit.We proberen samen te begrijpen wat spiritualiteit is voor ieder van ons. Wat spirituele pijnkan veroorzaken en hoe daarmee kan worden omgegaan. We zien hoe mensen vanuit totaalverschillende levensvisies elkaar toch kunnen begeleiden bij het ervaren van spirituele pijn.De cursus is sterk ervaringsgericht.DUUR 4 dagenDATA 20 en 27 september, 4 en 11 oktober 2007OPLEIDER Ignace HanoullePRIJS leden 265 euro – niet-leden 325 euroCODE SPP/070811

II. TRAINING ROND STERVENS- EN ROUWBEGELEIDING :kennismakingsweekend ‘De dood als weg naar jezelf’Omgaan met families op de grens van leven en dood is voor vele zorgverleners een groteuitdaging.Het brengt hen bij verandering, afscheid, crisis, verlies, pijn, dood, liefde, nabijheid. Veel zorgverlenersworden hierin uitgedaagd om te groeien naar een grotere deskundigheid in hetbewogen omgaan met stervenden en rouwenden.We worden immers geconfronteerd met de schaduwzijde van het leven. Te vaak proberenwe deze pijnlijke levenservaringen te ontlopen uit angst te sterk betrokken of bewogen tezijn. Zo ontnemen we onszelf de kans om verdiept en verinnerlijkt bij het leven en het stervenvan families aanwezig te zijn. Vaak speelt onze eigen onmacht en angst in het zorgend omgaanmet anderen een te sterke rol. Ons eigen familieverhaal komt ertussen...Durven stilstaan bij diepe vragen en noden van families rond het sterven van een dierbarevraagt interpersoonlijke vaardigheden die het sterkst aan bod komen in het stilstaan bij eigenomgaan met verlies, dood en rouw.Vandaar het bewuster kijken naar families in hun omgaan met leven, lijden en sterven. Huneigen verhaal, hun eigen wijze van met elkaar zijn.Er wordt gewerkt met verhalen, geleide fantasie, groepsgesprekken, creatieve expressie,…PLAATS Theologisch en Pastoraal Centrum, Groenenborgerlaan 149,2020 Antwerpen, tel. 03/287.35.61DUUR weekend (van vrijdagavond 18u tot zondagnamiddag 17u)DATA 14 t/m 16 maart 2008OPLEIDERS Deborah Burkhalter, Paula Murphy en Magda Van de WieleVoor meer informatie en inschrijvingen kunt u terecht bij het Nationaal Verbond voor KatholiekeVerpleegkundigen en Vroedvrouwen (NVKVV), tel. 02/732.10.50, vragen naar SiskaDeprez.De verdiepingsmodule:training bestaande uit een startweekend, 6 zaterdagen en een slotweekend wordt opnieuwaangeboden in september 2008 (zie blz. 16).12

III. PALLIATIEVE ZORG IMPLEMENTEREN: EEN UITDAGINGDOELGROEP: teamcoördinatoren en leidinggevenden van de diverse settings (palliatievesupport teams, palliatieve eenheden, dagcentra, netwerk-coördinatoren, thuiszorgequipes,rvt/rob-verantwoordelijken palliatieve zorg) die reeds opleiding inzake implementerenvolgden, maar deze specifiek willen toepassen op hun werksituatie binnen palliatievezorg.Deze vijfdaagse opleiding wil bovengenoemde leidinggevenden enkele belangrijke instrumentenmeegeven die de implementatie van de palliatieve zorg in het werkveld vergemakkelijken.Er wordt gestart met een exploratie van de eigen plaats in de organisatie, rekening houdendmet de bestaande organisatiecultuur.Verder wordt uitgebreid ingegaan op veranderingsprocessen: het begeleiden, motiveren enimplementeren van innovaties en van een nieuwe zorgattitude.In welke mate kan de palliatieve zorgcultuur ruimte krijgen? Hoe kan ik meer ruimte bewerkstelligenvanuit mijn leidinggevende positie? Hoe beveilig ik het team en mezelf tegen irrealistischeverwachtingen? Hoe versterk ik de kracht van het team? De sensibiliserende envormende opdracht van het team binnen de organisatie of instelling is niet klein. Hoe bouwik deze pedagogische opdracht uit, hoe zorg ik ervoor dat ik resultaten boek en dat het teamsucces ervaart in deze opdracht? Hoe voorkom ik burn-out bij mezelf en de teamleden? Watzijn structurele succesfactoren bij teamcoaching?Gedurende de hele opleiding wordt veel aandacht besteed aan de inbreng van de deelnemers.Er wordt geëindigd met een slotsynthese waarin de leerervaringen uitgewisseld worden.Er wordt over gewaakt dat de opleiding in een sfeer van veiligheid, openheid en betrokkenheidverloopt.DUUR 5 dagenDATA 8, 15, 22 en 29 mei en 12 juni 2008OPLEIDERS Chris Aubry en Myriam Ducastel NIEUWPRIJS leden 350 euro – niet-leden 425 euroCODE PZIMPL/070813

