** VAN HOUTVUUR TOT (O)LEDVERLICHTING ** Van lijn- of ...

inductieplaten, keramische platen, halogeen verwarmingselementen.
En aangezien elk huishouden tegenwoordig zowel gas- als elektriciteit in huis heeft,
is de keuze zeer overvloedig.
Bij het beantwoorden van de vraag welke brandstof men wil gebruiken, is het steeds
de afweging tussen beschikbaarheid, kosten, gemak en willen meedoen aan
modeverschijnselen, die gemaakt moet worden.
17. Laatste gemeente Noord-Brabant zonder elektriciteit
In Noord-Brabant was Engelen bij 's-Hertogenbosch, toen nog een zelfstandige
gemeente, de laatste plaats waar tot voorjaar 1948 geen elektriciteit aanwezig
was. De straatverlichting bestond er nog uit 10 bronolielantaarns die elke dag door
de laatste lantaarnopsteker Gradus Toebak - in dienst getreden in 1945 - werden
verzorgd. Op 14 mei 1948 was het groot feest in Engelen. Zelfs commissaris der
koningin, dr. J. E. de Quay was gekomen om Engelen aan te sluiten op het
elekriciteitsnet van de PNEM. Hij blies de laatste bronolielantaarn uit en zette
de schakelaar om waarmee de aansluiting van Engelen een feit werd. In alle huizen
waren tevoren alle gordijnen en ramen open, zodat het dorp in een klap elektrisch
verlicht werd. Als straatverlichting waren reeds eerder 21 nieuwe lantaarnpalen
geplaatst. Lantaarnopsteker Gradus was vanaf die dag overbodig geworden en
Engelen zelf was weer helemaal bij de tijd.
16. Historische verlichting
Onder deze noemer kunnen we alle verlichting scharen die een bepaalde periode
vertegenwoordigd, dan wel geacht wordt te vertegenwoordigen. Die kan bestaan uit
authentieke lantaarnpalen met lantaarns uit dezelfde periode, doch evengoed uit een
authentieke lantaarnpaal met een kunststof lantaarn met 'antieklook', een met zorg
gemaakte replica en voorts alles wat daar tussen in zit. Zo komt het ook voor dat
tegen de gevel van een monumentaal pand een authentieke 18e eeuwse smeedijzeren
lantaarnarm zit, terwijl de oud aandoende lantaarn zèlf een replica uit deze tijd
betreft, voorzien van elektrische verlichting. Een ander voorbeeld vormt een
authentieke gietijzeren lantaarnpaal met lantaarn, ooit geplaatst met gaspit en later
omgebouwd voor elektrisch licht. Er zijn gietijzeren lantaarnpalen met en zonder
zijarmen. Toen de eerste gietijzeren lantaarnpalen leverbaar werden, waren er nog
veel lantaarns die op (plantaardige) olie werden gestookt. Om bij die lantaarn te
komen, was de lantaarnopsteker uitgerust met een laddertje. Dat kon hij stabiel tegen
de twee zijarmen bovenaan de lantaarnpaal plaatsen. Toen later de ontsteking met
een stok en daarna ook de centrale ontsteking (gas) of inschakeling (elektrisch) werd
uitgevonden en toegepast, verdween de noodzaak van die steunen bovenaan de
lantaarnpaal. Mede uit zuinigheid werden bij overgang van petroleum naar gas en
weer later naar elektriciteit talloze lantaarn omgebouwd. Ook kon het gebeuren dat `
op oude palen nieuwe lantaarns werden geplaatst. In een bepaalde periode waren dat
zelfs kunststoflantaarns op oude, gietijzeren palen. We zien gelukkig steeds meer
historisch besef op dit punt, waardoor ook de straatverlichting een integraal
onderdeel wordt van de zorg voor een historische omgeving. Ook replica's van de
originele Jan van der Heydenlantaarn èn de - paal zijn verkrijgbaar. De in historische
en sfeerverlichting gespecialiseerde fabriek De Nood B.V. te Middelburg is daarvan
een voorbeeld. De Jan van der heydenlantaarn wordt in Amsterdam als onderdeel
van de straatverlichting tot op de dag van vandaag op meerdere locaties gelukkig
nog in ere gehouden.
50