** VAN HOUTVUUR TOT (O)LEDVERLICHTING ** Van lijn- of ...

De simpele olielamp als hiervoor beschreven ontwikkelde zich door verloop van tijd
meer en meer. Er zijn meer verbeteringen uitgevonden dan men zo op het eerste
gezicht mogelijk zou denken. Vorm en materiaal veranderde. De verbranding en
lichtopbrengst verbeterde. Omdat dit artikel hoofdzakelijk handelt over de
openbare of straatverlichting, komen een aantal ontwikkelingen op het terrein
van straatverlichting hierna ter sprake. Een groot aantal daarvan had tevens
invloed op de verlichting binnenshuis.
4. De eerste lantaarns
Bij het definiëren van het woord lantaarn zien we dat de betekenis tweeledig is:
enerzijds een doorschijnend voorwerp met een licht er in en anderzijds een
architectonisch element: een koepel op een gebouw, vaak een kerk. We zullen ons in
het kader van dit artikel uitsluitend bezighouden met de eerste betekenis. In oude
geschriften wordt het, als zodanig bedoeld voorwerp, soms aangeduid als lamplantaarn.
Zoals eerder betoogd, ontstonden de eerste lantaarns omdat de in huis
gebuikte olielampjes of kaarsen buiten onbruikbaar waren. De lantaarn moest licht
geven zonder in de open lucht uit te waaien of zelf in brand te raken door gemorste
olie. Probleem daarbij was dat de behuizing niet geheel gesloten gemaakt kon
worden, aangezien de lichtbron, een olielampje of kaars, niet zonder toevoer van
zuurstof kan branden. Anderzijds: bij toevoer van te weinig zuurstof verminderde het
verbrandingsproces en vermeerderde de roet- en rookvorming. Roet dat zich afzette
aan binnenzijde van lantaarn verminderde vervolgens de toch al niet riante
lichtopbrengst... Anderzijds, indien de opening bestemd voor toevoer van zuurstof te
groot was, kon een windvlaag de vlam gemakkelijk doven. De lucifer bestond nog
niet, dus opnieuw vuur maken om de lantaarn andermaal aan te steken was
omslachtig. Het was derhalve zo eenvoudig nog niet een goed
verlichtingsinstrument voor gebruik in de open lucht te maken. In die periode
bestond glas niet of was nog duur. Om die reden werden de behuizingen van die
eerste lantaarns voorzien van doorzichtige hoornen platen. Bij speciale gelegenheden
werd ook wel gebruik gemaakt van fakkels, flambouwen en vuurkorven. Fakkels
werden dan in daarvoor tegen bomen of gevel aangebrachte steunen geplaatst of in
de hand gehouden door bijvoorbeeld lakeien. Duidelijk moge zijn dat deze vorm van
verlichting uitsluitend was weggelegd voor welgestelden en bij bijzondere
gebeurtenissen.
Vuurkorven en fakkels
Vuurkorven en/of fakkels werden bijvoorbeeld ingezet bij een feest, waarbij de
gasten 's avonds arriveerden. De weg nabij de gastheer en eventueel een bij diens huis
aanwezige oprijlaan werden op die manier verlicht en gidsten koetsiers in de
juiste richting.
Een fakkel bestond uit een stok die aan één zijde diende om te worden vastgehouden.
Aan de andere zijde was de stok omwonden met dik, half gevlochten. henneptouw
dat in vloeibare pek, hars of vet was gedompeld.
Flambouwen waren aan stokken hangende lantaarns die bijvoorbeeld werden
gebruikt bij de eredienst en processies van de rooms-katholieke kerk.
Lichtopbrengst
Het is voor ons moeilijk voor te stellen wat de lichtopbrengst was van die eerste
lantaarns. De lichtbron zelf, een kaars, geplaatst in een van hoornen platen als
12