** VAN HOUTVUUR TOT (O)LEDVERLICHTING ** Van lijn- of ...

Jan van der Heyden
Jan van der Heyden lantaarns op Magere
Brug te Amsterdam. (foto: DE NOOD B.V.)
Op 18 september 1669 werd hij, op grond van een ingediend rapport, door de
burgemeesters van Amsterdam alsnog benoemd tot Opzigter en Directeur der bij
Nacht lichtende lantarens. Hij had echter nog meer in zijn mars. Op 29 juni 1671
verleenden Staten van Holland hem en zijn broer octrooi voor de uitvinding van een
scheprad en van een slangpomp, waarmee water uit een gracht in brandspuiten kon
worden gepompt. Op 25 maart 1672 nam hij met deze slangpomp voor het eerst een
proef bij een zware brand. Zijn ontwerp bleek nog vatbaar voor verbetering, want
kort daarop vond hij de eigenlijke slang/brandspuit uit, die voor het eerst op 12
januari 1673 werd gebruikt. Ook voor de organisatie van de brandweer zelf is hij van
grote betekenis geweest.
Terug nu naar zijn uitvinding in het bestek van dit artikel: zijn lantaarn, voorzien van
een door hem ontworpen oliebrander. Deze bestond uit een reservoir met een
gesloten en een open gedeelte, verbonden met een tuit met daarin een lemmetpijpje
en een pit. Bijkomend voordeel van dit type oliebrander was dat de olie er niet meer
uit kon lopen. De behuizing moest van glas en blik zijn. De lantaarn stond op een zes
duim dikke (15 cm) vierkante eikenhouten paal, op 9 voet (2,55 meter) boven het
straatniveau.
Aan de bovenzijde zat een plint om de lantaarn vast te maken. Onder deze plint
waren luchtgaten geboord. De glazen lantaarn van 2 voet (57 cm) werd afgedekt door
een losse zogenaamde buitensnuiver, die de rook van de lampenpit aan alle zijde
uitliet. Aan één zijde van de lantaarn zat een deurtje voor het reinigen van het glas.
De pit of lemmet bestond uit dik gedraaid katoen. Jan van der Heyden berekende dat
voor een brandduur van ongeveer 100 uur één mangel olie (1,21 liter) nodig was. Als
brandstof gebruikte men een mengsel van half raapolie (plantaardige olie, afkomstig
18