** VAN HOUTVUUR TOT (O)LEDVERLICHTING ** Van lijn- of ...

dragen. Deze maatregel had meer te maken met het handhaven van de openbare orde
dan met straatverlichting. Op meerdere plaatsen in de stad waren bij hoekpanden in
nissen op uitbouwtjes heiligenbeeldjes geplaatst waar men vetkaarsen pleegde te
branden. De opstekers van deze kaarsen hadden beslist met dat gebaar heel andere
intenties, doch zorgde in ieder geval nog voor enig licht in de stad na zonsondergang.
In 1579 volgde de verplichting dat lantaarns bij of op bruggen bij invallende
duisternis aangestoken moesten worden. Eigenaren van herbergen en tapperijen
moesten 's avonds tot tien uur licht in hun voorhuizen aan laten. Kennelijk werden
deze maatregelen massaal aan de laars gelapt want tien jaar later werd de
verordening of keur herhaald. Wanneer lantaarns op bruggen zijn geplaatst is niet
bekend, maar in 1597 werden er stadsdienaren aangesteld om deze lantaarns te
verzorgen. Dat gebeurde omdat een eerdere maatregel, die bepaalde dat elk 12e huis
een lantaarn buiten moest hangen, in groten getale was genegeerd.
In 1668 vatte het Amsterdamse stadsbestuur het plan op om 600 porceleinen
lantaarns, op palen geplaatst als straatlantaarns te gaan uitzetten in de stad. Het
pakte anders uit door een voorstel van een bijzondere inwoner.
Jan van der Heyden
Amsterdam kreeg als eerste een uniforme paal met dito lantaarn en een efficiënte
dienst openbare verlichting. Zij had dat te danken aan een inwoner met bijzondere
kwaliteiten.
Het betreft Jan van der Heyden. Hij werd geboren te Gorinchem op 5 maart 1637.
Zijn vader was (olie-) molenaar. Jan overleed te Amsterdam op 12 september 1712.
Hij begon zijn arbeidzame leven als kunstschilder van architectonische landschappen
en stadsgezichten. Als schilder werkte hij onder meer in België, Delft, Keulen,
Düsseldorf. Wie zijn leermeester was is onbekend. Toen hij zich later bezighield
met andere zaken bleef hij het penseel trouw. Hij ontpopte zich ook als een
werktuigbouwkundige, uitvinder en organisator (bedrijfskunde). Ook commercieel
was hij bij de pinken. Hij werd een vermogend man.
In 1669 ging hij zich bemoeien met het vraagstuk van de straatverlichting in zijn
woonplaats Amsterdam. Hij schreef het manuscript ´t Ligt der Lamp Lantaarns
ontsteken door Jan van der Heyde, Inventeur derzelve en opsigter der Stads
Lantaarns van Amsterdam´.
In juni 1669 lanceerde Jan van der Heyden een nieuw voorstel dat totaal anders was
dan het plan van het gemeentebestuur. In de ogen van Jan moesten er 2.556
lantaarns komen, geplaatst op palen of aan gevels bevestigd. In zijn voorstel had Jan
van der Heyden voor zichzelf het oppertoezicht daarover toebedacht. Het
Amsterdams stadsbestuur accepteerde het verlichtingsplan van Van der Heyden,
doch zonder hem als directeur te benoemen.
16