IV. POSTACADEMISCHE VORMING VOOR ARTSENDe postacademische vorming palliatieve zorg voor artsen wordt georganiseerd door de diverseVlaamse universiteiten (Katholieke Universiteit Leuven, Universiteit Hasselt, UniversiteitAntwerpen, Universiteit Gent, Vrije Universiteit Brussel) en de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen.1. BasisopleidingIn de bestaande hulpverlening, zowel intra- als extramuraal, staat de patiënt en zijn familiecentraal. Om de ongeneeslijk zieke op een waardige manier (thuis) te laten sterven is er noodaan bijkomende vorming. Deze postacademische vorming wil helpen om de basiskennis uitte diepen, de vereiste attitudes aan te leren en de interdisciplinaire samenwerking te bevorderen.De vorming loopt over zes zaterdagen waarbij in de voormiddag deskundigen het theoretischkader toelichten en in de namiddag in workshops wordt samengewerkt. Op die manierworden de vier pijlers van palliatieve zorg behandeld:- de lichamelijke- de psycho-emotionele- de sociale- de spiritueel-levensbeschouwelijke aspectenDUUR 6 zaterdagen van 9u tot 15uDATA, ONDERWERPEN EN PLAATSInleiding tot de palliatieve zorg en pijncontrole (UA)Symptoomcontrole (VUB)Communicatie, psycho-sociale en spirituele aspecten (UHasselt)Ethische aspecten en terminale zorg (UG)Rouw en organisatorische aspecten (KUL)Interdisciplinaire samenwerking (UA)De data vindt u vanaf half juni terug op de website van de Federatie en in deaparte folder die verspreid wordt.OPLEIDERS Prof. Dr. Bart Van den Eynden in samenwerking met gastdocenten(zie blz.21)PRIJS 300 euro2. BovenbouwDeze modules beogen een verdieping van bepaalde thema’s.Meer informatie vindt u in het najaar op de website van de Federatie.14

V. INTERVISIEGROEPEN VOOR ARTSEN1. Intervisie voor artsen regio AntwerpenLOCATIE AZ MiddelheimSTARTDATUM 19 september 2007 van 20u30 tot 22u30, verdere data worden afge-sproken in overleg met de groepBEGELEIDING Walter RomboutsPRIJS leden 275 euro – niet-leden 325 euroCODE INTA/07082. Intervisie voor artsen regio GentLOCATIE Palliatieve Thuiszorg GentSTARTDATUM 12 september 2007 van 20u30 tot 22u30, verdere data worden afge-sproken in overleg met de groepBEGELEIDING Walter RomboutsPRIJS leden 275 euro – niet-leden 325 euroCODE INTG /0708VI. OPLEIDINGEN IN SAMENWERKINGHet IRSK, een navormingsinstituut voor kinesisten, biedt dit jaar een basiscursus palliatievezorg voor kinesisten aan in samenwerking met de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen.Meer informatie vindt u op www.irsk.be.VII. VORMING VANUIT DE OVERLEGGROEPENRegelmatig worden er door de verschillende overleggroepen van de Federatie (voor eenoverzicht: zie het organigram op de website) vormingsmomenten georganiseerd. Deze spelenin op concrete en actuele noden vanuit het betreffende deel van het werkveld.Actuele informatie hierover wordt op de website geplaatst.Consulteer dus regelmatig www.palliatief.be15

