** VAN HOUTVUUR TOT (O)LEDVERLICHTING ** Van lijn- of ...

zeer lang (mogelijk meer dan 1,5 miljoen jaar) geleden. De mens zal toen ontdekt
hebben dat door blikseminslag ontstaan vuur, warmte verspreidde en dat men, door
bijvoorbeeld een brandende tak mee te nemen, elders ook vuur kon maken. Probleem
was echter dat men, als het vuur was gedoofd doordat de brandstof (hout) was
opgebrand, niet in staat was opnieuw vuur te maken. Behalve dat het kleine, zelf
aangemaakte, vuurtje de basis vormde voor een groter vuur ontdekte men al snel de
diverse toepassingen. Men kon er water mee verwarmen, koken, braden. Bij koude
gaf het warmte. Het bood tevens bescherming tegen roofdieren. Bij duisternis gaf het,
zij het flikkerend, licht en gaf grillige schaduwen, het had iets magisch. Open vuur
vormde, naast maanlicht, lange tijd de enige verlichting bij duisternis.
Duisternis
In oude beschavingen en later in christelijk Europa werd duisternis wel gelijkgesteld
met de dood. Men was bang voor de duisternis. Nacht en duisternis waren het
domein van de duivel. Tot ver in de achttiende eeuw werd nog geloofd dat
nachtlucht giftig was.
Het was een ambivalente situatie: enerzijds die angst voor de duisternis, anderzijds
was men beducht voor het lichtgevende, open vuur vanwege de
brandgevaarlijkheid ervan. Veel huizen of hutten waren nog van hout en stro of riet
gebouwd. In veel gevallen was zelfs nog geen schoorsteen aanwezig. In steden
waren veel nauwe straten en steegjes met overhangende huizen, waar bij volle maan
zelfs het licht moeite had om door te dringen. Menig keer brak er brand uit die een
groot deel van dorp of stad in de as legde. Dit leidde er onder meer toe dat
stadsbesturen gingen bepalen dat bij verbouw of nieuwbouw van een huis een
schoorsteen aangebracht moest worden. Teneinde de brandgevaarlijkheid van daken
te verminderen werden premies gegeven op de vervanging van stro of riet door
dakpannen. Hierbij kreeg de eigenaar van een pand vaak één pan van elke drie op
kosten van het gemeentebestuur.
Religie
En god noemde het licht dag, en de duisternis noemde hij nacht (oude testament,
Genesis 1:5). In die door god bepaalde ordening mocht de mens niet inbreken met
zijn kunstmatig licht. Zo was de (katholieke) kerk lange tijd tegen het gebruik van
openbare verlichting. Denk in dit kader ook aan het verzet van de rooms-katholieke
kerk tegen de opvattingen van bijvoorbeeld Nicolaus Copernicus (grondlegger
moderne astronomie), of het verbod op het rekenen van rente. Tegen dit
laatgenoemde eindigde het kerkelijk verzet pas in de dertiger jaren van de 19e eeuw.
Slaapritme
In de periode, waarin kunstlicht nog zeer schaars was, kende de mens een
ander slaapritme. Niet alleen ging men vroeg naar bed, halverwege de nacht werd
men wakker waarbij men een periode - omtrent een uur of zo - wakker was. Die tijd
werd wel gebruikt om een gesprek te voeren, of voor het bedrijven van de liefde.
Nadien begon een tweede periode van slaap, tot in de morgen. Hedendaags
onderzoek heeft uitgewezen dat mensen, indien zij het geruime tijd hebben moeten
stellen zonder kunstlicht, eveneens het hiervoor geschetste slaapritme gaan vertonen.
Langzaam wijzigende inzichten
De angst voor de duisternis duurde nog voort in de vroegmoderne tijd (15e- 19e
eeuw) en zat diepgeworteld. In het duister van de nacht meende men geesten,
2