Download rapport - Biax Consult

BIAXiaal 435 26
staat bekend als een relatief ‘snel’ gewas dat al 12-14 weken na het zaaien geoogst kan
worden. 27
Van erwt en paardenboon zijn maar enkele vondsten gedaan. Dit betekent echter niet
dat deze peulvruchten slechts een marginale rol speelden in de economie van de
nederzetting(en). Peulvruchten blijven in onverkoolde toestand heel slecht bewaard. In
verkoolde staat is de conserveringskans beter, maar de kans dat peulvruchten verkolen is
veel minder groot dan bij granen het geval is. Dit komt omdat granen een veel grotere
kans hebben met vuur in aanraking te komen dan andere cultuurgewassen. Granen
werden vroeger namelijk vaak geëest (licht geroosterd) om het dorsen te
vergemakkelijken en/of de opslagcondities te verbeteren (de kiem wordt door het eesten
gedood, waardoor het graan niet in de opslagruimte gaat kiemen). Bij peulvruchten is
eesten niet nodig. Bovendien worden peulvruchten niet in ovens gebakken (zoals
graanproducten), maar in water gekookt, hetgeen de kans op verkolen aanzienlijk
verkleint.
Erwten werden al door de eerste boeren in ons land verbouwd. Paardenboon, ook wel
duivenboon of veldboon genoemd, is in de IJzertijd een nieuw gewas in de Nederlandse
landbouw. Het is landbouwhistorisch bezien de voorloper van onze huidige tuinboon die
veel grotere en plattere zaden heeft dan de ouderwetse paardenboon.
In twee monsters zijn ook zaden van raapzaad gevonden. Hoewel de huidige
Nederlandse naam doet vermoeden dat raapzaad vooral voor de productie van het
oliehoudende zaad werd verbouwd, is het gewas vroeger ook voor andere doeleinden
verbouwd. Voorbeelden hiervan zijn rapen en raapkruid. In het eerste geval ligt de nadruk
op het verbouwen van de knollen. In het tweede geval is het blad (loof) het belangrijkste
product. Rapen werden zeer waarschijnlijk ook wel door de bewoners van de Vergulde
Hand-West verbouwd. In zijn boek ‘De re Rustica’ (over de landbouw) schrijft Columella
dat de Galliërs rapen zowel voor menselijke consumptie als voor veevoer verbouwden.
Het was een belangrijk voedsel tijdens de wintermaanden. 28 Ook het zaad werd
waarschijnlijk wel gebruikt. Er zijn aanwijzingen dat raapzaad al in de IJzertijd voor de
zaden werd verbouwd. 29 De zaden werden geoogst van voederrapen die in de winter op
de akker of in de tuin waren blijven staan. In het volgende voorjaar schoten deze rapen
dan in bloei, waarna het oliehoudende zaad geoogst kon worden. 30 Het zaad werd
vervolgens geperst, waarna de olie voor verlichting of in de voedselbereiding gebruikt
werd. Bij verbouw van raapzaad voor het blad krijgen de planten niet de kans om zaad te
vormen. De op de vindplaats aangetroffen zaden duiden daarom op verbouw van
raapzaad voor de rapen en/of het zaad.
De zaden van kool (Brassica) die in het monster uit de haard van gebouw 09 zijn
gevonden, konden niet nauwkeurig worden gedetermineerd. Hierdoor kunnen ze behalve
van raapzaad ook van zwarte mosterd (Brassica nigra) afkomstig zijn. Zwarte mosterd is
een plant die oorspronkelijk afkomstig is uit het oostelijke Middellandse-Zeegebied. De
zaden bevatten een hoog gehalte aan mosterdolie, wat de reden is voor de verspreiding
van de plant als cultuurgewas. Vooral in middeleeuwse en jongere contexten worden de
zaden (of fragmenten) heel vaak in consumptieafval gevonden, hetgeen een betrouwbare
aanwijzing is voor het gebruik van mosterd. Zwarte mosterd heeft zich echter ook als
zogenaamde rivierbegeleider op een natuurlijke manier verspreid. Dat is de reden dat we
bij vondsten van de zaden van deze plant in het rivierengebied meestal voorzichtig zijn.
Omdat de resten bovendien niet nauwkeurig konden worden gedetermineerd, lijkt het
beter niet al te veel conclusies aan de vondsten te verbinden.
Van pluimgierst zijn in twee monsters resten gevonden. Pluimgierst is een graan dat al
in de Bronstijd in ons land een belangrijk cultuurgewas was. Het is in tegenstelling tot de
27 Körber-Grohne 1987, 390.
28 Columella, De re Rustica II, 171.
29 Brinkkemper 1993, 57.
30 Van Haaster 1997, 71.