VIII. VOORAANKONDIGINGEN 2008-20091. Verdiepingsmodule ‘Communicatie in palliatieve zorg’Voor mensen die reeds een 3-daagse basismodule bij de Federatie of elders volgden. Erwordt gewerkt aan de verdieping en verfijning van de toepassing van communicatietechniekenmet bijzondere aandacht voor grondhouding van de hulpverlener in palliatieve zorg.2. Verdiepingsmodule ‘Training stervens- en rouwbegeleiding’In het leren zorg verlenen aan anderen worden we met de zorg voor onszelf geconfronteerd.Wie leert goed zorg te dragen voor zichzelf, is iemand die kan groeien naar een meer relatiegerichtezorg. Het is iemand die beseft dat zorg dragen voor zichzelf in het hier-en-nu debereidheid inhoudt om te kijken naar de hindernissen in het verleden en de toekomst. Het zijndie hindernissen die ons tegenhouden om in het hier-en-nu echt aanwezig te zijn.Wat weerhoudt ons uit het verleden om uit te groeien tot meer relatiegerichte zorgverleners?Wat heeft ons eigen leven aan ervaringen met (onverwerkte) rouw en verlies die ons eigenomgaan met anderen vertroebelen?Wat belemmert ons naar de toekomst toe?Om op dergelijke vragen te antwoorden wordt gewerkt aan drie basisvaardigheden die inelk van ons aanwezig zijn en ons kunnen helpen om kwaliteitsvolle, relatiegerichte zorg teverlenen: de verhalenverteller, de gids en de stille getuige in ons.PLAATS Theologisch en Pastoraal centrum, Groenenborgerlaan 149,2020AntwerpenDUUR een startweekend, 6 zaterdagen en een slotweekend, gespreid over9 maandenDATAseptember 2008 - mei 2009, data worden bekend gemaakt in vormings -brochure 2008-2009OPLEIDERS Dr. Michael Murphy (tijdens start- en slotweekend), Aline Blomme enMagda Van de WielePRIJS leden 1.400 euro – niet-leden 1.680 euroCODE MUR9M/080916

3. Opleiding in een aantal basistechnieken van intervisie binnen palliatieve zorgVoor palliatieve zorgverleners die geïnteresseerd zijn in intervisie als leermiddel voor volwassenen,voor beleids- en opleidingsverantwoordelijken.3.1. Open kijk op intervisieIn het relatief jonge domein van de palliatieve zorg zijn vorming, opleiding en bijscholingbelangrijke gegevens. Een bijzonder geschikte vorm van bijscholing voor palliatieve zorgverlenersis intervisie. Het doel van deze cursus is vooral uit te leggen wat intervisie is en wat jeermee kunt bereiken. Zo wordt bijvoorbeeld besproken welke vormen van leren in intervisieaan bod komen en welke didactische werkvormen nuttig kunnen zijn. Intervisie wordt afgelijndtegenover andere leervormen (supervisie, collegiale toetsing,...) en er wordt nagegaanwelke leervragen best via intervisie benaderd worden. Op die manier kan de deelnemeren/of zijn verantwoordelijke uitmaken of intervisie een geschikt middel is voor zijn organisatieen of het wenselijk is dat de instelling dit zelf organiseert of aan externen overlaat. Erkomen verschillende werkvormen aan bod: voordracht, interactie met andere deelnemers engroepsoverleg.Deze module is verplicht voor wie de vijfdaagse cursus ‘Opleiding in een aantal basistechniekenvan intervisie binnen palliatieve zorg’ wil volgen.DUUR 1 dagDATUM 9 oktober 2008OPLEIDER Walter RomboutsPRIJS leden 75 euro – niet-leden 90 euroCODE OKINT/08093.2. Opleiding in een aantal basistechnieken van intervisie binnen palliatieve zorgBinnen de palliatieve zorg wordt steeds meer gewerkt met intervisie. In deze vijfdaagse opleidingkrijgen de deelnemers de mogelijkheid kennis te maken met verschillende werkvormenen intervisiemethodes. Er wordt gewerkt met zeer praktische toepassingen. Daarom is het zelfuitvoeren van intervisie binnen een organisatie noodzakelijk.Het volgen van de module ‘Open kijk op intervisie’ is een noodzakelijke voorwaarde om aandeze opleiding te kunnen deelnemen.DUUR 5 dagenDATA 22 en 29 januari, 5 februari, 19 en 26 maart 2009OPLEIDER Walter RomboutsPRIJS leden 365 euro – niet-leden 440 euroCODE OPINT/080917

