** VAN HOUTVUUR TOT (O)LEDVERLICHTING ** Van lijn- of ...

waren de gebroeders Fraiture van beroep horlogemakers-mécaniciens, de technici en
de heer Michels de zakenman. vermoedelijk niet lang na de oprichting, trad de oudofficier
Frédeic Louis Behr toe tot de directie. Het bedrijf heeft in diverse steden de
stadsverlichting verzorgd, waaronder Amsterdam, 's-Hertogenbosch, Gorinchem.
Wat het geheim behelsde blijft onduidelijk doch bij plaatsing van de lantaarns te
Rotterdam in het jaar 1805 zou een ambtenaar worden ingewijd hoe de olie
epurifieerd wordt en de vogt warmee de refractieglazen worden aangevuld, gelijk
ook de plaatsen alwaar de glazen met het vogt te bekomen zijn. In de lantaarns moet
een fles met een bepaald vogt aanwezig zijn geweest die refractie der stralen
bevorderde. Ook het snuiten van de pit van deze lantaarn vereiste gebruik van een
wiskundig bereekend werktuig.
7. Opkomst van gietijzer
Vanaf ongeveer 1770 was het gebruik van gietijzer aan een opmars begonnen door
het gebruik van cokes. Cokes ontstaat door thermolyse of warmtebehandeling van
kolen waardoor deze verontreiniging verliezen en een betere brandstof wordt voor de
winning van ijzererts. Smeedijzer werd nog steeds met het - dure - houtvuur
vervaardigd. Bij de cokesproductie ontstond, als afvalproduct, gas waarmee men in
het begin nog geen raad wist. Doch dat veranderde al snel en werd het steenkolengas
geschikt gemaakt voor verlichting .
In de beginperiode kon lang niet alles in gietijzer worden uitgevoerd. Daarover lezen
we in een krantenartikel in De Tijd van 8 oktober 1852:
Voor 20 jaren wist men hier van het gietijzer niets anders dan ijzer in staven voort te
brengen, terwijl er tegenwoordig geen ijzer voorwerp is uit te drukken dat daar niet
wordt voortgebragt.
Aanvankelijk werd gietijzer alleen voor kleine huishoudelijke attributen toegepast:
haardplaten, potten en pannen. Vanaf ongeveer 1800 ontstaat vraag naar o.a. pijpen
voor gasleidingen en lantaarnpalen. Dat betekent dat in de beginperiode die
gietijzeren lantaarnpalen uit Engeland moesten komen, want de Nederlandse
ijzerindustrie liep ver achter bij die van dat land. Gietijzer werd in Nederland vanaf
ongeveer 1825 verwerkt of toegepast. Nog in 1826 waren Nederlandse bedrijven niet
in staat water- en gasdichte gietijzeren buizen, benodigd voor de aanleg van
gasleidingen, te leveren. Pas vanaf ca. 1837 waren er Nederlandse bedrijven die in
staat waren gietijzer met, voor bepaalde toepassingen vereiste kwaliteiten, te leveren.
Toen kwam ook de productie van gietijzeren lantaarnpalen in Nederland pas op
gang.
Aanvankelijk nog duur, werden ze uitsluitend door steden aangekocht die zich dat
konden veroorloven en dan nog alleen in het centrum en op uitgelezen plekken
neergezet. Op de Dam te Amsterdam staan nu nog gietijzeren
lantaarnpalen die daar in het jaar 1844 zijn geplaatst en na jaren op gas te hebben
gebrand, werden omgebouwd tot elektrische lantaarns. Er zijn ook lantaarnpalen
die slechts gedurende een korte periode voorzien zijn geweest van olielantaarns: de
opkomst van gasfabrieken deed ze als sneeuw voor de zon verdwijnen. Na het
gastijdperk werden vele van deze lantaarns andermaal omgebouwd voor elektrisch
licht. De op de Dam te Amsterdam staande lantaarns uit 1844 zijn gegoten bij de
voormalige ijzergieterij De Prins van Oranje te 's-Gravenhage.
25