** VAN HOUTVUUR TOT (O)LEDVERLICHTING ** Van lijn- of ...

Eerste gaslicht in Amsterdam
Op zondagavond 23 september 1816 werd te Amsterdam in de eetzaal van het
'Besjeshuis' (tegenwoordig Amstelhof) of Diaconie oude mannen- en vrouwenhuis
aan de Binnen-Amstel bij de Nieuwe Herengracht een proef gedaan met
gasverlichting. Daarbij aanwezig was de koninklijke familie, Koning Willem I
vergezeld van de prins en prinses van Oranje, almede een schitterend gevolg.
Het initiatief ging uit van predikant en uitvinder Bernardus Koning en stond onder
supervisie van het Koninklijk Nederlands Instituut van Wetenschappen. De proef
vond daar plaats omdat men elders in de stad geen geschikte locatie had kunnen
vinden. De proef werd enkele dagen later herhaald voor het publiek, tegen een vrij
hoge entree, die ten goede kwam aan de amen. Het bleef voorlopig bij die proef. In
1823 kwam de eerste gasfabriek in Amsterdam. Het kolengas werd hier op door
Bernardus Koning uitgevonden wijze geproduceerd. Toch zou het nog duren tot
1840 voordat de eerste 125 gaslantaarns in Amsterdam in bedrijf kwamen. Medio
1847 volgde de overige lantaarns in die stad. Medio 1841 werd ten aanzien van de
lichtsterkte van die Amsterdamse lantaarns opgemerkt dat men op 30 passen afstand
een goed gedrukt geschrift kon lezen.
Keerpunt bereikt
Omstreeks 1850 werd in Nederland een keerpunt bereikt. Enerzijds besloten
gemeentebesturen in toenemende mate de straatverlichting bestaande uit
petroleumlampen te vervangen door gasverlichting. Anderzijds ontstond een
intensievere invloed van buitenlandse maatschappijen die toen mogelijk werd. Deze
werd veroorzaakt door verbeterde fabricage- en zuiveringstechnieken,
schaalvergroting, dalende steenkolenprijzen en een zich wijzigend overheidsbeleid.
Ook de uitvinding van de muntmeter was van positieve invloed met betrekking tot
de toename van het aantal aansluitingen. Het bijzondere van dit type verlichting was
dat de brandstof zich niet langer bevond in of bij de brander zèlf, maar door leidingen
moest worden aangevoerd. Dit betekende na de aanleg van de eerste telegraaflijnen,
dat straten opnieuw werden opengebroken teneinde gasleidingen aan te leggen.
Vanaf dat moment zien we van tijd tot tijd in de krantenberichten over ontploffingen
of brand door lekkende gasleidingen. Zo ook in de krant De Noord-Brabanter van 3
april 1852 waar vanuit Amsterdam werd bericht dat op 30 maart van dat jaar voor
de huizen aan de Nieuwe Zijds Kapel op het Rokin onder de grond een
gaz-ontploffing plaatsvond die gelukkig alleen de stoep vernielde. Vermoed werd
dat gas uit een lek in de hoofdleiding in aanraking was gekomen met stikstof uit het
daarnaast gelegen riool.
Gaspit
Bij gasverlichting was er niet echt sprake van een lamp. Om die reden werd een, door
gas gevoed lichtpunt wel gaspit genoemd. Overigens werd deze naam ook wel
gebruikt als bijnaam voor een gasfabriek.
30