INSCHRIJVINGSMODALITEITENHOE INSCHRIJVEN- het inschrijvingsformulier volledig en duidelijk ingevuld terugsturen, faxen of mailen.- in afspraak met de opleiders worden cursussen waarvoor onvoldoende inschrijvingen zijnom de kosten te dekken één maand voor aanvang geannuleerd.Het is dan ook belangrijk om ruim op tijd in te schrijven!- het aantal deelnemers per cursus is meestal beperkt tot 18, soms tot 16 personen.- uw inschrijving is slechts definitief na overschrijving van het inschrijvingsgeld.HOE BETALEN- het inschrijvingsgeld moet uiterlijk een maand voor aanvang van de cursus gestort zijn oprekeningnummer 436-2162119-48 van de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen met vermeldingvan de code van de cursus en de naam van de deelnemer.- annuleren kan tot twee weken voor aanvang van de cursus met terugstorting van het cursusgeldmin 15 euro administratiekosten.- annuleren binnen de twee weken voor aanvang van de cursus heeft tot gevolg dat het cursusgeldniet meer teruggevorderd kan worden.- indien uw instelling een factuur wenst, dient dit aangevraagd te worden op de Federatie.- u kan betalen met opleidingscheques voor werknemers. Dit betekent concreet dat u slechtsde helft van het inschrijvingsgeld zelf betaalt, met een maximum aan inschrijvingsgeld van250 euro per jaar.PRAKTISCHE MODALITEITEN- bij inschrijving ontvangt u onmiddellijk een voorlopige bevestiging, ongeveer een maandvoor aanvang van de cursus gevolgd door een definitieve bevestiging met de laatste praktischeafspraken.- alle cursussen vinden plaats op de Federatie, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel, tenzijanders vermeld in de brochure.- alle cursussen lopen van 9u30 tot 16u00, tenzij anders vermeld.- in de prijs zijn een broodjeslunch en twee koffiepauzes begrepen.- verwittig de Federatie als u niet aanwezig kunt zijn. De Federatie brengt de lesgever op dehoogte.- na afloop van een volledig gevolgde opleiding ontvangt u een certificaat.- bij afwezigheid van één of meer dagen ontvangt u een deelnemingsbewijs.- indien u voor een cursus van 5 of meer dagen één of meerdere dagen gewettigd afwezigbent (ziektebriefje of briefje werkgever), kan u toch een certificaat krijgen mits eventueleafspraken met de betrokken opleider.- u ontvangt voor elke cursus de nodige getuigschriften voor educatief verlof.- artsen dienen een schriftelijke vraag te stellen aan de stafmedewerker vorming indien zijaccreditering wensen voor een cursus.WENST U MEER INLICHTINGEN- telefonisch zijn wij bereikbaar tijdens de kantooruren op 02 / 456 82 00- u kan faxen op het nummer 02 / 461 24 41- u kan mailen naar info@palliatief.be- u kan ook onze website raadplegen: www.palliatief.be- of u kan schrijven: J. Vander Vekenstraat 158 - 1780 Wemmel18

INSCHRIJVINGSFORMULIERTerug te sturen naar de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat158 – 1780 Wemmel of faxen op het nummer 02 / 461 24 41Privé-adresNaam ..................................................... Voornaam ...........................................................................Straat .......................................................................... nr. ..................... bus ........................................Postcode .......................... Gemeente .............................................................................................Tel ......................................................... Fax .......................................................................................E-mail .....................................................................................................................................................Opleiding / functie .............................................................................................................................Geboorteplaats en –datum ..............................................................................................................WerkadresInstelling ...............................................................................................................................................Naam ...................................................... Voornaam ..........................................................................Straat .......................................................................... nr. ..................... bus ........................................Postcode ...................... Gemeente ..................................................................................................Tel .......................................................... Fax ........................................................................................E-mail .....................................................................................................................................................Schrijft in voorNaam cursus .........................................................................................................................................Datum / Data .......................................................................................................................................Code .....................................................................................................................................................Ik volg deze cursus in functie van mijn curriculum 0 ja0 neeHet inschrijvingsgeld wordt betaald door mijzelf / mijn instelling (schrappen wat niet past) als0 lid van de Federatie 0 geen lid van de FederatieDatum: .............................. HandtekeningWens je onze nieuwsbrief/tijdschrift te ontvangen en op de hoogte te blijven van actueleontwikkelingen ? Schrijf je dan in via www.palliatief.be/publicaties/tijdschrift en nieuwsbrief19

DOCENTENCHRIS AUBRY, verpleegkundige, lic. verplegingswetenschappen, master in de toegepasteethiekDEBORAH BURKHALTER, psychologe en psychotherapeuteKITTY CLAASSENS, artsMARTINE DE LAAT, anesthesiste, arts palliatief support team en palliatieve eenheid UZ GentMIEKE DE PRIL, verpleegkundige palliatief supportteam UZ Gasthuisberg LeuvenMARC DESMET, medisch verantwoordelijke palliatief supportteam en palliatieve eenheid openbaarziekenhuis HasseltMARIANNE DE WULF, orthopedagoge en gestalttherapeuteMYRIAM DUCASTEL, gegradueerde in de menswetenschappen, trainer omgaan met dood/rouwen leidinggeven Instituut voor Communicatie KortrijkIGNACE HANOULLE, psycholoog en psychotherapeutPAULA MURPHY, psychologe en psychotherapeuteARTHUR POLSPOEL, wetenschappelijk medewerker en supervisor KH Universiteit Brabant –TilburgWALTER ROMBOUTS, psycholoog medische oncologie en palliatief supportteam UZ GasthuisbergLeuvenKAREL TOUBAST, verpleegkundige multi-disciplinaire begeleidsequippe PZ Gent-EekloMAGDA VAN DE WIELE, therapeute, seksuologe, docente ethiek, supervisorKATLIJN WILLEMS, maatschappelijk assistente en psychotherapeut, zelfstandig opleider vzw IntegraalMIMMI WOUTERS, verpleegkundige multi-disciplinaire begeleidsequippe PZ DendermondeDOCENTEN ONDERBOUW POSTACADEMISCHE VORMING VOOR ARTSENSABINE BAUWENS, psychologeLUCIE CANNIE, psychologe palliatief netwerk Gent-EekloLUCAS CEULEMANS, arts multi-disciplinaire begeleidsequippe PZ MechelenKATRIEN CORNETTE, pastoraal theologeMARC COSYNS, huisarts, wetenschappelijk stafmedewerker werkgroep huisartsgeneeskundeen eerstelijnsgezondheidszorg RUGMARTINE DE LAAT, anesthesiste, arts palliatief support team en palliatieve eenheid UZ GentPETER DEMEULENAERE, referentie-arts en arts palliatieve eenheid AntwerpenMARC DESMET, medisch verantwoordelijke palliatief supportteam en palliatieve eenheid openbaarziekenhuis HasseltWIM DISTELMANS, radiotherapeut oncologie, arts PST en dagcentrum VUBPROF. HAEMERS, apotheker, farmacoloogDR. MATHYS, arts palliatieve eenheid en palliatief supportteamJOHAN MENTEN, kliniekhoofd radiotherapie-oncologie, coördinator palliatief supportteam enpalliatieve eenheid UZ Gasthuisberg Leuven.WALTER ROMBOUTS, psycholoog medische oncologie en palliatief supportteam UZ GasthuisbergLeuvenBART VAN DEN EYNDEN, docent huisarts- en palliatieve geneeskunde, leerstoel PZ UAERIC VANDUYNHOVEN, anesthesist - pijnkliniekMAGDA VAN DE WIELE, therapeute, seksuologe, docente ethiek, supervisor…en andere, waaronder vele medewerkers uit het palliatieve werkveld.21

REGIONALE NETWERKEN PALLIATIEVE ZORGIn het onderstaande overzicht vindt u eveneens de namen van de netwerkcoördinatoren.PROVINCIE WEST-VLAANDEREN• Netwerk Palliatieve Zorg Westhoek-Oostende – Kristin PaternosterStovestraat 2A – 8600 Diksmuide – tel. 051.51 13 63• Netwerk Palliatieve Zorg Noord-West-Vlaanderen – Trudie Van IerselDiksmuidse Heirweg 647 – 8200 Sint-Andries (Brugge) – tel. 050.40 61 50• Palliatief Netwerk De Mantel – Veronique HosteMandellaan 101 – 8800 Roeselare – tel. 051.24 83 85• Netwerk Palliatieve Zorg Zuid-West-Vlaanderen – Rosemie Van BellingenDoorniksewijk 168 – 8500 Kortrijk – tel. 056.30 72 72PROVINCIE OOST-VLAANDEREN• Netwerk Palliatieve Zorg Gent-Eeklo – Elfriede MaesJubileumlaan 221 – 9000 Gent – tel. 09.266 35 00• Netwerk Palliatieve Zorg Zuid-Oost-Vlaanderen – Ruth RaesOscar Delghuststraat 60 – 9600 Ronse – tel. 055.20 74 00• Netwerk Palliatieve Zorg Waasland – Marc AertsBrugsken 27 B1 – 9100 Sint-Niklaas – tel 03.776 29 97• Netwerk Palliatieve Zorg Aalst – Dendermonde – Ninove – Marleen Hoebeeck en Luc DeWaegeneerO.L.V.-Kerkplein 30 – 9200 Dendermonde – tel. 052.21 54 34Sluisken 15 – 9300 Aalst – tel 053.21 40 94PROVINCIE VLAAMS-BRABANT• Netwerk Palliatieve Zorg Brussel-Halle-Vilvoorde – Marijke SchoefsVander Vekenstraat 158 – 1780 Wemmel – tel. 02.456 82 07• Palliatief Netwerk Arrondissement Leuven (PANAL) – Jan CoelWaversebaan 220 – 3001 Heverlee – tel. 016.23 91 01PROVINCIE ANTWERPEN• Palliatief Netwerk Arrondissement Mechelen – Griet SnackaertWillem Rosierstraat 23 – 2800 Mechelen – tel. 015.41 33 31• Palliatieve Hulpverlening Antwerpen (PHA) – Tine DeVliegerP/a huisartsgeneeskunde – Universiteitsplein 1 – 2610 Wilrijk - tel 03.820 25 31• Netwerk Palliatieve Zorg Noorderkempen – Frank WillemeBredabaan 743 – 2990 Wuustwezel – tel. 03.633 20 11• Palliatief Netwerk Arrondissement Turnhout – Guy HannesStationsstraat 60-62 – 2300 Turnhout – tel. 014.43 54 22PROVINCIE LIMBURG• Netwerk Palliatieve Zorg Limburg – Ellen SaeyvoetA. Rodenbachstraat 29 bus 2 – 3500 Hasselt – tel. 011.81 94 7222

HOE ONS BEREIKEN?MET DE WAGENVanuit GentRing volgen richting Zaventem – afrit Wemmel (nr. 8) nemen. Rechts onder de brug onmiddellijkeerste straat links naar boven rijden tot op de Romeinse Steenweg.De tweede straat links (op de hoek is een krantenwinkel), over de brug rechtdoor, nr. 158 ligtop de rechterkant.Vanuit Leuven of Antwerpen (via E19)Ring volgen richting Groot-Bijgaarden. Afrit Expo (nr. 7 bis) nemen en pijl Romeinse Steenwegvolgen. Aan de lichten met de Romeinse Steenweg rechts afslaan en na 100 meter opnieuwrechtsaf (op de hoek is een krantenwinkel), over de brug rechtdoor, nr. 158 ligt op de rechterkant.Vanuit Antwerpen (via A12)Richting ring en daarna afrit Expo (nr. 7 bis) nemen. Pijl Romeinse Steenweg volgen. Aan delichten met de Romeinse Steenweg rechts afslaan en na 100 meter opnieuw rechtsaf (op dehoek is een krantenwinkel), over de brug rechtdoor, nr. 158 ligt op de rechterkant.MET HET OPENBAAR VERVOERVanuit Brussel NoordNeem de bus 240 (Wemmel), 241 (Strombeek-Bever), 242 (Asse) of 243 (Zellik) en stap af aande halte De Ridder aan het rond punt (25 minuten). Neem de straat rechts (De Hene) en opnieuwrechts (Bogemansstraat). Op het einde van de Bogemansstraat slaat u linksaf. Nr. 158 ligtop de rechterkant. Reken op 15 min. wandelen.Vanuit Brussel CentraalNeem metro 1A (Koning Boudewijn) tot het eindstation (20 minuten). Neem uitgang Stadion,steek de straat over en volg langs het Regina Pacis Instituut de Magnolialaan tot op de RomeinseSteenweg. Aan de lichten links en de eerste straat rechts (op de hoek is een krantenwinkel),over de brug rechtdoor, nr. 158 ligt op de rechterkant. Reken op 20 min. wandelen.23

Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen vzw | Vander Vekenstraat 158 - 1780 WEMMELtel 02 456 82 00 | fax 02 461 24 41 | e-mail info@palliatief.be | website www.palliatief.berekeningnummer 436-2162119-48Met de steun van:Kom op tegen Kanker, de campagne van de Vlaamse Liga tegen Kanker,en de Vlaamse Gemeenschap24